ANKARA İLİ DEVLET YOLLARINDA MEYDANA GELEN TRAFİK KAZALARININ KONUMSAL VERİLERİNİN, TRAFİK DENETİM POLİTİKALARINA KATKISI

Transkript

1 Ömür KAYGISIZ Emniyet Genel Müdürlüğü Trafik Araştırma Merkezi Müdürlüğü Senem ÇINARBAŞ AKIN Emniyet Genel Müdürlüğü Trafik Araştırma Merkezi Müdürlüğü ANKARA İLİ DEVLET YOLLARINDA MEYDANA GELEN TRAFİK KAZALARININ KONUMSAL VERİLERİNİN, TRAFİK DENETİM POLİTİKALARINA KATKISI Giriş: Dünya genelinde her yıl meydana gelen trafik kazalarında, 700 binden fazla kişinin ölümü ve 6 milyonu aşkın kişinin yaralanması yada sakat kalması ile sonuçlanmaktadır. Ayrıca dünya ekonomisine de yılda yaklaşık 500 milyar dolar zarar getirmektedir. Böylesine büyük sosyal ve ekonomik kayıplara yol açan bu olgu; ülkemiz için de gün geçtikçe büyüyen ve çözüm bekleyen ulusal bir problemdir. Bu problemin çözümünde; kazanın konumu, türü, oluş şekli ve konumunun özellikleri en önemli göstergelerdir. Çalışmada; bu göstergeler üzerinde durularak Ankara İli Devlet Yollarında Meydana Gelen Trafik Kazalarının Konumsal Verilerinin, Trafik Denetim Politikalarına katkısı konusu üzerinde durulmuştur. Bu tebliğde; Ankara İline bağlı devlet yollarında 2003 ve 2004 yılında meydana gelen ölümlü, yaralamalı ve maddi hasarlı trafik kazalarının verileri değerlendirilerek, etkin denetim modelinin nasıl uygulanacağı tartışılmaktadır. Çalışmada kaza haritaları oluşturularak kaza verileri mekansal olarak irdelenmiştir. Trafik denetiminin etkinliğini artırmak amacıyla, denetimlerin planlaması ve kontrolünde kaza konumları irdelenmiştir. Bu çalışmada maddi hasarlı trafik kazaları, rastlantısal olarak ölümle sonuçlanmamış kazalar olarak nitelendirilmiştir. Denetim modellerinin oluşumunda, ölümlü ve yaralamalı trafik kazalarının konumsal dağılımı kadar maddi hasarlı trafik kazalarının konumsal dağılımının da önemli olduğu vurgulanmaktadır. Yöntem: Çalışma veri elde etme, coğrafi bilgi sistemi ile analiz ve sonuç olmak üzere 3 aşamada gerçekleştirilmiştir. - Veri Elde Etme: Verilerin ilkini; Ankara Bölge Trafik Denetleme Şube Müdürlüğünden elde edilen 2003 ve 2004 yılları kaza istatistikleri oluşturmaktadır. İkinci kaynak ise Trafik Bilgi Sistemidir. Bu sistemden tarihleri arasında Ankara İli nde oluşan ölümlü ve yaralamalı kaza verileri alınarak kullanılmıştır. Üçüncüsü ise Ankara İli sayısal karayolları haritasıdır. Bu haritadan Ankara il sınırı içindeki devlet yollarından Çankırı, Samsun, Konya, Eskişehir ve İstanbul yolları ile TEM Otoyolu çalışmanın güzergahını oluşturmaktadır. Çalışma güzergahı toplam 660 km dir. - Coğrafi Bilgi Sistemi ile Analiz: Map Info ortamında sayısal harita ile kaza verilerin birleştirilmesiyle akıllı haritalar oluşturulmuştur. Güzergah 10 km lik dilimlere ayrılarak kaza verileri analiz edilmiştir.

2 -Sonuç: Kaza verileri Microsoft Excel ortamına aktarılmıştır. 10 km başına düşen kaza verileri değerlendirilerek kaza haritaları üretilmiştir. Veriler birer yıllık iki dönemde incelenmiştir. Map Info programı kullanılarak kaza verileri ile kaza haritası ilişkilendirilmiştir. Böylece kazaların şiddeti (ölümlü yaralamalı maddi hasarlı), sürücü kusurları ve diğer kaza verilerini içeren tematik haritalar üretilmiştir. Konum verisi esas alınarak yaralamalı ve ölümlü trafik kazalarına ait kayıtlar öncelikli olarak kaza türlerine göre gruplanmış, daha sonra ise dinamik segmentasyon metodu ile birleştirilerek elde edilen sonuçlar yorumlanmıştır. Sonuçların daha kolay anlaşılması için haritalar ve segmentlere dayalı grafikler oluşturulmuştur. 1. Toplam Kaza Dağılımları Bu bölümde 2003 yılı (1. Dönem) ve 2004 yılı (2. Dönem) ölümlü, yaralamalı ve maddi hasarlı (toplam) kaza verileri karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir Kent Girişinde Oluşan Kazaların Mekansal Dağılımı Şekil 1. Kent Giriş Kazalarının Mekansal Dağılımı Kent Girişinde oluşan kazalar incelendiğinde 1.Dönemde kazaların İstanbul Yolu nun Çevre Yolu içinde kalan kısmında yoğunlaştığı görülmektedir. Burada 10 km başına 950 ile 1300 kaza gerçekleşmiştir. 2.Dönemde ise kazaların Konya Yolu nun Dikmen Kavşağı ile Gölbaşı arasında kalan kısmında yoğunlaştığı görülmektedir. Burada 10 km başına 890 ile 1190 kaza gerçekleşmiştir (Şekil.1).

3 1.2. Güzergahlardaki Kaza Dağılımları Tablo 1. Güzergahlardaki Kazaların Dağılımı İstanbul yolu Eskişehir yolu Konya yolu Samsun yolu Esenboğa yolu TEM İstanbul yolu Eskişehir yolu Konya yolu Samsun yolu Esenboğa yolu TEM Ölümlü yaralamalı toplam Maddi Hasarlı 2003 Toplam 2003 Ölümlü yaralamalı toplam Maddi Hasarlı 2004 Toplam 2004 Güzergahlara göre kaza dağılımları incelendiğinde kazaların İstanbul ve Eskişehir Yollarında yoğunlaştığı görülmektedir. Birinci dönemde İstanbul Yolunda 1612 kaza meydana gelmiştir. Eskişehir Yolunda ise toplam 1363 kaza meydana gelmiştir. İkinci dönemde ise yine İstanbul ve Eskişehir Yolları kazaların yoğunlaştığı güzergahlardır. Bu dönemde İstanbul Yolunda toplam 1226 kaza meydana gelmiştir. Eskişehir Yolunda ise toplam 1646 maddi hasarlı kaza meydana gelmiştir (Tablo 1) Güzergahlarda Kilometre Başına Düşen Kaza Dağılımları Tablo 2. Güzergahlarda Kilometre Başına Düşen Kaza Dağılımları İstanbul yolu Eskişehir yolu Konya yolu Samsun yolu Esenboğa yolu TEM Kilometre başına düşen kaza dağılımları her iki dönem için incelendiğinde İstanbul ve Eskişehir Yollarında kazalarda yoğunlaşma görülmektedir. İstanbul Yolunda km başına ilk dönemde 20 ikinci dönemde 15 kaza düşmektedir. Eskişehir yolunda ise ilk dönemde km başına 17; ikinci dönemde ise 21 kaza meydana gelmiştir (Tablo 2).

4 Tablo 1 ve Tablo 2 incelendiğinde kazaların İstanbul ve Eskişehir Yollarında yoğunlaştığı görülmektedir. Bu nedenle bu iki güzergahta oluşan ölümlü yaralamalı ve maddi hasarlı kazaların dağımı incelenmiştir Eskişehir ve İstanbul Yollarındaki Kaza Dağılımları Şekil 2: Eskişehir Yolu Kaza Dağılımları Eskişehir Yolundaki kazalar incelendiğinde; kazalar 1.Dönemde Çevre Yolu içindeki kısımda ve Polatlı kent geçişinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bölgenin kazaların en yoğun kısmında 10 km başına 946 kaza düşmektedir. 2. Dönemde ise kazalar; Çevre Yolu içindeki kısımda ve Polatlı kent geçişinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bölgenin en yoğun kısmında 10 km başına 181 kaza düşmektedir (Şekil 2).

5 Şekil 3: İstanbul Yolu Kaza Dağılımları İstanbul Yolundaki kazalar incelendiğinde 1.Dönemde Çevre Yolu içindeki kısmında yoğunlaştığı görülmektedir. Bölgenin en yoğun kısmında 10 km başına en fazla 1300 kaza düşmektedir. 2.Dönemde ise kazaların; Çevre Yolu içindeki kısmında yoğunlaştığı görülmektedir. Bölgenin en yoğun kısmında 10 km başına en fazla 888 kaza düşmektedir (Şekil 3). 2. Ölümlü ve Yaralamalı Kaza Dağılımları Bu bölümde 2003 Mayıs 2004 Mayıs tarihleri arası (1. Dönem) ve 2004 Mayıs 2005 Mayıs tarihleri arası (2. Dönem) kaza dağılımları karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Şekil 4: Ölümlü ve Yaralamalı Kaza Noktaları Haritası

6 Güzergah bütününde birinci dönemde 519 ölümlü ve yaralamalı kaza verisi değerlendirilmiştir. İkinci dönemde ise 631 ölümlü ve yaralamalı kaza verisi değerlendirilmiştir (Şekil 4). Şekil 5: Ölümlü ve Yaralamalı Kazaların Kusur Dağılımı 1. dönemde 148 kusurlu sürücüye ceza uygulanmıştır. 1. dönemde 35 sürücüyle en fazla 4. maddeden (Arkadan Çarpma) ceza uygulanmıştır. 2. dönemde ise, 204 kusurlu sürücüye ceza uygulanmıştır. 2. dönemde en fazla 4. maddeden (Arkadan Çarpma) ve 8. maddeden (Kavşaklarda Geçiş Üstünlüğüne Uymama) cezaları uygulanmıştır (Şekil 5). Şekil 6: Ölümlü ve Yaralamalı Kazaların Oluşuma Göre Dağılımı

7 Oluşumuna göre kazalar değerlendirildiğinde 1. dönemde en fazla yoldan çıkma (112 kaza) ve yaya kazasının olduğu görülmüştür. 2. dönemde ise; en fazla yoldan çıkma (154 kaza) ve arkadan çarpma (116 kaza) kazalarının olduğu görülmüştür (Şekil 6). Şekil 7: Arkadan Çarpma Sonucu Oluşan Ölümlü ve Yaralamalı Kaza Dağılımı Arkadan çarpma kazaları I.Dönemde İstanbul Yolunun ilk 10km lik bölümünde yoğunlaşmaktadır. Bu bölümde 12 kaza meydana gelmiştir. II. Dönemde ise İstanbul Yolu Çiftlik Kavşağı ile Beypazarı Yolu Sincan çıkışı ve Eskişehir Yolu nun Çevre Yolu içinde kalan bölümünde yoğunlaşmaktadır. Bu bölümlerde 10 km ye 9 ila 17 kaza düşmektedir (Şekil 7). Şekil 8: Yandan Çarpma Sonucu Oluşan Ölümlü ve Yaralamalı Kaza Dağılımları

8 Yandan çarpma kazaları birinci dönemde İstanbul Yolu Eryaman Kavşağı ile Beypazarı Yolu Sincan çıkışı arasında yoğunlaşmaktadır. Bölgenin en yoğun 10 km lik kısmında toplam 11 kaza meydana gelmiştir. ikinci dönemde ise; İstanbul Yolu Eryaman Kavşağı ile Beypazarı Yolu Sincan çıkışı arasında yoğunlaşmaktadır.10 km lik bu bölgede toplam 19 kaza meydana gelmiştir (Şekil 8). Şekil 9: Yoldan Çıkma Sonucu Oluşan Ölümlü ve Yaralamalı Kaza Dağılımları Yoldan çıkma ile sonuçlanan kazalar 1.Dönemde İstanbul Yolu nun Çevre Yolu içinde kalan kısmı 55.km ile 65.km arasında, Çankırı Yolu nun Havaalanı Kavşağına kadarki kısmında, Samsun Yolu nun Çevre Yolu çıkışı sonrasında, Konya Yolu nun Bala ve Kulu Kavşaklarına yakın bölümlerinde ve de Eskişehir Yolu nun Çevre Yolu çıkışından Polatlı ya kadarki kısmında yoğunlaşmaktadır. 2.Dönemde ise; İstanbul Yolu nun Çevre Yolu çıkışından sonraki 30km lik bölümünde, Samsun Yolu nun Çevre Yolu çıkışından sonraki kısmında yoğunlaşmaktadır (Şekil 9).

9 Şekil 10: Ölümlü ve Yaralamalı Yaya Kazalarının Dağılımı Yaya kazaları birinci dönemde İstanbul Yolunun Çiftlik Kavşağından itibaren ilk 10 km lik bölümünde yoğunlaşmaktadır. Bu bölgede 21 kaza meydana gelmiştir. Yaya kazaları ikinci dönemde İstanbul Yolunun Çiftlik Kavşağından itibaren ilk 10 km lik bölümünde yoğunlaşmaktadır. Bu bölgede toplam 36 kaza meydana gelmiştir (Şekil 10). Şekil 12: Ölümlü ve Yaralamalı Yaya Geçidi Kazalarının Dağılımı

10 Yaya geçidinde gerçekleşen kazalar 1. dönemde İstanbul Yolu Çiftlik Kavşağı Beypazarı Yolu Sincan çıkışı arasında ve Samsun Yolunun km lik diliminde yoğunlaşmaktadır. Bu bölgelerde 10 km başına 6 ile 9 kaza meydana gelmiştir. 2. dönemde ise; İstanbul Yolunun Eryaman Kavşağına kadar olan ilk 10 km lik diliminde yoğunlaşmaktadır. Bu bölgede toplam 9 kaza meydana gelmiştir (Şekil 12). Şekil 13: Ölümlü ve Yaralamalı Otobüs Kazaları Dağılımı Otobüs kazaları 1. dönemde İstanbul Yolu Çiftlik Kavşağı ile Beypazarı Yolu Sincan Çıkışı arasında yoğunlaşmaktadır. Bölgede 10 km başına 6 ile 8 kaza düşmektedir. Otobüs kazaları 2. dönemde Samsun Yolu Çevre Yolu çıkışında ilk 10 km lik bölümde yoğunlaşmaktadır. Bu bölgede 13 kaza meydana gelmiştir (Şekil 13). SONUÇ VE ÖNERİLER Türkiye de yapılan kaza analizinde genellikle ölümlü ve yaralamalı trafik kazaları verileri kullanılmaktadır. Bu analiz sonuçları, alınacak mekansal önlemler ve belirlenecek denetleme politikalarını yönlendirmede yeterli olmamalıdır. Özellikle il yollarında hızın da etkisiyle trafik kazaları rastlantısal olarak ölümlü yaralamalı veya maddi hasarlı sonuçlanmaktadır. Bu nedenle maddi hasarlı trafik kazalarına ait konum bilgilerinin toplandığı bir sisteme ihtiyaç vardır. Bu sistem kaza analizlerinin doğruluk oranını artıracaktır. Ankara genelinde yapılan denetimlerde yollar arasında bir öncelik sıralaması yapılmamaktadır; bu sonuçlar göstermektedir ki ekiplerin dağıtımında ve yer

11 seçiminde bir etaplama yapılmalıdır. Tüm güzergahlar aynı değerlilikte kabul edilmemelidir. Ankara özelinde yapılan bu çalışma göstermektedir ki İstanbul Yolu nun ilk 20 km si öncelikle ele alınması gereken kesimidir. Yapılan analizler incelendiğinde bu kesim; yandan çarpma ve yaya kazalarının yoğunlaştığı kesim olarak karşımıza çıkmaktadır. Kent geçiş yolu olarak tasarlanan ancak kentsel büyüme sonucu kent içi yol konumuna gelen bu kesimde yıllarında inşa edilen katlı kavşakların trafik ritminde artışa belirgin bir katkısı olduğu gözlemlenmiştir. Bu durum başta yaya güveliği olmak üzere trafik güvenliğini olumsuz etkilemiştir. Ankara genelinde hız denetimlerinin arttırılması gereken öncelikli güzergah olarak İstanbul Yolu kabul edilmelidir. Trafik güvenliği gelişmiş ülkelerde, önemli bir denetim şekli olan takip mesafesi denetimi ülkemizde çok sık uygulanmamaktadır. Oluşumuna göre kaza dağılımı ve sürücü asli kusurları değerlendirildiğinde arkadan çarpma kazalarının İstanbul Yolu Çiftlik Kavşağı ile Beypazarı Yolu Sincan çıkışı ve Eskişehir Yolu nun Çevre Yolu içinde kalan bölümünde yoğunlaştığı görülmüştür. Bu güzergahlarda takip mesafesi denetiminin yapılabilmesi için gerekli alt yapı oluşturulmalıdır. Yoldan çıkma kazalarının mekansal dağılımı incelendiğinde İstanbul Yolu 40 ile 50.km leri; Konya Yolu 20 ile 30.km leri; Samsun Yolu 20 ile 30. km leri; Eskişehir Yolu 20 ile 50.km lerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bu kesimlerin ortak özelliği trafik hızının yüksek olduğu yollardır. Literatür incelendiğinde tek taraflı yoldan çıkma kazaları uykusuz ve yorgun araç kullanma, hız limitlerinin aşımı ve yol kusurlarıyla açıklanmaktadır. Bu güzergahlarda hız denetimlerine ve araç sürüş sürelerine yönelik yapılan takoğraf denetimlerine ağırlık verilmelidir. Yol kusurlarına ilişkin etüt çalışması ilgili birimlerce yapılmalıdır.