Transkript

1 T.C. ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI DOĞA KORUMA VE MİLLİ PARKLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ V. BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ AFYONKARAHİSAR İLİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI ( )

2 Koordinatörler : Mine DURMUŞ Abdilkadir SEVİNÇ Milli Park Şube Müdürü (İl Şube Müdürü Vekili - Orman Mühendisi) Proje Ekibi : Prof. Dr. Hakkı YAZICI Yrd. Doç. Dr. Çetin ŞENKUL Doç. Dr. Mustafa KARGIOĞLU Yrd. Doç. Dr. Hatice YILMAZ Ahmet DAVRAN Afyon Kocatepe Üniversitesi Afyon Kocatepe Üniversitesi Afyon Kocatepe Üniversitesi Afyon Kocatepe Üniversitesi Afyon Kocatepe Üniversitesi (Lisans Öğrencisi) Doç. Dr. İsmail KERVANKIRAN Süleyman Demirel Üniversitesi Havanur YAMANER Cihan YÜKSEL Serpil TAŞPINAR Ahmet Şükrü KÖSE İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (Şube Müdürü) Afyonkarahisar İl Şube Müdürlüğü Orman Mühendisi V. Bölge Müdürlüğü (Çevre Yüksek Mühendisi) Afyonkarahisar Doğa Sporları Kulübü Derneği İletişim Adresi : Dervişpaşa Mahallesi Bilgi Caddesi No:24 / AFYONKARAHİSAR Telefon : Belgegeçer : İnternet & E-Posta Adresi: afyon@ormansu.gov.tr Her türlü kullanım hakkı T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü V. Bölge Müdürlüğü ne aittir.

3 SUNUŞ Ülkemiz ulusal ve uluslararası ölçekte, iç ve dış turizm ihtiyaçlarına cevap verebilecek nitelikte bir turizm merkezidir. İlimiz ise dağları, yaylaları, jeolojik oluşumları, kanyonları, tarihi mekanları, termal su kaynakları, gıda ve hayvancılık ürünleri ve doğal kaynakları ile son yıllarda coğrafi, doğal, tarihi, beşeri ve ekonomik alanlarda ön plana çıkmaktadır. İlimizin sahip olduğu kaynakların turizm alanına entegre edilmesiyle de başta doğa turizmi olmak üzere, sağlık, kültür, tarih ve inanç turizmi alanları da hareketlenerek, yerel bazda turizm cazibe merkezi olmamızı sağlamaktadır. Bu kapsamda, Afyonkarahisar ile ilgili hazırlanan bu Turizm Master Planı nda öncelikle ilimizin mevcut turistik sahaları analiz edilerek, yılları arasında oluşabilecek çevresel etkiler ve sürdürülebilirlik değerlendirmeleri yapılmıştır. Çalışmanın sonunda da hedeflenen planların uygulanmasının etkin şekilde sağlanması için Eylem Planı hazırlanmıştır. Afyonkarahisar ili Doğa Turizmi Master Planı ilimizin turizm potansiyelini ortaya çıkararak, elde edilen veriler doğrultusunda ilerleyen yıllarda yolumuzu aydınlatacak kılavuz bir kaynak olacaktır. Bu kapsamda çalışmada emeği geçen herkese şükranlarımı sunarım. İrfan BALKANLIOĞLU Afyonkarahisar Valisi

4 ÖNSÖZ Doğa turizmi ya da eko turizm dünyada turizmin en hızlı büyüyen bir alt sektörü olup, son yıllarda ülkemizde de deniz turizmi kadar ilgi görmeye başlamıştır. Turizm gelirlerinin ülke ekonomisine katkısının son derece büyük olduğu düşünüldüğünde doğal ve kültürel tahribatın önüne geçen ve kişi başına normal turizmden çok daha fazla gelir getiren eko turizm ekonomik açıdan yoksul ama doğası zengin illerimiz için önemli bir alternatif gelir kaynağı olacaktır. Çeşitlilik gösteren doğa güzellikleri ve zengin tarihi kalıntılarıyla ve alternatif turizm denilen (sağlık ve termal, kış sporları, dağ ve doğa turizmi, yayla turizmi vs.) turizm türleri açısından eşsiz mekanlara sahip olmasıyla önemli bir turizm potansiyeline sahip olan ilimiz için de Orman ve Su İşleri Bakanımız Prof. Dr. Sayın Veysel EROĞLU nun emirleri üzerine doğa turizminin, eko turizmin geliştirilmesine yönelik Afyonkarahisar İli Doğa Turizmi Master Planı nın yapılması çalışmalarına başlanılmış ve bu doğrultuda 25 Kasım 2011 tarihinde Ticaret Borsasında Valimiz Sayın İrfan BALKANLIOĞLU nun başkanlığını yaptığı Bakanlığımız üst düzey yetkililerinin ve tüm kurum ve kuruluşların katılımının sağlandığı eko turizm konulu bir toplantı da gerçekleştirilmiştir. Doğaya dayalı bir turizm çeşidi olan Doğa Turizminin ilimizde geliştirilmesi için ildeki doğal alanların mevcut durumunu, potansiyel alanları, amaçları, hedefleri ve stratejilerinin ortaya konulması, koruma ve kullanma dengesi gözetilerek turizmin gelişmesine katkı sağlaması amacıyla kurum ve kuruluşlar ile sivil toplum örgütlerinin temsilcilerinden oluşturulan bir proje ekibi Afyonkarahisar İli Doğa Turizmi Master Planını hazırlamıştır.

5 Söz konusu plan, Milli Park Şube Müdürü Mine DURMUŞ ve İl Şube Müdürü Abdilkadir SEVİNÇ in koordinatörlüğünde, Afyon Kocatepe Üniversitesi nden Prof. Dr. Hakkı YAZICI, Yrd. Doç. Dr. Çetin ŞENKUL, Doç. Dr. Mustafa KARGIOĞLU, Yrd. Doç. Dr. Hatice YILMAZ, Coğrafya Bölümü Lisans Öğrencisi Ahmet DAVRAN, Süleyman Demirel Üniversitesi nden Doç. Dr. İsmail KERVANKIRAN, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü nden Şube Müdürü Havanur YAMANER, Afyonkarahisar İl Şube Müdürlüğü nden Orman Mühendisi Cihan YÜKSEL, AFDOS Derneği nden Ahmet Şükrü KÖSE ve V. Bölge Müdürlüğü nden Çevre Yük. Mühendisi Serpil TAŞPINAR ın katılımlarıyla oluşan proje ekibi tarafından yapılmıştır. Doğa Turizmi Master Planı ile ilimizin doğal, kültürel, tarihi ve coğrafi değerlerini Koruma - Kullanma dengesi içerisinde kullanmak ve turizm alternatiflerini geliştirerek ilimizin turizmden alacağı payın arttırılması hedeflenmektedir. Zaten turizm potansiyeli bulunan ilimizin diğer alternatif turizm türleri ile cazibesi arttırılmış olacaktır. Turizmin ilimiz için taşıdığı özel önem göz önünde bulundurulursa ilimizin turizm amaçlı gelişimine esas teşkil edecek bu planla ilgili başta Afyonkarahisar Valiliği olmak üzere üniversitemiz, tüm kurum ve kuruluşlar ile sivil toplum örgütlerine ve emeği geçen herkese teşekkür ederim. Mehmet KUŞCU V. Bölge Müdürü

6 ÇALIŞMANIN MAKSADI İlimiz çeşitlilik gösteren flora ve faunasıyla, gölleriyle, milli parkları ve çeşitli yer şekilleriyle son derece zengin bir doğa güzelliği potansiyeline sahiptir. Son derece farklı, doğal kültürel ve tarihi değerlere sahip olmakla birlikte bugüne kadar hiçbir şekilde ilimizdeki doğa turizmi potansiyelinin değerlendirilmesi yapılamamıştır. Master Planı kapsamında bu potansiyelin planlı bir yaklaşımla turizm olgusu içerisinde değerlendirilmesi, böylece turizmin tür ve aktivitelerinin zenginleştirilerek arz kapasitesinin geliştirilmesi, alternatif turizm alanlarının koruma ve kullanma dengesi içerisinde hizmete sunulması, tanıtılması, farklı yörelerimizin turizmin ekonomik ve sosyal katkılarından yararlandırılması amaçlanmaktadır. Sürdürülebilir turizm yaklaşımının benimsenerek istihdamın artırılmasında ve bölgesel gelişmede turizmin öncü bir sektör konumuna ulaştırılmasında, ilimizin 2023 yılına kadar turizm geliri bakımından ilk sırada yer alan iller arasında olmasını sağlamak çalışmamızın ulaşmak istediği hedefleri arasında yer almaktadır. Bu kapsamda, ilimizin yılları arasındaki turizm potansiyelini, kısa ve uzun vadeli etkilerini ortaya koymak amacıyla Doğa Turizmi Master Planı hazırlanmıştır.

7 KISALTMALAR DSİ: Devlet Su İşleri DMGİM: Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü İl Müdürlüğü BSK: Bitümlü Sıcak Karışım KÖY: Kalkınmada Öncelikli Yöre MTA: Maden Tetkik Arama OSB: Organize Sanayi Bölgesi GSYİH: Gayri Safi Yurt İçi Hasıla YHGS: Yaban Hayatı Geliştirme Sahası AFDOS: Afyon Doğa Sporları ÖKA: Özel Kuş Alanı MAK: Merkez Av Komisyonu BTMP: Başkomutan Tarihi Milli Parkı UDGP: Uzun Devreli Gelişme Planı

8 İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ DOĞAL ALANLAR, YÖRE İNSANININ GELENEKSEL HAYATI, KIRSAL KALKINMA, SÜRDÜRÜLEBİLİR TURİZM ALTERNATİFİ VE AFYONKARAHİSAR VİLAYETİNDE SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ 1.2. DOĞAL ALANLAR VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME STRATEJİSİ 6 2. SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞİMİNE İLİŞKİN ÇALIŞMALAR KAYNAK ANALİZİ Kaynak Analizinde Ele Alınacak Unsurlar TURİZM POTANSİYELİ TAŞIMA KAPASİTESİ Taşıma Kapasitesinin Elemanları İLGİ GRUBU ANALİZİ VE YEREL ORGANİZASYONUN OLUŞTURULMASI İLGİ GRUPLARI / PAYDAŞLAR İLGİ GRUBU KATEGORİLERİ İLGİ GRUBU ANALİZİ TOPLUM TEMELLİ YAKLAŞIM YEREL ORGANİZASYONUN OLUŞTURULMASI TARİHÇE AFYONKARAHİSAR İLİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ Jeomorfolojik Özellikleri Jeolojik Özellikler İklim Özellikleri Hidrografya Toprak Özellikleri Arazi Varlığı Orman Varlığı Flora, Fauna ve Hassas Yöreler Yerleşim Alanları ve Nüfus 53 1

9 Tarım ve Hayvancılık Sanayi ve Teknoloji Altyapı, Ulaşım, Haberleşme ve Konaklama Madencilik Enerji İLGİ GRUBU ve PAYDAŞ ANALİZİ AFYONKARAHİSAR İLİNİN DOĞA TURİZMİ ARZI AFYONKARAHİSAR İLİNİN DOĞA TURİZMİ DEĞERLERİ (DOĞA TURİZMİ ARZI) 4.2. AFYONKARAHİSAR İLİNİN DOĞA TURİZMİ (ARZI) DEĞERLERİ ve BİLİNİRLİK DEĞERLENDİRMESİ 4.3. AFYONKARAHİSAR İLİNDE DOĞA TURİZMİ AMAÇLI KULLANILAN VE KORUMA STATÜLÜ ALANLAR Milli Park ve Benzeri Sahalar Yaban Hayatı Geliştirme, Yerleştirme, Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Avlaklar Afyonkarahisar İlinde Bulunan Sulak Alanlar Afyonkarahisar İlinde Bulunan Mesire Yerleri SEÇKİN ÖZELLİKLİ DİĞER SAHALAR Yaylalar Diğer Sulak Alanlar (Barajlar ve Akarsular) Dağlar Şifalı Sular (Termal Kaplıcalar) Kanyon ve Mağaralar Vadiler AFYONKARAHİSAR İLİNDE DOĞA TURİZM ÇEŞİTLERİ AFYONKARAHİSAR İLİNDE YÜRÜYÜŞ PARKURLARI Frig Vadisi Karakuyu Gölü Acıgöl Sultandağları (Gelincik Ana- Dereçine Buzluk) Başkomutan Tarihi Milli Parkı

10 Kumalar Dağı Değirmendere Kanyonu, Başmakçı Emirdağları SEÇKİN VE YÜKSEK DEĞER TAŞIYAN () YILDIZ ALANLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ VE POTANSİYELİNİ GELİŞTİRME İMKANLARININ ORTAYA KONULMASINA İLİŞKİN ANALİZLER 5.1. Akdağ Tabiat Parkı Genel Bilgiler (Konum, Tarihi, Topografik Özellikler, Yükseltiler) Seçkin Doğa Turizmi Değerlerine Ait Bilgiler Doğa Turizmi Potansiyelinin Öne Çıktığı ve Sunduğu Aktiviteler Doğa Turizmi Yönetimi Amaçları Önümüzdeki 3 Yıl İçin Turist Artış Öngörüsü Ağustos Tabiat Parkı Genel Bilgiler (Konum, Tarihi, Topografik Özellikler, Yükseltiler) Seçkin Doğa Turizmi Değerlerine Ait Bilgiler Doğa Turizmi Potansiyelinin Öne Çıktığı ve Sunduğu Aktiviteler Doğa Turizmi Yönetimi Amaçları Önümüzdeki 3 Yıl İçin Turist Artış Öngörüsü Eber Gölü Genel Bilgiler (Konum, Tarihi, Topografik Özellikler, Yükseltiler) Seçkin Doğa Turizmi Değerlerine Ait Bilgiler Doğa Turizmi Potansiyelinin Öne Çıktığı ve Sunduğu Aktiviteler Doğa Turizmi Yönetimi Amaçları Önümüzdeki 3 Yıl İçin Turist Artış Öngörüsü AFYONKARAHİSAR DA SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ STRATEJİLERİ Gelişme Stratejileri Pazarlama Stratejileri Ziyaretçi Yönetimi Stratejisi İzleme ve Değerlendirme (Turizmin Etkilerinin ve Sürdürülebilirliğin İzlenmesi) Stratejisi 7 KAYNAKLAR YILLARI DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI EYLEM PLANI

11 ŞEKİL DİZİNİ Şekil 1 Afyon ve Dolayının Sadeleştirilmiş Jeoloji Haritası 37 Şekil 2 Afyonkarahisar ın 35 Yıllık Ortalama, En Yüksek ve En Düşük Sıcaklık Değerleri ( ) Şekil 3 Afyonkarahisar'ın Aylara Göre Yağış Ortalaması Değerleri ( ) 40 Şekil 4 Afyonkarahisar, Bolvadin, Çay, Emirdağ ve Dinar İstasyonlarını ( ) Rüzgâr Frekans (%) Diyagramı Şekil 5 Afyonkarahisar İli Tarıma Elverişli Alanların Dağılımı 57 Şekil 6 Akdağ Tabiat Parkı ve YHGS nın Uydudan Görünümü 168 Şekil 7 Eber Gölü Uydu Görüntüsü

12 Tablo 1 TABLO DİZİNİ Afyonkarahisar ve Çevre İlçeleri Ortalama, En Yüksek, En Düşük Sıcaklık İle Yağış Değerleri. Tablo 2 Afyonkarahisar İli Arazi Kullanımı (2012) 46 Tablo Yılları ADNK Sistemi'ne Göre İl Nüfusu 55 Tablo 4 Kültür ve Turizm Bakanlığı Turizm İşletmesi Belgeli Konaklama Tesisleri 63 Tablo 5 Belediye Belgeli Kaplıca Tesisleri 64 Tablo 6 Belediye Belgeli Otellerin İlçelere Göre Dağılımı 64 Tablo 7 Enerji Desteği Alan İşletme Sayısı Ve Destek Miktarı 68 Tablo 8 Yıllar İtibariyle İhracat Rakamları 68 Tablo 9 Eko Turistlerin Demografik Özellikleri 76 Tablo 10 Eko Turistlerin Seyahat Deneyimleri 77 Tablo 11 Anket - Alana Ulaşım Kolaydır 80 Tablo 12 Anket - Genel Olarak Yaptığım Doğa Turizminden Memnunum 80 Tablo 13 Anket - Doğal Güzelliklerinden Hoşlandım 81 Tablo 14 Anket - Alanı Gezdirecek Rehberlere İhtiyaç Vardır 81 Tablo 15 Anket - Yön ve Tanıtım Levhaları Yeterlidir 81 Tablo 16 Anket - Zorunlu İhtiyaçların Karşılandığı Yerler Yeterlidir (WC Vb) 82 Tablo 17 Anket - Alanı Tarif Eden Haritalar Yeterlidir 82 Tablo 18 Afyonkarahisar İlindeki Mesire Yerlerinin Tescil Tarihleri ve Alanları

13 HARİTA DİZİNİ Harita 1 Afyonkarahisar İlinin Fiziki Haritası 30 Harita 2 Afyonkarahisar İli Fay Hatları ve Turizm İşletmeleri 33 Harita 3 Afyonkarahisar İli Arazi Kullanım Haritası 47 Harita 4 Afyonkarahisar İlinin Turizm Potansiyelini Gösterir Harita 73 Harita 5 Seçkin Ve Yüksek Değer Taşıyan Alanları Gösterir Harita 167 Harita 6 Akdağ Tabiat Parkının ve YHGS Bölgeleme Haritası 169

14 FOTOĞRAF DİZİNİ Foto 1 Afyonkarahisar İlinin Genel Görünümü 25 Foto 2 Afyonkarahisar Kalesinden Kentin Görünümü 26 Foto 3 Afyonkarahisar İlinden Bir Görünüm 27 Foto 4 İlin Kent Meydanı ndan Bir Görünüm 28 Foto 5 Yüzbaşı Agah Efendi Şehitliği 83 Foto 6 Büyük Taarruz Şehitliği Ve Başkomutan Mustafa Kemal Anıtı 84 Foto 7 Tokalı Kanyonu 85 Foto 8 Akdağ 85 Foto 9 26 Ağustos Tabiat Parkı 86 Foto Ağustos Tabiat Parkı 86 Foto Ağustos Tabiat Parkı 86 Foto 12 Okturdede Tabiat Parkı 87 Foto 13 Okturdede Yatırı 87 Foto 14 Dandindere Tabiatı Koruma Alanı 88 Foto 15 Dandindere Tabiatı Koruma Alanı 88 Foto 16 Şuhut Bininler 88 Foto 17 Şuhut Bininler 88 Foto 18 Karakuyu Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (YHGS) 95 Foto 19 Karakuyu Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (YHGS) 95 Foto 20 Karakuyu Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (YHGS) 96 Foto 21 Çay Karamık Genel Avlağı 99 Foto 22 Eber Genel Avlağı 99 Foto 23 Eber Gölü 101 Foto 24 Acıgölde Flamingolar ve Kuş Gözlemevi 102 Foto 25 Acıgölde Flamingolar ve Kuş Gözlemevi 102 Foto 26 Yaylalardan Bir Görünüm 111 Foto 27 Yaylalardan Bir Görünüm 111 Foto 28 Eber Gölü 113 Foto 29 Sandıklı - Akdağ - Yılkı Atları 116 Foto 30 Termal Kaplıcalardan Bir Görünüm 119

15 Foto 31 Sandıklı Akdağ Tokalı Kanyonu 123 Foto 32 Kurtini Mağarası 124 Foto 33 Buzluk Mağarası 124 Foto 34 Emre Gölü (Frig Vadisi) 128 Foto 35 Frig Vadisi 129 Foto 36 AFDOS Derneği'nin Doğa Yürüyüşü 132 Foto 37 Afyonkarahisar da Kaya Tırmanışı 133 Foto 38 Kaya Tırmanışı 133 Foto 39 Kanyon Geçişi 134 Foto 40 Afyonkarahisar T. Oryantiring Şampiyonası'ndan Bir Görünüm 134 Foto 41 Dağcılık Organizasyonundan Bir Görünüm 135 Foto 42 Frig Vadisi (Kaya Yerleşimi Dış Görünüm) 138 Foto 43 Frig Vadisi (Kaya Yerleşimleri İç Bölüm) 139 Foto 44 Karakuyu Gölü'nden Bir Görünüm 142 Foto 45 Karakuyu Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (YHGS) Bir Görünüm 142 Foto 46 Karakuyu Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (YHGS) Bir Görünüm 143 Foto 47 Karakuyu Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (YHGS) Bir Görünüm 143 Foto 48 Karakuyu Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (YHGS) Bir Görünüm 143 Foto 49 Acıgöl ve Kuş Gözlem Evi 146 Foto 50 Sultandağları'ndan Bir Görünüm 148 Foto 51 Sultandağları'ndan Bir Görünüm 148 Foto 52 Büyük Taarruz Şehitliği ve Başkomutan Mustafa Kemal Anıtı 154 Foto 53 Kocatepe'den Bir Görünüm 155 Foto 54 Kumalar'dan Bir Görünüm 157 Foto 55 Değirmendere Kanyonu'ndan Bir Görünüm 159 Foto 56 Değirmendere Kanyonu'ndan Bir Görünüm 159 Foto 57 Emirdağları 160 Foto 58 Gölcük Gölü 162 Foto 59 Akdağ Tabiat Parkı 171 Foto 60 Akdağ Tabiat Parkı 173

16 Foto 61 Akdağ Tabiat Parkı ve Yılkı Atları 177 Foto Ağustos Tabiat Parkı 189 Foto Ağustos Tabiat Parkı 196 Foto 64 Eber Gölü 203 Foto 65 Eber Sarısı 205 Foto 66 Eber Gölü'nde Yaşayan Yaban Hayvanlara Ait Yumurtalardan Bir 206 Görünüm Foto 67 Eber Gölü'nde Saz (Kamış) Kesimine İlişkin Bir Görüntü 208

17 1. GİRİŞ 1.1. DOĞAL ALANLAR, YÖRE İNSANININ GELENEKSEL HAYATI, KIRSAL KALKINMA, SÜRDÜRÜLEBİLİR TURİZM ALTERNATİFİ ve AFYONKARAHİSAR VİLAYETİNDE SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ : Tabiatı korumanın geleceği kırsal alanların geleceğine, kırsal hayatın korunmasına ve sağlıklı yürüyen bir kırsal ekonomiye bağlıdır. Kırsal alanlardaki düşük ve dağınık nüfus ile beraber yetersiz gelir söz konusu olduğunda bu alanların turizm köyleri vb. faaliyetler için kullanılması söz konusu olacaktır. Bu tür girişimlerin önemli bir kısmı korunan alanlarda veya dışında yapılmaktadır. Bazı etkinliklerin korunan alanlara ve tabiata çok zarar verdiği de görülmektedir. Bu sebeple tabiatı korumakla görevli olan bizlerin çevremiz ile iyi bir proaktif ilişkiler içinde olmamız lüzumludur. Proaktif kişi; ilişkilerde ve faaliyetlerde insiyatifi eline alan kişi demek olup tabiattaki faaliyetlerin kontrolü için Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü taşra kuruluşlarının kırsal sahalarda doğa turizminin geliştirilmesinde öncü olması doğru bir harekettir. Son yıllarda sivil toplum kuruluşları ve diğer kuruluşlar korunan alanlar, doğal alanlar, kırsal kalkınma, kalkınma için işbirliği gibi konuları tamamıyla farklı bir bakış açısı ile algılamaya başlamışlardır. Tabiat ve geleneksel kültürler üzerinde turizmin yarattığı olumsuz tesirler ve bunların neticesinde duyulan korkular kitle turizmine karşı alternatif çevre duyarlı turizmi ve tabiatı korumayı öne çıkarmıştır. Sürdürülebilir doğa turizmi ve ekoturizm tabiatın korunması için bir umut olarak ortaya çıkmıştır. Algılamadaki bu değişiklik, doğal alanlar, korunan alanlar ve çevresinin bölgesel planlamasında turizme ilişkin proje ve çalışmaların giderek artmasına yol açmıştır. Bu sayede turizm, zaman içinde kırsal alanların kalkınmasında, yoksulluğun azaltılması ve yöresel kültürel zenginliğinin korunmasında anahtar bir kelime haline gelmiştir. Sürdürülebilir doğa turizmi, kırsal ekonominin çeşitlendirilmesi, kırsal nüfus için yeni bir bakış açısı yaratılması, yoksulluğun ve kırsal göçün azaltılmasında en önemli seçeneklerden biri olarak görülmektedir. Ancak, turizmin yalnızca yerel ekonomi ile doğru şekilde bütünleştirildiği takdirde beklentileri karşılayabileceği ve yöre halkı ile diğer ilgi gruplarına fayda sağlayacağı unutulmamalıdır. 1

18 1.2. DOĞAL ALANLAR VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA : 1980 li yıllardan itibaren Birleşmiş Milletler Çevre Programının (UNEP) çevre konularına ilişkin çalışmaları giderek artan bir etki yaratmıştır. Dünya Çevre Kalkınma Komisyonu nun 1987 yılında tamamladığı çalışmalar sonunda ortak geleceğimiz adlı bir rapor hazırlanmıştır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, çevre ve kalkınma konularına çok farklı yaklaşılması gerektiği bu raporda vurgulanmış olup, kalkınmanın ve insanlığın sahip olduğu kaynakların sürdürülebilir olduğuna değinilmiştir. Raporda ortaya konan sürdürülebilir kalkınma kavramı, insanların elinde bulundurduğu ve onlara muhtaç olduğu ekolojik, kültürel ve sosyo-ekonomik kaynakların nadir ve eşsiz olduğu görüşüne dayanmaktadır. Bir sahanın sahip olduğu kaynaklar, çok farklı maksatlar için kullanılabilmektedir. Örneğin, bir orman kereste imalatı için kullanılabilir, üzerindeki ağaçlar kesilerek tarım toprağı olarak kullanılabilir, korunan alan olarak kullanılabilir. Alanın ve alanda yaşayan yöre halkının özelliklerine bağlı olarak bu seçeneklerden bazıları uygulanabilirken, bazıları ise kesinlikle uygulanamaz. Yalnızca korumacı bir yaklaşım içine girildiğinde doğru görülen seçenek ormanın el değmemiş eski haline bırakılması olsa da yöre halkı ve diğer iş gruplarının bu kaynakların sürdürülebilir kullanımı yaşam kalitelerini yükseltmek için ormandan hak iddia etmeleri mevzubahistir. Bu sebeple yüzde yüz sürdürülebilir kalkınmaya her zaman ulaşılamasa da bu hedef üzerine yoğunlaşılmalıdır. Doğal ve korunan kırsal alanlarda, geçmişten günümüze yerel topluluklar ile arazinin beraberliği çok önemli olmaktadır. Korunan alan ağı büyüdükçe korunan alan kavramının anlamı da değişmeye ve gelişme göstermeye başlamıştır. Bu gelişme içinde yöre insanlarının varlığı ve faydalanmalarının sürdürülebilirliği de öne çıkmaktadır. Bir doğal alan ve korunan alanın ve içinde yer aldığı bölgenin sürdürülebilir kullanımı, turizm, ekolojik tarım, hayvancılık, yeni bölgesel ürünler, sürdürülebilir ormancılık, hatta enerji üretimindeki yatırımlarla birlikte düşünüldüğünde daha başarılı olacaktır. 2

19 Doğal alanlarda faaliyetlerin açıklanmasında Kırsal alan, Kırsal kalkınma ve Sürdürülebilir Kalkınma gibi kavramlar değerlendirilmelidir, bu kavramlar şu şekilde açıklanabilir; Kırsal alan: Şehir diye tabir edilen yerleşme sahalarının dışında kalan tarımla ilgili etkinliklerin yapıldığı alanları da içeren köy, mezra, kom vb. adlarla anılan insan yerleşimlerinin var olduğu alanları kırsal alan olarak tanımlayabiliriz. Kırsal kalkınma kavramı: Kırsal kalkınma, küçük toplulukların içinde bulundukları ekonomik, toplumsal ve kültürel koşulları iyileştirmek amacıyla giriştikleri çabaların devletin bu konudaki çabalarıyla birleştirilmesi, bu toplulukların tüm ülke insanlarının tümüyle kaynaştırılması ve ulusal kalkınma çabalarına tam biçimde katkıda bulunmalarının sağlanma süreci şeklinde tanımlanmıştır. Kırsal alan kalkınması; Hem bir eğitim hem de örgütlenme işi olup kırsal alan, toplumun gereksinimlerinin göz önünde tutulması, kırsal alan kalkınma politikası ile ilgili planların alınması sırasında topluma zorla kabul ettirilmemesi gereken bir konudur. Toplum istediklerini elde etmedikçe kırsal alan çalışmalarına katılmayacaktır. Tarımsal çalışmalar, beslenme, eğitim, mesleki önderlik ve öğretim, kooperatifler, el sanatları, küçük sanayiler, sosyal güvenlik çalışmaları, planlama ve sağlık politikaları nitelikleri kırsal alan ve ülke planları ile bir bütünlük sağlamalıdır. Sürdürülebilir kalkınma : ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel kaynakların sürdürülebilir kullanımına dayanmaktadır. Burada ekolojik, ekonomik ve sosyo kültürel sürdürülebilirlik şartlarının tamamının sağlanması önemli olmaktadır. Kırsal alanlar turizm ve boş zamanların değerlendirilmesinde önemli bir yer tutmaktadır. Kırsal alan, turistlere sakin ve huzurlu bir seçenek sunmaktadır yılında Fransız vatandaşları tatillerinin % 52 sini ya bir ailenin yanında ya da bir arkadaşının evinde, % 26 sı evlerinde geçirdiklerini ve % 9 luk bir kısmı ise kırsal alanda ikinci bir eve sahip olduklarını ifade etmişlerdir. Kırsal alanlar ayrıca doğa için önemli role sahiptirler. 3

20 Tabii kaynakların korunması, biyolojik çeşitliliğin sürdürülmesi, doğal felaketlere karşı koruma, iyi hayat şartlarının korunması ve doğal manzaranın korunması doğal çevre ile ilgili hususlardır SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ : Sürdürülebilir kalkınma, ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel kaynakların sürdürülebilir kullanımına dayanmaktadır. Sürdürülebilir turizmin gelişimi de sürdürülebilir kalkınma ile bağlantılı bir yaklaşımdır. Sürdürülebilir turizmin gelişiminde turistlerin ve ziyaret edilen yerlerin bugünkü ihtiyaçlarının, gelecekteki fırsatları koruyup genişleterek karşılanması amaçlanmaktadır. Bu yaklaşım, ekonomik, sosyal ve estetik ihtiyaçların, kültürel bütünlüğün, gerekli ekolojik süreçlerin, sosyal ve estetik ihtiyaçların, kültürel bütünlüğün, gerekli ekolojik süreçlerin, biyolojik çeşitliliğin ve kırsal hayatı destekleyen süreçlerin devamını içermektedir. Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü nün tanımına göre sürdürülebilir bir turizm gelişimi; Çevresel kaynakların en iyi şekilde kullanılmasını sağlamalı, Ziyaret edilen toplulukların sosyo-kültürel yapısına, gelenekselliğine saygı göstermeli, Bütün ilgi gruplarına adil bir şekilde dağıtılan sosyo-ekonomik faydalar ile tutarlı ve uzun vadeli ekonomik faaliyetler ortaya koymalıdır. Buna göre sürdürülebilir kırsal / doğa turizminin gelişme ölçütleri; a. Biyolojik çeşitliliğin korunması, b. Ekonomik tutarlılık, c. Kültürel zenginlik, d. Yöre halkının refahı, e. İstihdam kalitesi, f. Sosyal eşitlik, 4

21 g. Ziyaretçi memnuniyeti, h. Yetkinin yerele doğru dağıtılması, i. Toplumun genelinin refah ve mutluluğu, j. Fiziki bütünlük, k. Kaynakların etkin kullanımı, l. Çevre temizliği dir. Korunan alanlar açısından; tabiatın seçkin parçaları olan korunan alanlar ile turizm arasındaki bağ, korunan alanların tarihçesi kadar eskidir. Korunan alanlar turizme, turizm korunan alanlara ihtiyaç duymaktadır. Turizm korunan alanların kurulması ve yönetiminde göz önüne alınması gereken önemli bir bileşendir. Aynı şekilde koruma altında olmayan flora ve faunanın tutunduğu tabiat alanlarına ve insanın yaşadığı sahalardaki yöresel kültüre de turizm bağımlıdır. Bu bağımlılık doğa ve kültürün bozulmaması için tedbirler gerektirir. Bu tedbirlerin neler olacağının sürdürülebilir kırsal kalkınma ilkeleri çerçevesinde tespiti de lüzumludur. Turizmin önemli bir ekonomik faaliyet olması ve tüm göstergelerin bu faaliyetin büyüme eğiliminde olacağı yönünde olması önemli bir husustur. Turizmdeki büyümeyle beraber sürdürülebilir turizm, ekoturizm gibi doğayla ilgili turizme olan talep artmış ve turizm ürünleri ile destinasyonlar çeşitlenmiştir. Turistlerin talepleri de değişmiş ve çeşitlenmiştir. Turistlerin talepleri konaklamada konforun sağlanması yanında, yöreye özgü kültürel değerler hakkında bilgi edinme, yöre halkıyla iletişim, bölgenin flora ve faunası, özel ekosistemler, doğal hayat ve bunların korunması da dahil olmak üzere daha sorumlu bir seyahat deneyimi kazanmak da söz konusudur. Beklenen büyüme ve yeni eğilimler turizmi o kadar stratejik bir konuma taşımıştır ki, turizm eşsiz özellikli doğal veya korunan alanların sürdürülebilirliğinin yanı sıra bu alanların çevresinde yaşayan yöre halkının kalkınma potansiyeline de müspet etki 5

22 sağlayabilmektedir. Bu durumda turizm, doğal alanların korunması ve yöre halkı ile ziyaretçilerin çevre bilincinin arttırılmasında kullanılabilecek çok önemli bir araç olabilmektedir. Dolayısıyla turizm sayesinde koruma çalışmaları için gerekli mali kaynakların kazanılmasının yanı sıra ziyaretçiler ile yöre halkına yönelik bilinçlendirme ve eğitim programlarının oluşturulması ve uygulanması gibi hedeflere de ulaşılabilmektedir. En önemli husus; turizm faaliyetlerinin uzun dönemde sürdürülebilir olması için geniş kapsamlı, dikkatli, katılımcı ve paylaşımcı olarak planlaması, sürecin etkin yönetimi ve izlenmesi de gereklidir. Aksi takdirde, bu faaliyetlerin geri dönüşü mümkün olmayan olumsuz etkileri ortaya çıkacak ve turizm bu alanları tahrip eden bir faktör haline gelecektir. İşte bu nedenle bu çalışmaya SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME (MASTER) PLANI çalışmasına lüzum duyulmuştur SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME STRATEJİSİ : Yukarıda da bahsedildiği üzere, insan kullanımı bakımından hassas olan sahalarda turizm söz konusu olduğunda turizmin iyi planlanması ve yönetilmesi önemli olmaktadır. Alışılmış turizm stratejileri ile Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Stratejisi arasındaki fark şudur; alışılmış yöntemler yukarıdan aşağıya bakış açısı ile uygulanmaktadır. Yani kararlar merkezden alınmakta ve uygulanması için yerele taşınmaktadır. Yöre halkı katılımcı olamamaktadır. Sürdürülebilir turizm ise aşağıdan yukarıya bir yaklaşım için gayret göstermektedir. Bu yaklaşımda yöre halkının beklentileri ele alınır, yönetime katılmasını sağlayıcı yapı kurulur, yörenin kalkınma potansiyelini bünyesinde barındıran tabii değerlerin korunması için kararlar ortak alınır ve karar almanın yanında uygulama ve izleme aşamalarında da yöre halkının becerilerini, bilgisini, en uygun şekilde kullanmak esastır. Bu yaklaşım yöre halkının, yerel otorite ve organizasyonların yetkilendirilmesine dayanır. Sürdürülebilir turizm gelişim aşamasında doğa ve çevresinin ortak çıkarları söz konusudur. Konaklama ve diğer turizm altyapıları mümkün olduğunca doğal alan dışında olmalıdır. 6

23 Bu durum doğaya ve kültüre zararı en aza indirdiği gibi ev pansiyonculuğu gibi faaliyetlerin yapılabileceği gibi yöreye faydayı arttırabilir. Yöre halkı ve diğer bölgesel ilgi grupları turizm gelişiminde önemli ortaklardır, söz konusu gruplar turiste konaklama imkanı sunacaklar, sunacakları ürünün kalitesinin korunmasında da sorumluluk alacaklardır. Günübirlik ziyaretçiler yerine uzun süreli konaklamaya lüzum duyan turistle hedefleniyorsa, doğal ve kültürel mirasa dayalı çekim noktaları, el sanatları gibi faaliyetler ortaya konmalıdır. Doğal alanlar genellikle çok hassastır, bu sebeple ekolojik değerler, belirli bir saha ile sınırlı olmayacaktır. Geleneksel hayat, yerel kültür, kırsal sosyal ekonomik yapılar da aynı zamanda turizmin temel kaynağı olmaktadır. Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı nın ilimizde/bölgemizde ve ülkemizde doğa turizmine konu olacak sahaların tüm ilgi grupları için anlamlı ve cazip bir bakış açısına dayandırılmasına esas olmalıdır. Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı nda turizm doğayı koruma, kırsal kalkınma için bir araç olarak ele alındığından, doğa turizmi yönetim planı olarak ele alınmalıdır. Hâlihazırda olan turizm etkinlikleri de tartışılmalı, değerlendirilmelidir. İlde sürdürülemez olan turizm veya gelir getirici faaliyetler de tanımlanmalıdır. Ayrıca iyi bir yönetim için tehditler ve fırsatlar da ele alınarak bunlardan hareketle ortaya çıkacak fikirler ortaya konmalıdır. Doğaya dayalı turizm yönetiminin entegre bir anlayışla (alan ve çevresinin sahip olduğu doğal, tarihi ve sosyo - ekonomik kaynakların bütüncül ele alınması) değerlendirilmesi de önemlidir. Turizm gelişimi genel olarak piyasa talebine göre yönlendirilir. Bir alanın turizm potansiyelinin değerlendirilmesi, rekabetçi ve özgün bir destinasyon oluşturması için gerçekçi beklentiler ortaya konulmalıdır. 7

24 Yüksek ekolojik değerlere sahip olan sahalar yüksek turizm değeri içermeyebilir. Turizm, ancak doğru pazar ürünlerini hedeflediği zaman başarılı olabilir. Özellikle hassas tabiat alanlarında taşıma kapasitesi düşük iken, bu alanlardan beklenen faydalar yüksek olmaktadır. Taşıma kapasitesinin düşüklüğü sınırlı sayıda turist demektir. Bu sebeple taşıma kapasitesinin değerlendirilmesi de önemli olmaktadır. Entegre doğal alan yönetimi, Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı ile doğa ve turizm yönetimi için tüm ilgi gruplarının desteğini almayı hedefler. Tüm ilgi gruplarının etkin desteği önem taşır. Turizm gelişiminin karmaşık yapısı göz önüne alınırsa, ilgi gruplarının etkin işbirliği oldukça önemlidir, planın herkes tarafından sahiplenilmesi ayrıcalık olacaktır. Sürdürülebilir kırsal kalkınma için kapsamlı bir vizyon belirlenmesine de ihtiyaç vardır. Pazarlama stratejisi de Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı nın bir parçası olup, kalkınma ve rekabete açık ürün-pazar kombinasyonu için yaratıcı yaklaşımlar içermelidir. Pazarlar, hedef gruplar, turist sayısı, ürünler, hizmetler, yaratıcı yaklaşımlar bu stratejide yer almalıdır. Turizm destinasyonu yönetimi; yaygın bir stratejik yaklaşım olup, destinasyonu rekabete açık hale getirir, bir turizm pazarını iyi bir şekilde yönetmek, pazarlamak, bir destinasyonu rekabetçi yapabilmek için gereken tüm unsurları içeren bir rekabetçi yaklaşımdır. İyi tanımlanmış amaçlarla ve göstergelerle mantıksal bir çerçeve kurmak, ayrıntılı bütçe, mali portre ve ilgi gruplarının tümüne açık görev ve sorumluluklar veren bir iş planı hazırlamak gereklidir. Ziyaretçinin izlenmesi ve ziyaretçi yönetim planı: Madem ki doğa gibi hassas bir sistemde çalışılıyor bu durumda turist ziyaretinin ilkelerini belirleyen bir ziyaretçi yönetim planı lüzumludur. Aynı zamanda da hem geri bildirim temin etme, hem de taşıma kapasitesinin kontrolü için izleme programı da olmalıdır. 8

25 Geribildirimler kalitenin arttırılması, sunumların taleplere uygun hale getirilmesi (iyileştirilmesi) ve hizmetteki aksamaların doğadaki değişimlerin takibi için çok gereklidir. Şu unutulmamalıdır ki; turizm, doğanın korunması için ortaya konan ana hedeflere ulaşmak garanti edildiği takdirde teşvik edilmelidir. 2. SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞİMİNE İLİŞKİN ÇALIŞMALAR : 2.1. KAYNAK ANALİZİ : Gelişme planı ve stratejisi için öncelikle kaynak analizi yapılması zorunludur. Bir alanın sahip olduğu kaynaklar, o alanın kalkınması için bir sermaye veya potansiyel oluşturmaktadır. Bu kaynakların analizi de önemli veri ve bilgi oluşturulmasını temin etmektedir. Ekolojik ve kültürel kaynakların yanında sosyo-ekonomik özellikler de turizm gelişimi için önemli bir temel oluşturmaktadır. Örneğin kırsal turizmin tarımsal faaliyetleri desteklemediği durumlarda kırsal turizmin gerçekleştirildiği bölge hem kendi sermayesini hem de kırsal olma özelliğini kaybedecektir. Gerek turizm potansiyeli gerekse taşıma kapasitesi turizm kaynaklarının mevcut durumuna bağlı olduğundan kaynak envanterinin mutlaka yapılması gerekir Kaynak Analizinde Ele Alınacak Unsurlar : a. Doğal Kaynaklar : Turizmin gelişimi için önemli olan yöreye özgü doğal kaynaklardır. Bu kaynakların halihazırdaki ekonomik kullanımları, korunma durumları, statüleri, iklim gibi turizm gelişimi için potansiyel kaynakların envanterini içermektedir. 9

26 Seçkin Doğal Kaynaklar : Turizm yalnızca korunan doğa parçaları ile ilgili değildir. Eşsiz manzaralar, dağlar ve nehirler gibi ve korunmayan türler de turizm için ilgi çekici olmaktadırlar. Örneğin; ormandaki ağaçların üzerinde gezinen sincapları konakladığımız evin penceresinden gözlemlemek son derece çekicidir. Bir orman öncelikli olarak odunculuk amacıyla kullanılsa da dağ bisikleti gibi bir aktivite için ortamı çekici hale getirebilmektedir. Seçkin Doğal Kaynakların Halihazırdaki Ekonomik Kullanımlarının Tanımlanması : Doğal kaynakların çok çeşitli kullanımları söz konusudur, ormanların odunculuk amaçlı kullanımı, nehirler ve göllerin sportif balıkçılık, su sporları ve enerji üretmek için kullanımları gibi. Bu kullanımlardan bazıları gelenekseldir ve düşük etkilere sahiptir. Bazıları ise sürdürülebilir değildir. Bu sebeple bunlar turizm gelişimi için de uygun değildir. Kaynağın Korunma Durumu ve Statüsü: Bazı doğal kaynaklar mevcut kanunlarla korunur. Bunların turizmde kullanımı da bu kanunlara uygun olmalıdır. İklim: Mevsimlerin dağılımı, ortalama sıcaklık, nem ve günlük ortalama optimal güneş ışığı saatlerine bağlı olarak iklim analizi yapılmaktadır. Burada önemli olan iklimin farklı mevsimlerde turizm için elverişli olup olmadığıdır. Turizm Gelişimi İçin Potansiyel Doğal Kaynaklar: Potansiyel kaynakların tespiti turizm planlaması için önemli ve özellikle yönlendirici olmaktadır. Tüm bu kaynakların envanter çalışmalarının haritaya aktarılması, turizm ürünleri ve hizmetlerinin gelişmesi ve altyapı ile tesislerin fiziksel planlaması için önemli olmaktadır. 10

27 b. Kültürel Kaynaklar : Kültürel kaynakların envanteri doğal kaynaklara ilişkin çalışmalara benzerlik göstermektedir. Özellikle doğal ve kültürel kaynaklardan oluşan kombinasyonlar, turistler tarafından yüksek ilgi ile karşılanmaktadır. Kültürel mirasın korunmasının önemi konusunda farkındalık meydana getirilebilirse, sürdürülebilir turizm gelişimine ve doğa korumaya verilen destek artacaktır. c. Sosyo - Ekonomik Kaynaklar : Altyapı, insan kaynakları ve farklı ekonomik sektörlerin bileşimini içermektedir. Bu konuda yapılacak envanter çalışması, birbiri ile bağlantılı birçok farklı unsurlar içermesi ve bu unsurların turizm gelişimi için ilk bakışta kavranamaması mümkündür. Bölgenin kalkınma potansiyelinde, sosyal ve ekonomik rekabet edebilirlik unsurları büyük öneme sahiptir. Yerel nüfusun turizme yaklaşımı, turizm sektöründe çalışma isteği gibi bazı unsurların turizm ile doğrudan ilişkisi bulunmaktadır. Alt Yapı : Bir bölgenin turizmde rekabet edebilirliği ve kalkınma seviyesinin tespiti için alatyapı kalitesi önemli bir göstergedir. Altyapının kalitesi, yerel nüfusun hayat kalitesini ortaya koymanın yanı sıra turizm gelişimi için de zorunlu bir şarttır. Alan, güvenli içme suyu, donanımlı sağlık tesisleri gibi temel unsurları içermiyorsa turizm gelişimi asla başarılı olamayacaktır. Altyapının farklı unsurları için şartlar, kalite ve gelecekteki durum değerlendirilmelidir. Kaynak halihazırda turizm için mi kullanılmaktadır? Sorusu hem kaynağın turizm gelişimi için önemi konusunda hem de kaynak kalitesi hakkında göstergeleri ortaya koyabilmektedir. Su kaynaklarına yönelik etütler; kaliteli su kaynağının sağlanması, su kaynağının sürdürülebilir kullanımı ve su çıkarmanın çevresel etkisini de içerir. İletişim ağına yönelik etütler; turistlerin refahı ve turizm gelişimi için önemli olan cep telefonlarının da olmak üzere telefon ve internet ağlarının kalitesine yönelik etüdleri 11

28 içermektedir. Sağlık hizmetlerinin; kalite, miktar ve coğrafi dağılımı son derece önemlidir. Güç kaynaklarına yönelik etütler; elektrik şebekesi, ısınma ve yemek pişirme için enerji kaynaklarının varlığı önemlidir. Her ne kadar resmi standartlara göre planlansa ve tehlike içermese de turistler nükleer santrallerin yakınında konaklamamaktadır. Su ve toprak kirliliği etkisi olan atık su sistemleri önemli olup, bölgeye gelen turistlerin sayısı ile meydana gelecek atık su miktarı da dikkate alınmalıdır. Katı atıkların düzenli depolaması toplum için olduğu kadar çevre için de önemlidir. Katı atıkların görüntü kirliliğine de yol açması ayrı bir menfi etkisidir. Yol ağlarının durumu; çoğu turistin tercihlerini yaparken en önemli etkendir. Güvenlik; kamu güvenliğini ve asayişi sağlamak turist güvenliği gibi unsurlar önemli olmaktadır. Aşırı kar yağışı, kanyon veya dağ kurtarma timlerinin olup olmaması da çok önemlidir. Politik istikrarsızlık ve suçlar; turist için caydırıcı etki yapmaktadır. İnsan Kaynakları : Bir bölgenin insan sermayesini ifade eden bu unsur, turizm gelişiminde anahtar etmenlerden biridir. İnsan kaynakları hem hizmeti hem de manevi nitelikteki kültür ve kimliği oluşturmaktadır. İnsan kaynaklarına ilişkin etütler aşağıdaki unsurları içermelidir; Yöre halkının nüfusu, Göç vb. eğilimler, Demografik yapı, Aktif nüfus ve yapısı, eğitim seviyesi, potansiyel bilgi ve beceriler, açık fikirlilik, geleceğe odaklanma, çalışma ahlakı, Yöreye özgü geleneksel ekonomik faaliyetleri ve yöresel sanatları yapabilme, Turizm gelişimine ilişkin tutum, misafir severlik duygusu, hizmete yönelim, Sosyal tutarlılık, esneklik, mevcut sosyal ilişkilerin kalitesi ve aralarındaki işbirliğini içeren sosyal yapı, 12

29 Yerel kurumlar, idareler, yönetişim, bürokrasiden kaçınma vb. hususlarla finansal kaynaklar ve yönetimleri, Alanın kültürü ve kimliği, alanda etkin görev alacak kişilerin ortak değerleri, ilgileri, yaklaşımları, algılama şekilleri, özel ilgi ve becerileri, özgün gelenekler, o topluma ait olma ve o toplumda yaşamaktan onur duyma gibi durumları içerir, Farklı ekonomik sektörler; söz konusu coğrafi bölgeye ve ile yoğunlaşma durumları, firma sayısı, ölçeği, ortalama karlılık, geleceğe yönelik bakış açısı, pazarları ve dış ilişkileri, sektörler arası işbirliği son derece önemlidir, tüm sektörler turizm sektörü ile ilişkili olabilmektedir. Kaynak analizinin sonuçları; sürdürülebilir turizm yönetimi ve kalkınmada sermayeyi oluşturan kullanılabilir kaynaklara genel bir bakışı sağlamakla beraber, bölgenin mevcut kalkınma durumunu ve sürdürülebilirliğini değerlendiremeye yönelik bir Foto sunmaktadır. Analiz aynı zamanda; bölgenin sürdürülebilir kalkınmasına yönelik bir vizyon oluşturulmasını ve turizm gelişiminin diğer sektörlerle bütünleştirilmesini sağlayacaktır TURİZM POTANSİYELİ : Yüksek değerlere sahip doğal ekolojik sahalar her zaman yüksek turizm potansiyeli içermezler; Bazı doğa parçaları araştırma yapan uzmanlara, iyi eğitimli ekoturistlere hitap etmektedir. Bu alanlar sayıca az olduğu için de sınırlı bir turizm potansiyeli içerirler, Bazı doğal sahalar, erişim, güvenlik gibi nedenlerle turistler için elverişli olmayan yerlerde bulunurlar, Ekolojik kaynakların kullanımlar karşısındaki duyarlılığı (taşıma kapasitesi), ziyaretçi girişinde kısıtlamalara sebep olmaktadır, Bir sahanın daha fazla turist çekebilmesi için ihtimalleri ortaya koyan turizm potansiyeli önemli bir konudur. Turizm potansiyelinin tespiti için arz ve talebin ortaya konması gerekir. Bu potansiyel sınırlıysa başarılı bir turizm girişimini başlatmak imkanı olmayacaktır. Turizm ekonomik bir faaliyet olduğundan ancak turizm pazarında sürdürülebilirliği 13

30 için bir talebi karşılaması lüzumludur. Turizme ilişkin motivasyon ve istekler değişkendir, kaynakların değeri aynı kalırken değişen tüketici davranışları turizm potansiyelini etkilemektedir. Dolayısıyla turizm potansiyeli tüketicinin bakış açısı (talebi) ile değerlendirilmelidir. Turizm potansiyeline ilişkin veri toplarken, istatistiki veriler, anketler gibi yöntemlerle veri elde edilebilir, ayrıca derinlemesine görüşmeler, katılımcı gözlemleme, olaylar üzerinde çalışmalar ile veri elde etmek için kullanılan niteliksel araştırma metotları kullanılmaktadır. yapılabilir; Turizm potansiyeli için turizm talebi incelemesi aşağıdaki hususların tespiti ile Halen yapılan turizm, Halihazırdaki turist miktarı, Her bir ziyaretçinin günde harcadığı miktar, Ortalama kalma zamanları, Turist profili, Dürtü analizi; hangi temel etmenlerin turistler için rol oynadığı,(doğa, kültür, sağlık, güneş, vb.) Benzer bir il veya saha ile kıyaslama yapılması, milli veya milletlerarası bir il ile kıyaslama yapılması ve neden o ilin tercih edildiği, Gelecekte rakip olacak iller hangileridir, nedeni, Turizm arzı incelemesinde ise aşağıdaki hususlar öne çıkmaktadır; İlimizde bir uluslar arası havaalanı var mıdır veya yakın bir ilden yararlanma imkanı makul müdür? Alan ulaşım hangi araçlarla olur? (demiryolu, özel taşıt, genel taşımacılık, vd.), bunlara yaklaşım nasıl olmaktadır (kötü, yeterli, iyi gibi), Alana ulaşma durumu (kolay - rahat, çaba ile, zor ve tehlikeli) İle gelmek için yabancı turistler ülkemizden vize alıyor mu? 14

31 Sahamızın istikrarlı bir yönetimi var mı?, Güvenlik ve ulaşım açısından ne gibi problemler yaşanabilir? Alt yapı incelemesi; taşımacılık ağı, yerel yolun durumu (toprak, asfalt), anayolla bağlantısı, demiryolu ağı, yerel genel taşımacılığın yaygınlığı, program, ücretler, hat/duraklar, döngü patikaları, patikalar, yollar, işaret levhaları, genel enformasyon levhaları, araç-otobüs park kapasitesi, bilgi alma, tercüme kolaylıkları, Yiyecek içecek ve barınma; restoran sayısı, restoranların sınıflandırılması (iyi - sayısı, orta iyi - sayısı vb.) Hangi standartta yiyecek sunuluyor? (yüksek, yeterli, kötü) İl ve çevresinde ne tür barınma alanları var? (otel, hotel, yatak kapasitesi, rota üstü barınma kulübeleri, bungalov, parkları, kamp alanı, diğerleri), Hangi standartlarda barınma sunuluyor? (yüksek, yeterli, kötü), İlinizin seçkin özellikteki doğal alanlarının özellikleri (sundukları ile tek mi?, biraz farklı mı?, diğer seçkin özellikli yerlere benziyor mu?), Alan turist gezi rotasına girecek şekilde turistlerin ilgisini çekebilecek diğer sahalara yakın mı? (diğer çekici sahalara yakın, orta derecede potansiyel, düşük veya yakında böyle bir potansiyel bulunmamakta), İlin alanlarında yaban hayatı; (bayrak tür, ilginç diğer türler, temsil edici yaban hayatı, farklı yaban hayatı izleme aktiviteleri, yürüyerek, botla, gözlem noktası ile vb.), Yaban hayatı izleme de tatmin edicilik durumu (garanti etme, genellikle, şans veya mevsime bağlı), Bölgedeki önemli yaban hayatının tanımı, Yardımcı tesislerin durumu (rekreasyonel, spor, diğer; durumu: kötü yeterli - iyi), Kaynakların Turizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi; Doğal değerler: (sahiller, sahil kayalıkları, kumullar, dağlar, ormanlar, korunmuş izole olmuş alanlar, şelaleler, göller, nehirler, mağaralar, yaban hayatı, hayvan -kuş, deniz canlıları, iklim, diğerleri), Kültürel değerler; (tarihi binalar, tarihi yerler, anıtlar, arkeolojik yerler ve 15

32 koleksiyonlar, folklor ve gelenekler, el işleri, müzeler, sahne sanatları, sanayi mirası vb.) Toplumun turizm potansiyeli; (insan kaynakları; aktif nüfusun büyüklüğü ve yapısı, eğitim düzeyi ve profesyonel bilgi, beceriler, eğitimler, orijinal-karaktestik ve geleneksel özellikleri, ekonomik faaliyetler-sanatlar profesyonel olmayanlar dahil, resmi olmayan bilgi ve beceriler, turizm gelişimine yaklaşımlar, misafir severlik anlayışı, hizmet eğilimleri, yerel kuruluş ve idareler ile yönetişim, alanın kültürü ve kimliği, Ekonomik kaynakların turizm potansiyeli; (tarım, ormancılık, balıkçılık, sanayi ve diğer), Altyapı; (su sistemleri, ulaşım ağları, sağlık imkanları, ulaşım terminalleri, enerji kaynakları, - kanalizasyon sistemleri, katı atık ve yok etme sistemi, caddeler / yollar, güvenlik sistemleri vd.) İş ve hizmet altyapısı; (fırınlar, kasaplar, bakkallar, süpermarketler, doğrudan satış yapan çiftlikler, kiralık araç, servis istasyonları, taksiler, otobüsler, kiralık bisiklet, kiralık spor malzemeleri ve bakımı, postaneler, bankacılık hizmetleri, doktorlar, dişçiler, eczaneler, kafe ve restoranlar, atm ler, bankalar, diğer iş ve hizmetler.) Turizm Talebi; Turizmin Mevcut Durumunun İncelenmesi; Ziyaretçi; boş zamanlarını geçirmek için bir yere gelen kişi olarak tanımlanabilir, turist ise alanda bir veya daha fazla gece konaklamaktadır. Her turist bir ziyaretçidir, ancak her ziyaretçi turist değildir. Dolayısı ile turist ve ziyaretçi sayılarının ayrılması gerekmektedir. Ziyaretçi ve turist ayrımı farklı talepleri sebebi ile yapılmak durumunadır, ayrıca her ikisinin de farklı etkileri bulunmaktadır. Bir turistin ortalama harcaması alanda daha fazla zaman geçirdiğinden, konaklamaya, ilave yiyecek ve içeceğe ödeme yaptığından genellikle daha yüksek olmaktadır. Turizme ilişkin mevcut durumun ortaya konabilmesi için; Turist ve ziyaretçileri ayrı ayrı sayısı (yıllık, mevsimlik, aylık, haftalık, günlük), Son on yılda turistlerin/ziyaretçilerin değişimi, Ortalama kalış süreleri, konaklama ve ulaşım şekilleri önemlidir. 16

33 (Sürdürülebilir doğa turizm gelişme planımızda ana unsur turizm olduğundan; turizme ilişkin veri kullanılamaz olduğu hallerde ikinci en iyi seçenek olarak ziyaretçilere ait veriler üzerinden değerlendirme yapılması mecburiyeti doğmaktadır). Turist başına ortalama harcama, Grup hacmi ve düzeni, Turistlerin ağırlıklı yaş grubu, Yaptıkları faaliyetler, Ziyaret edecekleri-ettikleri yere ilişkin seçimleri, Memnuniyeti, deneyimleri ve para harcama şekilleri, İkinci ziyaretlerin yüzdesi ve sayısı, Kullanılabilir ilave veriler. Talep incelemesinde ilimizi rakip olarak gördüğümüz veya bizimle rekabet eden benzer il veya illerle karşılaştırmak faydalı ve yerinde olacaktır. Turizm Arzı : Konum Faktörü; Bir ilin başka turizm pazarları ile ilişkili olarak nasıl konumlandığını, bir turistin alana ulaşmak için harcadığı zamanı, parayı/enerjiyi belirtir. Bir saha ne kadar güzel olursa olsun, hedef grup tarafından kolayca ulaşılabilir değilse asla başarılı bir turizm gelişimi sağlanamayacaktır. Yerel nüfusun değil turistin algılama durumu dikkate alınmalıdır. Örneğin bakir alanları ziyaret etmekten zevk alan ve ilkel patika yollarla ulaşılan yerleri ziyaret etmek isteyen turistler için düşünülen uzak mesafeler için alanın sınırlı sayıda turist potansiyeli olacaktır. Uzun mesafeden gelen turistler için hava alanına uzaklık çok önemlidir, Tur operatörlerinin çoğu havayolu ulaşımını zorunlu görmektedirler, bu sebeple bağımsız turistler veya tur operatörleri hedeflenebilir, Tren, otobüs veya özel araçlarla erişim de konum faktörleri içinde önemlidir, Alana ziyaret iklim şartları açısından da kısıtlı imkanlara neden olabilir, İle özgü yapılan bürokratik işlemlerin bıktırıcılığı da önemlidir, sık sık güvenlik 17

34 birimleri tarafından kimlik sorulmak, aranmak gibi, Turizm arzında; işaretlemeler, doğru yönlendirmeler, bilgiye ulaşma kolaylığı da önem arz etmektedir. Haritalar, broşürler, internet imkanı, kılavuz ve rehberler önemli bir arz faktörüdür. Yiyecek içecek sunumu ve konaklama arzı; Sunumun ürün ve hizmet kalitesi, hijyenik standartlar, özgünlük / otantik, yöresel olması, yer ve ürünlerin çeşitliliği, ortam ve konukseverlik önemlidir. Restoranların sınıflaması önceden yapılırsa turist için kolaylık olacaktır. Konaklama tüm türleri içerebilmelidir, ürün ve hizmetlerin kaliteli olması, özellikle hijyeniklik konaklamada çok önemlidir. Doğal Alanın Kendine Has Özellikleri : Doğal alanların değer yaratması, kırsal kalkınmada rol oynaması beklentisi de son yıllarda öne çıkan bir görüştür. Doğal alanların alternatif kaynak kullanımına dönüştürülmesi için yapılan baskılar sonucu tehdit altında olduğu yerlerde devamlılığını sürdürebilmeleri, diğer alternatif kaynak kullanımları karşısında koruma ve kullanma dengesinin uzun dönemli ekonomik değerinin gösterilebilmesine bağlıdır. Tabiat ve kültürel miras, yaban hayatının gözlemlenmesi, yöreye özgü özellikler ve korunması gereken öncelikli türler, doğa ile ilgili çalışan ve doğanın kıymetini bilen eko - turistler için son derece önemlidir TAŞIMA KAPASİTESİ : Belirli bir sürede ( yıl, ay, hafta, gün, saat ) bir bölgenin alabileceği ziyaretçi sayısı veya bölgenin kaynakları üzerinde istenmeyen veya planlanmamış etkilere sahip olmayan ve sürdürülebilir kalkınmayı tehdit etmeyecek düzeyde bir alanda aynı anda bulunabilecek ziyaretçi sayısı, Bir bölgenin, hayati önemde olduğu düşünülen değerleri, ekolojik süreç ve koşulları tehlikeye atmadan ve sürdürülebilir kalkınma imkanlarını azaltmadan belirli bir süre boyunca destekleyebileceği insan faaliyetlerinin (ağaç kesimi, avlanma, tarım) ve diğer etmenlerin (örn: iklim değişikliği, kirlenme.vb.) baskısı, Ziyaret edilen bir alan veya tesisin sahip olduğu kaynaklar üzerinde koruma 18

35 amaçlarını tehlikeye atmadan, istenmeyen ve planlanmayan etkilere neden olmadan belirli bir süre (yıl, ay, gün, an) boyunca alabileceği ziyaretçi sayısı şeklinde tanımlanmaktadır. Taşıma kapasitesi, Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı nda önemli bir planlama aracıdır. Turizmin gelişimi ve korunmasında önemli bir kavramdır. Taşıma kapasitesinin analizi ve izlenmesi, yönetim kararları yönünden girdi sağlayacaktır. Taşıma kapasitesi sayesinde kullanımı sınırlamak, en elverişli ziyaretçi sayısını tamamlayarak müspet etkileri azamiye çıkartmak, olumsuz etkileri en aza indirmek mümkün olabilecektir. Kısaca Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı ndaki sürdürülebilirlik taşıma kapasitesinin aşılmaması ile temin edilir. Ziyaretçi sayısı ve etkinin büyüklüğü arasında doğrudan ilişki vardır. Ancak alan içinde tek tehdit unsuru ziyaretçiler değildir. Doğa için önemli olan tehditlerin tümünün birleşik etkisidir TAŞIMA KAPASİTESİNİN ELEMANLARI : Sosyal Taşıma Kapasitesi : Turizm için yerel tolerans limitleri olarak tanımlanmakta olup yöre halkı üzerindeki olumsuz etkilerinden ve ziyaretçiler ile yöre halkı arasındaki çatışmalardan kaçınılmasını içerir. Bu unsurun turizm gelişimi içerisinde anahtar rolü vardır. Yöre halkı turizmi desteklemezse kalkınma asla olmaz. Yerel kabulü belirleyen temel etmenler, sosyal yapı ve kültürün hassaslığı, toplumun değişimin üstesinden gelebilme yeteneği, turizmin algılanışı, yöre halkı ile ziyaretçilerin ilişkileri, kullanıcı grupların davranışları, birbiri ile uyumu ve paydaş olmanın ekonomik ve toplumsal faydalarıdır Ekonomik Taşıma Kapasitesi : Sürdürülebilir bir turizm gelişiminde turizm, ekonomik yapı ile bütünleşmiştir ve diğer sektörleri de desteklemektedir. Ekonomik taşıma kapasitesi; turizm gelişimini sağlayan bir yerel ekonomi ve yerel 19

36 ekonominin sürdürülebilirliğini sağlayan bir turizm gelişimi anlamına gelmektedir. Yani temel kıstas; turizm gelişimi ile yerel ekonomi arasındaki sinerjidir. Ekonomik taşıma önemli olan iki unsur; Beklenen faydaları temin etmek için asgari turist sayısı ve ekonominin üstesinden gelebileceği azami turist sayısıdır Ekolojik Taşıma Kapasitesi : Ekolojik taşıma kapasitesi, ziyaretçilerin/turistlerin ziyaret edilen alandaki ekosistemler, ikamet yerleri ve canlı türleri üzerinde ortaya koyduğu ekolojik zararlardır. Burada, ekolojik değerlerin, ziyaretçi akışlarının ve davranışlarının uzun süreli ve sistematik olarak izlenmesi ve veri toplanması önemli olmaktadır İdari / Fiziki Taşıma Kapasitesi : Fiziki taşıma kapasitesi aynı anda ve belirli bir zamanda müşteri olarak alınabilecek ziyaretçi sayısıdır. Bu kapasite, alana uygun insan sayısına, yani alanın büyüklüğü ve diğer fiziki şartlar (doğal, coğrafi koşullar ve hava şartları) ile turizm altyapısının kapasitesine dayanmaktadır. Burada temel göstergeler; kalabalık, kuyruklar ve trafik sıkışıklığıdır. Fiziksel kapasite yönetiminin verimliliği ve etkinliği şu unsurlara bağlıdır; Organizasyon kaynaklarının kapasitesi (insan ve ekonomik kaynaklar vb. gibi), Ziyaretçi yönetiminin kapasitesi, Fiziksel kapasiteyi değerlendirmek için aşağıdaki bilgiler gerekmektedir; Bir sahanın ziyaretçi kullanımına/ turizm gelişimine karşı hassas olan kaynakları: Kırmızı liste ve endemik türlerin habitatları, alanın savunmasız olan diğer kaynakları, göçe hassas türler, Ziyaretçi yönetimi de dahil olmak üzere yönetim amaçları ve hedefleri: Genel bir doğa koruma planı, amaçlar, hedefler ve doğa koruma politikası, tür koruma politikaları, bölgeleme sistemi, izleme sistemi, 20

37 Ziyaretçiler / turistler, turizm gelişimi ve etkileri üzerine veriler; tüm güzergahlar, tesisler, konaklama ve ziyaretçi/turist için olan etkinlikler ve detaylı haritalar, ziyaretçi sayısı, özellikleri, akımları, ziyaretçi modelleri, etkinlikler ve mevsime bağlı özelliklere ilişkin bilgiler vb., ziyaretçiler tarafından özel olarak gerçekleştirilen faaliyetler, ziyaretçi etkilerine ilişkin veriler, etkilerin izlenmesi ve değerlendirilmesine ilişkin yöntemler, ölçütler ve göstergeler. Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) teknikleri ile bilgilerin gösterilmesi mümkündür Psikolojik Taşıma Kapasitesi : Psikolojik taşıma kapasitesi bir alanın belirli bir zaman diliminde ziyaretçi deneyimleri üzerinde olumsuz etkilenmeye sebep olmaksızın kaldırabileceği maksimum ziyaretçi sayısıdır. 3. İLGİ GRUBU ANALİZİ VE YEREL ORGANİZASYONUN OLUŞTURULMASI : 3.1. İLGİ GRUPLARI / PAYDAŞLAR : İlgi grupları, belirli bir koruma ve sürdürülebilir kalkınma projesi ile ilgili olarak fayda sağlayan, projenin içinde yer alan veya söz konusu projeden olumlu ya da olumsuz etkilenen bireyler, gruplar veya organizasyonlar olarak tanımlanabilirler. Paydaşlar, bir problemi çözmek için sürdürülebilir doğa turizmi gelişimine ve amaçlarımıza ulaşmak için güvenebileceğimiz kişilerdir. İlgi gruplarının hepsi sürdürülebilir doğa turizmi gelişimine ortak değildir veya olmaları gerekmez. Çünkü bir ortağın projeye olumlu bir bakışı, tutumu olmalıdır ve amaçlara ulaşmak için işbirliği yapmalıdır. Bazen bir ilgi grubu projeye olumsuz bakabilir ve hatta aktif bir tehdit bile olabilir, ilgi gruplarını işbirliği yapılanlar haline getirmek onlara paydaş değeri verilmesi ile mümkün olur. 21

38 3.2. İLGİ GRUBU KATEGORİLERİ Turizmde ilgi grupları; Yöre halkı, kişiler ve kurumlar, Alana dayalı ilin sorumlu yöneticileri, Bölgesel yetkililer, Ulusal yetkililer, Turizm ofisleri, yerel turizm organizasyonları, konaklama ve hizmet sunanlar, taşımacılar, Turizmle ilgili sektörler, Tarım, ormancılık ve balıkçılık gibi farklı ekonomik sektörlerin temsil edildiği ticaret ve sanayi odaları ve el sanatları ile ilgili birimler, İşçi sendikaları, dernekler, STK lar, Eğitim ile ilgili birimler, 3.3. İLGİ GRUBU ANALİZİ : İlgi grubu analizi Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Planı nın ortaya konması ve uygulamasında yer alan farklı taraflara ilişkin genel bir izlenim sahibi olabilmek, niyet okumak için kullanılan bir araçtır. Yalnızca bir envanter olarak ele alınmamalıdır, Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Planı nın planlanmasında potansiyel ortaklarımızın kimler olduğunu ve hangi tarafla çelişkiler yaşayacağımızı bize bildirmektedir. Ayrıca projenin farklı seviyelerinde destek temini için de son derece elverişli bir analizdir. İlgi grupları analizine dayalı olarak sürdürülebilir doğa turizmi gelişme planının yönetiminden sorumlu bir organizasyon oluşturulmalıdır. Sürdürülebilir doğa turizmi gelişimi için, detaylı bir ilgi grubu analizi ilgi gruplarının; Genel hedeflerini, Turizmden beklediği faydaları 22

39 Turizmdeki rollerini tanımlamalıdır. Bu süreç; şu adımlardan oluşur; 1.) İlgi gruplarının tanımlanması, 2.) Her ilgi grubunun çıkarlarının, önceliklerinin ve değerlerinin belirlenmesi, 3.) Her ilgi grubunun davranışlarının belirlenmesi, 4.) İlgi grubunun gücünün ve ilgi grupları arasındaki muhtemel koalisyonlarının gücünün tahmin edilmesi, 5.) İlgi gruplarının mevcut ihtiyaçlarının ne düzeyde karşılandığının değerlendirilmesi, 6.) İlgi grupları ile birebir iletişimlerin başlatılması ve ilgi gruplarının güveninin kazanılması, 7.) Ortak menfaatler, sinerji ve başarı unsurlarının tanımlanması, 8.) Paydaşların bir araya getirilmesi, 9.) Ortak hedef ve amaçların ve onlara ulaşmak için gerekli olan stratejinin ortaya konması, 10.) Organizasyon çerçevesinin oluşturulması, 11.) Uygulama (zaman çizelgesinin ve hedeflerin ortaya konması, iletişim organizasyonunun oluşturulması, ilgi gruplarına somut sorumlulukların verilmesi.) 12.) İzleme ve geri bildirimin yapılması 3.4. TOPLUM TEMELLİ YAKLAŞIM : Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Planı nın hazırlanmasında toplum temelli yaklaşım uygulanması neticesinde; Yöre halkı için sürdürülebilir geçim kaynakları ortaya koymak, Toplulukların kendi yapılarını korumalarını teşvik etmek ve Doğal alanların koruma hedeflerinde yerel faydayı oluşturmak mümkündür, Toplum temelli turizmin en önemli özelliği, doğal kaynakların kalitesi ile alanın kültürel mirasının bozulmamış ve turizmle güçlendirilmiş olmasıdır. Doğal çevre üzerindeki 23

40 olumsuz etkiler en aza indirilmeli ve yerel kültür korunmalıdır. Turizm, insanların kendi yerel kültürlerini yaşatma ve değerlendirmeye teşvik etmelidir YEREL ORGANİZASYONUN OLUŞTURULMASI : İlgi grubu analizine dayalı olarak, korunan alan ve çevresi için, Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Planını izlemek veya biçimlendirmek amacıyla, korunan alan yönetimi ve tüm ilgi gruplarının resmi işbirliğine dayalı bir organizasyon oluşturulmalıdır. Bu işbirliği Valiliğe imzalatıldığı takdirde resmi bir dökümandır. Sözkonusu resmi doküman, Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Planını uygulamak, desteklemek ve sorumluluklarını, karar verme gibi hususları düzenler TARİHÇE : İç Batı Anadolu ortasında kara, demir, hava yollarının kesiştiği kavşak noktasında bulunan İlimiz Afyonkarahisar, önemli bir merkezdir. MÖ yılından itibaren yaklaşık 5000 yıllık bilinen tarihimizde Hitit, Frig, Yunan, Roma ve Bizans egemenliğinden sonra yaklaşık 1200 yılından beri bize yurt olmuştur. Ayrıca; Kurtuluş Savaşımızı kesin Zafere ulaştıran, Türk milletinin inancı, bağımsızlık aşkı ve mücadele azmini tarih sayfalarına altın harflerle yazdıran Ulu Önder Atatürk ve Silah Arkadaşları ile Kahraman Mehmetçiğin Kocatepe' de gerçekleştirdiği Büyük Taarruza ev sahipliği yapmış ve dolayısıyla Türkiye Cumhuriyetinin temelleri Afyonkarahisar ilinde atılmıştır. Afyonkarahisar ilinin tarihi Hitit'lere kadar uzanmaktadır. Hititlerden sonra bölgeye yerleşen Frig'ler zamanında ilk kez kentin adı Akroneos olarak yazılı belgelere geçmiştir. Eski Yunan metinlerinde Akronio şeklinde geçen isim Romalılardan kalan eski paralarda ve latince yazılarda Akronium olarak görülmektedir. Bizans egemenliği sırasında dilsel gelişimler sonucu Akroenos olarak adlandırılmaktadır. Karahisar-ı Sahip, Karahisar-ı Delve, Sahibin Karahisarı ve Saipkarasker olarak bilinen kente, Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanından sonra Afyonkarahisar bileşik ismi verilmiştir. Bir süre böyle kullanılan isim, gerek resmi ve ticari 24

41 yazışmalarda uzun görüldüğünden ve gerekse halk dilinde kısaltılarak Afyon denildiğinden dönüşüme uğramıştır. Afyon, bilindiği gibi gelincikgillerden haşhaş adındaki bitkinin, olgunlaşmamış ürününden elde edilen koyu renkli bir maddedir. Bayıltıcı kokuya sahip bu madde, tıpta ilaç yapımında kullanılabildiği gibi, uyuşturucu madde olarakta gizlice tüketilir. Foto 1. Afyonkarahisar İlinin Genel Görünümü Afyonkarahisar adı nereden gelmiştir? Afyonkarahisar Kalesi, şehrin güneyinde, çok yüksek ve yalçın bir dağın tepesindedir. Adını dünyanın oluşumunun dördüncü zaman diliminde bir yanardağ ağzında meydana gelen sarp kayalar üzerine kurulan kaleden (Karahisar) ve ilk defa "Synnada" antik kenti sikkelerin de karşımıza çıkan haşhaş (Opıum-Afyonkarahisar)'dan alan Afyonkarahisar M.Ö yıllarına kadar uzanan bir tarih şeridi yaşatır. İlk yerleşim izine, II. Murşil'in Arzava seferinde kullanıldığından bahsedilen ve Hapanova (Yüksek Tepe) olarak adlandırılan Kale'de rastlamaktayız. Günümüze kadar ulaşan 25

42 Hitit sur parçalarından da burasının Hititlerce ilk defa kullanıldığını öğrenmiş oluyoruz. Foto 2. Afyonkarahisar Kalesi nden Kentin Görünümü Hititlerden sonra Anadolu'da uygarlık kurmuş olan Frigler'in izlerine, sarp kayalık üzerinde tespit ettiğimiz Frig mihrabı, sunu çukurları, Frig basamaklı sunağı gibi kayalığın zirvesinde bulunan Frig kaya tapınağında rastlamaktayız. Sarp kayalık üzerinde günümüze kadar korunarak gelmiş dinî amaçlı yapılanmadan, burasının Frigler döneminde dinî bir merkez olarak kullanıldığı anlaşılmaktadır. 26

43 Foto 3. Afyonkarahisar İlinden Bir Görünüm Roma ve Bizans döneminde Asya ve Anadolu eyaletine bağlı bir yerleşim yeri olan ilimizin adı, Akronıum (Yüksek Tepe)'dir. Bu dönemde, kaplıcaları, Frigya Salutaris (Şifalı Frigya) adıyla ün yapmıştır. Afyonkarahisar, asıl önemine "Selçuklular" döneminde kavuşmuştur. Milâdî yılları arasında Sultan I. Mesud'un emri ile "Karahisar" adı ile tanınan kalenin eteklerine, bir Türk boyu olan Karaşar'lar yerleştirildiler. Stratejik yolların kavşağında çok çetin bir kalesi bulunması dolayısıyla, kale ile Hıdırlık (kalenin güneyinde bulunan tepe) tepesi arasındaki yerleşim alanı çok kısa sürede genişlemiştir. Bu gelişmeyi hızlandıran diğer bir olay da, Sultan I. Alâaddin Keykubat'ın tahta çıkar çıkmaz başlattığı yurt kalelerinin onarımı sırasında Afyonkarahisar Kalesi'nin de onarılmasını buyurmasıdır. Sultan I. Alâaddin Keykubat, 1231 yılında lalası ve mimarı Bedrettin Gevhertaş'ı kale dizdarı olarak Afyonkarahisar'a gönderir. Gevhertaş, kalenin burç ve bedenlerini onardıktan sonra, yukarı Kale'de küçük minareli mozaik çini mihraplı bir mescit ve onun doğu yanına da bir saray yaptırır. Ayrıca Alâaddin Medresesi adlı Hisarardı Medresesi'ni yaptırır. Sarp kayalar üzerindeki kalesi sağlam ve güvenilir olan Afyonkarahisar'da Selçuklu Devleti'nin 27

44 hazineleri saklanır olmuş ve adına da " Karahisar-ı Devle " denilmiştir. Anadolu Selçuklu Devleti'nin 1243 Kösedağ Savaşı sonrasında Moğolların hâkimiyetine girmesiyle Afyonkarahisar'da Sahipata Beyliği kurulmuş, daha sonra sırayla Eşrefoğulları, Germiyanoğulları ve Karamanoğulları Beylikleri egemenliğinde kalmıştır. Foto 4. İlin Kent Meydanı ndan Bir Görünüm Şehir, Osmanlı İmparatorluğu döneminde genişleyerek büyümüştür. Fatih Sultan Mehmet'in sadrazamlarından Gedik Ahmet Paşa, Karaman Seferi sırasında Afyonkarahisar'da konaklamış ve yılları arasında yapımı tamamlanan Gedik Ahmet Paşa Külliyesi'ni (sübyan mektebi, medrese, hamam, imaret ve camii'den müteşekkil) yaptırmıştır. Bunun yanında çok sayıda mescit, cami, medrese yapılmıştır. Mevlevîlik tarikatının yayıldığı merkez olan Afyonkarahisar'daki Mevlevi Tekkesi'nin 19.yy.'da yanmasından sonra dönemin padişahı II. Abdülhamid Han tarafından yaptırılan Mevlevî Tekkesi (Bugün cami olarak kullanılmaktadır.) önemli mimarî eserlerdendir. İstiklâl Savaşı yıllarında Afyonkarahisar, Başkomutanlık Karargâhı olmuş, Millî Mücadeleyi zafere ulaştıran Başkomutanlık Meydan Savaşı, Afyonkarahisar'da da verilmiştir. Kurtuluş Savaşında, Büyük Taarruzdan bir gün sonra 27 Ağustos 1922 günü, saat:17:00'de 28

45 Türk orduları Afyonkarahisar'a girmiş bundan sonra Başkomutanlık ve Garp Cephesi Karargâhı Afyonkarahisar'a taşınmış ve karargâh olarak kullanılmıştır. Atatürk, 28 Ağustos 1922 günü Afyonkarahisar'daki karargâhına gelmiş, büyük zafere kadar çalışmalarını buradan idare etmiştir. Bu nedenle Afyonkarahisar, Kurtuluş Savaşımızın simgesi olmuş kentlerimizden biridir. ( AFYONKARAHİSAR İLİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ : Jeomorfolojik Özellikleri : Afyonkarahisar İli yer şekilleri bakımından engebeli bir araziye sahiptir ve jeomorfolojik birimler kısa mesafelerde büyük değişiklik gösterir (Harita 1). Genelde yüksek ve engebeli bir yapıya sahip olan ilin göze çarpan jeomorfolojik özelliklerini: a.) Dağlar, b.) Platolar, c.) Ovalar oluşturmaktadır. Dağlar, ilin en jeomorfolojik birimini oluşturur ve bu dağlar tek kütle şeklinde (Örneğin, Akdağ) bulunduğu gibi, sıradağlar (Örneğin, Sultan Dağları) şeklinde de bulunurlar. Afyonkarahisar ilinin en önemli dağları şunlardır; güneydoğuda Sultan Dağları, kuzeydoğuda Emirdağı, kuzeyde Şaphane Dağı, batıda Ahır Dağı, güneybatıda Akdağ ve ortada uzanan Kumalar Dağı dır. (Harita 1) Dağlık alanların arasında kalan ovalar, arazinin orta ve güney kesimlerinde bulunmaktadır. Afyon Ovası, Sandıklı Ovası, Dombay Ovası, Sincanlı Ovası ve Çöl Ovası ilin en önemli ovalarıdır. (Harita 1) Plato alanları ise kuzey kesiminde bulunmaktadır. Yörenin yer yapısı çok çeşitlidir, temel elemanları içinde eski billursal şistlerden II. Zaman, hatta Eosen flişlerine kadar birçok kıvrımlı elemanlar yer alır. Andezit vb. lav ve tüfleri Afyonkarahisar dan güneye doğru yayılır. Neojen tatlı su göl tortularından oluşmuş örtü ise özellikle batıya doğru genişler, İçbatı Anadolu eşiğinin yüksek ekseninde daha parçalı bir görünüş alır. En yüksek dağları, hafif dalgalı yaylalar üzerinde geniş bir tabanla yükselen Emirdağı, Afyonkarahisar güneybatısında Ahırdağı, Sandıklı doğusunda Kumalar Dağı ve nihayet Çivril Ovası üzerine bir dik yamaçla inen heybetli Akdağ başlıca yüksek kütlelerdir. 29

46 Bunların arasına da tabanı 1100 metreden alçak ovalar girer: Sandıklı, Büyük ve Küçük Sincanlı, Şuhut ve Afyon ovaları gibi. (Darkot ve Tuncel, 1995). Dağlık alanların yüksekliği 1600 metre ile 2600 metre arasında değişir ve bunların bir bölümü volkanik oluşumludur. Harita 1. Afyonkarahisar İlinin Fiziki Haritası Kaynak: Afyonkarahisar Valiliği Verilerinden Yararlanılmıştır. İlin doğu-kuzeydoğusunda Emir Dağları bulunmaktadır ve dağın en yüksek kesimi 2281 metredir. İlin orta bölümünde Afyonkarahisar şehrinin hemen güneyinden bir duvar gibi başlayıp, Dinar İlçesi nin kuzeybatısına kadar kuzey-güney doğrultusunda uzanan ve volkanik kayaçlardan oluşmuş, çok engebeli bir topografya özellikleri gösteren Kumalar Dağı nın en yüksek tepesi 2247 metredir. Kumalar Dağı Sincanlı, Şuhut ve Sandıklı ovaları arasındadır. Afyonkarahisar ın güneydoğusunda Batı Toroslar ın kuzeye doğru en fazla büklüm yaptıkları 30

47 Karakuş Dağları ve Sultan Dağları uzanmaktadır. Her iki dağ zirveleri hattı aynı zamanda Afyonkarahisar il sınırlarını belirlemekle birlikte İç Anadolu kapalı havzaları ile Akdeniz havzalarını birbirinden ayırırlar. Sultan Dağları nın Kuzey doğuya bakan yamacı ile ovanın birleştiği hat, bir fay hattına tekabül etmektedir. Bu fay hattı Sultan Dağları ile Afyon Ovası nın oluşumunda aktif bir rol oynamıştır. (Harita 2) İlin bir diğer dağlık sahasını, ilin güneybatısını sınırlayan, kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanış gösteren ve en yüksek tepesi 2343 metre olan Akdağ oluşturmaktadır. (Yılmaz, 2004) Afyonkarahisar İlinin özellikle kuzey bölümünde Afyon Ovası ile onu çevreleyen dağlar arasında bir geçiş bölümü özelliği taşıyan ve genelde Akarçay a birleşen dereler tarafından yarılmış az dalgalı düze yakın platolar bulunmaktadır. Kuzey bölümünde Yazılıkaya Platosunun güney uzantısı İhsaniye ve çevresine kadar gelmektedir metreler arasında uzanan bu plato İhsaniye ve Anıtkaya arasında geniş bir alan kaplar. Bu platoya Anıtkaya Platosu da denilebilir. Afyon Ovası nın kuzeyini sınırlayan Ağın Dağı ve Paşa Dağları nın güney etekleri ile Afyon Ovası arasında kalan ve İscehisar çevresinde bulunan platolar 1150 ile 1250 m.ler arasında uzanır. Eğim ovaya doğru uzanır. (Yılmaz, 2004). Ovalar, bölgenin diğer yeryüzü şekillerini oluşturur. Dağlar arasında yer alan genellikle tektonik ve karstik kökenli olaylar sonucu oluşmuş ovalar bulunmaktadır. Bu ovalar içerisinde önemli olanları şunlardır: Afyon Ovası, Şuhut Ovası, Sandıklı Ovası, Büyük ve Küçük Sincanlı Ovaları, Dombay Ovası, Çöl Ovası, Çamur Ovası ve karstik kökenli ovalara örnek olan, Dinar Ovası dır. (Harita 1) Tektonik hareketler sonucunda oluşan bu ovaların en büyüğü, Afyonkarahisar Şehri nin de içinde bulunduğu Afyon Ovası dır. Afyon Ovası nı güneyden Kumalar Dağı, batıdan Kumalar ve İlbulak Dağları ve kuzeyden Şaphane Dağı çevrelemişlerdir. (Harita 1) Ovanın doğusunda ise önemli bir dağlık kütle bulunmamaktadır. Afyon Ovasını, çevresindeki dağlık kütlelerden kaynaklanan ve Akarçay a katılan derelerin taşıdığı alüvyonlar doldurmuştur. Akarçay, ovayı besleyen en büyük ve en önemli akarsudur. Akarçay sularını, kapalı havza durumundaki Eber Gölüne boşaltmaktadır (Taş, 31

48 2010). Ovanın kuzeyindeki temel arazi, Paleozoik yaşlı formasyonlardan oluşmuştur. Bunların bir kısmı mermer ve mikaşistlerdir. Ova, Pliyosen sonları ile Kuvaterner başlarında NW-SE ve N-S yönlü fayların eşliğinde çökmüş, daha sonra bu çöken kısımlara alüvyonların dolması ile oluşmuş çok genç bir alüvyal çöküntü ovasıdır (Ardos, 1978). Afyon Ovası nın kuzeybatı- güneydoğu ve kuzey-güney yönünde uzanan fay hatları boyunca, ilin en önemli turizm değeri olan sıcak su kaynakları çıkmaktadır. Ovanın kuzeybatı kesiminde Ömer-Gecek ve Gazlıgöl Jeotermal Alanı, güneydoğu kesiminde ise Heybeli Jeotermal Alanı bulunmaktadır. İscehisar İlçesi nde de jeotermak kaynak bulunmuştur.(harita 2) Sandıklı ovası, ilin güneybatısında, Kumalar Dağı, Ahır Dağı ve Akdağ arasında bulunmaktadır. (Harita 1) Çevresindeki bu dağlardan gelen yüzey suları, Hamam Çayı vasıtasıyla Büyük Menderes e ulaşır. Ovanın doğusunda N-S yönünde uzanan fay hattı bulunmaktadır. Fay hattı üzerinde, ilin diğer sıcak su kaynağı olan, Sandıklı-Hüdai Jeotermal Alanı bulunmaktadır. (Harita 2) Sandıklı Ovası nın güneyinde Dinar İlçesinde, güneye eğimli Dombay Ovası yer almaktadır. Kumalar Dağı ndan kaynağını alan Kumalar Çayı, Dombay Ovası nı kuzey-güney yönlü geçerek Büyük Menderes e akar. Çöl Ovası, Kumalar Dağı nın güneyinde bulunur ve kapalı bir havza özelliği taşır. (Harita 1) Ardos a (1978) göre; Çöl Ovası nın güneyinde ve güneybatısında karstik şekiller bulunmaktadır. Polye ler, dolin ve kuru vadi şekilleri bölgedeki karstik şekilleri oluşturmaktadır. Ovanın güneydoğusunda, NE-SW ve N-S istikametinde iki fay zonu uzanmaktadır. (Harita 2) Ayrıca Çöl Ovası nın kuzeydoğusunda, ovanın devamı niteliğinde, kapalı havza özelliği gösteren Çamurovası bulunur. Şuhut Ovası, etrafı yüksek dağlarla çevrili, kuzey-güney yönlü uzanan ve tektonik çökmelerle meydana gelmiş bir ovadır. 32

49 Harita 2. Afyonkarahisar İli Fay Hatları ve Turizm İşletmeleri Kaynak : Afyonkarahisar Valiliği ve Ardos (1978) Verilerinden Derlenmiştir. Yüksekliği metredir. Sularını Selevir Boğazı ndan Akarçay a bıraktığı için kapalı havza özelliği gösterir. Afyonkarahisar ın km kadar batısında bulunan ve dairesel bir görünümü olan Büyük Sincanlı Ovası nın kuzeyinde az metamorfik kayaçlardan oluşmuş, 1565 m yüksekliğindeki İlbulak dağı, güneyinde ise Pliyosen tabakalarından oluşmuş 1792 m yüksekliğindeki Ahır dağı yer alır. Ova, batısında, m yükseklikteki tepelerle 33

50 sınırlanmıştır. Doğusunda ise volkanik Kumalar Dağı yer alır. Ovanın oluşumu Miyosenden önce çökmelerle başlamıştır. Tektonik hareketler Pliyosen esnasında zayıflamış hatta durmuştur (Kafalı Yılmaz, 2009). Büyük Sincanlı Ovası, İlbulak Dağı nın güneyinde, Ahır Dağı nın kuzeyinde bulunur. (Harita 1) Ovanın doğusunda Kumalar Dağı bulunur. Dağın doğuya gidildikçe yükseltisi artar ve yükselti yer yer 1700 metreyi geçer. Ovadan dağa geçerken birden yükselen tepelere rastlanılır. Ovanın kuzeyinde bulunan önemli akarsular ise Araplı, Nacak, Beşkarış ve Kıran dereleridir. Bu dereler önce Akarçay a, oradan da Eber-Akşehir kapalı havzasına dökülür (Kervankıran, 2001). Küçük Sincanlı Ovası ise Büyük Sincanlı Ovası nın yaklaşık 10 km güneyinde, güneybatı-kuzeydoğu istikametinde uzanır. (Harita 1) Yükseltisi kuzeydeki ovadan daha fazladır (1200 m). Kapalı havzayı andıran ovanın etrafı dağlarla çevrilidir ve Sandıklı Ovası ile Büyük Sincanlı Ovası arasında küçük bir ovadır. Ovanın kuzeyinde Ahır Dağı, doğusunda Kumalar Dağı, batısında Çiğil Tepe yer alır. Ovanın suları Serban, Akşehir, Damlalı dereleri vasıtası ile Mahmarı (Taşoluk) Deresi ne, oradan da Damlalı Boğazı ndan geçerek Sandıklı Ovası na ulaşır (Kervankıran, 2001). Afyonkarahisar bölgesinde görülen faylar, başlıca 2 istikamette gelişmişlerdir: NW- SE ve N-S. (Harita 2) Bunlardan birincisi Afyon Ovası nı kuzey ve güneyden sınırlayan faydır. Kuzeyde Eğret Ovası ndan başlayıp Çobanlar İlçesi nin kuzeyine uzanan, güneyde ise Ömer-Gecek termal bölgesinin bulunduğu alandan başlayıp Çay İlçesi ne kadar uzanan bu iki fay arasında kalan blok çökerek Afyon Ovası nın meydana gelmesine sebep olmuştur. İkinci fay Ayazini Bozhüyük arasında N-S yönlü uzanan ve volkanizmaya neden olan faydır. Ayrıca Sandıklı Ovası nın doğusunda NE-SW (Kükürt Dağı Fayı) yönünde uzanan faylar bu yörede termal suların çıkışına neden olmuştur (Ardos, 1978). Bölgede N-S ve NW-SE doğrultusunda uzanan fay hatları üzerinde ve yakınında bulunan Termal Turizm Merkezleri ve termal turizm işletmelerinin varlığı bunun kanıtıdır. (Harita 2) Afyonkarahisar daki Termal Turizm Merkezleri ve ildeki turizm faaliyetlerinin temelini oluşturan kaplıca alanları ile fay hatları arasında önemli bir ilişki söz konusudur. Bundan dolayı, ilde yapılacak planlamalarda bu ilişkinin ve bölgenin depremselliğinin dikkate alınması, yatırımların geleceği ve devamlılığı açısından hayati önem taşımaktadır. Dağlık alanlar dağ turizmi, kış turizmi, alpinizm, yayla turizmi, klimatizm, 34

51 ekoturizm, doğa yürüyüşü (trekking), kırsal turizm gibi son yıllarda kıyı turizmine alternatif olarak gelişen turizm aktivitelerin gerçekleştiği önemli topografik alanlardır. Ülkemizde konumu, doğal özellikleri ve yapısı turizme uygun birçok dağ kütlesi bulunduğu halde, bunlardan bazıları turizm faaliyetlerinde kullanılmaktadır. Afyonkarahisar da ise dağlar turizmde aktif olarak kullanılmamaktadır. Afyonkarahisar ilinin savaş alanları turizmi yönüyle çekiciliğe sahip olan bölge, Batı Anadolu dan Orta Anadolu ya geçişte adeta kale görünümünde ve büyükçe bir set halinde bulunan Kumalar Dağı ve üzerindeki Kocatepe, Tınaztepe ve Çiğiltepe den oluşan dağlık bir bölgedir. (Harita 1) Kumalar Dağının kuzey kesimi üzerinde yer alan Kocatepe, Büyük Taarruz un sevk ve idare edildiği tepelik alan durumundadır. Batıdaki Ahır Dağı ise, milli mücadele esnasında Yunan ordusu ile çatışmaların yaşandığı bir dağlık kütledir. Yörenin sahip olduğu fiziki yapı, Kurtuluş Savaşını da etkilemiştir. Kumalar Dağı üzerinde yer alan Kocatepe, bilinçli olarak seçilmiş stratejik bir tepedir. Kocatepe üzerinden gerek Afyon Ovası, gerekse Sincanlı Ovası rahatlıkla gözlenebilmektedir. Bu savaş esnasında böyle bir tepeye hakim olmak, Türk ordusuna herhalde büyük avantaj sağlamış olmalıdır (Taş, 2010). 22 Ağustos 1922 günü saat da başlayan Büyük Taarruz hareketiyle birlikte Tınaztepe bölgesinde bulunan Belentepe, Sivritepe, Tınaztepe, İkiztepe sırtlarında amansız savaşların yapıldığı, Yunanlılar tarafından geçilmesi mümkün olmayan bu mevzilerin kısa sürede nasıl düşürüldüğünü anlamak, bölgeyi gezerken insanları hayretler içerisinde bırakmaktadır. Tınaztepe ve Çiğiltepe de çok şiddetli çarpışmalar olmuş ve bu bölgelerde hâlâ siperler, mevziler, çadır yerleri, karargahlar ve birçok şehidine ait toplu mezarlar bulunmaktadır. Genç nesillerin bu bölgeleri görmeleri sonucu, daha fazla bilinçlenecekler ve daha çok çalışmaları gerektiğine inanacaklardır (Uyan,2009). Türk Ulusunun Malazgirt ten itibaren Anadolu da var olduğunu ve kalıcı olduğunu bütün dünyaya ispat ettiği ve yeni Cumhuriyet in dirilişini sağlayan, Büyük Taarruz un yaşandığı bu topraklar 1981 yılında Bakanlar Kurulu kararı ile Başkomutan Tarihi Milli Parkı olarak kabul edilmiştir. Tarihi turizm yönüyle önemli bir çekim merkezi olma konumundaki bu alanların, son yıllarda düzenlenen etkinliklerle tanıtımı yapılmaktadır. 35

52 Jeolojik Özellikler : Afyonkarahisar İlinin de içinde bulunduğu Güneybatı Türkiye ve yakın dolayının tektonik gelişimi üç döneme ayrılır. Bunlar; eski tektonik dönem, geçiş dönemi ve yeni tektonik dönemdir. Güneybatı Türkiye'de bu üç dönem ve buna bağlı yapılar arasındaki ilişkilerin gözlendiği yörelerden biri Isparta Büklümü ve kuzey kesimidir. (Koçyiğit, 1984) Eski tektonik dönem göreli, otokton konumlu, Mesozoyik karbonat platformu üzerine İç Toros ofiyolitli karışığı napının Üst Lütesiyen sonunda tektonik olarak yerleşmesiyle sona ermiştir. Alt-Orta oligosen boyunca hem İç Toros ofiyolitli karışığı yapı hem de Mesozoyik karbonat platformunu örten molas yığılmıştır. Geçiş dönemini temsil eden molasın oluşumu sırasında en büyük gerilim ekseni de düşey konumludur. Yeni tektonik dönemi etkileyen olay, yapı ve onlara bağlı olarak gelişmiş oluşuklar üç grupta toplanabilir: Karasal Tortullaşma Karasal Tortullaşmayla Yaşıt Volkanizma Blok Faylanma Stratigrafi Afyonkarahisar ve çevresini içine alan bölgede farklı litolojik ve tektonik özelliklere sahip kuşakları yer almaktadır. Bunlar Toros ve İç Toros tektonik kuşaklarıdır. Afyonkarahisar ve dolayında birbirinden tektonik dokanakla ayrılmış iki temel kaya topluluğu mevcuttur. Bunlardan birisi Toros Kuşağına ait Sultan Dağları'nın devamını oluşturan Toros Paleozoyik ve Mesozoyik birimleridir. Diğeri ise İç Toros Kuşağı nda yer alan ve Afyonkarahisar'ın KD, K, KB ve B'sında Neojen "Afyonkarahisar Metamorfit-leri" dir. Örtüsü altında geniş alanlar kaplayan Diğer yandan Sandıklı'nın kuzey kesiminde, altta "Afyonkarahisar Metamorfitleri" üzerine transgressif bir konglomera ile Afyonkarahisar ve çevresindeki diğer benzerlerinden tamamen farklıdır. Bütün bu özellikleri göz önüne alarak Afyonkarahisar ve çevresini üç temel 36

53 bölgeye ayırmak mümkündür. Şekil 1. Afyon ve Dolayının Sadeleştirilmiş Jeoloji Haritası (Erentöz ve diğ., 1963) Bunlar; Sultan Dağları'nın Kuzey Bölgesi (Toros Kuşağı) Afyonkarahisar'ın Kuzey Bölgesi (İç Toros Kuşağı) Sandıklı'nın Kuzey Bölgesi (Afyon Kocatepe Üniversitesi, 2001, Afyonkarahisar Kütüğü, Cilt I, Afyonkarahisar) 37

54 İklim Özellikleri : Afyonkarahisar ilinin, yükselti ve denizden uzaklık nedeniyle iklim şartlarında İç Anadolu iklimine benzerlik kuvvetlenmiştir. Yöredeki en soğuk ve en sıcak ayların ortalama sıcaklıkları, ekstrem sıcaklıklar, sıcaklığın 0 ºC ye düştüğü günlerin ortalama sayısı, yıllık yağış ortalaması, yağışın mevsimlere dağılışı, kar yağışlı günlerin ortalama sayısı gibi nitelikler İç Anadolu ya komşuluğu belirtirse de, henüz eşik üzerinde olduğunu da ortaya koyar (Darkot ve Tuncel, 1995). Afyonkarahisar ve çevresi coğrafi konumuna bağlı olarak iklim özellikleri bakımından farklar arz eden kuzeyde Batı Rüzgarları Sistemi nin etkisinde bulunan orta ve batı Avrupa nın her mevsimi yağışlı Ilıman İklimi ile, Doğu Avrupa nın karasal iklimi ve güneyde Subtropikal Yüksek Basınç Rejimi nin etkisinde bulunan her mevsimi kurak, tropikal bölge arasında bir geçiş kuşağında yer almaktadır. Diğer yandan Afyonkarahisar ve çevresi farklı çevrelerden gelen hava akımlarının etkisinde kalmakla beraber, hava koşulları yıl içerisinde sürekli olarak değişiklik gösterir (Yılmaz, 2004). Afyonkarahisar Şehri nin yıllık ortalama sıcaklığı 11.3 ºC, Emirdağ İlçesi nin 11.4 ºC, Çay İlçesi nin 11.9 ºC, Bolvadin İlçesi nin 11.1 ºC ve daha güneyde bulunan Dinar İlçesi nin ise 12.9 ºC dir. Dinar İlçesi nin hem daha güney Akdeniz e yakın olması, hem de ortalama yüksekliğinin daha az (864 m.) olmasından dolayı, sıcaklık ortalaması daha yüksektir. Yıl içerisinde en yüksek sıcaklık ortalamaları beş istasyonda da haziran, temmuz ve ağustos aylarında arasında görülürken, en düşük sıcaklık ortalamaları aralık, ocak ve şubat aylarında görülür. Bölgede yaşanan en düşük sıcaklık 2006 yılının Ocak ayında Çay da (-24,6 º C), en yüksek sıcaklık ise 2012 yılının Temmuz ayında Emirdağ da (40,7 ºC) yaşanmıştır. Genelde sıcaklık değerleri incelendiğinde, kışların soğuk ve bazen eksi derecelere düştüğü, yazların ise sıcak olduğu görülmektedir. (Tablo 1) Denizden uzaklık ve yükseltinin etkisi ile yıl içerisindeki sıcaklık farkının da yüksek olduğu görülmektedir. (Şekil 2) 38

55 Tablo 1. Afyonkarahisar ve Çevre İlçeleri Ortalama, En Yüksek, En Düşük Sıcaklık ile Yağış Değerleri / Kaynak: D.M.İ.G.M. Verileri ( ) İlçe Adı Min. Sıcaklık Max. Sıcaklık Aylık Ortalama Yağış Afyonkarahisar Merkez -22,2 o C 1974-Ocak 39,8 o C 2000-Temmuz 37 kg/m 2 Bolvadin -23,7 o C 39 o C 2012-Ocak 2012-Temmuz 31.4 kg/m 2 Çay -24,6 o C 39,2 o C 2006-Ocak 2012-Temmuz 39,3 kg/m 2 Dinar -20 o C 40,4 o C 2010-Ocak 2010-Temmuz 36 kg/m 2 Emirdağ -24,3 o C 40,7 o C 2012-Ocak 2012-Temmuz 33,1 kg/m 2 Şekil 2. Afyonkarahisar ın 35 Yıllık Ortalama, En Yüksek ve En Düşük Sıcaklık Değerleri ( ) İlde bulunan beş istasyonun yıllık yağış değerleri az da olsa farklılık gösterir. 42 yıllık yağış değerleri ortalamalarına göre, Afyonkarahisar da yıllık yağış mm, Emirdağ da mm, Çay da 475 mm, Bolvadin de mm ve Dinar da mm. dir. Aylık ortalama yağış 10 mm ile 66 mm arasında değişmektedir. 39

56 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık AFYONKARAHİSAR İLİ 60 Afyonkarahisar - Yağış (mm) Şekil 3. Afyonkarahisar'ın Aylara Göre Yağış Ortalaması Değerleri ( ) Kaynak: D.M.İ.G.M. Yağışlar en fazla ilkbahar mevsiminde düşer ve Nisan ve Mayıs ayları yağışın en fazla düştüğü aylardır. Yağışlar en az yaz mevsiminde düşerken, Temmuz ve Ağustos ayları yağışların en az düştüğü aylardır. Yağış miktarının az olmasında, denizden uzaklık ve nem azlığı en önemli faktörlerdir. Sahadaki rüzgar yön ve hızlarını belirlemede, genel atmosfer sirkülasyonu, cephesel etkiler ve topoğrafik koşullar önemlidir.(kafalı Yılmaz,2009) Yörede kışın topografik faktörlere göre kuzey ve güney sektörlü rüzgarlar etkili olurken, yazın Anadolu üzerinde egemen olan alçak basınçtan dolayı kuzey sektörlü rüzgarlar etkili olmaktadır. Sahadaki beş meteoroloji istasyonunun yıllık rüzgar frekansları incelendiğinde, Afyonkarahisar ve Bolvadin de kuzey, Emirdağ ve Dinar da güney, Çay da batı sektörlü rüzgarların etkili olduğu görülmektedir. 40

57 Şekil 4. Afyonkarahisar, Bolvadin, Çay, Emirdağ ve Dinar İstasyonlarını ( ) Rüzgâr Frekans (%) Diyagramı Kaynak: D.M.İ.G.M. 41

58 Afyonkarahisar Merkez ilçede yıllık ortalama bağıl nem % 64,1, Çay da % 61,7, Bolvadin de % 61,4, Emirdağ da % 59,4 ve Dinar da %58,8 dir. Yılın büyük bir kısmında (nisan-ekim ayları arasında) bağıl nem ortalamanın altında seyretmekte, kış ayları ve bu mevsime yakın mevsimlerin ilk aylarında (mart ve kasım) ise ortalamanın üzerine çıkmaktadır. Bu bilgiler değerlendirildiğinde, Afyonkarahisar ilinin iklimi konusunda, Sezer in karasallık formülünün sınıf değerlerine göre, % eşkarasallık eğrisi ile çevrelendiği söylenebilir. (İç Batı Anadolu Bölümü % 28.88) Ayrıca buna ilave olarak sıcaklığın yıl içindeki değişimleri, deniz seviyesine indirgenmiş sıcaklıklar ve amplitüd değerleri de göz önünde bulundurulduğunda, İç Batı Anadolu Bölümü nde bulunan Afyonkarahisar İli sıcaklık rejimi bakımından karasal geçiş tipindedir. Daha güneyde yer alan istasyonlarda en fazla yağış ilkbahar mevsiminde düşmektedir. İkinci en fazla yağış alan mevsim ise kıştır. Yağışın bu dağılış özelliği nedeniyle güney istasyonlarda Akdeniz-İç Anadolu geçiş tipine dahildir. Geçiş bölgesinde bulunması nedeniyle, Thornthwite yöntemine göre, Emirdağ ve Bolvadin de kurakmezotermal-su fazlası çok az, karasallık etkilerinin az hissedildiği iklim tipi etkili olurken, Afyonkarahisar da kurak-az nemli iklim tipi etkilidir. Erinç formülünden yararlanarak ortaya konulan yağış indisinde Afyonkarahisar ve ilçeleri (Dinar hariç) Aralık ayından itibaren üç ay çok nemli, ilkbahar ayları genel olarak nemli ve yarı nemlidir, Temmuz ayında ise kurak devre yaşanır (Kafalı Yılmaz, 2009). Afyonkarahisar ili mevsimsel olarak kış döneminin çok nemli, ilkbaharın nemli/yarı nemli, yaz mevsiminin tam kurak ve sonbaharın ise yarı kurak/yarı nemli olduğu iklim koşullarına sahiptir. Böylece Afyonkarahisar ve çevresi ülkemizin Karasal Geçiş Tipi iklimi özelliklerini taşır (Yılmaz, 2004) Hidrografya : Sularla ilgili ilimler, genel olarak Coğrafya ilminin, özel olarak da Fiziki Coğrafya anabilim dalının bilim alanıdır. Coğrafi anlamda Sular Coğrafyası ya da Hidrografya adıyla eğitim öğretimi yapılan bu bilim alanı; yer altı suları, kaynaklar, akarsular, göller, denizler ve okyanuslar olarak beş başlık altında incelenir. Bu konuların turizmle ilişkisi ise, tıbbi turizm, termalizm, klimatizm, kıyı turizmi, 42

59 denizlerdeki rüzgar sörfü ve dalga sörfü ve benzeri turizm tipleri temelde bu kaynaklara dayanmaktadır (Doğanay,2001). Afyonkarahisar, su kaynakları içerisinde bulunan jeotermal kaynakları turizmde aktif olarak kullanmaktadır. Göllerin ve akarsuların turizm alanında kullanımı sadece rekreasyon amaçlı faaliyetlerde görülmektedir. Afyonkarahisar ilinin su kaynakları, jeotermal sular, akarsular ve göllerdir. İlin turizm açısından da en değerli varlığı sıcak su kaynaklarıdır. Tektonik hareketlerin etkisiyle oluşan kırıklar boyunca yüzeye çıkan sıcak sular, yüzyıllardır kaplıca olarak kullanılmış ve Afyonkarahisar turizminin günümüze kadar gelişiminde etkili olmuştur. Jeotermal kaynaklar bakımından zengin olan Afyonkarahisar ilinde çıkarılan sıcak sular kaplıca, turizm ve konutların ısıtılması yanında son yıllarda seracılık alanında da kullanılmaya başlanmıştır. Bölgede dört önemli termal su kaynağı vardır; Gazlıgöl termal kaynağı, Sandıklı-Hüdai termal kaynağı, Heybeli termal kaynağı ve Ömer-Gecek termal kaynağı. Afyonkarahisar yöresinde akarsular çeşitli yönlere giderler. Afyonkarahisar batısında Dumlupınar beli Marmara, Karadeniz ve Akşehir gölü (Akarçay) yönüne su gönderir. Sakarya nın kaynakları da yörenin kuzeydoğu kenarına kadar sokulur. Özellikle yörenin güney kesiminde kireçli kayaçların geniş yer tuttuğu alanlarda suların büyük ölçüde yeraltına çekildiği ve akımı bol kaynakları beslediği görülür (Darkot ve Tuncel, 1995). İlin büyük bölümü kapalı havza özelliği gösterse de, yüzey suların bir kısmı Sandıklı ve Dinar Ovaların dan Büyük Menderes e, bir kısmı da Emirdağ civarından Sakarya nehrine ulaşırlar. Afyonkarahisar ilinin en büyük akarsuyu Akarçay dır. Ahır Dağlarının doruklarından kaynağını alarak, Afyonkarahisar Ovası ndan geçer ve Eber Gölü ne dökülür. Kapalı havza özelliği gösteren ve rejimi düzenli olmayan Akarçay ın, ilkbahar döneminde debisi artmakta, yaz aylarında ise suları çekilmektedir. Akarçay, Ahır Dağları ndan Nacak Suyu adıyla doğar. Gecek Kaplıcaları yakınından, Afyon Ovası na ulaşır. Burada Gazlıgöl Deresi ile birleşip Bolvadin Ovası nda menderesler çizerek, Eber gölüne dökülür. Kufi Çayı ise Kumalar Dağı ndan gelen suları, Sandıklı ve Dinar Ovaları ndan Büyük Menderes e ulaştırır. Ayrıca Emirdağ ve Bayat tan 43

60 gelen yüzey sularını Sakarya Nehri ne ulaştıran Çıldırım ve Tuğluk dereleri bulunur. Su kaynaklarının diğeri ise, ilin doğusunda ve güneybatısında bulunan göllerdir. İlin doğusunda Akşehir ve Eber gölleri, güneydoğusunda Karamık Gölü (Bataklığı), güneybatısında Acıgöl, kuzeyde ise yüzölçümü küçük olan Emre Gölü bulunmaktadır. Bunların yanında; İscehisar Deresi, sulama amaçlı yapılan baraj gölleri ve göletler de, ilin diğer su kaynaklarını oluşturur Toprak Özellikleri : Afyonkarahisar ili topraklarının oluşumunda ve toprakların fiziksel parçalanma, dağılma, kimyasal ayrışma, yapıcı ve birleştirici özellikler kazanmasında iklim, anakaya, topografya, bitki örtüsü ve zaman faktörü rol oynamıştır. Bu faktörlerin değişik kombinasyonları farklı toprak gruplarının ve özelliklerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Toprakların oluşumunda etkili olan faktörler arasında iklim, en önemli faktördür. Toprak oluşumu üzerine etki eden iklimin iki esas unsurunu teşkil eden yağış ve sıcaklık faktörleri göz önüne alındığında, ilde yıllık ortalama yağışın mm arasında, yıllık ortalama sıcaklığın C arasında değiştiği görülür. Ayrıca karasallık nedeniyle gece-gündüz arasındaki sıcaklık farkının fazla olması, toprağı oluşturan kayaçların parçalanması için yeterli fiziksel ve kimyasal olaylar olarak karşımıza çıkmaktadır. Engebeli olan kesimlerde aşınma toprak oluşumundan daha hızlı olduğundan çoğu yerde anakaya yüzeye çıkmış ve böylece adeta taş ve toprak karışımından ibaret olan litosoller oluşmuştur. Başka bir deyişle sahada engebenin haşin olduğu kesimlerde toprak erozyonu, üst toprağın götürülmesine neden olduğundan toprak oluşumunu engellemiştir. Bu nedenden dolayı bitkilerin tutunup gelişebileceği ve suyun depo edileceği yeterli toprak katı oluşamamış ve bu durum doğal bitki örtüsünü olumsuz yönde etkilemiştir. Diğer yandan bitki örtüsünün nispeten sık olduğu az eğimli yüzeylerdeki topraklar organik madde bakımından zengin iken, bitki örtüsünün seyrek olduğu yerlerdeki topraklar ise organik maddece fakirdirler. Eğimli ve bitki örtüsünün zayıf olduğu alanlarda organik madde 44

61 azlığının diğer bir nedeni de, yüzeysel erozyondur. Ayrıca yine bu eğimli yamaçlarda, topraktaki bitki besin maddesi yıkanmak suretiyle taşınmaktadır. Toprakların fazla aşınmaya uğramayan kesimlerinde toprak rengi genellikle koyudur. Yıkanmanın fazla olduğu eğimli yüzeylerde ise, toprağın rengi açıktır. Ancak sahanın sıcaklık ortalaması yüksek olan en güney kesimlerinde demir oksitlerin daha ileri derecede okside olmaları nedeniyle toprakta kırmızımsı renk meydana gelmiştir. Alanda anakayayı oluşturan jeolojik kayaçlar oldukça değişik yapı ve karakter arz ederler. Sincanlı ve Çay çevrelerinde Neojen yaşlı marn ve kalkerler üzerinde kahverengi orman toprakları oluşmuştur. Bunlar kırmızı kestane renkli topraklarla birlik teşkil etmektedirler. İlin kuzeybatısında riolit, dasit ve volkanik tüflerin üzerinde kireçsiz kahverengi orman toprakları yer alır. Kahverengi orman ve kireçsiz kahverengi orman toprakları genellikle sahada hafif eğimli, tepelik alanlar ile engebeli alanlarda gelişmişlerdir. Daha çok ilin batı, kuzey ve güney kesimlerinde bulunurlar. Sahada vejetasyon çoğunlukla yazın kuruyan otsu bitkilerin kombinezasyonudur. Ormanlar dağınık kalıntılar halinde, fazla yağış alan dağlık kesimlerde yaprağını döken ve dökmeyen cinsler olarak görülmektedir. Oldukça engebeli bu arazilerde intrazonal grupta olan kahverengi orman toprakları meydana gelmiştir. Nispeten yağışı az olan kesimlerde funda, çalı, otsu bitkiler ve çayır vejetasyonuna rastlanır. Buralarda, kırmızı kestane rengi ve kireçsiz kahverengi topraklar gelişmiştir. Diğer yandan Eber Gölü ile Karamık Bataklığı çevresinde düz ve düze yakın ve hafif eğimli yerlerde mavimtrak gri renkli gevşek bağıntısız depozitler ve eski göl kıyılarındaki çakıl ve kumlu materyal üzerinde oluşmuş regesol topraklar görülür. Afyonkarahisar ili topraklarının oluşmasında biyolojik faktörlerden bitkiler, hayvanlar ve mikroorganizmalar yanında insan faktörünün de önemli rolü olmuştur. İnsan bir yandan toprağı sürekli işlemek suretiyle toprakta mevcut organik maddenin parçalanıp yok olmasına neden olmuş, diğer yandan tarım arazisi kazanmak amacıyla ya da başka nedenlerle orman örtüsünü tahrip etmek ve toprağı yanlış kullanmak suretiyle toprak erozyonunu hızlandırmış, böylece toprak oluşumu kötü yönde etkilenmiştir. Afyonkarahisar ve çevresinde akarsu boylarında, göl kıyılarında ve yan dere kenarlarında yer yer alüvyal ve kolüvyal orijinli genç topraklar oluşmuştur. Afyon ovası, 45

62 Bolvadin, Sincanlı, Sandıklı, Şuhut ve Dinar çevrelerinde alüvyal topraklar geniş alanlar kaplarlar. Kolüvyal topraklar daha ziyade Sultandağları'nın kuzey yamaçlarında gelişmiştir. (Afyonkarahisar Valiliği, 2004, Anadolu nun Kilidi Afyon) Arazi Varlığı : İldeki tarım alanlarının dağılımına bakıldığında ova ve plato karakterindeki düzlük alanlar da geniş yer tuttuğu görülür. Tarım alanları içinde, bu alanları çevreleyen eğimli sahaların arazi kullanım biçimini otlak alanları oluşturmaktadır. (Harita 3) Diğer önemli arazi kullanım şekli olan orman alanları ise dağlık alanların yamaçları ile yüksek kesimlerde yoğunlaşmaktadır. İlde gerçek anlamda orman alanları çok daha dardır. Fundalıklar ve bozuk baltalık koruluk alanlar ile seyrek ağaçlık alanlar haritalamada orman alanı olarak kabul edilmiştir. (Taş, ve Yakar, 2009) Afyonkarahisar topraklarının % 39 u tarım arazisi, % 61 i diğer alanlarda kullanılmaktadır. (Tablo 2) Nüfusun hızla artması, ekonomik faaliyetlerin çeşitlenmesi, yerleşme alanlarının genişlemesi gibi faktörlerden dolayı, arazinin kullanım amaçları her geçen yıl değişmektedir. Bu değişim tarım alanlarının azalması şeklinde olduğu gibi, uygulanan korumacı politikalarla ormanlık alanların artırılması şeklinde de olabilmektedir. Tablo 2. Afyonkarahisar İli Arazi Kullanımı (2012) Kaynak: Afyonkarahisar Valiliği ve İl Gıda,Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü Verileri Kullanım Şekli Alanı (ha) Toplam Alana Oranı (%) Sulu Tarım Arazisi Kuru Tarım Arazisi Çayır-Mera Ormanlık-Fundalık Diğer Toplam

63 Harita 3. Afyonkarahisar İli Arazi Kullanım Haritası Kaynak: Afyonkarahisar Valiliği Verilerinden Derlenmiştir Orman Varlığı : Doğal kaynakların sürdürülebilirliğine örnek olarak yörede, mülga Orman ve Su İşleri Bakanlığı tarafından başlatılan Ağaçlandırma Seferberliği Eylem Planı çalışmaları sonucu ormanlık alanlarda ciddi bir artış yaşanmıştır. Sosyal Ormancılık faaliyetleri kapsamında Türkiye nin en büyük Kent Ormanı olarak projelendirilen Afyonkarahisar Zafer Kent Ormanı yapımı gerçekleştirilerek kullanıma açılmıştır. İl merkezinde şehitlerin anısına İzmir karayolu üzerinde 20 Hektar sahada ilk Şehitler Ormanı kurulmuştur. 47

64 Belirlenen 84 yerde toplam 428 hektar alan üzerinde Şehitler Ormanlarının Tesisleri tamamen hazır hale getirilmiş olup, fidan dikimleri tamamlanmıştır. Diğer ormanlar ise Gaziler Ormanı (25 Ha.), TBMM Kuruluş Ormanı (10 Ha.), Bayat Göleti Bal Ormanı (20 Ha.), Afyonkarahisar İl Genel Meclisi Ormanı (5 Ha.) dır. Her Köye Bir Orman Projesi kapsamında 56 adet Köyde Köy Ormanı oluşturularak yaklaşık olarak 780 Ha. alan ağaçlandırılmıştır. (Orman İşletme Müdürlüğü, 2013, Afyonkarahisar) Flora - Fauna ve Hassas Yöreler : Flora: Afyonkarahisar, İç Anadolu, Akdeniz ve Ege Bölgelerinin birleştiği noktada yer alır. İlin, geçiş bölgesinde bulunması, çok sayıda yüksek dağlara sahip olması, topografyası, step, ormanlık, göl, bataklık ve tuzcul alan gibi değişik habitatların bulunması Afyonkarahisar ın flora ve vejetasyonunda bir zenginlik meydana getirmiş ve önemli bitki alanları oluşturmuştur. Bitki coğrafyası bakımından Akdeniz ve İran-Turan floristik bölgelerinin geçiş kuşağında yer alan Afyonkarahisar da, bu bölgelerin bitkilerinin yanı sıra çok sayıda Avrupa-Sibirya (Türkiye de Karadeniz Bölgesi) floristik bölge bitkisi de yayılış göstermektedir. Örneğin Karadeniz Bölgesi (Avrupa-Sibirya) florasını temsil eden bitkilerden Corylus (Fındık) cinsinin Türkiye de doğal olarak yetişen üç türünden ikisi Corylus avellana var. avellana (Çalı fındığı) ve Corylus colurna (Ağaç fındığı) Afyonkarahisar da da yayılış göstermektedir. Bu türlerden Corylus avellana var. avellana Sultandağları nın mikroklima içeren kuzey yamaçlarında büyük topluluklar oluşturmuştur. Corylus colurna ise yine aynı tepelerin kayalık alanlarında Taxus baccata (Porsuk ağacı) ile karışık halde seyrek topluluklar meydana getirmiştir. Taxus baccata ya göre daha yaygın olan Corylus colurna oldukça geniş gövdelere sahiptir. Bu fındık bireyleri arasında gövde genişlikleri 380 cm ye ulaşanları vardır. Taxus baccata (Porsuk ağacı), Akdağ da da doğal olarak yayılış göstermektedir. Yine bir Karadeniz Bölgesi (Avrupa-Sibirya) bitkisi olan Tilia rubra DC. subsp. caucasica (Rupr.) V. Engl. (Ihlamur) türünün Ahırdağı nda Fındıklı Tepenin kuzey yamaçlarında küçük bir alanda kalıntı halde topluluğunun bulunması floristik açıdan dikkat çekici bir husustur. Bu ıhlamur türü Bolvadin-Kemerkaya kasabasının kuzeyindeki tepelerin kuzey 48

65 yamaçlarında doğal olarak yetişmektedir. Castanea sativa (Kestane ağacı) da bir Karadeniz bitkisi olmasına rağmen Erkmen ve Çakırköy ün güneybatısındaki tepelerin kuzey yamaçlarında topluluk oluşturması floristik açıdan dikkat çekici olan bir başka örnektir. Kestane ağaçları Şuhut-Başören köyü çevresinde de doğal yetişmekte ve topluluklar oluşturmaktadır. Afyonkarahisar ilinin coğrafi sınırları içerisinde yapılan floristik çalışmalarda 110 familyaya ait civarında tür ve tür altı taksonun yayılış gösterdiği tespit edilmiştir. Asteraceae (Papatyagiller) 191, Fabaceae (Baklagiller) 148, Poaceae (Buğdaygiller) 122, Lamiaceae (Ballıbabagiller) 110, Brassicaceae (Hardalgiller) 100 ve Caryophyllaceae (Karanfilgiller) 90 dır. En çok tür içeren genuslar Astragalus 40, Trifolium 25, Verbascum 25, Centaurea 23, Silene 23, Ranunculus 22, Veronica 21 ve Euphorbia 20 dir. Afyonkarahisar sınırlarında yayılış gösteren bitki türlerinden 352 nin Türkiye için endemik olduğu tespit edilmiştir. Bu 352 endemik bitkiden 6 sı sadece Afyonkarahisar sınırlarında yayılış gösteren yöresel endemik türdür. Afyonkarahisar a özgü endemik bitkiler: Anthemis fulvida DD (Data deficient-veri yetersiz) Astragalus thracicus subsp. afyonicus EN (Endangered-Tehlikede) Polygonum afyonicum EN (Endangered-Tehlikede) Sideritis akmanii VU (Vulnerable-Zarar görebilir) Thermopsis turcica CR (Critically endangered-çok tehlikede) Verbascum afyonense EN (Endangered-Tehlikede) Aşağıdaki tabloda Afyonkarahisar sınırlarında doğal olarak yetişen bitkilerin IUCN (The International Union for Conservation of Nature-Uluslar arası Tabiatı Koruma Birliği) e göre tehlike kategorileri ve bu kategorilerin tür sayıları verilmiştir. Kategoriler VU EN CR LC CD NT DD Taksonlar

66 Yine yurdumuzda doğal olarak yetişen 18 meşe türünden 9 u Quercus brantii (Kara meşe), Q. cerris var. cerris (Türk meşesi), Q. coccifera (Kermes meşesi), Q. infectoria subsp. boissieri (Mazı meşesi), Q. ithaburensis subsp. macrolepis (Palamut meşesi), Q. pubescens (Tüylü meşe), Q. robur subsp. robur (Saplı meşe), Q. trojana (Kazdağı meşesi), Q. vulcanica (Kasnak meşesi), 8 ardıç türünden 4 ü Juniperus communis subsp. alpina (Bodur ardıç), J. excelsa (Boylu ardıç), J. foetidissima (Kokar ardıç) ve J. oxycedrus subsp. oxycedrus (Katran ardıcı), 5 çam türünden 3 ü Pinus brutia (Kızıl çam), Pinus nigra subsp. nigra var. caramanica (Kara çam) ve P. sylvestris var. hamata (Sarı çam) ve Cedrus libani (Toros sediri) Afyonkarahisar da da doğal yayılış gösteren türlerdir. Fauna: Zoocoğrafik değerlendirmelerde Anadolu daki canlıların yayılışını önleyen bariyerlerin bilinmesinin yanı sıra, birer refigium (sığmak) görevi yapan ya da ekstrem iklim kuşaklarını taşımaları nedeniyle çeşitli hayvan gruplarına ada ada ev sahipliği yapan önemli dağlar bulunmaktadır. Bunlar batıdan doğuya doğru Uludağ, Kaz Dağı, Baba Dağı, Sultan Dağı, Akdağ, Erciyes Dağı, Ilgaz Dağı, Cilo Dağı, Süphan Dağı, Nemrut Dağı, Büyük ve Küçük Ağrı Dağları dır. Sultan Dağlarının bir kısmı Afyonkarahisar ili içerisinde bulunmasından dolayı bölgede bulunan hayvan türlerinin çeşitliliğinde büyük rolü olduğunu söyleyebiliriz. A.) Omurgalı Hayvanlar İlimiz sınırları içinde yayılış gösteren çeşitli Omurgalı Hayvan türü bulunmaktadır. Bu hayvanlar aşağıdaki şekilde incelenebilir: Büyük Memeli türleri içerisinde, Kızıl Geyik (Cervus elaplıus), Kurt (Canıs lupus), Tilki (Vul- pes vulpes), Yabani Domuz (Sus serofa), Tavşan (Lepus capensis), Kaya Sansarı (Martes foina), Porsuk (Meles meles), Su Samuru (Lutra lutra), Yabani Kedi (Fe- lis silvestris) ve Yılkı Atları bulunmaktadır. Akdağ'da (Sandıklı) doğal olarak birçok Geyik yaşamaktadır. Dağlarda yaşayan Yabani Domuzun besin kaynağını tavşan, geyik, çeşitli kemiriciler, yılan, kurbağa, kertenkele, kuş yavruları ile tüm böcek ve larvaları oluşturmaktadır. Yarasaların (Cfıiroptera) bulunduğu takıma ait türlerden, Nalburunlu Büyük Yarasa 50

67 (Rhitıolophus ferrumequ- inum), Nalburunlu Yarasa (Rlıinolophus meheleyi) ve Fare Kulaklı Büyük Yarasa (Myotis myotis) türleri bulunmaktadır. Kemiriciler (Rodmtia) takımında, Arap tavşanı (Allac- taga wilüamsi), Sincap (Sci- Leylekler urus anomalus), Türkiye Çöl-sıçanı (Meriones tristiami), Kör Fare (Spalax leucodon), Orman Faresi (Apode- mus sylvaticus) ve Kaya Faresi (Apodemus mystacinus) türleri yayılış göstermektedir. Böcekçiller (Insectivora) takımından Sivri Burunlu Fare (Crocidura suave- olens) bölgede bulunmaktadır. Sürüngenler (Reptilia) türleri çerçevesinde çeşitli Yılan, Kaplumbağa ve Kertenkele bulunmaktadır. Kuşlar (Aves) çok farklı ortamlarda bulunmaktadırlar: Dereler ve kanyonda bulunan kuş türlerinden, Ak Kuyruk sallayan (Motaalla alba), Dere Kuşu (Cinclus cinclus) ve Dere düdükcüsü (Ac- titis hypoleucos) sayılabilir. Ormanlık sahalarda, Tepeli toygar (Galerida cristata), İspinoz (Fringilla coelebs), Kızıl geıgedan=nar bülbülü (Erithacus rubecula), Kızıl kuyruk (Phoenicurus ochurus), Boz kuyrukkakan (Oenanthe isabellina), Kara tavuk (Turdus merula), Çam baştankarası (Parus ater), Kaya sıvacı kuşu (Sitta neumayer), Keten kuşu (Carduelis chloris), Saka kuşu (Carduelis carduelis) ve Karabaştı kiraz kuşu (Emberiza melanocepala) türleri görülmektedir. Kayalık alanlarda Kaya Kırlangıcı (Ptyonoprogne rupestris) yayılış göstermektedir. Akdağ'da bulunan kanyonda özellikle Kanyon Güvercini (Columba livia) bulunmaktadır. Kanyonun yüksek kayalıklarında nesli tükenmekle tehlike altında olan Sakallı Akbaba veya Kuzu Kuşu (Gypatus barbatus) ve Kızıl Akbaba (Gyps ful- vus) nadir olarak da olsa bulunmaktadır. İbibik, Hüthüt veya Çavuş kuşu (Upupa epops) açıklıklarda görülen kuş türüdür. Yırtıcı kuş türlerinden Kızıl Şahin (Buteo rufinus) bölgede yayılış göstermektedir. Bu hayvan her çeşit orman, çayır ve tarlalarda yaşar. Fare, köstebek, tavşan, kurbağa, balık, kertenkele, yılan, kuş, salyangoz, böcek ve larvalarıyla beslenir. Özellikle fare, köstebek ve zararlı böceklerle beslendiğinden tarım açısından yararlıdır. Göçmen kuşlarından, Filamingo 51

68 (.Phoenicopterus ruber) pelikan (Pelecanus sp.) toplu olarak yaşar. Bunlara ilaveten Akleylek (Ciconia ciconia) bölgede bulunmuştur. B.) Omurgasız Hayvanlar İlimiz, Omurgasız Hayvanlar yayılışı açısından da zengin bir tür çeşitliliğine sahiptir. Bu çerçevede Böcekler önemli tür sayısıyla kendini göstermektedirler. Bölgede yayılış gösteren yüz yirmi üzerinde Kelebek türü bu konuda sadece bir örnek sayılabilir. Bu türlerden yaygın olanları Kırlangıç kelebekleri (Papilionidae) familyasına ait türler (Papilio maclıaon syriacus, Iphiclides podalirius podalirius, Par- nassius mnemosyne ve Zerynthia (Allancastria) deyrollei) bölgede geniş yayılış göstermektedirler. Lahana kelebekleri (Pieridae) familyasına ait olan türler ( Leptidea sina- pis sinapis, Leptidea duponcheli lorkovici, Anthocharis cardamines phoenissa, Ant- hocharis gruneri gruneri, Euchloe ausania taunca, Aporia crataegi crataegi, Pieris Inassicae Inassicae, Pieris rapae rapae, Pieris ergane detersa, Pieris napi pseudora- pae ve Pontia edusa edusa) bulunmaktadır. Limon kelebeği (Coliadidae) familyasına ait olarak tanınan kelebekler de (Colias crocea crocea, Colias aurorina aurorina, Colias alfacariensis, Gonep- yeryx rhamııi transiens ve Gonepteryx farinosa turcirana) bölgede bulunmaktadır. Isırgan kelebeği (Libytlıeidae) familyasına ait olan bir tür (Libythea celtis celtis) bölgede tek ve güzel görünüşleriyle dikkat çeken birçok tür bölgede yaşamaktadır. Bunlara ilaveten dünyada nadir bulunan türlere de ev sahipliği yapması nedeniyle ilimiz, bölgemizin biyolojik zenginliğinin artmasına katkıda bulunmaktadır. Hatta dünyada yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalan türlerden Apollo kelebeğinin (Parnassius apollo) Sultan Dağlarında bulunması iyi bir ev sahibi olduğumuza dair örnek teşkil ettiği gibi doğal hayatı korumamızdaki sorumluluğumuzu da artırmaktadır. (Afyon Kocatepe Üniversitesi, 2001, Afyonkarahisar Kütüğü, Cilt 1, Afyonkarahisar) 52

69 Yerleşim Alanları ve Nüfus : Yerleşim Alanları Afyonkarahisar İli, coğrafi konum özelliklerinden dolayı, Ege ve Akdeniz den Anadolu ya geçişte kapı özelliği göstermektedir. Ege Bölgesi nin en yüksek kesiminde bulunan bu bölge, avantajlı konumundan dolayı çok eski tarihi dönemlerden beri önemli bir yerleşim merkezidir. Ege, Akdeniz, Marmara ve Orta Anadolu dan gelen yolların kesiştiği bir konumda bulunan Afyonkarahisar İli, tarihte Kral Yolu Bölgenin yerleşim merkezi olarak seçilmesinde; coğrafi konumu, toprak özellikleri, su kaynakları, ulaşım ve güvenlik faktörleri ile etkili olmuştur. Eski tarihi dönemlerden başlayarak, günümüze kadar yerleşim yeri olan Afyonkarahisar İli sınırları içerisinde Hitit, Frig, Grek, Roma, Bizans, Selçuklu, Osmanlı gibi medeniyetler yaşamıştır. Bölgeye göçebe gelen insanlar, sonraki dönemlerde yerleşik hayata geçmişlerdir. Bölgede ilk yerleşmeler mağara (kaya) yerleşmeleri ve höyük yerleşmeleri şeklindedir. Örneğin; Ayazin, Kırkinler (İscehisar), İnpazarcık (Bayat), Ağın İnleri (İscehisar), Memeç Kayalıkları (Döğer), Asar Kayalığı (Döğer) ve birçok alanda bu tür yerleşmelere rastlanılmaktadır. Bu yerleşmeler, Frig Turizm Kuşağı diye adlandırılan bölgede bulunmaktadır. Kaya yerleşmelerinin bulunduğu bölgeler, akarsu kenarları ve hafif yamaçlı alanlardır. Afyonkarahisar ilinde yapılan arkeolojik kazılarda birçok höyük yerleşmeleri ortaya çıkarılmıştır (Kusura ve Sandıklı Höyüğü, Şuhut Höyüğü, Eğret Höyüğü gibi). M.Ö yılından itibaren, yerleşim yeri olarak kullanıldığı tahmin edilen bu bölgelerde kazılarda ortaya çıkan birçok antik eserden anlaşıldığı üzere, bölge toplu yerleşim yeri olarak kullanılmış ve farklı yerlerde antik kentler oluşturulmuştur (Synnada, Apemeia, Amorium, Metropolis vs.). O dönemde yerleşim yeri olarak kullanılan bu bölgeler, ilin en önemli Kültürel Turizm kaynaklarını oluşturmaktadır. Frig Vadisi, Frig Krallığı na ev sahipliği yapmış olması sebebiyle Frig tarihi kentleri ve eserleri barındırmaktadır ve tarihi, kültürel ve doğal kaynaklara sahiptir. Alanda Frigler, Romalılar ve Bizanslılara ait yerleşimlerin kalıntıları bulunmakta olup, tarihi açıdan zengin bir dokuya sahiptir. Vadi, Romalılar ve Bizanslılar tarafından iskan edilmiştir ve çok geniş bir alanı kapsamaktadır, kaya oyma ve yontma mağaralar, Bizans döneminde bunlara 53

70 eklenmiş olan kilise ve şapeller, kaleler, yer altı şehirleri, kaya mezarları antik kentler ve doğal peyzaj unsurları yer almaktadır. İlde günümüzdeki yerleşmeler kentsel ve kırsal yerleşmeler diye ikiye ayrılır. Kentsel yerleşmeler genelde ova tabanlarında ve anayollara yakın yerlerde ve dağınık bir şekilde kurulmuştur. Kırsal yerleşmeler ise genelde toplu yerleşmeler şeklinde, dağ ve vadi yamaçlarında, akarsu kenarlarında ve az bir kısmı da yüksek yerlerde kurulmuştur. Köy yerleşmelerinde nüfusun büyük çoğunluğu tarım ve hayvancılıkla uğraşmaktadır. Bu yerleşmeler içerisinde geçici köy yerleşmelerinden yaylalar, Emirdağ, Bayat, Sultandağı, Sandıklı gibi ilçelerde bulunmaktadır. Köy yerleşmelerinden ilkbahar döneminde yaylaya çıkılır ve Eylül ayı sonu itibari ile tekrar geri dönülür. Afyonkarahisar ilinde, yükselti ile birlikte, yerleşmelerin dokusu, tipi ve sayısında birtakım değişimler gözlenmektedir. Afyonkarahisar ilinin yüzölçümünün nispeten büyük olması ve çok sayıda ilçe idari alanına sahip olması, beraberinde yerleşmelerin sayısının da artmasına neden olmuştur. Yüzey şekilleri bakımından da çeşitlilik gösteren Afyonkarahisar ilinde yerleşmelerin belirli kuşaklarda kümelendiği gözlenir. Özellikle ova alanları ile bu ovaların kenar kesimleri, dağlık kütlelerin yamaçları ve plato alanları yerleşmelerin büyük çoğunluğuna ev sahipliği yapan yer şekillerini oluşturur. Buna karşın dağlık kütleler, yerleşmelerin seyrekleştiği hatta belirli bir yükseltinin üzerinde ortadan kaybolduğu alanlara karşılık gelmektedir. Bu durum, Afyonkarahisar ilinde doğal koşulların insan yaşamı ve yerleşmeler üzerinde ne derece etkili olduğunu göstermektedir m yükseltinin üzerindeki dik eğimli dağ kütlelerinin, taşlık-kayalık alanlardan oluşması, bu kesimlerin ekonomik anlamda kullanılamamasına neden olduğundan yerleşmelerden mahrumdurlar. Mevcut yerleşmeler ise hayvancılıkla uğraşan, dağınık dokulu, az nüfuslu, göç veren köylerden oluşmaktadır (Taş ve Yakar, 2009). Eskiden yamaçlara kurulan yerleşim merkezleri, günümüzde verimli topraklardan oluşan ovalık alanlara doğru kaymaktadır. Örneğin Afyonkarahisar Şehri Afyon Ovası na doğru, Sandıklı İlçesi Sandıklı Ovası na doğru, Dinar İlçesi Dombay Ova ya doğru, Şuhut İlçesi Şuhut Ovası na doğru ilerlemekte ve 54

71 verimli tarım arazileri yerleşme ve sanayi yapıları ile doldurulmaktadır. Bunun sonucu olarak yerleşime açılan arazilerde sorunlar ortaya çıkmaktadır. Yeni yerleşime açılan arazilerde oluşan sorunlara örnek olarak Afyonkarahisar şehri verilebilir. Güvenlik fonksiyonuna bağlı olarak kurulan kale şehirlere güzel bir örnek oluşturan Afyonkarahisar, zamanla bu özelliğini kaybetmiş, hizmetler sınıfının, özellikle de ulaşım fonksiyonunun öne çıkmasıyla ovaya doğru gelişme göstermiştir (Yazıcı vd., 2007). Nüfus Afyonkarahisar ilinin nüfusu, 2012 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına göre 'dir. Nüfusun kişisi şehirlerde yaşarken, kişisi belde ve köylerde yaşamaktadır. Şehirlerde yaşayanların oranı % 54, köyde yaşayanların oranı % 46'dır. Nüfus yoğunluğu ise km 2 başına 49 kişidir. Bir önceki yıla göre değerlendirildiğinde Afyonkarahisar ilinin yıllık nüfus artış hızı binde 7.6 olmuştur. Afyonkarahisar ın toplumsal ve kültürel değişim sürecinde aile yapısı da önemli ölçüde değişim geçirmiştir. İlde geleneksel kapalı ekonomilere özgü geniş aile yapısından, modern çekirdek aileye doğru hızlı bir dönüşüm yaşanmaktadır.1990 genel nüfus sayımına göre ilde ortalama hane halkı büyüklüğü 5.59 dur.bu oranla Afyonkarahisar Türkiye genelinde 43. Sırada yer almaktadır. Benzer şekilde Afyonkarahisar da nüfus bağımlılık oranı da düşüş eğilimindedir. Nüfus bağımlılık oranı 68,01 olan Afyonkarahisar, Türkiye genelinde 37. Sıradadır. Ancak ilde doğurganlık oranı halen çok yüksektir. Doğurganlık oranına paralel olarak, bebek ölüm oranı da oldukça yüksek bir düzeydedir. Binde 76 düzeyindeki yüksek bebek ölüm oranı ile Afyonkarahisar, Türkiye sıralamasında en yüksek bebek ölüm oranına sahip iller arasında 19. İl durumundadır. ( Tablo Yılları Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi'ne Göre İl Nüfusu Yıllar Nüfus Sayısı Şehir Nüfusu Kırsal Nüfusu

72 Nüfusunun cinsiyet durumuna bakıldığında, Afyonkarahisar göç veren bir il olmasından dolayı kadın nüfusu erkek nüfusundan fazla olduğu görülmektedir. Bütün ilçelerde kadın nüfusu erkek nüfusundan fazladır. Yörenin kalkınması için sanayi ve hizmet sektörlerinde çalışan nüfus oranının, Türkiye ortalamasını yakalaması gerekir. Çünkü geçmiş yılların sektörel dağılımına bakıldığında, Türkiye ve Afyonkarahisar ın oranları birbirine yakın iken, özellikle 1980 den sonra, Türkiye nin Sanayi ve Hizmet sektörlerindeki oranı hızla artarken, Afyonkarahisar daki artış daha yavaş gerçekleşmiştir. Yani Afyonkarahisar, Türkiye nin hızına ayak uyduramamıştır. Çalışan nüfusun yaklaşık % 60 ını erkekler ve % 40 ını kadınlar oluşturmaktadır Öğretim yılında Afyonkarahisar ilinde 20 anaokulu, 5 i özel toplam 429 ilköğretim okulu, 2 si özel 102 lise ve dengi okul bulunmaktadır. Anaokulunda , ilköğretimde ve orta öğretimde öğrenci eğitim öğretim görmektedir verilerine göre okullaşma oranı 3-5 yaş grubu için % 31, 4-5 yaş grubu için % 46, 5 yaş grubu için % 74, ilköğretimde % 97, orta öğretimde % 65 dir tarihinde kurulan Afyon Kocatepe Üniversitesi (AKÜ) bünyesinde, 2011 yılı değerlerine göre, 11 Fakülte, 3 Enstitü, 5 Yüksekokul, 15 Meslek Yüksek Okulu, 1 Konservatuvar, 14 Araştırma ve Uygulama Merkezi bulunmaktadır. Afyonkarahisar ilindeki birimlerde ü akademik, 633 ü idari olmak üzere toplam personel istihdam edilmekte ve öğrenci ile eğitim-öğretim yapılmaktadır Tarım ve Hayvancılık : İlin en önemli geçim kaynağını tarım ve hayvancılık oluşturmaktadır. Tarım daha çok dağların arasında kalmış geniş ovalık alanlarda yapılmaktadır. Hayvancılık faaliyetleri ise meralarda ve ahır hayvancılığı şeklinde yapılmaktadır. İlde özellikle sucuk ve et ticareti geliştiğinden, büyükbaş ahır hayvancılığı daha fazla yapılmaktadır. Yörede yetiştirilen başlıca tarımsal ürünler; buğday, arpa, şeker pancarı, mercimek, patates, kiraz, vişne, ay çekirdeği, elma, sebze ve meyvedir. Bölgedeki iklim şartları tahıl ve soğuğa dayanıklı tarım ürünlerine uygundur. Ancak son yıllarda bölgede iklim şartlarından bağımsız jeotermal seracılık faaliyetleri de artış göstermektedir. 56

73 Afyonkarahisar ilinin topraklarının Ha.lık (% 39'luk) kısmı kültüre elverişli, Ha.lık (% 61'lik) kısmı kültüre elverişsiz niteliktedir. Kültüre elverişli olan tarım alanlarının kullanış amaçlarına göre dağılımında tarla alanları, ha'lık kısım ile ilk sırada yer almaktadır. Tarla alanları sıralamasında Emirdağ ( ha), Sandıklı ( ha) ve Dinar ( ha) ile ilk üç sırada yer almaktadır. Tarım alanlarında hububat, patates, şekerpancarı, haşhaş, turşuluk salatalık gibi bitkisel üretimi ile önemli merkezlerinden biridir. Ayrıca meyvecilikte kiraz, vişne, elma üretimi ile önemli bir yere sahip olan ilimiz özellikle Sultandağı yöresinde üretilen kirazın 2012 yılı toplam üretim miktarı tondur. Tarımsal üretimlerinin 2012 yılında milli ekonomiye katkısı TL dir. (Afyonkarahisar Valiliği, 2013, İl Brifing Raporu, Afyonkarahisar) Tarım alanlarında yetiştirilen ürünlerin dağılımına bakıldığında, gerek üretim alanı olarak, gerekse üretim miktarı olarak tahıllar en öndedir. Tahıllar içerisinde ise en fazla buğday üretimi yapılmaktadır. Bölgede yaz aylarının kurak geçmesi ve su sıkıntısından dolayı nadas tarım alanları % 9 alan kaplamakla birlikte, son yıllarda yapılan göletlerle, nadas tarım alanları azalacağı tahmin edilmektedir. Sebze ve bağ ekim alanları diğer ürünlere göre çok az oran oluşturmaktadır. Şekil 5. Afyonkarahisar İli Tarıma Elverişli Alanların Dağılımı Kaynak: D.P.T Verileri Tahıl üretiminde ilk sırada Emirdağ (70 bin hektar), ikinci sırada Merkez ilçe ( hektar), üçüncü ve dördüncü sıralarda Sandıklı ( hektar) ve Dinar ( hektar) ilçeleri bulunmaktadır. Yem bitkileri üretiminde ise ilk sırada Sandıklı (2.120 hektar), 57

74 ikinci sırada Sincanlı (1.250 hektar) ilçeleri yer almaktadır. Diğer ilçelerin yem bitkileri üretimi hektarın altındadır. Baklagiller de, Çay (2.690 hektar) ve Şuhut (1.840 hektar) ilçeleri ilk sıralarda yer almaktadır. Yumrulu bitkilerde, hektarlık arazi genişliği ile Şuhut ilçesi ilk sırada yer almaktadır. Bu arazi genişliği ile Şuhut il genelinde yumrulu bitkiler arazisinin yaklaşık 1/3 üne sahiptir. Endüstri bitkileri üretiminde hektarlık arazi genişliğiyle Dinar ilk sırada bulunmaktadır. Dinar ı hektar ile Sandıklı izlemektedir. Yağlı tohumlarda Merkez İlçe (3.299 hektar) ve Şuhut ilçesi (3.260hektar) ilk sıralarda bulunmaktadır. Sebze arazisi itibariyle ilk sırada merkez ilçe yer almaktadır. İl genelinde toplam sebze arazisi hektardır. Meyve arazisi itibariyle ilk sırada Sultandağı (3.249 hektar), ikinci sırada Çay ilçesi (1.490 hektar) bulunmaktadır. Bağcılıkta, 315 hektar ile ilk sırada Dinar ilçesi vardır. Dinar ı 250 hektarla Başmakçı izlemektedir (DPT Afyon İli Raporu). AB fonlarından yararlanmak üzere, İlimizde tarımsal işletmelerin Avrupa Birliği standartlarına yükseltilmesi, tarım ürünlerinin işlenmesi ve pazarlanmasının geliştirilmesi, üretici grupların kurulmasına dair desteklemenin yapılması ve kırsal ekonomik faaliyetlerin çeşitlendirilmesi ve geliştirilmesi amacıyla Avrupa Birliği Kırsal Kalkındırma Ajansı İl Koordinatörlüğü kurulmuştur. İlimiz ekonomisine büyük katkı sağlayan et, süt ve balıkçılık sektörünün altyapılarını iyileştirecek projeler sayesinde hibe şeklinde krediler alınacak ve bu sayede sektörün standartlarını Avrupa Birliği normlarına yükselterek, üretim yapması sağlanmış olacaktır. (Afyonkarahisar Valiliği, 2013, İl Brifing Raporu, Afyonkarahisar) Afyonkarahisar İli jeotermal seracılık bakımından Türkiye nin önemli yörelerinden birini oluşturmaktadır. Jeolojik yapısı sonucu fay hatları boyunca çıkan sıcak termal sular kaplıca, turizm ve evlerin ısıtılması yanında seracılık faaliyetlerinde de kullanıma uygundur. Ayrıca güneşlenme süresi ve nem oranı bakımından uygun iklim şartlarına sahip bölgede, seraların ısıtılması için gerekli sıcak su kaynaklarının hazır bulunması üretim maliyetini düşürdüğünden, bölgede seracılık faaliyetini avantajlı duruma getirmektedir. Bundan dolayı seracılık yatırımları, son yıllarda Antalya ve Mersin gibi seracılık faaliyetlerinin yoğun olarak yapıldığı illerden, uygun iklim şartlarının yaşandığı ve sıcak su kaynaklarına yakın Afyonkarahisar gibi illere doğru yoğunlaşmaya başladığı görülmektedir. 58

75 Bölgede seracılık faaliyetlerinin artması, bölgenin beşeri ve ekonomik yapısını etkilediği gibi, mekansal yapısında da değişiklikler meydana getirmektedir. Bununla birlikte, gelecekte tarımsal faaliyetlerde ciddi sorunlara yol açacak, yanlış arazi kullanım politikalarının da uygulandığı görülmektedir. Tarım yapılan ovalık arazilerin yerleşme ve sanayi alanları olarak tahsis edilmeleri, verimli toprakların gittikçe azalmasına neden olmaktadır. Ayrıca, toprakların nüfus artışıyla küçük parçalara bölünmesi, tuğla fabrikaları için tarlalardaki toprağın üst kısımlarının taşınması, toprak kirliliğinin gittikçe artması, tarım alanlarından elde edilen verimi düşürmektedir. Yörenin hayvancılık alanında geliştiğini söyleyebiliriz. Özellikle, büyükbaş besi hayvancılığı, küçükbaş hayvancılığı, yumurta ve tavuk yetiştiriciliği ve arıcılık bölgede gelişmiş olan hayvancılık türleridir. Türkiye nin ton et üretiminin % 4 ünü Afyonkarahisar ili karşılamaktadır. Türkiye et üretiminin % 3'ünü karşılayan ilimizde; toplam büyükbaş hayvan sayısı 304 bin adettir. Ülkemizde birçok insan tarafından, Afyon kaymağı olarak ünlenen ürün, manda sütünden üretilen kaymaktır. Küçükbaş hayvan sayısı 788 bin'dir. Toplam kümes hayvan sayısı ise 'dir. Yıllık hayvansal üretimin tonu kırmızı et, tonu beyaz ettir. İlimizde talebe bağlı olarak haftalık milyon yumurta üretilmektedir. Yumurtanın günlük fiyatının belirlendiği Türkiye yumurta borsası ilimizdedir. (Başmakçı İlçesi) 2012 yılında yaklaşık 106 milyon TL değerinde yumurta ihraç edilmiştir. (Afyonkarahisar Valiliği, 2013, İl Brifing Raporu, Afyonkarahisar) Sanayi ve Teknoloji : İlimiz özellikle 1950'lere kadar tamamen tarıma dayalı bir ekonomik yapı sergilemiştir. 1950'lerden sonra kamu tarafından yapılan çeşitli sanayi yatırımlarıyla (Çimento, Beton Travers, Kızılay Maden Suyu İşletmesi, Afyonkarahisar Alkoloid Fabrikası, Şeker Fabrikası ve Şeker Makine Fabrikası) il ekonomisi tarım ağırlıklı yapıdan sanayiye doğru dönüşüm geçirmeye başlamıştır. İhracata dayalı bir kalkınma modelinin uygulanmaya başlandığı 1980'li yıllar sonrasında Türkiye'de, dünya ekonomisinin yaşanan gelişmelere beraber ülkemizin sanayinin mekansal dağılımında değişiklikler meydana gelmiştir. Ülkemizde sanayinin mekansal dağılımı bakımından Afyonkarahisar'ı yerel içsel dinamikleri ile sanayi gelişme başarısı 59

76 gösteren yeni sanayi odaklarının ortaya çıktığı illerden biri olarak tanımlamak mümkündür. Nitekim; imalat endeksi gelişmişlik seviyesi bakımından 26. sırada yer alması, bu başarıyı gösteren ve KOBİ'lerin yerel düzeyde örgütlenebilme kapasitesi olarak büyüklerle rekabet edebilir bir durumda olduğunu göstermektedir. Afyonkarahisar'ın GSYİH (Gayri Safi Yurtiçi Hasıla) oluşumuna katkılarında son dönemlerde önemli artışlar yaşanmış, kendi iç dinamikleri gelişme gösteren illerin başında gelmiştir. İldeki Sanayi Bölgeleri aşağıda verilmiştir; Afyonkarahisar Organize Sanayi Bölgesi İscehisar Mermer Organize Sanayi Bölgesi Bolvadin Organize Sanayi Bölgesi Sandıklı Organize Sanayi Bölgesi Emirdağ Organize Sanayi Bölgesi Dazkırı-Dokuma Konfeksiyon Organize Sanayi Bölgesi Dinar Organize Sanayi Bölgesi Şuhut Organize Sanayi Bölgesi Afyonkarahisar II. Organize Sanayi Bölgesi Altyapı, Ulaşım, Haberleşme ve Konaklama : Altyapı ve Ulaşım A.) Karayolu: Afyonkarahisar'ın İstanbul, Ankara, İzmir, Eskişehir, Kütahya, Konya, Isparta, Burdur, Denizli ve Antalya ile direkt ve yakın bağlantısı vardır. Ulaşım yönünden son derece avantajlı konuma sahiptir. Afyonkarahisar'ın yol ağının geniş olması nedeniyle Karayolları 3. ve 13. Bölge Müdürlüklerini kapsamaktadır. Buna göre; 3. Bölge Müdürlüğü'nün 418 km devlet yolu 369 km il yolu olmak üzere toplam 787 km yol ağı bulunmaktadır. Toplam yol ağının % 99.8 km asfalt, % 0.2'si toprak yoldur. Karayolları 13. Bölge Müdürlüğü'nün 136 km devlet yolu ve 105 km de il yolu bulunmaktadır. 60

77 B.) Demiryolları: Dört yönden gelen demiryollarının birleştiği kavşakta, bir merkez durumunda olduğu için ulaşım ağı içinde bir transit geçiş merkezidir. İl merkezi içindeki demiryolu hatları uzunluğu 35 km, Afyonkarahisar - Konya Hattı Afyonkarahisar 80 km, Kütahya Hattı, Afyonkarahisar - Uşak 51 km, Afyonkarahisar - Alsancak (İzmir) Ankara: 50 km, olmak üzere 203 km il sınırlarında demiryolu bulunmaktadır. İzmir - Afyonkarahisar arası Hızlı Tren Projesi: Proje kapsamında, Ankara- (Polatlı)-Afyonkarahisar-Uşak ve Uşak- Manisa-İzmir etapları olmak üzere 624 kilometrelik, saatte 250 km hıza uygun yüksek hızlı tren hattı inşa edilecektir. Böylece; Ankara-İzmir arası 3 saat 30 dakikaya inerken, Ankara-Afyonkarahisar ise 1 saat 30 dakikaya inecektir. C.) Havayolları: 25 Kasım 2012 tarihinde hizmete açılan Zafer Bölgesel Havaalanı yıllık 2 milyon yolcu kapasite ile 3 ile hizmet vermektedir. D.) Afyon Jeotermal Isıtma Sistemi (AFJET): tarihinde İl Özel İdare Müdürlüğü, Afyonkarahisar Belediyesi, Afyonkarahisar Sanayi ve Ticaret Odası ve bazı meslek kuruluşlarının iştiraki ile kurulmuştur yılında bölgesel ısıtma işine fiilen başlamış olup, 4500 aboneye hizmet vermiştir yılları içinde jeotermal kuyuların hepsi yenilenmiş, şehir içi dağıtım ve isale hattı yenilenerek alt yapı çalışmaları tamamlanmıştır abone sayısına ulaşılmış olup, abone sayısı tamamlandığında abone sayısına ulaşılacaktır. Bunun yanında Türkiye'de bir ilk olma özelliği taşıyan "Termal Turizm Tesisleri Projesi" ile şu an m 2 kapalı alan ısıtılmakta olup, bütün tesisler tamamlandığında bu proje m 2 kapalı alan ısıtması ve yatak kapasitesine sahip otellere jeotermal kullanım suyu sağlayacaktır. E.) Doğalgaz: tarihinde Afyonkarahisar ili şehir merkezinde, tarihinde de Dinar'da, 'de Bolvadin'de, tarihinde Çay ilçelerinde yatırıma fiilen başlanmıştır. Merkez ilçede sayaç bazında abone, Dinar'da 140 abone, Bolvadin'de 78 ve Çay 33 abone mevcuttur. 61

78 F.) Haberleşme: Afyonkarahisar P.T.T. Baş Müdürlüğü, bir posta işleme merkezi, 20 P.T.T. merkezi, 3 lokal şube, 49 lokal dışı şube ile hizmet vermektedir. Posta işleme merkezinde, dağıtım ve posta sevk işlemleri yürütülmektedir. Ayrıca P.T.T. dışında, kargo hizmeti görevlerini üstlenen özel kuruluşlar, ilimizde ofisleri açarak hizmet üretmeye başlamışlardır. (Afyonkarahisar Valiliği, 2004, Anadolu nun Kilidi Afyon) Son yıllarda yeni teknolojilerle büyük atılımlar yapan TELEKOM A.Ş., çağdaş haberleşmenin tüm olanaklarını ülkemize taşımıştır yılı Afyonkarahisar ilinde 219 otomatik santral bulunmaktadır. Kapasitesi 173 bin 840 olup, bunun 163 bin 610 u doludur. İlin haberleşme konusunda herhangi bir sorunu yoktur. (Afyonkarahisar Valiliği, 2004, Anadolu nun Kilidi Afyon) G.) Konaklama: Sağlık kaynağı termal sular sayesinde yatırımların hızla arttığı Afyonkarahisar da yatak kapasitesiyle birlikte ağırlanan turist sayısı da artmaktadır. Beş yıldızlı termal tesislerin Almanya ve Hollanda'daki sağlık sigorta şirketleriyle anlaşmalar yapması üzerine yabancı turistlerin de ağırlanmaya başlandığı ilimizde 2012 yılı içinde konaklama tesislerinde konaklayan turist sayısı yerli turist ve yabancı turist olmuştur. Enformasyon bürosuna müracaat eden yerli turist kişi iken, yabancı turist 385 kişidir. Müze ziyaretçi sayısı ise yerli turist ve 319 yabancı turisttir. Afyonkarahisar İli, Termal kaynakların, zenginliği ve debileri açısından dünyada 7'nci, Avrupa'da ise birinci sırada yer almaktadır. Halen mevcut turizm yatak kapasitesinin yalnızca % 3'lük bir bölümü termal turizme hizmet veren ülkemizde yeni turizm politikaları sayesinde dünyanın dört bir yanından gelen misafirleri de ağırlamaya başlayacaktır. Türkiye, bu yeni vizyonuyla termal turizm yatak kapasitesini 2020'de 1 milyon çıkarmayı ve dünyada termal turizmden aldığı payı artırmayı hedeflemektedir. Bu hedef doğrultusunda düşünüldüğünde sağlık turizmi açısından Afyonkarahisar geniş bir jeotermal potansiyele sahiptir. 62

79 Afyonkarahisar ve çevresindeki termal sular, hem debi ve sıcaklıkları hem de çeşitli fiziksel ve kimyasal özellikleri ile üstün nitelikli bir yapıya sahiptir. Afyonkarahisar, dünyanın en zengin termal kaynakları ve tarihi dokusuyla ülke termal sağlık turizminin parlayan yıldızlarından biridir. Jeotermal değerleri açısından Türkiye'de adını duyurmuş olan Afyonkarahisar halen devam eden jeotermal yatırımlarıyla hızla sağlık turizminde büyümeye devam etmektedir. Bu kapsamda; ilde Kültür ve Turizm Bakanlığı işletme belgeli konaklama tesislerinde (Tablo 4) 4.925, belediye belgeli kaplıca tesislerinde (Tablo 5) ve belediye belgeli otellerde (Tablo 6) yatak mevcut olup; toplam yatak kapasitemiz 'dir. Tablo 4. Kültür ve Turizm Bak. Turizm İşletmesi Belgeli Konaklama Tesisleri Tesisin Adı Yatak Sayısı Türü Thermal Resort Oruçoğlu Oteli Yıldız İkbal Delux Termal Otel Yıldız Korel Termal Resort Clınıc & Spa Yıldız Anemon Afyon Oteli Yıldız Güral Afyon Wellness & Conventıon Yıldız Safran Termal Resort Otel Yıldız Sandıklı Termal Park Otel Yıldız Çakmak Marble Otel Yıldız Grand Akdem Otel Yıldız Amarıum Otel Yıldız Kolaylı Otel 92 2 Yıldız Rain House Otel 22 2 Yıldız Ekiz Otel 30 1 Yıldız Şehitoğlu Konağı 18 Özel Tesis Genel Toplam Kültür ve Turizm Bakanlığı yatırım belgeli konaklama tesisleri de toplam yatak sayısı 'dır. İlimiz sahip olduğu yatak kapasitesi bakımından Türkiye'de termal sağlık turizmi açısından en fazla yatak kapasitesine sahip ilidir. Beş yıldızlı otel yatak kapasitesi 63

80 bakımından iller arasında ise 7. sırada yer almaktadır. Turizmi Teşvik Kanunu uyarınca; Termal Turizm Merkezi ilan edilen ve 17 ili kapsayan dört bölge içerisinde Frigya Termal Turizm Bölgesi Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak, Eskişehir ve Ankara illerinden oluşmaktadır. Yine Turizm Teşviki Kanunu kapsamında termal turizm merkezi ilan edilen 64 adet Turizm Merkezimizin 4 tanesi (Gazlıgöl (3.479 yatak kapasiteli), Hüdai (1.279 yatak kapasiteli), Heybeli (371 yatak kapasiteli), Ömer (294 yatak kapasiteli) ve Gecek (180 yatak kapasiteli) Kaplıcaları Turizm Merkezi) ilimizde bulunması büyük önem arz etmektedir. Tablo 5. Belediye Belgeli Kaplıca Tesisleri Tesisin Adı Yatak Sayısı Merkez / Ömer Kaplıcaları 294 Merkez / Gecek Kaplıcaları 180 Merkez / Hayat Termal Tesisleri 100 İhsaniye / Gazlıgöl Kaplıcaları Sandıklı / Hüdai Kaplıcaları Bolvadin / Heybeli Kaplıcaları 371 Genel Toplam Tablo 6. Belediye Belgeli Otellerin İlçelere Göre Dağılımı İlçeler Tesis Sayısı Yatak Kapasitesi Merkez Bolvadin 1 49 Çay Dazkırı 1 62 Dinar Emirdağ Sandıklı Sultandağı Genel Toplam

81 Bu çerçevede; ilimizdeki zengin şifalı jeotermal kaynaklarının değerlendirilerek, Termal Turizmin geliştirilmesi amaçlanmaktadır. (Afyonkarahisar Valiliği, 2013, İl Brifing Raporu, Afyonkarahisar) Madencilik : Afyonkarahisar ili sahip olduğu jeolojik yapı gereği çeşitli maden yatakları oluşumu için uygun bir ortam sunmaktadır. Bu nedenle hem maden rezervleri, hem de maden çeşitliliği bakımından oldukça zengin bir ilimizdir. Metalik madenler bakımından ildeki en önemli madenler antimuan, demir, manganez cevherleşmeleridir. Antimuan cevherleşmeleri genellikle İscehisar, İhsaniye ve Bayat ilçelerinde gözlenmekte olup, Bayat-Cevizli'deki % Sb tenörlü antimuan yatağı geçmiş yıllarda işletilmiştir. Bunun dışında ildeki demir cevherleşmelerine Bayat, Çay, Bolvadin, Sandıklı, Şuhut ve İhsaniye ilçelerinde rastlanmaktadır. Bayat ve Çay ilçelerindeki toplam demir rezervi ton olarak belirlenmiş olup, tenörü % Fe2O3'tür. Merkez ilçe, Çay, Sincanlı, Sandıklı, Emirdağ, İhsaniye ve Bolvadin ilçelerinde manganez cevherleşmeleri mevcut olup, bunlardan en önemlisi Çay ilçesindeki mangan sahasıdır. Buradaki toplam rezerv tondur. Uranyum ise Merkez ilçesinde tespit edilmiştir, ancak zuhurların tenörü çok düşüktür. Afyonkarahisar ili endüstriyel hammadde bakımından başta mermer olmak üzere kuvarsit, kireçtaşı, kum-çakıl, tuğla-kiremit, diyatomit, kalsit ve grafit bakımından önem arz etmektedir. Afyonkarahisar, mermer kalitesi ve çeşitliliği itibariyle dünya ölçeğinde öneme sahip bir ilimizdir. Bu nedenle, ilin yatırım ve üretim kimliğini belirleyen ana öge mermercilik olmuştur. Türkiye'nin de en önemli mermer yatakları ile mermer sanayisi bu ilde yer almaktadır. Afyonkarahisar'daki mermer yatakları Afyon Beyazı ve Afyon Kaplan Postu olmak üzere iki ayrı kalitede özellikle İscehisar ilçesinde yoğunlaşmıştır. Ayrıca İscehisar-Kezban sahasında % C tenörlü ton görünür + muhtemel grafit rezervi tespit edilmiştir. Kum-çakıl yatakları çoğunlukla Dazkırı ilçesinde yer almaktadır. Bu ilçede, Kızılköyü sahasında inşaat malzemesi olarak kullanılabilecek nitelikte 8 milyon ton muhtemel rezerv tespit edilmiştir. Başmakçı'da yer alan ve 40 bin m 3 muhtemel rezerve sahip orta kaliteli kumçakıl yatağı ise karayollarında stabilize malzeme olarak kullanılmaktadır. Şuhut ilçesi kuvarsit 65

82 bakımından önemli potansiyele sahip olup, sahada çeşitli büyüklüklerde % SiO2 tenörlü 4 adet kuvarsit yatağı mevcuttur. Bunların toplam rezervi ise yaklaşık 23 milyon tondur. Ülkemizdeki en önemli ve iyi kaliteli diyatomitler Sincanlı ilçesinde Sinanpaşa-Tınaztepe sahasında bulunmaktadır. Bu yatakta iyi kalitede filtrasyona uygun toplam ton diyatomit rezervi belirlenmiştir ve geçmiş yıllarda işletilen bu diyatomitler gıda sektöründe süzme amaçlı olarak kullanılmıştır. Çay ve İhsaniye ilçeleri kireçtaşı ve tuğla-kiremit bakımından önemli potansiyellere sahiptir. Bu ilçelerde iyi kalitede yaklaşık 6-7 milyon ton jeolojik tuğla-kiremit rezervi, ayrıca, Çay-Pazarağaç'ta ise % 94 CaCO3 ve % 2.25 MgO tenörlü 22 milyon ton muhtemel kireçtaşı rezervi belirlenmiştir. Kalsit yatakları genellikle il merkezi civarında yer almakta olup, % CaCO3 içeriğine sahiptir. Sözü edilen endüstriyel hammadde ve metalik madenler dışında, Afyonkarahisar ili önemli jeotermal potansiyele sahiptir. Mevcut yer altı kaynaklarından özellikle mermer, çimento hammaddeleri ve jeotermal kaynaklar il ekonomisinde sürükleyici sektörlerin başındadır. İscehisar mermer yatakları bitme noktasındadır. Ancak mermer işleme fabrikaları ile mermer makine sanayi ve ticareti, ilin ulaşım ağındaki konumunun avantajlarıyla çok gelişmiştir. Ayrıca ildeki iyi kaliteli diyatomit yatakları da gelişen teknoloji ve arz talep dengeleri doğrultusunda değerlendirilebilir. Bunun dışında özel sektör tarafından son yıllarda yapılan çalışmalarla Sandıklı ilçesi yakınlarında porfiri bakır yatağı bulunmuştur. Araştırmaların sürdürüldüğü bu sahadan önemli bir bakır potansiyeli beklenmektedir yılları arasında gerçekleştirilen çalışmalar sonucunda Sincanlı ilçesinin Güneyköy - Karacaören yöresinde ekonomik kömür sahası ile yersel önem taşıyabilecek linyit oluşumları tespit edilmiştir. Sincanlı - Karacaören- Güneyköy sahasında alt ısıl değeri orijinal kömürde ortalama 2820 Kcal/kg olan ton muhtemel rezerv belirlenmiştir yılında Afyonkarahisar - Dinar bölgesinde kömür aramalarına yönelik olarak başlamış olan sondajlı arama çalışmaları devam etmektedir. İl sınırları içerisinde jeotermal alanların belirlenmesine yönelik yapılan çalışmalarla Ömer Gecek Kızık - Uyuz, Gazlıgöl, Heybeli Çay - Çobanlar ve Sandıklı jeotermal alanları ortaya çıkarılmıştır. Ömer Gecek Kızık - Uyuz alanında sıcaklıkları C arasında değişen kaynaklar tespit edilmiş ve bölgede gerçekleştirilen 24 adet sondaj çalışmaları 66

83 sonucunda da, Ömer - Gecek sahasında C sıcaklık ve 656 lt/sn debiye sahip akışkan görünür hale getirilmiş ve MWt termal güce sahip jeotermal enerji elde edilmiştir. Ömer - Gecek sıcak su kaynağı termal tesisler ve şehrin ısıtılmasında kullanılmaktadır. Gazlıgöl alanındaki sıcaklıkları C arasında değişen kaynaklar, kuyular açıldıktan sonra kurumuştur. Ancak alanda 39 adet kuyu açılmış ve C sıcaklık ve 34 lt/sn debiye sahip akışkan görünür hale getirilmiştir. Sandıklı alanında da sıcaklığı C arasında değişen kaynaklar belirlenmiştir. Sondajlı çalışmalar sonucunda da Sandıklı- Hamamçay vadisinde C sıcaklık, 98 lt/sn debili akışkan tespit edilmiştir. ( Enerji : 2004 yılında 4325 sayılı Olağanüstü Hal Bölgesinde Ve Kalkınmada Öncelikli Yörelerde İstihdam Yaratılması Ve Yatırımların Teşvik Edilmesi Kanunun 8. maddesi yürürlükten kaldıran (bedelsiz yatırım yeri tahsisi ile ilgili) 2004 tarih ve 5084 sayılı Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun uyarınca; ilimiz Kalkınmada Öncelikli Yöre (KÖY) kapsamına alınmıştır. Kanunun ilimize oluşturduğu katma değere bakıldığı zaman; Bakanlıkça onaylanan 13 adet arazinin sektörel dağılımına bakıldığı zaman; 4 adedi Turizm sektöründe, 2 adedi İnşaat sektöründe, 1 adedi Tarım sektöründe ve 1 adedi de Eğitim sektöründedir. (Afyonkarahisar Valiliği, 2013, İl Brifing Raporu, Afyonkarahisar) 4706 sayılı Kanunu Ek 3. Maddesi kapsamında kamu taşınmazlarından 13 adedi ilgili şirketlere devredilmiştir. Bu şirketlerden 7 adedi turizm, 6 tanesi de hayvancılık sektöründedir. Toplam istihdam sayısı kişi olup, toplam yatırım tutarı 316 milyon civarındadır. Yine; 5615 sayılı Kanun ile Değişik Yatırımların ve İstihdamın Teşviki ile Bazı Kanunlarda Yapılması Hakkında 5084 sayılı Kanunun 6 ncı maddesi çerçevesinde ilimizde enerji desteği alan işletme sayıları ve destek miktarları aşağıdaki (Tablo 7) de gösterilmiştir. 67

84 Tablo 7. Enerji Desteği Alan İşletme Sayısı ve Destek Miktarı Yıllar Faydalanan İşletme Sayısı Faydanılan Enerji Desteği Miktarı (TL) Genel Toplam Tablo 8. Yıllar İtibariyle İhracat Rakamları Yıllar Türkiye İhracatçılar Meclisi Verileri ($) yılında toplam ihracat tutarları sıralamasında Afyonkarahisar 30. sırada yer almaktadır. Doğal taş sektöründe ülkemiz ihracatının % 4'ünü karşılamaktadır yılında il içinde tüm sektörlerden yapılan toplam ihracat içerisinde maden sektörü % 52'lik kısmı kapsamaktadır. 68

85 3.8. İLGİ GRUBU ve PAYDAŞ ANALİZİ : Doğa Turizminde ilgi grupları öncelikle yöre halkını ve ilgili kurumları kapsamaktadır. Afyonkarahisar İli nde yaşayan kişiler, Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü ve Doğa Koruma ve Milli Parklar Müdürlüğü, Devlet Su İşleri, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü ve noktasını oluşturmaktadır. İl Özel İdaresi, Doğa Turizminin kilit Afyonkarahisar Valiliği, Yerel Kurumlar (Belediyeler ve Bağlı Birlikler), İl Özel İdare, Ticaret ve Sanayi Odası, Bölgesel ve Ulusal Yetkililer, Turizm Ofisleri, Yerel Turizm Organizasyonları, Konaklama ve Hizmet Sunanlar, Taşımacılar 69

86 Sivil Toplum Kuruluşları (Afyonkarahisar Avcılık ve Atıcılık Sporları Spor Kulübü, Afyonkarahisar İzcileri Gençlik ve Spor Kulübü, Afyonkarahisar Çevre Dostu Çalışanları Derneği, Bolvadin Eber Gölü Koruma ve Yaşatma Derneği, İhsaniye İlçesi Döğer Kasabası Frig Vadisi ve Çevresini Tanıtma Derneği, Afyonkarahisar İli Çevre Koruma Vakfı ve Afyonkarahisar Doğa Sporları Kulubü AFDOS - ) paydaşları temsil etmektedir. 4. AFYONKARAHİSAR İLİNİN DOĞA TURİZMİ ARZI : Doğa turizminde iddialı Afyonkarahisar da, Sandıklı ve Kızılören ilçe sınırlarındaki Akdağ eteklerindeki Kocayayla, ortalama 1600 metre yüksekliğiyle geyik ve yılkı atlarını barındırmaktadır. Anadolu nun çıplak dağları, çölleşmeye yüz tutmuş alanlarının yanında Karadeniz Bölgesi ni aratmayan ormanları, su kaynakları, çayırları ve zengin bitki örtüsüyle Afyonkarahisar, modern hayatın karmaşasından uzaklaşmak isteyenler için fırsat yaratmaktadır. Kocayayla daki 20 kilometre uzunluğundaki kanyon ve kanyondan Çivril Gölü ne dökülen Akçay ise kentin görülmeye değer doğal güzellikleri arasında yer almaktadır. Öte yandan, Afyonkarahisar Milli Parkı, Tabiat Parkları, Frig Vadisi, Gölleri, Ormanları, dağları ve mağaraları ile her yıl birçok ziyaretçiye kapısını açmaktadır. Karakuyu, Eber, Karamık ve Acı Göl ise barındırdıkları kuş çeşitleriyle ayrı ayrı kuş cennetleri konumundadır. ( Alternatif turizm dallarından birisi olan doğa turizminin, planlı bir şekilde geliştirilerek Afyonkarahisar daki turizm ekonomisine kazandırılması gerekmektedir. Böylece öncelikle Afyonkarahisar ekonomisine sonrasında da Türkiye ekonomisine katma değer kazandıracaktır. Bu kapsamda, Afyonkarahisar da diğer turizm dallarıyla birlikte doğa turizminin iyi bir planlamayla işlevsel hale getirilerek yerli ve yabancı turistlerin ilgisinin bu yönlere çevrilmesi sektörün gelişmesi bakımından önemlidir AFYONKARAHİSAR İLİNİN DOĞA TURİZMİ DEĞERLERİ (DOĞA TURİZMİ ARZI) : Afyonkarahisar, Türkiye nin coğrafi bölgelerinden üçü üzerinde (Ege, Akdeniz, İç Anadolu) yayılan bir ildir. Büyük kısmı Ege bölgesinin İçbatı Anadolu bölümünde bulunur. Önemli merkezleri birbirine bağlayan kara ve 70

87 demiryolları Afyonkarahisar dan geçer. Bu özellikleri sebebiyle Afyonkarahisar, yolların kesiştiği, bölgelerin birbirine bağlandığı bir merkez konumundadır. Afyonkarahisar M.Ö yıllarına kadar uzanan bir tarih şeridi yaşatır. Hititlerden sonra Anadolu da uygarlık kurmuş olan Frigler in izlerine rastlanır. Roma ve Bizans döneminde Asya ve Anadolu eyaletine bağlı bir yerleşim yeri olan ilimizin adı, Akronıum (Yüksek Tepe) dir. Bu dönemde, kaplıcaları, Frigya Salutaris (Şifalı Frigya) adıyla ün yapmıştır. Afyonkarahisar, asıl önemine Selçuklular döneminde kavuşmuştur. Şehir, Osmanlı İmparatorluğu döneminde genişleyerek büyümüştür. İstiklâl Savaşı yıllarında Afyonkarahisar, Başkomutanlık Karargâhı olmuş, Millî Mücadeleyi zafere ulaştıran Başkomutanlık Meydan Savaşı, Afyonkarahisar da da verilmiştir. Afyonkarahisar, I. Asırdan bugüne kadar kendisine sarsılmaz bir sadakat gösteren hakiki sahiplerinin elinde kalmıştır. Türk Tarihinin en bunalımlı dönemlerinden biri olan Milli Mücadele de önemli bir görev üstlenmiş olan şehrimiz bu görevi başarıyla yerine getirmiştir. Afyonkarahisar; sucuğu, kaymağı, lokumu, haşhaşı, mermeri ve kök boyalı kilimleriyle haklı bir üne sahiptir. Bu yönüyle artık bir markadır. Sandıklı Akdağ, Yılkı Atları, Tokalı Kanyonu, Eber Akşehir ve Emre Gölleri, Frig Vadisi, Göynüş Vadisi, vb. doğal ve tarihi yerlerimiz değişik alternatifleri sunabilecek olanaklara sahiptir. Termal turizmin gelişmesi için Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından Termal Turizm Master Planı hazırlanmıştır. Bunun amacı ülkemizdeki jeotermal kaynak potansiyelin daha etkin ve verimli kullanılmasına yönelik olarak geleneksel kaplıca kullanımından farklı bir anlayış ve yaklaşım geliştirilmesidir. Bu plan dahilinde Türkiye; Güney Ege Termal Turizm Destinasyonu, Güney Marmara Termal Turizm Destinasyonu, Orta Anadolu Termal Turizm Destinasyonu ve Afyonkarahisar, Ankara, Kütahya, Eskişehir, Uşak illerinin içinde bulunduğu Frigya Termal Turizm Destinasyonu olmak üzere 4 bölgeye ayrılmıştır. Afyonkarahisar, yüzyıllardan beri gelen sosyal ve kültürel mirasıyla, çeşitli turizm 71

88 sektörleri ve hali hazırda geniş olanaklar sağlayabilen doğal yapısıyla doğa turizmi açısından renkli çevresi olan bir kenttir. Afyonkarahisar ilindeki doğa turizmi faaliyetleri incelendiğinde öne çıkan faaliyetlerin başında Doğa Yürüyüşünün geldiği gözlenmektedir. Bununla birlikte doğa turizmi faaliyetleri genellikle yerli halk tarafından gerçekleştirilmekte olup, Afyonkarahisar ili ülke genelinde doğa turizmi açısından yeterince talep görmemektedir. Ancak ilerleyen zamanlarda talebin artacağı tahmin edilmektedir. Afyonkarahisar da yönetime tabi kontrollü alanların dışında birçok alandan faydalanıldığı görülmektedir. 72

89 Doğa turizmi faaliyetleri ve doğa turizmi yapılacak alanların tanıtılması sonucunda bu alanlara olan talebin artacağı tahmin edilmektedir. Talep değerlendirmesine yönelik ilimize gelen ziyaretçilere ilişkin yapılan anket uygulamasında açık uçlu olarak sorulan Afyonkarahisar da en çok yapmayı tercih ettikleri doğa aktiviteleri sorusuna verdikleri cevapta doğa yürüyüşünün birinci sırada yer aldığı görülmüştür. Daha sonra ise ziyaretçilerin piknik yapma, kamp yapma ve doğaya dayalı spor aktivitelerini (oryantiring vs.) gerçekleştirme amacıyla ilimize geldikleri gözlemlenmiştir. Harita 4. Afyonkarahisar İlinin Doğa Turizmi Potansiyelini Gösterir Harita Genel olarak bakıldığında; Afyonkarahisar ilinde doğa turizmi faaliyetlerindeki arz, talep ve aktüel durum incelendiğinde ciddi bir doğa turizmi potansiyelinin olduğu anlaşılmaktadır. Afyonkarahisar ilinde bulunan 1 Tarihi Milli Park, 3 Tabiat Parkı, 2 Yaban Hayatı Geliştirme Sahası, 2 Genel Avlak, 1 Örnek Avlak, 1 Devlet Avlak, 3 Tabiat Anıtı, 1 Tabiatı Koruma Alanı, DKMP Genel Müdürlüğü nün doğa turizmi için önemli kaynak arzlarıdır. Yine aktüel kullanımdaki doğal yürüyüş parkurlarının çoğu OGM ve DKMP Genel 73

90 Müdürlüğü yönetimindeki alanlarda bulunmaktadır. Sportif olta balıkçılığı için aktif 28 baraj ve gölet, 5 adet sulak alan, potansiyel inşaatı devam eden 17 adet gölet bulunmaktadır. Bu alanlara ilave olarak yeni tabiat parkları ve tabiat anıtlarının ilan edilebilme potansiyeli mevcut olup, bu konuda çalışmalar devam etmektedir. Belirlenen potansiyel alanlardan seçilen bir alanda örnek bir doğa turizmi projesi geliştirilip, bu projenin kurumlar tarafından uygulamaya geçirilmesi ile doğa turizmi potansiyeli aktif hale dönüşecektir. Afyonkarahisar İli; Turizm Bakanlığı Türkiye Turizm Stratejisi Kavramsal Eylem Planı nda Tematik Gelişim Bölgesi ve Şehir Merkezi Odaklı Yerleşimler olarak tanımlanmıştır. 74

91 4.2. AFYONKARAHİSAR İLİNİN DOĞA TURİZMİ (ARZI) DEĞERLERİ ve BİLİNİRLİK DEĞERLENDİRMESİ : Milli parklar, tabiat parkları, sulak alanlar, yaban hayatı koruma ve geliştirme sahaları ve avlaklar dışında, özel statüsü olmayan alanlarda da doğa turizmi faaliyetleri yapılmaktadır. Özellikle doğa yürüyüşü faaliyetleri farklı güzergâhlarda gerçekleşmektedir. Bu güzergahların tercih edilme sıklığı aynı zamanda güzergah civarındaki doğa ve tarihi güzelliklerinin zenginliğine bir işarettir. Güzergah yoğunluğu fazla olan bölgeler doğal güzellik, flora ve fauna yönünden de üstün alanlardır. Doğa turizmi için ülkemize gelen turistler, aktivitenin gerçekleştiği yöre insanları ile kısa bir sürede de olsa aynı yaşamı paylaşmak, doğa ile mücadele ederek dağı aşmak, açık havada teknolojinin hiç gitmediği bir yaylada veya kamp alanında çadır kurmak, akşamları açık havada kamp ateşi başında sohbet etmek, çevresindeki doğal dokuyu incelemek, yaban hayvanlarını yaşadıkları doğal ortamda izleyerek fotoğraflarını çekmek istemektedir. Dolayısıyla doğa yürüyüşü yapılan bölgelere araç yolu yapılmaması, bazı bölgelere elektrik götürülmemesi, gereksiz yapılaşmadan kaçınılması, gerekli yerlere telsiz haberleşmesini kolaylaştırıcı sistemlerin yerleştirilmesi, mevcut doğal dokunun korunması, çevre kirliliğinin önlenmesi gibi gerçekçi kararlar alınıp uygun çözümler üretilmesi, bu aktivitenin geliştirilmesi açısından büyük önem arz etmektedir. Afyonkarahisar İli ve çevresindeki talep değerlendirmesine yönelik olarak 2012 yılının Temmuz ve Ağustos aylarında Afyonkarahisar ın doğa turizmi alanlarına gelen toplam 101 ziyaretçiye anket uygulaması yapılmıştır. Anket çalışması iki kısımdan oluşmaktadır. Anketin ilk kısmında ziyaretçilerin demografik özellikleri ile seyahat deneyimlerine yönelik sorulara yer verilmiştir. Anketin ikinci kısmı ise, ziyaretçilerin alanla ilgili görüşlerine yönelik olarak 5 li likert ölçeğine göre hazırlanmıştır. Alanla ilgili olarak çeşitli ifadeler verilmiş ve ziyaretçilerin bunları 1 den 5 e kadar (Kesinlikle katılmıyorum kesinlikle katılıyorum) değerlendirmeleri istenmiştir. Anket yöntemiyle elde edilen veriler SPSS. 15 programında analiz edilmiştir. Buna göre araştırmanın bulguları şu şekildedir. 75

92 Tablo 9. Ekoturistlerin Demografik Özellikleri Cinsiyet Frekans Yüzde Geçerli Yüzde Kadın 27 26,7 27,3 Erkek 72 71,3 72,7 Cevapsız 2 2,0 100,0 Toplam ,0 Tablo 9. Ekoturistlerin Demografik Özellikleri Yaş Frekans Yüzde Geçerli Yüzde 25 ve altı 36 35,6 35, arası , arası 23 22,8 22, arası 8 7,9 7, arası 5 5,0 5,0 Toplam ,0 100,0 Tablo 9. Ekoturistlerin Demografik Özellikleri Eğitim Durumu Frekans Yüzde Geçerli Yüzde İlkokul 12 11,9 11,9 Lise 35 34,7 34,7 Üniversite 48 47,5 47,5 Yüksek Lisans 6 5,9 5,9 Toplam ,0 100,0 Tablo 9. Ekoturistlerin Demografik Özellikleri Medeni Durumu Frekans Yüzde Geçerli Yüzde Evli 51 50,5 54,3 Bekar 43 42,6 45,7 Cevapsız 7 6,9 Toplam ,0 100,0 Tablo 9. Ekoturistlerin Demografik Özellikleri Aylık Gelir Durumu Frekans Yüzde Geçerli Yüzde 2000 ve altı 32 31,7 37, TL 46 45,5 53, TL 6 5,9 7, ve üzeri 2 2,0 2,3 Cevapsız 15 14,9 Toplam ,0 100,0 76

93 çoğunluğunun erkek (Tablo 9) dan da anlaşıldığı gibi doğa turizmine katılan ziyaretçilerin büyük (% 72 erkek) olduğu görülmektedir. Medeni durum açısından ise ziyaretçilerin % 50,5 i evli iken % 42,6 sı bekardır. Yaş değişkenine göre bakıldığında ziyaretçilerin en çok 25 ve altında (% 35,6) ve (% 28,7) yaş arasında olduğu bunu ise (% 22,8) yaş arasındaki ziyaretçilerin takip ettiği görülmektedir. Buradan anlaşılmaktadır ki eko turistlerin yaklaşık % 86 sı 45 yaş ve altındadır. Eğitim durumu değişkeninde % 47,5 inin üniversite mezunu olduğu, % 45,5 inin ise gelir durumunun 2001 TL ile 5000 TL arasında olduğu görülmektedir. Meslek sorusu ankette açık uçlu bırakılmıştır. Alınan cevaplara bakıldığında ziyaretçilerin çoğunun öğrenci olduğu anlaşılmaktadır. Tablo 10. Ekoturistlerin Seyahat Deneyimleri Alana kiminle geldiniz? Frekans Yüzde Geçerli Yüzde Tek başıma 13 12,9 13,1 Eşimle 15 14,9 15,2 Eşimle ve çocuklarımla 21 20,8 21,2 Çocuklarımla 1 1,0 1,0 Arkadaşımla 17 16,8 17,2 Arkadaş grubumla 23 22,8 23,2 Diğer 9 8,9 9,1 Cevapsız 2 2,0 Toplam ,0 100,0 Tablo 10. Ekoturistlerin Seyahat Deneyimleri Alanı seçerken kullandığınız bilgi Frekans Yüzde Geçerli Yüzde kaynakları İnternet 15 14,9 15,5 Yakın çevrenin tavsiyesi 49 48,5 50,5 TV 2 2,0 2,1 Radyo 1 1,0 1,0 Gazete, dergi gibi görsel basın 2 2,0 2,1 Diğer 28 27,7 28,9 Cevapsız 4 4,0 Toplam ,0 100,0 77

94 Tablo 10. Ekoturistlerin Seyahat Deneyimleri Alanda kalış süresi Frekans Yüzde Geçerli Yüzde Günübirlik 43 42,6 43,9 1 gece 11 10,9 11,2 2-4 gece 7 6,9 7,1 5-7 gece 3 3,0 3,1 8 gece ve üzeri 34 33,7 34,7 Cevapsız 3 3,0 Toplam ,0 100,0 Tablo 10. Ekoturistlerin Seyahat Deneyimleri Alana kaçıncı gelişi Frekans Yüzde Geçerli Yüzde İlk kez 49 48,5 50,0 2. kez 33 32,7 33,7 3.kez 5 5,0 5,1 4 ve daha fazla 11 10,9 11,2 Cevapsız 3 3,0 Toplam ,0 100,0 Tablo 10. Ekoturistlerin Seyahat Deneyimleri Böyle bir seyahate katılma deneyimi Frekans Yüzde Geçerli Yüzde Hiç katılmadım 31 30,7 31,3 1 kez 19 18,8 19,2 2 kez 10 9,9 10,1 3 kez 10 9,9 10,1 4 ve daha üzeri 29 28,7 29,3 Cevapsız 2 2,0 Toplam ,0 100,0 Tablo 10. Ekoturistlerin Seyahat Deneyimleri Kullanılan araç türü Frekans Yüzde Geçerli Yüzde Uçak 1 1,0 1,0 Otobüs 35 34,7 35,0 Özel araba 62 61,4 62,0 Diğer 2 2 2,0 Cevapsız 1 1,0 Toplam ,0 100,0 78

95 Tablo 10. Ekoturistlerin Seyahat Deneyimleri Seyahat şekli Frekans Yüzde Geçerli Yüzde Bireysel 76 75,2 85,4 Seyahat acentası ile 2 2,0 2,2 Dernek kapsamında 11 10,9 12,4 Cevapsız 12 11,9 Toplam ,0 100,0 Tablo 10. Ekoturistlerin Seyahat Deneyimleri Yapılan harcama miktarı Frekans Yüzde Geçerli Yüzde TL 62 61,4 63, TL 25 24,8 25, TL 6 5,9 6,2 2500TL ve üzeri 4 4,0 4,1 Cevapsız 4 4,0 Toplam ,0 100,0 Tablo 10. Ekoturistlerin Seyahat Deneyimleri Konaklama Yeri Frekans Yüzde Geçerli Yüzde Sosyal tesis 5 5,0 5,1 Otel 13 12,9 13,1 Pansiyon 38 37,6 38,4 Kamping 10 9,9 10,1 Yöresel misafirhane 6 5,9 6,1 Diğer 27 26,7 27,3 Cevapsız 2 2,0 Toplam ,0 100,0 (Tablo 10) den de anlaşıldığı gibi, ziyaretçilerin % 50 si alana ilk kez gelirken % 33,7 sinin ikinci gelişidir. Böyle bir seyahat deneyiminin kaçıncı kez olduğu sorusunda ise % 31,3 ünün daha önce hiç böyle bir seyahat deneyimi yaşamadığı, % 29,3 ünün ise böyle bir seyahate dört ve hatta daha fazla katıldığı anlaşılmaktadır. Ziyaretçilerden soruya cevap verenlerin % 62 si alana özel arabasıyla gelirken, % 85,4 ü herhangi bir acente veya derneğe bağlı olmadan bireysel olarak gelmiştir. Alana gelen ziyaretçilerin % 63,9 u 0 ile 700 TL arasında harcama yapmış olup % 38,4 ü pansiyonda konaklamayı tercih etmiştir. Yöresel misafirhanede konaklayanların oranı ise % 6 dır. Bu açıdan bakıldığında bu tür kırsal alanlarda 79

96 yöresel misafirhanelerin geliştirilmesi ve uygun standartlarda işletilmesi yöre halkına ek bir gelir yaratma açısında büyük önem taşımaktadır. (Tablo 11) de alana ulaşımın kolay olduğunu düşünenlerin oranının oldukça fazla olduğu görülmektedir. Bunda Afyonkarahisar ın bölgeleri birbirine bağlayan yolların kesiştiği yerde olmasının önemi büyüktür. Tablo 11. Alana Ulaşım Kolaydır Frekans Yüzde Geçerli Yüzde Kesinlikle Katılmıyorum 14 13,9 14,3 Katılmıyorum 21 20,8 21,4 Kararsızım 6 5,9 6,1 Katılıyorum 46 45,5 46,9 Kesinlikle Katılıyorum 11 10,9 11,2 Cevapsız 3 3,0 Toplam ,0 100,0 Tablo 12. Genel Olarak Yaptığım Doğa Turizminden Memnunum Frekans Yüzde Geçerli Yüzde Kesinlikle Katılmıyorum 6 5,9 6,2 Katılmıyorum 4 4,0 4,1 Kararsızım 8 7,9 8,2 Katılıyorum 58 57,4 59,8 Kesinlikle Katılıyorum 21 20,8 21,6 Cevapsız 4 4,0 Toplam ,0 100,0 Ziyaretçilerin yaklaşık % 80 i Afyonkarahisar da yaptığı doğa turizminden memnun kalmıştır. Burada, tablo şeklinde verilmemekle birlikte % 75 i alanı başkalarına tavsiye edeceğini ve alana tekrar gelmek istediğini belirtmişlerdir. 80

97 Tablo 13. Doğal Güzelliklerinden Hoşlandım Frekans Yüzde Geçerli Yüzde Kesinlikle Katılmıyorum 7 6,9 7,1 Katılmıyorum 5 5,0 5,1 Kararsızım 9 8,9 9,2 Katılıyorum 50 49,5 51,0 Kesinlikle Katılıyorum 27 26,7 27,6 Cevapsız 3 3,0 Toplam ,0 100,0 (Tablo 13) den de görüldüğü gibi ziyaretçilerin % 78,6 sı alanın doğal güzelliğinden hoşlandığını belirtmişlerdir. Tablo 14. Alanı Gezdirecek Rehberlere İhtiyaç Vardır Frekans Yüzde Geçerli Yüzde Kesinlikle Katılmıyorum 13 12,9 13,4 Katılmıyorum 6 5,9 6,2 Kararsızım 20 19,8 20,6 Katılıyorum 49 48,5 50,5 Kesinlikle Katılıyorum 9 8,9 9,3 Cevapsız 4 4,0 0 Toplam ,0 100,0 Tablo 15. Yön ve Tanıtım Levhaları Yeterlidir Frekans Yüzde Geçerli Yüzde Kesinlikle Katılmıyorum 14 13,9 14,6 Katılmıyorum 41 40,6 42,7 Kararsızım 13 12,9 13,5 Katılıyorum 18 17,8 18,8 Kesinlikle Katılıyorum 10 9,9 10,4 Cevapsız 5 5,0 0 Toplam ,0 100,0 81

98 Tablo 16. Zorunlu İhtiyaçların Karşılandığı Yerler Yeterlidir (WC vb) Frekans Yüzde Geçerli Yüzde Kesinlikle Katılmıyorum 25 24,8 26,3 Katılmıyorum 19 18,8 20,0 Kararsızım 26 25,7 27,4 Katılıyorum 12 11,9 12,6 Kesinlikle Katılıyorum 12 12,9 13,7 Cevapsız 6 5,9 0 Toplam ,0 100,0 (Tablo 14, 15, 16, 17, ) de alanın yeterlilikleriyle ilgili sorulara verilen cevaplar gösterilmektedir. Bu tablolardan anlaşılacağı gibi alanı gezdirecek rehbere ihtiyaç olduğunu düşünenlerin oranı % 57,3, yön ve tanıtım levhalarının yetersiz olduğunu düşünenlerin oranı % 54 5, zorunlu ihtiyaçların karşılandığı yerlerin yetersiz olduğunu düşünenlerin oranı % 46,3, Alanı tarif eden haritaların yetersiz olduğunu düşünenlerin oranı ise 66,3 dür. Tablo 17. Alanı Tarif Eden Haritalar Yeterlidir Frekans Yüzde Geçerli Yüzde Kesinlikle Katılmıyorum 18 17,8 18,9 Katılmıyorum 45 44,6 47,4 Kararsızım 13 12,9 13,7 Katılıyorum 14 13,9 14,7 Kesinlikle Katılıyorum 5 5,0 5,3 Cevapsız 6 5,9 0 Toplam ,0 100,0 82

99 4.3. AFYONKARAHİSAR İLİNDE DOĞA TURİZMİ AMAÇLI KULLANILAN VE KORUMA STATÜLÜ ALANLAR : Milli Park ve Benzeri Sahalar Başkomutan Tarihi Milli Parkı: Milli parklar; bilimsel ve estetik bakımdan milli ve milletler arası ender bulunan tabii ve kültürel kaynak değerleri ile koruma, dinlenme ve turizm alanlarına sahip tabiat parçalarıdır (T.C. Orman Bakanlığı, 1993). İnsan işgali ve işletmesi ve bir veya birkaç ekosistemi değişikliğe uğramamış bitki ve hayvan türleri, jeomorfolojik alanlar ve habitatları yönünden özel bir bilimsel, eğitsel ve rekreasyonel değer taşıyan ya da doğal peyzajın olağanüstü güzellikte olduğu, ülkenin en yüksek yetkili kuruluşunda; tüm alanda işletme veya işgali önlemek ya da kaldırma ve alanın milli olarak ayrılmasına neden olan ekolojik, jeomorfolojik veya estetik özelliklerine olan saygınlığı güçlendirerek etkili bir şekilde uygulamak için gerekli önlemlerin alınmakta olduğu, ziyaretçilerin esinlenme, eğitsel, kültürel ve rekreasyonel amaçlarla yararlanmaları için özel koşullar altında kullanmalarına izin verilen yerlerdir (Demir, 2004). Foto 5. Yüzbaşı Agah Efendi Şehitliği Afyonkarahisar ilinde 1981 yılında ilan edilen ve Kütahya ile Afyonkarahisar İl sınırları içerisinde toplam ha. alan kaplayan Başkomutan Tarihi Milli Parkı 83

100 bulunmaktadır. Kocatepe ve Dumlupınar Bölümünden oluşan Tarihi Milli Parkın Afyonkarahisar İli sınırları içerisinde kalan kısmı hektardır. Foto 6. Büyük Taarruz Şehitliği ve Başkomutan Mustafa Kemal Anıtı Afyonkarahisar ilinin yüzölçümü km 2, ilin toplam korunan alanı 673 km 2 'dir ve korunan alanların ilin yüzölçümüne oranı ise % 4.70'dir. Türkiye'nin korunan alanların toplam yüzölçümü km 2 iken, ilimizdeki korunan alanların yüzölçümü ise 673 km 2 'dir. Yani Afyonkarahisar'ın korunan alanlar toplamı, Türkiye'nin toplam korunan alanlar toplamının % 2'sidir. (Kervankıran,2011) Akdağ Tabiat Parkı: Sandıklı İlçe merkezine 35 km. uzaklıkta Afyonkarahisar-Antalya karayolunun sağında kalan Hocalar ilçesi yoluyla Sorkun Kasabası güzergahında bulunmaktadır. Sorkun Kasabası'ndan itibaren stabilize orman yoluyla meşe ormanlarıyla başlayan ve yükseldikçe çam ağaçlarının yoğunlaştığı virajlı yollarla dağa çıkılmaktadır. Afyonkarahisar'ın kurak ortamından farklı, yeşil ormanları, su kaynakları, mağaraları, kanyonları, çayırları, yaylaları, bitki ve hayvan çeşitliliği ile önemli bir rekreasyon alanıdır. ( Kervankıran,2011) 84

101 Foto 7. Tokalı Kanyonu Foto 8. Akdağ Akdağ Tabiat Parkı, Afyonkarahisar ve Denizli sınırları içerisinde bulunmaktadır. Toplam yüzölçümünün ( ha.) büyük kısmı Afyonkarahisar sınırları (8.535,5 ha.) içerisinde bulunmaktadır. Akdağ Tabiat Parkı'nın doğal ve kültürel kaynakları, eko-turizmin gelişimine uygun olanaklara sahiptir. Bu alanda, yaylacılık, dağcılık, bisikletli, atlı ve yaya yürüyüşleri, kuş ve yaban hayatı gözlemciliği, mağara ve kanyon gezileri gibi imkanları ile önemli bir eko-turizm alanı olma özelliği taşımaktadır. Milli parkın yemyeşil ormanları, su kaynakları, Tokalı Kanyonu, sakin ve güzel yaylaları, kültürel değerleri, zengin flora ve fauna (yılkı atları, geyik, sakallı akbaba, kızıl akbaba, tilki, kurt v.s.) özellikleri, anıt ağaçları, doğal peyzaj özellikleri ile doğa turizmi açısından önemli potansiyele sahip bir alandır (Dönmez,2008) Ağustos Tabiat Parkı : Afyonkarahisar şehir merkezine 17 km. uzaklıkta, Sinanpaşa İlçesi, Akören kasabası, Gecekgediği mevkiinde bulunmakta ve 65 ha. alan kaplamaktadır. 87 adet bitki türü ve ova kurbağası ile angıt, sakarmeke, yeşilbaş ördek, serçe ve kırlangıç gibi kuş türleri ile zengin bitki örtüsü ve hayvan varlığı yanı sıra, göl alanı ile halkın dinlenme ve eğlenmesine imkan sağlamaktadır. 85

102 Sahanın hemen doğusunda Büyük Taarruz Şehitliği ve Başkomutan Mustafa Kemal Anıtı yer almaktadır. Ayrıca saha içerisinde yer alan gözetleme kulesinden Başkomutan Meydan Muharebesinin ve Büyük Taarruz Harekatının cereyan ettiği tepeler görülmektedir. (Kervankıran, 2011) Foto Ağustos Tabiat Parkı Foto Ağustos Tabiat Parkı Foto Ağustos Tabiat Parkı Okturdede Tabiat Parkı : Afyonkarahisar İli Sandıklı İlçesi Menteş Belediyesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Okturdede Tabiat Parkı tarihinde ilan edilmiş olup alanı ha dır. 86

103 Foto 12. Okturdede Tabiat Parkı Foto 13. Okturdede Yatırı Kaynak: Afyonkarahisar Şube Müdürlüğü Dandindere Tabiatı Koruma Alanı: Dandindere Tabiatı Koruma Alanı Bakanlığın tarih ve 70 sayılı Olurları ile 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunun 3. maddesi gereğince tescil edilmiştir. Dandindere Tabiatı Koruma Alanı Emirdağ ilçesine 30 km. uzaklıkta ilçenin güney doğusunda olup, yaklaşık rakımlı sırt boyunca ve aşağıda dereyi takiben 260 Ha. bir alanı kaplamaktadır. Alanda doğal olarak yetişmiş Toros Sediri bulunmaktadır. Genel olarak yurdumuzun güney ve güneybatısında yayılış gösteren Toros Sedirinin (Cedrus libani) İç Batı Anadolu da stepe geçiş zonunun en kuzey iç sınırında tespit olunması ve bu yörede izole olmuş son yaşam birliğini oluşturması sebebi ile tescil edilmiştir. Toros sedirinin yanında endemik olarak boylu ardıç, kokar ardıç, katran ardıcı, saçlı meşe, birçok ağaçcık ve çalı türleri de bulunmaktadır. Ayrıca sahada bir çok yaban hayvanı türlerine de rastlanmakta olup, her sene çıkan Merkez Av Komisyonu (MAK) kararlarında avlanmanın tamamen yasaklandığı sahalardandır. Arazi üzerinde hiçbir kullanım amacı olmayıp, sadece bilim ve eğitim amaçlarıyla kullanılabilir. Kaynak değerlerinin işletilmesi yasaktır. Mülkiyetin tamamı Devlet Ormanı dır. 87

104 Foto Dandindere Tabiatı Koruma Alanı Kaynak: Afyonkarahisar Şube Müdürlüğü Bininler: Şuhut İlçesi Senir Köyü'ne 5 km uzaklıkta, birbirine bağlantılı odalardan meydana gelen Bizans kaya yerleşimidir. Kayalar iki ve üç katlı tek veya çok odalı olarak oyulmuş, altları hayvan üniteleri ve insanların barınma yerleri olan bir yerleşim yeridir. Bizans yerleşimi olan bu kayalığın alt eteğinde yine Bizans kilisesi ve manastır yapı kalıntıları bulunmaktadır. Ayrıca Geç Roma Dönemi kapaklı kayaya oyulmuş mezarlar vardır. Kaya yerleşimlerinin ve kilise öreni denilen yerin Bizans dönemine ait oldukları bilinmekle birlikte, kayalığın üst düzlüğünde bulunan mezar odaları ve lahit biçimi tekne mezarların Roma dönemine ait olduğu dikkate alınırsa daha önceki dönemlere ait bir yerleşimin de olduğu anlaşılmaktadır. Günümüzde ise yayla barınağı olarak kullanılmaktadır. Foto Şuhut Bininler Sahanın volkanik tüf yapıya sahip olması nedeniyle kaya mezarları, kaya yerleşimleri gibi kültür varlıklarının olması, tabii kaynak değerlerini de barındırmasıyla, 88

105 jeomorfolojik açıdan üstün doğal özelliklere ve manzaralara sahip bölgelerin en güzel örneklerini temsil etmesiyle, bilimsel, eğitsel, rekreasyonel ve turizm amaçları için ulusal ve uluslar arası değerlere sahip doğal alan olması sebepleriyle, Bininler in Tabiat Anıtı statüsüne alınabileceği düşünülmektedir. Değerin Bilinirliği; Bölgesel Seviyede B, Ülke Seviyesinde T, Milletlerarası Seviyede: M 1- Milli Park ve Benzeri Sahalar Adı İlçesi Bilinirlik Başkomutan Tarihi Milli Parkı Şuhut-Sinanpaşa T 26 Ağustos Tabiat Parkı Sinanpaşa B Akdağ Tabiat Parkı Sandıklı B Okturdede Tabiat Parkı Sandıklı B Dandindere Tabiatı Koruma Alanı Emirdağ B 89

106 Afyonkarahisar Milli Park ve benzeri sahalara ait SWOT Analizi Güçlü Yönler Bitki ve yaban hayvan tür ve genetik çeşitliliği ve zenginliğine sahip olması, Yaşam ortamı (habitat) ve ekosistem çeşitliliği ve zenginliği, Orman alanlarının sahanın genelinde olmak üzere halen doğal karaktere sahip olması, Arkeolojik, dinsel ve folklorik kültürel değerler varlığı ve doğal alanlarla bir arada yer alması, 2873 Sayılı Milli Park Kanununca koruma altına alınmış olması nedeniyle, doğal alanların niteliğinin artması, Ülkemizdeki birey ve toplumun eko turizm konusuna olan ilgisinin artması, Her mevsimde farklı turizm veya eko turizm etkinliklerinin yapılabilmesi, Turizm ve eko turizm yönünden çeşitlendirilmiş ürünlerin varlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü nün tarih ve B.18.0.DMP / sayılı emir ekinde yer alan 2007/1 sayılı Doğa Turları Genelgesi nin bulunması, Zayıf Yönler Yörede eko turizm kavram ve çerçevesinin tam olarak algılanamaması ve bilgi eksikliği, Yörede eko turizm özüne uygun uygulamaların yapılmaması, Doğal ve kültürel kaynak değerlerinin yeterince korunamaması, Ülkesel/bölgesel ve yöresel ölçekte stratejik eko turizm planlamasının olmaması, Eko turizm etkinliklerin alansal ve noktasal eylem planlarının olmaması, Çevresel, ekonomik ve sosyal sonuçları itibariyle farklı sonuçlar doğurabilen eko turizm etkinliklerinin uygunluk ölçütlerinin belirgin olmaması, Doğal alanlarda yapılan eko turizm etkinliklerinin izleme ve denetlemeye yönelik kurumsal bir yapının olmaması, Toplumun alternatif turizm bilincinin geliştirilememiş olması, Eko turizm etkinlerine yönelik tanıtım, reklam ve pazarlama imkanlarının yetersizliği, Personel sayısı bakımından yetersiz olması, 90

107 Afyonkarahisar Milli Park ve benzeri sahalara ait SWOT Analizi Güçlü Yönler Tabiat Parkları nın ulaşım yönünden avantajlı konumda olması Akdağ ve 26 Ağustos Tabiat Parklarının Gelişme Planlarının olması BTMP (Başkomutan Tarihi Milli Parkı) nın Uzun Devreleri Gelişme Planının bulunması BTMP nin Milli Park Müdürlüğü şeklinde tek elden yönetilmesi, Klimatizm turizm yapmaya uygun sahalar olması, Zayıf Yönler Yeterli personel olmadığından dolayı, güvenlik önlemlerinin tam alınamaması, dolayısıyla sahaların piknik alanı olarak kullanılması sonucu ortaya çıkan çevre kirliliği, Afyonkarahisar Milli Park ve benzeri sahalara ait SWOT Analizi Fırsatlar Dünyada ve Türkiye'de eko turizme yönelik talebin yükselmesi, Eko turizm sektöründe yeni yatırım ve alt sektörlerin oluşumu, Eko turizm alanında kırsal yoksullukla uğraşan yerel halka yeni iş ve gelir fırsatının sağlanması, Doğa koruma konusunda yerel, ulusal ve küresel bilinç geliştirme olanağı, Tehditler Eko turizmin yaygınlaşması ve baskının artması ile birlikte biyolojik çeşitliliğin olumsuz etkilenmesi ve yok olması, Plansız artan ve büyüyen eko turların bir sonucu olarak endemik veya ekonomik değere sahip bitki ve hayvan türlere yönelik yasadışı ticaretin ve kaçakçılığın artması, 91

108 Afyonkarahisar Milli Park ve benzeri sahalara ait SWOT Analizi Fırsatlar Gelişen ulaşım olanakları ve buna bağlı olarak uzun mesafeli seyahat imkanlarının gelişmesi, Korunan alanların doğa turizmi etkinlikleri bakımından dikkat çekici ve cezbedici özelliklere sahip olması, Alanların özelliklerine göre yapılan yönetim planları doğrultusunda doğa turizmi aktivitelerinin özel şartlar gerektirmesi, Korunan alanın bakımının ve restorasyonunun yapılmasında eko turizmin güçlü rol oynayabilme potansiyeli, Halkın ve yöneticilerin etkin katılımcılığı, Orman ve Su İşleri Bakanlığı nın ödenek gönderme yönünde imkânlarının olması, Coğrafi bilgi sistemlerinin gelişmesi, Ücretsiz / ücretli tanıtım fırsatlarının olması, Akdağ a ve 26 Ağustos Parkı na yapılacak yatırımla ziyaretçi sayısının artacak olması, Tehditler Ekoturizm etkinliklerinin tekdüzeleşmesi ve her yerde benzer ve sıradan etkinliklerin uygulanmasının getirebileceği sıkıntılar, Eko turizme yönelik yapılacak teşvik ve yatırımların doğal alanlarda aşırı yapılaşmaya yol açması ve /veya baskı oluşması, Korunan alanlarda kontrolsüz ve bilinçsizce yapılan doğa turizmi faaliyetlerinin doğal dengenin bozulması bakımından bazı riskleri de beraberinde getirmesi, Doğa içine yapılmış, mimari estetiğe sahip olmayan otel, lokanta gibi bireysel binaların ve reklam panoları, yol üstü tabelalarının oluşturacağı görsel kirlilik, Mevsim boyunca turist sayısının artış göstermesi su ve elektrik gibi altyapı hizmetlerinde taşıma kapasitesinin aşılması sebebiyle kesintiye uğrayabilme olasılığı, Eko turizm amaçlı işletmecilerin veya yatırımcıların rant ve kar uğruna kırsal yöre insanlarını izole ederek, tek paydaş olma olasılığı, Korunan sahalara yerel yöneticilerin korunan alan değil de turizm alanı olarak bakmaları 92

109 Milli Park ve benzeri sahalara dayalı doğa turizmi uygulamalarında güçlü yönlerin daha geliştirilmesi, güçlü yönler ve fırsatlardan yararlanarak zayıflık ve tehditlerin önlenmesine ve doğa turizminin geliştirilmesine yönelik stratejik kararlar; Afyonkarahisar genelindeki alanlara yönelik tamamı yöre halkından olmak üzere Alan Kılavuzları yetiştirilmesi, Eko turistler için rotaların yer aldığı haritaların oluşturulması ve basımı, Ziyaretçi merkezi vizyonunun katılımcılıkla oluşturulması, ilgili alanlarda ziyaretçi merkezlerinin kurulması, Mevcut yolların onarımı ve her türlü ulaşım seferlerinin arttırılmasıyla ziyaretçilere kolay ulaşım imkânının sağlanması, (Köy ulaşım yollarının ve orman yangın yollarının iyileştirilmesiyle ziyaretçilere kaliteli ulaşım imkânı sağlanacaktır) Yaya, atlı ve bisikletli doğa gezi güzergahları üzerinde uygun yerlere kuru tuvaletler yapılarak gezi parkurlarında atık yönetimi sorununa çözüm getirilmesi, Yönlendirme ve bilgilendirme tabelalarının çoğaltılması ile ziyaretçilerin gideceklere yerlere daha kolay gidebilmesini sağlamak, bilgilendirme levhalarıyla alan hakkında kolayca bilgi sahibi olmalarının sağlanması Master Planı ile Milli Park statüsünde olan sahaların güçlü yönlerinin ortaya çıkarılarak, geliştirlmesine yönelik kaynakların temini, Sahaların özelliklerine uygun olarak hazırlanmış olan Gelişme Planları doğrultusunda Doğa Turizmi faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi, Doğa turizminde mümkün olduğunca yerel alanlar kullanılmalı, tesis kurmaktan kaçınılmalı, Doğal alanlar bozulmadan faaliyetleri arttırıcı ve kolaylaştırıcı bazı altyapı yatırımları yapılabilmeli, Yemek alışveriş, dinlenme ve eğlenme gibi bazı ihtiyaçlar mümkün olduğunca yerel halktan sağlanmalı, Köylerdeki kültürel çekicilikler desteklenmeli ve görünür hale getirilmeli. 93

110 4.3.2.Yaban Hayatı Geliştirme, Yerleştime, Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Avlaklar : Akdağ Yaban Hayatı Geliştirme Sahası : Sandıklı ilçesinin güney batısında, 35 Km. mesafededir. Akdağ Tabiat Parkı, Yaban Hayatı Geliştirme sahasının içinde kalmaktadır. Saha, nesli tükenmekte olan geyiğin doğal ortamda korunarak çoğaltılması ve neslinin devamının sağlanması amacıyla 1970 yılında tefrik edilmiştir. Ayrıca sahada şahin, doğan, atmaca ve akbaba türleri ile çok miktarda yaban hayvanı türü bulunmaktadır. Sahanın en doğu ucu Arapalan tepesi, en batı ucu Cumalar daki Kocadere nin Çivril-Dinar yolunu kestiği nokta, en kuzey ucu Geyikölen çukuru, en güney ucu Göğebakan tepesidir. Saha Kuzey batıdan güney doğuya doğru alçalan üç silsile halinde uzanmakta olup, Batı Anadolu dağsıralarına dik konumdadır. Bu nedenle de Büyük Menderes vadisi boyunca Ege ye açılır. Saha Akdeniz iklimi ile Marmara iklimin, İç Anadolu step iklimine yakın olan yerinde bulunmaktadır. Saha Akdeniz iklim bölgesindedir. Bu bölgenin hakim iklim tipi, oldukça yüksek yağış, karakteristik ve tipik şiddetli yaz kuraklığıdır. Ormanların bulunduğu alanlar, yüksek rakımlı olduğu için yazları sıcak, kışları ise soğuktur. Sahadaki ormanlık alan ha., ormansız alan ise ha. dır. Sahadaki koru ormanı ha., bozuk koru ormanı ha., tarım arazisi (Z) 692 ha., orman toprağı (OT) 2769 ha., iskan sahası (İS) ha. ve taşlık (T) 109 ha. dır.sahadaki ha. lık bozuk koru ormanının ha. ı bozuk meşe baltalığı (BMBt), ha. ı bozuk diğer yapraklılar (BDy) dır.sahada bulunan yaban hayvanları ise şunlardır : Geyik (Cervus elephus),yarı vahşi atlar (Yılkı atları), Kurt(Canis lupus), Çakal (Canis aureus), Vaşak (Lynx lynx), Tilki (Vulpes vulpes), Yaban domuzu (Sus scrofa), Tavşan (Lepus capensis), Sincap (Scirus vulgaris), Kirpi (Erinaceus eurapaeus), Sansar (Martes foina), Gelincik (Mustela nivalis), Porsuk (Meles meles), Köstebek (Talpa caeca), Keklik (Alectoris chukar), Kızıl şahin (Buteo rufinus), Kayagüvercini (Columba livia), Kara akbaba (Aegypius monachus), Kızıl akbaba (Gyps fulvus), Sakallı akbaba (Gypaetus barbatus), Küçük kartal (Hieraaeetus pennatus), Kaya kartalı (Aquila chrysaetos), Akkuyruklu kartal (Haliaeetus albicilla), Küçük orman kartalı (Aquila pomarina), Kızıl gagalı dağ kargası (Phyrrhocorax phyrrhocorax), İbibik (Upupa epops), Kayagırlangıcı (Ptyoprogne rupestris), Akkuyruksallayan (Motacilla alba), Dere kuşu (Cinclus cinclus), 94

111 Deredüdükçünü (Actitis hypoleucos), Tepeli toygar (Galerida cristata), İspinoz (Fringilla coelebs), Kızıl gergedan (Erithacus rubecula), Kara kızılkuyruk (Phoenicurus ochruros), Boz kuyrukkakan (Oenanthe isabellina), Karatavuk (Turdus merula), Baştankara(Parus ater), Kaya sıvacıkuşu (Sitta neumayer), Küçük iskete (Serinus serinus), Florya (Carduelis chloris), Saka (Carduelis carduelis), Karabaşlı kirazkuşu (Emberiza melanocephala), Alaca engerek (Vipera xantina xantiana). Sahanın büyük bölümünde geyiklerin Karaçamların kabuklarını soymak suretiyle yaptıkları zararlara rastlanılmaktadır. Geyikler sahadaki çeşitli otlar, yaprak, taze sürgün ve çeşitli meyveler ve funguslarla beslenirler Karakuyu Yaban Hayatı Geliştirme Sahası (YHGS) : Karakuyu Dinar ilçesi sınırları içerisinde Büyük Menderes nehri yukarı havzasının membasında yer almakta olup, Ankara-Antalya karayolu güzergahında Dinar yol kavşağından 10 km. sonra yolun hemen sağındadır. Foto 18. Karakuyu YHGS Foto 19. Karakuyu YHGS Gölün Alanı hektar olup, deniz seviyesinden yüksekliği 950 metredir. Oluşum itibari ile tektonik olan göl, havzanın yeraltı sularını toplamaktadır. Genellikle fazla derin olmayıp su seviyesi m arasında değişmektedir. Karakuyu Gölü Eylül-1994 tarihinde Orman Bakanlığınca Yaban Hayatı Koruma Sahası statüsüne daha sonra da Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak statülendirilmiş olup, alanın Yönetim Planı da hazırlanmıştır. 95

112 Foto 20. Karakuyu Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Kaynak: Afyonkarahisar Şube Müdürlüğü (C.YÜKSEL) Afyonkarahisar İlinde Bulunan Avlaklar : 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu nda avlaklar; devlet, genel, özel ve örnek avlak olarak dört tipe ayrılmıştır. Afyonkarahisar da Eber ve Çay-Karamık Genel Avlakları, Hocalar Devlet Avlağı, Anıtkaya-Olucak Örnek Avlağı bulunmaktadır. Değerin Bilinirliği; Bölgesel Seviyede B, Ülke Seviyesinde T, Milletlerarası Seviyede: M 2-Yaban Hayatı Geliştirme, Yerleştime, Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Avlaklar Adı İlçesi Bilinirlik Akdağ YHGS Sandıklı B Karakuyu YHGS Dinar B Eber Genel Avlağı Çay-Bolvadin-Sultandağı T Çay-Karamık Genel Avlağı Çay B Anıtkaya-Olucak Örnek Avlağı Merkez B 96

113 Afyonkarahisar Yaban Hayatı Geliştirme, Yerleştime, Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Avlaklara ait SWOT Analizi Güçlü Yönler Zayıf Yönler Afyonkarahisar Şube Müdürlüğü nün Av turizmi deneyimi, İşlerini özveri ile yapan personelin bir arada toplanması Çok çeşitli yaban hayvanlarını barındırması, Zorlu kış aylarında yaban hayatına yem desteği yapılabilmesi imkânlarının olması, Sahaların her yıl envanterlerinin yapılması, Koruma ve kontrol teşkilatının olması, Geyik ve Yaban Domuzu varlığının ve trofe kalitesinin yüksekliği Yönetim planı yapım deneyimine sahip personeller, Avlak sayısının arttırılması imkanı, uygun sahaların mevcudiyeti. Akdağ ve Karakuyu YHGS nın Geliştirme ve Yönetim Planlarının olması, Av turistlerinin avlaklara yakın yerlerde konaklama imkanlarının yetersiz oluşu, Yetişmiş profesyonel av kılavuzlarının olmaması, Afyonkarahisar ın geniş coğrafyası ve köy ve ilçe sayısının fazla oluşunun insan baskısını önleme yönünde fazla sayıda personel gerektirmesi, Avlak potansiyelinin (taşıma kapasitesinin) altında avcı gelmesi, Afyonkarahisar ın 4 adet sulak alana sahip olması ve bunlardan Eber ve Karamık Gölünün genel avlak olması nedeniyle yoğun avcı baskısı altında olması 97

114 Afyonkarahisar Yaban Hayatı Geliştirme, Yerleştime, Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Avlaklara ait SWOT Analizi Fırsatlar Coğrafi bilgi sistemlerinin gelişmesi, Mali imkanların teknolojik gelişimleri takip ve satın alma için yeterli olması Avlak Şirketlerinin kurumsallaşma çabaları, Av sayısının artma eğilimi, Zafer Havaalanının açılması ile yerli ve yabancı avcıların ilimize gelmesini kolaylaştırmış olması İlimizde avcıların giderek bilinçlenmesi Tehditler Dünya üzerinde boygöstermeye başlayan ekonomik kriz yüzünden ülkemize gelen avcı turist sayısının azalması, Envanter giderlerinin çok yüksek olması sebebi ile mali külfet, Gelir-gider dengesinin bazen negatif olabilmesi, Afyonkarahisar ili Yaban Hayatı Geliştirme, Yerleştirme, Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Avlak Sahalarına İlişkin doğa turizmi uygulamalarında güçlü yönlerin daha geliştirilmesi, güçlü yönler ve fırsatlardan yararlanarak zayıflık ve tehditlerin önlenmesine ve doğa turizminin geliştirilmesine yönelik stratejik kararlar; İlimiz genelinde yapıldığı düşünülen kaçak avcılığın önüne geçilmesi ve kaçak avcılığın gerek avcılar gerekse hayvanlar üzerindeki etkilerini anlatacak sempozyum panel vb gibi çalışmalar yapmak Kırsal kalkınma maksadıyla, av turizmi uygulamalarından yöre insanının daha fazla pay almasına dayalı uygulamanın daha da geliştirilmesi, payın karşılığında yöre insanının av kaynağına müspet fayda temin edebilmesine yönelik düzenlemelerin yapılması, 98

115 Foto 21. Çay-Karamık Genel Avlağı Foto 22. Eber Genel Avlağı Afyonkarahisar ili Yaban Hayatı Geliştirme, Yerleştirme, Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Avlak Sahalarına İlişkin doğa turizmi uygulamalarında güçlü yönlerin daha geliştirilmesi, güçlü yönler ve fırsatlardan yararlanarak zayıflık ve tehditlerin önlenmesine ve doğa turizminin geliştirilmesine yönelik stratejik kararlar; Avlaklarda av sayısının artırılması için doğada av üretimi metodlarının tatbiki, Zorlu kış aylarında av kaynağına yem takviyesinin daha da arttırılması, Avlaklarımızın ve av kaynağının fuarlar, yaban televizyonu, av dergileri ve benzeri kaynaklarda tanıtılması, yerli ve yabancı av turizmi acenteleri ile görüşme yapılarak tanıtılması, Afyonkarahisar İlinde Bulunan Sulak Alanlar Sulak Alanlar, hem başlı başına birer doğa harikaları olmaları ve hem de birer doğa turizmi potansiyeli merkezi olmaları nedeniyle, birçoğu doğal turistik kaynak olarak değerlendirilebilirler. Bu çevrelerin turistik aktiviteye açılmaları, şüphesiz bazı önemli tedbirlerin alınmış olmasına bağlıdır: Bunların başında, altyapı hizmetleri ve özellikle de ulaşım sorununun çözümlenmiş olması gelir. Ayrıca konaklama tesisleri, kamping ve piknik yerleri ile diğer hizmet tesisleri ve çevre uygunsa, düzenlenmiş plaj yerleri bulunmalıdır. (Doğanay, 2001). 99

116 Akşehir Gölü, Afyonkarahisar-Konya il sınırları içerisinde bulunan Akşehir Gölü'nün 304,4 km 2 'lik yüzölçümünün 211,7 km 2 'lik bölümü Afyonkarahisar'ın Sultandağı İlçesi sınırları içerisinde kalmaktadır. Derinliği 4,5 metre, denizden yüksekliği 956,19 m.dir. Göl, Eber Gölü ve Sultandağı akarsularıyla beslenmektedir. Göl içinde turna ve sazan balığı yetişmekte olup, yaban ördeği, yaban kazı, karabatak ve sakarmeke gibi göçmen kuşlar bulunmaktadır. Doğanay'a (2001) göre; Akşehir Gölü ve çevresi, ornitolojik özellikler bakımından önemlidir. Milletler arası kriterlere göre A sınıfı (birinci sınıf) sulak alandır. Çevrede yuvalanıp kuluçkaya yatan, kışlayan ve konaklayan kuş sayısı binlerle ifade edildiğinden, su kuşları popülasyon zenginliği ve eko-turizm alanı olarak önem taşımaktadır. Ciddi kirlenme tehlikesi ile karşı karşıya kalan göl, 1992'de 1.Derecede Doğal Sit Alanı ilan edilerek koruma altına alınmıştır. Sultan Dağları'nın kuzeyinde, bir çöküntü içinde yer alan göllerde (Akşehir ve Eber) çeşitli tatlı su ve tuzlu su bitki topluluklarıyla nadir kuş türleri yaşar. Endemik Thermopsis turcica adlı bitkinin popülâsyonu alanın en önemli özelliğidir. Aynı zamanda kuş zenginliğiyle değer kazanan alanda küçük karabatak ürer. (Kılıç, 2003). Karakuyu Gölü, Dinar İlçesi sınırları içerisinde, Isparta sınırında bulunmaktadır yılında Orman Bakanlığı Karakuyu Gölü'nü "göller bölgesinde bulunması ve kuşların göç yolları üzerinde yer alması nedeniyle nesli tehlikede olduğu için koruma altında bulunan, başta dikkuyruklar olmak üzere çeşitli su kuşları için uygun bir yaşama ortamı ve emin bir sığınak konumunda bulunduğu" gerekçesiyle "Yaban hayatı koruma sahası" ilan etti. Ardından Konya Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu da gölü, 1. Derece Sit Alanı, gölün içerisinde bulunan höyüğü de 1. Derece Arkeolojik Sit Alanı olarak ilan etmiştir. Böylelikle Karakuyu, kuş cenneti olma yolunda yasal bir statüye kavuşmuştur. Şu anda gölde her türlü avlanma ve göl çevresine fiziki müdahalede bulunmak yasaktır. İlk etapta keklik, güvercin, yeşilbaş ördek, dikkuyruk, leylek, alacabalıkçıl, beyaz balıkçıl, su tavuğu, saz horozu, sakarmeke, Macar ördeği, yaz ördeği, boz-kaz, toy, kuğu, yumurta piçi, yalıçapkını, tarla kuşu, kızıl şahin, akbaba, puhu gibi kuşlarla tilki, çakal, sansar, tavşan, yaban domuzu, porsuk, kurt, su samuru gibi memelilerin tespit edildiği Karakuyu Gölü, korunmaya alındıktan 100

117 sonra kuş cinsi ve sayısı her geçen gün artmaktadır (Yüksel, 1995). Karakuyu gölünde daha sonraki yıllarda statü değişikliğine gidilerek Yaban Hayatı Geliştirme Sahası olarak statülendirilmiş olup, alanın Yönetim Planı da hazırlanmıştır. Eber Gölü, Bolvadin çevresindeki en önemli sulak alanlarından birisidir. Sultan Dağları'nın kuzeybatı yamaçlarıyla, Emirdağları'nın güney uzantıları arasında, Akarçay-Eber kapalı havzası içinde yer alan tektonik bir göldür. Eber gölünün suları, Devlet Su İşleri'nin yaptığı bir kanalla, Taşköprü köyü yakınlarında, Akşehir gölüne boşaltılmaktadır. Deniz seviyesinden 965 m. yükseklikteki gölün çevresinde, alüvyal düzlükler yer alır. Akşehir Gölü nden yüksekliği 7 m. olan gölün, güney kıyıları, doğu-batı istikametinde 18 km. olup, gölün alanı yaklaşık 125 km 2 ' dir (Atalay, 1977). Foto 23. Eber Gölü (Mehmet Ali Özdemir) Göl alanının, hemen hemen dörtte biri su yüzeyi, geri kalanı sazlık ve kamışlıktır. Eber gölünde yetişen kamış ve hasır otunun işlenmesi ile çevredeki köylüler geçimlerini sağlamaktadır. Göl'de, sazan ve turna balığı gibi balık türleri de bulunmaktadır. Göl'ün doğal bir av merkezi oluşu, çıkarılan balık türlerinin Bolvadin ve yakın çevre illerde satılması, dolayısıyla kentin gelişimine önemli ölçüde katkıda bulunmaktadır. 101

118 (Özdemir ve Günay, 2005). Karamık Gölü (Sazlığı - Bataklığı), Çay ilçesi sınırları içinde yer alan Karamık Gölü, Dinar-Çay karayolu güzergâhındadır. Yüzölçümü 40 km 2, en derin noktası 3 m. ve denizden yüksekliği de metredir. Sularını güneydeki düden (suyutan) aracılığıyla Eğirdir Gölü'ne akıtır. Bataklıkta; saz ve kamış üretimiyle sazan ve turna balığı yetişmektedir. Bir zamanlar kerevit çıktığı halde bataklığın kirletilmesiyle nesli tükenmiş olup, çulluk, karabatak, yaban ördeği gibi kuş türleri bulunmaktadır. Acıgöl, Afyonkarahisar ve Denizli il sınırları içerisinde ve Afyonkarahisar'ın en güneyinde bulunan gölün genel yüzölçümü 41,5 km 2 'dir. Bunun 20 km 2 'si Başmakçı ve Dazkırı ilçeleri sınırları içerisinde bulunmaktadır. Derinliği ise 150 cm. ile 210 cm. arasındadır. Denizden yüksekliği 842 m.dir. Suyu acı olan gölden ihracatı da yapılmakta olan sodyum sülfat üretilmektedir. Gölün doğusunda bulunan dağlarda yırtıcı kuşlar ile turna, yaban ördeği, yaban kazı ve flamingo kuşları gibi göçmen kuşlar bulunmaktadır. (Bahadır, 2011). Foto Acıgöl'de Filamingolar ve Kuş Gözlemevi Kaynak: Afyonkarahisar İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Nüfusun hızla artması, kentlerde artan hava, su ve çevre kirliliği, insanoğlunu doğal ortamlara doğru seyahat etmeye yönlendirmekte ve macera turizmi, yaban hayatı turizmi, bisiklet turu, su kayağı ve kuş gözlemciliği gibi yeni ve farklı özel ilgi turizm türlerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu türler içerisinde kuş gözlemciliği, gelişmiş Avrupa ve Amerika kıtası ülkelerinde yaygın olarak yapılmaktadır ve her geçen yıl Özel Kuş Alanları'nın 102

119 (ÖKA) sayısı artmaktadır. Afyonkarahisar ilinde Acıgöl, Karakuyu Gölü, Eber Gölü gibi sulak alanlar kuş gözlemciliği açısından avantajlı alanlardır. Değerin Bilinirliği; Bölgesel Seviyede B, Ülke Seviyesinde T, Milletlerarası Seviyede: M 3- Afyonkarahisar Sulak Alanlar ve Ramsar Alanları Adı İlçesi Bilinirlik Akşehir Gölü Sultandağı T Eber Gölü Çay-Sultandağı-Bolvadin T Karamık Gölü Çay B Acıgöl Dazkırı-Başmakçı T Karakuyu Gölü Dinar B Afyonkarahisar Sulak Alanlar ve Ramsar Alanlarına ait SWOT Analizi Güçlü Yönler Zayıf Yönler Sulak alanlarla alakalı bir İl Şube Müdürlüğü ve DSİ teşkilatlarının bulunması, Bölgede mevcut diğer turizm destinasyonlarına ilave olarak bazı etkinliklere imkan bulunması, Bölgemizde sulak alan sayısının fazlalığının mevcut sulak alanlardaki kuş konaklama sayısını (kuş görselliğini) arttırması, Göllerin katı ve sıvı atıklarla kirletilmesi, Halkın bilinçsizce sulak alanları kirletmesi, Göllerin turizm alanında kullanımının sadece rekreasyon amaçlı faaliyetlerde görülmesi, 103

120 Afyonkarahisar Sulak Alanlar ve Ramsar Alanlarına ait SWOT Analizi Güçlü Yönler Zayıf Yönler Çoğunun Yönetim Planlarının olması, Çevrede yuvalanıp kuluçkaya yatan, kışlayan ve konaklayan kuş sayısı binlerle ifade edildiğinden, su kuşları popülasyon zenginliği ve doğa turizmi alanı olarak önem taşıması, Endemik bitki ve kuş türlerini barındırması, çeşitli güzelliklere, suyun estetiğinden kaynaklanan çekiciliğe sahip olması nedeniyle başlı başına birer doğa harikaları olması. Turistik aktiviteye açılmaları için bazı önemli tedbirlerin alınmış olmasının gerekliliği, Birden fazla koruma statülerinin (Doğal Sit, Yaban Hayatı Geliştirme, Sulak Alan) bulunması. Afyonkarahisar Sulak Alanlar ve Ramsar Alanlarına ait SWOT Analizi Fırsatlar Sulak Alanlarla ilgili Bakanlığımızın yaptığı çalışmaların varlığı, Sulak Alanlara ait bütçenin olması Sulak Alanların tanıtımının yapılabilmesi Başlıbaşına birer doğa harikaları olmaları sebebiyle doğa turizmi potansiyeli merkezleri olmaları, Biyoçeşitlilik açısından zengin olmaları, Önemli Kuş Alanları olmaları nedeniyle doğa turizmi açısından önem arz etmeleri, Tehditler Ülkemizdeki Sulak Alanları sayısının giderek azalması, Nitelikli sulak alanların kurumaya başlaması, Yaz aylarında göllerin ve akarsuların su seviyelerinin düşmesi, Kirlenme tehlikesi ile karşı karşıya olmaları, Su kuşları ve balık avcılığının yoğun olarak yapılıyor olması, 104

121 Afyonkarahisar Sulak Alanlar ve Ramsar Alanlarına ait SWOT Analizi Fırsatlar Tehditler Son dönemlerde doğa severlerin ilgisini çekmeleri, Üniversitenin bilgi kaynağı olarak varlığı, Çevre bilincinin gelişmesi, doğa eğitimleri, sulak alanlar ile ilgili eğitimler ile çocukların bilinçlendirilmesi, Göller Bölgesinde ve kuşların göç yolları üzerinde yer almaları, Koruma altında olmaları sebebiyle zamanla kuş sayılarının artması ve kuş cenneti olma yolunda olmaları, Doğa turizmi açısından birçok etkinliklere (olta balıkçılığı, kuş gözlemciliği, foto safari vs.) imkan sağlaması, Çeşitli kurumlarca bilinçsiz olarak yapılan balıklandırma çalışmaları, Genellikle sazları yenilemek amacıyla vatandaşlar tarafından sazlık alanların yakılması, Bilinçsiz ve plansız saz kesimi Afyonkarahisar ili Sulak Alanlar ve Ramsar Alanlarına ilişkin doğa turizmi uygulamalarında güçlü yönlerin daha geliştirilmesi, güçlü yönler ve fırsatlardan yararlanarak zayıflık ve tehditlerin önlenmesine ve doğa turizminin geliştirilmesine yönelik stratejik kararlar; Bu sahalara uygun nitelikli sportif balıkçılık iskeleleri yapılması, Bu yerlere ait broşürün, liflet vb. gibi dokümanların basılarak halkın istifadesine sunulması, Sportif balıkçılık ve kuş gözlemciliği gruplarına ulaşılarak bu sahalarda da çalışmalar yapılması, Derelerin katı ve sıvı atıklarla kirlenmesinin engellenmesi, atıkların bertaraf tesisleri ile zararsız hale getirilmesi. 105

122 Afyonkarahisar ili Sulak Alanlar ve Ramsar Alanlarına ilişkin doğa turizmi uygulamalarında güçlü yönlerin daha geliştirilmesi, güçlü yönler ve fırsatlardan yararlanarak zayıflık ve tehditlerin önlenmesine ve doğa turizminin geliştirilmesine yönelik stratejik kararlar; Sportif balıkçılık ve sulak sahalara yönelik turizm çeşitlerinde yöre insanının kırsal kalkınmasını temin maksadıyla öncelikli olarak yöre insanının rol alacağı uygulamalara yer verilmesi Turistik aktiviteye açılmaları için altyapı, ulaşım, konaklama tesisleri, kamping ve hizmet ünitelerinin tamamlanması gerekmekte olup, bununla ilgili olarak tüm ilgi grupları (Orman ve Su İşleri Bakanlığı İl Şube Müdürlüğü, Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü, DSİ, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, Kaymakamlıklar vs.) işbirliği ve Valiliğin koordinasyon da çalışmaları gerçekleştirecektir. Alanların özelliklerine göre hazırlanan yönetim planları doğrultusunda doğa turizmi faaliyetleri gerçekleştirilecektir. Kuş Gözlemciliği yapan gruplara ulaşılarak bu sahalarda da çalışmaların yapılması sağlanmalıdır. Kuş Gözlem Kuleleri yapılmalıdır. Yöre halkının pazarlama teknikleri, turiste davranış biçimleri konularında eğitilmeleri ve bilinçlendirilmeleri sağlanmalıdır. Bu eğitim ve bilinçlendirmeler için yerel yönetimlerin diğer ilgili kuruluşlarla işbirliği içinde olmaları gerekir. Sulak alan etrafındaki tesislerin ve yerleşim yerlerinin atıklarının bertaraf tesislerinde zararsız hale getirilmeleri sağlanmalıdır. sağlanmalı ve ilgili kurumlar tarafından denetimlerin yapılması Sulak alanlara yönelik turizm çeşitlerinde yöre insanının kırsal kalkınmasını temin maksadıyla öncelikli olarak yöre insanının rol alacağı uygulamalara yer verilmelidir Afyonkarahisar İlinde Bulunan Mesire Yerleri: Afyonkarahisar ilindeki mesire yerleri Orman ve Su İşleri Bakanlığı Orman Genel Müdürlüğü, Eskişehir Orman Bölge Müdürlüğü sorumluluğu altındadır. Afyonkarahisar ilinde B tipi 5 adet Mesire Yeri bulunmaktadır. 106

123 Mesire Yeri : Rekreasyonel ve estetik kaynak değerlerine sahip alanlarda halkın günübirlik ve/veya geceleme ihtiyaçlarını karşılayan ve arazi kullanma özelliklerine göre gerekli yapı, tesis ve donatılarla kullanıma açılan veya açılmak üzere Orman Genel Müdürlüğünce ayrılan orman ve orman rejimine tabi sahalar ile Orman Genel Müdürlüğü nün özel mülkiyetinde olup, işletilmesi Genel Müdürlüğe verilmiş sahaları, B Tipi Mesire Yeri : Yerleşim merkezlerinin yakın çevresinde veya rekreasyonel kaynak değerlerine ve ziyaretçi potansiyeline sahip, sadece günübirlik kullanım imkanı sağlayan sahaları ifade eder. Tablo 18. Afyonkarahisar İlindeki Mesire Yerlerinin Tescil Tarihleri ve Alanları B Tipi Mesire Adı Tescil Güncel Alan Köroğlubeli Tarihi 1987 Miktarı 5,0 (ha) Bayat Yaylası ,40 Abdalbağı ,36 Kumalar ,94 Palamutluk ,37 Değerin Bilinirliği; Bölgesel Seviyede B, Ülke Seviyesinde T, Milletlerarası Seviyede: M 4-Mesire Yerleri Adı İlçesi Bilinirlik Köroğlubeli Bayat T Bayat Yaylası Bayat B Abdalbağı Şuhut B Kumalar Dinar B Palamutluk Sultandağı B 107

124 Afyonkarahisar Mesire Yerlerine ait SWOT Analizi Güçlü Yönler Yerleşim merkezlerinin yakın çevresinde veya rekreasyonel kaynak değerlerine ve ziyaretçi potansiyeline sahip, sadece günübirlik kullanım imkanı sağlamaktadır. Zayıf Yönler Yol üzerinde olmayan yerlerin sadece yerel halk tarafından tanınması. Afyonkarahisar Mesire Yerlerine ait SWOT Analizi Fırsatlar İyi reklam yapılması durumunda kullanımı ve tanınırlığın yükselme olasılığı, Tehditler Katı atıkların bilinçsizce çevreye bırakılması SEÇKİN ÖZELLİKLİ DİĞER SAHALAR : Yaylalar : Fiziki Coğrafya terimi olarak yayla, akarsularla derin bir şekilde yarılmış, parçalanmış fakat üzerinde düzlüklerin belirgin olarak bulunduğu yeryüzü şeklidir (İzbırak, 1992). Beşeri Coğrafya terimi olarak ise yayla, yazın çıkılıp, yerleşilen yüksek ve serin yer, bir geçici yerleşme şekli ve ekonomik faaliyet alanıdır (Doğanay, 1997). Bu ekonomik faydalanma yakın zamana kadar daha çok hayvan otlatmaya dayalı iken, 1980'li yıllardan sonra yaylalardaki turistik aktivite dikkat çekicidir. Özellikle Karadeniz ve Akdeniz bölgeleri yaylalardaki turistik aktivitenin gelecekte ülke genelinde yaygınlaşacağı beklenen bir durumdur. Giderek önem kazanan dağlar ve yaylalar klimatik özellikleri dolayısıyla aynı zamanda birer tedavi merkezleridir. Gerçekten de havası temiz (bol oksijenli) ve suları serin olan bu alanlar dinlenmenin yanında, insan sağlığı açısından da elverişli şartlara sahiptir. Bunun yanında, yayladaki aktiviteler artırılırken kullanma-koruma dengesi mutlaka 108

125 göz önünde bulundurulmalı ve çevreyi korumak amacıyla çeşitli yasal ve gönüllü kuruluşlar oluşturulmalıdır (Başıbüyük vd., 2001). Afyonkarahisar ın yüksek dağlık kesimlerde, özellikle Emirdağ, Sandıklı, Sultandağı, Bayat, İscehisar ve Şuhut gibi ilçelerdeki yaylalarda çoğunlukla hayvancılık yapılmaktadır. Bununla birlikte yaylalar şenliklerin ve festivallerin yapıldığı mekanlardır. Sandıklı'da bulunan Kocayayla farklı bitki ve hayvan türlerini barındırması dolayısı ile eko-turizm olanakları geniş bir mekandır. ( Kervankıran,2011) Afyonkarahisar da termal turizmin yanında yayla turizminin entegre olması ile, doğa yürüyüşü, atlı doğa yürüyüşü, akarsu turizmi, sportif olta balıkçılığı, av turizmi, kültür turizmi, iklim tedavisi (klimatizm), dağ turizmi (alpinizm), bitki gözlemlemek (botanik), yaban hayatı gözlemek, ayrıca bunun yanında yayla kültürünü, tarihi eserlerini, doğal güzelliklerini, florasını, faunasını, ormanlarını, derelerini, kanyonlarını görmek, temiz dağ havasını almak, suyunu içmek gibi insanı rahatlatan aktivitelerin artması, bölgede turizm çeşitlendirilmesinin de artmasına neden olacağından, alternatif turizm imkanları açısından turistik çekim merkezi haline gelecektir.( Kervankıran,2011) Değerin Bilinirliği; Bölgesel Seviyede B, Ülke Seviyesinde T, Milletlerarası Seviyede: M Yaylalar Adı İlçesi Bilinirlik Kocayayla Sandıklı T Oktur Yaylası Sandıklı B Kilimatan Yaylası Sandıklı B Yellibel Yaylası Emirdağ B Gölcük Yaylası Emirdağ B Kumalar Yaylası Şuhut B Başören Yaylası Şuhut B Değerin Bilinirliği; Bölgesel Seviyede B, Ülke Seviyesinde T, Milletlerarası Seviyede: M 109

126 Yaylalar Adı İlçesi Bilinirlik Cerit Yaylası Dinar B İncebel Yaylası Dinar B Manastır Yaylası Sultandağı B Kirazlı Yaylası Sultandağı B Mekan Yaylası Bayat B Kalecik Yaylaları Merkez B Alanyurt Yaylaları İscehisar B Afyonkarahisar İli Yaylalarına ait SWOT Analizi Güçlü Yönler Zayıf Yönler Çok sayıda yaylanın olması, Yaylaların çok sayıda turizm çeşidine imkân veriyor olması, Yaylacılık faaliyetlerinin halen devam ediyor olması, Bazı yaylaların turizm için kullanılabilir nitelikte olması, Ulaşımın sağlanabilir olması, Dinlenmenin yanında insan sağlığı açısından da elverişli şartlara sahip olması, Farklı bitki ve hayvan türlerini barındırması, Mülkiyet durumlarının belli olmaması ya da mülkiyet problemleri, Yayla yollarının bakım istemesi, arazili araç dışındakilerin ulaşımının zor olması, Yaylacılığın eskiye göre daha az rağbet görmesi, Yaylacılık yapanların turizm alt yapısı ve turizm fikri olmaması, 110

127 Foto Yaylalardan Bir Görünüm Kaynak: Afyonkarahisar İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Afyonkarahisar İli Yaylalarına ait SWOT Analizi Fırsatlar Tehditler Yaylalarda konaklama için basit kampçılık imkânlarının mevcudiyeti, Yaylaların mevcut turizm destinasyonlarına yakın ve av turizmine uygun yerlerde bulunması, Yöre halkının turizme sıcak bakmaları, Yaylalardaki turistik aktiviteler giderek yaygınlaşıyor olması ve klimatik özellikleri dolayısıyla aynı zamanda birer tedavi merkezleri haline gelmesi, Şenlik ve Festivallerin yaylalarda yapılıyor olması, Yaylalara ulaşımın çok uzun mesafelerle sağlanması, Yaylalarda otlatmacılık faaliyetlerinin yoğun bir şekilde yapılıyor olması, 111

128 Yaylalar ve Yayla Değerlerine Dayalı Doğa Turizmi Uygulamalarında güçlü yönlerin daha geliştirilmesi, güçlü yönler ve fırsatlardan yararlanarak zayıflık ve tehditlerin önlenmesine ve doğa turizminin geliştirilmesine yönelik stratejik kararlar; Yaylalarda pansiyonculuk uygulamalarının geliştirilmesi uygun görülmektedir. Yaylalardaki aktiviteler arttırılırken koruma kullanma dengesi mutlaka göz önünde bulundurulmalı ve çevreyi korumak amacıyla çeşitli yasal ve gönüllü kuruluşlar oluşturulmalıdır. Mevcut turizm destinasyonlarına bu sahalarında eklenerek zenginleştirilmesi çalışmasının İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve Orman ve Su İşleri İl Şube Müdürlüğü nce yapılması uygun görülmektedir. Yaylacılığın geliştirilmesi ve desteklenmesi için İl Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğünce gerekli uygulamaların başlatılması, Özellikle Sandıklı ilçesi Akdağ Tabiat Parkının yaylalar yönünden çok zengin olması (Kocayayla, Oktur Yaylası, Başalan Yaylası) ulaşım imkânlarının uygun olması sebebi ile uygulamalarda ilk planda yer almalıdır. Kırsal kalkınma maksadıyla, yöre insanının faaliyetlerden daha fazla pay almasına dayalı uygulamalar geliştirilmelidir Diğer Sulak Alanlar (Barajlar, Akarsular) : Değerin Bilinirliği; Bölgesel Seviyede B, Ülke Seviyesinde T, Milletlerarası Seviyede: M BARAJLAR VE AKARSULAR Adı İlçesi Bilinirlik Emre Gölü İhsaniye B Akarçay Sinanpaşa,Merkez,Çay B Akçay Sandıklı B Karanlıkdere Sandıklı B Selevir Şuhut B Seyitler İscehisar B Kocagöl (Karagöl) İscehisar B 112

129 Foto 28. Eber Gölü Kaynak. Afyonkarahisar İli Barajlar Ve Akarsular ait SWOT Analizi Güçlü Yönler DSi tarafından sürekli kontrol altında olması Gelişen teknolojinin yeni yapılan barajlarda karşımıza çıkması Ülkemizin barajlar ve akarsularla ilgili politikaları İlimiz merkezinde Akarçay gibi yeni bir akarsuyun olması İlimizde gittikçe sayıları artan barajların varlığı Son dönemlerde doğa severlerin ilgisini çekmeleri Zayıf Yönler Barajlarının kullanım sürelerinin az olması; İklim şartlarına göre su seviyelerinde aşırı artış yada azalış olması 113

130 Afyonkarahisar İli Barajlar Ve Akarsular ait SWOT Analizi Fırsatlar Balıklandırma çalışmalarının giderek artması Akarsularda drenaj ve sel taşkın koruma sistemlerinin yapılması Tehditler Yağışların az olduğu, sıcak ve kurak mevsimlerde su tutma kapasitelerin azalması Barajlar ve Akarsulara ait Bu Değerlere Dayalı Doğa Turizmi Uygulamalarında güçlü yönlerin daha geliştirilmesi, güçlü yönler ve fırsatlardan yararlanarak zayıflık ve tehditlerin önlenmesine ve doğa turizminin geliştirilmesine yönelik stratejik kararlar; Turistik aktiviteye açılmaları için altyapı, ulaşım, konaklama tesisleri, kamping ve hizmet ünitelerinin tamamlanması gerekmekte olup, bununla ilgili olarak tüm ilgi grupları (Orman ve Su İşleri Bakanlığı İl Şube Müdürlüğü, Kültür ve Turizm İl Müdürlüğü, DSİ, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, İl Özel İdaresi, Kaymakamlıklar vs.) işbirliği ve Valiliğin koordinasyon da çalışmaları gerçekleştirecektir. Alanların özelliklerine göre hazırlanan yönetim planları doğrultusunda doğa turizmi faaliyetleri gerçekleştirilecektir. Kuş Gözlemciliği yapan gruplara ulaşılarak bu sahalarda da çalışmaların yapılması sağlanmalıdır. Kuş Gözlem Kuleleri yapılmalıdır. 114

131 Barajlar ve Akarsulara ait Bu Değerlere Dayalı Doğa Turizmi Uygulamalarında güçlü yönlerin daha geliştirilmesi, güçlü yönler ve fırsatlardan yararlanarak zayıflık ve tehditlerin önlenmesine ve doğa turizminin geliştirilmesine yönelik stratejik kararlar; Yöre halkının pazarlama teknikleri, turiste davranış biçimleri konularında eğitilmeleri ve bilinçlendirilmeleri sağlanmalıdır. Bu eğitim ve bilinçlendirmeler için yerel yönetimlerin diğer ilgili kuruluşlarla işbirliği içinde olmaları gerekir. Sulak alan etrafındaki tesislerin ve yerleşim yerlerinin arıtma tesislerinin kurulması sağlanmalı ve ilgili kurumlar tarafından denetimlerin yapılması sağlanmalıdır. Sulak alanlara yönelik turizm çeşitlerinde yöre insanının kırsal kalkınmasını temin maksadıyla öncelikli olarak yöre insanının rol alacağı uygulamalara yer verilmelidir Dağlar : İnsanoğlu yakın zamana kadar dağlık alanları ulaşılması güç ya da ulaşılmaz, korkunç, vahşi hayvanların yaşadığı alanlar olarak görmüş ve bu sahalara gerekli ilgiyi göstermemiştir. Dağlık alanlar insanları ilk olarak hayvancılık faaliyeti ve yaylaya çıkma gibi, daha sonraları turizmde rol oynayacak faaliyetlerle kendisine çekmiştir. Ancak dağların turizm amacıyla değerlendirilmesi, dağcılık sporu sayesinde olmuştur (Doğaner, 1991). Afyonkarahisar İli'nde dağlık alanların yüksekliği metre ile 2600 metre arasında değişir ve bunların bir bölümü volkanik oluşumludur (Yılmaz, 2004). İlin yüzölçümünün yaklaşık yarısını dağlık arazi oluşturmaktadır (% 47,5). Bu dağlar içerisinde en önemli olanları şunlardır: Sultan Dağları (2.531 m.), Akdağ (2.446 m.), Karakuş Dağları (2.350 m.), Emirdağları (2.307 m.), Kumalar Dağı (2.247 m.), Ahır Dağı (1.915 m.). Bu dağlar içerisinde eko-turizm olanakları bakımından en uygun olanı Sandıklı İlçesi'nde bulunan Akdağ'dır. Akdağ 2000'de Orman Bakanlığı'nca Tabiat Parkı ilan edilmiştir. Bununla birlikte bölgede termal kaynaklara yakın (Örneğin, Hüdai Kaplıcasına yakın Akdağ gibi) dağlarda, dağ ve doğa yürüyüşü, eko-turizm, yabani hayvan izleme, kuş gözlemciliği, gibi farklı turizm aktiviteleri gerçekleştirilebilir. Böylelikle turizm ürünü çeşitlenmiş ve gelen insanların doğayla buluşmalarına imkan sağlanmış olacaktır.( Kervankıran,2011) 115

132 Foto 29. Sandıklı-Akdağ ve Yılkı Atları Kaynak: Afyonkarahisar İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Değerin Bilinirliği; Bölgesel Seviyede B, Ülke Seviyesinde T, Milletlerarası Seviyede: M DAĞLAR Adı İlçesi Bilinirlik Akdağ Sandıklı T Sultandağları Sultandağı-Çay B Emirdağı Emirdağ B Ahır Dağı Sinanpaşa B Kumalar Dağı Sinanpaşa-Sandıklı-Şuhut B Afyonkarahisar İli Dağları ait SWOT Analizi Güçlü Yönler Zayıf Yönler İlin yüzölçümünün yaklaşık yarısının dağlık arazilerden oluşması, Engebeli arazi yapısı ve ulaşım olanaklarının yetersizliği, 116

133 Afyonkarahisar İli Dağları ait SWOT Analizi Güçlü Yönler Zayıf Yönler Doğa turizmine yönelik doğa yürüyüşü, dağcılık, kaya tırmanışı, yabani hayvan izleme, fotoğrafçılık, kampçılık gibi birçok aktiviteye imkan sağlaması, Hiçbir alt yapı tesislerinin bulunmayışı, Bazı dağların kaya yapılarının çürük bir karakter sergilemesi, Afyonkarahisar İli Dağları ait SWOT Analizi Fırsatlar Tehditler Dağlarda aynı zamanda yaylaların da bulunması sebebiyle oldukça zengin turizm destinasyonuna sahip olmaları Biyolojik çeşitliliğe sahip olmaları, Özel ilgi gruplarına cevap verecek niteliklere sahip olmaları, Dağ turizminin Afyonkarahisar ilinde gelişmesi beklenen turizm çeşitlerinden olması, Doğa Turizmi olanakları bakımından en uygun olan Akdağ ın aynı zamanda termal kaynaklara da çok yakın olması, Madencilik faaliyetleri, Kaçak ve uygunsuz yapılan yapılar, Toprak kayması ve erozyon, Otlatmacılığın yoğun olarak yapılması, 117

134 Dağlar ve Dağ Değerlerine dayalı doğa turizmi uygulamalarında güçlü yönlerin daha geliştirilmesi, güçlü yönler ve fırsatlardan yararlanarak zayıflık ve tehditlerin önlenmesine ve doğa turizminin geliştirilmesine yönelik stratejik kararlar; Dağcılık ve kaya tırmanışı faaliyetini gerçekleştirenlerin ihtiyaç duyduğu alt yapı hizmetleri sağlanmalıdır, Dağcılık olanakları araştırılmalı, dağlara tırmanma güzergahları belirlenmelidir, Doğa turizmi aktivitelerinde ziyaret edilecek alana uygun uzman rehberliği sağlanmalıdır, böylelikle katılımcıların doğal kaynakların farkında ve tarafında olması teşvik edilmelidir, Dağ ve yaylalarda düzenlenen yöresel festivallerde doğa turizmi etkinliklerine yer verilmelidir, Yerel kalkınmada doğa turizmi faaliyetlerinin sürükleyici rol oynamasına ilişkin yerel halka ekonomik katkı sağlayacak projeler yapılmalıdır, Şifalı Sular (Termal Kaplıcalar) : Jeotermal kaynaklar bakımından zengin olan Afyonkarahisar ilinde çıkarılan sıcak sular kaplıca, turizm ve konutların ısıtılması yanında son yıllarda seracılık alanında da kullanılmaya başlanmıştır. Bölgede dört önemli termal su kaynağı vardır; Gazlıgöl termal kaynağı, Sandıklı- Hüdai termal kaynağı, Heybeli termal kaynağı ve Ömer-Gecek termal kaynağı. Afyonkarahisar yöresinde akarsular çeşitli yönlere giderler. Afyon batısında Dumlupınar beli Marmara, Karadeniz ve Akşehir gölü (Akarçay) yönüne su gönderir. Sakarya nın kaynakları da yörenin kuzeydoğu kenarına kadar sokulur. Özellikle yörenin güney kesiminde kireçli kayaçların geniş yer tuttuğu alanlarda suların büyük ölçüde yeraltına çekildiği ve akımı bol kaynakları beslediği görülür (Darkot ve Tuncel, 1995). 118

135 Foto 30. Termal Kaplıcalardan Bir Görünüm Kaynak: Afyonkarahisar İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Değerin Bilinirliği; Bölgesel Seviyede B, Ülke Seviyesinde T, Milletlerarası Seviyede: M ŞİFALI SULAR (TERMAL KAPLICALAR) Adı İlçesi Bilinirlik Gazlıgöl Termal Turizm Merkezi İhsaniye T Hüdai Termal Turizm Merkezi Sandıklı T Ömer-Gecek Termal Turizm Merkez T Merkezi Heybeli Termal Turizm Merkezi Bolvadin B Afyonkarahisar İli Şifai Sular (Kaplıcalar) ait SWOT Analizi Güçlü Yönler Jeotermal kaynaklar bakımından yeterli kapasiteye sahip olunması, Ulaşım imkanlarının geniş olması, hem karayolu hem de demiryolu ile kaplıcalara ulaşımın sağlanabilmesi, Ülke düzeyinde tanınırlık, Zayıf Yönler Termal havzadaki suların gelişigüzel kontrolsüz anormal şekilde ihtiyacın da üzerinde kullanılması, Bazı termal kuyuların derinliklerinin sığ olarak bırakılması, 119

136 Afyonkarahisar İli Şifai Sular (Kaplıcalar) ait SWOT Analizi Güçlü Yönler Zayıf Yönler İlin en önemli turizm çekiciliğini oluşturması, Sıcak su kaynaklarına yakın alanlarda antik kentlerin ibadethanelerin kurulmuş olması, Her bütçeye uygun otel ve kaplıcaların olması, Yüksek oranda istihdam oluşturması, İlin Ege, İç Anadolu, ve Akdeniz Bölgeleri arasında önemli bir kavşak noktasında bulunması, Şifalı olmaları konusunda tüm kaynakların analizinin olmaması, Afyonkarahisar İli Şifai Sular (Kaplıcalar) ait SWOT Analizi Fırsatlar Tehditler Afyonkarahisar İlinin gelecekte termal turizm yönüyle Türkiye nin önde gelen merkezlerin birisi olmaya aday olması, 12 ay boyunca turizm imkanı sunması, tesislerde yüksek doluluk oranına ulaşılması, Kontrolsüz ve birbirine çok yakın olarak açılan kuyular, Açılan kuyuların kuyu tekniğine uygun olarak açılmaması, 120

137 Afyonkarahisar İli Şifai Sular (Kaplıcalar) ait SWOT Analizi Fırsatlar Tehditler Diğer alternatif turizm türleri ile kolayca entegrasyonunun sağlanarak bölgesel dengeli turizm gelişiminin sağlanması, Dört önemli kaplıca alanının 2634 Sayılı Turizmi Teşvik Kanunu uyarınca Turizm Merkezi ilan edilmiş olması, böylece termal turizm yanında kültürel turizm planlamalarının da yapılmaya başlanması, Kaçak sondaj kuyuları ile ruhsatsız kullanılan termal su kaynaklarının bölgenin sürdürülebilir kullanımını tehlikeye sokması, Şifalı Sular ve Şifalı Su Değerlerine Dayalı doğa turizmi uygulamalarında güçlü yönlerin daha geliştirilmesi, güçlü yönler ve fırsatlardan yararlanarak zayıflık ve tehditlerin önlenmesine ve doğa turizminin geliştirilmesine yönelik stratejik kararlar; Jeotermal kaynaklardaki rezervuar parametreleri (sıcaklık, basınç) belirli aralıklarla izlenmelidir. Rezervuar, yüzeysel etkiler nedeniyle yeraltına sızan kirletici unsurlardan korunmalıdır, özellikle jeotermal kaynakların bulunduğu alandaki faylar ve kırık hatlar üzerinde aşırı yapılaşmaya izin verilmemeli, kuyuların etrafı çevresel kirlilikten korunmalıdır. Termal kaynaklara ilişkin master planları yapılmalıdır. Termal ve kültür turizmi kapasitesinin alternatif turizm türleri ile bütünleşmesi sağlanarak yakın çevredeki diğer kültürel ve doğal değerlerle de ilişkilendirilmelidir. Jeotermal kaynakların bulunduğu bölgeler dikkate alınarak etaplamalar şeklinde tüm kaynakların değerlendirilmesine yönelik çalışmalar sürdürülmelidir. 121

138 Şifalı Sular ve Şifalı Su Değerlerine Dayalı doğa turizmi uygulamalarında güçlü yönlerin daha geliştirilmesi, güçlü yönler ve fırsatlardan yararlanarak zayıflık ve tehditlerin önlenmesine ve doğa turizminin geliştirilmesine yönelik stratejik kararlar; Yatırımlar geniş kapsamlı, daha nitelikli ve kompleks şeklinde planlanmalıdır. Bölgedeki kaynakların potansiyelinin tespit edilip, fiziki, ekolojik, ekonomik, ve sosyal taşıma kapasitesinin belirlenerek buna göre altyapı (elektrik, su, iletişim, ulaşım olanakları vs) ve üst yapı ( turistik tesisler, aktivite, alışveriş olanakları) yatırımları planlanmalıdır. Jeotermal suyun kullanım sonrası reenjeksiyonla rezervuara basılması koşulları araştırılmalıdır. Jeotermal suyun tek elden ve kontrollü kullanımı sağlanmalıdır. Ortak kullanım alanlarında taşıma kapasiteleri belirlenmeli, havuzların büyüklüklerine göre belirlenen kişi sayısının üzerine çıkılmamalı ve bu konuda belirli kararlar alınmalıdır Kanyon ve Mağaralar: Kanyon: Değerin Bilinirliği; Bölgesel Seviyede B, Ülke Seviyesinde T, Milletlerarası Seviyede: M KANYONLAR Adı İlçesi Bilinirlik Tokalı Kanyonu Sandıklı T Değirmendere Kanyonu Başmakçı B Afyonkarahisar İlinde akarsuların debilerinin düşük olması, genellikle kapalı havza özelliği göstermeleri, boylarının kısa olması ve yaz dönemlerinde kurumaları gibi sebeplerden dolayı turizm açısından çekicilik oluşturmamaktadır. İlde akarsuların oluşturduğu turizm 122

139 değerleri içerisinde en önemli olanı Akdağ (Tokalı) Kanyonu'dur. Afyonkarahisar'un Sandıklı ilçesi ile Denizli'nin Çivril ilçesinin tam sınır bölgesinde Akdağ Tabiat Parkı İçinde bulunan Akdağ Kanyonu, kuş uçuşu 12 kilometrelik bir uzunluğa sahiptir. Sandıklı'nın Akdağlar bölgesinden Karanlık Dere ile Akçay'ın birleştiği yerden başlayıp Çivril'in eski adı Homa olan, Gümüşsu beldesine kadar uzanır. Akdağ Kanyonu yüksekliği yer yer 200 metreyi geçen, sanki bıçakla kesilmiş gibi dümdüz kaya kütlelerinin arasında; tabanında 1,5 metreye kadar daralan bir derenin aktığı bir harikadır. (Kervankıran,2011) Foto 31. Sandıklı-Akdağ-Tokalı Kanyonu Kaynak: Afyonkarahisar İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Mağaralar: Mağaraların doğa turizmi açısından en önemli özelliği, mağara ortamında oluşmuş şekillerin biçim, renk ve boyutları açısından sunduğu görselliktir. Doğa turizminde mağaralar, görsel amaçlı ve sportif amaçlı olmak üzere iki şekilde kullanılmaktadır. Görsel amaçlı kullanımlar için, sarkıt, dikit ve sütunlar bakımından zengin, dolaşımın kolay olması için yatay 123

140 yönde gelişmiş ve ulaşım imkânlarının gelişmiş olduğu mağaralar seçilir (Doğaner, 2001). Afyonkarahisar İli sınırları içerisinde büyüklü küçüklü birçok mağara bulunmaktadır. Ulaşım olanaklarının yetersizliği dolayısı ile mağaralar turizm faaliyetlerinde kullanılamamaktadır. İl sınırları içerisinde bulunan mağaraların envanteri de kesin olarak yapılmış değildir. Afyonkarahisar İli içerisindeki önemli olanları, Kurtini Mağarası, Dipevler/İnsuyu Mağarası, Suçıkan Mağarası, Buzluk Mağarası, Balcam Mağarası, Karacamal ve Dipsiz Mağarası'dır. ( Kervankıran,2011) Buzluk Mağarası, Sultandağı ilçesine bağlı Dereçine Kasabası'nın güneyinde Sultandağları'nın m ile en yüksek yeri olan kuzeybatı zirvelerinde yer alan doğa harikasıdır. Afyonkarahisar-Konya karayolu ile Buzluk Mağarası'na gitmek mümkündür. (Mağaranın dar bir girişi vardır. Düşey doğrultuda gelişen mağarada yazın duvarlardan sızan su, serin boşluklar ile dışarısı arasındaki ısı farkı yüzünden güçlü hava dolaşımıyla buharlaşması sonucu meydana gelen sıcaklık kaybı soğumaya ve sonuçta mağara duvarlarının buz tabakası ile kaplanmasına yol açmaktadır.) Foto 32. Kurtini Mağarası Foto 33. Buzluk Mağarası Kaynak: Afyonkarahisar İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 124

141 Kurtini Mağarası, Sandıklı ilçemize 34 km., Kocayayla'dan 6 km. uzaklıkta bulunmaktadır m. yükseklikte, orman içinde bulunan mağara tahminen 300 m. Uzunluğundadır. Daha uzun olduğu tahmin edilen mağaranın tavanının göçmesinden dolayı ikinci bölümüne girilememiştir. Dipevler / İnsuyu Mağarası, Bolvadin'e 7 km. uzaklıkta Dipevler köyü-karayokuş mevkiindedir. İki kat olan mağarada sarkıt ve dikitlerin yanı sıra, tatlı su kaynağı da vardır. Suçıkan Mağarası, Dinar İlçesi girişinde bulunan Suçıkan Park Oteli'nin arkasından girilen mağaranın çok büyük olduğu sanılmaktadır Balcam Mağarası, Emirdağ İlçe'sine 10 km. uzaklıkta Balcam köyüne yakın bir yerdedir. Derinlemesine uzanan galerilerden meydana gelen bir mağaradır. Karacamal ve Dipsiz Mağarası, Şuhut İlçe'sinin Balçıkhisar kasabasına 5 km. uzaklıkta Kocadere mevkiinde bulunmaktadır Bunların yanında, Sandıklı İlçesi'nde Oktur Mağarası ve Sultandağı İlçesi'nde Gelincik Ana Mağarası bulunmaktadır.( Kervankıran,2011) Değerin Bilinirliği; Bölgesel Seviyede B, Ülke Seviyesinde T, Milletlerarası Seviyede: M MAĞARALAR Adı İlçesi Bilinirlik Kurtini Mağarası Sandıklı B Buzluk Mağarası Sultandağı B Dipevler / İnsuyu Mağarası Bolvadin B Suçıkan Mağarası Dinar B Balcam Mağarası Emirdağ B Karacamal ve Dipsiz Mağarası Şuhut B Gelincikana Mağarası Sultandağı B 125

142 Afyonkarahisar İli Kanyon Ve Mağaralar ait SWOT Analizi Güçlü Yönler Tokalı Kanyon ile Kurtini Mağarasının Akdağ Tabiat Parkı içerisinde olması ve bu sebeble planlanabilirliği, Bu tür jeolojik oluşumların görselliklerin ve boyutlarının çok yüksek olması, Yerel yönetimlerin desteklemesi Zayıf Yönler Ulaşım olanaklarının yetersiz oluşu sebebiyle turizm faaliyetlerinde kullanılamaması, İl sınırları içerisinde envanterlerinin yapılmamış olması, Keşif yapacak yeterli eleman ve uzman görevli olmaması, Mağaraların haritalandırılmamış olması, Mağaraların henüz ziyaretçi kabulüne uygun hale getirilmemiş olması, Mağaraların, bilimsel anlamda araştırmasının yapılmamış olması, yöre insanının dışında bilinmemesi, Afyonkarahisar İli Kanyon Ve Mağaralar ait SWOT Analizi Fırsatlar Tokalı Kanyonu kanyon geçişi yapmak isteyen ziyaretçiler için son derece etkileyicidir. Kurtini mağarası bölgede karstik bir fosil mağara olarak girilebilen tek mağaradır. Tehditler Kanyon ve mağaraların tehlikeli can güvenliği riski oluşturması, Dağ, kanyon ve mağara kurtarma timlerinin olmaması 126

143 Kanyon ve Mağaralar ile Bu Değerlere Dayalı doğa turizmi uygulamalarında güçlü yönlerin daha geliştirilmesi, güçlü yönler ve fırsatlardan yararlanarak zayıflık ve tehditlerin önlenmesine ve doğa turizminin geliştirilmesine yönelik stratejik kararlar; Kanyonlara yürüyüş rotaları detaylandırılmalı ve gerekli olan yerlerde yürüyüş platformları konulmalı, işaretlemeler tamamlanmalıdır, Mağaralar bilimsel anlamda incelenmeli, haritalandırılmalıdır, Kanyon, mağara gibi değerler koruma-kullanma dengesi çerçevesinde turizme kazandırılmalıdır, Mağaralar haritalandırılmalı, yabani hayat ve benzeri ekosistem unsurları yönünden zarar görmeyenler ve estetik olanlar öncelikle turizme kazandırılmalıdır, Mağaraların kullanımında ekolojik sürdürülebilirlik ilkelerine dikkat edilmelidir, Turistlerin can güvenliği sebebiyle dağ, kanyon ve mağara kurtarma timleri kurulmalı ve eğitilmelidir, Mağara içinde (ışıklandırma, güvenli gezi yolları vs.) ve mağara dışında (ulaşım yolları, konaklama tesisleri) bazı yatırımlar gerçekleştirilmelidir, turistlerin rahatının sağlanabilmesi için bir takım projelendirme çalışmaları yapılmalıdır, Turizm amaçlı kullanılacak mağaralar kırkahvesi-kafeterya, piknik alanları, otopark, ilk yardım üniteleri, tanıtım odası, mağara içini ve dışını gösteren kroki, plan ve harita gibi ünitelerle projelendirilmelidir, Vadiler : Frig Vadisi M.Ö yıllarını kapsayan Eski Tunç döneminden başlayarak günümüze kadar hüküm süren uygarlıklar içerisinde Frigler ayrı ve özgün bir yere sahiptir. Hititlerin M.Ö den başlayarak 500 yıl süren egemenliklerinin ardından M.Ö yıllarında parçalandıkları sırada, Anadolu ya batıdan gelen ve sonradan adlarına Frig denilen bir kavim göçü başlamıştır. Bu göçler sırasında Anadolu, 400 yıl süren karanlık bir dönemin ardından 127

144 M.Ö. 8. yüzyılın II. yarısında (M.Ö. 750) Friglerin siyasi üstünlük elde etmeleri ile aydınlanmış ve Frigler efsanevi kralları Midas döneminde güçlü bir devlet konumuna gelmişlerdir. Afyonkarahisar bölgesi de Friglerle bu dönemde tanışmış olmalıdır. Hititler gibi Anadolululaşan ve Afyonkarahisar-Eskişehir-Kütahya illerinin birleştiği bölgede özgün bir kültür oluşturan Frigler bu bölgede kült mezar ve mezar anıtları biçiminde, büyük boy kaya blokları üzerine işlenmiş Ana Tanrıça Kübele kültüne ait tapınak cepheleri ile yine Ana Tanrıça Kübele kültüne ait aslan kabartmalarıyla dünyanın en ilginç ve en değerli eserlerinin yaratılmasını sağlamışlardır. Foto 34. Emre Gölü (FrigVadisi) Özellikle Afyonkarahisar ın kuzeyinde bulunan Göynüş Vadisi ve Döğer Bölgesi nde bulunan Aslantaş, Yılantaş, Matlaş, Kapıkaya I ve Kapıkaya II gibi dünyada eşi bulunmayan Frig Kaya Anıtları bunların başlıcalarıdır. Frigler M.Ö. 6. yüzyıl sonlarından itibaren siyasi üstünlüğü yitirmiş olmalarına rağmen Afyonkarahisar ve çevresinde Frig kültürü, dini, mitolojisi yüzlerce yıl daha devam etmiş, bölgede bin yıl Frig dili konuşulmuştur. Dünyada eşi bulunmayan kaya anıtlarını yapan Friglerin ardından bölgede hüküm süren Roma ve Bizans dönemlerinde de Şifalı Frigya topraklarında tüf kaya kütleleri insan eliyle oyularak, günümüze kadar ulaşan Metropolis, Bin İnler, İnpazarcık, Ornaş gibi yerleşim birimleri, Avdalaz, Demirli, Bayramaliler, Asar Kale gibi savunma mekânları, Selimiye, Alanören, Devrent, Elicek gibi mezar odaları, Kırkinler gibi dini mekânlar, Yedikapılar gibi yer altı yerleşimleri meydana getirilmiştir. 128

145 İhsaniye / Döğer Örenyeri Kapıkaya I Kapıkaya II Aslankaya İhsaniye / Kayıhan Kasabası Göynüş Vadisi Örenyeri İhsaniye / Ayazin Köyü Örenyeri (METROPOLİS) İscehisar / Sarıçayır (Selimiye) Kayalıkları İscehisar / Seydiler Kalesi ve Kırkinler Kayalığı Peri Bacaları Foto 35. Frig Vadisi Kaynak: Afyonkarahisar İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Değerin Bilinirliği; Bölgesel Seviyede B, Ülke Seviyesinde T, Milletlerarası Seviyede: M Adı İlçesi Bilinirlik Frig Vadisi İhsaniye Bayat - İscehisar ilçelerinin tamamı ve Merkez Bolvadin ve Emirdağ İlçelerinin bir kısmı B 129

146 Afyonkarahisar İli Vadileri SWOT Analizi Güçlü Yönler Bölgenin Kapadokyayı andıran doğal kaya yapısının yanısıra çam ormanları ile kaplı, göller ve yaylalardan oluşan doğa harikası olması, ilgi çekici bakir bir bölge olması, Önemli bir doğa ve kültür turizmi potansiyeline sahip olması, Bölgede aynı zamanda jeotermal kaynakların varlığı, Afyonkarahisar, Eskişehir ve Kütahya Valilikleri tarafından kurulan Frigya Kültürel Mirasını Koruma ve Kalkınma Birliğinin olması, Zayıf Yönler Kaynak değerlerini henüz yeterince turizme açamamış olması, Konaklama olanaklarının azlığı, Tanıtım eksikliği, Alt ve üst yapı eksikliği, Yeteri kadar tanınmaması, Afyonkarahisar İli Vadileri SWOT Analizi Fırsatlar Tehditler Doğa, ve Sağlık Turizmi açısından oldukça dikkate değer birçok tarihi, doğal ve kültürel kaynak değerlerine sahip olması, Bölgenin turizm çekiciliğinin son yıllarda yerel yönetimlerin, sivil toplum kuruluşlarının ve özel sektörün dikkatini çekmeye başlaması, Turizm kaynaklarının, eski dönemlere ait kültürel değerlerin yeterince korunamaması, Define avcıları, 130

147 Afyonkarahisar İli Vadileri SWOT Analizi Fırsatlar Tehditler Kültür ve Turizm Bakanlığı nın hazırladığı Türkiye Turizm Stratejisi de dört bölge için yapılması planlanan termal turizm master planı içerisinde Frigya Kültür ve Termal Turizm Gelişim Bölgesi içerisinde yer alması, Bölgenin termal turizmin geliştirilmesi amacıyla ülkemizdeki jeotermal potansiyeller dikkate alınarak başlatılan Termal Turizm Kentleri Projesi kapsamında öncelikli geliştirilecek bölgeler arasında yer alması, Kaynak değerlerinin yerel halk tarafından depo ve hayvan barınakları olarak kullanılması, Vadiler ile Vadi Değerlerine Dayalı doğa turizmi uygulamalarında güçlü yönlerin daha geliştirilmesi, güçlü yönler ve fırsatlardan yararlanarak zayıflık ve tehditlerin önlenmesine ve doğa turizminin geliştirilmesine yönelik stratejik kararlar; Vadi, kültür turizmine yönelik potansiyel kazı restorasyon, alan düzenlemeleri ve benzeri çalışmalarla turizme kazandırılmalıdır, Bölgenin diğer turizm türleri ile entegrasyonu sağlanmalı ve Frigya Turizm Gelişim Bölgesinde ulaşım bağlantılarının çeşitlendirilmesi ve niteliklerinin yükseltilmesine yönelik çalışmalar yapılmalıdır, Bölgenin gelişimi planlı ve sürdürülebilir bir bakış açısıyla ele alınmalıdır, Hem yerel hem de ulusal olarak bölgenin tanıtılması amacı ile çalışmalar yapılmalıdır, 131

148 Vadiler ile Vadi Değerlerine Dayalı doğa turizmi uygulamalarında güçlü yönlerin daha geliştirilmesi, güçlü yönler ve fırsatlardan yararlanarak zayıflık ve tehditlerin önlenmesine ve doğa turizminin geliştirilmesine yönelik stratejik kararlar; Kültürel mirasın korunması amacıyla doğal yollarla oluşabilecek tahribata yönelik ve kazı veya yüzey araştırmalarında ortaya çıkartılan tarihi eserlerin korunmasına yönelik çalışmalar gerçekleştirilmelidir, Bölgenin toprak altındaki kültürel kalıntılarının ortaya çıkarılması ve Frig Vadisinin mevcut doğal ve kültürel varlıklarının korunması sağlanmalı, tahrip olması önlenmeli, halkın ve yetkili kurumların bu konudaki farkındalığı arttırılmalıdır AFYONKARAHİSAR İLİNDE DOĞA TURİZMİ ÇEŞİTLERİ İlimizde sivil toplum kuruluşu olan AFDOS kulübünce yapılan değerlendirmeler sonucunda Afyonkarahisar ilinde doğa turizmine yönelik aktif olarak kullanılan yerler ile AFDOS Kulübü tarafından gerçekleştirilen doğa sporları faaliyetleri de aşağıda belirtilmiştir: Foto 36. AFDOS Derneği nin Doğa Yürüyüşü Kaynak: AFDOS Kulübü 132

149 1.) Doğa Yürüyüşü (Trekking) : Doğa ile iç içe yapılan yürüyüşler için gereken herşeye sahip ilimizin çevresinde yer alan Hıdırlık, Erkmen, Çakırköyü, Kışlacık, Kalecik gibi yerlerde her türlü zorluk derecesini içeren rotalarda doğa yürüyüşleri yapılmıştır. 2.) Teknik Kaya Tırmanışı (Rock Climbing) : İlimizdeki dağların kaya yapısı oldukça çürük bir karakter sergilemesi nedeniyle teknik kaya tırmanışı yapılabilecek yerlerin oldukça sınırlı olmasına rağmen Afyon Kalesi ve Akdağ Kanyonu potansiyel arz eden yerler arasında olup, AFDOS tarafından Zafer Kent Ormanında kaya tırmanışı faaliyeti gerçekleştirilmiştir. Foto 37. Afyonkarahisar da Kaya Tırmanışı Foto 38. Kaya Tırmanışı Kaynak: AFDOS Kulübü 133

150 3.) Kanyon Geçişleri (Canyoning) : Florası, faunası ve coğrafi özellikleri ile adeta bir cenneti andıran Akdağ Vadisi dağları, ormanları, dereleri, geyikleri, akbabaları ve muhteşem Tokalı Kanyonu ile bir hazine olup, kulüp tarafından birçok kez Tokalı Kanyon da binlerce insanın katıldığı kanyon geçişleri düzenlenmiştir. Foto 39. Kanyon Geçişi Kaynak: AFDOS Kulübü 4.) Yamaç Paraşütü (Paragliding) : Hıdırlıkta zaman zaman deneme uçuşları yapılmıştır. Dinar Cerit Yaylasında yapılan yeni pistte sürekli uçuşlar ve eğitim çalışmaları yapılmaktadır. Foto 40. Afyonkarahisar T.Oryantiring Şampiyonasından Bir Görünüm Kaynak: AFDOS Kulübü 134

151 5.) Oryantiring (Orientering) : Harita ile yön bulma yarışması şeklinde tarif edilebilen ve yeni yeni yaygınlaşmakta olan bu spor için doğa yürüyüşünün yarışma ve rekabet içeren türü de denilebilir Nisan ayında T.Oryantiring Şampiyonası için sporcu, antrenör ve ailelerden oluşan yaklaşık 1500 kişi ilimize gelmiştir. 6.) Fotoğrafçılık : AFDOS tarafından pek çok doğa fotoğrafları çekilmektedir. Kulüp üyelerine yönelik eğitim ve fotoğraf yarışmaları düzenlenmektedir. 7.) Dağcılık (Mountainerring) : Akdağ Tabiat Parkındaki 2405 metrelik Küçük Yapağıl ve 2446 metrelik Büyük Yapağıl tepeleri ile Tokalı Kanyonun solundaki 2343 metrelik Kıraç tepelere AFDOS Kulübü tarafından dağcılık amaçlı tırmanışlar düzenlenmiştir. Sultandağı kış tırmanışları ulusal düzeyde ilgi çeken dağcılık faaliyetlerindendir. Foto 41. Dağcılık Organizasyonundan Bir Görünüm Kaynak: AFDOS Kulübü 8.) Bisiklet Turları : AFDOS Kulübü tarafından sportif amaçlı dağ bisikleti konusunda da çalışmalarda bulunulmaktadır. Bununla birlikte ilimizde bulunan Frig Vadilerinin tanıtılması amacıyla, Eskişehir, Kütahya ve Afyonkarahisar İl Özel İdareleri tarafından oluşturulan Frigya Kültürel Mirasını Koruma ve Kalkınma Birliği nce (FRİGKÜM) Haziran 2012 tarihlerinde Frig Vadileri Dağ Bisikleti Turizm Kupası Yarışı ve 2. Frig Vadileri Fotoğraf Yarışması ve Foto maratonu düzenlenmiş olup, her sene İhsaniye Kaymakamlığı tarafından gerçekleştirilen Frig 135

152 Spor Festivallerinde Olta Balıkçılığı Balık Tutma Yarışmaları, Dragon Bot yarışması, Okçuluk, Off-Road, Halat Çekme Yarışmaları vs. düzenlenmektedir. Ayrıca ilkbahar aylarında ilimizde yoğun olarak düzenlenen festivallerin doğa turizmi faaliyetlerinin de bu aylarda yoğunlaşmasına neden olduğu da görülmüştür AFYONKARAHİSAR YÜRÜYÜŞ PARKURLARI : Frig Vadisi : Frig Vadisi Afyonkarahisar da İhsaniye, İscehisar ve Bayat ilçelerinin tamamını ve Merkez ilçe, Bolvadin ve Emirdağ ilçelerinin bir kısmını, Eskişehir de Seyitgazi ve Han ilçelerini, Kütahya da ise merkez ve Tavşanlı ilçelerinin bir kısmını kapsamaktadır. Bölge Kapadokya yı andıran doğal kaya yapısının yanı sıra çam ormanları ile kaplı ilgi çekici bakir bir bölgedir. Kütahya - Eskişehir karayolunun 26.km. si yakınlarındaki Sabuncupınar dan başlayıp Ovacık Köyüne kadar, ilin doğusu boyunca uzanan ve büyük bölümü çam ormanları arasında kalan alana Frig Vadisi denilmektedir. Toplam alanın yüzölçümü yaklaşık km 2 dir. 136

153 Vadi nin Seydiler, Karakaya, Döğer, Çatağıl ve Sarıcaova yerleşim yerleri yakınlarındaki Dünya da ender bulunan ve Kapadokya yı aratmayacak güzellikteki peri bacaları, göller, yaylalar ve ormanlardan oluşan doğa harikaları ile önemli bir turizm merkezidir. Frig uygarlığının hüküm sürdüğü Afyonkarahisar, Eskisehir, Kütahya ve Ankara illeri arasındaki bölgede antik yürüyüş yollarına dayalı ve Frig eserlerinin görülebileceği yürüyüş parkurları belirlenmiş olup, doğa yürüyüşçülerine ve kültür turizmi amacı ile bölgeye gelecek ziyaretçilere yön göstermesi hedeflenmiştir. Afyonkarahisar, Eskişehir ve Kütahya Valilikleri tarafından kurulan Frigya Kültürel Mirasını Koruma ve Kalkınma Birliği tarafından bölgede fotoğraf ve dağ bisikleti yarışmaları ve doğa yürüyüşleri düzenlenmektedir. Frig Vadisi nde Ovacık köyü, İnli mahallesi ile Çamlıca Yaylası kamp ve karavan turizmi açısından önemli potansiyele sahiptir. (Ovacık köyü, İnli mahallesi Kütahya Merkez'in 137

154 doğusunda ve Merkeze 21 km uzaklıktadır.) Vadi aynı zamanda balon turizmine de uygundur. Frig vadisi bitki çeşitliliği açısından önemli bir imkana sahip olup yörede hakim olan pek çok tür bulunmaktadır. Bunların başlıcaları; Pinus nigra (Karaçam), Quercus cerris L. var. Cerris (Saçlı Meşe), Salix alba L.(Ak Söğüt), Quercus pubescens Willd.(Tüylü meşe), Pyrus elaeagnifolia Pall. subsp. Elaeagnifolia (Ahlat), Populus tremula L.(Ak Kavak), Cedrus libani A. Rich.(Lübnan Sediri), Prunus divaricata Ledeb. Subsp., divaricata (Kiraz Eriği), Juniperus foetidissima Willd (Kokulu Ardıç), Juniperus oxycedrus L. subsp. Oxycedrus (Katran Ardıcı), Jasminum fruticans L.(Yasemin), Colutea cilicica Boiss. & Bal.(Yabani Sinameki), Rosa canina L.(Kuşburnu), Astragalus flavescens Boiss.(Sarı Çiçekli Dikenli Geven), Astragalus microcephalus Willd (Geven)., Crocus crysanthus (Sarı Çiğdem), Eryngium campestre L. var. virens Link (Boğa Dikeni), Scabiosa argentea L. Trifolium campestre Schreb(Uyuz otu)., Thymus zygioides Griseb. var. lycaonicus (Celak.) Ronniger, Galium aparine L.(Yoğurt otu), anthium spinosum L (Pıtrak)., Trifolium arvense L. var. Arvense, Bromus tomentellus Boiss. Bromus squarrosus L., Verbascum lasianthum Boiss. ex Benth., Picnomon acarna (L.) Cass.(Pamuk Dikeni), Phlomis armeniaca Willd., Artemisia campestris L. Foto 42 Frig Vadisi Kaya Yerleşimleri (Dış Görünüm) 138

155 Foto 43. Frig Vadisi Kaya Yerleşimleri (İç Görünüm) Karakuyu Gölü : Ankara-Antalya karayolu güzergahında Dinar yol kavşağından 10 km. sonra yolun hemen sağındadır. Göl alanının organik maddece (peat) zengin olması ve İç Ege Karasal ikliminden Akdeniz iklimine geçiş çizgisinde bulunması nedeniyle zengin bitki türüne de sahiptir. Gölün hemen hemen tamamına yakını kamış, hasırotu ve nilüferle kaplı durumdadır. Sahanın bu özelliği kuşların yuva yapma ve saklanmalarına önemli ölçüde katkı sağlamaktadır. Karakuyu gölünün ve Kocapınar kaynaklarının bir özelliği de, İçbatı Toros kuşağı göller bölgesinde yer alan Burdur, Eğirdir ve Işıklı göllerinin tam ortasında yer alması ve kaynak sularından oluşması nedeniyle donmaması sonucu, kış mevsiminde kuşlar için doğal bir ortam oluşturmasıdır. Karakuyu gölünü ilk keşfedenler 1991 yılının kışında dikkuyruklar olmuştur. O kış çok sayıda dikkuyruk, ördek ve turna Karakuyu ya gelmiştir. Yaz aylarına doğru leylek ve balıkçıl daha sonraki zamanlarda yalıçapkını, sakarmeke, uzunbacak, sazdelicesi, angıt, söğüt, 139

156 bülbül, flamingo gibi kuşlar bu bölgede konaklamaya başlamıştır. Güneydeki dağlarda da yer yer kaya kartalları bulunmaktadır. Gölde doğa turizmine yönelik olarak kuş gözlemciliği, foto safari faaliyetleri gerçekleştirilebilir. Önemli bitki alanı olarak seçilen bu alan Afyonkarahisar ın Dinar ilçesi sınırında, Karakuyu gölünün yakın çevresi deniz seviyesinden yaklaşık 1000 m. yüksektir. Seçilen bu alanda baskın tür Quercus coccifera (Kermes meşesi) dır. Türkiye de doğal olarak yetişen 18 meşe türünün yapraklarını dökmeyen üç türünden biridir. Saf topluluk oluşturmuştur. İçlerinde seyrek olarak diğer bazı çalılar da mevcuttur. Bunlar: Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus (Katran ardıcı), Jasminum fruticans (Yasemin), Rhamnus rhodopeus subsp. anatolicus (Çehri), Cotoneaster nummularia (Dağ muşmulası), Berberis crataegina (Kadın tuzluğu, Karamık), Colutea sp. (Patlangaç). Topluluk içinde yaygın olarak bulunan otsu türler: Euphorbia kotscyhana (Sütleğen), Acanthus hirsutus (Arslan pençesi), Alyssum murale, Alyssum cypricum, 140

157 Teucrium polium, Salvia tomentosa, Teucrium chamaedrys (Bodur Mahmut). Karakuyu Gölü nün bulunduğu alan Dinar ilçesi sınırları içerisinde Büyük Menderes nehri yukarı havzasının membasında yer almaktadır. Yani Büyük Menderes nehrinin doğduğu yer burasıdır. Göl gövdesi su üstünde yükselen makrofit bitkiler tarafından istila edilmiştir. Gölün su üzerinde yükselen hakim bitkileri Phragmites australis (Su kamışı), Schoenoplectus lacustris, Typha latifolia dır. Su içi bitkilerinden ise Myriophllum verticillatum ve Potamogeton lucens dir. Su üstü bitki örtüsünde kökleriyle su içindeki toprağa bağlanan ve baskın olan bitkiler: Phragmites australis (Su kamışı), Typha latifolia (Hasırotu), Schoenoplectus lacustris, Bolboschoenus maritimus var. maritumus, Scirpoides holoschoenus, Nymphaea alba, Utricularia australis. Su altı bitki örtüsünü temsil eden ve baskın olan türler: Myriophllum 141

158 verticillatum, Potamogeton lucens, Ceratophyllum demersum Yağışın fazla olduğu dönemlerde su içinde kalan çayırlık alanlarda ve su içi adalardaki baskın bitkiler: Epilobium hirsutum, Lycopus europaeus, Butomus umbellatus Foto 44. Karakuyu Gölü nden Bir Görünüm C.YÜKSEL Kaynak: Afyonkarahisar Şube Müdürlüğü (C.YÜKSEL) Foto 45. Karakuyu YHGS Bir Görünüm Kaynak: Afyonkarahisar Şube Müdürlüğü (C.YÜKSEL) 142

159 Foto 46. Karakuyu YHGS Bir Görünüm (C.YÜKSEL) Foto 47. Karakuyu YHGS Bir Görünüm (C.YÜKSEL) Foto 48. Karakuyu Gölünden Bir Görünüm Kaynak: Afyonkarahisar Şube Müdürlüğü (C.YÜKSEL) 143

160 Acıgöl : Antalya-Denizli geçiş güzergahında yer alan ve özellikle kuş meraklıları başta olmak üzere turistlerin de ilgi duyduğu kuş türleri ve mevsimselliği açısından önemli bir doğa turizmi alanı olabilecek değerler taşıyan bir göldür. Acıgöl'de yaşayan ve konaklayan kuş türleri ülkemizin de taraf olduğu Uluslararası Sözleşmeler (Ramsar ve Bern) ile 4915 Sayılı Kara Avcılığı Kanunu gereğince koruma altında olan kuş türleridir. Acıgöl'ün Ramsar Sözleşmesi (Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanlar Hakkında Sözleşme) listesine dahil edilmesi ile ilgili çalışmalar devam etmekte olup önümüzdeki yıllarda bu kapsama alınması beklenmektedir. Gölde eski tarihlerde yapılan gözlemlerde 203 kuş türü bulunduğu belirtilmekle birlikte bu konuda net bir sonuca henüz ulaşılamamıştır yılından beri yapılan 144

161 gözlemlerde gölde 119 kuş türü tespit edilmiş olup bu gözlemlere devam edilmektedir. Göl kenarındaki Kuş Gözlem Kulesi Başmakçı İlçesi Akpınar Köyü sınırları içerisinde kalan ve kuşların konaklama yerlerine en hakim noktalardan biri olan kayaların yamacına kurulmuştur. Kuş Gözlem Kulesinde yer alan teras hem turistik hem de eğitim amaçlı kullanılabilecek olup, kuşların tedirgin edilmemesi ve doğal yaşamlarının olumsuz etkilenmemesi için gereken özen gösterilmiştir. Hem sulak alanda, hem de çevresindeki dağlarda üreyen angıt, yıl boyu büyük sayılarda görülür. 1993'te Acıgöl'de yaklaşık 150 yuvadan oluşan bir flamingo kolonisi belirlenmiştir. Bu kayıt Acıgöl'ü Türkiye'de flamingonun ürediği beş alandan biri durumuna getirmiştir. Alan aynı zamanda üreyen kılıç gaga, akça cılıbıt, mahmuzlu kızkuşu ve gülen sumru popülasyonlarıyla ÖKA statüsü kazanır. Acıgöl çevresinde yakın bir zamana kadar büyük bir toy popülasyonu bulunmakla birlikte gölün kuzeydoğusundaki bir alana "Toygüden" adı verilmiş olması rastlantısal değildir. Acıgöl ve Yakın Çevresinin Fiziki Haritası. 145

162 Foto 49. Acıgöl ve Kuş Gözlemevi Göl çevresi tamamen otsu bitkilerden meydana gelmiştir. Bu otsu bitkiler şunlardır: Cardopatium corymbosum, Halocnemum strobilaceum, Halimione portulacoides, Limonium bellidifolium, L. effusum, L. gmelinii, L. iconicum, L. globuliferum, Juncus maritimus, Frankenia hirsuta, Sphaerophysa kotschyana yaygın olan türlerdir. Limonium gmelinii Limonium iconicum Sultandağları (Gelincik Ana- Dereçine Buzluk) : Sultan Dağları, Türkiye'de Akdeniz bölgesinin Göller Yöresi'nde bulunan batı Toros Dağları'nın uzantısı olan yaklaşık olarak 100 kilometre uzunluğunda genç sıradağlardır. İç Anadolu bölgesi ile Göller Bölgesi arasında doğal sınır oluşturur. Sultan Dağları'nın doğusunda Eber ve Akşehir gölleri, batısında Beyşehir Gölü vardır. Doğu etekleri 146

163 dik biçimde iner. Batı bölümünde bulunan çukur alanlara daha yumuşak biçimde iner. Doğu eteklerinde Afyonkarahisar ilinin Çay ve Sultandağı ilçeleri, Konya'nın Akşehir ilçesi bulunur. Ayrıca eteklerindeki topraklar Meyveciliğe elveriş olup, meyve bahçeleriyle kaplıdır. Dünyaca ünlü Napolyon Kirazı olarak da bilinen kiraz ve diğer yerli kiraz çeşitleri burada yetişir metre rakımlı Gelincikana Tepesi, 2519 metre rakımlı Toprak Tepe ve 2063 metre rakımlı Kırkkaya Tepe yörenin en yüksek noktalarını oluşturmaktadır. Fındık ormanlarıyla kaplı Balaban, Dumra, Küçük ve Büyük Kirazlı Yaylaları ise yayla turizmine elverişlidir. Sultandağı ilçesine bağlı Dereçine Kasabası'nın güneyinde Sultan Dağları'nın metre ile en yüksek yeri olan kuzeybatı zirvelerinde yer alan tabiat harikasıdır, yüzyıllardan beri sadece yaz sıcağında, buz üretir. Halk arasında "Buzluk Mağarası" olarak bilinen mağara ile ilgili bir de rivayet vardır. Buzluk Mağarası, Dort Deresi ve manastır başlıca gezip görülecek yerlerdir. Sultan Dağları'nın güney eteklerinde ise, Nazilli Deresi'nin yukarı bölümünde Yalvaç İlçesi nin yaklaşık 15 km kuzeydoğusunda Ayı İni Mağarası yer alır. Mağara 407 m uzunlukta, yatay olarak gelişmiş, kaynak konumlu fosil bir mağaradır. Ayı ini, hem doğal çevrenin güzelliği, hem de mağarada bulunan ilginç damlataşlar ve sarnıçlar 147

164 nedeniyle turizm amaçlı kullanıma son derece elverişlidir. Doğa Turizmine yönelik Doğa Yürüyüşü, Dağcılık, Mağaracılık, Traking, Yaylacılık faaliyetlerine son derece uygundur. Foto 50. Sultandağları ndan bir Görünüm Foto 51. Sultandağları ndan bir Görünüm 1. Sultan Dağları 1200 m, D K Sultan Dağlarında aynı güzergah üzerinde 1200 m den başlayarak 2000 m ye kadar her 200 m yükseklik artışında olmak üzere 5 istasyondaki yaygın olan bitkiler listelenmiştir m yükseklikte Quercus pubescens (Tüylü meşe) hakimdir. Diğer odunsu türler ise Quercus cerris var. cerris (Türk meşesi), Quercus trojana (Kazdağı meşesi), Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus (Katran ardıcı), Pyrus elaeagnifolia 148

165 (Ahlat), Berberis crataegina (Kadın tuzluğu), Jasminum fruticans (Yasemin). Otsu türler ise; Centaurea virgata, Anthemis tinctoria, Dactylis glomerata, Teucrium polium, Teucrium chamaedrys (Bodur Mahmut), Stachys byzantina, Dianthus zonatus, Astragalus sp. (Geven) ve Fumana procumbens dir. A. Sultandağları (Biyolojik çeşitlilik) Yürüyüş Parkuru 2. Sultan Dağları 1400 m, D K Bu yükseltide ise Quercus cerris var. cerris (Türk meşesi) baskındır. Bu meşe topluluğu içinde Quercus vulcanica (Kasnak meşesi) ve Q. pubescens (Tüylü meşe) seyrek olarak yer alırlar. Topluluk içinde bulunan diğer odunsu türler şunlardır: Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus (Katran ardıcı), J. excelsa (Boylu ardıç), Cornus mas (Kzılcık), Rosa canina (Kuşburnu), Berberis crataegina (Kadın tuzluğu), Crataegus monogyna subsp. monogyna 149

166 (Alıç), Viburnum lantana (Kartopu), Prunus divaricata (Yabani erik). Otsu türler ise şunlardır: Salvia tomentosa, Achillea milleifolium, Teucrium chamaedrys (Bodur Mahmut), T. polium, Geum urbanum, Anthemis tinctoria, Lamium sp., Astragalus sp., Trifolium sp., Asparagus sp. (Kuş konmaz). 3. Sultan Dağları 1600 m m de ülkemiz için endemik bir tür olan Quercus vulcanica (Kasnak meşesi) topluluğu hakimdir. Topluluk içinde bulunan diğer odunsu türler: Corylus avellana var. avellana (Çalı fındığı), Acer platanoides (Çınar yapraklı akçaağaç), Sorbus torminalis subsp. pinnatifida (Üvez ağacı), S. umbellata subsp. umbellata (Üvez ağacı), S. kusnetzovii (Üvez ağacı), Quercus cerris var. cerris (Türk meşesi), Acer hyrcanum subsp. sphaerocarpum (Akçaağaç), Lonicera caucasica subsp. orientalis, Rosa canina (Kuşburnu), Viburnum lantana (Kartopu), Crataegus monogyna subsp. monogyna (Alıç), Rubus canescens var. canescens (Böğürtlen) dir. Corylus avellana var. avellana Sambucus ebulus Topluluk içinde yer alan otsu bitkiler ise şunlardır: Geum urbanum (Meryemotu), Primula vulgaris Huds. subsp. vulgaris (Mart çiçeği, çuha çiçeği)), Lamium purpureum var. purpureum (Ballıbaba), Silene vulgaris, Polygonatum orientale, Astrantia 150

167 maxima subsp. haradjianii, Vicia cassubica, Prunella vulgaris ve Paeonia mascula subsp. mascula (Ayı gülü, şakayık). Galanthus gracilis (Kardelen). 4. Sultan Dağları 1800 m, D K Bu istasyon Sultan Dağları nın önemli bitki alanlarından biridir. Corylus colurna (Ağaç fındığı) ile Taxus baccata (Adi porsuk) bu alanda dikkat çeken ve baskın olan iki türdür. Ağaç fındığının gövde çevresi 380 cm ye ulaşmaktadır. Keza adi porsuk bitkisi de aşağı yukarı aynı gövde çevresine sahiptir. Bu alanda yer alan diğer önemli odunsu türler şunlardır: Juniperus excelsa (Boylu ardıç), Juniperus communis subsp. nana (Cüce ardıç), Acer hyrcanum subsp. sphaerocarpum (Akçaağaç), Lonicera caucasica subsp. orientalis, Daphne oleoides subsp. oleoides, Rhamnus thymifolia (Çehri), Rosa canina (Kuşburnu) dur. Rosa canina Tussilago farfara Otsu bitkiler ise; Primula vulgaris subsp. vulgaris (Mart çiçeği, çuha çiçeği), Digitalis ferruginea (Yüksük otu), Geum urbanum (Meryemotu), Sedum album, Helichrysum sp. (Altınotu-Geniş yapraklı), Hypericum sp. (Binbirdelikotu), Minuartia juniperina, Sideritis sp. (Dağ çayı), Iris sp. (Süsen), Euphorbia sp. (Sütleğen), Papaver apokrinomenon, Thymus sp. (Kekik), Acantholimon sp. (Kardikeni, kirpi dikeni), Teucrium chamaedrys (Bodur Mahmut), Dorycnium orientale (Öküz gözü), Crocus chrysanthus (Çiğdem), Corydalis solida subsp. solida, C. rutifolia subsp. erdelii, Eranthis hyemalis ve Hieracium pannosum dur. 151

168 5. Sultan Dağları 2000 m, D K Bu güzergahın en yüksek noktası olan Sultan Dağlarının bu bölümünde seyrek olarak yayılış gösteren Juniperus excelsa (Boylu ardıç) ve Juniperus communis var. nana (Cüce ardıç) hakimdir. Bu yükseltide yayılış gösteren otsu türler şunlardır: Sedum album, Silene sp., Sedum sp., Silene sp., Potentilla speciosa var. speciosa (Kaya üzeri), Asphodeline taurica, Acantholimon sp. (Kardikeni, kirpi dikeni), Teucrium chamaedrys (Bodur Mahmut), Helichrysum sp. (Altın otu), Helichrysum sp. (Altın otu), Hypericum sp. (Binbirdelik otu) dir Başkomutan Tarihi Milli Parkı : Türkiye nin 17. Milli Parkı olarak ilan edilen Başkomutan Tarihi Milli Parkı Afyonkarahisar ve Kütahya il sınırları içinde yer almakta olup toplam alanı ha dır. Alanın kaynak değeri; 26 Ağustos ta Kocatepe de başlayan Büyük Taarruz da, 27 Ağustos taki kanlı muharebelerle Kocatepe Bölgesi ndeki düşman kuvvetleri sürülmüş ve 27 Ağustos ta Afyonkarahisar a ulaşılmıştır. Beş gün geceli gündüzlü aralıksız süren meydan savaşının, Ulu Önder Atatürk ün Ağustos 1922 tarihinde bütün dünyayı şaşırtan bir başarı ile sonuçlandırdığı Kurtuluş Savaşı nın geçtiği yörelerdeki tarihi olgular Başkomutan Tarihi Milli Parkı nın ana kaynak değerini oluşturur. Milli parkın en önemli kaynak değeri olan harp tarihi, arazinin jeolojik yapısı ve bitki örtüsüyle de desteklenmektedir. Kocatepe ve 152

169 Dumlupınar bölümlerinde yer alan ormanlık alanlar içerisinde bütün yıl su bulunan vadi boyları, pek çok endemik türleri kapsayan bitki örtüsü ve yaban hayatı zenginlikleri olarak açıklanabilir. Milli park sahası içerisindeki iki ana bölüm içinde yer alan Kocatepe ve Dumlupınar savaş alanları, şehitlikler ve anıtlar görülmesi gereken yerlerdir. Ayrıca ormanlık alanlardaki vadi boylarındaki bitki zenginliği ziyaretçileri etkileyici niteliktedir. Başkomutan Tarihi Milli Parkı nın Afyonkarahisar tarafında kalan kısmı KOCATEPE bölümüdür. Kocatepe bölümünde: Kocatepe Anıtı ve Kitabesi, Yüzbaşı Agah Efendi Şehitliği, Zafer Müzesi, Büyük Taarruz Şehitliği ve Başkomutan Mustafa Kemal Anıtı, Albay Reşat Çiğiltepe Şehitliği bulunmaktadır. Başkomutan Tarihi Milli Parkı nın Kütahya tarafında kalan kısmı DUMLUPINAR bölümüdür. Dumlupınar Bölümünde. Zafertepe Anıtı, Şehit Sancaktar 153

170 Mehmetçik Anıtı, Şekip Efendi Şehitliği, Üç Tepeler Şehitliği (Büyük Aslanlılar Şehitliği),Dumlupınar Müzesi, Dumlupınar Anıtı ve Atatürk Evi, Dumlupınar Şehitliği yer almaktadır. Önemli bir kısmı Başkomutan Tarihi Milli Parkı sınırları içinde geçen ve zaferle sonuçlanan Büyük Taarruz un ilk karargâhı Kocatepe de kurulmuştur. Şuhut İlçesi Çakırözü Köyü nden Kocatepe ye 1922 Ağustos unun 25 ini 26 sına bağlayan gece hareket eden komuta grubu Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Mareşal Fevzi Paşa ve İsmet Paşa nın izlediği yol, Bakanlığı mızca ZAFER YOLU olarak yeniden projelendirilmiştir. 25 Ağustos günü Şuhut İlçemizde düzenlenen çeşitli etkinliklerle kutlanan Zafer Haftası, aynı günün gecesinde saat de Ulu Önder ATATÜRK ün Kocatepe Cephesine ordularımızı naklettiği Şuhut Çakırözü Köyü nden geçen ve Gazi Paşa Çeşmesi nin de bulunduğu Zafer Yolu ndan halkımızla yürüyerek Kocatepe ye ulaşılmaktadır. Başkomutan Tarihi Milli Parkı sınırları içinde olmasa da; Ağustos Zafer Haftası kutlama törenleri kapsamında İscehisar İlçesi Giresunlular Şehitliği, Anıtkaya Şehitliğinde de törenler yapılmaktadır. Foto 52. Büyük Taarruz Şehitliği ve Başkomutan Mustafa Kemal Anıtı 154

171 Foto 53. Kocatepe den Bir Görünüm Kumalar Dağı : 155

172 Kumalar Dağı, Sandıklı'nın doğu sınırını kaplayan, Afyonkarahisar - Sandıklı - Dinar doğrultusunda, başka bir tanımlama ile kuzey güney yönünde il topraklarını iki büyük havzaya ayırarak uzanan km uzunluğunda ve km genişliğinde bir dağ kütlesidir. Göktepe, 2247 metre yükseltisi ile dağın en yüksek zirvesini oluşturur. olmasıdır m. yüksekliği olan bu dağımızın önemi Kurtuluş Savaşı nın burada başlamış Şuhut Kumalar üzerinde bulunan Kilimatan yaylasındaki Toklu tepelerinde kayak yapılabileceği gözlemlenmiştir. (AFDOS) Özel ilgi gruplarına cevap verebilecek ender yerlerden bir tanesi olup, dağcılık ve doğa yürüyüşü, kayak, yabani hayvan izleme, kuş gözlemciliği, gibi farklı turizm aktiviteleri gerçekleştirilebilir. Böylelikle alana gelen insanların doğayla buluşmalarına imkan sağlanmış olacaktır. 156

173 Afyonkarahisar a özgü bir endemik bitki olan Sideritis akmanii (Dağ çayı, çay otu) Kumalar Dağı, Çakmak Tepe Geçidi çevresi yetişmektedir. Foto 54. Kumalar Dağı ndan Bir Görünüm Kumalar Dağı zirvesine giden yol diğer ismi ile radar yolu güzergahı çevresi step bitki örtüsünden oluşmaktadır. Yani bitki örtüsü olarak bir geven türü olan bilimsel ismi Astragalus flavescens (Sarı çiçekli dikenli geven) olan tür bölgede hakimdir ve aynı zamanda bir Türkiye endemiğidir m yüksekliklerde bu bitki örtüsünün hakim olduğu yerlerde seyrek halde yayılış gösteren ve bir ağaç türü olan Pyrus elaeagnifolia (Ahlat) ve Crataegus orientalis subsp. orientalis (Alıç) yer alır. Güzergahın batı yamaçlarında yaklaşık m lerde Türkiye için endemik bir meşe türü Quercus vulcanica (Kasnak meşesi) parçalar halinde topluluklar oluşturur. Bu topluluk içinde seyrek olarak dağılmış vaziyette bir başka meşe türü Quercus cerris var. cerris (Türk meşesi) yer alır. Ayrıca Mespulus germanica (Muşmula, döngel, beşbıyık), Prunus divaricata (Yabani erik) da çok seyrek olarak görülür. Berberis crataegina (Kadın tuzluğu), Ribes multiflorum (Frenk üzümü) çalı formunu temsil eden bitkilerin başında gelir. Otsu türler olarak dere tabanlarında kayalık 157

174 - taşlık yerlerde Sideritis akmanii (Dağ çayı) ve Satureja cuneifolia yaygın olarak bulunan türlerin başında gelir. Daha yukarılarda yine kayalık alanlarda bir başka dağ çayı olan Sideritis libanotica yayılış gösterir Değirmendere Kanyonu, Başmakçı : Yaklaşık 8 km uzunluğunda bir kanyondur. Afyonkarahisar ın Başmakçı ilçesi Yaka Kasabası sınırlarında yer alır. Kanyon her mevsim akan suyu ile Acı Göl ü besleyen önemli bir kaynaktır. Afyonkarahisar da görülmesi gereken önemli yerlerden biridir. Kanyon ve çevresinde Quercus coccifera (Kermes meşesi) hakimdir. Bu meşe içinde seyrek olarak Pinus brutia (Kızılçam) yayılış gösterir. Diğer odunsu bitkilerden bazıları ise; Juniperus excelsa, J. oxycedrus subsp. oxycedrus (Katran ardıcı), Cotoneaster nummularia (Dağ muşmulası), Rhamnus rhodepeus (Çehri), Colutea sp. (Patlangaç), Cionura erecta (Bodur otu, Babrik, Dağ sarmaşığı), Pistacia terebinthus subsp. palaestina (Menengiç, çitlembik). 158

175 Otsu bitkiler: Ceterach officinarum, Cyclamen coum (Siklamen). Foto Değirmendere Kanyonu ndan Bir Görünüm 159

176 Emirdağları : Emirdağları, Ege Bölgesi yle İç Anadolu Bölgesini birbirine bağlayan bir köprü durumunda bulunan bölgenin en yüksek sıra dağlarından birisidir. Foto 57. Emir Dağları Bahar ve kış mevsimlerinde özellikle sabah ve akşam saatlerinde bulutların ardından gizlenen zirvesi ve görkemli manzarasıyla doğal bir seyir terası manarası sunmaktadır. 160

177 Emirdağ sıra dağları ve Emirdağ yaylaları Afyonkarahisar da gezilebilecek önemli doğal güzelliklerden birisidir. Ayıca Emirdağlarında Dandindere Tabiatı Koruma Alanı da bulunmaktadır. Emirdağları gerek yüksek ve sarp yapısı gerekse karla kaplı doruklarıyla son zamanlarda dağcılar içinde vazgeçilmez bir tırmanış noktası haline gelmiştir Emirdağ a bağlı Çatallı köyünden, Balcam köyünden ve Karacalar köyünden yollarla ulaşımın sağlandığı Emirdağları; barındırdığı Emir yaylası ile de eşsiz bir güzelliğe sahiptir. Emirdağ yaylaları, temiz havası, birbirinden farklı ağaçları ve barındırdığı yaban (Yılkı) atlarıyla flora ve fauna yönünden çok zengindir. Zirveye yakın yerlerde yaz kış eksik olmayan suyu ile kartal gölleri mevcut olan Emirdağları ve yaylaları, fotoğraf severler için de güzel bir mekan ve ortamdır. Yağlı pınar 161

178 mevkiinde bulunan kaynak suyu civarındaki yeşil alan yayla turizmi için uygun olmaktadır. Bir varsayıma göre karpuzu çatlatacak derecede soğuk olan Yağlıpınar ın suyu, yağlı elleri sabun kullanmadan temizlediği inancıyla kullanılmaktadır. Yarpuz adı verilen nane benzeri bir bitkinin de yoğun olarak yetiştiği bu mevkiide Emirdağ a has tarhana çorbası üzerine görüntü ve lezzet katmak için kullanılmaktadır. Foto 58. Gölcük Gölü Emirdağ yaylalarını keşfetmek ve buradaki doğal güzellikte şehrin stresinden ve yoğunluğundan kurtulmak için ideal yerlerden birisidir. 162

179 Doğa Turizmi Aktivitesi & Faaliyeti İlçeler Başmakçı İlçesi Bayat İlçesi Bolvadin İlçesi Çay İlçesi Çobanlar İlçesi Dazkırı İlçesi Dinar İlçesi Değerler Toplamı Emirdağ İlçesi Evciler İlçesi Hocalar İlçesi İhsaniye İlçesi İscehisar İlçesi Kızılören İlçesi Merkez İlçe Sandıklı İlçesi Sinanpaşa İlçesi Sultandağı İlçesi Şuhut İlçesi Rafting (R) Canyoning / Kanyon Yürüyüşü (C) Mağaracılık (M) Dağ Bisikletçiliği (DB) Denizel Değerler (DS) Dağ-Yayla Gezisi İmkanı ( DG) Peyzaj Güzelliği / Fotosafari (PF) Yaylada Konaklama / Kamping (YK) 163

180 Doğa Turizmi Aktivitesi & Faaliyeti İlçeler Başmakçı İlçesi Bayat İlçesi Bolvadin İlçesi Çay İlçesi Çobanlar İlçesi Dazkırı İlçesi Dinar İlçesi Değerler Toplamı Düzenlenmiş Doğa Gezisi Rotası (DGR) Emirdağ İlçesi Evciler İlçesi Hocalar İlçesi İhsaniye İlçesi İscehisar İlçesi Kızılören İlçesi Merkez İlçe Sandıklı İlçesi Sinanpaşa İlçesi Sultandağı İlçesi Şuhut İlçesi Tabiata Uyumlu Kırsal Miras Gezisi (KMG) Pansiyonculuk (P) Kır Havasında Şehir Merkezleri (KHŞM) Aktif Yaylacılık(AY) Kelebek Gözlemciliği İmkanı (Keg) Kuş Gözlemciliği İmkanı (Kug) Sportif Olta Balıkçılığı İmkanı (SOB) Milli Park Vb Sahalar (MP) Milli Park Vb. Nde Konaklama (MPK) Kış Sporları Potansiyeli (KSP) Aktif Kış Sporları Merkezi (KSM) Estetik Şelale Bulunan Yerler (EŞ) Estetik Göl / Baraj Olan Yerler (EGB) Botanik Gezilerine Uygun Saha (BOG) Tescilli Avlak Sahası (Avs) 164

181 Doğa Turizmi Aktivitesi & Faaliyeti İlçeler Başmakçı İlçesi Bayat İlçesi Bolvadin İlçesi Çay İlçesi Çobanlar İlçesi Dazkırı İlçesi Dinar İlçesi Değerler Toplamı Yaban Hayatı Geliştirme Sahası ( YHGS) Emirdağ İlçesi Evciler İlçesi Hocalar İlçesi İhsaniye İlçesi İscehisar İlçesi Kızılören İlçesi Merkez İlçe Sandıklı İlçesi Sinanpaşa İlçesi Sultandağı İlçesi Şuhut İlçesi Garantili Yaban Hayatı Gözlemi (GYHG) İzole İlginç Ekosistemler (İE) Çim Kayağı (ÇK) Sualtı Yaşamı Gözleme İmkanı (Sag) Bakir Küçük Koylar (Bkk) Ormanaltı Florası Tanıma Gezi İmkanı (Mantar Ve Benzeri Dahil) (FGİ) Endemik Bitkilerin Gözlemi (Ebg) Köy Pazarları (Orman Meyvelerinden Reçel Marmelat, Kurutulmuş Meyve Satılması Kaydıyla) (KP) Çayır Şeklinde Gruplanmış Dağ Çiçekleri Gezisi (Görselliği Yüksek Olacak) (DÇG) 165

182 Doğa Turizmi Aktivitesi & Faaliyeti İlçeler Başmakçı İlçesi Bayat İlçesi Bolvadin İlçesi Çay İlçesi Çobanlar İlçesi Dazkırı İlçesi Dinar İlçesi Değerler Toplamı Doğal Taşlardan Tabiat Tarihi Gezisi (Gezi Sırasında En Az Değişik Taş Türü Ve Jeomorfolojik Yapılar Tanıtılmalıdır) (DTTTG) Bakir Doğa Parçaları Keşif Gezisi (Bakir Vadi Ve Bakir Orman Gibi Gizli Kalan Değerleri Keşfetme Gezileri) (BDPKG) Gastronomi Gezisi (Gezi Günü Belirlenir. Gezi Günü Ziyaretçilerle Yöresel Yemekler Yapılarak Yedirilir) (GG) Emirdağ İlçesi Evciler İlçesi Hocalar İlçesi İhsaniye İlçesi İscehisar İlçesi Kızılören İlçesi Merkez İlçe Sandıklı İlçesi Sinanpaşa İlçesi Sultandağı İlçesi Şuhut İlçesi Dokusu Bozulmamış Kırsal Miras Gezisi (Köyler) (KMG) Yayla Gezisi İmkanı (Ya) Yaya Gezi İmkanı (Y) Tarihi Eserler, Sit Alanı (Ts) Şelale Görme İmkanı (Ş) Peyzaj Değeri Yüksek Yerler, Fotoğrafik Yerler (P) Mağara Gezisi (Mğ) Motorlu Gezi İmkanı (M) 166

183 Doğa Turizmi Aktivitesi & Faaliyeti İlçeler Başmakçı İlçesi Bayat İlçesi Bolvadin İlçesi Çay İlçesi Çobanlar İlçesi Dazkırı İlçesi Dinar İlçesi Değerler Toplamı Jeolojik Ve Jeomorfolojik Değerler (Jm) Emirdağ İlçesi Evciler İlçesi Hocalar İlçesi İhsaniye İlçesi İscehisar İlçesi Kızılören İlçesi Merkez İlçe Sandıklı İlçesi Sinanpaşa İlçesi Sultandağı İlçesi Şuhut İlçesi Kanyon Görme İmkanı (Cn) Botanik Gezisi İmkanı (Bt) Bakir Orman Gezisi (Bo) Atla Geziye Uygun (At) Yukarıda verilen kriterler doğrultusunda ilçelerimizin sahip olduğu sahalar bazında değerlendirme yapılmış ve en yüksek puan alan 3 favori ilçemizde (Sandıklı -25 Puan, Sinanpaşa- 13 Puan, Sultandağı -10 Puan) bulunan alanlar (Akdağ, 26 Ağustos Tabiat Parkı, Eber Gölü), Seçkin ve Yüksek Değer Taşıyan Alanlar olarak belirlenerek Bölüm 5. de detaylı olarak incelenmiştir. Harita 5. Seçkin ve Yüksek Değer Taşıyan Alanları Gösterir Harita 167

184 5. SEÇKİN VE YÜKSEK DEĞER TAŞIYAN () YILDIZ ALANLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ VE POTANSİYELİNİ GELİŞTİRME İMKANLARININ ORTAYA KONULMASINA İLİŞKİN ANALİZLER : 5.1. AKDAĞ TABİAT PARKI : AKDAĞ TABİAT PARKI GENEL BİLGİLER (KONUM, TARİHİ, TOPOĞRAFİK ÖZELLİKLER, YÜKSELTİLER) : Alanın Tarihçesi : Bakanlığın tarih ve 270 sayılı Olurları ile 2873 Sayılı Milli Parklar Kanunun 3. maddesi gereğince tescil edilmiştir. Uzun Devreli Gelişme Planı ise 2007 de bitmiş olup; Uzun Devreli Gelişme Planı revize çalışmaları ise devam etmektedir. Coğrafi Konumu : Akdağ Tabiat Parkı Ege Bölgesinde Afyonkarahisar İli Sandıklı ile Denizli İli Çivril ilçesi sınırları içerisinde kalmaktadır. Şekil 6. Akdağ Tabiat Parkı ve YHGS nın Uydudan Görünümü Akdağ Tabiat Parkı Dinar Çivril Devlet Karayolunun kuzeyinde yer almaktadır. Akdağ Tabiat Parkı Antalya yı ülke ulaşım ağına bağlayan önemli ulaşım güzergahının üzerinde yer alması karayolu ile ulaşılabilirliğini en üst düzeye çıkarmıştır. Antalya yı Ankara ve İstanbul a bağlayan D 650 Karayolu, Akdağ Tabiat Parkı nın güney batı sınırında, 168

185 kuzey-güney yönünde baştan sona kat etmektedir. Alanın deniz seviyesinden yüksekliği 900 m m. arasında değişmektedir. Akdağ Tabiat Parkının toplam Alanı ha olup;bu alanın 8535,5 ha lık kısmı Afyonkarahisar Sandıklı ilçesi sınırlarında, 6245,5 ha lık kısmı Denizli ili Çivril ilçesi sınırlarında kalmaktadır. İdari Durum ve Yasal Yetkiler : Harita 6. YHGS (Yaban Hayatı Geliştirme Sahası) Bölgeleme Haritası Akdağ Tabiat Parkının idari sorumluluğu, Orman ve Su İşleri Bakanlığına bağlı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, V.Bölge Müdürlüğü, Denizli Şube Müdürlüğü, Denizli Doğa Koruma ve Milli Parklar Mühendisliği ve Afyonkarahisar Şube Müdürlüğü, Afyonkarahisar Doğa Koruma ve Milli Parklar Mühendisliği'ne aittir. Mühendislikler aynı zamanda YHGS içerisinde yer alan Akdağ Tabiat Parkı yönetiminden sorumludur. 169

186 Saha içerisindeki ormanlık alanlar Orman Genel Müdürlüğüne bağlı Denizli Orman Bölge Müdürlüğüne bağlı Çal Orman İşletme Müdürlüğü, Çivril Orman İşletme Şefliği ve Eskişehir Orman Bölge Müdürlüğüne bağlı Afyonkarahisar Orman İşletme Müdürlüğü, Sandıklı Orman İşletme Şefliği tarafından orman amenajman planı ile yönetilmekte ve işletilmektedir AKDAĞ TABİAT PARKI NIN SEÇKİN DOĞA TURİZMİ DEĞERLERİNE AİT BİLGİLER : İnsanlar farklı karakterlere, farklı eğlence, dinlenme anlayışına sahiptir. Akdağ Tabiat Parkı her kesimden insana hitap edebilen ender yerlerden biridir. Neden mi? Örneğin Kocayaylada bir yandan piknik yaparken bir yandan da eşsiz manzarasını fotoğraflayabilirsiniz. Bir yandan Doğa Yürüyüşü yaparken bir yandan önünüzden geçen bir yaban hayvanının ürkek ve korkulu kaçışını izleyebilir hatta fotoğraflayabilirsiniz. Macera sevenleri ise tokalı kanyonuna bekleriz. Zor ve sert yapısıyla Tokalı Kanyonundan geçmek insana korkulu ve bir o kadarda güzel dakikalar geçirmesini sağlar. Bitmedi; Akdağ Tabiat Parkının barındırdığı ve aynı zamanda kaynak değerlerini oluşturan Kızıl Geyik, Kara Akbaba, Kızıl Akbaba, Sakallı Akbaba gibi türler insanların ilgisini çekmekte ve insanların bu bölgeye gelmesini sağlamaktadır AKDAĞ TABİAT PARKI NIN DOĞA TURİZMİ POTANSİYELİNİN ÖNE ÇIKTIĞI VE SUNDUĞU AKTİVİTELER : Akdağ Tabiat Parkı nın Ekoturizm Çekicilikleri : Bölgenin önemli jeomorfolojik oluşumları Kurtini Mağarası, Oktur mağarası, Kanyon Vadi ve Tokalı Kanyonu dur. Kurtini Mağarası bölgede, karstik bir fosil mağara olarak girilebilen tek mağaradır ve Sandıklı ilçesine 34 km. Kocayayla dan 6 km. uzaklıkta Bökenin Yurdu olarak bilinen mevkidedir. Kocayayla nın güneyinde Akçay deresinin solunda yer alır. Mağaranın toplam uzunluğu 239 m. girişe göre +10 m. yatay olarak gelişmiş, 4,5 m. genişliği, 1,5 m. tavan yüksekliği olan mağaradır. Daha uzun olduğu tahmin edilen mağaranın tavanının göçmüş olması nedeniyle ikinci bölümüne girilememektedir. Aynı bölgede (Akdağ-Kocayayla), Menteş kasabasına yakın bir mevkide Oktur Mağarası bulunmaktadır. Henüz bir inceleme 170

187 yapılmamıştır. Akdağ Tabiat Parkı nda yer alan diğer önemli jeomorfolojik oluşumlar Kanyon vadi ve Tokalı Kanyonu dur. Kanyon vadi, Kurtini mağarasının yanından başlamakta ve bu vadinin sonunda Tokalı Kanyonu bulunmaktadır. Tokalı Kanyonu nun dik ve taraçalı bir görünümü vardır. Akçay Dere nin güneyde kireçtaşları içindeki akışı, çok sarp yamaçları olan Tokalı Kanyonu içinde devam etmektedir. Akdağ Kanyon Vadi ve Tokalı Kanyonu park alanı içinde 20 km.lik bir alanı kaplamaktadır. Kanyonun 1200 metre uzunluğundaki kısmı bıçakla kesilmişçesine yer yer yüksekliği 200 m. bulan kaya kütlelerinden oluşmuştur. En geniş yeri 4 m. en dar yeri ise 1,5 m dir. Akdağ Tokalı Kanyonu ancak 7-8 saatte geçilebilmektedir. 7 km. uzunluğa sahip kanyon, vahşi doğası ile bölgenin görüntüsü güzel yerlerinden birini meydana getirmektedir. Foto 59. Akdağ Tabiat Parkı Akdağ Tabiat Parkı, İç Anadolu ile Ege Bölgesi arasında geçiş niteliği taşıması sebebiyle bitki örtüsü ve hayvan türleri yönünden önemli ekolojik değere sahiptir. Park 550 adet bitki türüne ev sahipliği yapmaktadır. Akdağ Tabiat Parkı nda belirlenen 84 endemik türden ikisi ( Barbarea hedgeana ve Polgonum afyonicum ) ilk defa bu alandan toplanarak 171

188 bilim dünyasına tanıtılmıştır. Tehlike kategorileri bakımından; CR (Çok tehlikede) 1 tür, EN (Tehlikede) 8 tür, VU (Zarar görebilir) 4 tür, LRcd (Az tehdit altında-koruma önlemi gerektiren) 6 tür, LRnt (Az tehdit altında-tehdit altına girebilir) 5 tür ve LRlc (Az tehdit altında-en az endişe verici) kategorisinde 59 tür bulunmaktadır. Campanula sorgerae nin tehlike durumu CR dir ve alanda bulunan türler içerisinde tehlike kategorisi en üst seviyede olan türdür (Gemici,1986; 64). Parkın zengin bitki örtüsü fotoğrafçılar, botanik turizmi ve doğa merakı olan araştırmacılar için alanı çekici ve değerli hale getirmektedir. Akdağ Tabiat Parkı hayvan türleri açısından da oldukça zengindir. Tabiat Parkı alanında böcekler, omurgalımemeli hayvanlar ve kuşlar olarak sınıflandırabileceğimiz 4 adet iki yaşamlı türü, 11 adet sürüngen türü, 12 memeli hayvan yaşama imkânı bulmaktadır. Alanın en önemli kaynak değeri olan Ulugeyik, nesli tehlikedeki yabani hayvan ve bitki türlerinin uluslararası ticaretine ilişkin CITES sözleşmesi, kapsamında (I ve II) bulunan Kurt, Tilki, Ağaç Sansarı, Yılkı atları, kar faresi, kertenkele türleri memeli ve omurgalı hayvanlar olarak ön plana çıkmaktadır. Önemli yaşam alanları yılkı atları için Kocayayla, geyikler için Dere Alanı, kuşlar için Sığırkuyruğu Mevkisi, Akkale civarı olarak görülmektedir. Park alanında faydalı ve zararlı olmak üzere iki tür böcek mevcuttur. 40 farklı familyaya ait olan böcek türleri ekosistem zenginliğini ortaya koymaktadır. Park alanı içinde böcekler için önemli alanların Karanlık Dere, Tokalı Kanyonu, Karabel Tepe etekleri, Akkale Tepedir. Akdağ Tabiat Parkı nda bulunan kelebek vadisi doğal çevre adına önemli bir diğer alandır. Akdağ Tabiat Parkı nda yapılan gözlemlere göre 34 familyaya ait 124 kuş türü gözlenmiştir. Aynı zamanda 37 kesin kuluçka (KK) ve 18 i muhtemel kuluçka (MK) olmak üzere 55 kuş türünün ürediği tespit edilmiştir. Akdağ Tabiat Parkı nda tehlike kategorileri dikkate alındığında 107 türün Bern sözleşmesi, 3 türün IUCN ve 58 türün ise Red Data Book (RDB) kapsamında yer aldığı görülmektedir. Bu türler arasından Karaakbaba ve Akkuyruk kartal IUCN tarafından hazırlanmış olan Avrupa Kırmızı Listesinde (European Red List) Lr/nt (Düşük Risk/Tehlikeye Yakın) kategorisinde, Küçük kerkenez ise Vu A1bce+2bce (Hassas) kategorisinde bulunmaktadır. Akdağ Tabiat Parkı, böcekçil kuşların yanında doğanın çöpçüleri olarak kabul edilen Kızıl akbaba, Kara akbaba, Sakallı akbaba ile Akkuyruk kartal, Kayakartalı ve Küçük kerkenez gibi nesli tehlike altında olan yırtıcı kuşlara ve bölgenin tek endemik kuşu olan Anadolu sıvacısına ve tek eş seçip çiftleşen Andık Ördeği ne ev sahipliği 172

189 yapmaktadır. Akdağ Tabiat Parkı içindeki kuşlar bakımından önemli olan mevkiler; Kocayayla, Karanlıkdere Mevkii, Sığırkuyruğu Mevkisi, Akkaletepe ve Akdağ kayalık alanlarıdır (A.T.P.G.P.2006.). Foto 60. Akdağ Tabiat Parkı Trakking : Tabiat Parkı son derece gelişmiş bitki örtüsü ve hayvan türüne sahiptir. Bu da doğa yürüyüşlerini cazip hale getirmektedir. Özellikle Karanlık Dere mevkisi trakking için önemli rekreasyon alanıdır. Bu anlamda çeşitli dernekler Akdağ Tabiat Parkı alanında trakking faaliyetleri gerçekleştirmektedir. Tabiat Parkında turizm amaçlı sportif faaliyetleri parkur alanları ve dağcılık parkurları listesinde Akdağ Sığır Kuyruğu, Kartal Çimen Tepe Yürüyüş Güzergâhı, Karanlık Dere-Tokalı Kanyonu, Sığır Kuyruğu, Akkale Tepe Zirve Yürüyüş Güzergâhı Akdağ Tabiat Parkı Trekking Parkuru olarak yer almaktadır. Karanlık Dereden başlayan ve Tokalı Kanyonu geçişinin başlangıç noktasına kadar olan kısım zorluk derecesi düşük olan yürüyüş için tercih edilen bölgelerden birisidir. Yürüyüş için tercih edilen diğer bir güzergâh da Tabiat Parkının batı ve güneybatı yönündeki yükseltisi 173

190 olan Büyükgedik Tepe, Güvenci geçidi Tepe ve Deveboynu Tepenin oluşturduğu Akdağ zirve hattıdır. Gerek Karanlık Dere ile Tokalı Kanyonu gerekse Akdağ Zirve hattı topografik özellikleri açısından zor şartlara sahiptir. Bu nedenle Akdağ Zirve hattı, Karanlık Dere vadisi ve Tokalı Kanyonu yüksek zorluk derecesinde yürüyüş güzergâhı olarak belirlenmiştir. Bu güzergahlarda Pinus nigra subsp. nigra var. caramanica (Karaçam) baskındır. Topluluk içinde diğer ağaç türü olan Pinus sylvestris (Sarıçam) de yer alır. Çalı olarak ise Hypericum heterophyllum, Cistus laurifolius (Pinar, Laden) Rosa canina (Kuşburnu), Berberis crataegina (Kadın tuzluğu), Crataegus orientalis var. orientalis (Alıç). Otsu türlerden ise Sanguisorba minor, Geum urbanım, Filipendula vulgaris, Potentilla sp., Achillea milleifolium, Agrimonia eupatoria, Centaurium erythreae dir. Cistus laurifolius (Pinar, Laden) Crataegus orientalis Pallas ex M. Bieb. var. orientalis Ayrıca Akdağ ın güney eteklerinde Kızılören kasabası sınırlarında topluluk oluşturan ve Mayıs ayı ortalarında açmaya başlayan Paeonia mascula subsp. mascula topluluğu (Boraçlı lalesi, şakayık, ayı gülü) görülmeye değer önemli yerlerden biridir. Menteş kasabasının yaklaşık 2 km kuzeyinde Juniperus excelsa (Boylu ardıç) ağaç formunda ve baskın olan tek türdür. Saf topluluk oluşturmuştur. Bu topluluk içinde çok seyrek olarak Juniperus oxycedrus subsp. oxycedrus (Katran ardıcı) yayılış göstermektedir. J. excelsa nın açıklarında az sayıda otsu türler de bulunmaktadır. Bu otsu türlerden yaygın olanları şunlardır: Eryngium campestre, Stachys cretica subsp. Anatolica, Stachys annua subsp. annua var. Annua, Helianthemum canum, Euphorbia anacampseros var. anacampseros (Sütleğen), Verbascum sp. (Sığır kuyruğu). 174

191 Juniperus excelsa Menteş Kasabası - Sandıklı Fotoğrafçılık : Tabiat Parkı fotoğrafçılar için son derece uygun sahalara sahiptir. Özellikle parkta yer alan bitki örtüsü ve hayvan türleri fotoğrafçılık faaliyetine oldukça uygundur. Akdağ da son yıllarda kaydedilen bitkilerden Barbarea hedgeana yalnız bu dağa özgü olup, çok sınırlı miktarda bulunan bir endemiktir. Bu türle birlikte endemik olarak Ehrami Karaçamı (Pinus nigra, pallasiana var. pyramidata) mevcut olup, alanda Astragalus gaeobatryo, Carapenula sorgerae ve Crenosdadium siifolium gibi küresel ölçekte tehlike altında veya mahallî bir yayılış gösteren çok sayıda nadir bitki türü de yetişir. Önemli bitki alanları Akdağ Tabiat Parkı nı önemli fotoğraf çekim merkezi haline getirmektedir. Aynı zamanda önemli bir yaban hayatı alanı olan sahada yurdumuzda koruma altında olan ulugeyik (Cervus elaphus) ve nesli tehlike altında olan sakallı akbaba (Gypaetus barbatus) ve kızıl akbaba (Gyps fulvus) bulunmaktadır. Bunların haricinde yılkı atları, kurt, tilki, yaban domuzu, tavşan, keklik, porsuk, gelincik, sincap, sansar gibi türler ile koruma altında olan birçok kuş türü (şahin, akbaba, doğan, kartal, ibibik, florya, baştankara, kukumav, iskete, arı kuşu, saka, ispinoz, tepeli toygar vs.) yer almaktadır. 175

192 Ayrıca Anadolu nun tek endemik kuşu olan Sıvacı Kuşu inceleme alanımıza farklı bir ayrıcalık sağlamaktadır. Kelebek vadisindeki hareketlilikte görülmeye değerdir. Bu nadir özellikler fotoğrafçılık sporu için oldukça elverişli şartlar oluşturmaktadır (Uyan, 2004:15). Kuş Gözlemciliği : Akdağ Tabiat Parkı, Kızıl akbaba, Karaakbaba, Sakallı akbaba ile Akkuyruk kartal, Kayakartalı ve Küçük kerkenez gibi nesli tehlike altında olan yırtıcı kuşlara ve bölgenin tek endemik kuşu olan Anadolu sıvacısı gibi kuşlara da ev sahipliği yapmaktadır. Akdağ Tabiat Parkında 37 kesin kuluçka (KK) ve 18 i muhtemel kuluçka (MK) olmak üzere 55 kuş türünün ürediği tespit edilmiştir. Araştırma alanında yapılan gözlemlere göre 34 familyaya ait 124 kuş türü gözlenmiştir. Akdağ Tabiat Parkı nda tehlike kategorileri dikkate alındığında bölgenin kuş gözlemciliği adına önemi ortaya çıkmaktadır. Bu ve benzer özellikleri olan türlerin, alanın ekolojik önemi açısından uygun mekan ve zamana göre izlenmesi gerekliliğini ortaya koymaktadır. Kuşlar bakımından önemli olan mevkiler olarak Kocayayla ve Karanlık Dere Mevkileri öne çıkmaktadır. Akkale Tepe ve Akdağ kayalık alanları ise yüksek mevkileri tercih eden kuş türlerinin görülebileceği mekânlar olarak tespit edilmiştir. Vahşi Yaşam Turları : Tabiat Parkı alanında böcekler, omurgalı-memeli hayvanlar ve kuşlar olarak sınıflandırabileceğimiz 4 adet iki yaşamlı türü, 11 adet sürüngen türü, 12 memeli hayvan yaşama imkânı bulması Akdağ Tabiat Parkı nda vahşi yaşam turları yapılabilecek alan olma niteliğini ortaya koymaktadır. Akdağ Tabiat Parkı yılkı atları ve özellikle ulu geyikleri izlemek için yapılacak vahşi yaşam turlarına önemli olanaklar sağlamaktadır. Ayrıca kurt, tilki, ağaç sansarı, kertenkele türleri, yaban domuzu ve kuşların çeşitliliği vahşi yaşam turları için çeşitlilik oluşturur. Önemli yaşam alanları yılkı atları için Kocayayla, geyikler için Dere Alanı, kuşlar için Sığırkuyruğu Mevkisi, Akkale civarı olarak görülmektedir. Görsel değerler bakımından Akdağ Tabiat Parkı nın Güney ve Güneybatı bölgeleri diğer alanlara oranla daha fazla görsel zenginlik sunduğu ve kullanıcılar tarafından daha fazla tercih edildiği saptanmıştır. Vahşi yaşam turları 176

193 esnasında en fazla vahşi hayvanların görülebileceği mekânlar ise Yaylalar, Karanlık Dere, Tokalı Kanyonu, Karabel Tepe etekleri, Akkale dir. Foto 61. Akdağ Tabiat Parkı ve Yılkı Atları Macera - Spor Turizmi (Kanyon Geçişi) : Akdağ ın zirvelerinden Işıklı Göl ün ve yakınındaki Çivril Grabeni nin görünümü ve Akdağ Tabiat Park alanı içerisinde yer alan Akdağ kireçtaşları karstik yapılar macera-spor turizmi için gelen ziyaretçiler için son derece etkileyicidir. Çünkü Tabiat Parkı Alanı bölgedeki en önemli yükselti bloğunu oluşturmaktadır. Alandaki en yüksek kot, alanın batısında yer alan 2446m. rakımlı Akdağ-Kıraçtepe özellikle tırmanma ve macera-spor faaliyeti isteyen kişiler için etkileyicidir. Ayrıca Karanlık Dere, Çimek Dere macera-spor turizmi için idealdir. Alanın en önemli macera-spor turizmine katkıda bulunacak alanı ise Atyelesi Dere tarafından şekilli gömülü vadiler şeklinde, derince yarılarak parçalanmış olan Tokalı Kanyonudur. Tokalı Kanyonunu geçmek hem tırmanma hem de belli oranda derin kanyondan yüzerek geçmeyi gerektirmektedir. 177

194 Bisiklet Turizmi : Tabiat Parkı ulaşım ağı yüksek standart orman yolu olarak tanımlanabilir. Bu nitelik Tabiat Parkı nda yapılacak olan bisiklet turizmi açısından değerlendirildiğinde yeterli standarttadır. Özellikle Orman yolu ve Sığırkuyruğu Mevkisi kanyon başlangıcına kadar bisiklet turizmi için idealdir. Ziyaretçilerin dinlenmek için kullanabilecekleri uygun alan ve içme suyu ihtiyacını karşılamak için çeşmeler yeterli miktar ve özelliktedir. Akdağ Tabiat Parkı ve Turizm Alanları 178

195 Akdağ Tabiat Parkı ve Yakın Çevresi Dağcılık : Dağcılık parkurları listesinde Akdağ Sığır Kuyruğu, Kartal Çimen Tepe Yürüyüş Güzergâhı, Karanlık Dere-Tokalı Kanyonu, Akkale Tepe Zirve Yürüyüş Güzergâhı Akdağ Tabiat Parkı, Özel Çevre Koruma alanı kapsamına giren parkur alanlarında Özel Çevre Koruma Kurulu Başkanlığı ndan alınacak izne göre yürüme ve zirveye tırmanma gibi faaliyetlerde bulunma imkânı mevcuttur. Atlı Doğa Yürüyüşü : Akdağ Tabiat Parkı nda Sığır Kuyruğu, Kartal Çimen Tepe ve Akkale Tepe Zirve Yürüyüş Güzergâhı, Karanlık Dere-Tokalı Kanyonunda, atlı doğa yürüyüşü için gerekli potansiyel bulunmaktadır. Mağara Turizmi : Turizm çeşitliliği açısından mağaralar oldukça önemlidir. Bölgede, Kocayayla nın güneyinde bulunan Kurtini Mağarası tespit edilen tek mağaradır. Kurtini Mağarası, Sandıklı ilçemize 34 km. Kocayayla dan 6 km. uzaklıkta Bökenin Yurdu olarak bilinen mevkide yer alır ve fosil bir mağaradır. 179

196 Daha uzun olduğu tahmin edilen mağaranın tavanının göçmesi nedeniyle ikinci bölümüne girilememiştir. Aynı bölgede (Akdağ - Kocayayla), Menteş kasabasına yakın bir mevkide Oktur Mağarası bulunmaktadır. Henüz bir inceleme yapılmamıştır. Sportif Olta Balıkçılığı : Akdağ da, dikkat çeken en önemli akarsu Akçay Deresi ve kollarıdır. Ayrıca üç büyük akarsudan söz etmek mümkündür. Bunlar Akçay dere, Kufi Çayı, Kestel Çayı dır. Bu akarsuların beslenme havzalarında yer alan çeşitli alanlarda kaynaklar ortaya çıkmaktadır. Akçay ve Karanlık Kanyon sportif amaçlı olta balıkçılığı yapılabilecek en iyi iki alan olarak gösterilebilir. Küçük kaya balığı ve tatlı su balıkları mevcuttur. Yaylacılık : Sorkun, Çamoğlu, Örenkaya, Menteş, Baştepe, Kırka, Düzbel, Kızılca ve Gümüşsu köyleri geleneksel olarak her yıl yaylacılık amaçlı olarak Kocayayla, Okturyaylası, Başalan, Sazaklanı, Yerlibel, Kavacık/Kuyucak mevkilerinde konaklamaktadırlar. Yayla zamanı uygun ve sağlıklı kıl çadırlar kullanılarak mekânlar oluşturulup, turistik amaçlı değerlendirmek gereklidir. (Melek YAVUZ, Akdağ Tabiat Parkı nın Ekoturizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi) Kaya Tırmanışı : Kanyon başında yer alan kaya duvarlar ve kanyon içlerindeki duvarlar ciddi anlamda kaya tırmanışı yapılabilecek rotalar sunmaktadır. Akdağ ilimizin en önemli potansiyel doğa turizmi alanıdır AKDAĞ TABİAT PARKI NIN DOĞA TURİZMİ YÖNETİMİ AMAÇLARI : Alanı Hakkında Donanımlı ve Nitelikli Alan Kılavuzları Yetiştirmek Doğa ve Kültür gezileri için önemli rotalar ve noktalar belirleme ve bunlara ulaşım ve bilgilendirme planı geliştirmek Yerli ve Yabancı Konuklara iyi bilgi ve açıklamalar içeren iyi yönetilen 180

197 ekoturizm köyleri ağı oluşturmak. Özellikle Yaban Hayvanlarının iyi gözlenebildiği yerlere manzara seyir noktaları oluşturmak AKDAĞ TABİAT PARKI NIN ÖNÜMÜZDEKİ 3 YIL İÇİN TURİST ARTIŞ ÖNGÖRÜSÜ : Alanın UDGP (Uzun Devreli Gelişme Planı) revizesinin öngördüğü tesisler (rekreasyon alanı, bungalov tarzı yapılar vb.) alana monte edildiğinde ve en önemlisi Akdağ Tabiat Parkına ulaşımı sağlayan yolun bakım ve onarımı yapıldıktan sonra alana gelen ziyaretçi sayısında önemli bir artış olacağı öngörülmektedir yılında Alan Kılavuzu Eğitimi yapılması planlanmakta olup sahanın tüm noktalarının ve saha hakkındaki bilgilerin rehber kontrolünde insanlara aktarılması planlanmaktadır. Saha ile ilgili çalışmalar yapıldıkça ülkemizin değişik yerlerinden gelen ziyaretçilerin sayısında da önemli bir artış olacağı düşünülmektedir. Akdağ Tabiat Parkı Turizm Talebi Değerleri Halihazırdaki Ziyaretçi Sayısı Para Harcama Ziyaretçi Profili Gelişlerinin İlk 5 Sebebi Ziyaretçi (konaklamayanlar) : kişi Yeme - İçme, Bireysel gezginler : % 15 Eşler: % 20 Aileler : % 65 Tur grupları (tanıdık ve benzer talepteki kişilerin bir araya gelmesi şeklinde) : % 80 Diğerleri : % 20 1.) Doğa Gezileri, 2.) Fotosafariler, 3.) Kanyonculuk Canyoning, 4.) Yaban Hayatı (fauna gezileri), 5.) Doğa Eğitimi Programları Kıyaslanabileceği Saha Afyonkarahisar il sınırların içinde kıyaslanabilecek bir saha bulunmamaktadır. 181

198 Sahanın Uluslararası havaalanına yakınlığı Alana Ulaşım Ulaşım için problemler: Akdağ Tabiat Parkı Ulaşılabilirlik Analizi Orta derecede yakın; 3 saat ( 2-4 saat arasında) Özel taşıt ( x ) Diğerleri ( x ) (Bisiklet, motosiklet, yürüyüş, atlı vb.) Ziyaretçinin Genel ulaşım kanaati: Biraz Zorlu Akdağ Tabiat Parkı Altyapı Analizi Yetersiz Yeterli İyi Açıklama Taşımacılık ağı Yetersiz. Yerel ağ(toprak, asfalt) Anayollara bağlantı Yeterli Yerel genel taşımacılık Programlar Ücretler Ring patikaları İşaret levhaları Genel yer işaret levhaları Bilgi panoları Araçlar için park kapasitesi Bilgi alma ve tercüme kolaylıkları Restoran sayısı Asfalt + Toprak; Aynı Zamanda Yakın Bir Zamanda Yollar Parke Kaplanacak Yetersiz. Gruplar Halinde Gelindiğinde Özel Araçlar Kiralanmaktadır. Uzun Devreli Gelişme Planı Doğrultusunda Oluşturulmaya Çalışılıyor. Yeterli 2013 Yılı İçinde Alan Kılavuzluğu Kursu Açılması Planlanmaktadır. Bu Çalışmanın Ardından Yeterli Seviyeye Ulaşılması Öngörülmektedir. Alanda Restoran Bulunmamaktadır 182

199 Akdağ Tabiat Parkı Yeme İçme Konaklama Analizi Restoranların Durumu Restoran Kategori Sayısı Turistik 2 Yerel 12 Açıklama Kaplıca bölgesinde (Hüdai Kaplıcaları) oteller Kaplıca bölgesinde yerel halkın yaptığı yemekler, Sandıklı da ki lokantalar Yemek Standartları Yüksek standartlı yemek sunanlar : 2 Yeterli ve yöresel standartta yemek sunanlar: 12 Kötü standartta yemek sunanlar : 0 Barınma imkanları Kategori (İyi Kötü - Orta) Kuruluş Sayısı Yatak Sayısı Oteller İyi Yatak & Kahvaltı Oteli İyi Diğerleri: Pansiyon İyi Akdağ Tabiat Parkı Sahasının Kendine Has Seçkin ve Diğer Önemli Özellikleri: Sunduğu değerlerden Alan turist ziyaret döngüsüne girecek şekilde turistlerin ilgisini çekecek diğer alanlara yakın mı? Tek - Eşsiz olanlar var mı? Biraz farklı ama değerli olanlar Diğer ilgi çeken yerlere benzer olanlar Evet Var - Yok Neler? Var Barındırdığı flora ve fauna Var Alanda yer alan Tokalı Kanyonu Var Saha Sandıklı Hüdai Kaplıcalarına yakın bir konumdadır 183

200 Akdağ Tabiat Parkı Sahasının Kendine Has Seçkin ve Diğer Önemli Özellikleri: Alandaki yabanıl varlıklar Var - Yok Neler? Bayrak türler Var Kızıl Geyik Diğer ilginç yaban hayatı (fauna) Endemik bitkiler, Var Var Alanın en önemli kaynak değeri faunası olup, sahada başta kızıl geyik olmak üzere; nesli tehlike altında olan sakallı akbaba ve kızıl akbaba mevcut olup; yılkı atları ile birlikte birçok yaban hayvanı türleri bulunmaktadır. Barbarea Hedgeana Polgonumafyonicum de Garanti edilen türler var mı? Genellikle rastlanma ihtimali Akdağ Tabiat Parkı Tatmin Edici Yaban Hayatı İzleme İmkanı Memeliler Kuşlar Açıklama Var Var Kızıl Geyik ve Yılkı Atı, Kızıl Akbaba - Sakallı Akbaba Yılkı Atı Her Akbabalar a zaman,kızıl rastlama arazi Geyik çok erken yapısı nedeniyle saatlerde zor. Sahadaki tesisler Yetersiz Yeterli İyi Durum Açıklaması Rekreasyonel tesisler Alanın Gelişme Planı Spor tesisleri revize aşamasındadır. Diğerleri Akdağ Tabiat Parkı nın Taşıma Kapasitesi Analizi Akdağ Tabiat parkı ve çevresinde yaşayan paydaş ve ilgi grupları ile yapılan birebir görüşmeler, çalıştaylar ve yönetici gözlemleri neticesinde aşağıdaki veri grupları elde edilmiştir. 184

201 Akdağ Tabiat Parkı Sosyal ve Ekonomik Taşıma Kapasitesi Değerlendirme Şekli: (1) Tamamen Sağlanabiliyor, (2) Genel Olarak Sağlanıyor, (3) Veri Yok, (4) Çoğunlukla Sağlanamıyor (5) Hiç Sağlanamıyor, Göstergeler Tüm ilgi grupları turizmden elde edilen gelirden eşit pay alırlar Tüm ilgi grupları turizm gelişimine oranlı bir miktar para yatırımı yapabilir Yerel ekonomi için turizm faydaları açıktır Turizm gelişimiyle ilgili paydaşların ihtiyaç,istek ve önerileri ele alınıyor Tüm ilgi gruplarına önem veriliyor İlgi gruplarının birbiriyle olan ilişkileri iyi Beraber çalışmanın önemi biliniyor İyi bir işbirliği içindeler Belirli kararların alınma amacı saklanmıyor Yerel ilgi grupları karar almada söz sahibi Bölgesel ilgi grupları karar almada söz sahibi Diğer sektörler de turizm gelişimine fayda sağlıyor Turizm kırsal ekonomiye destek veriyor Geleneksel faaliyetler ve üretim türleri turizm gelişiminden sonra gelişme gösterdi Turizm gelişimi istihdamı artırma beklentilerini karşılıyor Yerel halk, özellikle gençler için yeni iş imkanı ortaya çıktı Kendi turizm işini kurmak isteyenlere yeterli destek veriliyor Turizm işi kurmak için eğitim ve öğretim veriliyor Planlı turizm uygulaması yapılıyor Yerel köyler ve kamusal alanın özelliği turizmden sonra zarar görmemiştir. Turizm temel olarak yerel mal ve hizmetlerden faydalanır Bölgemizi ziyaret eden turist sayısı yeterlidir Turizm kültürel mirasın devamına yardımcı oluyor Turizm endüstriyel mirasın sürdürülmesi için yardımcı oluyor Turizm gelişimi peyzaj dokusuna zarar vermiyor Turizm doğanın korunmasına yardımcı oluyor Turizm kültürel manzaranın korunmasına yardımcı oluyor Turizm hayat kalitesini artırıyor 185

202 Akdağ Tabiat Parkı Sosyal ve Ekonomik Taşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Sonuçları : Akdağ Tabiat Parkı nda ilgi gruplarıyla ile yapılan işbirliğinin ve uygulama sürecinin yeterli olmaması alanın sosyal ve ekonomik taşıma kapasitesini geliştirememiş olsa da; turizmin gelişmesi için paydaşların istek ve önerilerinin dikkate alınması ve diğer sektörlerinde sahadaki doğa turizminin gelişmesine yardımcı olması ilçedeki sosyal ve ekonomik hayata müspet etkilerde bulunmuştur. Faaliyet Akdağ Tabiat Parkı Ekolojik Taşıma Kapasitesi Analizi Genel Etkiler Korunan Alan Üzerindeki Etki Kabul Edilebilir Etki Kabul Edilemez Kabul Edilebilir Ancak; Kamping & piknik Menfi Katı atıklar Katı atıklara ait çözümler gerekir. Dağcılık, Trekking Müspet Güvenlik önlemi alınmalıdır. Yeme içme Menfi Katı atıklar Katı atıklara ait çözümler gerekir. Doğa yürüyüşü Müspet Kanyoning Müspet Güvenlik önlemi alınmalıdır. Mağaracılık Menfi Mevcut şartlarda uygun değil, ancak ilerleyen dönemlerde yapılması planlanmaktadır. Yaban hayatı Müspet gözlemi Bilimsel geziler Müspet Akdağ Tabiat Parkı Ekolojik Taşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Sonuçları : Akdağ Tabiat Parkı nda ekolojik taşıma kapasitesi değerlendirilirken en büyük sorunun kamping&piknik faaliyetleri sırasında ortaya çıkacak katı atık ve bertarafı olduğu görülmektedir. Ayrıca dağcılık, trekking ve kanyoning gibi faaliyetlerin, -alan içerisinde tehlikeli güzergahlar olmasından dolayı- alan klavuzu eşliğinde ve dağ/kanyon kurtarma timi desteğinde yapılması müspet etkiler oluşturacaktır. Ekolojik göstergeler ise; turizmin floraya faunadan daha az zarar verdiğini, genel olarak göstergelerin turizm için önemli bir tehlike işareti vermediğini göstermektedir. 186

203 Akdağ Tabiat Parkı Ekolojik Taşıma Kapasitesinin Etkileri Değerlendirme Şekli: (1) Tamamen Doğru, (2) Genel Olarak Doğru, (3) Veri Yok, (4) Çoğunlukla Yanlış (5) Hiç Yok, Ekolojik Göstergeler Bitkiler turizm artışından etkilenmemektedir Turistler yaban hayatı için rahatsız edici bir faktördür Turizmden dolayı flora ve faunada ölümler artmıştır Akdağ Tabiat Parkı Fiziki / İdari Taşıma Kapasitesi İncelemesi ve Değerlendirmesi: Akdağ Tabiat Parkı Fiziki / İdari Taşıma Kapasitesi Değerlendirme Şekli: (1) Akıcı, Yeterli, (2) İyi, (3) Fena Değil, (4) Kötü, (5) Çok Kötü, Yer Kapasite Altyapı Korunan alana giriş yolları Korunan alandaki yol ağı Park girişi Park etme Akış Park yeri imkanları Yer sayısı Biletleme Yönlendirme Bilgi imkanları İşaret levhaları Yetkililer Ziyaretçi merkezi Yiyecek içecek temini Tedarik Kolaylık tesisleri Tuvaletler Atıkların toplanması Patika ağı Yeterlilik durumu Yaban hayatı izleme noktaları Sayısı ve uygunluğu 187

204 Akdağ Tabiat Parkı Fiziki / İdari Taşıma Kapasitesi Değerlendirme Şekli: (1) Akıcı, Yeterli, (2) İyi, (3) Fena Değil, (4) Kötü, (5) Çok Kötü, Yer Kapasite Aktiviteler Seçenekleri Paket doğa turları Bisiklet kiralama Araç kiralama At - katır kiralama Çalışanlar Yeterli sayıda Donanımlı Akdağ Tabiat Parkı Fiziki / İdari Taşıma Kapasitesi Yönünden Yapılan Değerlendirme : Akdağ da personel yetersizliğinden dolayı gelen ziyaretçileri yönlendirme yapılamamaktadır. Akdağ Tabiat Parkı nın Yönetim Planının olmaması yatırım yapma ve ziyaretçilerin ihtiyaçlarını karşılamada sorunlara sebep olmaktadır. Saha içindeki geziler için paket turları oluşturulmalı, dolayısıyla alan kılavuzları yetiştirilmeli, bisiklet/araç/at-katır kiralama seçenekleri ile ilgili çalışmalar yapılmalıdır. Ayrıca alan içindeki işaret levhaları ve yön ikazlarının yetersizliği giderilmelidir. Akdağ a gelen turistlerin belli yerlere konulan tuvalaetleri kullanabiliyor olması ise fiziki/idari taşıma kapasitesini güçlendirici bir gelişme olarak değerlendirilebilir. İse; Akdağ Tabiat Parkı Psikolojik Taşıma Kapasitesi İle Alakalı Değerlendirmede Yöre halkı sahip oldukları kanyonun ulusal ve uluslararası tanıtımının yapılmasını istemektedirler. Kanyona gelen yerli ve yabancı turistlere karşı Türk misafirperverliğini göstermekte olup, yardımcı olma konusunda ellerinden gelen her şeyi yapmaktadırlar. Kanyon hakkında ziyaretçilere bilgi ve rehberlik hizmetlerini de arzu edildiği takdirde vermektedirler. Kanyon da şimdiye kadar turistlere karşı her hangi bir olumsuz davranış görülmemiştir. 188

205 AĞUSTOS TABİAT PARKI : AĞUSTOS TABİAT PARKI GENEL BİLGİLER (KONUM, TARİHİ, TOPOĞRAFİK ÖZELLİKLER, YÜKSELTİLER) : Alanın Tarihçesi : hektardır. Bakanlığımız tarafından tarihinde ilan edilmiştir. Toplam alanı Foto Ağustos Tabiat Parkı Coğrafi Konumu : 26 Ağustos Tabiat Parkı İç Ege Bölgesinde Afyonkarahisar İli Sinanpaşa ilçesi sınırları içerisinde kalmaktadır. Ankara ve Konya karayolu bağlantılarıyla İç Anadolu Bölgesi, Kütahya karayolu bağlantısıyla Marmara Bölgesi, İzmir karayolu bağlantısıyla Ege Bölgesi, Antalya karayolu bağlantısıyla İç Akdeniz Bölgesi arasında bir kavşak noktasında yer alan Tabiat Parkı, Afyonkarahisar İzmir-Antalya yol kavşağında ve Afyonkarahisar a 16 km mesafededir. 189

206 Topografya : Ortalama yüksekliği 1060 m olup rakım 1050 ve 1070 m arasında değişmektedir. Tabiat Parkı hemen hemen düz bir yapıya sahiptir. İzmir karayoluna yakın bir mevkide küçük bir tepecik bulunur. Jeolojik Yapı : Trakit, Tüf, Anglomera jeolojik fermasyonuna sahip kuatener zamanda oluşan tabiat parkı, deprem bölgesi haritasına göre 2. Derece deprem kuşağında yer almaktadır. İklimsel Özellikler : Alanda karasal iklim hakimdir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve yağışlıdır. Ortalama yıllık yağış miktarı 659,30 mm dir. Flora : 64,83 hektar alana sahip Tabiat Parkının 8 ha lık bölümünde 87 adet değişik bitki türü tespit edilmiş olup, alan zengin bir biyolojik çeşitliliğe sahiptir. Göl Alanında gölün çekilmesi ile yabani formdaki ayrık ve benzeri çayır bitkileri oluşmaktadır. Fauna : Alanda su kuşları ile birlikte diğer değişik kuş türleri bulunmaktadır. Görülen kuş türleri; angıt, flamingo, sakarmeke, yeşilbaşördek, serçe, karga, kırlangıç, şahin, leylek Kültürel, Arkeolojik ve Tarihi Değerler : Sahanın hemen doğusunda Büyük Taarruz Şehitliği ve Başkomutan Mustafa Kemal Anıtı yer almaktadır. Ayrıca saha içerisinde yer alan gözetleme kulesinden Başkomutan Meydan Muharebesinin ve Büyük Taarruz Harekâtının geçtiği topraklar izlenebilmektedir. 190

207 AĞUSTOS TABİAT PARKI NIN SEÇKİN DOĞA TURİZMİ DEĞERLERİNE AİT BİLGİLER : Alanın hemen doğusunda yer alan Büyük Taarruz Şehitliği ve Başkomutan Mustafa Kemal Anıtı nı ziyaret ederek Doğa ve tarih turizmini bir arada yapabilir, göl kenarına inerek buralarda barınan su kuşlarının fotoğraflarını çekebilir, parkın içinde bulunan yürüyüş yollarını kullanarak yürüyüş yapabilir, bisiklete binebilirsiniz. 26 Ağustos Tabiat Parkı ve Yakın Çevresi AĞUSTOS TABİAT PARKI NIN DOĞA TURİZMİ POTANSİYELİNİN ÖNE ÇIKTIĞI VE SUNDUĞU AKTİVİTELER : 26 Ağustos Tabiat Parkı nın ha tüm alanında farklı aktiviteler yapmak mümkündür. Farklı Aktivitelere yer verecek olursak; Saha içerisinde 6 adet tenis sahası, 1 adet basketbol voleybol sahası, 2 adet mini futbol sahası (halı saha) bulunmaktadır. İsteyenler yürüyüş yollarını kullanarak parkı yaya olarak gezebilir, gölün etrafında yürüyüş yaparak su kuşlarını ve diğer hayvanları izleyebilir fotoğraf çekebilir. Ayrıca saha içerisinde yer alan gözetleme kulesinden Başkomutan Meydan Muharebesinin ve Büyük Taarruz Harekâtının geçtiği topraklar izlenebilir. Bunların yanında doğa yürüyüşü, Fotosafari, Bisiklet, Tarih Gezisi gibi etkinliklerde bulunulabilinir. 191

208 AĞUSTOS TABİAT PARKI NIN DOĞA TURİZMİ YÖNETİMİ AMAÇLARI : Alana Flora ve Fauna Tanıtım alanları oluşturmak. Alanın Doğa ve Kültür gezilerinde önemli bir kavşak noktası haline getirmek. İnsanların Rekreasyonel Faaliyetleri daha iyi şartlarda gerçekleştirebilmeleri için mevcut yapı ve tesisleri yenilemek. Bu park sayesinde doğayı seven, koruyan bilinçli bireylerin yetişmesine yardımcı olmak. 26 Ağustos Tabiat Parkı ve Turizm Alanları AĞUSTOS TABİAT PARKI NIN ÖNÜMÜZDEKİ 3 YIL İÇİN TURİST ARTIŞ ÖNGÖRÜSÜ : 26 Ağustos Tabiat Parkını yıllık ortalama kişi ziyaret etmektedir. Ziyaretçi sayısı alan tanındıkça her geçen yıl artmaktadır. Tabiat Parkı içine yapılması öngörülen Panoramik Müze bu alana gelen ziyaretçi sayının lere ulaşmasında büyük katkı sağlayacaktır. 192

209 Alanda aynı zamanda birkaç yıl içinde Yaban Hayvan Tahnit Müzesi, Mini Hayvanat Bahçesi gibi tesislerin yapılması da öngörülmektedir. Planlanan bu tesislerin yapılmasından sonra 26 Ağustos Tabiat Parkı Afyonkarahisar ilinin Markası olma yolunda hızla ilerleme devam edecek, ziyaretçi sayısının lere ulaşması öngörülmektedir. 26 Ağustos Parkı Turizm Talebi Değerleri Halihazırdaki Ziyaretçi Sayısı Para Harcama Ziyaretçi Profili Gelişlerinin İlk 5 Sebebi Kıyaslanabileceği Saha Ziyaretçi (konaklamayanlar) : Ortalama kişi Yeme-İçme, Bireysel gezginler : % 15 Eşler: % 20 Aileler : % 65 Tur grupları (tanıdık ve benzer talepteki kişilerin bir araya gelmesi şeklinde) : % 20 Diğerleri : % 80 (1) Doğa Gezileri, (2) Fotosafariler, (3) Rekreasyon (4) Yaban Hayatı (fauna gezileri), (5) Doğa Eğitimi Programları Afyonkarahisar il sınırların içinde kıyaslanabilecek bir saha bulunmamaktadır. Sahanın Uluslararası havaalanına yakınlığı Alana Ulaşım 26 Ağustos Tabiat Parkı Ulaşılabilirlik Analizi Orta derecede yakın; 1 saat Özel taşıt ( x ) Diğerleri ( x ) (Bisiklet, motosiklet, yürüyüş, atlı vb.) Ulaşım için problemler: Ulaşımın rahat ve kolay olduğu görüşü hakim Ziyaretçinin Genel ulaşım kanaati: Çok Kolay 193

210 26 Ağustos Tabiat Parkı Altyapı Analizi Yetersiz Yeterli İyi Açıklama Taşımacılık ağı Şehir Yerel ağ(toprak, asfalt) Asfalt Anayollara bağlantı Yeterli Yerel genel taşımacılık Programlar Ücretler Yeterli. Özel araçların yanında, gruplar halinde minibüslerle de gelenler olmaktadır. Uzun devreli gelişme planı doğrultusunda oluşturulmaya çalışılıyor. Park Giriş Ücretleri gelen ziyaretçilerin görüşleri de dikkate alınarak belirlenmektedir. Ring patikaları Yeterli İşaret levhaları Yeterli Genel yer işaret Yeterli levhaları Bilgi panoları Yeterli Araçlar için park kapasitesi Bilgi alma ve tercüme kolaylıkları Restoran sayısı Yeterli Yeterli Alanda Restoran bulunmamaktadır 194

211 26 Ağustos Tabiat Parkı Yeme İçme Konaklama Analizi Restoranların Durumu Kategori Sayısı Açıklama Restoran Turistik Yerel 55 Alan şehir merkezine çok yakın olduğundan bir çok otel ve restoran bulunmaktadır. Yemek Standartları Yüksek standartlı yemek sunanlar : 35 Yeterli ve yöresel standartta yemek sunanlar: 20 Kötü standartta yemek sunanlar : 0 Barınma imkanları Kategori (İyi Kötü - Orta) Kuruluş Sayısı Yatak Sayısı Oteller İyi Yatak & Kahvaltı Oteli İyi Diğerleri: Pansiyon İyi Ağustos Tabiat Parkı Sahasının Kendine Has Seçkin ve Diğer Önemli Özellikleri: Sunduğu değerlerden Tek - Eşsiz olanlar var mı? Biraz farklı ama değerli olanlar Diğer ilgi çeken yerlere benzer olanlar Var Yok Neler? Yok Var Kaz Gölü, 195

212 26 Ağustos Tabiat Parkı Sahasının Kendine Has Seçkin ve Diğer Önemli Özellikleri: Alan turist ziyaret döngüsüne girecek şekilde turistlerin ilgisini çekecek diğer alanlara yakın mı? Alandaki yabanıl varlıklar Evet Bayrak türler Diğer ilginç yaban hayatı (fauna) Evet Var Yok Neler? Saha Afyonkarahisar çok Var Yok Var Var yakın ve termal otellere 7 km uzaklıkta.aynı zamanda Afium ve Özdilek gibi alışveriş merkezlerine de çok yakın Alanda bulunan göl sayesinde yabani kuş türleri alanı ziyaret etmektedir. Saha Afyonkarahisar çok yakın ve termal otellere 7 km uzaklıkta.aynı zamanda Afium ve Özdilek gibi alışveriş merkezlerine de çok yakın Foto Ağustos Tabiat Parkı 196

213 26 Ağustos Tabiat Parkı Tatmin Edici Yaban Hayatı İzleme İmkanı Garanti edilen türler var mı? Genellikle rastlanma ihtimali Memeliler Kuşlar Açıklama Yok Var Alanda su kuşları ile birlikte diğer değişik kuş türleri bulunmaktadır. Görülen kuş türleri; angıt, flamingo,sakarmeke, yeşilbaşördek,serçe,karga, kırlangıç, şahin, leylek Sahadaki tesisler Yetersiz Yeterli İyi Durum Açıklaması Rekreasyonel tesisler Bulunan Tesisler İyi Durumda Spor tesisleri Diğerleri 26 Ağustos Tabiat Parkı nın Taşıma Kapasitesi Analizi 26 Ağustos Tabiat parkı ve çevresinde yaşayan paydaş ve ilgi grupları ile yapılan birebir görüşmeler, çalıştaylar ve yönetici gözlemleri neticesinde aşağıdaki veri grupları elde edilmiştir. 26 Ağustos Tabiat Parkı Sosyal ve Ekonomik Taşıma Kapasitesi Değerlendirme Şekli: (1) Tamamen Sağlanabiliyor, (2) Genel Olarak Sağlanıyor, (3) Veri Yok, (4) Çoğunlukla Sağlanamıyor (5) Hiç Sağlanamıyor, Göstergeler Tüm ilgi grupları turizmden elde edilen gelirden eşit pay alırlar Tüm ilgi grupları turizm gelişimine oranlı bir miktar para yatırımı yapabilir Yerel ekonomi için turizm faydaları açıktır Turizm gelişimiyle ilgili paydaşların ihtiyaç,istek ve önerileri ele alınıyor Tüm ilgi gruplarına önem veriliyor İlgi gruplarının birbiriyle olan ilişkileri iyi Beraber çalışmanın önemi biliniyor 197

214 26 Ağustos Tabiat Parkı Sosyal ve Ekonomik Taşıma Kapasitesi Değerlendirme Şekli: (1) Tamamen Sağlanabiliyor, (2) Genel Olarak Sağlanıyor, (3) Veri Yok, (4) Çoğunlukla Sağlanamıyor (5) Hiç Sağlanamıyor, Göstergeler İyi bir işbirliği içindeler Belirli kararların alınma amacı saklanmıyor Yerel ilgi grupları karar almada söz sahibi Bölgesel ilgi grupları karar almada söz sahibi Diğer sektörler de turizm gelişimine fayda sağlıyor Turizm kırsal ekonomiye destek veriyor Geleneksel faaliyetler ve üretim türleri turizm gelişiminden sonra gelişme gösterdi Turizm gelişimi istihdamı artırma beklentilerini karşılıyor Yerel halk, özellikle gençler için yeni iş imkanı ortaya çıktı Kendi turizm işini kurmak isteyenlere yeterli destek veriliyor Turizm işi kurmak için eğitim ve öğretim veriliyor Planlı turizm uygulaması yapılıyor Yerel köyler ve kamusal alanın özelliği turizmden sonra zarar görmemiştir. Turizm temel olarak yerel mal ve hizmetlerden faydalanır Bölgemizi ziyaret eden turist sayısı yeterlidir Turizm kültürel mirasın devamına yardımcı oluyor Turizm endüstriyel mirasın sürdürülmesi için yardımcı oluyor Turizm gelişimi peyzaj dokusuna zarar vermiyor Turizm doğanın korunmasına yardımcı oluyor Turizm kültürel manzaranın korunmasına yardımcı oluyor Turizm hayat kalitesini artırıyor 26 Ağustos Tabiat Parkı Sosyal ve Ekonomik Taşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Sonuçları : 26 Ağustos Tabiat Parkı nın ziyaretçi sayısının yeterli olmaması, istihdamın artması konusunda turizme katkısı olmasa da ilgi gruplarının birbirleriyle işbirliği içinde olmaları ve paydaşların istek ve beklentilerini ortaya koymalaraı sosyal ve ekonomik anlamda müspet etkiler ortaya koymuştur. 198

215 Faaliyet 26 Ağustos Tabiat Parkı Ekolojik Taşıma Kapasitesi Analizi Genel Etkiler Korunan Alan Üzerindeki Etki Kabul Edilebilir Kamping & Menfi Katı atıklar piknik Dağcılık, Müspet Trekking Yeme içme Menfi Katı atıklar Doğa yürüyüşü Müspet Kanyoning Müspet Mağaracılık Müspet Yaban hayatı Müspet gözlemi Bilimsel geziler Menfi Katı atıklar Etki Kabul Edilemez Kabul Edilebilir Ancak; 26 Ağustos Tabiat Parkı Ekolojik Taşıma Kapasitesinin Etkileri Değerlendirme Şekli: (1) Tamamen Doğru, (2) Genel Olarak Doğru, (3) Veri Yok, (4) Çoğunlukla Yanlış (5) Hiç Yok, Ekolojik Göstergeler Bitkiler turizm artışından etkilenmemektedir Turistler yaban hayatı için rahatsız edici bir faktördür Turizmden dolayı flora ve faunada ölümler artmıştır 26 Ağustos Tabiat Parkı Ekolojik Taşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Sonuçları : 26 Ağustos Tabiat Parkı dağcılık, doğa yürüyüşü, yaban hayatı gözlemi ve bilimsel gezilerin yapılmasına elverişli olmasından dolayı, ekolojik taşıma kapasitesine müspet etkiler yapar; ancak, katı atıklar önemlidir ve bertarafı için kesin çözümler gerekir. Ayrıca alanın çoğunlukla düz bir yapıya sahip olması ve kontrol edilebilir genişlikte olması turistlerin yaban hayatını rahatsız edici, flora ve faunayı yok edici etkilerini azaltmıştır. 199

216 26 Ağustos Tabiat Parkı Fiziki / İdari Taşıma Kapasitesi Değerlendirme Şekli: (1) Akıcı, Yeterli, (2) İyi, (3) Fena Değil, (4) Kötü, (5) Çok Kötü, Yer Kapasite Altyapı Korunan alana giriş yolları Korunan alandaki yol ağı Park girişi Park etme Akış Park yeri imkanları Yer sayısı Biletleme Yönlendirme Bilgi imkanları İşaret levhaları Yetkililer Ziyaretçi merkezi Yiyecek içecek temini Tedarik Kolaylık tesisleri Tuvaletler Atıkların toplanması Patika ağı Yeterlilik durumu Yaban hayatı izleme noktaları Aktiviteler Seçenekleri Sayısı ve uygunluğu Paket doğa turları Bisiklet kiralama Araç kiralama At - katır kiralama Çalışanlar Yeterli sayıda Donanımlı 200

217 26 Ağustos Tabiat Parkı Fiziki / İdari Taşıma Kapasitesi İncelemesi ve Değerlendirmesi: 26 Ağustos Tabiat Parkı na yönlendirme, park etme, ulaşım ve altyapı konularında sorunlar yaşanmamaktadır. Ancak Tabiat Parkı nın paket doğa turları, bisiklet kiralama, araç ve at/katır kiralama aktivitelerinin ön plana çıkması ziyaretçi sayısının artmasında etkili olacaktır. 26 Ağustos Tabiat Parkı Psikolojik Taşıma Kapasitesi İle Alakalı Değerlendirmede İse; Tabiat Parkı nda şimdiye kadar herhangi bir olumsuz durum yaşanmamıştır EBER GÖLÜ : EBER GÖLÜ GENEL BİLGİLER (KONUM, TARİHİ, TOPOĞRAFİK ÖZELLİKLER, YÜKSELTİLER,) Eber Gölünün Konumu : Eber Gölü, Afyonkarahisar İline bağlı Çay- Sultandağı ve Bolvadin ilçelerine sınırı olan Türkiye'nin 12. büyük gölüdür. En derin yeri 21 metredir. 38 derece 40 dakika Kuzey paralelleri, 31 derece 12 dakika Doğu meridyenleri arasında yer almaktadır. Sultan Dağları'nın kuzeybatı yamaçlarıyla, Emirdağlarının güney uzantıları arasında, Akarçay-Eber kapalı havzası içinde yer alan tektonik bir göl olan Eber Gölü, Akarçay vadisinde, güneyde Sultan Dağları, kuzeybatısında, 2531 rakımlı Toprak Tepe ile çevrili, kuzeyde 2066 rakımlı Emirdağlarının güneyinde geniş bir saha ortasında bulunmaktadır. Afyonkarahisar-Konya demiryolu, Çay ve İsaklı istasyonları arasında sazlık ve kamışlık olan gölün, güney kenarından dolaşır. Eber gölünün suları, Devlet Su İşleri'nin yaptığı bir kanalla, Taşköprü köyü yakınlarında, Akşehir gölüne boşaltılmaktadır. Deniz seviyesinden 965 m. yükseklikteki gölün çevresinde, alüvyal düzlükler yer alır. Akşehir gölünden yüksekliği 7 m. olan gölün, güney kıyıları, doğu-batı istikametinde 18 km. olup, gölün alanı yaklaşık 125 km 2 ' dir (Atalay, 1977). 201

218 Eber Gölünün İllere Ortalama Uzaklığı (km) AMASYA 603 ESKİŞEHİR 146 MARDİN 1100 AKSARAY 345 ANKARA 268 GAZİANTEP 782 MUĞLA 400 BAYBURT 1040 ANTALYA 320 GİRESUN 885 MUŞ 1210 KARAMAN 302 ARTVİN 1256 GÜMÜŞHANE 1045 NEVŞEHİR 410 KIRIKKALE 300 AYDIN 415 HAKKARİ 1636 NİĞDE 442 BATMAN 1204 BALIKESİR 396 HATAY 765 ORDU 811 ŞIRNAK 1300 BİLECİK 286 ISPARTA 165 RİZE 1167 BARTIN 557 BİNGÖL 1110 İÇEL 566 SAKARYA 348 ARDAHAN 1342 BİTLİS 1290 İSTANBUL 456 SAMSUN 690 IĞDIR 1406 BOLU 452 İZMİR 323 SİİRT 1260 YALOVA 372 BURDUR 200 KARS 1335 SİNOP 670 KARABÜK 440 BURSA 315 KASTAMONU 502 SİVAS 660 KİLİS 809 ÇANAKKALE 580 KAYSERİ 544 TEKİRDAĞ 628 OSMANİYE 650 ÇANKIRI 410 KIRKLARELİ 665 TOKAT 650 DÜZCE 407 ÇORUM 541 KIRŞEHİR 432 TRABZON 1000 DENİZLİ 251 KOCAELİ 345 TUNCELİ 1056 DİYARBAKIR 1199 KONYA 200 ŞANLIURFA 889 EDİRNE 724 KÜTAHYA 136 UŞAK 150 ELAZIĞ 950 MALATYA 850 VAN 1443 ERZİNCAN 916 MANİSA 340 YOZGAT 446 ERZURUM 1104 K.MARAŞ 741 ZONGULDAK 540 Şekil 7. Eber Gölü Uydu Görüntüsü 202

219 Alanın Tarihçesi : Eber Gölü, İç Anadolu Bölgesindeki Akarçay Havzasında, yüzey alanı 125 km² bulan, bir tatlı su bataklık olan, kuzeyinde Emir Dağları ve güneyinde Sultan Dağları, denizden 967 metre yükseklikte olan bir çöküntü gölüdür. Bulunduğu Akarçay Havzası, hep sismik olarak aktif olan, kuzeybatı-güneydoğu yönünde ortalama 100 kilometre uzunlukta ve 25 kilometre genişlikte olan çökük alandır. Bir zamanlar çok büyük ve derin olan, son Buzul Çağı (Pleistosen) gölünden geriye kalan, diğer göller gibi artık bir göldür. Eber Gölü, Akarçay ve Sultandağlarından gelen kaynak suları ile beslenmektedir. Bu sebeple yıl içerisinde yüzölçümü farklılık gösterir. En düşük su seviyesi Ekim 1991'de görülmüştür. Göl alanı 62 km²'ye kadar düşmüştür. En yüksek su seviyesi ise Mayıs 1969'da görülmüştür. Göl alanı km²'ye ulaşmıştır. Foto 64. Eber Gölü Göl, Türkiye'nin en ilgi çekici göllerindendir. Çok büyük bir göl olmasına rağmen üzerinde bulunan kamışlardan dolayı büyük kısmı göl değilde çayırlık gibi görülür. Özellikle avcıların uğrak yeridir. Üzerinde yüzlerce yüzen adacık bulunur, bu adacıklara yerli halkın "kopak" adını verdiği, kopaklar kalınlaşan kamış köklerinin topraktan ayrılarak üzerine 203

220 zamanla rüzgarın etkisiyle toprak birikmesiyle meydana gelir. Bazı kopaklar o kadar büyüktür ki üzerlerinde balıkçıların, avcıların ve kamışçıların barınaklar kurdukları da görülmüştür. Etrafında kurulmuş Derekarabağ, Ortakarabağ, Yenikarabağ ve diğer komşu köylerde tarımla uğraşan insanlar, Göl kıyısındaki ekilebilir tarlalarda buğday ekip yaşamlarını sürdürürler. Bitki örtüsü: Yüzeyinin çoğu yüksekliği beş hatta altı metreye ulaşan kırmızı kamışlarla kaplı olan Eber Gölü, sığ kıyılarında su bitkileri ve etrafında diğer bitkiler yetişir, bunlar; Hasırotu (Typha latifolia), Kırmızı kamış (Phragmites australis), (Lycopus europaeus), (Mentha aquatica). Bunların yanında 1982 yılında Türk botanikçiler tarafından keşfedilen Thermopsis turcica Dünya üzerinde sadece Akşehir ve Eber göllerinin güney kıyılarında parçalı populasyonlar şeklinde yayılış göstermektedir. Türkiye endemiği olan bu türün doğada kısa süre içinde yok olacak olan türler içerisinde olduğu ve çok tehlikede (Critically Endangered- CR) kategorisinde bulunduğu bilinmektedir. Yerel isimleri ise Eber Sarısı veya Piyam dır. Baklagiller (Fabaceae) Ailesinden çok yıllık bir bitki olan Eber Sarısı, uzun rizomlu (toprak altı gövde), dik, cm arası boylanan, sarı çiçekli, otsu bir bitkidir. Gövde ve yapraklar uzun yumuşak tüylüdür. Yaprakları trifoliyattır (üç yaprakçıklı). Çiçek durumu uç kısımda olup salkım şeklindedir. Çanak yapraklar (kaliks) sık beyaz tüylü, taç yapraklar (korolla) sarı, yaklaşık 25 mm dir. Ovaryum 3 karpellidir. Meyve 3-10 tohumlu legümen (bakla tipi) ve tüylüdür. Akşehir ve Eber göllerinin kuruması ve geri çekilmesi sonucu kıyı bölgelerinde de taban suyu düşmüş ve Eber Sarısının habitatı zarar görmüştür. Ayrıca bölgede yapılan bahçe tarımı yüzünden Eber Sarısı tarlalarda istenmeyen ot konumundadır ve çiftçiler tarafından da yok edilmek istenmektedir. Bununla birlikte Piyan tohumları alandaki böcekler (özellikle Coleoptera üyeleri) tarafından meyve kabukları delinerek yenildiği için meyvelerin içinde yeteri kadar tohuma rastlamak güçtür. 204

221 Böcek istilasına uğramış populasyonlardan tohum elde etmek zordur. Bu da bitkinin tohum ile yayılmasını ve üremesini ileri derecede sınırlandırmaktadır. Bitki, neslini tehlikeye atan bu ana etmenlerin yanında bazı avantajlara da sahiptir. Hayvanlar tarafından otlanmaz ve tıbbi yada başka bir kullanıma sahip olmadığı için doğadan toplanma tehlikesi yoktur ve rizomları ile üreyebilmesi sayesinde arsız ot şeklinde çoğalabilmektedir. Foto 65. Eber Sarısı Kaynak: Yukarıda saydığımız küçük avantajlara rağmen Eber Sarısı nın etkili koruma önlemlerine ihtiyacı vardır. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğümüz Eber gölündeki popülasyonun belli bir kısmını korumaya almıştır. Değişik üniversitelerden bilim insanları ve çeşitli projeler ile de korumaya yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Kocatepe Üniversitesi nden Dr. Süleyman Cenkci ve ekibi tarafından yapılan çalışmalar ile elde edilen sağlıklı tohumların çimlenme sorunları olduğu tespit edilmiş ve bunun aşılma yolları bulunmuştur. Bu sayede elde edilen sağlıklı tohumlardan bitkinin çoğaltılması mümkün olabilecektir. Ayrıca yine aynı ekip bitkinin biyoteknolojik yöntemler kullanılarak kısa sürede çok sayıda klonlanarak çoğaltılabileceğini göstermiştir. Bu yöntem ile doğal popülasyonların kısa sürede restoresi mümkün olabilecektir. 205

222 Bu özelliğin kültür baklagillerine aktarılabilmesi ile ilgili özellikler değişik üniversitelerden bilim insanları tarafından araştırılmaktadır. Böyle önemli bir bitkinin korunması için yapılan tüm bu çalışmalara ek olarak özellikle bölge halkının bilgilendirilmesi ve bu konuda duyarlı hale gelmesi gereklidir. Genel anlamda da unutulmaması gereken bir gerçek daha vardır. Türkiye florası 9000 in üzerinde bitki türü içermektedir ve bu türlerin yaklaşık 3000 i Türkiye endemiğidir. Başka bir ifade ile çevremizde bulunan her üç bitki türünden birisi yalnız Türkiye de yaşamaktadır. Bu endemik bitkilerin büyük çoğunluğu da tehlike altındadır. Bitki çeşitliliğimizin korunması için tüm doğaseverlerin üzerine düşenleri yapması gerekmektedir. Balık Türleri: Eber Gölündeki bazı balık populasyonları ise; Sazan balığı (Cyprinus carpio), Aynalı Sazan balığı (Cyprinus carpio morpha noblis), Turna balığı (Esox lucius), Dere kaya balığı (Gobio gobio). Foto 66. Eber Gölü nde Yaşayan Yaban Hayvanlarına Ait Yumurtalardan Bir Görünüm. 206

223 Eber Gölündeki Bazı Su Kuşları : Birçok göçmen su kuşları avlanmak, kamış adalarda kuluçkaya yatmak (üremek) ve bazıları kışlamak için Eber Gölüne gelirler, bunlar; Küçük karabatak (Phalacrocorax pygmeus), Yeşilbaş Ördek Fiyu Bayağı kaşıkçı (Platalea leucorodia), Dalmaçya Pelikanı (Pelecanus crispus), Bayağı balaban (Botaurus stellaris), Balıkçılgiller (Ardeidae), Alaca balıkçıl (Ardeola ralloides), Erguvani balıkçıl (Ardea purpurea), Pasbaş patka (Aythya nyroca), Gülen sumru (Sterna nilotica), Büyük cılıbıt (Charadrius leschenaultii), Sakarca kazı (Anser albifrons), Küçük sakarca kazı (Anser erythropus), Sakarmeke (Fulica atra), Dikkuyruk (Oxyura leucocephala), Kılıçgagagiller'den (Himantopus himantopus), Bayağı aynak (Plegadis falcinellus), ve kamışların arasında kum adalarda Kolyeli büyük yağmurcunu (Charadrius hiaticula) kuluçkaya yattıkları gözlenmiştir. Macar Ördek (Netta rufina) Kara Ördek (Anas rubripes) Karabaş Patka (Aythya marila) Fiyu (Anas penelope) Çamurcun (Anas crecca) Çıkrıkcın (Anas querquedula) Elmabaş Patka (Aythya ferina),sakarmeke(fulica atra),su Çulluğu (G. gallinago) Kaynakça: 207

224 EBER GÖLÜ NÜN SEÇKİN DOĞA TURİZMİ DEĞERLERİNE AİT BİLGİLER : Afyonkarahisar ilinin gerek Akdeniz bölgesi gerekse Ege Bölgesi ve İç Anadolu Bölgesi arasında ulaşım bakımından köprü görevi görmesi, Afyonkarahisar ın gerek karayolu gerekse demir ve hava yollarına sahip olması, Afyonkarahisar da birçok faaliyet yapılması konusunda karayolu bakımından gerekli altyapıya sahip olması Doğa Turizmi potansiyellerinin öne çıkarmada ve aktivitelerin gerçekleşmesinde önemli bir yere sahiptir. Foto 67. Eber Gölü nde Saz (Kamış) Kesimine İlişkin Bir Görüntü 208

225 EBER GÖLÜ NIN DOĞA TURİZMİ POTANSİYELİNİN ÖNE ÇIKTIĞI VE SUNDUĞU AKTİVİTELER : Eber Gölünde doğa turizmine yönelik Kuş Gözlemciliği, Foto Safari, Çadır -Kamp Turizmi ve Sportif Olta Balıkçılığı faaliyetleri gerçekleştirilebilir. Eber Gölü ve Yakın Çevresi EBER GÖLÜ NÜN DOĞA TURİZMİ YÖNETİMİ AMAÇLARI : Özellikle Yaban Hayvanlarının iyi Gözlenebildiği yerlere manzara seyir noktaları oluşturmak Doğa ve Kültür gezileri için önemli rotalar ve noktalar belirleme ve bunlara ulaşım ve bilgilendirme planı geliştirmek Yerli ve Yabancı Konuklara iyi bilgi ve açıklamalar içeren iyi yönetilen ekoturizm köyleri ağı oluşturmak. Özellikle Yaban Hayvanlarının iyi Gözlenebildiği yerlere manzara seyir noktaları oluşturmak 209

226 Kamuoyu çevre bilinçlendirme kampanyası Özel kuş gözlem ve yaban hayatı iz sürme programlarının gerçekleştirilmesi Tanıtım, Bilgilendirici ve açıklayıcı materyallerin sağlanması ve pazarlamaya yönelik etkinlikler Eber Gölü ve ve Turizm Alanları 210

227 EBER GÖLÜ NIN ÖNÜMÜZDEKİ 3 YIL İÇİN TURİST ARTIŞ ÖNGÖRÜSÜ : Alanı yıllık ortalama kişi ziyaret etmektedir. Eber Gölü ile özdeşleştirilecek projelerin hayata geçmesinden sonra gerek yerli gerekse yabancı turistlerinde alanı ziyarete gelmesi öngörülmektedir. Kuş Gözlem Kulelerinin yapılması da birçok ilgisini ve dikkatinin Eber Gölü üzerine çekilmesine vesile olabilir. Eber Gölü Turizm Talebi Değerleri Halihazırdaki Ziyaretçi Sayısı Para Harcama Ziyaretçi Profili Gelişlerinin İlk 5 Sebebi Kıyaslanabileceği Saha Ziyaretçi (konaklamayanlar) : kişi Yeme - İçme, Bireysel gezginler : % 80 Eşler: % 10 Aileler : % 15 Tur grupları (tanıdık ve benzer talepteki kişilerin bir araya gelmesi şeklinde) : % 40 Diğerleri : % 60 (1) Avcılık, (2) Fotosafariler, (3) Rekreasyon (4) Yaban Hayatı (fauna gezileri), (5) Sağlık Turizmi Akşehir Gölü - Karakuyu Gölü Sahanın Uluslararası havaalanına yakınlığı Alana Ulaşım Ulaşım için problemler: Eber Gölü Ulaşılabilirlik Analizi Orta derecede yakın; 3 saat ( 2-4 saat arasında) Özel taşıt ( x ) Diğerleri ( x ) (Bisiklet, motosiklet, yürüyüş, atlı vb.) Ziyaretçiler alana genel olarak kendi arabalarıyla gelmektedir. Gölün içine ise kayıkçılar yardımıyla girmektedirler. 211

228 Taşımacılık ağı Eber Gölü Altyapı Analizi Yetersiz Yeterli İyi Açıklama Alana Ulaşım; Bazı bölgelerde taşımacılık ağı ile olurken, bazı yerlerde ise taşımacılık ağı oluşmadığından kişisel araçlarla yapılmaktadır. Eber Gölü Altyapı Analizi Yetersiz Yeterli İyi Açıklama Yerel ağ(toprak, Genel olarak Asfalt asfalt) Anayollara bağlantı Yeterli Yerel genel taşımacılık Programlar Ücretler Ring patikaları Bazı bölgelerde yeterli iken bazı bölgelerde yetersizdir.. Eber Gölü Sulak Alan Yönetim Planı Mevcuttur. Alan Ücretsizdir. İşaret levhaları Genel Olarak yeterli Genel yer işaret levhaları Bilgi panoları Araçlar için park kapasitesi Bilgi alma ve tercüme kolaylıkları Yeterli Yerel Halk Göle Gelenlere kılavuzluk yapmaktadır. Restoran sayısı Alanda Restoran bulunmamaktadır 212

229 Eber Gölü Yeme İçme Konaklama Analizi Restoranların Durumu Restoran Kategori Turistik Yerel Sayısı Açıklama Afyonkarahisar-Konya Yolu Üzerinde bulunan lokantalar İlçelerde ve kasabada bulunan lokanta vb yerler Eber Gölü Yeme İçme Konaklama Analizi Restoranların Durumu Yemek Standartları Yüksek standartlı yemek sunanlar : 3 Yeterli ve yöresel standartta yemek sunanlar: 3 Kötü standartta yemek sunanlar : 0 Barınma imkanları Kategori (İyi Kötü - Orta) Kuruluş Sayısı Yatak Sayısı Oteller İyi Yatak & Kahvaltı İyi Oteli Diğerleri: Pansiyon İyi

230 Sunduğu değerlerden Eber Gölü Sahasının Kendine Has Seçkin ve Diğer Önemli Özellikleri: Alan turist ziyaret döngüsüne girecek şekilde turistlerin ilgisini çekecek diğer alanlara yakın mı? Tek - Eşsiz olanlar var mı? Biraz farklı ama değerli olanlar Diğer ilgi çeken yerlere benzer olanlar Evet Var - Yok Neler? Yok Var Var Var Barındırdığı fauna Tektonik olarak oluşmuş Diğer Göllere Benzemektedir. Saha Heybeli Kaplıcalarına yakın bir konumdadır Eber Gölü Sahasının Kendine Has Seçkin ve Diğer Önemli Özellikleri: Alandaki yabanıl varlıklar Bayrak türler Diğer ilginç yaban hayatı (fauna) Endemik bitkiler, Var - Yok Neler? Var Eber Sarısı (Piyan) ve Saz Kedisi Var Var Alanın en önemli kaynak değerlerinden birisi faunası olup, Göçmen Kuşlar ve Diğer kuş türlerinin çoğu bulunmaktadır. Ayrıca saz kedisi de alana özgü bir canlıdır. Eber Sarısı(Piyan) 214

231 Garanti edilen türler var mı? Eber Gölü Tatmin Edici Yaban Hayatı İzleme İmkanı Memeliler Kuşlar Açıklama Var Göldeki sazlık alanlarada zaman zaman yaban domuzlarına rastlamak mümkünken; Yılın değişik dönemlerinde Su Kuşları tarafından da alan ziyaret edilmekte, kuşların yumurta bırakma alanı olarak ta hizmet vermektedir. Domuz Su Kuşlarının Büyük bir çoğu Genellikle rastlanma ihtimali Sahadaki tesisler Yetersiz Yeterli İyi Durum Açıklaması Rekreasyonel tesisler Alanda Göle (sulak Spor tesisleri alana) ait faaliyetler Diğerleri olduğundan gölün etrafında herhangi bir tesis inşa edilmemiştir. Eber Gölü nün Taşıma Kapasitesi Analizi Eber Gölü ve çevresinde yaşayan paydaş ve ilgi grupları ile yapılan birebir görüşmeler, çalıştaylar ve yönetici gözlemleri neticesinde aşağıdaki veri grupları elde edilmiştir. 215

232 Eber Gölü Sosyal ve Ekonomik Taşıma Kapasitesi Değerlendirme Şekli: (1) Tamamen Sağlanabiliyor, (2) Genel Olarak Sağlanıyor, (3) Veri Yok, (4) Çoğunlukla Sağlanamıyor (5) Hiç Sağlanamıyor, Göstergeler Tüm ilgi grupları turizmden elde edilen gelirden eşit pay alırlar Tüm ilgi grupları turizm gelişimine oranlı bir miktar para yatırımı yapabilir Yerel ekonomi için turizm faydaları açıktır Turizm gelişimiyle ilgili paydaşların ihtiyaç,istek ve önerileri ele alınıyor Tüm ilgi gruplarına önem veriliyor İlgi gruplarının birbiriyle olan ilişkileri iyi Beraber çalışmanın önemi biliniyor İyi bir işbirliği içindeler Belirli kararların alınma amacı saklanmıyor Yerel ilgi grupları karar almada söz sahibi Bölgesel ilgi grupları karar almada söz sahibi Diğer sektörler de turizm gelişimine fayda sağlıyor Turizm kırsal ekonomiye destek veriyor Geleneksel faaliyetler ve üretim türleri turizm gelişiminden sonra gelişme gösterdi Turizm gelişimi istihdamı artırma beklentilerini karşılıyor Yerel halk, özellikle gençler için yeni iş imkanı ortaya çıktı Kendi turizm işini kurmak isteyenlere yeterli destek veriliyor Turizm işi kurmak için eğitim ve öğretim veriliyor Planlı turizm uygulaması yapılıyor Yerel köyler ve kamusal alanın özelliği turizmden sonra zarar görmemiştir. Turizm temel olarak yerel mal ve hizmetlerden faydalanır Bölgemizi ziyaret eden turist sayısı yeterlidir 216

233 Eber Gölü Sosyal ve Ekonomik Taşıma Kapasitesi Değerlendirme Şekli: (1) Tamamen Sağlanabiliyor, (2) Genel Olarak Sağlanıyor, (3) Veri Yok, (4) Çoğunlukla Sağlanamıyor (5) Hiç Sağlanamıyor, Göstergeler Turizm kültürel mirasın devamına yardımcı oluyor Turizm endüstriyel mirasın sürdürülmesi için yardımcı oluyor Turizm gelişimi peyzaj dokusuna zarar vermiyor Turizm doğanın korunmasına yardımcı oluyor Turizm kültürel manzaranın korunmasına yardımcı oluyor Turizm hayat kalitesini artırıyor Sonuçları : Eber Gölü Sosyal ve Ekonomik Taşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Eber Gölü nde ilgi gruplarının birbiriyle çalışma desteklerinin verimli olmamması menfi etkilere sebep olsa da, göldeki turizmin kırsal ekonomiye destek vermesi, istihdamı arttırması ve diğer sektörlerin de destek vermesi sosyal ve ekonomik taşıma kapasitesini geliştirmiştir. Faaliyet Eber Gölü Ekolojik Taşıma Kapasitesi Analizi Genel Etkiler Korunan Alan Üzerindeki Etki Kabul Edilebilir Etki Kabul Edilemez Kabul Edilebilir Ancak; Kamping & piknik Menfi Katı atıklar Katı atıklara ait çözümler gerekir. Dağcılık, Müspet Trekking Yeme içme Menfi Katı atıklar Katı atıklara ait çözümler gerekir. Doğa yürüyüşü Müspet Kanyoning Müspet Mağaracılık Yaban hayatı gözlemi Müspet Bilimsel geziler Müspet 217

234 Eber Gölü Ekolojik Taşıma Kapasitesinin Etkileri Değerlendirme Şekli: (1) Tamamen Doğru, (2) Genel Olarak Doğru, (3) Veri Yok, (4) Çoğunlukla Yanlış (5) Hiç Yok, Ekolojik Göstergeler Bitkiler turizm artışından etkilenmemektedir Turistler yaban hayatı için rahatsız edici bir faktördür Turizmden dolayı flora ve faunada ölümler artmıştır Eber Gölü Ekolojik Taşıma Kapasitesi Verilerini Değerlendirme Sonuçları : Eber Gölü, özellikle çadır-kamp turizmi, kuş gözlemciliği ve foto safari için uygun bir alandır. Ancak özellikle çadır-kamp turizmi esnasında olulamn katı atıklarının menfi etkilerinin giderilmesi gerekmektedir. Ayrıca bitkiler turizm artışından etkilenmese de, turistler yaban hayatı için rahatsız edici bir faktör olmaktadır. Eber Gölü Fiziki / İdari Taşıma Kapasitesi Değerlendirme Şekli: (1) Akıcı, Yeterli, (2) İyi, (3) Fena Değil, (4) Kötü, (5) Çok Kötü, Yer Kapasite Altyapı Korunan alana giriş yolları Korunan alandaki yol ağı Park girişi Park etme Akış Park yeri imkanları Yer sayısı Biletleme Yönlendirme Ücret Alınmamaktadır Bilgi imkanları İşaret levhaları Yetkililer Ziyaretçi merkezi Bulunmamaktadır. 218

235 Eber Gölü Fiziki / İdari Taşıma Kapasitesi Değerlendirme Şekli: (1) Akıcı, Yeterli, (2) İyi, (3) Fena Değil, (4) Kötü, (5) Çok Kötü, Yer Kapasite Yiyecek içecek temini Tedarik Kolaylık tesisleri Tuvaletler Patika ağı Yaban Hayatı İzleme Noktaları Atıkların toplanması Yeterlilik durumu Sayısı ve uygunluğu Aktiviteler Seçenekleri Paket doğa turları Bu aktiviteler için Bisiklet kiralama Araç kiralama At - katır kiralama Eber Gölü Uygun Şartları sağlamamaktadır. Çalışanlar Yeterli sayıda Donanımlı Eber Gölü Fiziki / İdari Taşıma Kapasitesi Yönünden Yapılan Değerlendirme : Eber Gölü ne girişte ücret alınmamaktadır. Eber Gölü ne ziyaretçi merkezi yapılması gerekmektedir. Göl alanının büyük olması, gölün adet giriş-çıkış noktasının olması alanla ilgili koruma ve bakım işlerini zora sokmaktadır. Katı atıklar zaman zaman sorun teşkil edebilmektedir. Ayrıca personel eksikliği giderilmeli ve gerekli noktalara tuvaletler konmalıdır. Yaban Hayvanlarını avlamak için gelen kişilerin bilinçsizce av yapmaları alanla ilgili bir diğer sıkıntıyı oluşturmaktadır Eber Gölü Psikolojik Taşıma Kapasitesi İle Alakalı Değerlendirmede İse; Genel olarak alana gelen turistlerle yerel halk arasında herhangi bir sıkıntı olmamaktadır. 219

236 STRATEJİLERİ : 6. AFYONKARAHİSAR DA SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ 6.1. GELİŞME STRATEJİLERİ STRATEJİ : 1 Doğa turizmi yatırım projelerine uygulanmak için teşviklerin sağlanması ile Afyonkarahisar da turizm sektöründe yatırımların arttırılması STRATEJİ : 2 Sürdürülebilir doğa turizmi ürünlerinin, turistik kalkınma sürecinde zarar görmek yerine, faydalı olan yerel çevre, toplum ve yöre kültürüyle uyum içinde işlenmesi STRATEJİ : 3 Yüksek potansiyele sahip ilçelerde yerel kalkınmada turizmin güçlü bir araç olarak öne çıkarılması STRATEJİ : 4 Ürün çeşitliliğini artırma yoluyla, gelirlerin artırılmasının sağlanması 6.2. PAZARLAMA STRATEJİLERİ : STRATEJİ : 1 Milletler arası, ülke geneli, bölgesel ve yerel ölçekte markalaşmanın hedeflenmesi, ülke çapında tanıtım ve pazarlamaya ek olarak varış noktaları bazında tanıtım ve pazarlama faaliyetlerine başlanması STRATEJİ : 2 Toplumun farklı kesimlerine uygun fiyatta, kaliteli turistik ürün alternatiflerinin sunulması, faydalandırmada yüksek ekonomik güç sahibi olmanın gerekmemesi 220

237 6.3. ZİYARETÇİ YÖNETİMİ STRATEJİSİ : STRATEJİ : 1 Koruma ilkelerinin yaygınlaştırılması, bunun yanında, müşteri beklentilerine de dayalı sürdürülebilir ziyaretçi yönetiminin sağlanması 6.4. İZLEME VE DEĞERLENDİRME (TURİZMİN ETKİLERİNİN VE SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİN İZLENMESİ) STRATEJİSİ : STRATEJİ : 1 Turizmin etkilerinin izlenmesi için, izleme birimlerince göstergelerden yararlanılması 221

238 7. KAYNAKLAR : Afyon Kocatepe Üniversitesi, 2001, Afyonkarahisar Kütüğü, Cilt 1, Afyonkarahisar Afyonkarahisar Valiliği, 2004, Anadolu nun Kilidi Afyon Afyonkarahisar Valiliği, 2013, İl Brifing Raporu, Afyonkarahisar Afyonkarahisar Valiliği, Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Ardos, 1978; Afyonkarahisar Bölgesinin Jeomorfolojisi. İ.Ü. Edeb. Fak. Yayınları No: 2418, Coğrafya Enst. Yayınları No: 97, İstanbul Baytok, A., Yavuz. M., Akdağ Tabiat Parkı nın Ekoturizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi Darkot ve Tuncel, 1995; Ege Bölgesi Coğrafyası.İstanbul Ünv. Coğr. Enst. Yayınları, No: İstanbul Demir, 2004;Milli Parklar ve Turizm. Editör: Yüksel, A. ve Hançer, M. Turizm İlkeler ve Yöntemler. Turhan Yayıncılık, Ankara Demir, 1999: Turizm ve Rekreasyon Faaliyetlerinin Olumsuz Çevresel Etkileri: Türkiye deki Milli Parklara Yönelik Bir Uygulama. Dokuz Eylül Üniversitesi BF Dergisi, 17 (2), Demir ve Çevirgen, 2006: Ekoturizm Yönetimi (1. Basım), Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, Afyonkarahisar DSİ, 2013, 183. Şube Müdürlüğü, Afyonkarahisar DTP, Afyon İli Raporu Doğanay,2001; Türkiye Turizm Coğrafyası.Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya Kervankıran, İ.,2012 ; Afyonkarahisar İlinin Başlıca Doğal Tarihi ve Kültürel Kaynaklarının Sürdürülebilir Turizm Açısından Değerlendirilmesi, Doktora Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya A.B.D Afyonkarahisar Kervankıran, 2001; Sincanlı (Sinanpaşa) İlçesi nin Coğrafi Etüdü. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalı,(Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul Kozak ve Yılmaz,2010; Otel Yöneticilerinin İç Girişimcilik Algılamaları: Frigya Bölgesi Örneği. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, Cilt 21, Sayı 1 222

239 Kozak vd, 2000: Genel Turizm: İlkeler-Kavramlar (4.Bası), Ankara: Turhan Kitabevi Yayınları. Nayır, O, Özaltın., O., Gül,A., 2008; Türkiye de Ekoturizm Kavramı ve SWOT Analizi IV. Lisans Üstü Turizm Öğrencileri Araştırma Kongresi Bildiriler Kitabı,ss: Newsome vd, 2002: Effects of HorseRiding on National Park and Other Natural Ecosystems in Australia.Implications for Management. Journal of Ecotourism, 1 Orman İşletme Müdürlüğü, 2013, Afyonkarahisar Oruç, 2004; Bir Alternatif Turizm Türü Olan Doga-Atlı Spor Turizminin Kastamonu Örnegi Üzerinde _rdelenmesi. (Bina Arastırma ve Planlama Programında Hazırlanan Yayınlanmamıs Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, İstanbul. Özbey, 2002; Küreselleşme Sürecinde Sürdürülebilir Turizm Kalkınması, Globalization and Sustainable Development, International Scientific Conference, Book:4, 1-3/07/2002,12 Mayıs 2007, Özbek, 2002; Dünya'da ve Türkiye'de Termal Turizminin Önemi. Anatolia, 2 Özey, 2002; 20.Yüzyılın Başlarında Afyon un Tarihi Coğrafyası. VI. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Afyonkarahisar Belediyesi Yayınları. Yayın No:10, Afyonkarahisar. Özgüç, 2007; Turizm Coğrafyası. Çantay Kitabevi, İstanbul Özdemir ve Şenkul, 2010; Tüfler İçerisinde Geçen Hayatlar. Bilim Teknik Dergisi, Eylül Sayısı. Ankara. Sel, 2001; Afyonkarahisar da Sivil Mimari. Afyon Kocatepe Üniversitesi Yayınları. Afyonkarahisar Kütüğü Cilt-1 Afyonkarahisar Soykan, 1999, 2003; Doğal Çevre ve Kırsal Kültürle Bütünleşen Bir Turizm Türü: Kırsal Turizm. Anatolia Turizm Araştırmaları Dergisi. Yıl:10. Mart-Haziran, Soykan F, 2003; Coğrafi Çevrenin Turizm Amaçlı Değerlendirilmesinde Turizm Potansiyelini Saptamanın Önemi. Coğrafi Çevre Koruma ve Turizm Sempozyumu, Ege Üniversitesi Edebiyat Fak. Yayınları.İzmir. Soykan, 2004; Kırsal Alanların Turizm Potansiyelinin Saptanması ve Şirince Köyü ne (İzmir) Uygulanması. Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir; Somuncu, 2004; World Heritage Sites in Turkey: Current Status and Problems of Conservation and Management. Coğrafi Bilimler Dergisi, 8 (1), Ankara. 223

240 Şahin, 2008; Son Yıllarda Canlılık Kazanan Kocatepe Zafer Yürüyüşü ve Önemi. Afyon Kocatepe Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:, Sayı: 2. Afyonkarahisar Taş, 2010; Sandıklı İlçesinde Arazi Kullanımı ve Planlama Önerileri. Ümit Ofset matbaacılık, Ankara Taş, ve Yakar, 2009; Afyonkarahisar İlinde Yükselti Basamaklarına Göre Arazi Kullanımı. Coğrafi Bilimler Dergisi 8 (1). Ankara Uyan, 2001; Anılarda Afyonkarahisar. Afyon Kocatepe Üniv. Yay. Afyonkarahisar Yazıcı vd., 2007; Afyonkarahisar Şehri nde Başlıca Planlama ve Altyapı Sorunları. VII. Afyonkarahisar Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri, Afyonkarahisar Belediyesi Yayın No:12. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). İzmir Yılmaz, H., 2008; Turizm Çeşitlendirmesi kapsamında Ekoturizmin Ürünü olarak Tatil Çiftliklerine Yönelik SWOT Analizi, Doktora Tezi, Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İşletme A.B.D Afyonkarahisar Yılmaz, 2001; Afyon ve Çevresinin Bitki Örtüsü. Türk Coğrafya Dergisi. İstanbul. Yılmaz, 2004; Afyon İli Genel Coğrafya Özellikleri. Afyonkarahisar Valiliği, Anadolu nun Kilidi Afyon. Afyonkarahisar Valiliği, Yayın No:21. Afyonkarahisar. Yüksel, 2005; Afyonkarahisar da Canlanan Tarih. Afyonkarahisar Valiliği, Yayın No:23.Afyonkarahisar. Yüksel ve Yaşayacak, 2004; Şifalı Frigya II. Afyonkarahisar Valiliği, Yayın No:22. Yavuz M., Akdağ Tabiat Parkı nın Ekoturizm Potansiyelinin Değerlendirilmesi 224

241 LİNK KAYNAKLARI: oneid= &zoneid=2);

242 weaver, 2001a:23 Ecotourism Statistical Fact Sheet,

243

244 227

245 228 AFYONKARAHİSAR İLİ

246 229

247 230 AFYONKARAHİSAR İLİ

248 231

249 232 AFYONKARAHİSAR İLİ

250 233

251 234 AFYONKARAHİSAR İLİ

252 235

253 236 AFYONKARAHİSAR İLİ

254 237

255 238 AFYONKARAHİSAR İLİ

256 239

257 240 AFYONKARAHİSAR İLİ

258 241

259 242 AFYONKARAHİSAR İLİ

260 243

261 244 AFYONKARAHİSAR İLİ

262 245

263 246 AFYONKARAHİSAR İLİ

264 247

265 248 AFYONKARAHİSAR İLİ

266 249

267 250 AFYONKARAHİSAR İLİ