BOA DEN ÇANAKKALE CEPHESİNDEKİ MUHABİRLERDEN BAZILARI

Transkript

1 BOA DEN ÇANAKKALE CEPHESİNDEKİ MUHABİRLERDEN BAZILARI Y. Doç. Dr. Ahmet Esenkaya yüzyılın en büyük iki savaşından birisi, hiç şüphesiz I. Dünya Savaşı dır. Dört yıl kadar sürüp dünyayı baştan sona kavuran bu savaşta, en çok kan akıtılan cephelerden biri olan Çanakkale cephesi de elde edilen zaferi de, bünyesinde savaş serüveninde ve seyrinde kayda değer neticeler barındırmıştır. Genel anlamda İstanbul u devreden çıkarıp doğudan yapılacak yoğun bir kuşatmayla Almanya yı yenerek savaşı sonuçlandırmayı hedefleyen bu saldırı, 3 Kasım 1914 te başlamış, 9 Ocak 1916 te tarihine kadar devam etmiştir. Kış aylarının Avrupa daki olağanüstü olumsuz şartları nedeniyle durağanlaşmış olan cihan harbi için başka bir yol arayan İngiliz Deniz Bakanlığı, birleşik deniz güçleriyle Çanakkale Boğazı nda kolay bir zafer kazanıp, önemli sonuçlar elde edeceği görüşünde ısrarlıydı ve bundan da son derece emindi. Çanakkale kolayca geçilecek, Rusya ya gerekli silah yardımı yapılacak ve bu devletin Doğu da Almanlara saldırıları kolaylaşacaktı. Bu sayede Boğazlar ve İstanbul teslim alınıp devreden çıkartılarak Osmanlı Devleti savaş dışı bırakılacak, Almanya nın doğuya yayılması önlenecekti. Ayrıca İngiltere, Mısır daki varlığını güvenceye alacak, Ortadoğu daki zengin petrol yatakları üzerindeki tüm emellerine sahip olacaktı. Böylece İngilizlerle birlikte tüm emperyalist güçler şöhretlerine şöhret katacaklardı. İngilizler ve Fransızlar bu ana düşünceyi uygulamaya koymak için en ufak ayrıntılara kadar büyük hazırlıklar yaptılar. İlk hedef olarak Çanakkale Boğazı ele geçirmekti. İngiliz ve Fransız hükümetleri donanmalarını var güçleri ile hızlandırdılar. Bu donanma, o zamana kadar eşi benzeri görülmemiş büyüklükte bir donanma idi. 11 Ağustos tan beri Çanakkale Boğazı girişinde günden güne kalabalıklaşan -3 Kasım 1914 bombardımanından sonra- İtilaf Donanması, İngiltere den gelen emirle, 19 Şubat 1915 ten itibaren bir aydan daha fazla Boğaz ın her iki yakasını ağır bombardımana tabi tuttu. Artık Türk mevzilerinin tamamen sustuğu kanaatine varılınca İtilaf donanması 18 Mart 1915 günü son bir hamle ile Çanakkale Boğazı nı rahatça devreden çıkarıp İstanbul yolunu geçebileceklerini umdular. Kahraman Türk Başbakanlık Osmanlı Arşivi 1 Çanakkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Tarih Eğitimi 1

2 komutan ve askerinin inancı, mayın hatlarının direnci ve güçlü topların aman vermez ateşi karşısında zamanının en modern üç büyük savaş gemisini yitirip, pek çoğu da ağır hasara uğrayınca geri çekilmek zorunda kaldılar. Her ne kadar birleşik donanmanın yenilgisi üzerine ağız değiştirip savaş gemilerinin demode olduğuna, sahil savunma topları göz ardı edilip Nusret Mayın gemisinin döşediği mayınların fecaatine bağlanmaya çalışılsa da, artık olan olmuştu. Böylece tüm dünya Çanakkale Boğazı nın sadece donanma gücüyle geçilmesinin imkânsız olduğunu bir daha anladı. Bunun üzerine ilk önce Gelibolu yarımadasını işgal edip orada iyice tutunduktan sonra Boğaz a rahatça hâkim olmayı hedeflediler. 25 Nisan 1915 te on binlerce modern donanımlı askerle İngilizler Seddülbahir sahillerine ve Anzaklar Arıburnu sahiline; Fransızlar da Kumkale ye kısa sürede işgali tamamlamak için ayak basmışlardı. Osmanlı ordusu büyük oranda kendi imkânlarıyla Çanakkale yi savunmaya başladı. 25 Nisan 1915 ve süregelen günlerde olduğu gibi İngilizlerin 6/7 Ağustos ta başlattıkları büyük bir çevirme harekâtı da başta Mustafa Kemal Bey, silah arkadaşları ve eratıyla zamanında müdahalesi ile önlendi. Çarpışmalar yine lağım ve siper çarpışmaları şekline dönüştü. Bulgaristan ın da katılımıyla Almanya ile demiryolu ulaşımının sağlanmasıyla beraber savaş malzemesinin cepheye ulaşım yolu açılmıştı. Bu durum karşısında, mevsim şartlarının getirdiği büyük olumsuzlukları da dikkate alan İtilaf Devletleri, büyük umutlar bağladıkları Çanakkale işgalinden tamamen vazgeçtiler. 20 Aralık 1915 te kuzey, 9 Ocak 1916 da güney cephesinden son birliklerini de gizlice gemilere bindirip, cepheyi boşaltarak geri çekildiler. Çanakkale savaşları yaklaşık 13 ay sürmüştür. Deniz yoluyla Boğazı abluka altında tutma, Boğaz ı zorlama, taarruz ve bombardımanlar 125 gün; donanma, denizaltı, uçak ve balon destekli amfibi kara işgalleri de (25 Nisan Ocak 1916) 254 gün sürmüştür. Muharebelerin geçtiği alan Gelibolu Yarımadası nın güney ve orta-kuzey bölümüne kapsar. Müttefik kuvvetlerinin Güney (Seddülbahir) bölgesindeki mücadeleleri Alçıtepe yi, kuzeyde ise Conkbayırı-Kocaçimen Tepe yi ele geçirme hedefine yöneliktir. Ağustos ayından sonra Anafartalar Ovası ve Suvla bölgesi de devreye girmiştir. Cephelerin gerisindeki lojistik destek alanları ile donanmanın taarruzu altında kalan sivil alanlar da yoğun şekilde harbin etkisi altında kalmıştır 2. 2 Bkz: Ahmet Esenkaya, Çanakkale Muharebelerinde İtilaf Devletlerinin Savaş Hukukuna Aykırı Davranışları, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Atatürk ve Çanakkale Savaşları Araştırma Merkezi Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, S. 4, Çanakkale, 2006, s

3 Boğaz önünde, denizde, karada, havada ve bir bütün olarak Çanakkale cephesindeki gelişmeler, yaklaşık dünyanın büyük bir bölümünün dikkatini çekmekte gecikmemiştir. Herkesin gözü kulağı Çanakkale den gelecek Müttefiklerin kazanacağı zafer haberine kilitlenmiş; bazı cephelerde savaşlar bekleme aşamasına bile gelmiştir: Çünkü Çanakkale Boğazı kolayca geçilirse Boğazlar ve İstanbul teslim alınıp devreden çıkartılarak; Rusya ya gerekli silah yardımı yapılacak ve bu devletin Doğu Avrupa ya saldırıları kolaylaşacak; Almanya yenilecek; İngiltere, Mısır daki varlığını güvenceye alacak, Ortadoğu daki zengin petrol yataklarındaki hakimiyeti daha da pekişecekti. Bir de Çanakkale cephesinden gelecek zafer haberi, hem onları boş yere ölümden kurtaracaktı. Bu yüzden hem haber alma kaynaklarına konulan sansürün 3 ortaya koyduğu engelleri nispeten azaltmak, hem de gelişmeleri yakından takip etmek amacıyla pek çok ülke ve medya kuruluşları (gazete ve mecmua) Çanakkale cephesine savaş muhabirleri gönderme yarışına girmişlerdir. Bu çalışmada sadece Başbakanlık Osmanlı Arşivi nde elde edilen malzemeyle sınırlıdır. (Takdir edilmelidir ki, diğer arşivler ve anı türü eserlerde de gündemle ilgili pek çok bilgiye rastlanmaktadır.) BOA arşivinden ulaşılabilen Milli Osmanlı Telgraf Ajansı ndan Hüseyin Kazım Bey, Amerikan Associated Pres ve Paper Daily News in seyyar muhabiri George Schrayz Efendi; İsveç Stockholm'de münteşir Aftonblatt gazetesi savaş muhabiri Nielslago Lengquist Efendi; Viyana da yayınlanan Viyedenski Courrier Polenski ile Bulgaristan da yayın yapan Otro gazetesi bayan muhabir ve yazarı Madam Wanda Zembrzuska dan bahsedilecektir. Öte yandan Berliner Zeitung am Miltag gazetesi Amerika Matbuat Cemiyeti İstanbul muhabiri 4 Amerika Matbuat Cemiyeti Dersaâdet muhabiri 5, Times gazetesinden Reuter Telgraf Ajansı Çanakkale muhabiri 6, Reuter Telgraf Ajansı Çanakkale muhabiri 7, Bozcaada'dan gelen Tribuna gazetesi muhbiri 8, savaş alanında dolaşan bir Alman muhabiri 9 ; Gazette de Lausanne 10 United Pres gazetesi Yakındoğu muhabiri Amerikan gazeteci Mr. William G. Shepherd 11, İngiliz Times 12 ve Daily 3 Bkz: Esenkaya, Çanakkale Savaşları Sürecinde Türk Basını, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Atatürk ve Çanakkale Savaşları Araştırma Merkezi Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, S.1, Çanakkale 2003, s BOA, HR. MA, 1132/75, 5 Temmuz BOA, HR. MA, 1132/75, 5 Temmuz BOA, HR. MA, 1141/5, 1 Ağustos BOA, HR. MA, 1135/96 8 BOA, DH. EUM. VRK. 14/87, 10 Nisan BOA, HR. MA, 1141/31, 16 Eylül BOA, HR. MA, 1152/62, 7 Ocak BOA, HR. SYS, 2416/37, 18 Aralık BOA, HR. MA, 1148/14, 16 Ekim 1915; BOA, HR. MA, 1152/62, 7 Aralık

4 Mail 13 gazetesi nin Çanakkale İngiliz Karargahında bulunan Çanakkale Cephesi muhabirlerinden Mister Ellis Ashamed Bartlett 14, Goulois gazetesi muhabiri ve yazarı Emile Galle 15, Daily Express muhabirlerinden Billy ve diğer muhabir Gay 16, Peşteden Mösyö Pekar Gula 17 gibi muhabirlerle ilgili ulaşılacak bilgiler bu araştırmanın ileriki yıllarda daha da derinleştirilmesi zorunluluğunu ortaya koymaktadır. Bir de Atina gazeteleri 18, Cenova da yayımlanan Spera gazetesi 19, Tribuna gazetesi 20, Proodos gazetesi 21, Courriere Della Sera gazetesi 22, İngiliz Manchester Guardian gazetesi 23, Berliner Zeitung am Miltag gazetesi, Londra'da münteşir Times gazetesi 24 Reuter Ajansı'nın İngiliz gazeteleri 25, Paris'ten Ajans Reuter 26, Fransız Echo de Paris gazetesi 27, Manchester Guardian gazetesi 28, Roma'da münteşir Journal de l'halia gazetesi 29, Gazette de Hollande gazetesi 30 gibi gazetenin haber alma kaynaklarına ulaşıldığı zaman da bölgeye gelen diğer muhabirler hakkında da pek çok sahip olmak mümkün olacaktır. Yine cepheye gönderilmiş muhabirlerle ilgili belgelerin sadece muhabir boyutu aktarılmaya çalışılacaktır. Onların kendi ülkelerine ve mensubu oldukları medya kuruluşlarına gönderdikleri bilgi, belge ve haberler ise pek çok yayın yapılacak hacimdedir. Belgelerin içeriği dikkate alındığında yerli muhabirlerden sadece birine yer verilmiştir. Zaten başta Ahenk, İkdam, Sabah, Tanin, Tercüman-ı Hakikat, Tasvir-i Efkar, Servet-i Fünun, Sebilürreşad, Türk Yurdu, Donanma, Askeri Mecmua, Harp Mecmuası, İslam Mecmuası gibi pek çok gazete ve mecmua cepheye gerektiğinde birden fazla muhabir görevlendirmişlerdir BOA, HR. MA, 1151/81, 29 Kasım 1915; BOA, HR. MA, 1152/62, 1 Şubat BOA, HR. MA, 1141/46, 30 Ağustos 1915; BOA, HR. MA, 1140/61, 15 Eylül 1915; BOA, HR. MA, 1143/89, 20 Eylül 1915; BOA, HR. MA, 1150/35, 9 Aralık 1915; BOA, HR. MA, 1148/14, 9 Aralık 1915; BOA, HR. MA, 1152/62, 14 Aralık 1915; BOA, HR. MA, 1151/81; 29 Kasım 1915; BOA, HR. MA, 1151/52, 9 Aralık BOA, HR. MA, 1145/67; 5 Ekim BOA, HR. MA, 1140/80, 81, 82; Daily Express muhabirlerinden Billy tifoya tutuldu ve diğer muhabir Gay maktul düştü. 26 Ağustos BOA, HR. SYS, 2322/74, 20 Nisan BOA, DH. EUM. VRK, 14/75 19 BOA, DH. EUM. KLU, 8/34, 1 Nisan BOA, DH. EUM. KLU, 8/34, 1 Nisan BOA, DH. EUM. KLU, 8/34, 1 Nisan BOA, DH. EUM. VRK, 14/85, 4 Nisan BOA, HR. MA, 1136/5, 28 Mayıs BOA, HR. MA, 1139/27, 29 Temmuz Aynı yer. 15 Ağustos BOA, HR. SYS, 2323/25, 17 Ağustos BOA, HR. SYS, 2189/2, 19 Ağustos BOA, HR. MA, 1152/62, 7 Ocak BOA, HR. MA, 1140/40, 23 Ağustos BOA, HR. SYS, 2416/37, 18 Aralık Aynı yer; Bazen farklı gündemlerle de olsa bazı yerli gazete ve onların muhabirleri de belgelerde yerini bulur: Tasvir-i Efkâr (27 Ağustos 1915, BOA, HR. MA, 1140/88), Müdafaa-i Milliye Askeri Mecmuası nın Başyazarı Mehmet Zeki Bey (BOA, HR. MA, 1122/7) gibi. 4

5 Milli Osmanlı Telgraf Ajansı Müdürü Hüseyin imzalı/dilekçeli, Osmanlı yazarlarından Hüseyin Kazım Bey in, Osmanlı Ordusu Başkomutanlık Vekaletine, Milli Osmanlı Telgraf Ajansı tarafından kendisinin savaş muhabiri olarak Çanakkale ve civarına gönderileceğini, bu sebeple gerekli işlemin yapılması ve gerekli iznin verilmesi konusundaki yaptığı 25 Mart 1915 tarihli resmi başvurusu üzerine; önce Başkomutanlık Vekaleti İstihbarat ve Matbuat Müdürlüğü nden Edip imzalı, fotoğraflı ve tanıtıcı bir görev belgesinin verilmesinin ardından, Genel Karargah Kurmay Başkanı V. Bronsart tarafından da gerekli iznin verildiğine ilişkin bilgi yer almaktadır: 32 Hüseyin Kazım Bey için hazırlanan 17 Numaralı Muhbirlere Orduya İltihak Ruhsatname de fotoğrafın hemen yanındaki eşkali hanesinde fiziksel görünümü betimlenir. Boyunun uzun, renginin esmer, bıyığının kısa ve sakalsız; yüzünün yuvarlak olduğu; alt kısımdaki sütunlarda da uyruğunun Osmanlı, yaşının 40, Milli Osmanlı Ajansı na mensup muhabir, isminin Hüseyin Kazım, dininin İslam, ikamet yerinin Dersaadet/İstanbul, bildiği lisanın Türkçe olduğu ve mülahazat /genel kanaat hanesinde de Polis Müdür-i Umumiliğinin tasdiknamesi ifadesiyle belge sahibi olduğu kayıtllıdır. 33 Ruhsatnamenin altında, Fotoğraf ile kimlik bilgisi yukarıda aktarılan Hüseyin Kazım Efendi'nin iyi halli olduğu ve harp muhabirleri hakkındaki talimatın içeriğini bilerek kurallara uygun şekilde hareket edeceğini bildirmiş olduğundan Çanakkale'de orduya gazeteci fotoğrafçı olarak katılmasına bir sakınca olmadığını içeren bu görev belgesinin ikinci nüshası hazırlanmıştır 34 kaydı yer almaktadır. Peşinden Adı geçen muhabirin gezebilmesine izin verilen bölgelerden ilk gideceği yer Çanakkale Müstahkem Mevki Kumandanlığı 35 ve Çanakkale kenti olup, bu yerlerden başka yere gittiği takdirde Müstahkem Mevki Kumandanlığı nca alıkonularak koruma altında Karargâh-ı Umumi'ye gönderilmesi gerekir. denildikten sonra bir cümle ile görev belgesinin tasdik edildiği vurgulanır. 36 Başbakanlık Dışişleri Bakanlığı Matbuat Genel Müdürlüğü nün Amerikalı muhabirin göndereceği haber ile ilgili baş kısımda aşağıdaki açıklamayı aktarmıştır: Çanakkale'den Schrayz imzasıyla Amerika Matbuatı İstanbul Muhabiri Damon'a gönderilen 21 Mart 1915 tarihli aşağıdaki telgraftan altı çizilen cümleler 32 BOA, DH. EUM. VRK, 53/25, 25 Mart Aynı belge; 31 Mart Aynı belge; 31 Mart Boğaz Komutanlığına yakın bir askeri yönetim birimi. 36 Aynı belge; 31 Mart

6 çıkarılmıştır. 37 George Schrayz Efendi için hazırlanan 18 Numaralı Muhbirlere Orduya İltihak Ruhsatname de fotoğrafın hemen yanında uzun boylu, kırmızı renkli, bıyıksız, sakalsız, ve gözlüklü; alt kısımda da Amerikan uyruklu, 35 yaşında, Amerikan Associated Pres ve Paper Daily News in seyyar muhabiri olduğu, isminin George Schrayz, Protestan mezhepli, İstanbul Kruger Otel de ikamet ettiği, Fransızca ve İngilizce bildiği kayıtlandıktan sonra; iki referans olarak da Panson Bey in tavsiyesi ve Müdür Bey in emriyle olduğu düşünceler sütununda belirtilmiştir. 38 Fotoğraf ile kimlik bilgisi yukarıda aktarılan George Schrayz Efendi'nin iyi halli olduğu ve savaş muhabirleri hakkındaki yönergenin içeriğini bilerek kurallara uygun şekilde hareket edeceğini bildirmiş olduğundan Çanakkale'ye gazeteci fotoğrafçı olarak katılmasına bir sakınca olmadığını içeren görev belgenin ikinci nüshası 19Nisan 1915 tarihinde hazırlanmıştır. 39 İsmet imzalı Adı geçen muhabirin gezebilmesine izin verilen bölgelerden ilk gideceği yer Çanakkale Müstahkem Mevki Kumandanlığı ve Çanakkale kenti olup, bu yerlerden başka yere gittiği takdirde Müstahkem Mevki Kumandanlığı nca alıkonularak koruma altında Karargâh-ı Umumi'ye gönderilmesi gerekir denildikten sonra, Karargâh-ı Umumî Kurmay Başkanı V. Bronsart imzalı ve bir cümle ile ruhsatnamesinin 19 Nisan 1915 tarihinde tasdik edildiği vurgulanır. 40 Başkumandanlık Vekaleti üst yazısıyla Osmanlı Ordusu İsveçli gazeteci Nielslago Lengquist, İsveç Sefiri Mösyö Anger Svared tarafından yanıma gönderilmiş ve Stockholm Osmanlı sefiri ile Stockholm Alman Sefiri Mösyö von Lucius taraflarından da iki referans getirmiştir. 41 Adı geçen kişi İstanbul da görev yapmış ve şimdi ise Türkiye'den İsveç gazetelerine haber ulaştırmak göreviyle vazifeli bulunup bu sayede Üçlü İtilâf ve özellikle Rusya aleyhine etki edecek imiş. Çanakkale'ye kısa bir seyahat etmesine izin verilmesini rica etmektedir. Bizim tarafımızdan Almanya'ya gönderilen Çanakkale haberleri İsveç basını tarafından iktibas edilmekte ise de özellikle İsveçlilerce tanınmış bir gazete muhabiri tarafından yazılacak haberler oraca daha büyük etki oluşturacaktır. İsveç Hükümeti tebaasından gazete muhabiri Nielslago Lengquist savaş 37 BOA, HR. MA, 1123/8 38 Aynı belge; 19 Nisan Aynı belge; 19 Nisan BOA, DH. EUM. VRK, 25/9, 21 Mart BOA, DH. EUM. VRK, 25/12, 30 Nisan

7 muhabiri sıfatıyla acilen Çanakkale'ye ulaşması gerekli görülmüş ve ilgili sahsın yanında fotoğrafı bulunmadığından ileride fotoğraflı belgeyle değiştirilmek üzere bu belge ilgili şahsa verildi. Belge sahibi İsveçli Lengquist'in savaş muhabiri olarak Çanakkale'ye gitmesine Başkumandan Vekili Enver Paşa izin vermişlerdir. Hareketin aciliyetine dayanarak matbu ve fotoğraflı resmi belgesi ilgili şahsın eline verilememiştir. Viyana da Polonya diliyle yayınlanan Viyedenski Courrier Polenski ile Bulgaristan da yayın yapan Otro gazetesi bayan muhabir ve yazarı olup, yazarı güzel ve şık görünümlü, gözleri kestane, saçları sarı renkte ve 25 yaşında olduğu tahmin edilen Madam Wanda Zembrzuska ile isim ve nitelikleri kapalı zarfta yazılı olarak gönderilen uzun boylu, kırpık bıyıklı 35 yaşlarında bulunan Polonyalı Mösyö, savaş bölgesine gidebilmesi konusunda izin istendiği (3 Ağustos 1915) bilgisi Başbakanlık Dışişleri Bakanlığı Matbuat-ı Umumiye Müdürlüğü nden Karargah-ı Umumi İstihbarat Şube Müdürlüğüne ulaşması üzerine, Seyfi imzalı ilgili, durumu 17 Ağustos ta durumu 5 nci ordu Komutanlığına bildirdi nci Ordu Kurmay Başkanı Kazım Bey bir gün sonra, ilgili Matmazel in bölgeye gelmesinde bir sakıncanın olmadığı cevabını verince, Madam Wanda Zembrzuska için hazırlanan 38 Numaralı Muhbirlere Orduya İltihak Ruhsatname de fotoğrafın hemen yanında eşkali yle ilgili sütunda orta boylu, beyaz renkli; alt sütunda da Bulgar uyruklu, 24 yaşında, Otro, Denevnik gazeteleri muhabiri olduğu, ismi, Protestan mezhepli, Asma Mescit, numara 31 de ikamet ettiği, Fransızca, Bulgarca, Romence ve Almanca bildiği kayıtlanır. 43 Fotoğraf ile kimlik bilgisi yukarıda aktarılan Madam Wanda Zembrzuska'nın iyi halli olduğu ve savaş muhabirleri hakkındaki yönergenin içeriğini bilerek kurallara uygun şekilde hareket edeceğini bildirmiş olduğundan 5 nci Ordu'ya gazeteci olarak katılmasına bir sakınca olmadığını içeren görev belgenin birinci nüshası 19 Ağustos 1915 tarihinde hazırlanmıştır. 44 İsmet imzalı Adı geçen muhabirin gezebilmesine izin verilen bölgelerden ilk gideceği yer 5nci Ordu Karargahı ve Gelibolu olup, bu yerlerden başka yere gittiği takdirde Müstahkem Mevki Kumandanlığınca alıkonularak koruma altında Karargah-ı Umumi'ye gönderilmesi gerekir, denildikten sonra Karargâh-ı Umumî Kurmay Başkanı V. Bronsart imzalı ve bir cümle ile ruhsatnamesinin 19 Ağustos 42 BOA, DH. EUM. VRK, 25/41, 3, 17, 18, 19 Ağustos 1915; BOA, HR. MA, 1143/72, 19 Eylül 1915; BOA, HR. MA, 1143/72, 21 Eylül 1915; BOA, HR. MA, 1144/5, 22 Eylül 1915; BOA, HR. MA, 1144/20, 23 Eylül Aynı belge, 19 Ağustos Aynı belge, 19 Ağustos

8 1915 tarihinde tasdik edildiği vurgulanır. 45 Sonuç olarak, Çanakkale cephesindeki gelişmelerin, akan kanın yoğunluğu dünya medyasının son derece ilgisini çekmiş; hem Türk basınından hem de yabancı basından bazen birden fazla olmak üzere cepheye özel savaş muhabirleri göndermişlerdir. Onlar da gelişmeleri, kendilerine izin verildiği ölçüde, bağlı bulundukları yayın kuruluşlarına aktararak savaş muhabirliği görevlerini yapmaya çalışmışlardır. Aslında, bu kısa yazıda sözü edilen veya edilemeyen yerli ve yabancı muhabirler, savaş sırasında veya sonrasında fırsat buldukları ortamdalarda Çanakkale cephesi ile ilgili pek çok anı, bilgi, belge kaleme alıp bulundukları ülkelerde yayınlamışlardır. Bu eserlerin çoğunun günümüz Türkçesine aktarılmamış olması da ayrı bir gündem konusudur. Belki şunu da ilave etmekte yarar vardır: Tüm savaşan ülkelerce, haber kaynaklarına sansürler uygulayıp pek çok bilgi, belge ve anıların çoğunun sakıncalı yayın gerekçesiyle izin verilmeyip sansür ile ilgili birimlerce alıkonulmuştur. Üzerinden yaklaşık bir asır geçen bu sansüre takılıp el konmuş yayınların artık en azından araştırmacılara- açılması, büyük bir hizmet olacaktır. SON 45 Aynı belge, 19 Ağustos

9 BİBLİYOGRAFYA BOA, HR. MA, 1132/75 BOA, HR. MA, 1141/5 BOA, HR. MA, 1135/96 BOA, HR. MA, 1141/31 BOA, HR. MA, 1152/62 BOA, HR. MA, 1148/14 BOA, HR. MA, 1151/81 BOA, HR. MA, 1141/46 BOA, HR. MA, 1140/61 BOA, HR. MA, 1143/89 BOA, HR. MA, 1150/35 BOA, HR. MA, 1148/14 BOA, HR. MA, 1151/81 BOA, HR. MA, 1151/52 BOA, HR. MA, 1145/67 BOA, HR. MA, 1140/40 BOA, HR. MA, 1140/88 BOA, HR. MA, 1122/7 BOA, HR. MA, 1123/8 BOA, HR. MA, 1143/72 BOA, HR. MA, 1144/5 BOA, HR. MA, 1144/20 BOA, HR. MA, 1140/80, 81, 82 BOA, HR. MA, 1136/5 BOA, HR. MA, 1139/27 BOA, HR. SYS, 2322/74 BOA, HR. SYS, 2323/25 BOA, HR. SYS, 2416/37 BOA, HR. SYS, 2189/2 BOA, DH. EUM. VRK, 53/25 BOA, DH. EUM. VRK, 25/9 BOA, DH. EUM. VRK, 25/12 BOA, DH. EUM. VRK, 25/41 BOA, DH. EUM. VRK, 14/87 BOA, DH. EUM. VRK, 14/75 BOA, DH. EUM. KLU, 8/34 BOA, DH. EUM. VRK, 14/85 Ahmet Esenkaya, Çanakkale Muharebelerinde İtilaf Devletlerinin Savaş Hukukuna Aykırı Davranışları, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Atatürk ve Çanakkale Savaşları Araştırma Merkezi Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, S. 4, Çanakkale, 2006, s Ahmet Esenkaya, Çanakkale Savaşları Sürecinde Türk Basını, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Atatürk ve Çanakkale Savaşları Araştırma Merkezi Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı, S.1, Çanakkale 2003, s