Maden Tetkik ve Arama Dergisi

Transkript

1 Türkçe Bask ISSN : X Van Gölü nün Geç Kuvaterner Tektono-Stratigrafik Evrimi... Naci GÖRÜR, M. Nam k ÇA ATAY, Cengiz ZABCI, Mehmet SAKINÇ,...Remzi AKKÖK, Hande fi LE ve Sefer ÖRÇEN Bat Anadolu'da Geç Senozoyik Geniflleme Tektoni i: Menderes Çekirdek Kompleksinin Yüzeylemesi ve liflkili Havza Oluflumu... Gürol SEYITO LU ve Veysel IfiIK 49 Türkiye Geç Pleyistosen Buzullaflmasi ve Paleoiklimi... M. Akif SARIKAYA, Attila ÇINER 09 Ankara Dolay nda Geç Permiyen Uyumsuzlu u ve Temel Kayaçlarda Yeni Yafl Bulgular, Ankara, Türkiye... Mustafa SEV N, Mustafa DÖNMEZ, Gökhan ATICI, A. Hande ESATO LU VEKL,... Ender SARIFAKIO LU, Serap ARIKAN, Havva SOYCAN 3 Amasya Civar Geç Kretase Yafll Ultrapotasik Volkaniklerinde Farkl laflma Süreçleri... Fatma GÜLMEZ ve fi. Can GENÇ 5 Bor Yataklar n çeren Neojen Havzalar n n Jeolojik Özellikleri: Yataklar n Genel De erlendirmesi ve Gelecek Öngörüsü, Türkiye... Cahit HELVACI 7 Do u Anadolu Bölgesi ndeki Kabuk Yap s n n Düfley ve Yatay Yönlü Analizi... Oya PAMUKÇU, Tolga GÖNENÇ, Ayça YURDAKUL ÇIRMIK, fievket DEM RBAfi, Seyit TOSUN 29 Antik Madencilik Hakk nda Arkeolojik ve Jeolojik Görüfller... Prentiss DE JESUS ve Gonca DARDEN Z 233 Dumanl Köyü nde (Çanakkale - Türkiye) Asbest Maruziyetinin T bbi Jeoloji Aç s ndan De erlendirilmesi; Disiplinler Aras Bir Çal flma... Erdinç Y TBAfi, Arzu M R C, U ur GÖNLÜGÜR,... Coflkun BAKAR, Onur TUNÇ, F rat fiengün ve Özgür IfiIKO LU 249 Jeolojik Miras ve Türkiye Jeositleri Çat Liste si... Nizamettin KAZANCI, Fuat fiaro LU, Yaflar SULUDERE 26 Emet Bor Yata nda (Türkiye) ki Yeni Mineralin Bulunuflunun Öyküsü: Emetit Ca 7Na 3K(SO 4) 9 ve Fontarnauit Na 2Sr(SO 5)[B 5O 8(OH)](H 2O) 2... Cahit HELVACI 27 Katk Belirtme Maden Tetkik ve Arama Dergisi Yay n Kurallar MTA Dergisi (205) 5: MADEN TETK K VE ARAMA DERG S Maden Tetkik ve Arama Dergisi Ç NDEK LER DUMANLI KÖYÜ NDE (ÇANAKKALE - TÜRK YE) ASBEST MARUZ YET N N TIBB JEOLOJ AÇISINDAN DE ERLEND R LMES ; D S PL NLER ARASI B R ÇALIfiMA EVALUATION OF ASBESTOS EXPOSURE IN DUMANLI VILLAGE (ÇANAKKALE-TURKEY) FROM A MEDICAL GEOLOGY VIEWPOINT: AN INTER-DISCIPLINARY STUDY Erdinç Y TBAfi a*, Arzu M R C b, U ur GÖNLÜGÜR b, Coflkun BAKAR c, smail Onur TUNÇ d, F rat fiengün a ve Özgür IfiIKO LU a a Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ), Mühendislik Fakültesi Jeoloji Mühendisli i Bölümü, Çanakkale b ÇOMÜ T p Fakültesi, Gö üs Hastal klar Anabilim Dal, Çanakkale c ÇOMÜ T p Fakültesi Halk Sa l Anabilim Dal, Çanakkale d Ardahan Üniversitesi, nsani Bilimler ve Edebiyat Fakültesi, Co rafya Bölümü, Ardahan Anahtar Kelimeler: T bbi Jeoloji, Biga Yar madas, Türkiye, Asbest, Mezotelyoma ÖZ Biga Yar madas genel jeolojik nitelikleri ve do al kaynak çeflitlili i yan s ra önemli t bbi jeoloji sorunlar bak m ndan da oldukça ilginç bir bölgedir. Bölgenin muhtemel t bbi jeolojik sorunlar n n bafll calar ; do al radyoaktivite, içme sular nda metal/mineral kirlili i, asit kaya/maden drenaj, jeotermal ve di er su kaynaklar nda kalite sorunu, vb olarak say - labilir. Bu kadar genifl t bbi jeolojik sorunlara sahip olan Biga Yar madas ndaki kritik bir bölgede asbest maruziyeti t p ve yerbilimcilerden oluflan bir grup taraf ndan incelenmifltir. Araflt rma Kuzeybat Anadolu da Biga Yar madas n n kuzeybat s nda, Çanakkale ilinin Lapseki ilçesine ba l Dumanl köyü ve çevresinde sürdürülmüfltür. Çanakkale l Sa l k Müdürlü ü taraf ndan 20 y l nda Dumanl köyünde 3 ve yak n ndaki Çamyurt köyünde adet mezotelyoma vakas tespit edilmifltir. Bunun üzerine yer bilimciler ile Gö üs Hastal klar ve Halk Sa l uzmanlar ndan oluflan bir çal flma grubu taraf ndan bölgede araflt rmalar yap lm flt r. Çal flmalar yer bilimlerinde ve sa l k bilimlerinde efl zamanl ve paralel olarak sürdürülmüfltür. Dumanl köyü çevresinde asbestiform mineraller ileri derecede makaslamaya u ram fl (sheared) serpantinitler içerisinde yer almaktad r. Serpantinitler bölgede yayg n mostra veren ve mikaflist, gnays, mermer litolojilerinden oluflan Çaml ca metamorfikleri içinde tektonik dilim ve mercekler halinde bulunmaktad r. Bu do rultu at ml sistem içerisindeki gerilme-makaslama alanlar nda asbestiform mineral damarlar geliflmifltir. Petrografik ve mineralojik tayinler bu minerallerin bafll ca klinokrizotil, lizardit ve antigorit ile aktinolit oldu unu göstermifltir. Yerbilimleri çal flmalar na paralel olarak, köyde son befl y lda gerçekleflen ölüm nedenlerinin saptanmas amac yla sözel otopsi çal flmalar ile solunum fonksiyon testleri ve radyografik tetkikler yap lm flt r. Radyolojik patoloji ile asbest maruziyeti aras nda anlaml korelasyon saptanm fl, bu olgularda maruziyet süresinin y l aras nda de iflti i anlafl lm flt r. Keywords: Medical Geology, Biga Peninsula, Turkey, Asbestos, Mesothelioma ABSTRACT Biga Peninsula has many varied and interesting medical geologic problems, as well as being rich in natural geological resources. Mainly these problems are natural radioactivity, mineral dust, metal/mineral contamination in drinking water, acid rock/mine drainage, and problems related to geothermal and drinking water. With this view exposure to asbestos was surveyed and the results of this survey were evaluated by earth scientists and medical doctors. This inter-disciplinary study was done in Dumanl village (Çanakkale-Tur- * Baflvurulacak yazar: Erdinç Yi itbafl, erdinc.yigitbas@gmail.com 25

2 Dumanl Köyü (Çanakkale-Türkiye) Asbest Maruziyeti key) in the Biga Peninsula, NW Turkey. Studies have been carried out in earth sciences and the health sciences simultaneously. The asbestiform minerals around Dumanl village are contained in sheared serpentinites which occur as tectonic slices and lenses within Çaml ca metamorphics. These tectonic slices and lenses are bounded by strike-slip faults and probably obtained their final tectonic positions in a transpressional regime during late Cretaceous-early Eocene time. Asbestiform minerals occur within stretching-shear zones in the strike-slip system. Petrographic and mineralogic indications show that the asbestiform minerals are clinochrysotile, lizardite, antigorite and actinolite. In parallel with earth science studies; verbal autopsy, pulmonary function tests and radiological examination studies were carried out. A significant correlation between asbestos exposure and radiographic pathology was identified in the region and it was understood that the duration of exposure in these cases varies from years. Girifl Biga Yar madas zengin jeolojik yap s yan s ra, çok çeflitli ve ilginç t bbi jeoloji sorunlar na potansiyel olarak aç k bir bölgedir (fiekil ). Bu sorunlar n bafll calar do al radyoaktivite, mineral tozlar, içme sular nda metal/mineral kirlili i, asit kaya/maden drenaj, jeotermal ve içme sular ndan kaynaklanan sorunlar, vb. say labilir. Bölgede bu konular üzerinde münferit çal flmalar yap lm fl olmas na karfl n (Örgün vd., 2007; 2008; Baba, vd., 2008; Save vd., 2009; Baba ve Gündüz, 200; Bakar vd., 2009a, b; 200; Bundschuh, vd., 203; Atabey, 2008; 203; Yi itbafl, vd., 202), tüm Türkiye gibi Biga Yar madas da her bir t bbi jeoloji konusu üzerinde derinlemesine araflt rmay gerektirir. Bu perspektif içinde, Biga Yar madas nda asbest maruziyeti bir örnek alanda incelenerek ön sonuçlar t p ve yerbilimleri uzmanlar taraf ndan de erlendirilmifltir. Asbest geçmiflte izolasyon, elektriksel nitelik, yüksek gerilme direnci, kimyasallara ve s cakl a dayan m gibi önemli özeliklerinden ötürü yayg n olarak kullan lm fl olan bir grup lifsi silikat mineralidir. Çat malzemeleri, zemin fayans, beton künk, tekstil gibi sektörleri içeren 3000 den fazla ticari üründe kullan lmas, halka aç k alanlarda ve yaflam çevresinde genifl yay l m na neden olmufltur. Ticari olarak kullan lan asbestiform mineraller bafll ca iki grupta toplan r. Bunlar; ) Serpantin asbest fiekil - Biga Yar madas n n basitlefltirilmifl jeoloji haritas. Araflt rman n gerçeklefltirildi i Dumanl köyünün bulundu u alan y ld z ile gösterilmifltir (Harita Tunç vd. 202 den). 252

3 MTA Dergisi (205) 5: (krizotil, lizardit, antigorit) ve 2) Amfibol asbestlerdir (krosidolit, amosit, antofillit, tremolit, aktinolit). Asbestiform minerallerin endüstride yayg n olarak kullan lmas n n bafll ca nedenleri; s ya ve yanmaya karfl dayan kl olmalar, yüksek gerilme direncine sahip olmalar, s ve elektrik iletkenli inin çok düflük olmas, çeflitli kimyasallara karfl dayan kl durayl olmalar, sürtünme ve afl nma ve yanmaya karfl dayan kl olmalar, çeflitli maddelerle birlikte kullan ld - nda o maddelere kolay flekillenebilir nitelik kazand malar d r ( rkeç, 990 ve oradaki referanslar). Serpantin grubunda yer alan krizotil, bir ticari asbest türü olarak dünyada birçok endüstriyel uygulamada yayg n kullan lm flt r. Oldukça esnek, ondüleli ve s direnci yüksektir. Ancak asit ortamlara dayan ks zd r. Yap lan tahminlere göre Amerika Birleflik Devletlerinde geçmiflte kullan lan ticari asbestin %95 ten fazlas, ço unlukla Kanada ve Rusya daki madenlerden gelen krizotil asbesttir (Craighead, vd., 982; Selikoff ve Lee, 978). Asbest konusunda bugüne de in yap lm fl çok say daki inceleme ve araflt rma sonuçlar na bak ld zaman asbest minerallerinin sa l k üzerinde ciddi olumsuz etkileri ortaya ç km flt r. Asbest ile akci er hastal klar n n iliflkili olabilece- i 900 lerin bafllar nda gündeme gelmifltir. Pancoast, vd. (98) bundan yaklafl k yüz y l önce akci erin asbest ve toz inhale etmesinin sonuçlar n radyolojik yöntemlerle incelemifllerdir. Cooke (924), yaklafl k 8 y l asbest fabrikas nda çal flan bir kad nda pulmoner fibrozis geliflti ini belirtmifltir. Asbest ve malign mezotelyoma aras ndaki iliflki 960 larda Wagner, vd. (960) nin maden iflçileri üzerinde yapt çal flmayla tan mlanm flt r. Bundan k sa bir süre sonra meslek d fl maruziyet de bölgesel olarak artm fl, mezotelyoma insidans n belirten Newhouse ve Thompson (965) un çal flmas ve daha sonra Selikoff (968) un yay nlad makaleden sonra asbest üreten ülkelerde asbestin mesleksel ve çevresel potansiyel sa l k sorunlar na yol açt konusu tart fl lmaya ve bu konu ile ilgili araflt rmalar yap lmaya bafllanm flt r. Asbestin çevresel veya mesleksel olarak inhale edilmesi, pulmoner fibrosis (asbestosis), akci er kanseri, plevra veya peritonda mezotelyoma ve plevral de iflikliklere (kal nlaflma, plak, effüzyon) yol açmaktad r (Bar fl, vd., 979; Niklinski, vd., 2004; Do an, 2002; Emri ve Demir, 2004). Akci er (bronfl) kanseri dünyadaki en yayg n ve öldürücü kanserler aras ndad r. Dünya Sa l k Örgütü nün verilerine göre Dünya da ölümle sonuçlanan kanserler aras nda en önde gelenlerden biri akci er kanseridir (WHO, 203) ve tüm akci er kanserlerinin %4-2 sinin asbest maruziyeti sonucu geliflti i tahmin edilmektedir (Henderson, vd., 2004). Difüze Malign Mezotelyoma (DMM) mezotelyal hücrelerde ya da plevra, perikardiyum veya peritonun alt ndaki mezenkimal hücrelerde ortaya ç kan ölümcül bir tümördür (Chretien, vd., 985). Plevra ve peritonda geliflen DMM nin asbest maruziyeti ile olan iliflkisi aç kt r. Ancak asbest maruziyeti d fl nda DMM nin idiyopatik ve di er kabul edilen nedenleri aras nda eriyonit gibi lifsi mineraller, radyasyon, plevral sikatris ve SV 40 virüsü yer almaktad r (Craighead, vd., 982). Asbeste maruz kalan kimselerde genelde plevral mezotelyoman n prevalans yüksek iken periton mezotelyoman n prevalans daha düflüktür. Periton mezotelyomas vakalar a rl kl olarak asbeste yo un bir flekilde maruz kalan kimselerde görülür. Asbestin neden oldu u mezotelyoman n latens periyodu 30 y l veya daha fazlad r ve düflük konsantrasyonlara maruziyette latens artar, ancak tan konulduktan sonra yaklafl k bir y l içinde ölüm görülmektedir (Emri ve Demir, 2004; fienyi it, vd., 2000; Lanphear ve Buncher, 992; Browne, 994). Akci er kanserinden farkl olarak sigara tüketimi ile kesinlikle alakal olmad ve asbest inhalasyonu sonucunda geliflti i saptanm flt r. Yap lan deneysel çal flmalar sonucu bütün asbest türlerinin akci er kanseri ve mezotelyoma oluflturabildi i gösterilmifltir (Do an, 2002; Suzuki ve Yuen, 2002; Roggli, vd., 993; Churg, 988; Berman, vd., 995; Dufresne, vd., 995). Ancak malign mezotelyoma oluflturma potansiyeli aç s ndan amfibol ve krizotil asbest aras nda önemli fark vard r. Amozit, krokidolit ve tremolit gibi amfibol asbestler en büyük potansiyeli olufltururken krizotil daha düflük potansiyele sahiptir. Uzun ve ince asbest liflerinin k sa asbest liflerine (<5 μm) göre daha fibrojenik oldu u hem intratracheal hem de solunum çal flmalar nda deneysel olarak gösterilmifltir (Adamson ve Bowden, 987; Lemaire, 985; Davis ve Jones, 988; Davis, vd., 986). Kemirgenlerde k sa krizotil lifleri kullan larak gerçeklefltirilen kronik solunum deneylerinde fibrotik lezyonlar n olufltu- u gözlenmemifltir (Platek, vd., 985). Uzun liflere maruziyette hücrenin proliferasyon, hasar, yaralanma ve alveol makrofajlar ndan oksidan serbestlefltirme potansiyeli daha fazlad r (Adamson ve Bowden, 987; Donaldson, 989; Mossman, vd., 989). Asbest liflerinin karsinojenitesinde liflerin çap da etkilidir. Çap 0.25 μm den daha dar olan lifler oldukça karsinojeniktir (Do an, 2002; Berman, vd., 995). Asbestiform minerallerin kaynak kayadan do al sal n m, bozunma ve erozyon süreçleriyle olur ve yüzey erozyonuyla konsantre hale gelirler. Mevsimsel 253

4 Dumanl Köyü (Çanakkale-Türkiye) Asbest Maruziyeti 254 kuru iklimlerde lifler kuruyarak erozyona daha duyarl hale gelir. Asbest yataklar içeren kayalar n tar msal, madencilik, yerleflim vb. amaçlarla tahrip edilmesi, kaynak kayadan asbest sal n m n h zland ran önemli ve riskli antropojenik faktörlerdir (Derbyshire, 2005). Dünyada genifl asbest rezervine sahip olan pek çok ülke aras nda Türkiye, asbestle iliflkili endemik pulmoner hastal klar aç s ndan en yüksek prevalansa sahiptir (Karakoca, vd., 997). Bu yüksek prevalans n sebebi k rsal alanda yaflayan nüfusun çok olmas ve bölgesel jeolojik niteliklerdir. Türkiye de asbestiform mineralleri yayg n olarak içeren mafik-ultramafik kayalar ile yeflil flistler ülkenin hemen her yerinde mostra vermektedir. Dolay s yla asbestiform mineral içeren kayalar n mostra verdi i bu alanlarda yaflayan canl lar n sa l olumsuz olarak etkilenebilmektedir. Türkiye de asbest liflerinin solunmas, içinde asbest bulunan ve halk aras nda ak toprak denilen ve ço- unlukla talk ve asbest içeren gevflek kayalar n kireç, s va, çat ve zemin stabilizasyon malzemesi olarak kullan lmas ndan kaynaklanmaktad r (Atabey, 2009). Asbestin soluma yoluyla en yo un olarak al nmas na neden olan yanl fl uygulamalar n bafl nda, asbest içeren serpentinitin k rsal kesimde agrega olarak stabilize yol yap m nda kullan lmas d r. Maalesef bu büyük yanl fl bugüne kadar ülkenin pek çok bölgesinde yayg n bir flekilde halen sürdürülmektedir (Atabey, 2009; Yi itbafl, vd., 203). K rsal bölge meskenlerinde kullan lan s valar n mineralojik analizinde en çok tremolit ve bunun yan nda krizotil ve antofillit asbeste rastlanmaktad r (Do an ve Emri, 2000). Öte yandan Orta Anadolu da volkanik-volkaniklastik kayalar n yayg n mostra verdi i Kapadokya bölgesinde, k rsal alandaki evlerin s - va malzemesi içinde lifsi zeolit (eriyonit) bulundu u tespit edilmifltir (Bar fl, vd., 987; Atabey, 2007). Deneysel çal flmalar eriyonitin krizotile göre kez daha fazla karsinojenik potansiyelinin oldu unu ve intraplevral verildi inde ise krokidolite göre kez daha potent oldu u gösterilmifltir (Carthew, vd., 992). Nitekim Kapadokya bölgesindeki önemli baz sa l k sorunlar n n lifsi zeolit mineralinden kaynakland n gösteren çeflitli araflt rmalar yap lm flt r (Bar fl, vd., 987, Atabey, 2007). Tüm bu araflt rmalar do al jeolojik ortamlardaki asbestiform mineralin solunmas n n sonuçta önemli sa l k sorunlar na yol açt n göstermektedir. Makalenin konusunu oluflturan disiplinler aras bu çal flma, kuzeybat Anadolu da Biga Yar madas n n kuzeybat s nda, Çanakkale ilinin Lapseki ilçesine ba l Dumanl ve k smen de Çamyurt köylerinde yap lm flt r. Çanakkale l Sa l k Müdürlü ü taraf ndan 20 y l içinde bu bölgede 4 adet mezotelyoma vakas n n tespit edilmesi üzerine Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (ÇOMÜ) Jeoloji Mühendisli i Bölümünden ve Ardahan Üniversitesi (ARÜ) Co rafya Bölümünden yer bilimciler, ÇOMÜ T p Fakültesi Gö- üs Hastal klar ve Halk Sa l Anabilim Dallar ndan uzmanlar ile Çanakkale l Sa l k Müdürlü ü uzmanlar ndan oluflan bir çal flma grubu kurularak araflt rmalara bafllan lm flt r. Çal flmalar yer bilimlerinde ve sa l k bilimlerinde efl zamanl ve paralel olarak sürdürülmüfltür. Yer bilimleri çal flmalar Dumanl ve Çamyurt köyleri ve yak n çevrelerinde asbest yataklar n n olup olmad n n tespiti amac yla jeolojik harita al m yla bafllam flt r. Belirlenen asbest mostralar jeoloji haritalar na ifllenmifl, numuneler al nm flt r. Numunelerin petrografik tayinlerinin ard ndan SEM ve XRD analizleri yap larak de erlendirilmifltir. Tespit edilen asbest damarlar n n bölgesel tektonik içindeki geliflim koflullar ve mekanizmas modellenerek bölgede benzeri oluflumlar n muhtemel yerleri ve dolay s yla gelecekte yap labilecek asbest maruziyeti araflt rmalar için öngörülerde bulunulmaya çal fl lm flt r. Bu amaçla yer bilimleri çal flmalar na paralel olarak bölgede Halk sa l uzmanlar taraf ndan son 5 y lda gerçekleflen ölüm nedenlerinin saptanmas amac yla sözel otopsi çal flmalar yap lm flt r. Gö üs hastal klar uzmanlar taraf ndan ise halihaz rda yörede yaflayan 39 kifliye solunum fonksiyon testleri ve radyolojik tetkikler yap lm fl ve de erlendirilmifltir. 2. Co rafik ve Jeolojik Durum Biga Yar madas co rafik olarak kuzeyde Marmara Denizi ve Çanakkale Bo az, bat da Ege Denizi, güneyde ise Edremit Körfezi ile s n rlan r. Yar mada do udan yaklafl k Edremit Akçay aras nda Anadolu Yar madas na ba lan r. Bu çal flman n yap ld Dumanl ve Çamyurt köyleri co rafik olarak Anadolu nun en kuzeybat ucunda bulunan Biga Yar madas n n kuzey kesiminde yer almaktad r (fiekil ). Dumanl ve Çamyurt köyleri mülki olarak ba l bulunduklar Lapseki ilçesine s ras yla 25 km ve 9 km mesafededir. Çamyurt Köyü ise Dumanl Köyü nün yaklafl k 5 km kuzeybat s nda yer almaktad r. Meteoroloji Genel Müdürlü ünün verilerine göre çal flma alan n n ba l bulundu u Çanakkale ilinin iklimi De Martonne iklim s n flamas nda step-nemli aras nda olup kurakl k indisi 3.48 dir (MGM, 204a). Meteoroloji Genel Müdürlü ü nün Rüzgar Atlas na göre ise inceleme alan Türkiye nin en rüzgarl bölgesi içinde yer almaktad r (MGM, 204b). Bu durum do al olarak asbestiform minerallerin havaya daha fazla kar flmas na ve canl lar n daha fazla solumas na neden olmaktad r.

5 MTA Dergisi (205) 5: Biga Yar madas jeolojik olarak Sakarya K tas olarak bilinen k tasal birimler ile farkl köken ve yafltan çok eski okyanusal topluluklar temsil eden çeflitli tektonik birliklerden oluflmaktad r (Yi itbafl, vd., 2009; fiengün, vd., 20; Tunç, vd., 202). Biga Yar madas nda kuzeydo u-güneybat do rultulu iki metamorfik kuflak mostra vermektedir. Güney kufla Kazda Masifi temsil ederken kuzey kufla- Çaml ca, Karabiga ve Karada Masifleri temsil etmektedir. Bu iki farkl metamorfik kufla n aras nda Tersiyer-Kuvaterner yafll kal n volkano-sedimanter kayalar n örttü ü bir sütur zonun varl ileri sürülmüfltür. Bu sütur zonu; Paleotetis veya ntra-pontid okyanusunun kal nt lar olarak de erlendirilmifltir (Okay, vd., 99; 2008; Okay ve Göncüo lu, 2004; Duru, vd., 2004; 202). Di er bir görüfl ise bölgede Alpin okyanusal sütur olarak de erlendirilen zonun Bat Pontid Fay Zonu olarak isimlendirilen do rultu at ml bir fay zonu oldu udur (Yi itbafl, vd., 998; Elmas ve Yi itbafl, 200; 2005; Elmas, vd., 20). Bu araflt rman n yürütüldü ü Dumanl Köyü ve çevresi bu makalenin jeoloji ekibi taraf ndan ayr nt l olarak haritalanm flt r (fiekil 2). Dumanl Köyü yerleflim yeri, esas itibariyle mikaflist, gnays, kalkflist litolojilerinden oluflan Çaml ca Metamorfitleri üzerinde kuruludur. fiekil 2 de bu birimin inceleme alan ndaki da l m kahve renkli alan ile gösterilmifltir. Bu metamorfik kayalar özellikle köyün kuzey ve bat kesimlerinde ileri derecede makaslamaya u ram fl serpantinit dilimleri içermektedir. fiekil 2 de serpantinitlerin da l m ise yeflil renkle gösterilmifltir. Serpantinit dilimleri ile metamorfik kayalar aras nda geliflmifl olan dokanak düzlemleri düfleye yak n aç yla (60-90 ) kuzeybat veya güneydo uya e imlidir (fiekil 3A). Dokanak düzlemi üzerinde yatay veya yataya yak n konumda fay çizikleri geliflmifltir (fiekil 3B). Bu gözlemler ile serpantinitlerin harita deseni; serpantinitler ile Çaml ca metamorfitleri aras ndaki dokana n bir sa yönlü do rultu at ml tektoni in etkisiyle olufltu- unu göstermektedir. Harita alan nda Çaml ca metamorfitlerinde foliasyon düzlemleri de iflik aç larla e imli olmakla birlikte genellikle KD do rultuludur (fiekil 2). Ölçülen lineasyon gidiflleri en fazla ile güneybat ya fiekil 2- Dumanl Köyü ve dolay n n jeoloji haritas. fiekil 3A ve 3B deki foto raflar n çekildi i lokasyon haritada P harfi ile gösterilmifltir. 255

6 Dumanl Köyü (Çanakkale-Türkiye) Asbest Maruziyeti dal ml d r. Böylece lineasyon, foliasyon verileri de metamorfik kayalar ile bunlar n içinde yer alan serpantinitler aras ndaki dokana n; ters at m bileflenli, sa yönlü do rultu at ml bir makaslama zonu taraf ndan flekillendirildi ini göstermektedir. Asbestiform mineraller bu do rultu at ml sa yönlü makaslama zonu içinde ana makaslama yönü ile aç yapan T-k - r klar boyunca makaslaman n anl k gerilme istikametine dik çatlaklar ve k r klar boyunca geliflmifltir (fiekil 4). Dumanl Köyü ne yak n alanlarda köy halk n n çeflitli biçimlerde temasta bulundu u 4 ayr asbest lokasyonu bulunmaktad r. Bunlar: DM-:Tepecik (fiekil 5A), DM-2:Odac kyan, DM-3:K yg naç ve DM-4:De irmenalan lokasyonlar d r (fiekil 5B). Bunlardan bilhassa DM-:Tepecik ve DM-4:De irmenalan lokasyonlar çok iyi geliflmifl asbest yataklar içermektedir ve köye en yak n lokasyonlard r. DM- :Tepecik lokasyonu köyün yaklafl k km kuzeyinde, DM-4:De irmenyan lokasyonu ise köyün yaklafl k fiekil 3- A) Çaml ca metamorfiti içinde yeralan serpantinit merceklerinin metamorfik kayalar ile olan dokanak iliflkisi. B) Dokanak düzlemine yak ndan bak fl. 256 fiekil 4- çinde asbestiform minerallerin olufltu u T k r klar ve do rultu at ml sa yönlü bir makaslama zonu içinde geliflen di er baz önemli küçük ölçekli yap lar gösterir model. ISA: Anl k gerilme ekseni. Daha ayr nt l bilgi için Fossen (20) e bak n z.

7 MTA Dergisi (205) 5: m bat s nda yer almaktad r. Bu lokasyonlar daha çok yol yap m vb. amaçlarla yap lan kaz lar nedeniyle ortaya ç km fllard r. Bölgenin morfolojik yap s ve bitki örtüsü nedeniyle henüz keflfedilememifl baflka asbest lokasyonlar n n da olmas mümkündür. Arazide yap lan gözlemler Dumanl Köyü yak n çevresindeki serpantinit mostralar içinde yayg nca asbest minerallerinin varl n kesin olarak göstermifltir (fiekil 6A ve 6B). Ç plak gözle bile kolayl kla tespit edilebilen bu mineraller ayr ca polarizan mikroskop alt nda da petrografik olarak tespit edilmifltir (fiekil 6C ve 6D). Dumanl Köyü ve yak n çevresindeki serpantinit mostralar nda asbest yataklar n n varl sahada ve polarizan mikroskopta aç kça tespit edilmifl olmakla birlikte bunlar n SEM ve XRD analizleri de yap lm flt r. Asbestiform minerallerin SEM (Taramal Elektron Mikroskobu) ve XRD (X-Ray Difraktometre) sonuçlar flekil 7A ve 7B de görülmektedir. Buna göre SEM alt nda lifsi habitli, beyaz renkli kristallerin XRD analizi sonuçlar na göre antigorit (Mg3Si2O5OH4), lizardit (Mg,Al)3(Si,Fe)2 OH4, klinokrizotil (Mg3Si2O5 OH4) olarak belirlenmifltir. fiekil 5- A) Dumanl köyü kuzeyindeki DM-:Tepecik lokasyonu ve B) bat s ndaki DM-4:De irmenyan lokasyonu. fiekil 6- A ve B) DM-: Tepecik lokasyonundaki serpantinitler içinde geliflmifl asbest lifleri ç plak gözle bile aç kça görülmektedir. C ve D) Asbest içeren serpantinit mostralar ndan al nan numunelerin polarizan mikroskop alt ndaki görüntüsü. Kaya içindeki asbestiform habitli krizotil asbest kristalleri her iki fotoda da aç kça görülmektedir. 257

8 Dumanl Köyü (Çanakkale-Türkiye) Asbest Maruziyeti 20 y l nda bir adet mezotelyoma vakas n n görüldü ü Çamyurt Köyü yak n dolay nda ise serpantinit mostralar bulunmamaktad r. Köy, Senozoyik yafll volkanik-volkaniklastik kayalar üzerinde yer almaktad r. Bu nedenle de Çamyurt köyünde Dumanl köyünde oldu u kadar ayr nt l medikal tarama yap lmamakla beraber köy içinde ve yak n çevresinde mostra veren volkanik kayalardan örnek al narak incelenmifltir. Al nan örneklerin dördünde polarizan mikroskop alt nda zeolit varl tespit edilmifltir (fiekil 8). Bunlar da mineral tayini için SEM ve XRD analizine tabi tutulmufl, yap lan incelemelerde volkanik/volkaniklastik kaya örneklerinde höylandit (Ca- Al 2 Si 7 O 8 H 2 O), Al flabazit (NaAlSi 4 O 20 ), kuvars (SiO 2 ), mikroklin (KAlSi 3 O 8 ) mineralleri saptanm fl olmakla birlikte eriyonit varl na rastlan lmam flt r. Ancak Çamyurt köyünün de hem t bbi taramas n n yap lmas ve hem de bölgedeki volkanik kayalar n bu anlamda daha ayr nt l incelenmesi gereklidir. Zira Çamyurt Köyü ndeki evlerin önemli bir k sm n n yap m nda bu tür kayalar kullan lm flt r. 3. T bbi Jeoloji DM- ve DM-4 lokasyonlar nda mostra veren asbest içeren kayalar yol yap m ya da baflka befleri ihtiyaçlar nedeniyle ileri derecede tahrip edilmifl (fiekil 5), böylece asbestiform minerallerin havayla yüzeysel temas artt r ld gibi, tane/kristal boylar n n küçülmesine de neden olunmufltur. Ayr ca bu lokasyonlardan al nan malzeme gerek Dumanl köyü ve gerekse çevre köy yollar nda agrega olarak kullan lm fl, böylece asbestin çok daha genifl alanlara yay larak maruziyet alan n n daha da genifllemesine neden olunmufltur. nceleme alan nda yer bilimleri çal flmalar na paralel ve eflzamanl olarak Halk Sa l ve Gö üs Hastal klar uzmanlar taraf ndan çeflitli çal flmalar yap lm flt r. Yap lan toplant larla köy halk bilgilendirilmifl ve seyyar mikrofilm cihaz ile tarama yap lm flt r. 33 kifliye mikrofilm 7 kifliye makrofilm çekilmifltir. Mikrofilm tarama sonras köye yap lan 2. ve 3. ziyaretlerfiekil 7- A ve B) Serpantinit örne i içindeki asbestiform habitli kristallerin SEM görüntüsü. C) Serpantinit örne inden XRD analizleri sonucu tespit edilen klinokrizotil pikleri. 258

9 MTA Dergisi (205) 5: fiekil 8- Çamyurt köyü ve dolay nda zeolit içerdi i düflünülen tüflerin mikroskop alt ndaki görünümü. A) Polarize fl k ve B) Tabii fl k görüntüsü. Her iki fotoda da foto raf n ortas ndaki fl nsal kristal agregatlar ( ze ile iflaretli) muhtemelen zeolit mineralidir. de sözel otopsi uygulanm fl ve yetiflkin nüfusa yönelik solunum fonksiyon testleri yap lm flt r. Halk Sa l uzman C. Bakar taraf ndan Dumanl Köyü nde y llar aras nda gerçekleflen ölüm bilgileri sözel otopsi yöntemiyle toplanm flt r. Sözel otopsi araflt rmas n gerçeklefltirebilmek için Dünya Sa l k Örgütü (DSÖ) taraf ndan gelifltirilen ve Dünya Sa l k Araflt rmas nda (DSA) ve Ulusal Hastal k Yükü Maliyet Etkililik çal flmas nda kullan lan sözel otopsi formu kullan lm flt r (Sa l k Bakanl, 2003). Bu form ço unlukla kapal uçlu sorulardan oluflmaktad r. Temel ilke, kiflinin ölümünden önce mevcut hastal ndan ve ona özgü belirti ve bulgular ndan yola ç karak ölüm nedenini tespit etmektir. Böylece yap lan sözel otopsi çal flmalar sonucunda Dumanl Köyü nde son befl y lda gerçekleflen ölüm vakalar na ait cinsiyet, ölüm yeri ve ölüm nedeni bilgileri çizelge de verilmifltir. Sonuçta 26 (6 erkek, 00 kad n) nüfusa sahip olan köyde son 5 y l ( ) içerisinde 9 ölüm olgusuna rastlanm flt r. Ölümlerin ikisi akci er kanseri, biri larinks kanseri ve biri ise mezotelyomaya ba l d r. Di er dördü ise baflka hastal klara ba lanm flt r. Yörede yaflayan 39 kifliden 30 unda plevra kalsifikasyonu, 4 kiflide ise plevra kal nlaflmas saptanm flt r. Radyolojik patoloji ile asbest maruziyeti aras nda anlaml korelasyon saptanm fl, bu olgularda maruziyet süresinin y l aras nda de iflti i anlafl lm flt r. 4. Sonuçlar ve Öneriler Çanakkale ili Lapseki ilçesine ba l Dumanl Köyü çevresinde asbestiform mineraller çeflitli boyutlarda yataklar halinde bulunmaktad r. Bu yataklar böl- Çizelge - Dumanl Köyü nde (Çanakkale ili) son befl y lda ( ) meydana gelen ölüm vakalar na ait bilgiler. YAfi ORTALAMASI C NS YET 74,7±0,9 YIL ÖLÜM SAYISI Erkek 6 Kad n 3 ÖLÜM YER Ev 5 Çanakkale Devlet Hastanesi 3 Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Hastanesi ÖLÜM NEDEN Akci er kanseri 2 Larinks kanseri Mezotelyoma Mide kanseri Serebrovasküler hastal klar Alzheimer ve kalça k r Myokard Enfarktüsü Bilinmiyor Toplam 9 gedeki Erken Paleozoyik Referans (Tunç vd., 202) yafll Çaml ca metamorfitleri içindeki serpantinit merceklerinin yerleflmesi esnas nda oluflan T k r klar boyunca geliflmifltir. Asbestiform kristaller içeren serpantinitler çeflitli amaçlarla yayg nca ve denetimsiz olarak kullan lm fl 259

10 Dumanl Köyü (Çanakkale-Türkiye) Asbest Maruziyeti 260 ve kullan lmaktad r. Radyolojik patoloji ile asbest maruziyeti aras nda pozitif korelasyon tespit edilebilmifltir. Biga Yar madas nda asbestiform minerallere maruz kald belirlenen yerleflim yerlerinde ve çal flma alan nda yaflayan insanlar n asbest ile etkileflimin zararlar konusunda bilinçlendirilmesiyle asbest ile olan etkileflimlerinin azalt lmas sa lanabilir. Asbestiform minerallerin oluflmas na neden olan mekanizma ve jeolojik nitelikler incelendi inde Biga Yar madas nda daha baflka alanlarda da benzeri sorunlarla karfl lafl lmas kuvvetle muhtemeldir. Bu nedenle bölgede asbestiform minerallere maruziyetin oluflturabilece i t bbi sorunlar n dikkatle izlenmesi gerekir. Maruziyet halen devam etmektedir. Asbestiform mineral içeren malzemenin yol yap m nda agrega olarak kullan lm fl olmas hem maruziyetin etki alan n geniflletmifl hem de yüzey/tane oran n artt rarak maruz kal nabilecek asbest konsantrasyonunu artt rm flt r. Asbestiform mineral içeren malzemelerin yol yap m vb. befleri amaçlarla kullan larak etki alan n ve fliddetini artt rmas n engelleyebilmek amac yla yerel ve merkezi yönetimler de konuyla ilgili olarak bilgilendirilmelidir. Bölgenin jeolojik nitelikleri dikkate al nd nda Biga Yar madas nda asbest d fl nda eriyonit maruziyeti ile bu maruziyetin insan ve çevre sa l üzerine etkileri hususunda da benzeri araflt rmalar n yap lmas gerekir. Yörede maruz kal nan asbestiform minerallerin türleri, fiziksel ve kimyasal özellikleri de ayr nt l olarak belirlenmeli ve asbest maruziyeti sonucunda hastalanan kiflilerin akci er dokular ndaki liflerin türü, fiziksel ve kimyasal özellikleri ile karfl laflt r lmal d r. Katk Belirtme Bu araflt rma k smen Çanakkale l Sa l k Müdürlü ünün katk lar ile sürdürülmüfltür. Bu nedenle dönemin l sa l k Müdür Vekili Dr. fiahin Kahyao lu ve Dr. Ümmühan Kahyao lu na teflekkür ederiz. Makalede kullan lan jeolojik haritalar ve tektonik model TUBITAK-ÇAYDAG 0Y28 no lu proje kapsam nda üretilmifltir. Gelifl Tarihi: Kabul Tarihi: Yay nlanma Tarihi: Aral k 205 De inilen Belgeler Adamson, I. Y. R., Bowden, D. H Response of mouse lungto crocidolite asbestos: II. Pulmonary fibrosis after long fibres, The Journal of Pathology, 52, Atabey, E Aksaray-Nevflehir Aras Eriyonit Minerali çeren Volkanik Tüflerin Da l m ve Akci er Kanseri (Mezotelyoma) liflkisi. 60 Türkiye Jeoloji Kurultay Bildiri Özleri Kitab, Atabey, E Do al radyasyon kaynaklar : Çanakkale ili Ayvac k ve Geyikli örne i. Uluslararas Kat l ml T bbi Jeoloji Kitab, YMGV Yay n ISBN: , Ankara. Atabey, E Türkiye de asbest, eriyonit, kuvars ve di er mineral tozlar ve etkileri. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü ü, Yerbilimleri ve Kültür Serisi-6, 88s. Atabey, E Türkiye de Do al Radyasyon Kaynaklar ve T bbi Jeolojik Etkileri. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü ü, Yerbilimleri ve Kültür Serisi-0, 58s. Baba, A., Save, D., Sülün S., Gündüz, O., Bozcu, M., Gürdal, G., Özcan, H Çan Kömür Havzas ndaki Madencilik Faaliyetlerinin T bb Jeoloji Aç s ndan De erlendirilmesi, TÜB TAK, ÇAYDAG-06Y04. Baba, A., Gündüz, O Effect of alteration zones on water quality: A Case Study from Biga Peninsula, Turkey. Archives of Environmental Contamination and Toxicology, 58, 3, Bakar, C., Baba, A., Karaman, H. I. O., fiengünalp, F. 2009a. The neurotoxic effect of high aluminum levels in drinking water in Kirazl area (Çanakkale, Turkey), 2 th World Congress on Public Health, 27 April- May 2009, stanbul, Turkey. Bakar, C., Karaman, H. I. O., Baba, A., fiengünalp, F. 2009b. Vitamin B2 levels and neurological findings in three villages in Çanakkale region, Turkey, 2 th World Congress on Public Health, 27 April- May 2009, stanbul, Turkey. Bakar, C., Karaman, H. I. O., Baba, A., fiengünalp, F Effect of high Aluminium concentration in water resources on human health, Case Study: Biga Peninsula, Northwest Part of Turkey. Archives of Environmental Contamination and Toxicology, 58, 4, Bar fl, Y. I., Artvinli, M., fiahin A. A Environmental mesothelioma in Turkey, Annals of the New York Academy of Sciences, 330, Bar fl, Y. I., Simanato, I., Artvinli, M., Pooley, F., Saracci, R., Skidmoore J., Wagner, C Epidemiological and environmental evidence of health effect of exposure to erionite fibers: a four-year study in the Cappadocian region of Turkey. International Journal of Cancer, 39:0-7. Berman, D. W., Crump, K. S., Chatfield, E. J., Davis, J. M. G., Jones, A.D The sizes, shapes, and mineralogy of asbestos structures that induce lung tumors or mesothelioma in AF/HAN rats following inhalation. Risk Analysis, 5, 8-95.

11 MTA Dergisi (205) 5: Browne, K Asbestos-related disorders. In: Parkes WR, editor. Occupational lung disorders. 3rd ed. Oxford: Butterworth-Heinemann, Bundschuh, J., Maity, J. P., Nath, B., Baba, A., Gündüz, O., Kulp, T.R., Jean, J.S., Kar, S., Tseng, Y., Bhattacharya, P., Chen C.Y Naturally occurring arsenic in terrestrial geothermal systems of western Anatolia, Turkey: potential role in contamination of freshwater resources. Journal of Hazardous Materials, 262, Carthew P., Hill, R. J., Edwards R.E., Lee P. N Intrapleural administration of fibers induces mesothelioma in rats in the same relative order of hazards as occurs in man after exposure. Human and Experimental Toxicology,, Chretien, J., Bignon, J., Hirsch, A The Pleure in Health and Disease. Dekker, New York. Churg, A Chrysotile, tremolite, and malignant mesothelioma in man. Chest, 93, Cooke, W.E Fibrosis of the lungs due to the inhalation of asbestos dust. British Medical Journal, 2, 47. Craighead, J. E., Abraham, J. L., Churg, A., Green, F. H., Kleinerman, J., Pratt, P. C., Seemayer, T. A., Vallyathan, V., Weill, H The pathology of asbestos-associated diseases of the lungs and pleural cavities: diagnostic criteria and proposed grading schema. Report of the Pneumoconiosis Committee of the College of American Pathologists and the National Institute for Occupational Safety and Health. Archives of Pathology and Laboratory Medicine, 06, Davis, J., Jones, M. A Comparison of the pathogenicity oflong and short fibres of chrysotile asbestos in rats. British Journal of Experimental Pathology. 69, Davis, J. M. G., Addison, J., Bolton, R. E., Donaldson, K., Jones, A. D., Smith, T The pathogenicity of long vs. short fibre samples of amosite asbestos administered to rats by inhalation and intraperitoneal injection. British Journal of Experimental Pathology, 67, Derbyshire, E Natural Aerosolic Mineral Dusts and Human Health. Essentials of Medical Geology Impacts of the Natural Environment on Public Health, Edt. in chef O. Selinus, Chapter 8, Do an, M Environmental pulmonary health problems related to mineral dusts: Examples from central Anatolia, Turkey, Environmental Geology, 4, Do an, M., Emri, S Environmental health problems related to mineral dust in Ankara and Eskiflehir, Turkey. Yerbilimleri, 22, Donaldson, K., Brown, G. M., Brown, D. M., Bolton, R. E., Davis, J.M.G Inflammation generating potential of long and short fibre amosite asbestos samples. British Journal of Industrial Medicine, 46, Dufresne, A., Harrigan, M., Masse, S., Begin, R Fibers in lung tissues of mesothelioma cases among miners and millers of the township of asbestos, Quebec. American Journal of Industrial Medicine, 27, Duru, M., Pehlivan, fi., fientürk, Y., Yavafl, F., Kar, H New results on the lithostratigraphy of the Kazda Massif in northwest Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 3, Duru, M., Pehlivan, fi., Okay, A.., fientürk, Y., Kar, H Biga Yar madas n n Tersiyer Öncesi Jeolojisi. In: Biga Yar madas n n genel ve Ekonomik Jeolojisi. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü ü, özel yay n Serisi No.28, s Elmas, A., Yi itbafl, E Ophiolite emplacement by strike-slip tectonics between the Pontide Zone and the Sakarya Zone in northwestern Anatolia, Turkey. International Journal of Earth Science-Geologische Rundschau, 90, Elmas, A., Yi itbafl, E Comment on Tectonic evolution of the Intra-Pontide sutur zone in the Armutlu Peninsula, NW Turkey by Robertson and Ustaömer, Tectonophysics, 405, Elmas, A., Y lmaz,., Yi itbafl, E., Ullrich, T. 20. A Late Jurassic Early Cretaceous metamorphic core complex, Strandja Massif, NW Turkey. International Journal of Earth Science-Geologische Rundschau, 00, Emri, S., Demir, A.U Malignant pleural mesothelioma in Turkey, , Lung Cancer,45, Fossen, H. 20. Structural Geology. Cambridge University Press, 463p. Henderson, D. W., Rodelsperger, K., Woitowitz, H.J., Leigh, J After Helsinki: a multidisciplinary review of the relationship between asbestos exposure and lung cancer, with emphasis on studies published during Pathology, 36, 6, rkeç, T Asbest. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü ü E itim Serisi, No:3, Ankara. Karakoca, Y., Emri, S., Cangir, A.K., Bar fl, Y.I Environmental pleural plaques due to asbestos and fibrous zeolite exposure in Turkey. Indoor Built Environment, Lanphear, B. P., Buncher, C. R Latent period for malignant mesothelioma of occupational origin. Journal of Occupational Medicine, 34, Lemaire, I An assessment of the fibrogenic potential of veryshort 4-T30 chrysotile by intratracheal instillation in rats. Environmental Research, 36, MGM. 204a. MGM. 204b. ruzgaratlasi Mossman, B. T., Hansen, K., Marsh, J., Brew, M. E., Hills, S., Bergeron, M., Petruska, J Mechanisms of fiber-induced superoxide (O 2 ) release from alveolar macrophages (AM) and induction of superoxide dismutase (SOD) in the lungs of rats inhaling crocidolite. In Bignon, J. Peto, J. and Saracci, R. (eds). Mineral Fibres in the NonOccupational Environment. I.A.R.C. Publication No. 90, Lyon, France,

12 Dumanl Köyü (Çanakkale-Türkiye) Asbest Maruziyeti 262 Newhouse, M. L., Thompson, H Mesothelioma of pleural and peritoneum following exposure to asbestos in the London area. British Journal of Industrial Medicine, 22, pp Niklinski, J., Niklinska, W., Chyczewska, E., Laudanski, J., Naumnik, W., Chyczewski, L., Pluygers, E The epidemiology of asbestos-related diseases. Lung Cancer, 45, 7-5. Okay, A.I., Siyako, M., Bürkan K. A. 99. Geology and tectonic evolution of the Biga Peninsula, northwest Turkey. Bulletin of the Technical University of stanbul, 44, Okay, A. I., Göncüo lu, M. C Karakaya Complex: a review of data and concepts. Turkish Journal of Earth Sciences, 3, Okay, A. I., Bozkurt, E., Sat r, M., Yi itbafl, E., Crowley, Q.G., Shang, C.K Defining the southern margin of Avalonia in the Pontides: geochronological data from the Late Proterozoic and Ordovician granitoids from NW Turkey. Tectonophysics, 46, Örgün, Y., Alt nsoy, N., fiahin, S. Y., Güngör, Y., Gültekin, A.H., Karahan, G., Karac k, Z Natural and anthropogenic radionuclides in rocks and beach sands from Ezine region (Çanakkale), Western Anatolia, Turkey. Applied Radiation Isotope, 65, Örgün, Y., Alt nsoy, N., fiahin, S. Y., Ataksoy, B., Çelebi, N A Study Of Indoor Radon Levels In Rural Dwell ngs Of Ezine (Çanakkale, Turkey) Us ng Solid-State Nuclear Track Detectors. Radiation Protection Dosimetry, 3, Pancoast, H. K., Miller, T. G., Landis, H.R.M. 98. A roentgenologic study of the effects of dusts inhalation upon the lungs. American Journal of Roentgenology, 5, 3, Platek, S., Groth, D., Ulrich, C., Stettler, L., Finnell, M., Stoll, M Chronic inhalation of short asbestos fibres. Fundamental and Applied Toxicology, 5, Roggli, V.L., Pratt, P. C., Brody, A. R Asbestos fiber type in malignant mesothelioma: an analytical scanning electron microscopic study of 94 cases. American Journal of Industrial Medicine, 23, Sa l k Bakanl, Baflkent Üniversitesi Ulusal Hastal k Yükü ve Maliyet Etkililik Projesi: Sözel Otopsi Araflt rmas Ara Raporu. Sa l k Bakanl Refik Saydam H fz s hha Merkezi Baflkanl H fz s hha Mektebi Müdürlü ü, 24 Aral k 2003, Ankara, 66s. Save, D., Köse, O. Ö., Sülün, S., fiengünalp, F., Gündüz, O., Baba, A The blood and hair heavy metal levels in two districts with different groundwater concentrations. 2 th World Congress on Public Health, 27 April- May 2009, stanbul, Turkey. Selikoff, I Occurence of pleural calcification among asbestos insulation workers. Annals of the New York Academy of Sciences, 32, Selikoff, I. J., Lee, D.H. K Asbestos and disease. New York: Academic Press. Suzuki, Y., Yuen, S. R Asbestos fibers contributing to the induction of human malignant mesothelioma. Annals of the New York Academy of Sciences, 982, fiengün, F., Yi itbafl, E., Tunç,. O. 20. Geology and Tectonic Emplacement of Eclogite and Blueschists, Biga Peninsula, Northwest Turkey. Turkish Journal of Earth Sciences, 20, fienyi it, A., Babayi it, C., Gök rmak, M., Topçu, F., Asan, E., Coflkunsel, M., Ifl k, R., Ertem, M Incidence of malignant pleural mesothelioma due to environmental asbestos fiber exposure in the southeasth of Turkey. Respiration, 67, Tunç,. O., Yi itbafl, E., fiengün, F., Wazeck, J., Hofmann, M., Linnemann, U U-Pb Zircon Geochronology of Northern Metamorphic Massifs in the Biga Peninsula (NW Anatolia-Turkey): New data and a new approach to understand the tectonostratigraphy of the region. Geodinamica Acta. 25, 3-4, Wagner, J. C., Sleggs, C. A., Marchand, P Diffuse pleural mesothelioma and asbestos exposure in the North Western Cape Province. British Journal of Industrial Medicine, 7, WHO, 203. Cancer fact sheet. Facts Sheet number; 297 (January 203). Available at Accessed: December 9, 203. Yi itbafl, E., Elmas, A., Y lmaz Y Transcurrent faulted boundary of Rhodope-Pontide continental fragment in Northwest Turkey: Western Pontide Fault. Earthsciences Symposium of 75 th The Anniversary of Turkish Republic, Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlü ü, Ankara, 38. Yi itbafl, E., fiengün, F., Tunç,. O KB Anadolu da Mesozoyik yafll kaya topluluklar n n da l m ve korelasyonu. TÜB TAK-ÇAYDAG Proje No.08Y232, 8s. Yi itbafl, E., Mirici, A., Gönlügür, U., Bakar, C., fiengün, F., Tunç,.O., Kahyao lu, fi., Kahyao lu, Ü The effect of asbestos exposure on the Mesothelioma disease: A case study on Dumanl Village-Lapseki- Çanakkale. International Earth Science Colloquium on the Aegean Region 202 (IESCA-202), -5 October 202 DEU, Abstracts, 9. Yi itbafl, E., Mirici, A., Gönlügür, U., Bakar, C., fiengün, F., Tunç,.O., Ifl ko lu, Ö., Kahyao lu, fi., Kahyao lu, Ü Biga Yar madas n n medikal jeoloji sorunlar na genel bir bak fl ve bölgede asbest maruziyeti sorunu. 2.T bbi Jeoloji Çal fltay Bildiriler Kitab, Yalç n M.G. ve Baba, A. (eds), Akdeniz Üniversitesi, Yi itbafl, E., Mirici, A., Gönlügür, U., Bakar, C., fiengün, F., Tunç,.O., Kahyao lu, fi., Kahyao lu, Ü The effect of asbestos exposure on the Mesothalioma disease: A case study on Dumanl Village - Lapseki - Çanakkale. International Earth Science Colloquium on the Aegean Region, (IESCA - 202), -5 October 202 DEU, Abstract, 9.