ÜN TE II. filetme LE LG L TEMEL KAVRAMLAR

Transkript

1 ÜN TE II filetme LE LG L TEMEL KAVRAMLAR 1. filetme TEMEL KAVRAMLARI 1.1 flletme Kavram ve Fonksiyonlar 1.2 flletmenin Amac 1.3 Teflebbüs Kavram 1.4 Yöneticilik Kavram 1.5 Yöneticinin Nitelikleri 2. filetmeler N YÖNET M 2.1 Plânlama 2.2 Organizasyon 2.3 Sevk ve idare 2.4 Koordinasyon 2.5 Denetim 2.6 Yönetim ve Karar Verme 2.7. Toplam Kalite Yönetimi Kalite Kavram ve Toplam Kalite Yönetimi Toplam Kalite Yönetiminin Anlam ve Unsurlar Dünyadaki ve Türkiye deki Geliflmeler

2 BU BÖLÜMÜN AMAÇLARI BU ÜN TEYE NEDEN ÇALIfiMALIYIZ? Bu üniteye çal flt n zda; * flletmeyle ilgili temel kavramlar tan yacak, * flletmenin amaçlar n bilecek, * yi bir yöneticinin özelliklerini kavrayacak, * flletme birimlerinde sürdürülen etkinlikleri ö renecek, * Müteflebbis-teflebbüs kavramlar aras ndaki iliflkiyi aç klayacak, * Toplam Kalite Yönetimi kavram n ö renecek, * Kalite ile Toplam Kalite Yönetimi aras ndaki iliflkiyi kavrayacaks n z. NASIL ÇALIfiMALIYIZ? BU ÜN TEYE NASIL ÇALIfiMALIYIZ? Bu üniteyi kavrayabilmek için ünite içerisinde yer alan; * Çevrenizdeki bir iflletmeyi gezerek gözlem yap n. * flletme, iflletme yönetimi, teflebbüs (giriflim) kavramlar n araflt r n. * Planlama, organizasyon, koordinasyon, denetim, sevk ve idare kavramlar n ve toplam kalite yönetimi gibi konular bir iflletmenin yetkilisi ile görüflerek ön bilgi edinin. * Özetleri okuyun, örnek sorular çözün. Cevaplayamad n z sorulara geri dönün. 22

3 ÜN TE II filetme LE LG L TEMEL KAVRAMLAR 1. filetme TEMEL KAVRAMLARI 1.1 flletme Kavram ve Fonksiyonlar nsan ihtiyaçlar s n rs z, karfl layacak kaynaklar ise s n rl d r. Bu durumda eldeki s n rl kaynaklar verimli kullanma zorunlulu u vard r. Bu zorunluluk ekonomi biliminin ve giriflimcili in geliflmesinin önünü açm flt r. Giriflimcili in geliflmesi ve daha iyi yürütülebilmesi, kaynaklar n daha verimli kullan lmas gere i iflletme kavram n gündeme getirmifltir. flletme bilimi ekonominin geliflmesi ve insan ihtiyaçlar n n farkl laflmas ile ba ms z bir bilim dal olarak günümüzde yerini alm flt r. flletme biliminin konusu iflletme olup, iflletme içi, çevre ve iflletmeler aras olaylar inceler. flletmelerin ortak yönleri ilke ve kural haline getirilip, sorunlara çözüm üretilir htiyaçlar Çeflitli tan mlar olmakla birlikte insanlarda yok oldu unda eksiklik, var oldu unda tatmin duygusu uyand ran ekonomik ve biyolojik her fley ihtiyaç olarak adland r labilir. Ac k nca kar n doyurma iste i, üflüyünce kal n giyinme iste i gibi. nsanlar ekonomik hayatta gereksinimlerini karfl lamak için bir etkinlik içinde bulunmal d rlar. nsanlar n ihtiyaçlar n karfl lama amac ile yapt klar etkinliklere ifl denir. htiyaç duygusu tüm insanlarda ayn d r. Ancak ihtiyaç çeflidi ve fliddeti her insanda farkl d r. Bu da ihtiyaçlar, zorunlu ihtiyaçlar ve istekler olmak üzere ikiye ay rm flt r. Bilim adam Abraham H. Maslow ihtiyaçlar bir hiyerarfli ile aç klam flt r (fiema 2.1). Baflarma Gereksinimi Fizyolojik Gereksinim Güvenlik Gereksinimi toplumsal, fiziksel ve ekonomik Sevgi ve ait olma Gereksinimi Sevme, sevilme Sayg Gereksinimi Kimlik, ün, toplumda sayg görme Anlama, Bilme, Kan tlama vb. Yeme, içme, uyku, bar nma vb. fiema 2.1: Maslow un ihtiyaç hiyerarflisi 23

4 G R fi MC L K 1 Maslow un Hiyerarflisi a- Fizyolojik ihtiyaçlar : nsan n do uflundan itibaren bafllayan vazgeçilmez ihtiyaçlara denir. Yeme, içme, bar nma, uyku fizyolojik ihtiyaçlard r. Bu tür ihtiyaçlar süreklidir (Resim 2.1). Resim 2.1 : G da maddeleri fizyolojik ihtiyaçlar aras nda yer al r. b- Güvenlik htiyaçlar : Fizyolojik ihtiyaçlardan sonra ortaya ç kar. Can ve mal güvenli i, sosyal güvence, ifl güvenli i bu tür gereksinimlerdir. c- Sevgi ve Ait Olma htiyaçlar : Fizyolojik ve güvenlik ihtiyaçlar ndan sonra ortaya ç kar. Bu ihtiyaç insan n sosyal yönünden kaynaklanan yaflam standartlar n yükseltmeye yönelik aray fllarla ortaya ç kar. Baflkalar taraf ndan be enilme, onlarla paylaflma gere i gibi hayat içerisinde örnekleri vard r (Resim 2.2). Resim 2.2 : Sosyal olma yönden ihtiyaçlar n gideren insanlara ait bir görünüm 24

5 G R fi MC L K 1 ç- Sayg Görme htiyaçlar : lk üç basamaktaki ihtiyaçlardan sonra ortaya ç kar. Davran fl, giyim, spor ve sanatsal etkinlikler ya da unvan ile sayg görüp taktir edilmek istenir. Bu gereksinimi karfl layamad klar nda afla l k duygusu, psikolojik bozukluklar oluflabilir. d- Baflarma htiyac : En üst basamakta yer al p, di er gereksinimlerini karfl layan insanlarda görülür. Ülkesine, insanl a yararl eserleri, bulufllar hedefler. Tatmini çok zor bir duygudur Üretim ve Üretim Elemanlar Ekonomi, s n rl kaynaklar kullanarak, insanlar n s n rs z ihtiyaçlar n tatmin edici bir seviyede gerçeklefltirmek için çal flan bilim dal d r. htiyaçlar n karfl lanmas, toplam talebe uygun mal veya hizmetlerin üretilmesi için harcanan çabalar n tümüne ekonomik olaylar ya da ekonomik etkinlikler denir. (Resim 2.3). Ekonomik olay n oldu u her yerde de giriflimcilik vard r. Resim 2.3 : Ekonomik etkinliklerden baz lar Mal ve hizmet elde etmeye yönelik her türlü etkinli e üretim denir. Üretim yeni bir de er yaratan etkinlik oldu u kadar, o de er ya da fayday gelifltiren etkinlikleri de kapsar. Örne in; kereste üretmek bir üretim oldu u gibi, keresteden mobilya üretmekte üretimdir. Mal ve hizmetlerin ihtiyaçlar giderme özelli ine fayda denir. Faydan n ihtiyaçlar tatmin etmesi onun göstergesini oluflturur. Mal ve hizmet üretmek için kullan lan gerekli elemanlara (do al kaynak, emek, sermaye, giriflimci ) üretim ö eleri (araçlar, faktörleri) denir. 25

6 Üretim ö elerinin, birer temel kaynak olarak belirli bir zaman dilimi içinde, hem dünya hem de ülkeler aç s ndan k s tl oldu unu unutmamak gerekir (fiema 2.2). ÜRET M YÖNET M G RD LER (Üretim Ö eleri) Do al Kaynaklar Emek Sermaye Giriflimci DÖNÜfiÜM SÜREC (Üretim) ÇIKTILAR (Ürünler) Mallar Hizmetler fiema 2.2: Üretim ö elerinin dönüflüm sürecindeki iliflkileri Do al Kaynaklar (Tabiat): Do al durumda üretim eleman olabilecek, arsa, arazi, maden ve su kaynaklar, atmosfer, günefl enerjisi, bitki örtüsü gibi canl ve cans z maddeler do al kaynak olarak adland r l r (Resim 2.4). 26 Resim 2.4 : Do al kaynaklara ait bir görünüm

7 Emek ( flgücü) : Mal ve hizmet üretiminde insanlar n sarf etikleri bedensel ve zihinsel çabalar n tümüne emek denir. Bedensel çaba için hamal, zihinsel çaba için bilgisayar programc s örmek verilebilir (Resim 2.5). Resim 2.5 : Emek kapsam ndaki etkinliklerden birkaç na ait görünüm Sermaye (Kapital): Daha önceden üretilip üretimde kullan labilen paraya çevrilebilir de erlerin tümünü içerir (Resim 2.6). Nakit para, fabrika, makineler, donan m, imtiyaz, patent, alacak v.b. teknolojidir. Teknoloji: Mal ve hizmet elde etmek için kullan lan yöntemlerin tümüne denir. Resim 2.6 : Emek kapsam ndaki etkinliklerden birkaç na ait görünüm 27

8 Giriflimci (Müteflebbis) : Ekonomik mal ve hizmet üretmek ya da pazarlamak için üretim elemanlar n sistemli olarak bir araya getiren ve olabilecek risklere katlanan kiflidir (Resim 2.7). Resim 2.7 : Emek, sermaye ve do al kaynaklar üretime dönüfltüren giriflimciler Mal ve Hizmetler Belirli bir gereksinimi karfl layabilen, üretilebilen, do ada az bulunan ve baflka bir de erle de ifltirilme özelli ine sahip her fleye Mal denir (Resim 2.8). Mallar; ekonomik ve ekonomik olmayan mallar diye ikiye ayr l r. Solunan hava, gün fl, ya mur suyu ekonomik olmayan mal olarak an l r. Üretimi için çaba gerekmez. Ekonomik mal ise üretim için çaba harcanan nesnelerdir. Bu day, bilgisayar, gazete, mobilya v.b. ekonomik mal tan m na girer. 28 Resim 2.8 : Ekonomik mallar çok çeflitlidir.

9 htiyaçlar karfl lamak için üretilen soyut etkinliklere Hizmet denir. Dan flmanl k, avukatl k, ulafl m, e itim, turizm, iletiflim birer hizmet olup genifl anlamda mal ile birlikte an l r. Mal ve hizmet, ürün diye de adland r l r. Mal ve hizmetler çeflitli flekilde s n fland r labilir. Pazarlama aç s ndan mal ve hizmetler kendi aralar nda ikiye ayr l r Mallar a-tüketim Mallar : Kifli veya örgüt ihtiyaçlar n karfl lamak üzere kullan lan mallard r. Bu tür mallar baflka ifllemden geçmeden kullan ld için kullananlara son tüketici denir. Örne in, ekmek, ayakkab, çamafl r makinesi bu s n fa girer. htiyaçlar do rudan do ruya giderebilen mallard r. b- Üretim Mallar : Baflka bir mal veya hizmet üretiminde kullan labilen mallard r. Befle ayr l r. Bunlar; 1- Hammaddeler: Baflka fiziksel mallar n yap m için kullan lan, temel özellikleri k smen ya da tamamen de iflebilen mallard r. Örne in arpadan malt yapmak iflinde hammadde arpad r. Ekmek için ise mayad r. 2- Üretim Gereçleri ve Parçalar : Üretilen mal n içinde kullan lan mallard r. Örne in kumafltaki iplik, çelik üretiminde kullan lan pik demir bu tür mallard r. 3- Yat r m Donat m Mallar : Daha önce üretilip üretim için kullan lan mallara denir. Örne in, yüksek f r n, torna tezgâh, tekstil tezgâh bu tip mallard r. 4- Yard mc Araçlar: Üretime dolayl katk sunan mallard r. Örne in; masa, fotokopi makinesi, telefon, belgegeçer cihaz gibi. 5- flletme Ger eçler i: Üretim s ras nda do rudan kullan lmayan mald r. Örne in; kalem, ka t, çivi, ya gibi Hizmetler a- Ticari Hizmetler: Kifli ya da iflletmeler taraf ndan kâr amac yla sat lan hizmetlerdir. Turizm, sa l k, bak m, ulafl m, e lence, iletiflim bu tür hizmetlerdir. b- Ticari Olmayan Hizmetler: flletme d fl örgütlerin sa lad kamu hizmetleridir. Okullar, devlet daireleri, bu alanda para ile hizmet görünse bile kâr amac yoktur Ürünlerin Yaflam Dönemi Üretilen ürünün ömürlerini belirleyen bir tan md r. Mal n pazara girip, pazardan silinifline kadar geçen süreye yaflam dönemi ya da yaflam e risi denir. 29

10 Bir ürünün yaflam e risi dört döneme ayr l r. 1- Tan ma süreci 2- Büyüme ( geliflme) dönemi 3- Doygunluk dönemi 4- Gerileme Bu durum elbette pazara göre de iflen bir seyir izler, ürünün pazardaki ömrü iflletme aç s ndan önceden sa l kl bir flekilde ön görülebilmelidir Tüketim ve Tüketici Üretilen mal ve hizmetlerin kullan lmas n tüketim denir. Tüketimi gerçeklefltiren kifli ve örgütlere de tüketici denir. Bir ihtiyac n karfl lanmas için yap lan etkinliklere de tüketim etkinlikleri denir Arz ve Talep (Sunu ve stem) Arz Üretici ya da sat c lar n belli bir zaman aral nda ve bir fiyat karfl l piyasaya sürdükleri mal ve hizmet miktar na arz denir (Resim 2.9). Resim 2.9 : Arz ve talep piyasada oluflur. 30 Arz kapsam nda de erlendirilebilecek özellikler flunlard r. 1- Belli bir piyasa (iç-d fl v.b) 2- Belirli bir zaman dilimi (ay, mevsim v.b) 3- Belirli bir fiyat

11 G R fi MC L K Talep Tüketicinin belirli bir zamanda, belirli bir fiyattan sat n almak istedi i ya da isteyebilece i mal ve hizmet miktar na talep denir. Kiflilerin tek tek talebine kiflisel talep, kiflisel taleplerin toplam na da piyasa talebi denir Talebin Özellikleri Sat n alma iste inin var olmas Sat n alma gücü Belirli bir zaman ya da dönemi kapsamas Piyasan n olmas Örne in kiflinin araba almas bir taleptir. stek her zaman talebe dönüflmez. ste in talebe dönüflmesi için al m gücü flartt r. Herkes bir evinin olmas n ister ancak, bu istek para ile talebe dönüflebilir flletme Kâr amac ya da toplumsal yarar için mal ve hizmet üretmek üzere üretim elemanlar n sistemli bir flekilde bir araya getiren teknik ve ekonomik birimlere iflletme denir (Resim 2.10). Resim 2.10 : flletmeler gereksinimleri karfl layacak mal ve hizmetleri üretir. Ekonomi bu kadar endüstrileflmeden önceki dönemlerde insanlar ihtiyaçlar olan mal ve hizmetleri do al yoldan hava, su, toprak ve basit el aletleri ile sa l yorlard. Yap lan mal ve hizmet üretimi de basit idi. Sanayi devriminden sonra makinelerin geliflmesi ile birlikte büyük ölçekli iflletmeler kurulup gelifltirilerek büyük üretimlere bafllanm flt r. 31

12 flletmelerde teknik bilgiler, bulufllar ve ekonomik ilkeler uyguland için ürünün çeflidi artm fl, istihdam yarat lm fl ve çok say da ürün daha ucuza üretilebilmifltir. flletmelerin çoklu u ve çeflitlili i insanlar n yaflam standard n da yükseltmifltir. Cep telefonu, bilgisayar, kredi kartlar, otomobil yaflam m z n vazgeçilmez iflletme ürünleridir. flletmeler tüm bunlar gerçeklefltirmek için üretim elemanlar n planl bir flekilde bir araya getirir. flletmeler bu yüzden ekonomik birimdir denilebilir. Bu ekonomik birimin küçük, büyük, ortakl, özel veya kamu sektörü olmas iflletme say lmas na engel de ildir flletmenin Özellikleri: 1- flletme kâr amac güden (ya da toplumsal yarar) ekonomik bir birimdir. 2- flletmenin görevi ihtiyaçlar karfl layacak mal ve hizmet üretmek ya da pazarlamak 3- flletme ifl gören ve yöneticileri bir arada bulunduran sosyal bir örgütlenmedir. 4- flletme fabrika, büro, atölye, banka gibi örneklenebilecek teknik bir çal flma birimidir. 5- flletme iç ve d fl çevre ile etkileflim içindedir flletmenin fllevleri flletmeler amaçlar n gerçeklefltirirken üstlendikleri çeflitli ifllevleri yerine getirmek zorundad rlar. Klasik anlamda araba üreten otomotiv iflletmesi ayr ca pazarlama ifllevini de yerine getirmesi gere i duyar. Ayr ca bu üretim ve pazarlamay gerçeklefltirirken insan kaynaklar, tan t m, promosyon, e itim, kalite ve kontrol, toplam kalite yönetimi, uluslar aras iliflkiler gibi alanlar ifllevsel k lmak zorundad r flletmenin Amac flletme ekonomik sistemin en temel birimlerindendir. Mal ve hizmet üretip kâr sa lamay amaç edinen, etkinliklerini sürdürürken üretim tekniklerini, yeni bulufllar, tasar mlar kullanarak, istihdam yarat rlar. flletme vergi ve sigorta primleri, yeni yat r mlar ile ekonomik sisteme katk da bulunur. flletmenin amaçlar genel ve özel olmak üzere iki ana bafll kta incelenir. 32

13 flletmenin Genel Amaçlar flletmenin genel amaçlar afla da belirtildi i gibidir: 1- Kar sa lama 2- Topluma hizmet etmek 3- fllemenin yaflam n devam ettirmek Kâr Sa lamak: flletmenin belirli bir zaman aral nda elde etti i toplam gelirle giderler aras ndaki olumlu farka kâr denir (Resim 2.11). Resim 2.11 : Özel iflletmeler için en önemli amaç olan kâr para ile ifade edilir. Belirli bir zaman aral nda ,00 YTL sat fl yapan iflletme ,00 YTL giderle bunu gerçeklefltirmiflse aradaki ,00 YTL iflletmenin kâr d r. Kimi dönemlerde ise bu tersine gerçekleflebilir ,00 YTL gider, ,00 YTL gelir varsa aradaki ,00 YTL iflletmenin zarar d r. Kâr ayn zamanda iflletmenin baflar s n ölçen bir göstergedir Topluma Hizmet Etmek: Baz iflletmelerde kâr de il toplumsal yarar ön plana ç kar. Örne in, sivrisinekle mücadele için baz iflletmeler böcek ilac üreterek piyasaya sürer. Kâr amac güderek ürününü satmaya çal fl r. Devletin ya da yerel yönetimlerin kurdu u bir iflletme de o bölgede var olan, sivrisinek üreten batakl kurutarak sivrisinek üretimini kökten engellemeye çal fl r. Burada amaç topluma hizmettir. Ayr ca iflletmeler kâr amac gütseler bile vergi vererek sigorta primi yat rarak yeni yat r mlarla iflgücü, istihdam yaratarak toplumsal hizmet de görür. 33

14 flletmenin Yaflam n Devam Ettir me: Baz istisnalar d fl nda iflletmeler k sa vadeler için kurulmazlar. flletmenin süreklili i ve mümkün oldu unca büyümesi hedeflenir. Ayr ca süreklili inden kuflku duyulan iflletme nitelikli iflgücünüde istihdam edemez. Bu nedenlerden dolay iflletme ömrünü uzatmay hedefleyen çal flmalara gereksinim duyulur. flletmeler kâr sa lama ve topluma hizmet amaçlar aras ndaki dengeyi iyi kurar ise ömrü haliyle uzar. Örne in; k sa dönemde çok kâr etmeyi hedefleyen iflletme fiyatlar yüksek tutmak zorundad r. Bu da pazarlama sorununu beraberinde getirir. Alan ndaki di er mallarla rekabet edemez, bu durum iflletmenin ömrünü k salt r. Ça dafl iflletmeler uzun dönemli kâr politikalar n benimseyerek normal bir kazanc hedeflerler. Bu yaklafl m iflletmenin ömrünü uzat r flletmenin Özel Amaçlar Özel amaçlar belirleyen etmenler; iflletmenin türüne, büyüklü üne, kurulufl amac na, niteliklerine, pay sahiplerinin çoklu una göre de iflir. flletmenin özel amaçlar flöyle s ralanabilir. 1- Mal ve hizmetin kalitesini sürekli art rmak, 2- stihdam, 3- Tatmin edici ücret politikalar, 4- fl güvenli i 5- Düflük maliyet, 6- Yeniliklere aç kl k, 7- Tüketicide iyi izlenim b rakmak, 8- Toplumsal yaflama de iflik katk lar sa lamak (sa l k, e itim, spor v.b etkinlikler düzenleme) 9- Ulusal ya da uluslararas hedefleri gerçeklefltirmek Teflebbüs Kavram Giriflim ve iflletme kavramlar ço unlukla ayn anlamda kullan l r. Ancak ayr kavram olarak de erlendirmelere de s k rastlan r. Ayr de erlendirmelere göre, giriflimcilerin üretim elemanlar n bir araya getirip kâr amac yla mal ve hizmet üretmek için oluflturduklar hukuki, mali örgütsel yap lara giriflim denir (Resim 2.12). Amaçlar n gerçeklefltirmek için kurulan bir veya birden fazla ünitelere de iflletme denir. Bu durumda baz iflletmeler giriflim olarak kabul edilebilir, Ancak her iflletme giriflim olamaz. Örne in; baflka flubesi olmayan birçok market hem giriflim hem de iflletmedir. Birçok flubesi olan süpermarket giriflim iken flubeleri de birer iflletmedir. 34

15 Resim 2.12 : Kapsam nda çeflitli iflletmelerin yer ald bir giriflim Yöneticilik Kavram Mal ve hizmet gibi de erleri üretim elemanlar n bir araya getirerek üretmeyi amaçlayan giriflimci ayn zamanda iyi bir yönetici de olmak zorundad r. Üretim elemanlar n bir araya getirmek, planlamak, insan çal flt r p, ürünleri pazarlamak, riskleri en aza indiren önlemleri almak ayn zamanda yöneticili inde özelliklerindendir. Ayr ca ifller bürüdükçe, üretim alan geniflledikçe, giriflimci tek bafl na bu ifllerin alt ndan kalkamayabilir. Buna paralel olarak mal ve hizmet üretiminde sorumluluk al p, yönlendirmeler yapabilecek kifli ya da guruplara gereksinim duyar. Buna yönetici denir ve flu flekilde tan mln r. Kâr ve riski giriflimciye ait olmak üzere, belirli bir ücret ya da prim karfl l üretim elemanlar n mal ve hizmet üretecek ya da pazarlayabilecek biçimde yönlendiren ve yönetim iflini meslek edinen kifliye Yönetici denir (Resim 2.13). Resim 2.13 : Yöneticiler, giriflimcinin ad ve hesab na faaliyet gösterir. 35

16 1.5. Yöneticinin Nitelikleri Yönetici iflletme ilgili karar alan, planlayan, düzenleyen ve uygulayan kifli oldu u için hedeflenen amaca ulaflmada belirleyici bir rolü vard r. Bu yüzden birçok niteli e sahip olmas gerekir. Bu nitelikleri flöyle s ralayabiliriz. (fiema 2.3) 1- fli ve iflgücünü bilme 2- Hoflgörü 3- Sorumluluk duygusu 4- Do ru zamanda do ru karar verme 5- Küme çal flmas n özendirme 6- Yetki Kullanma 7- Kat l mc, paylafl mc olma 8- E itici ve yönlendirici olma 9- Davran fl bütünlü ü gösterme 10-Mücadeleci ve ileri görüfllü olma 11- Sa duyulu, sab rl, kararl, tutarl ve cesur olma. LER GÖRÜfiLÜLÜK (Vizyon Sahipli i). Büyük hedefler koyma. Tutarl davran fllar gösterme. Görüfllerini rahatça ifade edebilme HAREKETE GEÇ R C L K. Baflar y arama, bulma ve kullanma. Kiflisel heyecan n kan tlama. Kiflisel güveni ifade etme DESTEKLEY C L K. Kiflisel deste ini ifade etme. Etkileme ve duygular n anlayabilme. Kiflilere karfl güvenini gösterme fiema 2.3 : flletme yönetiminde baflar l yöneticinin sahip oldu u nitelikler 2. filetmeler N YÖNET M Yönetimin Anlam ve Özellikleri: Yönetim evrensel bir kavram olup; bir arada çal flan insanlar n belli bir ifli ortaklafla yapmalar gereklili inden do mufltur. Sosyal yaflam n her alan nda yönetici kavram vard r. Genel anlamda yönetim, insanlar n iflbirli ini sa lay p onlar bir amaca yönlendirmektir. flletmecilik aç s ndan yönetim kavram ise iflletme kaynaklar n verimli, etkin, ak ll ve yeterli biçimde planlan p örgütlenmesi, yönlendirilmesi, efl güdüm sa lamas ve bunlar n denetlenerek amac na ulaflmas n sa lamakt r. 36

17 Yönetim Koflullar : Bu koflullar n oluflmas iflletmenin oluflmas ile bir paralellik tafl r. flletmenin amac n n saptanmas, kifliler aras uyum ve iflbirli inin sa lanmas, yetkilerin ve sorululuklar n paylafl lmas, karar alma mekanizmas n n oluflturulup uygulanmas ve bu kararlardan do an sorumlulu un paylafl lmas koflullar oluflturuldu unda bir yönetimden bahsedilebilir. flletmede ifl yapt rana yönetici, iflleri yapanlara yönetilen denir. Yönetim görevini üstlenenlere üst, yönetilenler ast (memur) denir. Yönetsel Düzeyler: Yönetimin de iflik kademeleri vard r. Bu düzeyler iflletmelerde üçe ayr l r: 1- Alt düzey yönetim ve yöneticiler 2- Orta düzey yönetim ve yöneticiler 3- Üst düzey yönetim ve yöneticiler. Yönetimin Temel Özellikleri 1- Yönetim bir amaca yöneliktir 2- Yönetim kümesel bir eylemdir 3- Yönetim insanc l bir eylemdir 4- Yönetimde iflbirli i vard r 5- Yönetimde iflbölümü ve uzmanlaflma vard r 6- Yönetim eflgüdüm (koordinasyon) eylemidir. 7- Yönetim bir yetki eylemidir 8- Yönetim evrenseldir. Yönetimin Temel fllevleri Yönetimin var olabilmesi için afla daki ifllevleri yerine getirmesi beklenir. 1- Planlama 2- Organizasyon 3- Sevk ve idare 4- Koordinasyon (eflgüdüm) 5- Denetim 2.1. Planlama Plan; dar anlamda amaç ya da amaçlara ulaflmak için nelerin yap laca, bunlar n ne zaman ve nas l olaca n gösteren tasar d r. Planlama ise plan n zamana yay lm fl, yap lacak iflleri, yöntemleri ve davran fl biçimlerini önceden saptama ifllemidir. Karar verme ayn zamanda bir sonuca ulaflma ya da tercih etmedir. Planlama ak lc bir yöntem olup ileriyi görmemizi sa layarak olabilecek riskleri en aza indirir, Planlama bilinçli bir süreçtir. flletmenin gelece e iliflkin kararlar n ileriyi görerek önceden belirleme planlaman n temelini oluflturur. Plans zl k ise gelece i flans faktörüne b rakan, riski yüksek, onar lmas zor durulara yol açar. Planlaman n tüm mant n ileriyi görmek olarak ta aç klanabilir. 37

18 Planlama afla da belirtilen özellikleri tafl r. 1- Planlama bir seçim ve tercih sürecidir. 2- Planlama gelece e yöneliktir 3- Planlama belli bir esnekli i üzerinde tafl r. 4- Planlama tüm örgütü kapsar Planlamada Uyulacak Kurallar Planlama birçok alt plandan oluflur (örgüt-üretim-pazarlama plan gibi). Planlama yap l rken baz kurallara uymak gerekir. Bu kurallar flunlard r: 1- Planlama amaca uygunluk tafl mal d r. 2- Basit ve anlafl l r olmal d r. 3- Esnek ve uygulanabilir olmal d r. 4- Dengeli olmal d r. 5- flletmenin güçlü ve zay f yönleri gözetilmelidir. 6- Uygun bir süreyi kapsamal d r. 7- lke ve standartlara uygun olmal d r. 8- En az giderle gerçekleflme özelli i olmal d r. 9- Bölümler aras eflgüdümü sa lamal d r. 10- flleri kolaylaflt rmal d r Planlama Aflamalar Planlama aflamalar flunlard r: 1- Amaçlar n saptanmas 2- Geçerli koflul ve varsay mlar n belirlenmesi 3- Seçeneklerin belirlenmesi 4- En uygun seçene in seçilmesi Planlaman n Yararlar ve Olumsuz Yönleri Planlaman n yararlar flunlard r; 1- flletmenin amac na daha kolay ulaflmas n sa lar. 2- Yöneticilerin üretim ve pazarlama sürecini iyi görmelerini sa lar. 3- Tüm girdilerin amaca ulaflmak için yo unlaflmas n sa lar. 4- Zaman ve eme in bofla harcanmamas n sa lar. 5- lke ve standartlar gelifltirir. 6- Kaynaklar n en iyi flekilde kullan lmas n sa lar. 38 Planlaman n neden olabilece i olumsuzluklar flunlard r; 1- Zaman ve kaynak gerektirdi i için giderleri art r r. 2- Eksik ve hatal yap lan planlama zaman ve kaynak kayb na neden olabilir. 3- Kiflilerin inisiyatiflerin geliflmesini engeller. 4- Uygulama zorluklar sorunlara yol açabilir.

19 5- Gelece e yönelik tespitler, piyasadaki dalgalanmalar sonucu yanl fl ç k p olumsuz etkileyebilir Organizasyon Yönetimin planlamadan sonra gelen ikinci ifllevidir. Planlaman n amaca ulaflmas için kifliler ve bölümler aras nda eflgüdüm içerisinde kaynaklar n da l m, yetki ve sorumluluklar n belirlenmesi ve çal flmalar n düzenlenmesi ifllerinin tümünü kapsayan yap land rmaya örgütlenme (organizasyon) denir. Ö rgütlenme iflletmenin büyüklü üne ve küçüklü üne göre de iflir. flletme büyüdükçe örgütlenme karmafl klafl r, küçüldükçe basitleflir Örgütlenme lkeleri Olas kay plar ve karmafl kl klar önlemek için örgütlenme belli ilkeler do rultusunda yap lmal d r. Bu ilkeler flunlard r. 1- Amaç birli i ilkesi 2- Yeterlilik ilkesi 3- fl bölümü ve uzmanlaflma ilkesi 4- Görevlerin tan m ilkesi 5- fllem s ras ilkesi 6- Ayr l k ilkesi (Bir ifli kimin nereye yapaca n n belirlenmesi denebilir.) 7- Yönetim alan n n belirlenmesi ilkesi 8- Yönetim birli inin sa lanmas ilkesi 9- Yetki ve sorumluklar n belirlenmesi ilkesi 10- ç denge ilkesi (Çeflitli basamaklarda bulunan kiflilerin yetki ve sorumluluk s n rlar na denir. De iflmezlik örgüt için büyük tehlike oluflturur.) 11- De iflebilirlik ilkesi (De iflen durumlarda örgütü de de ifltirebilme özelli ine denir. De iflmezlik örgüt için büyük tehlike oluflturur.) 12- Süreklilik ilkesi (Örgütün devaml l n sa lar. Bu yüzden kiflilerin yerine yenisini yetifltirmesi için zemin oluflturulmal d r.) Örgütlenmenin Aflamalar Örgütlenmenin aflamalar üç alt grupta incelenir bunlar; 1- fl ve ifllevlerin örgütlenmesi 2- nsan kaynaklar n n örgütlenmesi 3- Yer, araç ve yöntemlerin saptanmas fl ve fllevlerin Örgütlenmesi Ö rgütlenmenin birinci basama n amaca ulaflmak için gerekli olan ifl ve etkinliklerin ayr nt l bir biçimde belirlenmesi oluflturur. Bölüm veya departmanlar oluflturulur. Bu bölümlerin ifl birimleri ve yapacaklar ifller belirlenir. fl bölümü, belirlenen benzer ifllerin kümelendirilmesi ile yap l r. Örne in; bir iflletme tan t m, ambalajlama, depolama 39

20 iflleri pazarlama bölümüne verebilir. Bunlar için ayr, ayr birim oluflturmak maliyeti art r r. Burada en az emek ve giderle iflleri kümelemek amaçlan r nsan Kaynaklar n n Örgütlenmesi fl ve ifllevler belirlenip kümelendirildikten sonra bu ifllerin kimler taraf ndan kaç kifli ile yap laca, ifl yap lacak kiflilerde olmas gereken özellikler gündeme gelir. Kiflilerde iflin özelli ine göre aranacak özellikler belirlenir. Bilgi, beceri, ustal k, deneyim, ö renim düzeyi gibi iflin niteli ine uygun özelliklere göre personel istihdam na gidilir Yer, Araç ve Yöntemlerin Saptanmas Sevk ve dare Sevk ve idare, yöneltme, yürütme, uygulama gibi adlarla an l r. Yöneltme: mal ve hizmet üretimi için yap lan planlama ve örgütlemenin kiflilerin çal flmas n sa lamak için etkilenmesi, yönlendirilmesi ve güdülenmesi sürecidir. Yani ifl göreni amaçlar do rultusunda yönlendirmek ve çal flt rmak denebilir (Resim 2.14). Resim 2.14 : Çal flanlar n etkilenmesi, motivasyonu ve yönlendirilmesi yönetimin yöneltme ifllevi ile yerine getirilir Önderli in ve Motivasyonun Yöneltmedeki Önemi Yöneltme ya da sevk ve idarenin ifllerlik kazanmas önderli in oluflturdu u ifl emri denilen buyruklar n hayata geçirilmesine ba l d r. fl emri kesin, eksiksiz ve mant a uygun olmal d r. Bu da etkin bir iletiflim a ile mümkündür. fl emri veya buyruk yaz l veya sözlü olabilir. 40 Güdüleme yada motivasyon: flletmelerde insan davran fllar n n hedeflenen amac gerçeklefltirmek için yönlendirilmesine denir. Bu yönlendirmeler için prim, mesleki tatmin gibi yöntemler kullan labilir, ifl görenin özendirilmesi de denebilir.

21 fl görenin özendirilmesi için prim, daha iyi çal flma flartlar, terfi, de iflik tatil ödülleri, sa l k ve e itim programlar gibi araçlardan yararlan l r. Bu tür ödüllendirmeler ifl görenin çal flma flevkini art r p, verimli i yükseltir Etkin Yöneltmenin Koflullar Yöneltmeyi ya da sevk ve idareyi etkinlefltirmek için afla daki koflullar n gerçekleflmesi gereklidir: 1- Tak m ruhunu gelifltirme 2- Örnek kiflilik ve davran fllar n gerçeklefltirme 3- fl gören-iflletme iliflkilerini iyi bilme 4- Etkili bir denetim sistemine sahip olma 5- Tatmin edici ödüllendirme kriterlerine sahip olma 6- Astlar n görüfllerini dikkate alma 7- Astlar n hatalar n ö retici olarak de erlendirip hoflgörülü olma 8- letiflim a n sa l kl oluflturma 9- Toplam kalite yönetimini titizlikle uygulama 2.4. Koordinasyon Tüm iflletmelerde birimlerin çal fl rken birbiri ile uyumlu olmas flartt r. Bu uyum sa lanamaz ise büyük sorunlar ç kar. Bu da birimler aras eflgüdümü zorunlu k lar. Eflgüdüm: Çal flmay kolaylaflt r p baflar y sa lamak için iflletmedeki tüm etkinliklerin uyum içerisinde yürütülmesini hedefler. Eflgüdüm büyük çapl iflletmelerde eksikli i çok hissedilecek bir faktördür. Yüzlerce parçadan oluflan bir otomobil fabrikas nda parçalar n birbirine uyumu kadar, üretim ünitelerinin birbiri ile uyumu da çok büyük önem tafl r. flletmeleri bir orkestra gibi düflünürsek eflgüdüm faktörünün vazgeçilmezli i daha da belirginleflir Eflgüdümlemenin lkeleri Baflar l bir efl güdümlemeyi sa lamak için uygulanmas gereken ilkeler flunlard r: 1- Eflgüdüm en üst yöneticiden, en alt birime kadar tüm basamaklarda uygulanmal d r. 2- Planlamalar yap l rken bafllanmal d r. 3- Etkinli in tüm aflamalar nda, etkenlerin birbirine etkisi göz önüne al n p eflgüdüm sa lanmal d r. 4- Eflgüdüm süreklili i sa lamal d r Etkin Eflgüdüm Koflullar Etkin bir eflgüdüm için gerekli koflullar flunlard r: 1- yi ve yal n bir örgüt yap s 2- Planlamaya uygunluk 3- Sa l kl bir iletiflim düzeni 41

22 4- flbirli i anlay fl n n geniflletilmifl olmas 5- Otokontrol ün sürekli olmas Efl güdümlemeninyararlar a- Sorunlar n kolay çözülmesini sa lar, sorunlar çok aza indirir. b- flletme içi iletiflimi gelifltirir. c- Karfl l kl ve gereksiz tekrarlar engeller. d- Hedeflenen amac n kavranmas n kolaylaflt r r. e- Plan ve program n hayata geçiflini kolaylaflt r r. f- Verimlili i art r r, kaynak israf n önler Eflgüdüm Organlar flletme içerisindeki birimlerin kendi içlerinde ve birbirleri ile uyumu uzun zamanda bir eflgüdümdür. Her birimin bafl ndaki kifli ayn zamanda eflgüdümleflmede görevlidir. flletmenin bafl ndaki kifli de eflgüdümden giriflimciye karfl sorumludur Denetim Denetim planlama ile bafllayan sürecin son halkas d r. Belirlenen amaçlarla gerçekleflen sonuçlar n karfl laflt r lmas na, varsa sapmalar n düzeltilmesini sa layacak önlemlerin al nmas na denetim denir. Denetim di er ifllevlerin neyi, nas l ve ne kadar n baflard n araflt r r. Denetimde amaç, eksikliklerin, hatal yanlar n saptanmas ve giderilmesi için gerekli önlemlerin al nmas n amaçlar Denetim Aflamalar Denetim dört aflamada gerçekleflir. Bunlar; 1- Standartlar n Belirlenmesi: Denetimde kullan lacak ölçütler, aranacak standartlar n belirlendi i süreçtir. 2- Gerçekleflen Sonuçlar n Belirlenmesi: flletmenin üretim, sat fl giderlerin maliyeti v.b. konularda gerçekleflen sonuçlar n belirlenmesi. 3- Belirlenen standartlarla sonuçlar n karfl laflt r lmas. 4- Olumsuzluklar n belirlenip gerekli önlemlerin al nmas Etkili Denetimin lkeleri flletmede iyi bir denetleme sisteminin ve etkili bir denetimin yap labilmesi için uyulmas gereken ilkeler flunlard r: 1- Denetleme flekli iflletmeye uygun olmal d r. 2- Standartlar önceden belirlenip, araçlar haz r hale getirilmelidir. 3- Denetleme fleffaf olmal d r. 4- Denetleme esnek olup sapmalara karfl önlem alabilmelidir. 5- Denetleme görev ve sorumluluklar aç kça belirlenmelidir.

23 Denetim Araçlar flletmenin büyüklü üne, küçüklü üne, amaçlar na göre denetim araçlar de iflir. Denetim araçlar k saca de iflik gözlemler, bafla bafl analizleri, çeflitli bütçeler ve standart mal olufl envanterleri olabilir Yönetim ve Karar Verme Yöneticilerin en önemli görevi karar vermektir. Karar verme; de iflik konularda var olan seçenekleri de erlendirip iflletme için en uygun olan seçmektir Karar Verme Süreci Karar n iflletme aç s ndan olumlu olmas için afla daki aflamalardan geçmesi gerekir: 1- Sorunun saptanmas 2- Seçeneklerin bulunup de erlendirilmesi 3- En uygun seçene in bulunmas 4- Sçene in uygulanmas ve de erlendirilmesi Karar vermenin Özellikleri Karar vermenin özellikleri flunlard r; 1- Karar süreci pahal d r. 2- Karar süreci etkinlik ve rasyonelli e dayal d r. 3- Karar süreci gelece e yöneliktir. 4- Karar ayn zamanda plan n uygulamas d r. 5- Karar verme ayn zamanda sorun çözme sürecidir Karar Türleri Yöneticiler iflletmenin büyüklü üne, günün gereksinmelerine, deneyimlerine, araflt rmalara, üretim pazarlamaya v.b. nedenlere dayal de iflik kararlar alma gere i duyarlar. Bu kararlar k sa, orta, uzun süreli kararlar olabilir. Bu karar türleri iflletmeden iflletmeye de ifliklik tafl r. Karar türlerini ba ms z, oybirli i, oy çoklu u, tek tarafl, iki veya çok tarafl gibi çeflitlendirilebilir Toplam Kalite Yönetimi 1970 lerden sonra iletiflim teknolojilerinin geliflmesi, gümrük duvarlar n n aç lmas rekabeti üst düzeye tafl m flt r. Üretilen ürünlerin çoklu u ve çeflitlili i karfl s nda rekabet etmek için de iflik aray fllara giriflilmifltir. Toplam kalite yönetimi bu aray fllar n bir sonucu olarak günümüz ekonomisinde en tepe noktada yer alan bir kavram haline dönüflmüfltür. 43

24 Kalite Kavram ve Toplam Kalite Yönetimi Kalite; müflterinin istek ve beklentilerine uygunluk diye tan mlayabiliriz. Kalite 1920 lerde statiksel bir de er iken 1960 l y llarda Japonya da toplam kalite kontrolü olarak gelifltirilmifl 1990 l y llardan sonra en tepe yönetimin bile gündemine girmifl bir kavramd r. Toplam Kalite Yönetimi; müflterinin tan mlad kaliteyi hedefleyen, bunun yan nda yönetimde kalitesini art rmak için çaba gösteren bir yönetim biçimidir. Yani iflletme ya da yönetim bu kavramla müflterinin istek ve gereksinimlerini amaç olarak s e ç e r, tüketiciyi memnun etmek için üretim, pazarlama, sat fl ve sat fl sonras hizmetlerde mükemmeli hedefler Toplam Kalite Yönetiminin Anlam ve Unsurlar Toplam kalite yönetiminin üretilen mal ve hizmetlerin üstün kalitede oldu unu taahhüt eder. Baflka bir deyiflle burada amaç kaliteyi kontrol etmek de il üretmektir. Bu yeni hedef iflletmeye çok daha büyük görevler yükler, iflletme kaliteyi sürekli art rabilmek için top yekûn bir çal flmay önüne koyar. Toplam kalite yönetimi rekabette iflletme ürünlerine büyük avantajlar sa lar. Yönetimde anlay fl de iflikli i getiren Toplam Kalite Yönetiminin bafll ca unsurlar flunlard r; 1- Tepe yönetimi dâhil tüm çal flanlar kapsar. 2- Hatalar önlemeye yönelik yaklafl m benimsenir. 3- Sürekli iyilefltirme ve gelifltirme benimsenir. 4- En düflük maliyete en yüksek kalite üretilmeye çal fl l r. 5- Müflterinin gereksinim ve be enileri belirleyicidir. 6- Toplam performansta en yüksek nokta hedeflenir. Toplam Kalite Yönetiminde hata ay klama yerine hata yapmama hedeflenir. Kalite kontrol yerine her türlü kalitesizli i ortadan kald racak bir yap lanma hedeflenir. Bu da en üst yönetimden en tabandaki çal flana kadar de iflik görevler yükler. Kalite sonuç olarak de il, bafllang ç olarak kabul edilir Dünyadaki Ve Türkiye deki Geliflmeler Toplam kalite yönetimi ilk önce Japonya da uygulanm fl. Daha sonra ABD ve Avrupa Birli i ülkeleri taraf ndan da benimsenerek dünya ekonomisinde yerini alm flt r. Japonya sonras nda ABD ve Avrupa Birli i ulusal kalite ödülleri koyarak Toplam kalite yönetimini özendirme çal flmalar yapm flt r. Avrupa birli i uluslararas standardizasyon örgütü (ISO) taraf ndan 1987 y l nda ISO 9000 standartlar n belirlemifltir. Çevre ile ilgili ISO 14000, sosyal sorumlulukla ilgili ISO 8000 standartlar n gelifltirmifltir. 44

25 Türkiye de ise TSE (Türk Standartlar Enstitüsü) 1990 lardan sonra ISO 9000, ISO serilerini ülkemizde yayg nlaflt rmaya bafllam flt r. TSE bu konuda Kalite Derne i (KALDER) ve Türkiye Sanayici fladamlar Derne i (TÜS AD) ile iflbirli i yaparak Toplam Kalite Yönetimini Türkiye gündemine sokmaya çal flm flt r. Bunlara ba l olarak 1993 y l nda ULUSAL KAL TE ÖDÜLÜ uygulanmaya bafllat lm flt r. Ayr ca her y l verilen AVRUPA KAL TE ÖDÜLÜ nü 1996 y l nda bir Türk firmas kazanm flt r. 45

26 ÖZET nsan ihtiyaçlar s n rs z, karfl layacak kaynaklar ise s n rl d r. Bu durumda eldeki s n rl kaynaklar verimli kullanma zorunlulu u vard r. Bu zorunluluk ekonomi biliminin ve giriflimcili in geliflmesinin önünü açm flt r. Giriflimcili in geliflmesi ve daha iyi yürütülebilmesi kaynaklar n daha verimli kullan lmas gere ini ve iflletme kavram n gündeme getirmifltir. flletme bilimi ekonominin geliflmesi ve insan ihtiyaçlar n n farkl laflmas ile ba ms z bir bilim dal olarak günümüzde yerini alm flt r. flletme biliminin konusu iflletme olup, iflletme içi, çevre ve iflletmeler aras olaylar inceler. flletmelerin ortak yönleri ilke ve kural haline getirilip sorunlara çözüm üretilir. Çeflitli tan mlar olmakla birlikte insanlarda yok oldu unda eksiklik, var oldu unda tatmin duygusu uyand ran ekonomik ve biyolojik her fley ihtiyaç olarak adland r labilir. htiyaç duygusu tüm insanlarda ayn d r. Ancak ihtiyaç çeflidi ve fliddeti her insanda farkl d r. Bu da ihtiyaçlar, zorunlu ihtiyaçlar ve istekler olmak üzere ikiye ay rm flt r. Bilim adam Abraham H. Maslow ihtiyaçlar bir hiyerarfli ile aç klam flt r. Ekonomi, s n rl kaynaklar kullanarak insanlar n s n rs z ihtiyaçlar n tatmin edici bir seviyede gerçeklefltirmek için çal flan bilim dal d r. htiyaçlar n karfl lanmas, toplam talebe uygun mal veya hizmetlerin üretilmesi için harcanan çabalar n tümüne ekonomik olaylar ya da ekonomik etkinlikler denir. Ekonomik olay n oldu u her yerde de giriflimcilik vard r. Mal ve hizmet üretmek için kullan lan gerekli elemanlara (do al kaynak, emek, sermaye, giriflimci ) üretim ö eleri (araçlar, faktörleri) denir. Üretim ö elerinin, birer temel kaynak olarak belirli bir zaman dilimi içinde, hem dünya hem de ülkeler aç s ndan k s tl oldu unu unutmamak gerekir. Belirli bir gereksinimi karfl layabilen, üretilebilen, do ada az bulunan ve baflka bir de erle de ifltirilme özelli ine sahip her fleye Mal denir. htiyaçlar karfl lamak için üretilen soyut etkinliklere Hizmet denir. Üretilen mal ve hizmetlerin kullan lmas na tüketim denir. Tüketimi gerçeklefltiren kifli ve örgütlere de tüketici denir. Bir ihtiyac n karfl lanmas için yap lan etkinliklere de tüketim etkinlikleri denir. 46

27 Üretici ya da sat c lar n belli bir zaman aral nda ve bir fiyat karfl l piyasaya sürdükleri mal ve hizmet miktar na arz denir. Tüketicinin belirli bir zamanda, belirli bir fiyattan sat n almak istedi i ya da isteyebilece i mal ve hizmet miktar na talep denir. Kiflilerin tek tek talebine kiflisel talep, kiflisel taleplerin toplam na da piyasa talebi denir. Kâr amac ya da toplumsal yarar için mal ve hizmet üretmek üzere üretim elemanlar n sistemli bir flekilde bir araya getiren teknik ve ekonomik birimlere iflletme denir. Sanayi devriminden sonra makinelerin geliflmesi ile birlikte büyük ölçekli iflletmeler kurulup gelifltirilerek büyük üretimlere bafllanm flt r. flletmelerde teknik bilgiler, bulufllar ve ekonomik ilkeler uyguland için ürünün çeflidi artm fl, istihdam yarat lm fl ve çok say da ürün daha ucuza üretilebilmifltir. flletmelerin çoklu u ve çeflitlili i insanlar n yaflam standard n da yükseltmifltir. Cep telefonu, bilgisayar, kredi kartlar, otomobil yaflam m z n vazgeçilmez iflletme ürünleridir. flletmeler tüm bunlar gerçeklefltirmek için üretim elemanlar n planl bir flekilde bir araya getirir. flletmeler bu yüzden ekonomik birimdir diyebiliriz. flletmenin ekonomik sistemin en temel birimlerindendir. Mal ve hizmet üretip kâr sa lamay amaç edinirken, etkinliklerini sürdürürken üretim tekniklerini, yeni bulufllar, tasar mlar kullan r, istihdam yarat rlar. flletme vergi ve sigorta primleri, yeni yat r mlar ile ekonomik sisteme katk da bulunur. flletmeler kâr sa lama ve topluma hizmet amaçlar aras ndaki dengeyi iyi kurarlar ise ömrü haliyle uzar. Örne in; k sa dönemde çok kâr etmeyi hedefleyen iflletme fiyatlar yüksek tutmak zorundad r. Buda pazarlama sorununu beraberinde getirir. Alan ndaki di er mallarla rekabet edemez, bu durum iflletmenin ömrünü k salt r. Ça dafl iflletmeler uzun dönemli kâr politikalar n benimseyerek normal bir kazanc hedeflerler. Bu yaklafl m iflletmenin ömrünü uzat r. Mal ve hizmet gibi de erleri üretim elemanlar n bir araya getirerek üretmeyi amaçlayan giriflimci ayn zamanda iyi bir yönetici de olmak zorundad r. Üretim elemanlar n bir araya getirmek, planlamak, insan çal flt r p, ürünleri pazarlamak, riskleri en aza indiren önlemleri almak ayn zamanda yöneticili inde özelliklerindendir. Yönetici iflletme ilgili karar alan, planlayan, düzenleyen ve uygulayan kifli oldu u için hedeflenen amaca ulaflmada belirleyici bir rolü vard r. Bu yüzden birçok niteli e sahip olmas gerekir. Yönetim evrensel bir kavram olup; bir arada çal flan insanlar n belli bir ifli ortaklafla yapmalar gereklili inden do mufltur. Sosyal yaflam n her alan nda yönetici kavram vard r. 47

28 48 Genel anlamda insanlar n iflbirli ini sa lay p onlar bir amaca yönlendirmektir. flletmecilik aç s ndan yönetim kavram ise iflletme kaynaklar n verimli, etkin, ak l ve yeterli biçimde planlan p örgütlenmesi, yönlendirilmesi, efl güdüm sa lamas ve bunlar n denetlenerek amac na ulaflmas n sa lamakt r. Plan; dar anlamda amaç ya da amaçlara ulaflmak için nelerin yap laca, bunlar n ne zaman ve nas l olaca n gösteren tasar d r. Planlama ise plan n zamana yay lm fl, yap lacak iflleri, yöntemleri ve davran fl biçimlerini önceden saptama ifllemidir. Kara verme ayn zamanda bir sonuca ulaflma ya da tercih etmedir. Planlama ak lc bir yöntem olup ileriyi görmemizi sa layarak olabilecek riskleri en aza indirir, Planlama bilinçli bir süreçtir. flletmenin gelece e iliflkin kararlar n ileriyi görerek önceden belirleme planlaman n temelini oluflturur. Plans zl k ise gelece i flans faktörüne b rakan, riski yüksek, onar lmas zor durulara yol açar. Planlaman n tüm mant ileriyi görmek olarak da aç klanabilir. Örgütlenme yönetimin planlamadan sonra gelen ikinci ifllevidir. Planlaman n amaca ulaflmak için kifliler ve bölümler aras nda eflgüdüm içerisinde kaynaklar n da l m, yetki ve sorunluluklar n belirlenmesi ve çal flmalar n düzenlenmesi ifllerinin tümünü kapsayan yap land rmaya örgütlenme (organizasyon) denir. Ö rgütlenme iflletmenin büyüklü üne ve küçüklü üne göre de iflir. flletme büyüdükçe örgütlenme karmafl klafl r, küçüldükçe basitleflir. Sevk ve idare, yöneltme, yürütme, uygulama gibi adlarla an l r. Yöneltme mal ve hizmet üretimi için yap lan planlama ve örgütlemenin kiflilerin çal flmas n sa lamak için etkilenmesi, yönlendirilmesi ve güdülenmesi sürecidir. Yani ifl göreni amaçlar do rultusunda yönlendirmek ve çal flt rmak denebilir. Tüm iflletmelerde birimlerin çal fl rken birbiri ile uyumlu olmas flartt r. Bu uyum sa lanamaz ise büyük sorunlar ç kar. Bu da birimler aras eflgüdümü zorunlu k lar. Eflgüdüm: Çal flmay kolaylaflt r p baflar y sa lamak için iflletmedeki tüm etkinliklerin uyum içerisinde yürütülmesini hedefleyen bir tan md r. Denetim planlama ile bafllayan sürecin son halkas d r. Belirlenen amaçlarla gerçekleflen sonuçlar n karfl laflt r lmas na, varsa sapmalar n düzeltilmesini sa layacak önlemlerin al nmas na denetim denir. Denetim di er ifllevlerin neyi, nas l ve ne kadar n baflard n araflt r r. Denetimde amaç, eksikliklerin, hatal yanlar n saptanmas ve giderilmesi için gerekli önlemlerin al nmas n amaçlar.

29 Yöneticilerin en önemli görevi karar vermektir. Karar verme de iflik konularda var olan seçenekleri de erlendirip, iflletme için en uygun olan seçmektir. Yöneticiler iflletmenin büyüklü üne, günün gereksinmelerine, deneyimlerine, araflt rmalara, üretim pazarlamaya v.b. nedenlere dayal de iflik karar alma gere i duyarlar. Bu kararlar k sa, orta, uzun süreli kararlar olabilir. Bu karar türlerini iflletmeden iflletmeye de ifliklik tafl r. letiflim teknolojilerinin geliflmesi, gümrük duvarlar n n aç lmas rekabeti üst düzeye tafl m flt r. Üretilen ürünlerin çoklu u ve çeflitlili i karfl s nda rekabet etmek için de iflik aray fllara giriflilmifltir. Toplam kalite yönetimi bu aray fllar n bir sonucu olarak günümüz ekonomisinde en tepe noktada yer alan bir kavram haline dönüflmüfltür Kalite; müflterinin istek ve beklentilerine uygunluk diye tan mlayabilir. Toplam Kalite Yönetimi; müflterinin tan mlad kaliteyi hedefleyen, bunun yan nda yönetimde kalitesini art rmak için çaba gösteren bir yönetim biçimidir. 49

30 . TEST II 1- nsan n do uflundan itibaren bafllayan vazgeçilmez olan gereksinimlerine ne ad verilir? a- Güvenlik gereksinimleri b- Fizyolojik gereksinimler c- Sayg görme gereksinimi d- Baflarma gereksinimi 2- Afla daki seçeneklerden hangisinde bir mamulün yaflam evresi do ru olarak s ralanm flt r? a- Tan tma-doygunluk- Büyüme Gerileme b- Doygunluk- Tan tma Büyüme- Gerileme c- Tan tma Büyüme- Doygunluk- Gerileme d- Büyüme- Doygunluk- Gerileme- Tan tma 3- Afla dakilerinden hangisi ticari olmayan hizmetler s n f ndand r? a- Ulafl m b- letiflim c- Turizm d- Okullar 4- Afla dakilerden hangisi iflletmenin genel amaçlar ndand r? a- Pazarlama b- Tüketim yapma c- Kâr amac gütme d- Depolama 5- Afla dakilerden hangisi iflletmenin ifllevlerinden de ildir? a- Genel ifllev b- Temel ifllevler c- Kolaylaflt r c ifllevler d- Tüketim ifllevi 50

31 6- Afla dakilerden hangisi Yönetimin var olabilmesi için gerekli olan temel ifllevlerden de ildir? a- Planlama b- Denetim c- Sevk ve idare d- Kalite 7- Belirlenen amaçlarla gerçekleflen sonuçlar n karfl laflt r lmas na varsa sapmalar n düzeltilmesini sa layacak önlemlerin al nmas ifllemine ne ad verilir? a- Planlama b- Denetim c- Sevk ve idare d- Kalite 8- Çal flmay kolaylaflt r p baflar y sa lamak için iflletmedeki, tüm etkinliklerin uyum içerisinde yürütülmesi ifllevine ne ad verilir? a- Koordinasyon b- Denetim c- Yöneltme d- Örgütlenme 9- Afla dakilerden hangisi arz n özelli i de ildir? a- Belirli bir piyasa b- Belirli bir zaman dilimi c- Belirli bir fiyat d- Sat n alma gücü 10-Kâr amac ya da toplumsal yarar için mal ve hizmet üretmek üzere üretim elemanlar n sistemli bir flekilde bir araya getiren teknik ve ekonomik birimlere ne ad verilir? a- Sermaye b- flletme c- Hizmet d- Fayda 51

32 11- Yönetimin gelece e yönelik öngörüde bulunan ifllevi hangisidir? a- Planlama b- Sevk ve idare c- Denetim d- Örgütleme 12-Afla dakilerden hangisi karar alma aflamalar ndan de ildir? a- Sorunun saptanmas b- Seçeneklerin belirlenmesi ve de erlendirme c- Bilgilenme d- Tasar m 13-Baflka bir mal n üretilmesi için gerekli olan mallar ne çeflit mallard r? a- Tüketim mal b- Üretim mal c- Dayan ks z mallar d- Dayan kl mallar 14- Afla dakilerden hangisi iflletmenin topluma hizmet etme özelli i de ildir? a- Vergi vermek b- stihdam yaratma c- Sigorta pirimi ödeme d- Kâr sa lamak 52