Doç.Dr. Hacer HARLAK ADÜ- FEF- Psikoloji Bölümü 1

Transkript

1 Ġnsanın beyni ile davranıģları arasında nasıl bir iliģki vardır? Rüyalar ne anlama gelir? Maymunlar iģaret dili öğrenebilir mi? Bir sınavdan önce niçin bazı kiģilerin elleri terler? Kendine zarar verici davranıģlar azaltılabilir mi? FEF- Psikoloji Bölümü 1

2 ??? Dünyaya geldiğinde sadece birincil ihtiyaçlarını gidererek yaģamını sürdüren birey, daha sonra ne tür değiģimler gösteriyor? Öğrenme nasıl gerçekleģir? Etrafımızdaki her Ģeyi nasıl ayırdediyoruz? Bazı insanlar gerçekte olmayan sesler ve görüntülerden sözediyorsa bu ne anlama gelir? FEF- Psikoloji Bölümü 2

3 Diğer insanların, ne yaptıklarını, ne düģündüklerini, ne hissettiklerini nasıl anlayabiliriz? KENDĠMĠZĠ nasıl tanımlayabiliriz, anlayabiliriz ve açıklayabiliriz? FEF- Psikoloji Bölümü 3

4 PSİKOLOJİYE GİRİŞ FEF- Psikoloji Bölümü 4

5 Psikoloji Psyche + Logos Psychology (Ġng.) Psychologie (Fr.) Zihin/ruh + söz/bilgi, bilim FEF- Psikoloji Bölümü 5

6 Psikoloji, Ġnsanın davranıģlarını, bunların altında yatan nedenleri ve biliģsel süreçlerini (zihni) anlamaya ve açıklamaya, bazen de değiģtirmeye çalıģır. FEF- Psikoloji Bölümü 6

7 Psikoloji bir bilimdir Yani, bir «sorular sorma, olayları inceleme, sonuçlara varma ve bu sonuçları değerlendirme yöntemi»dir. Sağduyu değil! FEF- Psikoloji Bölümü 7

8 Davranış- doğrudan gözlemlenebilen eylemler Yürüme KonuĢma Zihinsel süreçler kiģinin kendi içindeki düģünceleler, duygular, güdüler, hayaller v.s. FEF- Psikoloji Bölümü 8

9 Psikoloji nasıl bir bilimdir? Hem sosyal bilim Ġnsan toplumunun yapısını ve toplumdaki bireyin doğasını inceler. Örn. Antropoloji, tarih, sosyoloji ve ekonomi Hem doğa bilimi Fiziksel dünyanın (beyin veya zihin) doğasını bilimsel araģtırma yaparak inceler: hipotezler, deney yapma, veri toplama ve analiz etme, sonuç çıkarma. FEF- Psikoloji Bölümü 9

10 Psikolojinin geçmiģi FEF- Psikoloji Bölümü 10

11 Psikolojinin geçmiģi Antik Yunan öncesi DavranıĢ tanrılar/doğa tarafından etkilenir. DüĢünceler, rüyalar, delilik Aklın merkezi, kalp veya diğer iç organlardır. FEF- Psikoloji Bölümü 11

12 Psikolojinin geçmiģi -Antik Yunan Platon ( ) Platon ahlak felsefesi ile ilgilenmiģ ve doğa felsefesini aģağı ve değersiz bir bilgi olarak görmüģ. Ruhumuzda tam bilgi ile doğduğumuza inanmıģ. Öğrenme- içimizdeki bilgiyi keģfetmek için kendi içimizde düģünme süreci. FEF- Psikoloji Bölümü 12

13 Psikolojinin geçmiģi -Antik Yunan Demokritos (M.Ö ) Dünyadaki tüm değiģimleri, atomların hareketi veya biraraya gelme tarzları ile açıklamıģ. Bu görüģle, matematiğe temel bir fiziksel rol verilmiģ oluyor, çünkü Demokritos un öne sürdüğü yapı niceliksel ve matematik yasalarına bağlı. «Doğa bir makine gibi çalıģır sadece daha karmaģık bir mekanizması vardır.» FEF- Psikoloji Bölümü 13

14 Psikolojinin geçmiģi -Antik Yunan Aristoteles (M.Ö ) Bilgi deneyim yoluyla edinilir. ÇağrıĢımın dört yasası Benzerlik yasası Zıtlık yasası Yakınlık yasası Sıklık yasası FEF- Psikoloji Bölümü 14

15 Psikolojinin geçmiģi -Antik Yunan Hipokrat (M.Ö ) Tıbbın babası DavranıĢ sorunlarının kökeninin beyin olduğunu öne sürmüģtür. DüĢünceler ve hisler davranıģın nedenidir. FEF- Psikoloji Bölümü 15

16 Psikolojinin geçmiģi -Antik Yunan Genel olarak, Antik Yunan da ele alınan sorular: «Ruh/akıl», bellek, duyum, hareket v.b. nasıl ortaya çıkarır? «Ruh/akıl» nerede yerleģmiģtir? FEF- Psikoloji Bölümü 16

17 Psikolojinin geçmiģi Descartes ( ) Zihin-beden ikiciliği Fiziksel madde, düģünme, duyum v.b.ni nasıl ortaya çıkarır? Refleksler (mekanist bakıģ) DavranıĢ akıl ya da irade tarafından kontrol edilir. Pineal bez ruh ve beden arasındaki arayüzdür. Ġnsan davranıģı hakkındaki ikici kavrayıģ, davranıģın en azından bazı bileģenlerinin bilimsel olarak incelenebileceğini öne sürer. FEF- Psikoloji Bölümü 17

18 Frenoloji: Franz Gall ( ) FEF- Psikoloji Bölümü 18

19 Psikolojinin tarihi FEF- Psikoloji Bölümü 19

20 Psikolojinin kökenleri Felsefe Fizyoloji Psikoloji Wilhelm Wundt FEF- Psikoloji Bölümü 20

21 Psikolojinin soruları yeni değil. Ġnsanın kendine özgü nitelikleri doğuģtan mı, yoksa öğrenilmiģ mi? Doğacılara karģı emprisistler FEF- Psikoloji Bölümü 21

22 Doğacılar Ġnsan aklı/bilgisi doğuģtan vardır. 17. yy.da Descartes: Tanrı, benlik, geometri, geliģme ve sonsuzluk doğuģtan. Emprisistler Bilgi deneyimin sonucudur. J. Locke --- Tabula Rasa ÇağrıĢımcılık --- duyu +benzerlik, zıtlık, bütünlük gibi ilkelerle çağrıģım yapan düģünceler. Doğacılık X Emprisizm FEF- Psikoloji Bölümü 22

23 Psikolojinin kökenleri Yapısalcılık Algılama, bilinçlilik, düģünme ve duyguların temel yapı taģlarına odaklanma ĠçebakıĢ ĠĢlevselcilik Yapıdan zihnin/aklın ne yaptığına ve davranıģın nasıl iģlediğine yönelme Gestalt Psikolojisi Bütün, parçaların toplamından farklıdır FEF- Psikoloji Bölümü 23

24 Ġlk psikologlar (1800 lerin sonu lerin baģı) Wilhelm Wundt Deneysel psikolojinin babası 1879 da Almanya da Leipzig de ilk psikoloji laboratuarını kurmuģ. Görme duyusunu içebakıģ yöntemi ile incelemiģ. Basit ve iki-seçmeli uyarana tepkide bulunma zamanını incelemiģ. FEF- Psikoloji Bölümü 24

25 Ġlk psikologlar E. Bradford Titchener Wundt psikolojisini popülerleģtirmiģ ve ABD ye taģımıģ. DüĢünmenin bileģenlerini açığa çıkarmak için içebakıģ yöntemini kullanmıģ. FEF- Psikoloji Bölümü 25

26 Ġlk psikologlar William James Ġlk önemli psikoloji kitabının «The Principles of Psychology» (Psikolojinin Ġlkeleri) yazarı Zihin/akıl bir bilinç akıģıdır. FEF- Psikoloji Bölümü 26

27 Psikolojinin baģlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri Psikofizik Ġlk psikologlar duyum ve duyusal deneyim konusunda araģtırmalar yapmıģlar ve duyuların iģlevlerinin ilginç yönlerini farketmiģlerdir. Örn. bir uyaranın yoğunluğunun algılanması o uyaranın gerçek fiziksel yoğunluğu ile doğru orantılı değildir. FEF- Psikoloji Bölümü 27

28 Psikolojinin baģlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri Psikofizik BaĢka bir sesin (fizik terimleriyle desibel olarak) yarısı kadar yüksek bir ses dinleyene öyle gelmez. Psikofizik, uyaranın gerçek fiziksel özellikleri ile algılanan özellikleri arasındaki iliģkinin matematiksel tanımlamasını vermeye çalıģır. FEF- Psikoloji Bölümü 28

29 Psikolojinin baģlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri Darwin in devasa etkisi: The Origin of Species (Türlerin Kökeni) (1859); The Descent of Man (1871) (Ġnsanın TüreyiĢi) Charles Darwin, insanlar ve diğer türlerin iliģkili olduğunun kanıtını sunarken bilimcileri ve farklı disiplinlerde çalıģan insanları, hayvanların birçoğu veya hepsi ile ortak olan düģünme ve zeka gibi temel özellikleri dikkate almaya zorlamıģtır. Bu perspektifi kullanan karģılaģtırmalı psikologlar farklı hayvan türlerini karģılaģtıran uzmanlardır. FEF- Psikoloji Bölümü 29

30 Psikoanaliz ler Çocukluk deneyimlerinin sonraki kiģilik özelliklerinin ve psikolojik sorunların geliģimini büyük ölçüde etkilediği inancı. Ġnsanlar çoğu zaman bu perspektifi (psikodinamik perspektif) psikolojiyle çağrıģtırır; bilinçaltı çatıģma ve geçmiģ olayları (erken çocukluk travması) vurgular. FEF- Psikoloji Bölümü 30

31 Sigmund Freud ( ) Viyanalı bir doktor DavranıĢı anlamak için bilinçaltını incelemiģ. Rüyaların yorumu GeliĢtirdiği fikirler: Terapi Ġçsel çatıģma Dürtüler, rüyalar, arzuların incelenmesi Dil sürçmeleri FEF- Psikoloji Bölümü 31

32 Psikolojinin baģlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri Davranışçılık (Behaviorism) John B. Watson and B.F. Skinner Yapısalcılık terkedildi, çünkü subjektif algılama deneyimini incelemek zordu. Davranışçılık zihinsel süreçlere değil gözlemlenebilir, ölçülebilir davranıģlara yoğunlaģır. Davranışçılar öncelikli olarak öğrenme ile bağlantılı gözlemlenebilir davranıģları incelemeye çalıģırlar. FEF- Psikoloji Bölümü 32

33 Psikolojinin baģlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri Davranışçılık John B. Watson (1913): DavranıĢçı görüģler olarak psikoloji, doğa bilimlerinin halis objektif deneysel branģıdır. Teorik hedefi, davranıģı tahmin ve kontrol etmektir." de ABD de radikal davranıģçılığı kurdu. FEF- Psikoloji Bölümü 33

34 Davranışçılık Pavlov (SSCB, fizyolog) 1920 ler U T psikolojisi Bağımlı değiģken-bağımsız değiģken FEF- Psikoloji Bölümü 34

35 Davranışçılık B. F. Skinner ler Amerikalı; Harvard mezunu Psikoanalize muhalif DavranıĢı çevre faktörleri oluģturur. DavranıĢ pekiģtirilir. Ödül ve ceza DavranıĢı koģullama yoluyla değiģtirme Ivan Pavlov a benzer FEF- Psikoloji Bölümü 35

36 Psikolojinin baģlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri DavranıĢçılık ve öğrenme çalıģmaları 20.yy ın ortalarında davranıģçıların sorusu insanların saldırgan olmayı nasıl öğrendikleri hakkında karmaģık sorular ortaya çıkardı. Bu, karmaģık cevapları olan birçok ilginç sorudan yalnızca biriydi. Modern davranıģçılar bile «davranıģın basit evrensel ilkelerini» keģfetme umudundadır FEF- Psikoloji Bölümü 36

37 Gestalt Yaklaşımı ler: Duyuma karģılık algılama Algılamanın paçaların toplamından farklı olduğunu vurgulamıģlar ve duyumun anlamlı algısal deneyimler olarak nasıl birleģtirildiğini incelemiģlerdir. FEF- Psikoloji Bölümü 37

38 GESTALT Bazı Alman kurucular: Wertheimer (1912 ler), Koffka, Köhler Wertheimer Zihnin yapısalcılığın küçük birimleri yerine büyük anlamlı birimlerine dayanarak incelenmesi gerektiğine inanmıģtı. Algılama ile uğraģmıģlar. ġeyleri nasıl görür ve anlarız? Sezgi Bireyi problem çözmeye muktedir kılar. FEF- Psikoloji Bölümü 38

39 GESTALT Phi fenomeni Ġki ayrı ıģık yakılıp söndürüldüğünde ıģık hareket ediyormuģ gibi görünür. Örüntü (pattern) Parça-bütün DavranıĢçılığa karģı, fenomenolojiden yana Öğrenme, bellek, problem çözme algısal yorum BiiĢsel psikolojinin temeli FEF- Psikoloji Bölümü 39

40 Psikolojinin baģlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri Psikolojide kadınlar Psikolojinin ilk zamanlarında kadınlar için fırsatlar sınırlıydı. Mary Calkins alandaki öncü kadınlardan biriydi. Harvard dan kazandığı doktorayı hiçbir zaman alamadı. Belleğin iģlevini incelemeye, araģtırmaya devam etti ve 1905 te Amerikan Psikologlar Birliği nin baģkanı olarak çalıģtı. FEF- Psikoloji Bölümü 40

41 Psikolojinin baģlangıç dönemi ve bilimsel kökenleri Psikolojide kadınlar Psikoloji alanında ilk zamanlarda katkıda bulunan diğer kadınlar: Christine Ladd-Franklin renk görme Margaret Washburn Ġlk kez doktora derecesi alan kadın Karen Horney Anna Freud Son iki isim Sigmund Freud un ve Psikoanalitik psikoloji okulunun takipçileriydi. FEF- Psikoloji Bölümü 41

42 20. yy ın ikinci yarısında psikolojiyi etkileyen bazı geliģmeler Bilgisayar Bilgi iģleme sistemleri Dilbilim- Chomsky- Psikolengüistik kuram Nöropsikoloji BĠLĠġSEL PSĠKOLOJĠ FEF- Psikoloji Bölümü 42

43 Günümüzde psikolojideki dört temel perspektif Biyolojik DavranıĢsal BiliĢsel Sosyokültürel Bu dört perspektif birbirini tamamlar; tüm resmi bize gösteren yap-bozun parçaları gibidirler. Her biri davranıģ ve zihinsel iģleyiģ hakkında bilgi sağladığı için, hiçbir perspektif diğerinden «daha iyi» değildir. FEF- Psikoloji Bölümü 43

44 İÇSEL faktörleri vurgulayan perspektifler Biyolojik perspektif Fizyolojik donanımımızı (özellikle beyin ve sinir sistemi) davranıģın ve zihinsel iģleyiģin baģlıca belirleyicileri olarak görür. Bilişsel perspektif Bizim algılama, bellek ve problem çözme gibi zihinsel süreçlerimizin nasıl iģlediğini ve davranıģlarımızı nasıl etkilediğini vurgular. FEF- Psikoloji Bölümü 44

45 DIŞSAL faktörleri vurgulayan perspektifler Davranışçı perspektif Çevremiz tarafından nasıl koģullanmıģsak öyle davrandığımızı savunur. Sosyo-kültürel perspektif Diğer insanların ve kültürün davranıģımız ve zihinsel iģleyiģimiz üzerindeki etkisine odaklanır. FEF- Psikoloji Bölümü 45

46 Günümüzde psikolojideki diğer temel yaklaģımlar Psikodinamik yaklaģım BilinçdıĢı zihni vurgular. Ġnsancıl yaklaģım Ġç-benliği ve subjektif hislerin önemini vurgular. Evrimci yaklaģım Belirli davranıģ özelliklerinin doğal seçilime bağlı olduğunu iddia eder. FEF- Psikoloji Bölümü 46

47 Belli baģlı psikoloji yaklaģımlarını kullanan psikologların konumu Yaklaşım Konu Biyolojik Psikodinamik Bilişsel Davranışçı İnsancıl Doğa X Çevre Doğa (kalıtım) Doğa (kalıtım) Her ikisi Çevre Çevre Davranış bilinçli X bilinçsiz Gözlemlenebilir davranış X içsel süreçler Özgürlük X determinizm Bireysel farklar X evrensel ilkeler Bilinçsiz Bilinçsiz Her ikisi Bilinçli Bilinçli Ġçsel Ġçsel Ġçsel Gözlemlenebilir Ġçsel Determinizm Determinizm Özgürlük Determinizm Özgürlük Evrensel Evrensel Bireysel Her ikisi Bireysel FEF- Psikoloji Bölümü 47

48 Pozitif psikoloji Alana yeni bir ekleme Ġnsanları mutlu ve baģarılı kılan niteliklere odaklanır. Psikolojinin geçmiģte negatife çok fazla odaklanmıģ olduğunu iddia eder. FEF- Psikoloji Bölümü 48

49 PSİKOLOJİNİN DALLARI BĠYOPSĠKOLOJĠ/PSĠKOBĠYOLOJĠ Odak: DavranıĢın biyolojik kökeni DENEYSEL PSĠKOLOJĠ BĠLĠġSEL PSĠKOLOJĠ Odak: Duyum, Algı, Öğrenme, DüĢünme FEF- Psikoloji Bölümü 49

50 PSİKOLOJİNİN DALLARI GELĠġĠM PSĠKOLOJĠSĠ KĠġĠLĠK PSĠKOLOJĠSĠ Odak: DeğiĢmeyi ve bireysel farkları anlama SAĞLIK PSĠKOLOJĠSĠ KLĠNĠK PSĠKOLOJĠ Odak: Fiziksel ve ruhsal sağlık FEF- Psikoloji Bölümü 50

51 PSİKOLOJİNİN DALLARI SOSYAL PSĠKOLOJĠ ENDÜSTRĠYEL-ÖRGÜTSEL PSĠKOLOJĠ TÜKETĠCĠ PSĠKOLOJĠSĠ KÜLTÜRLERARASI PSĠKOLOJĠ Odak: Sosyal ağlarımızı anlama FEF- Psikoloji Bölümü 51

52 PSİKOLOJİNİN DALLARI Daha yeni alanlar KADIN PSĠKOLOJĠSĠ KLĠNĠK NÖROPSĠKOLOJĠ ÇEVRE PSĠKOLOJĠSĠ TRAFĠK PSĠKOLOJĠSĠ ADALET PSĠKOLOJĠSĠ SPOR VE EGZERSĠZ PSĠKOLOJĠSĠ FEF- Psikoloji Bölümü 52

53 Psikolojinin hedefleri Gözlemlemek Tanımlamak Açıklamak Tahmin etmek Kontrol etmek FEF- Psikoloji Bölümü 53

54 Psikolojide Ģunlar değerlidir: Görgül (emprik) kanıt EleĢtirel düģünme Sistematik araģtırma yöntemleri FEF- Psikoloji Bölümü 54

55 ELEġTĠREL DÜġÜNME FEF- Psikoloji Bölümü 55

56 Üstün zekalı çocuklar diğer çocuklara göre daha uyumsuzdur. KarĢıtlar birbirlerini çeker. Kendi kendine yardım kasetlerine konan örtük mesajlar, insanları iyi etkiler. Katılıyor musunuz? FEF- Psikoloji Bölümü 56

57 EleĢtirel düģünmek ne demek? Bir konuda önce eldeki bilgileri inceleme ve sonra bu bilgilere dayanarak yargılara ve kararlara ulaģma sürecidir. EleĢtirel düģünmek öğrenilmiģ bir beceridir. FEF- Psikoloji Bölümü 57

58 Herhangi bir varsayımı sorgularken, 1. Sorun ya da soruyu tanımla! 2. Bu soruyu açıklayan bir kuram ya da makul bir neden öne sür! 3. Bulunabilecek bütün bilgi ya da kanıtları topla, incele! 4. Varsayımları gözden geçir! FEF- Psikoloji Bölümü 58

59 Herhangi bir varsayımı sorgularken, 5. AĢırı basit açıklamalardan kaçın! 6. Sonuç çıkarırken dikkatli ol! 7. Diğer açıklamaları da gözden geçir! 8. AraĢtırmaların günlük yaģam ile olan bağlantısını gözden kaçırma! FEF- Psikoloji Bölümü 59

60 PSĠKOLOJĠNĠN YÖNTEMĠ Psikolojide nasıl bilgi üretilir? Psikolojide araģtırma nasıl yapılır? FEF- Psikoloji Bölümü 60

61 Bilimsel bilgi Bilimsel olmayan bilgi Bilimsel Yöntem FEF- Psikoloji Bölümü 61

62 Bilimsel yöntemin özellikleri Analitiktir. Sistemlidir. Sınanabilir. Güvenilirdir. Yanlı değildir. Veriye dayanır. Tekrar edilebilir. FEF- Psikoloji Bölümü 62

63 Bilimsel yöntem Kuram DavranıĢın niçin ortaya çıktığına iliģkin genel bir açıklama Hipotez Testedilebilir bir tahmin Çoğunlukla kuramdan çıkar Örn. A nın nedeni B dir. FEF- Psikoloji Bölümü 63

64 AraĢtırma yöntemleri İlişkisel Tanımlayıcı Deneysel FEF- Psikoloji Bölümü 64

65 Tanımlayıcı araģtırmalar Gözlem Vaka çalıģmaları Tarama araģtırmaları DavranıĢ ve zihinsel süreçleri objektif ve ayrıntılı olarak tanımlamaya çalıģır. FEF- Psikoloji Bölümü 65

66 Gözlem Gözlemcinin rolü açısından Doğal gözlem Katılımcı gözlemi Ortam açısından Laboratuar gözlemi Doğal ortamda gözlem FEF- Psikoloji Bölümü 66

67 Vaka çalıģmaları Bir ya da birkaç bireyin incelenmesi FEF- Psikoloji Bölümü 67

68 Tarama (Anket) Yöntemi Çok sayıda kiģiye çeģitli (açık/kapalı uçlu) sorular içeren soru formları kullanarak ya da görüģmeler yaparak alınan cevaplardan hareketle bir tanımlama yapmaya çalıģma DĠKKAT! Soru formunun hazırlanması Örneklem alınması FEF- Psikoloji Bölümü 68

69 ĠliĢkisel (korelasyonel) araģtırmalar Ġki değiģkenin iliģkisinin incelendiği türdeki araģtırmalardır. DeğiĢken: DeğiĢebilen, en az iki değer alabilen herģeydir. (örn. yaģ, boy, kilo, cinsiyet, benlik saygısı düzeyi) Örn. Zeka ile okul baģarısı arasında iliģki var mıdır? FEF- Psikoloji Bölümü 69

70 Korelasyon Korelasyon katsayısı Korelasyon iliģkinin varlığı ve gücü hakkında bilgi verir. FEF- Psikoloji Bölümü 70

71 DeğiĢken DeğiĢken Mükemmel pozitif korelasyon FEF- Psikoloji Bölümü 71

72 DeğiĢken DeğiĢken Mükemmel negatif korelasyon FEF- Psikoloji Bölümü 72

73 DeğiĢken DeğiĢken Sıfıra yakın korelasyon FEF- Psikoloji Bölümü 73

74 DeğiĢken DeğiĢken Güçlü pozitif korelasyon FEF- Psikoloji Bölümü 74

75 DeğiĢken DeğiĢken Güçlü negatif korelasyon FEF- Psikoloji Bölümü 75

76 Korelasyon ve Nedensellik Üç olası neden-sonuç iliģkisi (1) DüĢük benlik saygısı (2) Depresyon neden olabilir ya da neden olabilir Depresyon DüĢük benlik saygısı (3) Stres yaratıcı olaylar veya biyolojik eğilim ya da neden olabilir DüĢük benlik saygısı ve Depresyon FEF- Psikoloji Bölümü 76

77 DĠKKAT! Korelasyon neden-sonuç iliģkisini göstermez! FEF- Psikoloji Bölümü 77

78 Deneysel ÇalıĢmalar Deneysel yöntem: DeğiĢkenler arasındaki iliģkileri, etkileģimleri ve neden-sonuç iliģkilerini keģif çalıģması. AraĢtırmacı bir ya da birkaç değiģkeni manipule ederek baģka bir değiģkendeki değiģimleri ölçer. Böylece neden-sonuç bağlantıları kurar. FEF- Psikoloji Bölümü 78

79 Deneysel çalıģmalar Önemli kavramlar DeğiĢken Bağımsız değiģken Bağımlı değiģken Deney grubu Manipulasyon Kontrol grubu FEF- Psikoloji Bölümü 79

80 Deneylerde kontrol Ara (ilgili, karıģtırıcı) değiģken/lerin kontrolü Bağımsız ve bağımlı değiģken arasındaki iliģkiyi etkileyebilecek her tür değiģkendir. Örn. Uyaran Ģiddetinin reaksiyon zamanı üzerindeki etkisi incelenirken yorgunluk karıģtırıcı olabilir. Deney/kontrol grubuna atama tesadüfi olmalı. FEF- Psikoloji Bölümü 80

81 AraĢtırma yöntemlerinin karģılaģtırılması Araştırma yöntemi Tanımlayıcı (Hedef: Tanımlamak) Temel amaç Nasıl yapılır? Ne manipule edilir? DavranıĢı gözlemlemek ve kaydetmek Vaka çalıģmaları, taramalar, ve doğal gözlemler Hiçbir Ģey Korelasyonel (Hedef: Tahmin etmek) Deneysel (Hedef: Açıklamak) Doğal olarak oluģan iliģkileri araģtırmak; bir değiģkenin ne kadar iyi tahminde bulunduğunu belirlemek Neden ve sonucu keģfetmek Ġstatistiksel iliģki hesaplama bazen, anket cevapları arasında Bir ya da daha fazla değiģkeni manipüle ederek ve denekler arasında daha önceden var olan farkları gidermek için tesadüfi atama yaparak Hiçbir Ģey Bağımsız değiģken/ler FEF- Psikoloji Bölümü 81

82 AraĢtırmalarda etik Deneklerin fiziksel ve ruhsal zararlardan korunması Deneklerin davranıģla ilgili mahremiyet hakkı AraĢtırmaya katılımın tümüyle gönüllü olması Deneye katılmadan önce iģlemlerin doğası hakkında bilgilendirme gerekliliği (Rıza) FEF- Psikoloji Bölümü 82

83 Etik sorunlar Deneylerde deneyci ve denek beklentilerinin etkisini kontrol etmek için çift kör iģlemi yapılır. Bir deneyde hem araģtırmacıların hem de deneklerin kendilerinin hangi koģulda olduklarını bilmemelerini sağlama iģlemidir. FEF- Psikoloji Bölümü 83

84 Meraklısına /psikoloji/ FEF- Psikoloji Bölümü 84