Kadın Erkek Eşitliği ve Toplumsal Cinsiyet Eğitimine Hoş Geldiniz TRABZON PINAR ÖŞME PSİKOLOG

Transkript

1 Kadın Erkek Eşitliği ve Toplumsal Cinsiyet Eğitimine Hoş Geldiniz TRABZON PINAR ÖŞME PSİKOLOG

2 Eğitimin Amacı Kadın erkek eşitliğinin sağlanmasına yönelik bilgi ve deneyim paylaşımında bulunmak Çalışmalara toplumsal cinsiyet perspektifini yerleştirmeye yönelik duyarlılık kazandırmak ve farkındalık yaratmak

3 SİZCE TOPLUMSAL CİNSİYET KAVRAMI NE ANLAMA GELMEKTE?

4 Sizce Neden Kızların okullaşma oranı erkeklerden düşük Kadın istihdamı düşük Öğretmenlik ve hemşirelik kadın mesleği olarak görülüyor Kadın yönetici sayısı az Erkeklerin ağlaması makbul değil Evi geçindirmek asıl olarak erkeğin sorumluluğu Kadına yönelik şiddet oranları yüksek

5 TOPLUMSAL CİNSİYET

6 Kadın ve erkek olmayı nasıl öğreniyoruz?

7 CİNSİYET VE TOPLUMSAL CİNSİYET (SEX AND GENDER) Cinsiyet terimi; kadın ya da erkek olmanın biyolojik yönünü ifade eder ve biyolojik bir yapıya karşılık gelir. Toplumsal cinsiyet terimi; kadın ya da erkek olmaya toplumun ve kültürün yüklediği anlamları ve beklentileri ifade eder. 7

8 Biyolojik cinsiyet farklılıkları; öğrenilmemiştir, doğuştan getirilen özellikler bakımından kadınlarla erkekler arasında gözlenen farklılıklardır. Toplumsal cinsiyet farklılıkları ise öğrenilen, sosyalleşme sürecinde kazanılan özellikler bakımından insanlar arasında gözlenen farklılıklardır. Biyolojik cinsiyet farklılıkları tüm dünyada aynı iken, toplumsal cinsiyet farklılıkları bireyden bireye, kültürden kültüre bazı değişimler gösterir. 8

9 ANCAK Cinsiyet ve toplumsal cinsiyeti birbirlerinden tamamen ayırmak doğru değildir. Çünkü kültürün kadından ve erkekten bekledikleri (toplumsal cinsiyet) kadının ve erkeğin fiziksel bedenlerine (cinsiyet) ilişkin gözlemlerden tamamen ayrı değildir (Lips, 2001) 9

10 TOPLUMSAL CİNSİYET FARKLILIKLARI Toplumsallaşma sürecinde erkek ve kız çocuklarının öğrendikleri, kültürün cinsiyetlerine «uygun» bulduğu duygu, tutum, davranış ve roller arasındaki farklılıklar ise toplumsal cinsiyet farklılıkları olarak ele alınır. Örneğin; kadınların daha duyarlı, ilgili, bakım verici vb. olarak algılanması, ev kadını, hemşire, öğretmen vb. olmalarının beklenmesi, ama erkeklerin bağımsız, atılgan, kuvvetli vb. olarak algılanmaları, asker, mühendis, tüccar vb. olmalarının beklenmesi toplumsal cinsiyet farklılıklarıdır. 10

11 BU FARKLAR; Gerçek olmayan farklılıklardır. Toplumun kendi kalıplarıdır. Bu toplumsal cinsiyet özellikleri (toplumun cinslere dayattığı-beklenen özellikler) bakımından cinsiyetler arasında farklılıklar olabileceği gibi aynı cinsiyetten bireyler arasında bu özellikler bakımından çeşitlenmeler gözlenebilir. 11

12 ÖRNEĞİN; Çok duygulu kadınlar olabileceği gibi duygusuz kadınlar da olabilir (aynı cins arasında), Çok güçlü erkekler olabileceği gibi çok güçsüz erkekler de olabilir (aynı cins arasında) Çok duygulu erkekler veya çok güçlü kadınlar da olabilir (farklı cinsler arasında) 12

13 Bu toplumsal cinsiyet farklılıklarına ilişkin beklentiler cinsiyet kalıp yargıları şeklinde toplumda yaygın kabul gören inançlara dönüşürler ve sosyal davranışı büyük ölçüde biçimlendirir hatta belirlerler. 13

14 TOPLUMSAL CİNSİYET ROLLERİ Rol, örgütlü sosyal bir yapı içinde bireyin bulunduğu pozisyonu, bu pozisyonla ilgili sorumlulukları, ayrıcalıkları ve diğer pozisyondaki insanlarla etkileşimi yönlendiren kuralları gösterir. Annelik, babalık, öğretmenlik gibi farklı rollerden bahsedilebilir. Kadınlara ve erkeklere verilen farklı roller ise toplumsal cinsiyet rolleri olarak bilinir. Kadınların ve erkeklerin toplumun yazdığı «senaryo» ya bağlı kalarak rollerini «oynamaları» beklenir. Bu terim, geleneksel olarak kadınla ve erkekle ilişkili olduğu kabul edilen rolleri ifade eder. Çocuklar, toplum tarafından kız ya da erkek olarak etiketlenmelerinin ardından cinsiyetin kültürel anlamlarını öğrenmeye ve kazanmaya başlarlar. Toplumsal cinsiyet rolü toplumun tanımladığı ve bireylerin yerine getirmelerini beklediği cinsiyetle ilgili bir grup beklentidir. 14

15 Toplumsal Cinsiyet Kalıpyargıları Kültürel veya kişisel Temel bulgular: Temel kalıpyargılar tüm kültürlerde aynı Kadınlar=> ilgi ve bakım verici, pasif Erkekler => aktif ve başarı yönelimli Irk ve toplumsal cinsiyet birlikte kültüre özgü kalıpyargıları oluşturuyor Hem kadınlar hem de erkekler için yaşanan rol çatışmaları toplumsal, ekonomik ve psikolojik sorunları meydana getirmektedir Örn., hem başarıyla çalışma hayatı hem de aile ile ilgilenme

16 TOPLUMSAL CİNSİYET KALIP YARGILARI, ÖN YARGILARI VE CİNSİYET AYRIMCILIĞI İnsanlar gruplar hakkında kalıpyargılar geliştirme eğilimindedirler. Kalıpyargılar, bir gruba ilişkin bilgi, inanç ve beklentilerimizi içeren bilişsel yapılardır. Irk, cinsiyet, yöre, ulus ve meslek grupları gibi çeşitli gruplardan olan insanların kategorileştirilerek aslında çok çeşitli özellikler gösterebilecekleri/gösterdikleri halde, hepsi aynı özelliği/özellikleri gösteriyor gibi düşünülmesi eğilimine kalıpyargılı düşünme denilir (Franzoi, 1996). 16

17 Ne zaman kalıpyargıları aktif hale getiriyoruz? 1. Minimal bilgi sahibiysek Birinin hakkında daha fazla bilgiye sahipsek daha az kalıpyargılara dayanıyoruz 2. Kişinin grup üyeliği aşikar olduğunda Eğer cinsiyete dayalı özellikler ön plandaysa cinsiyet kalıpyargılarını çok daha kolay kullanıyoruz 3. Gücün dengesi Alt tabakadakiler kalıpyargıları daha az kullanırlar güçlü kişiler kalıpyargıları daha çok kullanırlar

18 Kalıpyargının tehlikeleri 1. Basite indirger ve sıklıkla yanlış yönlendirir 2. Gruplararası farklılığı abartır ve grup içi farklılıkları azaltır. 3. Kendini gerçekleştiren kehanete dönüşür

19 Birleşmiş Milletler tarafından yapılan bir araştırmaya göre; 1. Dünyadaki işlerin %66 sı kadınlar tarafından görülüyor. 2. Buna karşın kadınlar dünyadaki toplam gelirin ancak %10 una sahipler. 3. Dünya daki mal varlığının ise % 1 ine sahipler. 4. Başka bir değişle dünyadaki işlerin % 34 ü erkekler tarafından görülüyor ama erkekler dünyadaki toplam gelirin % 90 ına ve toplam mal varlığının % 99 una sahipler.

20 Türkiye den Rakamlar ( Milliyet, 8 Mart 2001) 1. Şehirlerde evli kadınların % 18 i, köylerde de % 76 sı eşleri tarafından dövülüyor. 2. Kadınların % 57,7 si evliliklerinin ilk gününde şiddetle karşılaşıyor. 3. Aile içi suçların % 90 ını kadına karşı işlenen suçlar oluşturuyor.

21 İnternetten örnek

22

23 Basından örnek 16 Ocak 2009 Kadınların gizli silahı İngiltere'de, çeşitli sektörlerde çalışan 3 bin kadınla yapılan anketin sonuçları, ilginç bir durumu ortaya koydu. Buna göre çoğunlukla ofis çalışanı kadınların yüzde 78'i giyim tarzının terfi ya da prim kazanmak açısından en az çalışkanlık, bilgi ve tecrübe kadar önemli olduğuna inanıyor. Bu nedenle bu kadınlar, özellikle seksi kılık kıyafetin ofis ortamında rekabet açısından avantaj sağladığını savunuyor ve bu kuralı uyguluyor. Har 20 kadından 1'i bunu düzenli olarak yapıyor. Kadınların yüzde 54'ü ise işyerinde farkedilmek için bu tarz giyimin çok önemli olduğunu söylüyor. The Regtrader adlı internet sitesi tarafından gerçekleştirilen ankete katılan kadınlardan biri "Ofiste farkedilmek için köle gibi çalıştım. Ama 3 yıl sonra benden daha az ve daha verimsiz çalışan bazı kadın iş arkadaşlarımın sırf yüksek topuk ve dar elbiselerle benden daha önemli olduklarını gördüm" notunu düştü. Erkeklerin sadece yüzde 27'si işyerinde farkedilmek için giyim kuşamın önemli olduğuna inanıyor. Bu tarzla rekabette avantaj kazanamanın en sık görüldüğü sektörlerin başında medya, reklam ve marketing geldiği ileri sürüldü.

24 Basından örnek Yeni nesil askerler 16 Ocak 2009 hurriyet.com.tr Avustralya deniz kuvvetleri yeni asker bulmakta zorlanınca ilginç bir çare buldu. Avustralya Deniz Kuvvetleri Komutan, erkeklerin orduya ilgisini artırmak kadın askerlerin bikiniyle eğitim yapmasını istedi. Bir erkek dergisine demeç veren Deniz Komutanı Tom Phillips, "eğer kadın askerlerimiz çekici olur ve onları eğitim anında bikini giymeye teşvik edersek, belki erkeklerin orduya ilgisini daha da arttırabiliriz" dedi. Ancak Phillips'in erkek dergisine bu demeci vermesine feminist kadın örgütleri büyük tepki gösterdi. Avustralya Savunma Bakanlığı da bu konuda bir açıklama yapmak zorunda kaldı. Bakanlık, Avustarlya Deniz Komutanı Tom Phillips'ın açıklamasının 'kabul edilemez" olduğunu belirtti.

25 Benlik ve Toplumsal Cinsiyet Benlik kavramı (Self-concept) ve Benlik imgesi (Self image) Kendimiz hakkında doğru olduğunu düşündüğümüz bir inançlar ve imgeler dizisidir. Benlik Saygısı (Self-esteem) Benlik kavramımızı ne kadar sevdiğimiz ve kabul ettiğimizin ölçüsüdür.

26 Benlik kavramı çeşitli inançlar içerir Somut özellikler Ben kadınım Uzun boyluyum Öğrenciyim Fakirim Türküm Soyut özellikler Akıllıyım Çirkinim Yetersizim Çekiciyim Değersizim

27 Benlik ve Toplumsal Cinsiyet Benlik kavramımıza giren çok çeşitli inançlar ve imgelerin ortak bir yönü vardır: Hiçbiri doğarken bizimle değildirler.

28 Kadının ve Erkeğin benlik algılarındaki farklılıklar Erkekler Özerk Özgür Bağımsız Ayrı Hiyararşi Etkileşimleri kurallar yönlendirir Hiyerarşideki yerleri roller belirler Kadınlar Bağlı olma Karşılıklı bağlılık Duygusal bağlanma Başkalarının ihtiyacına karşılık veren İlişki ağı içerisinde Etkileşimleri empati ve bağlılık yönlendirir Rol bağlantıları ikincildir

29 Benlik ve Toplumsal Cinsiyet *Kendimiz hakkındaki temel fikirlerin pek çoğunu yetişkinlikten önce ve başlıca iki kaynaktan ediniriz: - Başkalarının bize nasıl davrandıkları - Başkalarının bizim hakkımızda neler söyledikleri Zamanla kendimizi başkalarının bizi gördüğü gibi görmeye başlarız (Rosenberg) Benlik Saygısı= Algılanan benlik - İdeal benlik Benlik Saygısı Özgüven (biri olmadan diğeri olabilir) Benlik Saygısı = Narsisizm????

30 Benlik ve Toplumsal Cinsiyet Benlik kavramı (Self-concept) ve Benlik imgesi (Self image) Kendimiz hakkında doğru olduğunu düşündüğümüz bir inançlar ve imgeler dizisidir. Benlik Saygısı (Self-esteem) Benlik kavramımızı ne kadar sevdiğimiz ve kabul ettiğimizin ölçüsüdür.

31 Benlik kavramı ile bir çalışma sonucu (Broverman ve ark., 1970) Sağlıklı Erkek özellikleri -Çok bağımsız -Hiç duygusal değil -Matematik ve bilimi çok sever -Maddeci -Hemen hemen her zaman önder gibi davranır Sağlıklı Kadın özellikleri -Çok güçlü bir güvenlik isteği duyar -Başkalarının duygularının çok farkında -Sanat ve edebiyattan çok zevk alır -Kendi görünüşüyle çok ilgili -Hassas duyguları kolayca ifade eder

32 (Broverman ve ark., 1970) Kültürümüzde sadece doğuştan farklı da görülmez - erkekler doğuştan kadınlardan üstün görülür Erkeklerle ilişkilendirilen özellikler, kültürün en fazla değer verdiği özelliklerdir; - akılcılık - bağımsızlık - önderlik Kadınlarla ilişkilendirilen özellikler, kültürün en az değer verdiği özelliklerdir; - duygusallık - duyarlılık - ortak çalışma yeteneği

33 (Broverman ve ark., 1970) Broverman ın çalışmasında sağlıklı yetişkin ile sağlıklı erkek betimleri büyük ölçüde benzer Bu kadınların asla kazançlı çıkmayan durumlarını gösterir: Ya benlik kavramını edilgen özelliklerle sınırlayıp sağlıklı bir kadın olma Ya da bu özelliklerin ötesine geçerek kadınlığına ihanet edip, kadınsı olmama ve uyumsuzluk damgası yemeyi göze alma. Bu durumda pek çok kadının benlik saygısının düşük olması kaçınılmazdır. Ben sadece bir anne ve bir ev kadınıyım Ben sadece sekreterim

34 TOPLUMSAL CİNSİYETLE İLGİLİ KURAMLAR

35 Sosyal bilişsel kuramı (social cognitive theory) Cinsiyet gelişimi ve farklılaşmasını açıklamak Sosyal davranışı evrimleşen biyolojiden ayırmalı Üçlü karşılıklı nedensellik Kişisel faktörler Davranış örüntüleri Çevresel faktörler Karşılıklı etkileşim ama tek bir örüntü göstermezler, etkileri değişir Albert BANDURA

36 Toplumsal cinsiyetin gelişmesinde 3 tür sosyobilişsel etki; Model alma Doğrudan yaşantı Öğrenme Bazılarının etkileri bazı gelişim dönemlerinde daha fazladır.

37 Bilişsel gelişim kuramı Kendini sosyalleştirme Piaget'nin bilişsel gelişim kuramına dayanır Niceliksel ve ahlak gelişimindeki gibi cinsiyete uygun davranmayı öğrenirler Bilişsel tutarlılık Cinsiyet rolü gelişiminde 3 dönem Cinsiyeti etiketleme Cinsiyetin kararlılığı Cinsiyetin değişmezliği Lawrence KOHLBERG,

38 Kendini sosyalleştirme Çocuk sosyalleşmesine aktif olarak katılır ve kendi cinsiyet rolünü biçimlendirmeden sorumludur. Kohlberg, Piaget nin bilişsel kuramındaki çocukların niceliksel ve ahlaki yargılarının gelişiminde kavramları öğrenmeleri gibi, cinsiyete uygun davranmayı da öğrendiklerini savunmuştur.

39 Çocuklar bilişsel olarak olgunlaştıklarında kendilerini kadın ya da erkek olarak kategorileştirirler ve bu cinsel kimlikle bu kategoriye uygun olduğunu düşündükleri şekilde davranmaya çalışırlar.

40 Bilişsel tutarlılık Bilişsel tutarlılığı sürdürmenin yolu, çocuklar için, nasıl en uygun kız ya da erkek olunduğunu bulmaktır. Kız olduğunu anlayan çocuk-kadınsı nesne, etkinlik, davranış Erkek olduğunu anlayan çocuk-erkeksi Bilişsel tutarlılık isteğinin çocuklardaki bir sonucu, çocukların cinsiyet kalıpyargılarının katı, değişmez ahlaki kurallar olarak kabul etmeleridir.

41 Cinsiyet rolü gelişiminde 3 dönem Cinsiyeti etiketleme (2-3,5); ait oldukları cinsiyetleri yavaş yavaş anlarlar. Cinsiyetin kararlılığı (3,5-4,5); cinsiyetin sürekliliğini anlamaya başlarlar. Yine de fiziksel özelliklerden etkilenirler. Cinsiyetin değişmezliği (4,5-7); cinsiyet fiziksel görünümden bağımsızdır ve değişmez. Çocuk cinsiyetine uygun tercihler, beğeniler geliştirip, etkinlikler bulunur. Bunu da cinsiyetiyle tutarlı olduğu için yapar.

42 Eleştiriler Toplumun ve kültürün rolü ihmal edilmiş. Bilişsel gelişim eğer cinsiyet rol gelişiminin temelinde ise, bu gelişimi tamamlayan kız ve erkek çocuklarının benzer olmaları gerekirdi. Erkek- güçlü kalıpyargılar Eğer bilişler, davranışların temelinde ise, bilişlerin değişmesi ile davranışlarında değişmesi beklenir. Ev-eşitlik

43 Toplumsal cinsiyet şeması kuramı (gender schema theory) Sosyal öğrenme ve bilişsel gelişim kuramlarının birleştirilmesi Cinsiyetleri ayrıştırmanın, çocuğun tüm bilgiyi kültürün kadınlık ve erkeklik tanımlarına göre kodlamaya ve organize etmeye hazır oluşundan kaynaklandığını kabul eder. Ayrıca, bu cinsiyet şeması temelinde bilgi işlemenin toplumun cinsiyet ayrımcısı uygulamalarından da kaynaklandığını ileri sürer. Sandra Lipsitz BEM

44 Cinsiyetleri tipleştirme(ayrıştırma) (sex-typing) Bu süreçte, çocuk gelen bilgileri cinsiyet şemasına göre algılar, kodlar ve örgütler. Çocuk aynı şematik seçiciliği kendine de uygular. Bu şemadaki prototipe göre çoğu özelliğini şekillendirir. Sonuç olarak cinsiyetleri ayrıştıran bir birey olur. Bu bireyler kültürün kadın ve erkeğe ait olarak tanımladığına uyar ve buna göre bilgiyi işlerler. Cinsiyetleri ayrıştıramayan birey

45 Toplumsal cinsiyet şemalı bir toplumda toplumsal cinsiyet şeması olmayan bireyler yetiştirmek zor ama imkansız değil. Cinsiyetleri tipleştirmeyen çocuklar yetiştirme Toplum, cinsiyetin hayatın her alanında önemli ve fark yaratıcı olduğunu öğretir. Cinsiyet üremedeki rolü nedeniyle daha önemli bir anlama sahiptir. Kültürel düzenleme gerektirir.

46 İçsel Cinsiyet Çeşitliliğinin Dışlayıcı Modeli Bu modelde (en çok rastlanan geleneksel model), maskülenlikteki artış feminenlikte düşüşü getirir ve tam tersi.

47 Sandra Bem in cinsiyeti tanımlamasında feminenlikteki artış maskülenlikte bir düşüşü getirmemektedir ve tam tersi. Bem in Ölçeği

48 Bem in çerçevesinden cinsiyete bakıldığında ahlaki değerler açısından da her birimizin içinde hem feminen hem de maskülen ahlaki değerlerin olduğunu vurgular. Geleneksel kalıpyargıları azaltır.

49 Androjenlik Kavramı Bem(1974) tarafından geliştirilmiş ve yaygın kabul görmüş bir kavramdır. İnsanların hem kadınsı hem de erkeksi olabileceklerinin ifadesidir. (Bem,1993)

50 Bem yaptığı araştırmalarda androjenlerin Daha esnek Daha uyumlu cinsiyet rol davranışı sergileyebildiklerini bulmuştur.

51 Androjenlik Kavramına Eleştiriler - Hem kadınsı hem erkeksi olmak kişi için mücadele edilmesi gereken bir değil, iki muhtemel yetersizlik kaynağı olacak - Androjenlik kavramı toplumsal cinsiyet şeması kuramı için problem oluşturmaktadır. -Çünkü, bu kavramla içimizde bir kadınsı bir erkeksi yan olduğunun kabulü sürdürülmüş olmaktadır. -Kadınsılık ve erkeksilik kavramlarının toplumsal şematik işlemlerden kaynaklanan bilişsel yapılar olmadığını, bunların bağımsız bir gerçekliğe sahip kavramlar olduğunu kabul edilmiş olmaktadır (Bem,1985) - Androjenlik kavramı cinsiyet eşitsizliğini yansıtamamaktadır.

52 Toplumsal cinsiyet şemasıyla bilgi işleme (gender schematic processing) kuramı Çocuk cinsiyetle ilgili bilgilerin işlenmesine aktif olarak katılır. Kohlberg gibi cinsiyetle ilgili bilgileri kendisinin keşfettiğini ama bu keşfetmenin cinsiyet değişmezliğine ulaşıldığında değil, kendi cinsiyetini keşfedince başladığı Çocuk bir kez cinsel kimliğini kazanınca çok zengin bir içeriğe sahip cinsiyet şemasıyla karşılaşır.

53 Genel cinsiyet şeması, kendi cinsiyet şeması ve diğer cinsiyet şeması Martin ve Halverson (1981) ve Martin (1991,1993) Temel olarak iki tip şema Birinci tip şema; genel cinsiyet şeması İkinci tip şema; kendi cinsiyeti şeması Üçüncü tip şema eklenebilir; diğer cinsiyet şeması

54 Genel cinsiyet şeması, kendi cinsiyet şeması ve diğer cinsiyet şeması Cinsiyet şemalarının çeşitli işlevleri vardır: 1. Davranışı yönetir. Cinsiyete uygun davranış 2. Bilginin organize edilmesini sağlar. Hangi bilginin kodlanacağını ve hatırlanacağını belirler. Şemayla tutarlı bilgi çarpıcıdır, akılda kalır. 3. Bilgiye temel oluşturur. Belirsiz bilgi vs. eksiklik şemayla tutarlı bir şekilde doldurulur. Kısaca, cinsiyet şemaları hangi bilgiye dikkat edeceğini, öğreneceğini ve hatırlayacağını belirler, yol göstericidirler, bilişsel ekonomi sağlarlar.

55 Şematik bilgi işlemede hata Şematik bilgi işleme süreci özgün bilginin bozulmasına yol açar (Martin,1991) Çocuk bilgiyi kodlarken ve hatırlarken, cinsiyet şemasına uygun olarak kodlar ve hatırlar. Örneğin; bir erkek çocuğunun yemek pişirdiğini gören çocuk bunu üç şekilde bozarak hatırlayabilir ya da değerlendirir.

56

57 Toplumsal cinsiyet şemalarının gelişimi Çocuğun toplumsal cinsiyetle ilgili bilgileri öğrenmesi iki yönüyle ele alınabilir. 1.Çocuk cinsiyetin bir kategori olduğunu öğrenir: Kadın ve erkek. Kendi cinsiyetini de öğrenir. Grup yanlılığı da başlar 2.Çocuk cinsiyet kalıpyargılarını öğrenir. Her cinsiyetle ilişkilendirilen bazı özellikler olduğunu da öğrenir.

58 Diğer bilişsel yaklaşımlı kuramlarla benzerliği ve farklılığı Bu kuramlar, toplumsal cinsiyet şemasının bellek ve davranış üzerindeki etkilerini kabul ederler, normal bilgi işleme sürecini vurgularlar Kalıp yargıların oluşumunun olumsuz yönlerini değil, çevreden gelen bilgilerin basitleştirilmesini sağlayan yararlı yönlerini ele alır. Kalıp yargıların diğer kuramlardan farklı olarak niçin sürdürüldüğünü de anlamaya çalışırlar.

59 Eleştiri Bussey ve Bandura(1999), bilişsel gelişim kuramı gibi toplumsal cinsiyet şemasıyla bilgi işleme kuramının da ileri sürdüğü, çocuklardaki cinsiyetle ilgili davranışlarla cinsiyet şeması bağlantısının görgül olarak tam gösterilmediğini belirtmektedir.

60 Toplumsal cinsiyet kalıpyargısının ögeleri modeli Bu model, çocukların kalıpyargılı bilgileri nasıl kullandıklarını daha iyi anlamaya yönelmiştir. Rol davranışları, meslekler, kişilik özellikleri, fiziksel görünüm. Cinsiyetle ilgili özellikler bu öğelere göre organize edilmekte ve Kadınsı özellikler ve erkeksi özellikler iki boyut. Bütün bu özellikler cinsiyet kalıpyargıları temelinde birbiriyle bağlantılıdır. 3 tip; Cinsiyet-öğe bağlantısı. Örn; kadın etek giyer. Öğe içi bağlantılar. Örn; elbise giyer-yüksek topuk giyer. Öğeler arası bağlantılar. Örn; elbise giyer-bakım vericidir.

61 Sosyal Rol Kuramı Kadın ve erkek, toplumda farklı statü Sosyal roller farklı olduğu için kadın ve erkek arasındaki farklılıklar oluşmaktadır. Kadın da yüksek statüye sahip oldukça cinsiyet farklılıkları azalacaktır. Alice Eagly

62 Sosyal rol ve davranışlar Kadın ve erkekler arasındaki bütün davranışsal farklılıklar; Cinsiyet kalıpyargıları ve Sosyal rollerle açıklanabileceğini ileri sürmüştür. Sosyal rol; toplum tarafından tanımlanan, bir sosyal kategorideki bireylerin hepsinden beklenen, öğrenilmiş tepkilerdir. Cinsiyet kalıpyargıları; diğer kalıpyargılar gibi, insanların günlük yaşamda neler yaptıklarına ilişkin gözlemler yansıtır. - Sosyal baskılarla insanların bulundukları sosyal rollere uygun davranışlar sergilemeleri de sağlanır.

63 Sosyal Rol Kuramı Bu kurama göre, davranıştaki cinsiyet farklılıkları kadınlarla erkeklerin farklı cinsiyet rollerinde bulundukları durumlarda muhtemelen daha fazla görülecektir. Kadınlarla erkekler arası sosyal rol farkı yoksa cinsiyet farklılıkları az.

64 Sosyal rol kuramı ve Sosyobiyolojik yaklaşıma karşı Sosyal rol kuramı (Sosyal yapı kuramı) Toplum içinde farklı rolleri olan kadın ve erkeğin bu rollere uyum sağlamak için psikolojik farklılıklar gösterdikleri Toplumun beklentilericinsiyete göre farklılaşmış davranış Değişen sosyoekonomik koşullar altında cinsiyet farklılıkların da değişeceğini ileri sürmektedir. Sosyobiyolojik yaklaşım (Evrimsel yaklaşım) Kadın ve erkek, cinsiyetlerine özgü olarak birbirlerinden farklı evrimleştikleri için farklı psikolojik özellikler göstermektedirler ve farklı sosyal roller oynamaktadırlar Üremedeki farklı rollercinsiyete göre farklılaşmış davranış

65 Benlik Sunuşu kuramı Deaux ve Major (1987) toplumsal cinsiyetle ilgili davranışların kazanılışıyla değil, gösterilişiyle ilgili olduğunu belirtmektedirler. Kay Deaux Brenda Major

66 Toplumsal cinsiyetle ilişkili davranışların görüleceği sosyal etkileşimlerdeki üç önemli durum; Algılayan; toplumsal cinsiyetle ilgili inançları vardır ve herhangi bir etkileşimde bu inançlar kişiyi ve amaçlarını yönlendirir. Aktör; cinsiyetle ilgili davranışta bulunacak kişi, davranışı ortamın gereklerine göre yapılandırır. Durumsal ipuçları; ortam

67 Toplumsal cinsiyetle ilgili davranış; Sosyal ortam Başkalarının davranışları Kişisel tercihler Kendini nasıl sunmak istediğin..

68 Çok faktörlü toplumsal cinsiyet kuramı Toplumsal cinsiyetle ilişkili fenomenler, dört önemli boyuta ayrılabilir: Toplumsal cinsiyet kimliği ya da benlik kavramı Kişinin temel kadınsılık veya erkeksilik duyumu Araçsal ve dışavurumcu kişilik özellikleri Kalıpyargılı olarak kadın veya erkekle ilgili özellikler Toplumsal cinsiyetle ilişkili ilgiler, rol davranışları ve tutumlar Cinsel yönelim -Kişinin çeşitli özellikleri vardır ve bunların kimi bu dört boyutun bazılarında kadınsı bazılarında erkeksi olabilir. - Genellikle kişinin benlik kavramı biyolojik cinsiyetiyle paraleldir.

69 Sonuç Tüm bu kuramları, genel hatlarıyla üç ana başlık altında toplamak mümkündür; Biyolojik kökenli Bilişsel yaklaşımlı Sosyal etkileri ve etkileşimi vurgulayan

70 Toplum hemen her grup için o grubu betimlediği düşünülen özellikleri belirler, kaydeder ve belleğinden bunları silmeye direnç gösterir. Kadın ve erkek grupları için de bu böyledir. Kadınlar grubunu oluşturan bireyler de erkekler grubunu oluşturan bireyler de bazı özelliklerle tanımlanırlar. Bir gruptaki bireylerin tek tek bu özelliklere sahip olup olmadıklarına çoğu zaman dikkat edilmez. Hiç sınamasına gidilmeden toplumun belleğine bulunan bu bilgiler «o kadın» veya «o erkek» için de doğru sayılır. Doğru çıkmayan yaşantılara çok şaşırılır, hatta neden doğrulanmadığı sorgulanır ve o bireye öfke duyulur, doğrulaması için baskı yapılır. 70

71 Aile

72 Anne niçin Baktın? Filmi 72

73 Sokak

74 Okul (Atlıhan, A. vd. (2006).İlköğretim Hayat Bilgisi 3 Ders Kitabı (s.88), İstanbul: MEB Yayınları)

75 Medya 75

76 Pepee /Evcilik mi? Golcülük mü? Filmi 76

77 Deyimler ve atasözlerinde kadın ve erkek klişeleri Elinin hamuru ile erkek işine karışma. Ağustostan sonra ekilen darıdan, kocasından sonra kalkan kadından hayır gelmez. Oğlan babadan öğrenir sohbet ile gezmeyi, kız anadan öğrenir sofra dizmeyi. Erkek adam ağlamaz! Sakalım olsa sözüm geçerdi! Saçı uzun aklı kısa

78 Biyolojik Cinsiyet Biyolojiktir. Evrenseldir. Değişmez. Toplumsal Cinsiyet Toplumsal olarak belirlenir. Kültürün içinde öğrenilir. Zaman ve mekana bağlı olarak değişiklik gösterir. Değiştirilebilir.

79 Biyolojik Cinsiyet mi? Toplumsal Cinsiyet mi? Kadınlar çocuk doğurur ve emzirir; erkekler doğurmaz, ancak biberonla besleyebilirler. Kadınlar bir gün boyunca hanehalkı bakımına ortalama 5.5 saatlerini ayırırken, hobileri için sadece 5 dakika ayırmaktadır. İnşaat sektöründe çalışanların çoğu erkektir. 224 değişik kültüre sahip toplulukta yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre bunların sadece 5 inde yemekler her zaman erkekler tarafından hazırlanıyor, 6 sında ise evler kadınlar tarafından inşa ediliyor.

80 FARKIN EŞİTSİZLİĞE DÖNÜŞMESİ

81 Kadınlar ne tür işler yaparlar? Kadınlar asıl olarak aile ve ev işlerinden sorumludur. Eşlerinin ve çocuklarının bakımıyla ilgilenirler. (Çalışırken de) Halkla ilişkiler uzmanıdırlar. Psikologdurlar. Diplomattırlar. Piyasa araştırmacılarıdır.

82 Ev içi Sorumluluk Paylaşımı 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 erkek kadın 30,0 20,0 10,0 0,0 Yemek yapma Ütü Sofranın kurulup kaldırılması Günlük yiyecek içecek alışverişi Aylık faturaların ödenmesi Küçük bakım onarım, tamir

83 Kadınların yaptıkları işlerin özellikleri nelerdir? Son derece rutin, kendini tekrarlayan işlerdir. Sosyo-ekonomik konumlarını güçlendirmeye katkı sağlamaz. Toplumda bir statü ve saygınlık yaratmaz. Kazanımları maneviyata dayalıdır.

84 KADININ GÖRÜNMEYEN EMEĞİ (Yapıldığında değil yapılmadığında değeri anlaşılır)

85 Kadınlar ne tür işler yaparlar? Gıdanın %70 ini üretirler. Ucuz, sorunsuz işgücü kaynağıdırlar. Aileye katkı, harçlık, çeyiz parası için çalışırlar. Örgü örer, halı dokur, deri dikerler. Ücretsiz aile işçisi olarak, elde edilen maddi kazanca dair tasarrufları ve kendileri üzerinden bir sosyal güvenceleri olmaksızın çalışırlar.

86 Kadınlar ne tür işler yaparlar? Ev dışında ücretli çalışırlar. Meslekleri genellikle ev içi sorumluluklarının uzantısı olan (hemşirelik, öğretmenlik gibi) mesleklerdir. Çoğunlukla tarım ve hizmetler sektörlerinde yer alırlar. Düşük ücretli işçi olarak ve sosyal sigortadan yoksun çalışırlar. Çifte mesai yaparlar.

87 Çalışma yaşamı GÜNDÜZ İŞ YERİNDE AYNI İŞİ YAPARKEN; AKŞAM EVDE!??...

88 TÜİK 2006 Zaman Kullanımı Anketi Hane halkı ve ev bakımına harcanan zaman Kadınlar: 5 saat 17 dakika Erkekler: 51 dakika Çalışan Kadınlar: 4 saat 3 dakika Çalışan Erkekler: 43 dakika

89 Erkekler ne tür işler yaparlar? Asıl olarak hanenin geçimini sağlamakla yükümlü görülürler ve ev dışında, ücret karşılığı çalışırlar. Tekrara dayanmayan, bilimsel bilgi ve teknoloji kullanımına uygun ya da fiziksel güç gerektiren işler yaparlar. Toplumsal bir kimlik ve statü edinirler. (İşçi, memur ya da esnaf olarak sendika, meslek örgütü türünden örgütlere katılırlar.)

90

91 Erkekler, çalışmalarının karşılığında genellikle maddi bir kazanç sağlarken, kadın işleri nin karşılığı, çoğunlukla manevidir. Bütün dünyada özel mülkiyetin %1 i, gelirin ise %10 u kadınlarındır. Kadınlar daha mı az çalışıyor?

92 Dünyanın pek çok toplumunda ortak işleyen iki önemli unsur bulunmaktadır: 1. Kadınlar ve erkeklerin günlük uğraşları, işleri/sorumlulukları ve zaman kullanımları farklıdır. 2. Kadınlar erkeklerden daha az kaynağa, (para, kredi, eğitim, istihdam, boş zaman ) -Seçme şansına ve -Karar alma yetkisine sahiptirler. Bu durum kadın ve erkeklerin toplumsal statüsünü belirler.

93 Yapılan işlerin ve kazanımların farklılığı nasıl sonuçlar doğurur? Kadınlar için? Erkekler için?

94 BM İNSANİ GELİŞMİŞLİK ENDEKSİ Toplumsal cinsiyete ilişkin endekste: * Türkiye, 138 ülke arasında 77. sıradadır. Ekonomik büyüklük olarak incelendiğinde: * Türkiye, 169 ülke arasında 17. sıradadır.

95 Bireysel Olarak Yapılabilecekler Özellikle kamusal alanda, kadınların bazı davranışlardan tedirgin olabileceğinin göz önünde tutulması (yakın yürüme, kadının yakınındayken yüksek sesle gülme vb.) Kadınların görünümleri ya da giysileri üzerine yorumda bulunulmaması Ev işlerinin eşit biçimde paylaşılması Gelirin ortaklaşa paylaşılması Duyguların ifade edilmesi, yok sayılmaması Diğer erkeklerin cinsiyetçi davranışlarına karşı çıkmak İşyerindeki cinsiyetçi yaklaşımlara karşı çıkmak Çocukların yeteneklerinin, potansiyellerinin engellememesi Toplumda normallik olarak nitelendirdiğimiz şeyler hakkında serinkanlılıkla düşünmek; aynı şeye maruz kalındığında yaşanacak ezilmişlik ve yabancılaşma duygusunu anlamaya çalışmak.

96 YARARLANILAN KAYNAK Dökmen, Z. (2004). Toplumsal Cinsiyet Bu kitabı edininiz ve okuyunuz. 96