T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu Kahramanmaraş İli Kamu Hastaneleri Genel Sekreterliği Pazarcık İlçe Devlet Hastanesi

Transkript

1 T.C. Sağlık Bakanlığı Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu Kahramanmaraş İli Kamu Hastaneleri Genel Sekreterliği Pazarcık İlçe Devlet Hastanesi LABORATUVAR REHBERİ Uzm.Dr. Seçil ŞİMŞEK Biyokimya ve Klinik Biyokimya Uzmanı

2 İÇİNDEKİLER 1. Giriş 3 2. Laboratuvar İşleyişi 4 Test Girişi 4 Test Panelleri 4 Örneklerin alınması ve laboratuvara transferi 7 Örneklerin laboratuvara kabulu, ayrıstırılması 9 Analiz 9 Sonuç Gönderme ( Raporlama) Testler 11 Normal Değerler Listesi 42 Panik Değerler Listesi 45 Eksternal Kalite Kontrol Programına Dahil Testler Kaynaklar GİRİŞ Hastanelerde laboratuvar organizasyonları tüm biyolojik örneklerin klinik biyokimya başta olmak üzere laboratuvar testlerinin yapılmasını ve raporlandırılmasını sağlayan birimlerdir. Laboratuvar raporları klinisyenlere hastalıkların tanı, takip ve tedavisinde son derece önemli bilgiler vermektedir. Günümüzde laboratuvar çalışmalarında hedef, test isteklerinin yapılmasından sonuçların ilgili yerlere ulaşmasına kadar geçen süreyi kısaltmaktır (Turn Around Time = TAT). TAT da geçen sürenin önemli bir bölümü (%55-60) preanalitik evredir. Laboratuvar informasyon sistemi (LİS) ve Hastane Otomasyon Sistemlerinin (HOS) geliştirilmesiyle bu süreler ideal zamanlara yaklaşmıştır. Laboratuvarımızda yaklaşık altı yıldır laboratuvar yazılım programı (LİS) kullanılmaktadır. Test raporlarının geçerliliği ve kullanımı büyük ölçüde testi yapan laboratuvarların yetkinliğine bağlıdır. Laboratuvar akreditasyonu, laboratuvarın çalıştığı testlerin bir kısmını veya tamamını ( akreditasyonun kapsamına bağlı olarak) gerçekleştirme yetkinliğine sahip olduğunun tanınmasıdır. ISO ve standartları bir laboratuvarın akreditasyonu için genel şartları açıklayan standartlardır. Hastanemizde ISO 9001:2000 toplam kalite yönetimi sistemini kurulmasıyla birlikte laboratuvar yönetim ve organizasyonu da standartın mantığına göre revize edilmiştir.

3 Hastanelerde laboratuvar hizmetlerinde yaşanan sorunların önemli bir kısmı laboratuvar işleyişinin diğer birimler tarafından yeterince bilinmemesi ve iletişim eksikliğinden kaynaklanmaktadır. Test sonuçlarının eksik çıkması, kaybolması, test öncesi uyulması gereken kurallara uyulmaması, yanlış örnek kabı seçimi, yetersiz örnek alınması, yanlış test gününde hastaneye gelinmesi, eksik test girişi yapılması vb en çok karşılaşılan sorunlardır. Hem bu tür sorunları azaltabilmek hem de laboratuvar işleyişini başta klinisyenler olmak üzere diğer hastane çalışanlarıyla paylaşabilmek amacıyla laboratuvar rehberi hazırlandı. Bu rehberde Pazarcık Devlet Hastanesi Laboratuvarı nın işleyişi, test profili, tetkik girişinden sonuçların gönderilmesine kadar olan süreç (LİS / HOS), laboratuvarın analitik kalite çalışmaları, testlerin çalışılma yöntemleri, çalışılma zamanları, teste göre örnek türü / örnek kabı seçimi, örneklerin kabul / red kriterleri, sonuçların raporlanma zamanları, normal değerleri, varsa panik değerleri ve kısaca testlerin klinik yararları hakkında bilgilere yer verildi. 2. LABORATUVAR İŞLEYİŞİ 2.1. Test Girişleri Test girisleri için hastane otomasyon sisteminde (HOS) hasta sayfasında yer alan tetkik menüsü seçilerek tetkik giriş sayfası açılır. Burada hangi test/testler istenmişse adı, kısaltması veya kodu girilerek istek yapılabilir. Tüm testler açılarak tek tek işaretleme de yapılabilir. Kısa sürede çoklu test isteği yapabilmek için hazır test panelleri de seçilebilir. Test seçimi tamamlandıktan sonra onaylanır ve hastalar poliklinikten laboratuar kayıt ve kan alma birimine yönlendirilir. Acil biriminde ve Servislerde test girisleri için aynı işlemler yapılır ve hastalardan alınan test materyalleri laboratuvar kayıt bölümüne gönderilir. Tetkik girişleri onaylandıktan sonra test eklenmemelidir. Çünkü onay sonrası işaretlenen testler laboratuar informasyon sistemi (LİS) tarafından görülmeyecektir. Onay sonrası her yeni test isteği için yeni bir HOS girişi ve LİS kaydı yapılması gerekir. Laboratuvarda çalışılan testler çalışılma zamanlarına göre 2 gruba ayrılır: 1. Saat 12:00 e kadar kabul edilen testler 2. Sürekli ( 7/24) kabul edilen testler Test girişlerinde istenilen testin hangi gruba ait olduğuna dikkat edilmesi gerekmektedir. Grup 1 ( Son giris 12:00): Laboratuvarda çalışılan tüm testleri kapsar. Grup 2 ( 7/24 ): 1. Hemogram 15. GGT 2. AKŞ 16. ALT 3. Üre 17. AST 4. Kreatinin 18. ALP 5. Sodyum 19. GGT 6. Potasyum 20. Amilaz 7. Klor 21. Total Bilirubin

4 8. Kalsiyum 22. Direk Bilirubin 9. Kardiyak panel 23. İdrarda Gebelik Testi 10. PT/INR 24. β-hcg 11. PTT 25. Transfüzyon Paneli 12. CRP 26. Preop paneli 13. İdrar Mikroskopisi 14. İdrar Biyokimyası 2.2 Test Panelleri Klinisyenlerin sık kullandıkları bazı testler panel haline getirilmiştir. HOS tetkik girişinde panel seçilirse, panel içinde tanımlanmış testler LİS tarafında görülür ve çalışılır. Aynı hastaya hem panel hem de tek tek test girişi yapılabilir. Panel seçiminde testlerin çalışılma saatlerine dikkat edilmelidir. Transfüzyon Paneli Kan Grubu Cross Match HbsAg HCV HIV Preop. Paneli AKŞ PT/INR Üre PTT Kreatinin Sodyum ALT Potasyum AST Klor HBsAg Hemogram ANTİ- HIV Kan Grubu HCV Gebelik-2 Paneli AKS İdrar Biyokimyası OGTT 50 g 1. Saat İdrar Mikroskopisi Hemogram Gebelik-1 Paneli Hemogram HbSAg İdrar Mikroskopisi HIV İdrar Biyokimyası HCV AKŞ ALT Üre AST Kreatinin Kan Grubu İnfertilite Paneli FSH LH Prolaktin TSH

5 Estradiol Progesteron TORCH Paneli Toxoplazma IgM CMV IgM Rubella IgM FT4 Toxoplazma IgG CMV IgG Rubella IgG Dahiliye Paneli AKŞ ALT Total Kolesterol Üre AST LDL Kreatinin ALP HDL Total Protein GGT Trigliserid Albumin Amilaz Sedimantasyon Sodyum LDH Hemogram Potasyum Ürik Asid İdrar mikroskopisi İdrar Biyokimyası Hepatit PANELİ HBsAg HAV IgM ANTİ-HBs HAV IgG HCV Diyabet Paneli AKŞ TKŞ Hemogram İdrar Mikroskopisi İdrar Biyokimyası HDL Total Kolesterol LDL Trigliserid AST ALT ALP GGT Lipid Paneli-2 Total Kolesterol ALT HDL AST LDL Hemogram Trigliserit Lipid-1 Total Kolesterol HDL LDL Trigliserit

6 Karaciğer Fonksiyon Paneli ALT LDH AST Total Bilirubin ALP Direk Bilirubin GGT OGTT 75 g Paneli AKS OGTT 75 g. 1. Saat OGTT 75 g. 2. Saat OGTT 75 g. 3. Saat OGTT 100 g Paneli AKS OGTT 100 g. 1. Saat OGTT 100 g. 2. Saat OGTT 100 g. 3. Saat Troid Paneli TSH FT4 FT Örneklerin alınması ve laboratuvara transferi Polikliniklerden yapılan test isteklerinin LİS e kaydı yapıldıktan sonra kayıt/kan alma biriminde kan örnekleri alınır. İdrar ve gaita testleri için hastalara barkod etiketi yapıştırılmış idrar ve gaita kabı verilip tuvalete yönlendirilir, daha sonra hastalar örneklerini idrar laboratuvarı birimine getirirler. Kan örneği için testlere göre uygun örnek tüpü seçimi yapılır, seçilen tüplere barkod etiketler yapıştırılır. Hasta kan alma koltuğunda dinlendirilirken istenilen testler kontrol edilip hastadan kısa anamnez alınır. Uygunsuz bir durum yoksa kan alma işlemi gerçekleştirilir. Kan alma işlemi tamamlanan hastalara sonuçların ne zaman çıkacağı ve sonuçlarını nereden alabileceği bilgileri verilir. Bebeklerin kan alma işlemi öncesinde bebek sedyeye yatırılır, bebeğin sakinleşmesi ve ortama uyum sağlaması beklenirken aileye kan alma işlemi hakkında bilgi verilir. Bebek kan alma işlemi 2 teknisyen tarafından yapılmalıdır. Bu işlem 1 kez denenmeli, başarısız olunursa çocuk servisinden hemşire çağrılmalıdır. Bebeklerden idrar ve gaita örneği için örnek kapları aileye verilip nasıl örnek toplayacakları hakkında bilgi verilir ve topladıkları örnekleri idrar laboratuvarı birimine getirmeleri söylenir. Servisler ve Acil de hastaların örnekleri kendi birimlerinde alınır. Test istekleri HOS a girildikten sonra testlere göre örnek kabı seçimi yapılır, örnek kaplarına hasta isimleri yazılır. Damar yolu açık hastalarda kan alma için hastanın diğer kolu kullanılır. Kan alma işlemi hemsireler tarafından gerçekleştirilir Alınan örnekler bekletilmeden personelle laboratuvar kayıt/ kan alma birimine gönderilir. Yenidoğan kan grubu tayini için laboratuvardan teknisyen çağrılır. Kan Alma biriminde toplanan örnekler 15 dakikada bir laboratuvara personel veya teknisyenler tarafından transfer edilir. Hem kan alma biriminde hem de acil ve servislerde

7 biyolojik örnek alma ve örneklerin transferi işlemleri örnek alma talimatı, Örnek kabul ve red kriterleri talimatı, örneklerin laboratuvara transferi talimatları doğrultusunda gerçekleştirilmelidir. Mor kapaklı tüp ( EDTA lı ) Hemogram, HbA1C, Kan Grubu, Cross-Match Mavi kapaklı tüp ( EDTA lı ) PT, PTT Siyah kapaklı tüp ( Sitrat lı) Sedimantasyon Sarı kapaklı tüp Biyokimya, ASO, CRP, RF Hormon, ELİSA, Tümör markerleri

8 Gaita Kabı İdrar Kabı Bebek İdrar Torbası 2.4. Örneklerin laboratuvara kabulu, ayrıştırılması Örnekler örnek kabul birimince değerlendirilir, LİS den yapılan test isteklerine bakılarak örnek kabının uygunluğu, örnek miktarı, pıhtılaşma, kontaminasyon, vb. kontrolü yapılır. Uygun olmayan örnekler kan alma birimine geri gönderilir. Kabul edilen örneklerden serum veya plazmada çalışılacak testler için olanlar santrifüj edilir. Santrifüj süresi ve hızı testlere göre değişiklik gösterebilir. Genel olarak biyokimyasal analizler, hormon analizleri için serum, koagülasyon testleri için plazma eldesinde santrifüjü 4000 rpm 8 dakika döndürmek yeterlidir. HIV, HCV,HbsAg gibi testlerde ise 4000 rpm, 10 dakika santrifüj önerilir.santrifüj sonrası hemoliz görülen serumlar çalışılmaz. Hastadan tekrar kan alınması için kan alma birimi, acil veya servisler bilgilendirilir.

9 2.5. Laboratuvar numune red kriterleri 1. Hasta adı ve soyadının bulunmadığı, örnek tanımının yapılmadığı, hatalı yapıldığı veya istem formu ile örnek kabındaki bilgilerin uyumsuz olduğu durumlarda numune kabulü yapılmaz. Ayrıca barkodu olmayan numuneler laboratuvara kabul edilmez. Sistem arızası olduğunda, servis sorumlusunun laboratuvarı bilgilendirmesi dahilinde acil testler çalışılır. 2.Uygun tüplere alınmayan numuneler laboratuvara kabul edilmez; servis ve polikliniklerden yeni numune istenir. 3. Hemolizli numuneler laboratuara kabul edilmez. 4. Lipemik numuneler geldiğinde LİS in açıklama kısmında belirtilir. 5. Barkod tüp üzerine uygun şekilde yapıştırılmamışsa, altında isim olup olmadığı kontrol edilir ve yeni barkod basarak kabul yapılır. 6. Tüp içindeki numune miktarı yeterli değilse numune kabul edilmez. 7. Pıhtılı numuneler kabul edilmez Testlerin çalışma süreci Cihazları kullanarak yapılan analizlerden önce cihazların kontrolü ve internal kalite kontrol çalışmaları gerçekleştirilir. Sonuçlar kabul edilebilir değerlerde ise hasta örnekleri çalışılmaya başlanır. Sonuçlar geçersiz olarak değerlendirilirse çalışma başlatılmaz ve ilgili prosedürler gerçekleştirilir. Cihazlar tamamladığı analizlerin sonuçlarını otomatik olarak LİS e gönderir. LİS de hastaların tüm sonuçları toplanır, bu sonuçlar değerlendirilir, uygun bulunan sonuçlar onaylanır. Onaylanmayan testler yeniden çalışılır. LİS bağlantısı olmayan cihazlarla çalışılan testler ve cihazlarla çalışılmayan testlerin analiz sonuçları manuel olarak LİS e girilip onaylanır. Acil örnekler rutinden ayrı olarak hemen çalışılır ve analiz sonuçları bekletilmeden onaylanır. Panik Değer Listesine ait bir test sonucu bulunursa, önce analiz tekrarlanır. Tekrar sonuçları da panik değer listesinde ise testi isteyen klinisyenle görüşülüp hastanın kliniği hakkında daha fazla bilgi alınır, test sonucu hastanın kliniği ile örtüşüyorsa sonuç onaylanır. Hastanın kliniği ile örtüşmüyorsa analiz süreci gözden geçirilir hata kaynağı aranır, hastadan yeni örnek alınarak analiz tekrarlanır. Üyesi olduğumuz eksternal kalite kontrol programının belirlediği takvim günlerinde program dahilinde olan testler için eksternal kalite kontrol serumları hasta testleriyle birlikte çalışılır. Laboratuvarımızda çalışılan testlerin büyük çoğunluğu 2 yılı aşkın süredir eksternal kalite kontrol programına dahildir Sonuç Gönderme ( Raporlama) Genel olarak grup 1 olarak tanımlanmış tüm test sonuçları en geç saat 14:30 da hazır olur. Grup 2 testler ise 7/24 çalışılır, mesai saatleri içinde istenmişse ve acil test olarak belirtilmemişse diğer rutinlerle birlikte sonuçları onaylanır. Acil test istekleri 15 dakika- 1 saat (ortalama 45 dakika) içinde çalışılıp onaylanır. Test sonuçları LİS de onaylandığı zaman otomatik olarak HOS a geçer ve poliklinik, acil ve servislerdeki bilgisayarlarda hasta sayfasında görülebilir. Test sonuçlarının yazıcı çıktıları da hastanın muayene olduğu birim sekreterleri tarafından hastaya verilir.

10 LABORATUVAR AKSİYON PLANI GÜNLÜK Cihaz Bakım/Temizlik * * * * Kit, Reaktif Hazırlığı * İnternal Kalite Kontrol * İnternal Kalite Kontrol Değerlendirme * * Buzdolabı, Depo Isı-Nem Takibi * * Örnek Kabul / Red * * Analiz * * Sonuçların Değerlendirilmesi * * AYLIK Kit, Reaktif Stok Takip * Kit Verimlilik Analizi * Eksternal Kalite Kontrol Çalışması * Eksternal Kalite Kontrol Değerlendirme * Nöbet- Çalışma Planı * Birim Kalite Hedef Değerlendirme * Geri Bildirimlerin Değerlendirmesi * YILLIK Eğitim * İhale Takvimi Oluşturulması * Teknik Şartname Hazırlığı * Birim Kalite Hedeflerinin Belirlenmesi * Eğitim Takvimi * 3. TESTLER 1. AÇLIK KAN ŞEKERi: Çalışma Yöntemi: Glukoz Oksidaz (Kolorimetrik) Örnek Alma Zamanı: Rutinde 12:00 e kadar, Acil 7/24, Acil 45 dakika Normal Değer Aralığı: mg/dl ( Yetişkin) mg/dl ( Prematur) mg/di ( Yenidoğan)

11 50-80 mg/dl (< 1 yas) mg/dl (Çocuk) Klinik Yararı: Diabetes Mellitus (DM) tanı ve takibinde, hipoglisemi tanısında yararlıdır. ÖRNEK RED KRİTERİ: 12 saatlik açlık olması gerekir. 30 dakikadan uzun beklemiş numune, hemoliz. PANİK DEĞER: Birim Alt Limit Üst Limit Yetişkin mg/dl Yenidoğan mg/dl < 1 yas mg/dl TOKLUK KAN ŞEKERİ : Çalışma Yöntemi: Glukoz Oksidaz (Kolorimetrik) Çalışma Zamanı: Resmi tatiller hariç her gün Örnek Alma Zamanı: 1. Açlık 2. İlk lokmadan 1 saat sonra Normal Değer Aralığı: 2. saat değeri < 140 mg/dl Klinik Yararı: Şüpheli DM tanısında, DM li hastaların takibinde yararlıdır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Uygun saatte alınmamış numune, 30 dakikadan uzun beklemiş numune, hemoliz 3. GLUKOZ TARAMA TESTİ 50 g : Çalışma Yöntemi: Glukoz Oksidaz (Kolorimetrik) Çalışma Zamanı: Resmi tatiller hariç her gün Örnek Alma Zamanı: Yükleme için 50g glukoz ılık suda çözülür ve 5 dakikada hastaya içirilir. İçimi takip eden 1. saatin sonunda kan örneği alınır. Normal Değer Aralığı: 1. saat değeri <140 mg/dl Klinik Yararı: Gestasyonel DM taramasında yardımcıdır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hastalara teste başlamadan 3 gün öncesinden en az 150 g/gün karbonhidrat içeren normal bir beslenme önerilir. Hastanın yüklemeyi uygun şekilde

12 yapamaması, kan alma saatlerine uyulmaması, kusma, yükleme süresince su haricinde sıvı alımı, gıda alımı, sigara içilmesi, hafta dışındaki gebeler, 30 dakikadan uzun beklemiş numune, hemoliz 4. ORAL GLUKOZ TOLERANS TESTİ 75/100 g (OGTT) : Çalışma Yöntemi: Glukoz Oksidaz (Kolorimetrik) Çalışma Zamanı: Resmi tatiller hariç her gün Örnek Alma Zamanı: Hastalardan açlık örnekleri alındıktan sonra 75g veya 100g glukoz bir bardak ılık suda çözülüp 5 dakikada içirilir. 75g yükleme: Açlık, 2. saat (reaktif hipoglisemi tanısı için yüklemelerde 1, 2, 3, 4, 5. saatlerde örnek alınır.) 100g yükleme: Açlık, 1. saat, 2. saat, 3. saat kan örnekleri alınır. Çocuklarda yükleme: 1.75 g/kg (maksimum 75g) olarak ayarlanır. Normal Değer Aralığı: 75g yükleme 2. saat değeri < 140 mg/dl 100g yükleme Açlık : <95 mg/dl 1. saat : <180 mg/dl 2. saat: <155 mg/dl 3. saat: <140 mg/dl Klinik Yararı: Gizli, şüpheli DM olanlarda, Glukoz tarama testi bozuk gebelerde Gestasyonel DM tanısında ve reaktif hipoglisemi tanısında yararlıdır ÖRNEK RED KRİTERİ: Hastalara teste başlamadan 3 gün öncesinden en az 150 g/gün karbonhidrat içeren normal bir beslenme uygulanır. Hastanın yüklemeyi uygun şekilde yapamaması, kan alma saatlerine uyulmaması, kusma, yükleme süresince su haricinde sıvı alımı, gıda alımı, sigara içilmesi, 30 dakikadan uzun beklemiş numune, hemoliz 5. HbA1C ( GLUKOLİZE HEMOGLOBİN) : Çalışma Yöntemi: Immunoturbidimetrik lateks test metodu Çalışma Zamanı: Resmi tatiller hariç her gün Örnek Alma Zamanı: 12:00 e kadar Örnek türü / Örnek Kabı: Mor Kapaklı Tüp Normal Değer Aralığı: 4,0 6,2 % Klinik Yararı: DM takibinde yardımcıdır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, 30 dakikadan uzun beklemiş örnek

13 6. ÜRE : Çalışma Yöntemi: Üreaz (enzimatik) metod Örnek Alma Zamanı: 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutin 14:30, acil 45 dakika Normal Değer Aralığı: Yetişkin : 7-21 mg/dl Çocuk : mg/dl Yenidoğan : 8-25 mg/dl Klinik Yararı: Dehidratasyon, şok, kanama, konjestif kalp yetmezliği, akut-kronik böbrek yetmezliği, glomerüler ve tübüler hastalıklar, üreter, mesane, üretra tıkanıklıkları, prostat hiperplazisi durumlarında artar. Aşırı kusma, ishal, düşük protein alımı ve şiddetli karaciğer hastalıklarında azalır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi PANİK DEĞER: Birim Alt Limit Üst Limit Yetişkin mg/dl 160 Çocuk mg/dl 110 Not: Üre= BUN x 2,14 formülü ile BUN (Kan Üre Azotu) da hesaplanabilir. 7. KREATİNİN : Çalışma Yöntemi: Modifiye Jaffe metodu (kolorimetrik) Örnek Alma Zamanı: 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutin 14:30, acil 45 dakika Normal Değer Aralığı: 0,0 1,3 mg/dl Klinik Yararı: Kas nekrozları, muskuler distrofiler, travma, polimiyelit durumlarında artar, İdrar kreatinin düzeyi ile birlikte glomerüler filtrasyon hızının hesaplanmasında kullanılır. Akut böbrek yetmezliğinin sınıflandırılmasında üre/kreatinin oranı yararlıdır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi PANİK DEĞER: Birim Alt Limit Üst Limit Yetiskin mg/dl 5,0 Çocuk mg/dl 3,8

14 8. ÜRİK ASİT : Çalışma Yöntemi: Kolorimetrik Örnek Alma Zamanı: 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutin 14:30, acil 45 dakika Normal Değer Aralığı: Erkek: 4,4-8,7 mg/dl Çocuk: 2,0-5,0 mg/dl Kadın: 2,6-7,6 mg/dl Klinik Yararı: Gut, Lesh-Nyhan sendromu, miyeloproliferatif hastalıklar, kemoterapi alan lösemi-lenfoma hastaları, akut ve kronik böbrek yetmezliği, diüretik, salisilat kullanımı, ketoasidoz, laktik asidoz, kurşun-alkol intoksikasyonu, gebelik toksemisinde artar. 6- merkaptopurin, allopürinol kullanımı, renal tübüler absorbsiyon bozuklukları, Wilson hastalığı ve fanconi sendromunda azalır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi PANİK DEĞER: Birim Alt Limit Üst Limit Yetiskin mg/dl 13 Çocuk mg/dl TOTAL PROTEİN : Çalışma Yöntemi: Kolorimetrik Örnek Alma Zamanı: 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutin 14:30, acil 45 dakika Normal Değer Aralığı: 6,4 8,3 mg/dl Klinik Yararı: Dehidratasyon, addison hastalığı, diabetik ketoasidoz, multipl myelom da artar, nefrotik sendrom, malabsorbsiyon, tarvma, genis yanık ve karaciğer yetmezliğinde azalır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi PANİK DEĞER: Birim Alt limit Üst Limit Çocuk g/dl 3,4 9,5 10. ALBUMİN : Çalışma Yöntemi: Bromcresol green metodu (kolorimetrik)

15 Örnek Alma Zamanı: 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutin 14:30, acil 45 dakika Normal Değer Aralığı: 3,5 5 mg/dl Klinik Yararı: Dehidratasyonda artar, karaciğer hastalıkları, glomerulonefrit, malabsorbsiyon, yanık durumlarında azalır. Albumin negatif akut faz reaktanıdır ve akut ve kronik inflamatuar durumlarda azalır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi PANİK DEĞER: Çocuk g/dl 1,7-6,8 11. ALKALEN FOSFATAZ (ALP) Çalışma Yöntemi: Kolorimetrik Örnek Alma Zamanı: 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutin 14:30, acil 45 dakika Normal Değer Aralığı: u/ml ( İnfant, çocuk ve adolesan dönemde hızlı kemik büyümesine bağlı olarak ALP değerleri yüksek çıkabilir.) Klinik Yararı: Safra yolları patolojilerinde normalin 3-10 katı artış olabilir. Primer ve metastatik kemik tümörleri, rickets, osteomalazi, primer hiperparatrodizm, akromegali, paget hastalığı, kronik böbrek yetmezliği, akciğer infarktı, ince barsak hastalıkları, siroz, akutkronik pankreatit, akciğer, meme, kolon ve over tümörlerinde, kalp yetmezliğine bağlı hepatik konjesyonda, gebeliğin 3. trimesterinde artar. Hipotroidi, hipofosfatemi, vitamin C eksikliği, şiddetli anemi ve kwashiorkorda azalır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi 12. ALANİN AMİNO TRANSFERAZ (ALT, SGPT) : Çalışma Yöntemi: Pridoksal-5-fosfat lı IFCC yöntemi Örnek Alma Zamanı: 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutin 14:30, acil 45 dakika Normal Değer Aralığı: u/l

16 Klinik Yararı: Viral, toksik hepatit, enfeksiyoz mononükleoz, Reye sendromu, kolanjit, tıkanma sarılığı, siroz, muskuler distrofi, kalp yetmezliğine bağlı hepatik konjesyonda artar. Vitamin B6 eksikliğinde azalabilir. ÖRNEK RED KRİTERİ Hemoliz, lipemi 13. ASPARTAT AMİNO TRANSFERAZ (AST, SGOT) : Çalışma Yöntemi: Pridoksal-5-fosfat lı IFCC yöntemi Örnek Alma Zamanı: 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutin 14:30, acil 45 dakika Normal Değer Aralığı: u/l Klinik Yararı: Miyokard İnfarktüsü, konjestif kalp yetmezliği, perikardit, miyokardit, hepatik konjesyon, viral-toksik hepatit, enfeksiyoz mononükleoz, Reye sendromu, kolanjit, tıkanma sarılığı, siroz da artar. Vitamin B6 eksikliğinde ve üremide azalabilir ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi 14. AMİLAZ : Çalışma Yöntemi: p-nitro fenol- kolorimetrik (IFCC) Örnek Alma Zamanı: 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutin 14:30, acil 45 dakika Normal Değer Aralığı: u/l Klinik Yararı: Akut pankreatit deki serum amilaz artısı serum lipazı ve idrar amilazı ile birlikte değerlendirilirse tanıya yardımcıdır Tükrük bezleri, fallop tüplerinin inflamatuar durumlarında, makroamilazemide artabilir. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi 15. GAMA GLUTAMİL TRANSFERAZ ( GGT) : Çalışma Yöntemi: Kolorimetrik (IFCC)

17 Örnek Alma Zamanı: 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutin 14:30, acil 45 dakika Normal Değer Aralığı7 50 u/l Klinik Yararı: Kronik alkol alımına bağlı karaciğer hasarında erken artış gösterir. Karaciğer tümörlerinde çok yükselir. Alkalen Fosfatazın da yükseldiği karaciğer/kemik patolojilerinin ayırıcı tanısında yararlıdır (özellikle çocukluk çağında). Obstruktif safra ve safra yolları hastalıklarında da artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek. 16. LAKTAT DEHİDROGENAZ ( LDH) : Çalışma Yöntemi: Kolorimetrik (IFCC) Örnek Alma Zamanı: 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutin 14:30, acil 45 dakika Normal Değer Aralığı: Eriskin: U/L Çocuk: U/L LDH Infant ve çocuklarda, eriskin normal değerlerinin 4 katına kadar yüksek çıkabilir. Klinik Yararı: LDH tüm hücrelerde bulunduğundan pek çok doku ve organ patolojisinde yükselebilir. Diğer laboratuvar bulguları ile birlikte LDH artışı miyokardial infarktüs, renal infarkt, hepatit, megaloblastik anemi, hemolitik anemi, disgerminom, testis tümörü, tıkanma sarılığı, muskuler distrofi, metastatik tümörlerde tanıyı destekler. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek 17. TOTAL KOLESTEROL : Çalışma Yöntemi: Enzimatik hidroliz (kolorimetrik) Çalışma Zamanı: Resmi tatiller dısında hergün Örnek Alma Zamanı: Saat 12:00e kadar Normal Değer Aralığı: mg/dl Klinik Yararı: Koroner Arter Hastalığı, lipid metabolizması bozuklukları, DM, obesite, hipertansiyon gibi hastalıkların takibinde önemlidir. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi

18 18. HDL KOLESTROL : Çalışma Yöntemi: İmmunoinhibisyon (kolorimetrik) Çalışma Zamanı: Resmi tatiller dısında her gün Örnek Alma Zamanı: Saat 12:00e kadar Normal Değer Aralığı:27 89 mg/dl Klinik Yararı: Koroner Arter Hastalığı, lipid metabolizması bozuklukları, DM, obesite, hipertansiyon gibi hastalıkların takibinde önemlidir. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi 19. TRİGLİSERİT : Çalışma Yöntemi: Enzimatik hidroliz (kolorimetrik) Örnek Alma Zamanı: Saat 12:00 e kadar Normal Değer Aralığı: mg/dl, Klinik Yararı: Koroner Arter Hastalığı, lipid metabolizması bozuklukları, DM, obesite, hipertansiyon gibi hastalıkların takibinde önemlidir. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek. 12 Saatlik sabah açlığı gereklidir 20. LDL KOLESTROL: Çalışma Yöntemi: Hesaplamalı test. LDL= Total Kolesterol - ( HDL + Trigliserid/5) LDL istenen hastaların test isteklerinde HDL, Total Kolesterol, Trigliserid de işaretlenmelidir. Örnek Alma Zamanı: Sonuç Verme Zamanı: 14:30 Normal Değer Aralığı: mg/ dl Klinik Yararı: Koroner Arter Hastalığı, lipid metabolizması bozuklukları, DM, obesite,

19 hipertansiyon gibi hastalıkların takibinde önemlidir. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hastadan formülü oluşturan tetkiklerin tamamının istenmemesi 21. TOTAL BİLİRUBiN : Çalışma Yöntemi: Modifiye Malloy-Evelyn yöntemi. Örnek Alma Zamanı: 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutin 14:30, acil 45 dakika Normal Değer Aralığı: Yetiskin: 0,3 1,2 mg/dl, ( < 1 ay): 4,0-8,0 mg/dl Klinik Yararı: Karaciğer ve safra yolu hastalıklarında, hemolitik anemilerde, fizyolojik sarılıkta artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Oda ısısında ve ışıkta 30 dakika beklemiş örnek PANİK DEĞER: Yenidoğan mg/dl DİREK BİLİRUBiN : Çalışma Yöntemi: Sülfanilik Asid yöntemi Örnek Alma Zamanı: 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutin 14:30, acil 45 dakika Normal Değer Aralığı: Yetiskin: 0-0,5 mg/dl, ( < 1 ay): 0 2,0 mg/dl Klinik Yararı: Safra yolları patolojilerinde artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Oda ısısında ve ışıkta 30 dakika beklemiş örnek İndirek Bilirubin = Total Bilirubin Direk Bilirubin (~Total Bilirubinin %10 u) 22. DEMİR : Çalışma Yöntemi: Kolorimetrik yöntem Örnek Alma Zamanı: Saat 12:00e kadar

20 Normal Değer Aralığı: ug/dl Klinik Yararı: Malnutrisyon, malabsorbsiyon, demir eksikliği anemisi, Pika, kronik hastalık anemisinde azalır. Kwashiorkor, hipotroidi, infeksiyon, hemakromatoz, akut hepatit, lösemi, talasemide artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek. 23. TOTAL DEMİR BAĞLAMA KAPASİTESİ (TIBC): Çalışma Yöntemi: Hesaplamalı test. TIBC= UIBC + Serum Demir Değeri TIBC istenen hastaların test isteklerinde UIBC, Demir de işaretlenmelidir Örnek Alma Zamanı: Resmi tatiller dışında her gün Örnek türü / Örnek Kabı: Normal Değer Aralığı: Erkek: ug/dl, Kadın: ug/dl Klinik Yararı: Demir eksikliği anemisinde, akut karaciğer hasarı, gebeliğin geç döneminde, akut-kronik kan kaybında artar. Kronik infeksiyon, inflamasyon, talasemi, siroz, nefroz, malignite, hipertroidide azalır. ÖRNEK RED KRİTERİ: 24. UNSATURE DEMİR BAĞLAMA KAPASİTESİ (UIBC): Çalışma Yöntemi: Kolorimetrik yöntem Örnek Alma Zamanı: Saat 11:00 e kadar Normal Değer Aralığı: μg/dl Serum Demir değeri / TIBC x 100 = % Transferin saturasyonu Klinik Yararı: Transferrin in demir bağlama kapasite rezervini gösterir. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek 25. KALSİYUM (Ca++) : Çalışma Yöntemi: Kolorimetrik (Arsenazo III)

21 Örnek Alma Zamanı: 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutin 14:30, acil 45 dakika Normal Değer Aralığı: 8,0 10,5 mg/ dl Klinik Yararı: Hipoparatroidi, rickets, osteomalazi, kronik böbrek yetmezliği durumlarında azalır. Primer hiperparatroidi, malignensi, vitamin D intoksikasyonu, sarkoidozda artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek PANİK DEĞER: Birim Alt Limit Üst Limit Yetiskin mg/dl 6-13 Çocuk mg/dl 6,5-12,7 26. FOSFOR : Çalışma Yöntemi: Kolorimetrik ( Amonyum Molibdat) Çalışma Zamanı: Resmi tatiller dısında her gün Örnek Alma Zamanı: Saat 12:00 e kadar Normal Değer Aralığı:2,4 4,7 mg/dl Klinik Yararı: Hipoparatroidi, kronik böbrek yetmezliğinde artar. Primer hiperparatrodizm, vitamin D eksikliği, malabsorbsiyon, diabetik ketoasidozda azalır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek. PANİK DEĞER: mg/dl 1,0-8,9 27. SODYUM ( Na+) : Çalışma Yöntemi: İyon selektif Örnek Alma Zamanı: 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutin 14:30, acil 45 dakika Normal Değer Aralığı: mmol/l Klinik Yararı: Daire, kusma, diüretik kullanımı, hipoaldosteronizm, uygunsuz ADH salınımı, konjestif kalp yetmezliği, siroz, nefrotik sendrom, yanık, travma durumlarında azalır. Ateş, egzersiz, Diabetes İnsipitus, akut böbrek yetmezliği, hiperaldosteronizm, daire, kusma durumlarında artar.

22 ÖRNEK RED KRİTERi: Hemolizli örnek PANİK DEĞER: mmol/l KLORÜR (Cl-) : Çalışma Yöntemi: İyon selektif Örnek Alma Zamanı: 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutin 14:30, acil 45 dakika Normal Değer Aralığı: mmol/l Klinik Yararı: Uzamış kusma, nazogastrik uygulamaları, yanık, diüretikler, metabolik alkalozda azalır. Dehidratasyon, renal tubuler asidoz, metabolik asidoz, salisilat intoksikasyonu, uzamış dairede artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek PANİK DEĞER: mmol/l POTASYUM (K+) : Çalışma Yöntemi: İyon selektif Örnek Alma Zamanı: 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutin 14:30, acil 45 dakika Normal Değer Aralığı: 3,5 5,1 mmol/l Klinik Yararı: Yüksek doz insülin kullanılması, alkaloz, hiperaldosteronizm, renal tubuler asidoz, diüretikler, kusma, daire, aşırı laksatif kullanımında azalır. Hücresel yıkım, travma, hemoliz, asidoz, insülin eksikliği, renal yetmezlik, hipoaldosteronizmde artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek PANİK DEĞER: Birim Alt Limit Üst Limit Yetişkin-çocuk mmol/l 2,8-6,2 Yenidoğan mmol/l 2,8-7,8 30. ANTİ-STREPTOLİZİN O (ASO)

23 Çalışma Yöntemi: Đmmunoturbidimetrik Örnek Alma Zamanı: Saat 12:00e kadar Normal Değer Aralığı: 0, lu/ ml Klinik Yararı: A grubu β hemolitik streptekoklara bağlı gelisen hastalıklarda artar. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek 31. C- REAKTİF PROTEİN (CRP) Çalışma Yöntemi: İmmunoturbidimetrik Örnek Alma Zamanı: Saat 11:00 e kadar Sonuç Verme Zamanı: 14:30 Normal Değer Aralığı: 0 5mg/dl Klinik Yararı: İnfeksiyon, doku hasarı ve hücresel nekrozda artar. En duyarlı akut faz reaktanıdır ancak özgüllüğü zayıftır. Tekrarlanan ölçümleri Romatoid Artrit gibi inflamatuar hastalıkların takibinde yararlıdır. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek 32. ROMATOİD FAKTÖR (RF) : Çalışma Yöntemi: İmmunoturbidimetrik Örnek Alma Zamanı: 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutin 14:30, acil 45 dakika Normal Değer Aralığı: 0-15 IU/ml Klinik Yararı: Romatoid artrit ve bazı inflamatuar durumlarda artabilir. ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemolizli örnek

24 33. ANTİ- HbS Çalışma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim Đmmunassay) Çalışma Zamanı: Resmi tatiller dısında her gün Örnek Alma Zamanı: Saat 12:00e kadar Sonuç Verme Zamanı: Rutinde aynı gün 14:30 Örnek türü / Örnek Kabı: Serum / Kırmızı sarı Kapaklı Tüp Normal Değer Aralığı: 0-2 U/L Klinik Yararı: HBV ye bağlı hepatit geçirmis ve antikor olusturmus kişilerde, HBV aşısı olanlarda antikor titresi yüksektir (pozitif). ÖRNEK RED KRİTERİ: Hemoliz, lipemi, ikter 34. HbSAg Çalışma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim İmmunassay) Örnek Alma Zamanı: Rutine saat 12:00 e kadar, acilde 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutinde aynı gün 14:30, acilde 45 dakika Örnek türü / Örnek Kabı: Serum / Kırmızı Kapaklı Tüp Normal Değer Aralığı: 0-1 IU/mL Klinik Yararı: Kronik Hepatitte, Taşıyıcılık durumlarında antijen titresi yüksektir (+). ÖRNEK RED KRİTERİ: Aşırı Hemolizli, lipemi, ikter PANİK DEĞER: POZİTİF 35. ANTİ-HCV Çalışma Yöntemi: MEIA ( Mikropartikül Enzim Đmmunassay) Örnek Alma Zamanı: Rutine saat 12:00 e kadar, acilde 7/24 Sonuç Verme Zamanı: Rutinde aynı gün 14:30, acilde 45 dakika Örnek türü / Örnek Kabı: Serum / Kırmızı-Sarı Kapaklı Tüp Normal Değer Aralığı: 0-0,9 S/CO Klinik Yararı: HCV enfeksiyonu, taşıyıcılık durumlarında antikor titresi yüksektir (pozitif). ÖRNEK RED KRİTERİ: Asırı Hemolizli, lipemi, ikter PANİK DEĞER: POZiTiF