MKT Teminat Yönetimi Genel Uygulama Esasları

Transkript

1 MKT Teminat Yönetimi Genel Uygulama Esasları Merkezi Karşı Taraf (MKT) mevzuatının Takasbank iş birimleri tarafından tatbikine ilişkin genel uygulama esasları, Takasbank Yönetim Kurulu tarafından kabul edilen birbirinin tamamlayıcısı mahiyetteki üç ayrı Yönetmelikle düzenlenmiş bulunmaktadır: o o o Merkezi Karşı Taraf Risk Yönetimi Genel Uygulama Esasları Yönetmeliği Merkezi Karşı Taraf Teminat Yönetimi Genel Uygulama Esasları Yönetmeliği Merkezi Karşı Taraf Temerrüt Yönetimi Genel Uygulama Esasları Yönetmeliği Amacı İstanbul Takas ve Saklama Bankası Anonim Şirketi nin (Takasbank), Merkezi Karşı Taraf (MKT) olarak hizmet verdiği piyasalardaki teminat yönetimi faaliyetlerine ilişkin uygulama esaslarını düzenlemek olan Takasbank Merkezi Karşı Taraf Teminat Yönetimi Genel Uygulama Esasları Yönetmeliği nde; Teminata Kabul Edilen Varlıkların Belirlenmesi ve Risklerin İzlenmesi ne Teminat Değerleme Katsayılarının Belirlenmesi, İzlenmesi ve Onaylanması na Teminata Kabul Edilen Varlıkların Piyasa Bazındaki Kompozisyonlarının Belirlenmesi ne Teminatların Değerlemesi ne Teminatların Ayrıştırılması, Yatırma/Çekme ve Temerrüt Öncesi Taşıma Süreçleri ne Teminatların Takibi, Diğer Bankalara Tevdii/Repo su ve Korunması na ilişkin hususlar düzenlenmiştir. Yönetmelikte yer alan esasların uygulanmasında takip edilecek iş, işlem ve kuralları yönlendirmek üzere prosedürler çıkarılabilecektir. Yönetmelik ile yapılan, kamuya açıklanması faydalı görülen düzenlemeler aşağıda özetlenmektedir: Teminata kabul edilen varlıkların belirlenmesi ve risklerin izlenmesi MKT hizmeti verilecek piyasalarda teminata kabul edilecek finansal varlıkların belirlenmesinde ilgili finansal varlığa ilişkin likidite, kredi, konsantrasyon ve piyasa riskleri dikkate alınmaktadır. Teminat olarak kabul edilecek finansal varlıklara ilişkin değerlendirme ve gözden geçirme yılda bir kez Aralık ayında yapılır. Likidite, kredi ve konsantrasyon risklerinin yönetimi ve izlenmesi kapsamında aşağıdaki parametreler izlenir; i. Teminata kabul edilen borçlanma senetlerinde, oluşan portföyün vadeye kalan süre ortalamasının üye bazında 2 yılı aşmaması, ii. Hazine Müsteşarlığı tarafından ihraç edilenler hariç olmak üzere aynı ihraççı tarafından ihraç edilen sermaye piyasası araçları ile verilen garantiler toplamının, ilgili piyasada mevcut toplam teminatın %25 ini aşmaması, iii. Teminata kabul edilen varlıkların likide edilme imkanlarının takip edilebilmesini teminen; teminata kabul edilen varlıklara veya bunları temsil eden endeks ve gösterge niteliğindeki verilere 1

2 ilişkin işlem hacimleri ile bu varlıkların, endeks ve gösterge niteliğindeki fiyatların -varsa- alış-satış fiyatları arasındaki açıklık (spread) günlük olarak izlenmesi, iv. Türkiye nin uluslararası kredi değerliğinin takibi amacıyla, kredi derecelendirme notları yanında Türkiye Cumhuriyeti 5 yıllık Kredi Temerrüt Swap (CDS) primlerinin seyrinin periyodik olarak takip edilmesi. Teminat değerleme katsayılarının hesaplanması Takasbank tarafından teminat ve garanti fonu katkı payı olarak alınan varlıklara uygulanacak değerleme katsayılarının belirlenmesinde teminata kabul edilen varlıkların oransal değer kaybını ifade eden indirim katsayıları dikkate alınır. Teminat değerleme katsayısı, hesaplanan indirim katsayısının 1 den çıkartılması suretiyle hesaplanır. İndirim katsayıları tarihsel benzetim esaslı riske maruz değer yöntemi aracılığıyla hesaplanır. Teminat hesaplama modelinde kullanılan veri seti uzunluğunun asgari geçmiş 5 yıllık bir dönemi kapsaması gerekir. Hesaplamalar asgari 2 iş günü elde tutma süresi ve %99.9 güven düzeyi kullanılarak yapılır. Tahvil ve bonolar için indirim katsayıları bu faiz şoklarının doğrusal yakınsama (enterpolasyon) yöntemi ile elde edilen verim eğrilerine tatbiki suretiyle de hesaplanabilir. Yeni bir düzenleme veya değişikliğe kadar MKT hizmeti verilen piyasalarda geçerli olan teminat değerleme katsayıları aşağıdadır: Finansal Varlık Türü *Vade ayrımı yapılmadığı durumlarda uygulanacak genel oran Teminat Değerleme Oranı Türk Lirası (TL) 1 Konvertible Döviz (EUR&USD) 0.94 Altın 0.86 Devlet İç Borçlanma Senedi 0-1 yıl * Devlet İç Borçlanma Senedi 1-5 yıl 0.95 Devlet İç Borçlanma Senedi 5+ yıl 0.89 Euro Tahvil 0-1 yıl * Euro Tahvil 1-5 yıl 0.91 Euro Tahvil 5+yıl 0.80 Sukuk (TL) 0.85 Pay Senedi (BIST 30) 0.76 Pay Senedi (BIST ) 0.70 Pay Senedi (BIST100 Dışı) 0.60 Yatırım Fonu Katılma Belgesi (Hisse Yoğun) 0.82 Yatırım Fonu Katılma Belgesi (Diğer)

3 Teminat değerleme katsayılarının kalibrasyonu Teminata kabul edilen varlıkların teminat değerleme katsayıları uygulanmadan önce, teminat değerleme katsayısı hesaplamasında kullanılan teminata kabul edilen varlıkların veya bunlara ilişkin endekslerin indirim katsayıları ile dayanağın veya ilgili endeksin elde tutma süresi dikkate alınarak gözlemlenen oransal değer değişimlerini karşılaştıran geriye dönük testler aracılığıyla kalibre edilir. i. Geriye dönük testte, teminat değerleme katsayısı hesaplamasında kullanılan teminata kabul edilen varlıkların veya bunlara ilişkin endekslerin indirim katsayıları ile dayanağın veya ilgili endeksin elde tutma süresi dikkate alınarak gözlemlenen oransal değer değişimleri karşılaştırılır. ii. Geriye dönük test, teminata konu varlık gruplarını temsil eden endeks, vade ve göstergeler kullanılarak yapılabilir. iii. Son bir yıllık dönemde, finansal varlık grubunun teminat değerleme katsayısı hesaplamasında kullanılan elde tutma süreleri dikkate alınarak hesaplanmış oransal değer kaybının, hesaplanan indirim katsayısını iki iş gününden daha fazla aşması durumunda, hesaplanan değerleme katsayısı meydana gelen aşım sayısı dikkate alınarak belirlenmiş çarpım faktörleri kullanılarak azaltılır Teminat Değerleme Katsayısı (%) = 1 (% İndirim Katsayısı x Çarpım Faktörü) iv. Aşım sayılarına karşılık gelen ve katsayı belirlemesinde kullanılacak artı çarpım faktörleri aşağıda yer almaktadır. v. Son bir yıllık dönemde değerleme katsayılarında 5 iş gününden daha fazla aşım olması durumunda kullanılan veri seti, güven düzeyi ve model gözden geçirilir. vi. Kullanılan teminat değerleme katsayılarının geçerliliği asgari yılda bir kez İç Denetim Ekibi nce gözden geçirilir ve denetim sonucu Yönetim Kurulu na raporlanır. Geriye dönük testler Aşım Çarpım Faktörü Sayısı 2 ve daha 1,00 az 3 1,20 4 1,35 5 1,50 Teminat değerleme katsayılarının piyasa oynaklıklarını karşılayıp karşılayamadığı geriye yönelik testlerle sınanır. Geriye dönük testlerde teminat değerleme katsayısı hesaplamasında kullanılan teminata kabul edilen varlıkların veya bunlara ilişkin endekslerin indirim katsayıları ile dayanağın veya ilgili endeksin elde tutma süresi dikkate alınarak gözlemlenen oransal değer değişimleri 3

4 karşılaştırılır. Geriye dönük test teminata konu varlıkları temsil eden endeks, vade ve göstergeler kullanılarak yapılabilir. Teminat değerleme katsayılarının yeterliliğinin izlenmesi MKT olarak hizmet verilen tüm piyasalarda alınan teminata konu varlıkların likide edilmesi sonrası beklenen nakit karşılıklarının, bu varlıkların öngörülen değerlenmiş tutarlarının altında olmaması hedeflenmektedir. Bu çerçevede aşağıda sıralanan değişkenlerden birinde, i. BIST 30 ve/veya BIST 100 endeksinde %10 u ii. Gösterge DİBS faizinde 300 baz puanı, iii. 1 Amerikan Doları (USD) ve 1 Avrupa Para Birimi nden (EUR) oluşan döviz sepetinin piyasa fiyatında %5 i, iv. 10 Yıllık Euro Tahvil faizinde 200 baz puanı, v. Altının TL gram fiyatında %10 u, aşan oranda oranda teminat değerinin düşmesine yol açacak yönde bir günlük fiyat değişiminin yaşanması durumunda, teminat değerleme katsayılarının yeterliliği geriye dönük testler aracılığıyla kontrol edilir ve gerekli görülmesi halinde katsayılar revize edilir. Teminat değerleme katsayılarının onaylanması Katsayılara ilişkin bir değişiklik teklifi söz konusu ise Takasbank Genel Müdürü nün onayına sunulur. Onaylanması durumunda internet sitesinde ve üyelere duyurulur. Teminata Kabul Edilen Varlıkların Piyasa Bazındaki Kompozisyonları MKT hizmeti verilen piyasalarda nakit ve nakit dışı olarak kabul edilen teminat türlerinin toplam teminat içinde alabilecekleri minimum ve maksimum paylar belirlenir ve periyodik değerlendirmesi Aralık ayında yapılır. Takasbank ın MKT hizmeti sunduğu piyasalarda teminata kabul ettiği varlıkların kompozisyon sınırları aşağıdaki tabloda yer almaktadır: ÖPP'de Teminata Kabul Edilen Varlıklar İşlem Teminatı Kompozisyonu Garanti Fonu Kompozisyonu Min. Max. Min. Max. Nakit TL Türk Lirası %60 %100 %0 %100 Döviz USD & EUR %60 %100 %0 %100 Nakit Dışı Devlet İç Borçlanma Senedi %0 %40 %0 %100 Nakit Dışı Altın %0 %40 %0 %100 Nakit Dışı Pay Senedi (BIST-30) %0 %20 Kabul Edilmemektedir 4

5 VİOP'ta Teminata Kabul Edilen Varlıklar İşlem Teminatı Kompozisyonu Garanti Fonu Kompozisyonu Min. Max. Min. Max. Nakit TL Türk Lirası %50 %100 %30 %100 Döviz USD & EUR %0 %50 %0 %70 Nakit Dışı Devlet İç Borçlanma Senedi %0 %50 %0 %70 Nakit Dışı Pay Senedi (BIST-30) %0 %25* Kabul Edilmemektedir Nakit Dışı Yatırım Fonu Katılma Belgesi(Hisse Yoğun) %0 %25* %0 %70 Nakit Dışı Yatırım Fonu Katılma Belgesi (Diğer) %0 %50 %0 %70 Nakit Dışı Altın %0 %50 Kabul Edilmemektedir Nakit Dışı Sukuk %0 %50 Kabul Edilmemektedir * BİAŞ VİOP ta nakit dışı teminatlar içindeki pay ve hisse senedi yoğun yatırım fonu teminatlarının toplam oranı toplam nakit dışı teminatın %50 sini; bu oranın içerisinde ise her bir payın/ hisse senedi yoğun yatırım fonu katılma belgesinin oranı %20 yi (toplam nakit dışı teminatların %10 unu) aşamaz. Teminatların Gün içi ve Gün Sonu Değerlemesi İşlem teminatı olarak kabul edilen nakit dışı varlıklar, aşağıda belirlenmiş olan fiyatlar üzerinden her işlem günü sonunda Takasbank tarafından değerlemeye tabi tutulur. Değerlemenin gün sonu yapılması esastır. Ancak Takasbank tarafından gerekli görülmesi halinde gün içinde de değerleme yapılması mümkündür. Değerlemeye ilişkin ilkeler aşağıdaki gibidir: i. Değerlemede piyasa şartlarını en iyi yansıtan değerler dikkate alınır, ii. Belirlenen değerleme kuralları kapsamında fiyat oluşmayan ve teorik fiyatı bulunmayan ya da teorik fiyatın önemli ölçüde sapma gösterdiği değerlendirilen finansal varlıklar için alternatif bir değerleme fiyatı belirtilmedikçe MKT Bölümü tarafından belirlenecek değerler ya da bir önceki gün sonu fiyatları kullanılabilir, iii. Teminat değerlemesinde kullanılacak fiyat seti MKT Bölümü tarafından değerleme işlemlerinden önce doğrulanır, iv. Teminata verilen menkul kıymetin işleme kapatılması durumunda değerleme esasları piyasa prosedürlerinde belirlenir ve şiddetli piyasa dalgalanmalarının oluşması durumunda derhal teminat değerlemesi yapılır. Teminat Hesapları ve Ayrıştırma Merkezi karşı taraf hizmeti sunulan her bir piyasada; i. Her bir üyenin işlem teminatı ve garanti fonu katkı payları diğer üyelerin işlem teminatı ve garanti fonu katkı paylarından, ii. İşlem teminatları garanti fonu katkı paylarından, iii. Üyelerin müşterilerine ait teminatlar üyenin portföyüne ait teminatların izlendiği hesaplardan ayrı olarak izlenir. 5

6 Teminat yatırma/çekme Teminatların çekilmesi esnasında geçerli kural, teminat düzeyinin bulunması gereken düzeyin üzerinde olması teminatların cari fiyatları ile değerlenmesidir. Temerrüt öncesi taşıma Üye adına müşteri teminatlarını izlemek için açılan tekil veya çoklu teminat hesapları ve varsa bunlara ilişkin pozisyonlar, tekil veya çoklu hesapların kullanıcısı durumundaki müşterilerin üyeye yapacakları münferit veya müşterek yazılı talep üzerine devredecek üyenin onay beyanı, devralacak üyenin ise kabulü halinde Takasbank tarafından devralacak üye tarafından açtırılacak hesaplara taşınır. Teminatların takibi ve raporlanması Merkezi karşı taraf olunan her bir piyasanın teminatları, Takasbank finansal veya yönetimsel kayıt ve raporlamalarında piyasalar itibariyle ayrı ayrı izlenir. Nakit teminatların nemalandırılma veya sair amaçlarla diğer bankalara tevdii veya reposu Merkezi karşı taraf hizmeti verilen piyasalarda üyeler veya üyelerce müşterileri hesabına tesis edilen nakdi teminatlara nema ödenip ödenmeyeceği ilgili piyasa yönergeleri veya prosedürlerinde belirlenir. Teminatlara nema ödenebilmesi ancak, teminatların günlük piyasa koşulları ve risk yönetimi prensipleri çerçevesinde getiri sağlayabilecek bir şekilde tevdi edilebilmesi halinde mümkündür. Piyasa koşulları elvermediği veya risk yönetimi saikiyle yeterli getirinin sağlanamadığı hallerde teminatlar nemalandırma işlemine konu edilmez. Teminatların nemalandırılma veya sair saiklerle diğer bankalara vadeli veya vadesiz tevdii veya reposunda kredi riski ve likidite riskinin düşük tutulması amacıyla, karşı taraf kredi riski sıfır veya sıfıra yakın olarak değerlendirilen bankalar tercih edilir. Bu şekilde tevdi edilemeyen nakit teminat tutarının asgari %95 i büyük ölçekli ticari bankalarla veya organize piyasada repoya konu edilir. Merkezi karşı taraf hizmeti verilen piyasaların teminatlarının tevdii veya reposunda kullanılabilecek azami vade iki iş günüdür. Teminat tevdii/reposu işlemleri, Takasbank ın bankalar lehine tahsis ettiği risk limitleri dâhilinde yapılır. 6

7 Teminatların Korunması Teminatların korunmasına ilişkin Yönetmelikte yeralan temel uygulama esasları aşağıda belirtilmektedir: i. Merkezi karşı taraf hizmeti verilen piyasalarda, üyeler tarafından Takasbank a tevdi edilen nakit ve nakit dışı teminatlar 6362 sayılı Kanun un 73 üncü maddesinin 2 nci fıkrası uyarınca tevdi amaçları dışında kullanılamaz, kamu alacakları için olsa dahi haczedilemez, rehnedilemez, idari mercilerin tasfiye kararlarından etkilenmez, iflas masasına dahil edilemez ve üzerlerine ihtiyati tedbir konulamaz. ii. Merkezi karşı taraf hizmeti verilen piyasalarda Takasbank a tevdi edilen teminatlar sadece üyeler veya müşterilerinin aldıkları pozisyonlardan kaynaklanan risk ve yükümlülüklerin karşılanmasında kullanılabilir. Merkezi karşı taraf hizmeti için alınan teminatlar Takasbank ın diğer sermaye piyasası veya bankacılık faaliyetlerinden kaynaklananlar da dahil olmak üzere hiçbir faaliyetinden kaynaklanan yükümlülüklerinin geçici bir süre için dahi olsa yerine getirilmesinde kullanılamaz. iii. MKT hizmeti verilen bir piyasadaki üyeye ait teminat fazlalıkları, ancak yönerge, prosedür ve sözleşmelerde açıkça öngörülmesi halinde üyenin Takasbank a olan diğer yükümlülüklerinin karşılanmasında kullanılabilir. iv. Takasbank ın sair faaliyetleri sebebiyle, teminatlara sirayet edecek bir şekilde hukuki takiple ödemeye icbar edilmek istenmesi halinde dahi, 6362 sayılı Kanun un 73 üncü maddesinin 2 nci fıkrası uyarınca ödeme talepleri reddolunur. v. Üyenin Takasbank a tevdi etmiş olduğu teminatlar, 6362 sayılı Kanun un 73 üncü maddesinin ikinci fıkrası uyarınca adli ve idari takipler ile tasfiye kararlarından etkilenmeyeceğinden, üyenin malvarlığına yönelen haciz, iflas ve tedbir kararları, Takasbank a tevdi edilen teminatlar üzerine uygulanmaz. vi. Teminatların nemalandırma veya sair saiklerle diğer bankalara tevdii veya reposunda veya saklanmasında, aktarılan fonun/kıymetlerin 6362 sayılı Kanun un 73 üncü maddesinin 2 nci fıkrası ile koruma altına alınmış teminat olduğu ihtaren beyan olunur. vii. Teminatların tevdii veya repo edildiği veya saklandığı bankanın ödemede acze düşmesi, yönetim veya denetiminin Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu na devredilmesi veya bankacılık lisansının veya saklama yetkisinin iptal edilerek iflas veya tasfiye sürecine sokulması halinde tevdii veya repo edilmiş veya saklamaya verilmiş teminatların ve/veya repo karşılığı kıymetin 6362 sayılı Kanun un 73 üncü maddesinin 2 nci fıkrası uyarınca derhal iadesi talep edilir, durum ivedilikle Sermaye Piyasası Kuruluna, Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu na ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu na bildirilir. 7

8 viii. MKT hizmeti verilen piyasalarda nakit dışı teminatların yurtdışı saklama kuruluşlarında muhafaza edilebilmesi için, bu teminatların saklama kuruluşunun iflas veya tasfiyesi halinde veya saklama kuruluşundan alacaklıların hak iddialarına karşı hukuken yeterli korumaya sahip olması ayrıca saklama kuruluşu için Yönetim Kurulu nca limit tahsis edilmiş olması gerekir. 8