HIRSIZLIK FİİLLERİNDE CEZAİ SORUMLULUK

Transkript

1 HIRSIZLIK FİİLLERİNDE CEZAİ SORUMLULUK ÖZET Yrd. Doç. Dr. Yaşar BİLGE* Hırsızlık sıklıkla işlenen, yüz kızartıcı suçlardandır. Bu derlemenin amacı hırsızlık fiilinde kişinin çeşitli psikiyatrik hastalıklarının özelliklerini değerlendirmektedir. Ceza sorumluluğun değerlendirilmesinde psikiyatrik bozukluğun tanı konulmasındaki güçlüğün giderilmesi gerekir. Adli tıp yönünden çalma davranışı, çalma zamanı, hırsızlık öncesi ve sonrası davranış önemlidir. Eğer kişide psikiyatrik bozukluk yoksa kişinin cezasının tam infazı edilir. Anahtar Kelimeler: Hırsızlık, cezayi sorumluluk, psikiyatrik bozukluk. SUMMARY Stolen actions have been generally maken dishonourable in delinquency. The purpose of this revievv is to determine and find various discrimination psychiatric disorder to assess criminal responsibility is considerable. From the medicolegal point of view, it is obviosly essential to determine stolen goods value and amounts and before and after stolen actions and person's behaviour. If person has not psychiatric disorder, make sufferers not legally fully responsible for their actions. Keywords: Theft, criminal responşibility, psychiatric disorder. GİRİŞ Hırsızlık sıkça işlenen suçlardan biri olarak insanların sürekli sorunu olmuştur. Hırsızlığın tarifi, sıklığı, kanuni müeyyidesi, çalışmanın amacı, adli psikiyatrik yönden akıl hastalıklarında hırsızlık fiillerinin özellikleri aşağıda belirtilmiştir. * Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalı Öğretim Üyesi.

2 154 YAŞAR BİLGE TANIM Hırsızlık birinin taşınabilir malını rızası olmaksızın ve habersizce faydalanmak maksadiyle bulunduğu yerden alınması olarak tarif edilebilir. SIKLIK Devlet İstatistik Enstitüsünün (1) yıllarına ait verilerine göre suçların % 'si hırsızlık fiili olarak tesbit edilmiştir. Bu oranın diğer suç türlerine göre en fazla sıklıkta olması hırsızlık fiilinin toplumda en fazla işlenen suçlardan olduğunu göstermektedir. 11 yaşını bitirmiş 15 yaşını tamamlamamış küçükler hakkında yapılan araştırmalarda 14 yaşında sosyoekonomik düzeyi düşük erkeklerin sıklıkla hırsızlık fiili işledikleri belirtilmiştir (2, 3,4). Erişisin insanlarda ise yaş grubu öğrenim düzeyi düşük erkeklerin sıklıkla hırsızlık suçu işledikleri belirtilmektedir (1, 5, 6, 7). Suçlu şahısların % 5-59'unun akıl hastası olduğu bildirilmektedir (6,7, 8). Ancak hırsızlık fiilini işleyenlerin % 5-15'inin akıl hastası olabileceği açıklanmıştır (6). Akıl hastalığı sebebiyle suç işleyenlerin çoğunda zeka özürüne, şizofreniye, demansa, maniye, alkol ve madde bağımlılığına, epilepsiye, antisosyal kişilik bozukluğuna rastlanılmıştır (5,6,7,8,9). - KANUNİ MÜEYYİDE Türk Ceza Kanununun 491. maddesinde basit hırsızlıkta, 492. maddesinde mevsuf hırsızlıkta, 493. maddesinde cezayı artıran hallerde ve 494. maddesinde takibi şikayete bağlı hırsızlıkta faile verilecek cezalar belirtilmiştir. 61. Maddede cürme eksik teşebbüs, 62. maddede cürme tam teşebbüste 65. maddede fer'i suç ortaklığında failin cezasının azaltılacağı açıklanmıştır maddede failin cezasının azaltılacağı haller, 523. maddede geri vermede cezanın azaltılabileceğinden ve 524. maddede ise akrabalık halinde suçun takibatının şikayete bağlı olup failin cezasının azaltılacağı açıklanmıştır. Türk Ceza Kanununun 46. maddesine göre akıl hastalığının şuur ve harekat serbestisinin selbedecek derecede olması halinde ceza verilemeyeceği, 48. maddesine göre arizi akıl hastalığında faile ceza verilmeyeceği belirtilmektedir. Türk Ceza Kanununun 47. maddesine göre cezayi sorumluluğun ehemniyetli derecede azaldığı hallerde cezai indirim uygulanır.

3 AMAÇ HIRSIZLIK FİİLLERİNDE CEZAİ SORUMLULUK 155 Bu derlemede akıl hastalıklarında hırsızlık fiilinin cezai sorumluluk açısından özellikleri tetkik edilmiştir. CEZA SORUMLULUĞU AÇISINDAN AKIL HASTA LIKLARI /. DUYGUDURUM, ANKSİYETE VE DÜRTÜ KONTROL BOZUKLUKLARI: 1. Depresyon: Hırsızlık fiilini işleyenler arasında rastlanılan en fazla akıl hastalığının depresyon olduğu bildirilmektedir (6). Stres altmdaki genç yaştaki hastanın rahatsızlığının hissedilmesi için hırsızlık yapmaları sözkonusudur. Kronik depresyonlu yaşlı hastalar varlığının hissedilmesi için genellikle maddi kıymeti az madde çalabilirler. Aile bireylerinden birinin ölümü gibi acılı bir olayı yaşayan depresyonlu kişi farkında olmadan yanlışlıkla malı aldığını iddia edebilir. Depresiv durumları olan kişilik bozukluğunda kişi ailesinin ilgisini ve dikkatini çekmek için hırsızlık yapabilirler. Ailesinden taşınabilir eşya alımları, hırsızlık kastlarının bulunmayışı hastanın, fiilinin mahiyetini değiştirir. 2. Anksiyete Bozuklukları: Anksiyeteli bir kişi dalgınlıkla hırsızlık kasdi olmaksızın dükkandan aldığı eşyanın parasını ödemeksizin malı alıp götürebilir. 3. Mani: Hasta bazan kasten ve gizlice gece hırsızlık yapar. Daha sonra heyecanlı olarak pervasız, yüksek sesle hırsızlıklarını anlatması söz konusudur (10). Hastanın cezai sorumluluğu ehemniyetli derecede azaltılabilir. 4. Kleptomani: Yunanca kleptomani kelime olarak "çalma deliliği" manasına gelir. Hırsızların % 'unun kleptoman olduğu açıklanmıştır (11). Kleptomani her yaşta izlenebilir. Kadınlarda erkeklere göre daha fazla kleptomaniye rastlanılmıştır (12). Hasta önüne geçilmez gerilim hissiyle ve istekle impulsiv olarak ihtiyacı olmayan maddi kıymeti az eşyalardan defalarca çalıp saklaması sözkonusudur. Hastanın impulsiv davranışı, mükerrer hırsızlığı ve fiil sonrası rahatlama sebebleriyle cezai sorumlulukları ehemniyetli derecede azaltılabilir. 5. Fetişizm: Hasta.cinsi zevklerini tatmin için DSM IV'e göre (13) en az 6 ay süresince genellikle mendil, yüzük, külot, korsa,

4 156 YAŞAR BİLGE kürk, ayakkabı, eldiven gibi kadın eşyaları çalar (10). Tedavi gerektiğinden hastanın cezai sorumluluğu ehemmiyetli derecede azaltılabilir. 6. Patolojik kumar oynama: Toplumsal ve mesleki işlevi etkileyen sık sık heyecanla kumar oynamak için uğraşma ve kişi kumar oynamadığmda sıkıntılı olup bunun için gerekli parayı sağlamak uğruna hırsızlık yapabilir. Tedavisi gerektiğinden bu hastalıkta ceza sorumluluk ehemniyetli derecede azaltılabilir. II. PSİKOZLAR: 1. Şizofreni: Delir tesiriyle hırsızlık yaparlar (6). Suç işleniş tarzının basit ve absürt olması, kişinin suç işlemekten pişmanlık duymayışı, suçu işlememiş gibi hareket etmesi sebeplerinden dolayı hastanın cezai sorumluluğunun olmadığı kabul edilebilir. 2. Affektiv psikoz: Hasta özellikle megalomanik hezeyanları tesiriyle, öforik veya dalgın affektiv durumla hırsızlık yapabilir. Hastanın cezayi sorumluluğunun olmadığı kabul edilir. ///. ZEKA ÖZÜRÜ: 1. Zeka gerilikleri: Hastalar çaldıklarının neye yaradığını ve ne yapacağını genellikle bilmezler. Çeşitli eşya toplarlar. Parlak ve büyük eşya toplamaya meyillidirler. Pratikte zeka bölümü (IQ) değeri 50'nin altında olanların ceza sorumluluklarının olmadığı, IQ değeri arasında olanların ise ceza sorumluluklannın ehemniyetli derecedde azaltılabileceği kabul edilir (6,10,14). IV. ORGANİK DURUM VE KİŞİLİK BOZUKLUKLARI: 1. Konfüzyon mentale: Hastalık çevre tarafından kolaylıkla anlaşılır. Hastanın hırsızlığı nadir rastlanılan bir durumdur. Çünkü hasta hırsızlık gibi komplike bir olayı gerçekleştiremez (10). Kısa süreli, implusiv, olaya amnezik ve eşyanın gizlenme davranışının olmayışından dolayı ceza sorumluluğunun olmadığı kabul edilebilir. 2. Epilepsi: İzah edilemeyen hırsızlıklarda hastada epilepsi tetkiki yapılmaktadır. Akıl hastalığı tetkik edilen hastaların % 10-15'inde epilepsi bulunmuştur (10). 3. Madde istismarı, madde entotoksikasyonu veya madde yoksunluğu: Bu hastaların ve kafa travması geçirenlerin, akıl has-

5 HIRSIZLIK FİİLLERİNDE CEZAİ SORUMLULUK 157 talığı tesiriyle istenilen hırsızlıkların % 40-50'sini teşkil etmektedir. Akıl hastalığı tesiriyle suç işlemede madde kullanımı % nisbetinde bulunmuştur (10). Hasta maddeyi satın almak için para temini yönünden genellikle akrabalarından para ve eşya çalarak satar. Genellikle kişilik bozukluğu ile birlikte görülür. Hırsızlık fiilinden ziyade madde kullanımının engellenmesi ve madde bağımlılığının tedavisi gerekir. 4. Kişilik Bozuklukları: 100 erkek vakada sıklıkla kişilik bozukluğu bulunduğu ve bunlarında sıklıkla gasp, hırsızlık, adam öldürmek, müessir fiil, uyuşturucu madde kullanmak, cinsel suç işlemeye meyil bulunduğu belirtilmiştir (15). Adli Tıp Kurumu Gözlem ihtisas Dairesinde incelenen 60 antisosyal kişilik bozukluğu olan suçlulann en sık hırsızlık ve gasp suçu işledikleri tesbit edilmiştir (16). Hastanın zarar vermek primitiv dürtüsüyle çalma davranışı sıklıkla gözlenir. Bâzan kafa travması sonrası belirgin kişilik bozukluğu gelişir. Antisosyal davranım ile hırsızlık yapabilir. Bu hastaların cezai sorumlulukları ehemniyetli derecede azaltılabileceği belirtilmektedir (17). 5. Demans: Akıl hastalığı tesiriyle işlenen hırsızlıklarda demans saptanabilir. Hasta hırsızlık fiilini planlamadan, toplumsal saygınlığı ile bağdaşmayan ve ihtiyacı olmayan eşyaları toplayabilir (10). Hasta neyi, niçin çaldığını bilmez. Hırsızlık esnasında ve sonrasında gerekli gizlilik yönünden önlem ve tedbir almaz. Hırsızlık eylemini unuttuklarından dükkandan aldığı eşyanın parasını vermeden konfü bir durumda mal ile dışarı çıkabilir (6). Çalma gerekçesi bulunamaz. Hırsızlık fiilinin maddi unsuru gerçekleşmediğinden bu fiiller hırsızlık fiili olarak değerlendirilemeyeceği kabul edilebilir. 6. Endokrin sistem bozukluğu: Hipotiroidizm, hipertiroidizm, hipoglisemisi olan hasta dikkat ve affekt kusuruyla başkasının taşınabilir malını alabilirler. SONUÇLAR Bu derlemede hırsızlık fiilini işleyen kişide cezai sorumluluk değerlendirirken hırsızlığın işleniş tarzı, nevi, zamanı, çalma sonundaki tutum ve davranışa dikkat etmek gerekir. Ayırıcı tanıda simulasyöna dikkat edilmelidir. Kişi hırsızlığa karşı yaptırılan sigortadan para almak gayesiyle, politik amaç uğruna, intikam almak için, gençler arkadaş grubunda kahraman olma isteğiyle hırsızlık

6 158 YAŞAR BİLGE yapabilir. Ancak akıl hastalığının taklidi güçtür. Muayene esnasında işbirliği yapmazlar. Kişi sıklıkla "bilmiyorum" kelimesini söyler. Yüz ve mimik hareketleri birbirine uymaz. Kişi tereddütlüdür, tasarlayarak acayip hareketler yapar. Kişinin cezayi sorumluluğunu değerlendiren bilirkişi gerekli görürse dava dosyasını da tetkik eder. Kişide saptanan ağır ve orta derecede zeka geriliği, konfüzyon mentale, şizofreni, duygudurum bozukluğu (bipolar bozukluğu, depresyon), madde kötü kullanımı, madde entoksikasyonu veya madde yoksunluğu, endokrin sistem bozukluğu sonucu olan akıl hastalıkları, demans hallerinde Türk Ceza Kanununun 46. maddesine uygun olarak cezayi sorumluluğun kaldırılabileceği; kişilik bozuklukları, hafif zeka geriliği, duygudurum bozukluğu, anksiyete ve dürtü kontrol bozukluğu (kleptomani, fetişizm, patolojik kumar alışkanlığı) hallerinde Türk Ceza Kanununun 47. maddesi çerçevesinde cezayi sorumluluk ehemniyetli derecede azaltılabileceği, konfüzyon mentale halinde Türk Ceza Kanunu'nun 48. maddesi çerçevesinde işlem yapılabileceği kabul edilir. KAYNAKLAR 1. T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, İstatistiklerle kadın , Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası, , Ankara, Katkıcı U, Doğaner İ, Aydın C, Saygılı D, yıllannda İzmir Adli Tıp Grup Başkanlığı E.Ü.T.F. Psikiyatri Anabilim Dalı Başkanlığına gönderilen kriminal davranıştı çocuk ve ergenlerde retrospektif bir değerlendirme, 25. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi , Ankara, Bilge Y, Kendi Ö, Tunalı İ, Bilge H, Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalına gönderilen vakalarda retrospektif olarak çocuk suçluluğunun değerlendirilmesi, 26. Ulusal Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Kongresi Cilt 1, , İzmir, Hancı İH, Ege B, Ertürk S., Adli Tıpta fızik-i mümeyyizlik muayenesi için gönderilen çocukların demografik özellikleri, Adli Tıp Dergisi 7: , Maner F, Kayatekin Z E, Abay E, Saygılı S, Şener A I, Psikiyatrik hastalıklar ve suç, Düşünen Adam 4/1: 6-13, Faulk M, Basic forensic psychiatry, Blackwcll Scientifıc Publications, 29, 83-92, Cambridge, Tunalı İ, Kendi Ö, Bilge Y, Aksoy YJVI., Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Adli Tıp Anabilim Dalına gönderilen konvulsiv bozukluğu olan vakalarda ceza sorumluluğu etkileyen diğer vakalar üzerine istatistiksel olarak karşılaştırmalı bir araştırma, Adalet Dergisinde yayınlanacak. 8. Öztfirel A, Kriminalite ve akıl hastalıkları, 390 suçlunun psikiyatrik muaeyene sonuçlan, A.U. Tıp Fakültesi Mecmuası 16/4: ,1964.

7 HIRSIZLIK FİİLLERİNDE CEZAİ SORUMLULUK Saygılı S, Özden SY, İlkay E, Ceza ehliyetini azaltan psikiyatrik bozuklukların araştırılması, Yeni Symposium 29/2:25-31, Tunalı İ. Marazi hırsızlıklar, Adli Tıbbi Ekspertiz 94:12-16, Goldman M J., Kleptomina: Making sense of the nonsensical, Am. J. Psychiatry 148: , McElroy SL, Hudson JI, Pope HG, Keck PE, Kleptomina: Clinical Characteristics and associated psychopathology, Psychological Medicine 21: , Köroğlu E, Çeviri: DSMIV, DSM IV tanı ölçütleri, Hekimler Yayın Birliği , Ankara, Göksel F A, Klinik Psikiyatri, Editör: Adasal R. AÜTF Yayınlan 216: , Ankara, Ziyalar A, Füsun A, Altı değişik suç türünde psikopatik eğilimlerin suç yatkınlığına etkilerinin araştırılması, Adli Tıp Dergisi 8:33-36, Cansunar F N, Balcıoğlu I, Psikopati ve Suçluluk, 7. Ulusal Adli Tıp Günleri 1-5 Kasım 1993, , Antalya, Saygılı S, Özden S Y, İlkay E, Ceza ehliyetini azaltan psikiyatrik hastalıkların araştırılması, Yeni Symposium 29/2:25-31,1991.