TÜRKİYE DE TRAFİK GÜVENLİĞİ VE SÜRÜCÜ DAVRANIŞLARI. Prof. Dr. Nebi SÜMER Orta Doğu Teknik Üniversitesi

Transkript

1 TÜRKİYE DE TRAFİK GÜVENLİĞİ VE SÜRÜCÜ DAVRANIŞLARI Prof. Dr. Nebi SÜMER Orta Doğu Teknik Üniversitesi

2 DSÖ 2013 Raporu, GENEL DURUM I Trafik kazalarında yılda 1.24 milyon kişi hayatını kaybediyor. Ölüm nedenleri arasında 8., yaşları arasında birinci sırada. Türkiye benzeri gelişmekte olan ülkelerdeki araç sahipliği aynı oranda artarsa 2020 yılında bu rakam iki milyona ulaşacak ve 2030 yılında ölüm genel nedenleri arasında 5. sıraya yükselecek. BM, Trafik Güvenliğinde Eylem Yılı Türkiye 2012 yılında plana katıldı ama henüz hedeflerinin çok gerisinde yılına kadar % 50 hedefi için, her yıl % 7 net azaltılması gerekiyor

3 GENEL DURUM II Yanlış başlangıç! Karayoluna bağımlılık. Yük ve yolcu taşımacılığının % 94 ü hala karayoluyla YTMK-2014 araştırmasında karayolu kullanma % 93 Gelişmekte olan ülkelere özgü durum: Artan araç sahipliği, yüksek ihlal düzeyi ve «sürdürülebilir trafik güvenliği sistemi» Kamu otoritesi mobilite ve akışkanlığı, güvenliğe tercih ediyor. Halka göre Kaza tesadüf sorumlusu hep başkası! Yerleşik norm: Trafik ihlalleri ahlaki/vicdani suç olarak algılanmaz! Sürekli maruz kalınması nedeniyle kamu ve toplum tarafından kolayca kanıksanıyor olması önlem alınmasını ve çözülebilir sorun olarak görülmesini engelliyor.

4 YOL KAZALARINDA SON DURUMUMUZ : SON 10 YIL Not: Sümer & Kaygısız (2014) İl bazında ayrıntılı trafik risk analizlerine ve denemleme/ceza ve kaza ilişkisine ilişkin raporları. EGM, Trafik Araştırma Merkezi Müdürlüğü

5 DÜNYA DAKİ YERİMİZ

6 GERÇEK KAYIP?!

7 AVRUPA DA YERİMİZ: KİŞİ BAŞINA

8 AVRUPA DA YERİMİZ: ARAÇ BAŞINA

9 KİŞİ VE ARAÇ BAŞINA BİRLİKTE

10 Emniyet Genel Müdürlüğü - Trafik Araştırma Merkezi Müdürlüğü Türkiye Geneli Trafik Kaza Verilerinin Analizi 1-) Araç Başına Düşen Ölümlü Yaralanmalı Kaza Sayısı (Ortalama) * * Parantezdeki değer, il sayısını ifade etmektedir. 0 TUNCELİ BİNGÖL BİTLİS HAKKARİ GÜMÜŞHANE SİİRT ÇANKIRI KIRIKKALE AĞRI BAYBURT DİYARBAKIR ERZİNCAN ORDU ERZURUM DÜZCE GİRESUN SİVAS VAN YALOVA MUŞ KIRŞEHİR ARDAHAN KOCAELİ IĞDIR MARDİN ARTVİN RİZE YOZGAT MALATYA ELAZIĞ ŞIRNAK BOLU BİLECİK BATMAN TRABZON KAHRAMANMARAŞ AKSARAY BARTIN KAYSERİ SAKARYA ADIYAMAN KARS AMASYA AFYONKARAHİSAR ÇORUM KARABÜK ESKİŞEHİR SAMSUN NİĞDE SİNOP OSMANİYE MERSİN TEKİRDAĞ KONYA NEVŞEHİR MUĞLA TOKAT KASTAMONU UŞAK KARAMAN ADANA Türkiye Geneli BURSA BALIKESİR ANTALYA ŞANLIURFA ISPARTA ANKARA GAZİANTEP ZONGULDAK KIRKLARELİ DENİZLİ İZMİR BURDUR KİLİS ÇANAKKALE MANİSA KÜTAHYA AYDIN EDİRNE HATAY İSTANBUL 10

11 ÖZETLE 2013 yılı rakamları 2012 ile karşılaştırıldığında bir yılda Türkiye de toplam trafik kazalarının % 6, ölümlü kazanın % 3, ölü sayısının % 4 azaldığı, ANCAK Yaralamalı kazaların % 12 ve yaralı sayısının da % 2 arttığı görülmektedir. Son on yılda ölümlerinde % 18 azalışmış, fakat yaralanmalar iki kat (% 101 artış) artmıştır. Yollardaki kaza sayısı son on yılda her yıl ortalama % 12 artış göstermiştir. Son sekiz yılda denetleme ve cezaların, artan kaza sayısına orantılı olarak artmadığı, hatta oran bakımından azaldığını bulduk (Sümer & Kaygısız, 2014, Değerlendirmede)

12 SÜRÜCÜ DAVRANIŞLARI Sürücü davranışı kişinin içinde yaşadığı trafik güvenliği kültürü, sahip olduğu trafik ile ilgili tutum ve inanışlara göre yolda sergilediği araç kullanma tarzıdır. Trafik kazaları büyük oranda insan faktörüyle ve dolayısıyla sürücü davranışıyla ilişkilidir. Ancak, sistemik düzeltme olmadan ve trafik güvenliği kültürüne uygun uygulamaları yapmadan sürücü davaranışları değiştirilemez. Ortam içinde insan yol ve kültürel bağlamda sürücü yaklaşımının önemi Olumsuz sürücü davranışlarını anlamada yeni yaklaşımda daha çok «saldırgan sürücülük» kapsamında incelenmektedir. Aşırı hız yapma ve kuralları sistematik olarak ihlal etme eğilimi en belirgin özelliğidir.

13 YTMK-2014 ARAŞTIRMASINDA SÜRÜCÜ DAVRANIŞLARI Hem Hane Halkı Araştırmasında hem de Yolcu ve Yük Taşıyıcılığı yapan sürülere uygulanan anketlerde sürücü davranışına yönelik sorular sorulmuş, ölçek uygulanmıştır. Burada sadece Sürücü Anketindeki sorulara ilişkin bulgular özetlenmektedir. Üç farklı bölümde, Kaza Nedenleri (24 madde), Kısa Sürücü Davranışları Ölçeği (11 madde) ve tarfik kurallarına kendilernin ve başkalarının ne kadar uyduklarına ilişkin 3 soru.

14 Sürücülerin aşırı hız yapması

15

16 Trafik Kazalarına Yol Açan Nedenler Faktör Analizi ile gruplanırsa? Üç temel Faktör I. Sürücü Davranışlarına ilişkin 9 madde, Ortalama 5 üzerinden 4.20 Ağırlıklı ortalama % 84. En yüksek puan alam madde sürücülerin aşırı hız yapması, hız sınırlarına uyulmamasıdır 1. Sürücülerin kurallara uymaması 2. Sürücülerin dikkatsiz ve dalgın araç kullanması 3. Sürücülerin kuralları bilmemesi 4. Sürücülerin aşırı hız yapması (hız sınırlarına uyulmaması) 5. Sürücülerin acemi ya da deneyimsiz olması 6. Sürücülerin öfkeli ve kızgın araç kullanmaları 7. Sürücülerin trafik işaretlerine, örneğin; kırmızı ışık, dur işarete vb. dikkat etmemesi 8. Sürücülerin alkollü araç kullanmaları 9. Sürücülerin yorgun veya uykusuz araç kullanmaları

17 Trafik Kazalarına Yol Açan Nedenler Faktör Analizi ile gruplanırsa? II. Yol ve çevreye ilişkin ilişkin 8 madde Ortalama 3.50/5 Ağırlıklı ortalama % Kavşakların hatalı olması 2. Şehirlerarası yolların bozuk olması 3. Şehirlerarası yollarda işaretlemenin yetersiz ya da eksik olması 4. Yollarda eğim ve virajların çok olması 5. Trafiğin gidiş ve gelişinin (refüj, oto korkuluk vb. ayraçlarla) ayrılmadığı yollar (Bölünmemiş yollar) 6. Yol yapım, bakım ve onarım çalışmalarının çok olması 7. Yol ve çevresindeki kirlenme, pislenme 8. Yolların dümdüz olması (hiç eğim ve viraj olmaması)

18 Trafik Kazalarına Yol Açan Nedenler Faktör Analizi ile gruplanırsa? III. Diğer araç, yaya, emniyet kemeri faktörü, 7 madde. Maddelerin ortalama 3.68/5 Ağırlıklı ortalama %73 1. Ehliyetsiz araç kullanımı 2. Sürücülerin emniyet kemeri takmadan araç kullanmaları 3. Sürücülerin seyir halinde cep telefonu kullanması 4. Yayaların dikkatsizliği 5. Yayaların kurallara uymaması 6. Araç bakımlarının zamanında yapılmaması 7. Cezaların yetersiz olması

19 Trafik Kazalarına Yol Açan Nedenler Faktör Analizi ile gruplanırsa? Özet 1. Sürücü davranışları açık ara daha yüksek oranda kaza nedeni. 2. Sürücüler değerlendirmesi gerçek durumla örtüşüyor, yani durumu biliyor, (emniyet kemeri konusunda yanılsalarda!), kazanın nedeni önce sürücü davranışı diyorlar. 3. Peki bu kendi davranışı değil mi? Kaza nedenlerinin ne kadarı kendi davranışı sonucu olduğunun farkında değil!

20 KISA SÜRÜCÜ DAVRANIŞLARI ÖLÇEĞİ İHLALLER 1. Öndeki giden araçları sağa geçmeleri veya yolu size açmaları için selektörle uyarmak 2. Şehir içi yollarda hız sınırının üzerinde araç kullanmak 3. Şehirlerarası yollarda veya otobanda hız sınırını üzerinde araç kullanak 4. Başka araçlarla bilerek ya da farkında olmadan yarışmak HATALAR 1. Tali yoldan anayola, hızlı ve kontrolsüz çıkmak 2. Anayoldan bir sokağa dönerken karşıdan karşıya geçen yayaları fark edememek 3. Sollama yaparken karşıdan gelen aracın hızını yanlış (daha yavaş veya daha hızlı) tahmin etmek 4. Yoldaki trafik levha ve işaretlerini yanlış okumak ve yanlış yoldan çıkmak İHMALLER 1. Alışveriş merkezinde aracı nereye park ettiğinizi unutmak 2. Kavşakta geçiş önceliğinden emin olmamak ya da yanlış şeritte beklemek 3. Yoldaki levya ve işaretleri yanlış okumak ve yanlış yoldan çıkmak

21

22 Faktör analizi sürücü davranışlarının iki temel grupta algılandığını gösterdi

23 KISA SÜRÜCÜ DAVRANIŞLARI ÖLÇEĞİ I. Genel olumsuz sürücü davranışları, 8 madde (4 hata, 3 ihmal ve 1 adet ihlal maddesi) Ortalama 1.14 /5 DİKKAT? Ağırlıklı yüzde Kavşakta geçiş önceliğinden emin olmamak ya da yanlış şeritte beklemek 2. Tali yoldan anayola, hızlı ve kontrolsüz çıkmak 3. Yoldaki trafik levha ve işaretlerini yanlış okumak ve yanlış yoldan çıkmak 4. Anayoldan bir sokağa dönerken karşıdan karşıya geçen yayaları fark edememek 5. Anayola çıkışta fark etmeden anayoldan gelen bir aracın önüne dönmek 6. Alışveriş merkezinde aracı nereye park ettiğinizi unutmak 7. Sollama yaparken karşıdan gelen aracın hızını yanlış (daha yavaş veya daha hızlı) tahmin etmek 8. Başka araçlarla bilerek ya da farkında olmadan yarışmak

24 KISA SÜRÜCÜ DAVRANIŞLARI ÖLÇEĞİ II. İhlal ve Aşırı Hız Faktörü, 3 madde Ortalama 1.70/5 (Hatırlayalım kaza nedeni olarak 4.20 idi) Ağırlıklı yüzde Önde giden aracı sağa geçmesi veya yolu size açması için selektörle uyarmak 2. Şehir içi yollarda hız sınırının üzerinde araç kullanmak 3. Şehirlerarası yollarda veya otoyolda hız sınırını üzerinde araç kullanmak

25 KISA SÜRÜCÜ DAVRANIŞLARI ÖLÇEĞİ ÖZET 1. Beklendiği gibi ihlallere/aşırı hıza, ihmal ve hatalardan anlamlı olarak daha fazla ağırlık verilmiştir. 2. Ancak, kendi davranışı sorulduğunda belirgin olarak yanlı değerlendirme söz konusudur. 3. Genel sürücü davranışında % 84 ağırlık verirken, kendi davranışı sorulunda en fazla % 42 ağırlık verilmiştir. 4. Sürücü türü, yaşı, eğitim düzeyi vb. konularda belirin bir farklılaşma bulunmadı

26 Son olarak, kurallara uyma bakımından kendilerini ve diğer sürücüleri nasıl görüyorlar? ÜÇ SORU 1. Trafik Polisinin veya açık Kameranın Olmadığı Kavşaklarda Trafik Kurallarına Ne Sıklıkta Uyarsınız? 2. Radar denetiminin olmadığı yerlerde hız sınırlarına ne sıklıkla uyarsınız? 3. Size göre kendi ilinizde ve çevrenizde başkaları trafik kurallarına ne sıklıkta uyarlar?

27

28 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 1. Çok yüksek düzeyde anlamlılıkla, sürücüler kendilerini kurallara uyar ama başkalarını uymaz olarak görüyor. 2. Trafik güvenliği uygulamalarında kaza nedeni olarak trafik canavarı gibi soyut ve hep başkalarını suçlayan yaklaşım yerine, sürücülerin güvenli sürücü davranışı farkındalığını artıracak uygulamalara geçilmelidir. 3. Ben- Başkası farkı ve bunun yol açtığı algılar (aşırı kendine güven), atıflar (başkasının hatasına odaklı yanlı açıklama ve davranış) ve yol davranışları (aşırı risk alma ve kendi kuralına daha fazla inanma, kuralların önemine ve etkisine inanmama) etkilerinin önemi. 4. Sürücü davranışlarında norm değişiminin sağlanması için, kamuya düşen sorumluluklar, yasama, denetleme ve sürücü eğitimi alanında yapılacaklar? 5. Yol özelliklerinden kaynaklanan ve sürücüye kural koyma hakkı tanıyan belirsizlikler olumsuz sürücü davranışlarını pekiştiriyor.

29 Teşekkürler