TÜRKİYE NİN STRATEJİK YER ALTI KAYNAKLARININ ULUSAL GÜVENLİĞE ETKİSİ

Transkript

1 98 Türkiye, diğer ülkeler gibi küresel iklim değişikliğinden etkilenecek ve bunun sıkıntılarını çekecektir. E.Tümgeneral Armağan KULOĞLU ORSAM Başdanışmanı TÜRKİYE NİN STRATEJİK YER ALTI KAYNAKLARININ ULUSAL GÜVENLİĞE ETKİSİ The Impact of Turkey s Strategic Underground Resources on National Security Abstract The protection, utilization and control of strategic underground resources are significant subjects of national security, particularly in terms of military and politics. In this particular study, underground resources defined as strategic are classified as a beginning. Then, these resources are evaluated in terms of their situation in Turkey. Lastly, it reaches the conclusion that the protection and utilization of these strategic underground resources and keeping them under control are the vital subjects of national security.

2 99 Bir ülkenin enerji ve hammadde güvenliği o ülkenin iç ve dış güvenliği kadar önemlidir. Harp tarihi, kaynakların paylaşılması hususundaki örneklerle doludur. Bu nedenle Batılı ülkeler ulusal güvenlik stoklarına büyük önem verirken sosyalist ülkeler madenlerin tamamının stratejik olduğunu kabul etmişlerdir. Ulusal Güvenlik ve Buna Etki Eden Faktörler Güvenlik, günümüzde çok boyutlu bir kavrama dönüşmüş ve bu kavrama askeri güvenliğin yanında siyasi, ekonomik, hukuki, sosyolojik, psikolojik, teknolojik ve coğrafi faktörler de dâhil olmuştur. Bu faktörlerin içindeki ekonomik güvenlik, tüm çalışmaların amaçlarına uygun olarak en iyi seviyede yapılmasını sağlayan ekonomik imkân ve kabiliyetlerin geliştirilmesi ve korunmasını kapsamaktadır. Ulusal güvenlik; devletin anayasal düzeninin, varlığının, bütünlüğünün, bütün çıkarlarının ve ahdi hukukunun her türlü dış ve iç tehditlere karşı korunmasıdır. Ulusal güvenlik; ulusal gücün geliştirilmesini ve ulusal çıkarları gerçekleştirecek bi çimde kullanılmasını, uluslararası koşullara uyarak belirli hareket tarzla rının saptanmasını ve uygulanmasını gerekli kılmaktadır. Ulusal güvenlik kavramının içinde; ulusal çıkarlar, ulusal hedefler, ulusal politika, ulusal strateji ve ulusal güç bulunmaktadır. Ülkenin güven içerisinde refah ve mutluluğunu temin için zaruri olduğu değerlendirilen hususlar ulusal çıkar olarak nitelendirilir. Ulusal hedefler, elde edilmeleri halinde ulusal çıkarlara ulaşmayı sağlayan sonuçlardır. Ulusal hedefler, ulusal politikaya yön verir. Ulusal hedefler; genellikle ekonomik refah, politik istikrar, sosyal ve endüstriyel gelişim ve diğer bir ülkenin tecavüz ve saldırısına karşı güvenlik hususlarını kapsar. Bir ülkedeki bütün faaliyetlerin temeli, yöneldiği istikameti ve maksadı ulusal hedeflerin temin edilmesidir. Genel olarak ülke topraklarının korunması, o ülkede yaşayan insanların güvenliğinin sağlanması, milli refah seviyesinin yükselmesi milli hedef olarak kabul edilir. Bu hedeflere erişmek, elde edildiğinde muhafaza edebilmek ve geliştirmek devamlı bir gayret ister. Ulusal güvenlik, milli güç unsurlarının ve kendisinin altındaki diğer güvenlik kategorilerinin bir şemsiyesi konumundadır. Milli güç unsurlarından politik ve askeri gücün devamlılıkları, stratejik açıdan ekonomik güç ile doğrudan irtibatlıdır. Ekonomik güç bir noktada ulusal güvenlik ve onun şemsiyesi altındaki milli güç unsurlarının etkinliğinin başat belirleyicisi konumundadır. Milli güç unsurlarından ülkenin coğrafi gücü ve ekonomik gücünün ana konularının başında da ülkenin sahip olduğu doğal kaynaklar gelmekte ve bunların önemli bir kısmını da yer altı kaynakları oluşturmaktadır. Yer altı kaynaklarının stratejik olma durumu ise onların ülke ekonomisi ve güvenliği üzerindeki etkisi ile ölçülmektedir. Konumuza etki eden faktörlerden biri de küreselleşme olgusudur. Küreselleşme, sanayi toplumundan bilgi toplumuna, işgücü ağırlıklı teknolojiden yüksek teknolojiye, ulusal ekonomiden dünya ekonomisine, merkezi yönetimden yerel yönetime, temsili demokrasiden katılımcı demokrasiye geçiş gibi sosyal, siyasal, ekonomik ve yönetim faaliyetleri açısından çeşitli değişim ve dönüşümler yaşanmasına neden olmaktadır. Ulaşım ve iletişim teknolojilerindeki gelişmeler küreselleşmenin yayılmasını sağlarken, müşterek bir kültür ve egemenliği sermayenin elinde olan tek bir küresel pazar anlayışı da küreselleşmenin görünürdeki hedeflerindendir. Küreselleşme yalnız ekonomik alanda değil; hukuki, siyasi, sosyal ve kültürel alanlarda da yaşanan değişim sürecidir. Ulus devlet üzerinde bir hegemonya siyaseti uygulama ve bu oluşumu

3 100 Türkiye nin stratejik yer altı kaynakları üzerindeki egemenlik haklarını elinde bulundurması ulusal güvenlik açısından önemlidir. zayıflatma bilinci ise, küreselleşmenin politik hedefi olarak görülmektedir. Küreselleşme sürecinin başlıca özelliği, ulusal sınırların önemini yitirmesi ve ulus devletin ekonomi üzerindeki denetiminin ortadan kalkmasıdır. Ulus devlet, sınırlarından geçen bilgi, mal, sermaye ve insan kaynakları üzerindeki denetimiyle bir siyasal kurum olarak kendi toprakları üzerinde egemenlik sağlar. Denetim gücünü bir başkası ile paylaşması veya egemenliğinin dolaylı da olsa sekteye uğraması, ulus devletin varlığını tehlikeye sokar. Devletin kontrol kapasitesinin azalması; vatandaşlarını diğer güçler tarafından alınan kararlardan ve kendi sınırları dışında oluşan olaylardan etkilenmesine karşı koruyamaması anlamına gelir. Karar alma süreçlerinde giderek artan meşruiyet kaybı da demokratik meşruiyet açığını ortaya çıkarır. 1 Ülkeler bir taraftan küreselleşmenin etkisi ile onun bir parçası olma durumunu yaşarken, diğer taraftan da yine küreselleşmenin etkisi ile varlıklarının ve egemenliklerinin tehlikeye girdiğini değerlendirmekte ve bu nedenle onu korumaya yönelik refleksler göstermektedir. Korunacak değerler olduğuna göre, bunun karşısındaki olgu, tehdit olarak algılanır. Bu durumda küreselleşme de bir tehdit olarak karşımıza çıkmaktadır. Hedefi ulus devlettir. Ülkelerin yer altı kaynakları üzerindeki egemenliklerinin paylaşılması da küreselleşmenin bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Ancak küreselleşme yaşanan bir

4 101 Özellikle AB, diğer ülkeler ve organizasyonlar tarafından talep edilen, su kaynaklarımız üzerindeki kontrol ve olası kısıtlamalar, bizi, hem kendi kaynaklarımıza hükmedemememiz durumuna sokacak hem de büyük bir özenle koruduğumuz egemenliğimizin paylaşılması sonucunu gündeme getirecektir. gerçektir. Önemli olan küreselleşme ile birlikte yaşamak, ancak onun ülkenin varlık ve egemenliğine yönelik tehditlerini bertaraf etmeye yönelik tedbirleri almaktır. Bu açıklamaların ışığı altında stratejik olarak nitelendirilen yer altı kaynaklarının ekonomik açıdan değerlendirilmesi, korunması ve onlar üzerindeki egemenlik haklarının muhafazası, başta politik, ekonomik ve askeri olmak üzere ulusal güvenliğin tümü açısından önem arz etmektedir. Stratejik Yer Altı Kaynakları Bir ülkenin büyüme ve kendini savunma yeteneğine, doğal kaynaklarının kullanılabilirliği de etki etmektedir. Kaynak kelimesi doğal olarak oluşan madenlerin ve yakıtların mevcudiyetini ve yoğunluğunu ifade eder. Rezerv kelimesi ise kaynağın çıkarılması ve işlenmesi ile değer kazanan bir kavramdır. Örneğin altın kaynağı, teknoloji kullanılarak saflaştırılamıyorsa rezerv olma özelliğini taşımaz. Kaynaklar teknolojinin gelişmesiyle ve çıkarma ve işlemenin ekonomik koşullarının değişmesiyle zaman içinde rezerv haline gelebilir. 2 Genel olarak az bulunan, oluşum itibarı ile bir bölgede yoğunlaşmış, ikame edilme olanakları az, bir ülke ya da bölge için özel ekonomik önem taşıyan, askeri amaçlar için kullanım özelliği olan madenler ile enerji üretiminde kullanılan fosil kaynakların önemli bir kısmı ve önemi gittikçe artan su stratejik kaynaklar olarak tanımlanabilir. Stratejik madenler, bu madeni kullanan teknolojilere sahip olunması ile bir anlam taşımaktadır. Bir ülkenin enerji ve hammadde güvenliği o ülkenin iç ve dış güvenliği kadar önemlidir. Harp tarihi, kaynakların paylaşılması hususundaki örneklerle doludur. Bu nedenle Batılı ülkeler ulusal güvenlik stoklarına büyük önem verirken sosyalist ülkeler madenlerin tamamının stratejik olduğunu kabul etmişlerdir. Belli başlı ülkeler, savaş zamanlarını dikkate alarak, kendi politik ve stratejik anlayışlarına göre stratejik olarak öngördükleri maddeleri, kendi planlamalarına uygun olarak stoklama yoluna gitmişlerdir. Hammadde güvenliğinin sağlanması bütün ülkeler için hayati bir konu olmuştur. Osmanlı Devleti nin paylaşılması ve İsrail in kurulması ile başlayıp İran-Irak Savaşı ve Körfez bunalımı ile sürüp giden krizin temelinde Orta Doğu nun zengin petrol ve doğalgaz yataklarının bulunduğu bilinmektedir. Bugün tekrar ortaya çıkarılan Şark Meselesi nin de bölgenin petrol ve su kaynaklarına dönük uzun vadeli hesapların bir sonucu olduğu söylenebilir. Körfez bölgesindeki petrol zenginliğinin, Osmanlı Devleti nin yıkılışından, son yıllardaki Körfez Savaşına kadar dünya politikasında ne kadar önemli bir rol oynadığı bilinmektedir. Hazar Denizi ve civarındaki petrol ve doğal gaz yatakları da bugün uluslararası politikaların odak noktası haline gelmiştir. Türkiye nin Stratejik Yer Altı Kaynakları ve Bu Konulardaki Gelişmeler Stratejik olarak nitelendirilen yer altı kaynaklarına, mineral kaynaklar ve fosil kaynakların yanında yeraltından çıkması ve öneminin gittikçe artması nedeniyle suyu da dahil etmenin gerçekçi bir yaklaşım olacağı değerlendirilmektedir. Günümüzde doğal kaynaklar ve bu kaynakların ülkelere sağladıkları güç ve zenginlik üzerine çatışmalar, küresel manzaranın önemi giderek artan bir özelliği haline gelmiştir. Çoğu zaman etnik veya dini düşmanlıkla karışan veya beslenen bu çatışmalar, dünyanın birçok yerinde barış ve istikrara yönelik önemli ve giderek büyüyen bir tehdit yaratmaktadır. Dünyadaki bütün ülkeler için temel kaynakların ele geçirilme-

5 102 si ve korunması, ulusal güvenlik planlamasının başlıca özelliği haline gelirken, özellikle enerji kaynakları üzerine kullanım hakkı mücadelelerinin yerkürenin diğer bölümlerinde de patlak vermesi muhtemeldir. 3 Türkiye emperyalist bir ülke olarak nitelendirilmediğine göre, ulusal hedeflerden biri olarak mevcut kaynaklarının muhafazası ve onlar üzerindeki egemenlik haklarının korunması, ulusal menfaati gereğidir. Bu nedenle yürütülmekte olan tüm politik ve ekonomik faaliyetlerde bu hususun dikkate alınması elzemdir. Türkiye deki stratejik olarak nitelendirilen yeraltı kaynaklarının hali hazırdaki durumu, önemleri ve bu kaynaklar ile ilgili gelişmeler aşağıdadır. Mineral Kaynaklar Madenler içinde tartışma konusu olan üç yer altı madeninin, dünya rezervlerinin nerdeyse yüzde 70 nin Türkiye de bulunduğu bilinmektedir. Stratejik önemi sahip bu madenler: Bor, Toryum ve Neptünyum olarak tespit edilmiştir. Bu üç madenin ortak özelliği nükleer enerji santrallerinde kullanılmasıdır. Ayrıca savunma sanayii açısından da ciddi oranda önemsenen, stratejik öneme sahip madenler olduğu kabul edilmektedir. Bor: Bor madeni günümüzde ve gelecekte, endüstride ve tarımda çokça kullanılan bir özellik taşımaktadır. Dünyanın en zengin bor mineralleri ve yataklarına sahip olan Türkiye de, bir milyar ton kadar rezerv saptanmıştır. Türkiye bu madene sahip bir ülke olarak karşılaştırmalı üstünlük avantajını elinde bulundurmaktadır. Ancak uluslararası aktörler ve Türkiye nin içinde bulunduğu siyasal koşullar bu madenleri egemen ülke olarak kullanma şansını vermemektedir. Bor madenine olan talep ve bor madeni ürünlerinin kullanımı son zamanlarda hızla artmaktadır. Bu bağlamda bor madeni, dünyanın önemli bir stratejik kaynağı haline gelmektedir. 4 Hidrojen enerjisinin, geleceğin enerjisi olacağına dair değerlendirmeler bulunmaktadır. Bu enerjinin depolama ve taşıma malzemesi olarak kullanılan bor madeninin stratejik malzeme olduğu belirtilmektedir. Borun diğer ileri teknolojik amaçlarla kullanımı da söz konusudur. Son olarak sürtünmeyi önleyen bir madde olarak motor yağı yerine bordan türetilen bir maddenin üretildiği de basına yansıyan haberler arasında yer almıştır. Toryum: Toryumun günümüzde fazla önem taşımamakla birlikte gelecekte enerji üretiminde ve dolayısı ile nükleer silah yapımında kullanılabilme olasılığı bulunmaktadır. Halen toryum kaliteli metal alaşım elde edilmesinde kullanılmakta, bunun yanı sıra bazı ülkeler tarafından da enerji üretmek maksadıyla üzerinde çalışılmaktadır. 5 Toryum yeni tip enerji üretiminde kullanılacak olması nedeni ile 21. yüzyılın stratejik elementleri arasında yer almaktadır. Nükleer enerji hammaddesi olması nedeni ile nükleer santrallerde kullanılabilecektir. Türkiye geleceğin stratejik hammaddelerinden toryumum en geniş rezervlerine sahip ülkedir. Uranyumdan sonra en önemli radyo aktif element olarak gösterilmektedir. 6 Neptünyum: Diğer bir radyoaktif maden olan Neptünyum, uranyum pillerinin üretiminde kullanılmaktadır. Nükleer enerji bakımından oldukça önemlidir. Son yıllarda, gelişmiş sanayi ülkelerinde enerji üretiminde kullanılmaktadır. 7 Ancak birçok otorite bu madenin söylendiği kadar önemli olmadığına ilişkin değerlendirmeler de yapmaktadır. Türkiye çeşitli ve zengin mineral yer altı kaynaklarına sahip bir ülkedir. Bunları işletme hakkı da devlete aittir. Özelleştirme kapsamında, özellikle stratejik olarak nitelendirilen madenlerin özelleştirilmesinin yarattığı olumsuzlukların giderilmesine ilişkin çalışmalar yapılması ihtiyaç haline gelmiştir. Fosil Kaynaklar Kömür rezervlerinin yüksek olduğu ve enerji ihtiyacını uzun bir süre karşılayacağı bilinmektedir. Önemi, petrol ve gazın azalmasından sonra daha fazla ortaya çıkabilir. Ancak stratejik önemi çok fazla olan bir kaynak olarak algılanmamaktadır. Petrol ve gazın önemi ise tartışılmazdır. Mevcut durumu itibariyle, rezervlerimizin kısıtlı olduğu bilinmektedir. Türkiye nin bu açıdan önemi, şimdilik intikal yolları üzerinde bulunması ve boru hatlarının bir noktada terminal teşkil edecek durumda olmasından kaynaklan-

6 103 Hammadde güvenliğinin sağlanması bütün ülkeler için hayati bir konu olmuştur. Osmanlı Devleti nin paylaşılması ve İsrail in kurulması ile başlayıp İran-Irak Savaşı ve Körfez bunalımı ile sürüp giden krizin temelinde Orta Doğu nun zengin petrol ve doğalgaz yataklarının bulunduğu bilinmektedir. maktadır. Ancak yeni aramalar yapılmaktadır. Özellikle Karadeniz de yeni zengin petrol ve doğal gaz kaynaklarının bulunacağı yönünde beklentiler vardır sayılı Türk Petrol Kanunu 17/01/2007 tarihinde TBMM de kabul edilmiştir. Ancak 06/02/2007 tarihinde 2, 4, 19. ve Geçici 1. maddelerinin tekrar görüşülmesi istemiyle Cumhurbaşkanı tarafından Meclis e iade olunmuştur. Ondan sonra tasarı üzerinde kesinleşmiş bir işlem yapılmamış ve kanunlaşmamıştır. Özellikle petrol gelirlerinin çıkan ilin özel idarelerine aktarılması konusu son derece sakıncalı görülmektedir. Tasarı, TBMM Sanayi Enerji Tabii Kaynaklar Bilgi ve Teknoloji Komisyonu na geldiyse de 3 yıldır o komisyondan çıkmamıştır. Mevcut yürürlükte olan yasadaki, yabancı devletlerin doğrudan ya da dolaylı olarak yönetiminde etkili oldukları petrol şirketlerinin petrol faaliyetlerinde bulunamayacakları, taşınır veya taşınmaz mal edinemeyecekleri, tesis kuramayacakları hükmünün henüz sonuçlanmamış taslakta bulunmaması, ulusal güvenlik açısından önemli riskler yaratacaktır. 8 Ayrıca, stratejik önemi olan petrolün, tümüyle dış satım konusu yapılabilmesine imkân tanınmış olması da ulusal güvenlik açısından risk taşımaktadır. Yasa taslağında, ülke gereksinimi için pay ayrılma zorunluluğunun getirilmemesi, ülkeyi tümüyle uluslararası şirketlerin ya da yabancı devletlerin kararına bırakmak anlamına gelmekte ve bu durum, ulusal güvenlik, ulusal çıkarlar ve kamu yararıyla bağdaşmamaktadır. Üzerinde yeniden çalışılmakta olan Türk Petrol Yasası nın, ulusal güvenlik açısından sıkıntılar yaratmasından dolayı, yeniden ele alınırken, hassasiyetlerin giderilmesine özen gösterilmesinde fayda mütalaa edilmektedir. Ayrıca yer altı kaynaklarını sadece sınırlar içinde düşünmek de yeterli değildir. Karasuları ve kıta sahanlığının ötesinde Münhasır Ekonomik Bölge yi de bu kaynaklar içinde mütalaa etmek, hak ve menfaatleri bu bölgelerde de elde etmek ve korumak önemlidir. Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti adıyla Güney Kıbrıs Rum Yönetimi, Akdeniz in paylaşılması konusunda hamle yaparak anlaşmazlık yaratmışlardır. Bu konuya Mısır ve Lübnan da dâhil olmuştur. Sorun, Yunanistan ın Meis, Girit, Kerpe yi birleştiren hattı temel alarak başta Mısır la olmak üzere Akdeniz de münhasır ekonomik bölge (MEB) ilan etme çabalarıdır. Güney Kıbrıs Rum yönetimi de (GKRY) ortay hatları esas alarak Lübnan ve Mısırla MEB sınırlandırmasına yönelik anlaşmalar yapmıştır. Yapılan bu anlaşmalardan sonra GKRY 13 adet petrol ruhsat sahası ilan etmiş, uluslararası petrol şirketlerini ilan edilen bu alanlara davet ederek işletilmesini istemiştir. GKRY aynı zamanda, KKTC nin de hakkına tecavüz ederek bu alanlarda da ruhsat vermek için ihale açmıştır. Yunanistan ve GKRY, Türkiye nin aleyhine olarak, Doğu Akdeniz deki açık deniz alanının büyük bir kısmını elde etme çabası içindedir. Konu sadece petrol ile de sınırlı olmayıp, bu durum MEB olarak kabul edilen sahalardaki tüm deniz altındaki kaynakların işletme ve kullanım hakkını elde etme çabasıdır. 9 Bu konuda yakın bir gelecekte sorunlar yaşanacağı öngörülmektedir. Uluslararası hukuk alanında gerekli mücadelenin verilmesi ve bunda ısrarlı olunması zorunlu duruma gelmiştir. Gerektiğinde stratejik yer altı kaynaklar üzerindeki hak ve menfaatlerimizin korunması için güç kullanılması da söz konusu olabilecektir. Bu konu da ulusal güvenlikle doğrudan ilgili bir husustur.

7 104 Su Kaynakları Stratejik yer altı kaynaklarından su, uzun süredir önemli bir konu olmakla birlikte özellikle son yıllarda hassasiyet arz eden bir konu olarak ortaya çıkmıştır. Küresel iklim değişikliğinin sonucu olarak, dünya nüfusunun gittikçe artmasına karşılık su kaynaklarında olan azalmadan dolayı su güvenliği, gıda güvenliği, enerji güvenliği, yaşam alanı güvenliği konuları, öncelikli konular haline gelecek, ülkeler bir diğerinin aleyhine olarak yaşam şartlarını düzetme çabası içine gireceklerdir. Bu durum, mevcut istikrarsızlıkları arttırabilecek, istikrarlı bölgeleri istikrarsızlaştırabilecek, gerilimleri ve çatışmaları tetikleyebilecek, güvenlik konusunu gittikçe artan bir şekilde ön plana çıkaracak ve dünya güvenlik sorunları ile karşı karşıya kalabilecektir. Kullanılan ve kişi başına düşen su miktarı bakımından dünya ortalamaları ile kıyaslandığında Türkiye, düşünüldüğü gibi zengin değil, sınırlı su kaynaklarına sahip ülkeler arasındadır. Türkiye, yağışın azalması ve sıcaklıkların artması, yeraltı ve yerüstü su kaynaklarındaki suyun azalması sonucunu ortaya çıkaracak ciddi su sıkıntıları ile karşı karşıya kalabilecektir. Ayrıca hidroelektrik enerji üretiminde azalma olacak, bu durum gittikçe artan enerji ihtiyacını da olumsuz yönde etkileyecektir. Bunun doğal bir sonucu olarak sanayi ve ekonomi alanlarında da olumsuzluklar yaşanacaktır. Türkiye, diğer ülkeler gibi küresel iklim değişikliğinden etkilenecek ve bunun sıkıntılarını çekecek bir ülke olmakla beraber, bilinen olumsuzluklarla, diğer ülkelere kıyasla daha geç ve nispeten daha az karşı karşıya kalabilecektir. Yaşam alanı kısıtlamalarının kuzey kutbundan başlayıp, İskandinav ülkelerine, İngiltere ye, Batı Avrupa ve oradan da Doğu Avrupa ya doğru yayılacağı dikkate alınarak, göçlerin de bu bölgelerden, nispeten yaşam alanı daha elverişli olan Türkiye nin de dahil olduğu Akdeniz ülkelerine doğru olacağı beklenmektedir. Dolayısı ile çatışma ve istikrarsızlığın daha çok görülebileceği bölgelerin de başta Türkiye olmak üzere Akdeniz ülkelerinde olacağı düşünülmektedir. 10 Su açısından sınırlı kaynaklara sahip ülkeler arasında yer alan Türkiye nin, diğer Ortadoğu ülkelerine nazaran daha iyi imkânlara sahip olduğu, hatta sınır aşan suların kaynağının kendisinde olması nedeniyle bu konuda inisiyatif sahibi olduğu bilinmektedir. Küresel ısınmanın artmasıyla çeşitli şekillerde nehirlerin sularında da azalma olacaktır. Bu durum, aynı sudan yararlanan ülkelerin aşırı talepleri ile karşı karşıya kalma olasılığını arttırmaktadır. Hatta bu konu geçmişten başlayıp halen devam eden bir anlaşmazlık konusu olarak gündemdeki yerini korumaktadır. Irak ve Suriye, Dicle ve Fırat ın sularının eşit paylaşımını istemektedir. Sınır Aşan Sular statüsünde olan bu sular, uluslararası su konumuna sokulmak istenmektedir. Gelecekte bu sularda azalma oldukça, kuraklık arttıkça taleplerin karşılanması için her çareye başvurulabileceği göz önünde tutulmalıdır. Bir zamanlar Suriye nin PKK terör örgütüne verdiği desteğin sebeplerinden birinin de sınır aşan sulardaki anlaşmazlık olduğu hatırda tutulmalıdır. Diğer taraftan Avrupa Birliği nin (AB) su kaynaklarının kullanılması konusundaki tutumunun da dikkate alınmasında fayda görülmektedir. Özellikle AB, diğer ülkeler ve organizasyonlar tarafından talep edilen, su kaynaklarımız üzerindeki kontrol ve olası kısıtlamalar, bizi, hem kendi kaynaklarımıza hükmedemememiz durumuna sokacak hem de büyük bir özenle koruduğumuz egemenliğimizin paylaşılması sonucunu gündeme getirecektir. AB müzakere dosyalarından Çevre başlığı kapsamındaki su kaynaklarının kontrolü konusuna özel dikkat sarf edilmesi gerekmektedir. Bütün bunların yanında elverişli yaşam alanı aramak durumunda kalacak olan özellikle Avrupa ülkelerinin, Türkiye ye yapmaları muhtemel kitlesel göçün yaratacağı sıkıntıların yanında, siyasi ve askeri olarak da Türkiye yi etkilemeye çalışacakları beklenmektedir. Dolayısı ile Türkiye nin hem su kaynakları, hem de yaşam alanı cazibesi nedeniyle güvenliği olumsuz yönde etkilenecek ülkelerin başında geleceği değerlendirilmektedir. Açıklanan bu durum çerçevesinde Türkiye nin

8 105 de, küresel iklim değişikliğinden her yönden ve özellikle güvenlik açısından etkilenecek hassasiyette bir ülke olması nedeniyle, olası olaylara karşı alması gereken önlemleri ortaya çıkarabilmesi ve tedbirlerde ön alabilmesi için güvenlik senaryoları ortaya koyması ve üzerinde çalışılması gerekli görülmektedir. Sonuç ve Değerlendirme Türkiye nin stratejik olarak nitelendirilen yer altı kaynaklarının tespiti, çıkarılması, işletilmesi ve kullanılmasındaki egemenlik haklarından kaynaklanan inisiyatifini, kesinlikle elinde bulundurması ulusal güvenlik açısından önem arz eden bir konudur. Bugün için teknolojik gelişim ve imkânsızlıklardan dolayı stratejik olarak önemi anlaşılamayan kaynaklar için ileriye dönük çalışmalar yapılması gerekli mütalaa edilmektedir. Uluslararası ilişkilerin hiç birinde egemenliğin paylaşılması söz konusu olmamalıdır. AB her ne kadar egemenliğin paylaşımını öngörse de, AB nin önde gelen ülkelerinin bu konuda taviz vermediği ve ulusal menfaatleri konusunda hassasiyet gösterdikleri göz önünde tutulmalıdır. Milli hedefler sadece elde edilmesi amaçlanan hedefler olmayıp, aynı zamanda elde edildiğinde veya elde bulundurulduğunda muhafaza edilmesi gereken değerleri de kapsamaktadır. Bu nedenle IMF istekleri, AB uyum yasaları ve müzakere başlıklarına ilişkin konular ve diğer siyasi düşüncelerle, elimizdeki inisiyatif terk edilmemeli, egemenlik haklarımız daima gözetilmelidir. Sonuç olarak; -Özelleştirme kapsamı genişletilen ve özellikle stratejik değeri bulunan madenler konusunda teknolojik çalışmaların yanında, ulusal çıkarları, dolayısı ile ulusal güvenliği gözeten yeni hukuki çalışmalar yapılması, -Veto edildikten sonra yeniden üzerinde çalışılan Türk Petrol Yasası nın, ulusal çıkarlar ve güvenlik konuları dikkate alınarak düzenlenmesi, -Münhasır Ekonomik Bölge konusunda Doğu Akdeniz de karşılaşılan haksızlığın giderilmesi, bu konuda karşılaşılması kuvvetle muhtemel krizin, sağlıklı bir şekilde yönetilmesi için gerekli hazırlıkların yapılması, gerektiğinde güç kullanılması durumunun dikkate alınması, -Su kaynakları konusunda da aynı hassasiyetin gösterilmesi önemli mütalaa edilmektedir. Not: Bu makalenin özeti, bildiri olarak 27 Ocak 2010 tarihinde Genelkurmay Başkanlığı SAREM tarafından düzenlenen sempozyumda Armağan Kuloğlu tarafından sunulmuştur. 1 Armağan Kuloğlu, Türkiye nin Güvenlik Algılamaları ve ABD Politikalarının Güvenliğimize Etkileri, Beykent Üniversitesi BÜSAM Dergisi, Cilt 1, Sayı 3, 2009 İlkbahar, ss Williham C. Haneberg, Natural Resources and National Security,Encyclopedia of Espionage, Inlellgence and Security, Michael T. Klare, Küresel Çatışmanın Yeni Alanları Kaynak Savaşları, Çev.Özge İnciler, İstanbul: Devin Yayıncılık, 2005, s.8. 4 Aydın Polat, Bor Madeninin Türkiye Açısından Ekonomik ve Stratejik Önemi, boraxtr/ borpolitikasi/ayda Polat Borun Stratejik Onemi.doc 5 Necati Yıldız, Altın, Strateji ve Stratejik Maden, Habermaden.com, 17 Mart Türkiye de Nükleer Kapasitenin Kurulması ve Stratejik Toryum Madeni, Stratejik Araştırmalar Enstitüsü, Ocak 2007,forumaden.com/forum/index.php?topic=953.0;wap2 7 Mustafa Peköz, ABD ve AB nin Stratejik Hedefi: Türkiye nin Yer altı Zenginlikleri, Mustafa@ acikgazete.com, ANKA Haber Ajansı, Akdeniz Türkiye ye Kapanıyor mu? Türk Deniz Araştırmaları Vakfı, Armağan Kuloğlu, Küresel İklim Değişikliğine İlişkin Güvenlik Algılamaları ve Türkiye, Ekoenerji Dergisi, Sayı: 31, ss DİPNOTLAR