FARKLI BUDAMA ŞEKİLLERİNİN SERA DOLMALIK BİBER (Capsicum annuum L.) YETİŞTİRİCİLİĞİ ÜZERİNE ETKİSİ l

Transkript

1 Araştırma Makalesi HR.Ü.Z.F.Dergisi, 2009, 13(3): J.Agric.Fac.HR.U., 2009, 13(3): FARKLI BUDAMA ŞEKİLLERİNİN SERA DOLMALIK BİBER (Capsicum annuum L.) YETİŞTİRİCİLİĞİ ÜZERİNE ETKİSİ l Hakan AKTAŞ 1*, Selçuk SÖYLEMEZ 1, A.Yıldız PAKYÜREK 1 Yayın Geliş Tarihi: Yayına Kabul Tarihi: ÖZET Sera biber yetiştiriciliğinde uygulanan budama (kontrol, 1-dallı, 2- dallı, 3-dallı ve 4-dallı) işlemlerinin bitki gelişimi, verim ve meyve üzerinde yapmış olduğu etkiler incelenmiştir. Araştırmada bitkisel materyal olarak, kalın et yapısına sahip dolmalık Zafer F 1 çeşidi kullanılmıştır. Genellikle, budama metotları bitki başına meyve sayısını önemli ölçüde düşürmüştür. Sadece tek dallı budama bitki yüksekliğini artırırken, diğer budamalar bitki yüksekliğini, meyve sayısını, yaprak sayısını, bitki başına düşen boğum sayısını ve bitki gövde çapını düşürmüştür. Budama ile verim negatif yönde etkilenmiştir. Ayrıca meyve ağırlığı, suda çözülebilir kuru madde ve meyve eti suyundaki ph gibi değişkenler üzerine her hangi bir etkisinin olmadığı belirlenmiştir. Bu çalışma ile özellikle sıcaklığın yüksek ve nemin düşük olduğu yaz aylarında, biberde yüksek verim için en az 4 dallı budama sitemi veya dal budaması yerine yaşlı yaprakların ve obur dalların alınması şeklinde yapılan budama işlemlerinin daha etkin olabileceği ortaya çıkmıştır. Anahtar kelimeler: Capsicum annuum L., budama, verim, meyve kalitesi EFFECT OF DIFFERENT PRUNING SYSTEMS ON BELL PEPPER (Capsicum annuum L.) GROWING IN GREENHOUSE ABSTRACT The effect of five pruning methods (control, 1-branch pruning, 2- branch pruning, 3- branch pruning, and 4- branch pruning) on plant growing and some fruit characteristics were evaluated in greenhouse. As a plant material, Zafer F 1 bell pepper cultivar having thick flesh was used. Generally, pruning methods decreased the number of fruits per plant. Only, 1- branch pruning increased the plant height while other branch pruning systems decreased plant height, fruit yield, number of fruit, number of leaf, number of nods, and plant stem diameter. Pruning had negative effect on yield. The number of shoots did not affect fruit quality characteristics, such as fruit weight, total soluble solids, and the ph of the flesh. In order to obtain high yield, four shoots per plant is suggested for pepper or instead of stem pruning, taking of old- leaves and no fruit bearing branches was a more efficient system than pruning with few branches in summer time having hot temperature and less humidity conditions. Key Words: Capsicum annuum L., pruning, yield, fruit quality 1 Harran Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Şanlıurfa * Sorumlu Yazar:: haktas@harran.edu.tr l Bu araştırma Harran Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi nce desteklenmiştir (Proje No: HUBAK-767)

2 GİRİŞ Biber Solenaecae sebze türleri içerisinde domatesten sonra en çok yetiştiriciliği yapılan sebze türümüzdür. Farklı tipleri olup, ülkemizde daha çok uzun sivri, çarliston ve dolmalık tiplerin yetiştiriciliği yapılmaktadır. Bununla birlikte, son yıllarda ülkemizde bu tiplere ek olarak, Avrupa ülkelerinde yaygın olarak yetiştiriciliği yapılan, iri kare-kesitli biber olarak bilinen California Wonder tipi ve daha kalın et yapısına sahip dolmalık biberlerin yetiştiriciliği hızla yaygınlık göstermektedir. Sera yetiştiriciliğine uygun olan bu tiplerden birim alandan daha yüksek ve kaliteli meyveler elde etmek, budama gibi bazı kültürel işlemlerle mümkün olabilmektedir. Sera yetiştiriciliğinde budama genellikle; sürgün budaması, yaprak budaması, çiçek budaması ve uç alma şeklinde yapılmaktadır (Sevgican, 1999). Ülkemizde sera yetiştiriciliğinde domates, hıyar, kavun gibi türlerde budama işlemleri yapılırken, biber yetiştiriciliği genellikle hiçbir budama işlemi yapılmadan gerçekleştirilmektedir. İri kare kesitli ve kalın et yapısına sahip biber yetiştiriciliğinin yaygınlaşmasıyla birlikte, Avrupa ülkelerinde olduğu gibi sürgün budaması ülkemizde de yaygınlaşmaya başlamıştır. Budama ve farklı sıra arası mesafeler özellikle örtüaltı tarımında, vejatatif ve generatif gelişme arasındaki dengeyi kurmak ve bitkilerde ışık gören yaprak yüzeyini artırmak amacıyla yapılmaktadır. Bu işlemler ayrıca, bitkilerin kendi iç kısımları ve birbirleri arasındaki hava hareketini daha etkin hale getirerek hastalık ve zararlı etmenlerin olumsuz etkisini azaltmakta, böylece daha az kimyasal ilaç ile üretim yapılabilmektedir. Bununla birlikte, bitkilerin dik bir şekilde büyütülmesi, uygun mesafeye göre uygun şeklin verilmesi, yüksek miktarda ve daha kaliteli ürün alınmasına olanak verebilmektedir. Yapılan araştırmalarda dal ve bitki sayısının en uygun şekliyle dengelenmesi birim alandan elde edilecek meyve sayısı ve kalitesini artırmıştır (Cebula, 1991; Cebula, 1998; Bahadırlı, 2002). Patlıcan, biber ve kavun türlerinde yapılan farklı araştırmalarda sıra arası ve mesafe, budama ile bırakılan farklı sayıdaki gövde sayısının bitki gelişimi üzerine etkilerinin olduğu; bunun da verim, kalite de önemli oranda farklılıklara neden olduğu belirtilmiştir (Paksoy, 1990; Cebula, 1995; Uygun ve Sarı, 2000; Cebula, and Kalisz, 2001; Bahadırlı, 2002; Daşgan ve Abak., Elattir, 2003) Bu araştırmada GAP bölgesinde sıcaklığın yüksek, nemin düşük olduğu dönemlerde farklı dal sayısı bırakılarak yapılan budama ile hiç budama yapılmadan yetiştirilen bitkilerin göstermiş oldukları tepkiler araştırılarak ve bu bağlamda bitki dal sayısı ile bitki gelişimi ve verimi arasında en iyi bağlantının bulunması hedeflenmiştir. MATERYAL VE YÖNTEM Araştırma Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tam Otomasyonlu Araştırma ve Geliştirme Seralarında yürütülmüştür. Çalışmada bitkisel materyal olarak meyve eti kalın, dolmalık Zafer F 1 çeşidi kullanılmıştır. Tohum ekiminden yaklaşık 4 hafta sonra, 3-4 gerçek yapraklı aşamadaki fideler, içerisinde perlit bulunan 100x20x22 cm boyutundaki strafor saksılara dikilmiştir ve saksılar sıra arası ve sıra üzeri 135x30 cm mesafelere yerleştirilmiştir. Saksı içleri bitki başına 11 litre perlit olacak şekilde doldurulmuştur. Deneme, tesadüf parselleri deneme desenine göre 4 paralelli, her paralelde 15 bitki olacak şekilde kurulmuştur. Bitkilerin beslenmesinde aşağıda belirtilen besin solüsyonu kullanılmıştır. (M): 3.0x10-3 Ca(NO 3 ) 2 ; 0.9x10-3 K 2 SO 4 ; 1.0x10-3 MgSO 4 ; 0.2x10-3 KH 2 PO 4 ; 1.0x10-5 H 3 BO 3 ; 1.0x10-6 MnSO 4 ; 1.0x10-7 CuSO 4 ; 1.0x10-8 (NH 4 ) 6 Mo 7 O 24 ; 1.0x10-6 ZnSO 4, 1.0x10-4 Fe EDTA). İlk çiçek aşamasına kadar EC: 1.5-2, daha sonraki dönemlerde ise EC: 2-3 olacak şekilde ayarlanmıştır. ph ise deneme süresince arasında %65 lik nitrik asit ile dengelenmeye çalışılmıştır. EC ve ph otomatik olarak ayarlanabilen gübreleme ünitesi tarafından düzenlenmiştir. Budama:Dikimden yaklaşık 3 hafta sonra 6-7 yapraklı aşamada tüm bitkiler askıya alınmıştır. Budama uygulamaları her boğumda bir çiçek tomurcuğuna bir yaprak kalacak şekilde, tek gövdeli, 2 gövdeli, 3 gövdeli ve 4 gövdeli olacak şekilde yapılmıştır. Kontrol grubu bitkilerinde askıya alma dışında her hangi bir kültürel işlem uygulanmamıştır. Yapılan Ölçüm ve Gözlemler Deneme boyunca yapılan budama ile bitkilerin amaca uygun şekilde dallanmaları sağlanmış, deneme süresince verim ve meyve kalite özellikleri incelenmiş ve deneme sonunda da parseldeki tüm bitkiler sökülerek aşağıdaki bazı parametreler değerlendirilmiştir. Bitki boyu (cm): Bitkilerin perlit seviyesinden tepesine kadar olan kısımları ± 1 cm duyarlı 32

3 çelik şerit metre yardımıyla ölçülerek hesaplanmıştır. Yaprak sayısı (adet/bitki): Perlit seviyesinden bitki büyüme ucuna kadar olan kısımda bulunan tüm yapraklar sayılarak belirlenmiştir Boğum sayısı : Bitkilerin perlit seviyesinden büyüme ucuna kadar olan gövde kısmı üzerinde bulunan tüm boğumlar, hasat sonunda sayılarak adet olarak belirlenmiştir. Gövde çapı (mm): Bitkinin gövde çapı perlit üzerinden yaklaşık 5 cm üzerinden kumpas yarımıyla belirlenmiştir. Toplam klorofil: Ana gövde üzerinden çiçek ve meyve seviyesinde (tepe kısma yakın) yapraklardan yaklaşık 0.5 g alınan taze yaprak örnekleri 15 ml % 80 lik (hacim/hacim) asetonla homogenize edilmiş, daha sonra örnekler kaba filtre kağıdından geçirildikten sonra 652 nm de spektrofotometre ile absorbans değerleri belirlenmiştir. Hesaplamalar Lichtenhaler ve Wellburn (1983) tarafından aşağıda verilen formüllere göre gerçekleştirilmiştir (A: ölçülen absorbans miktarı). Toplam klorofil = A652x27.8x20 / mg olarak hesaplanmıştır Verim (kg): Toplamda 12 hasat yapılmıştır. Her hasatta bütün uygulamalardaki toplam meyve ağırlığı ve meyve sayısı belirlenmiştir. Meyve eti kalınlığı (mm): Her parsellerden alınan yaklaşık 20 adet meyve orta kısımlarından kesilmiş, meyve etinin kalınlığı 3-4 farklı yerinden kumpas ile ölçülmüş, bu değerin ortalaması meyve eti kalınlığı olarak alınmıştır. Meyve ağırlığı (g): Her parselden toplanan meyvelerin toplam ağırlıkları parseldeki meyve sayısına bölünerek hesaplanmıştır. Meyve uzunluğu (cm): Her parselden alınan yaklaşık 20 adet meyvenin sap kısımlarından uç kısımlarına kadar ölçülmesiyle saptanmıştır. Meyve çapı (mm): Her parselden alınan yaklaşık 20 adet meyvenin ±0.01 mm duyarlıktaki dijital kumpas ile belirlenmiştir. Meyve suyundaki çözülebilir toplam kuru madde (%SÇKM): Her parselden alınan 5 meyve örneği sıkılarak meyve sularının içerisindeki kuru madde el refraktometresi tarafından belirlenmiştir. ARAŞTIRMA BULGULARI Budamanın bitki verim değerleri üzerine etkisi incelendiğinde, kontrol grubunun 3.6 kg/m 2 ile ilk sırada yer aldığı bunu sırasıyla 2.56, 2.39, 2.10 ve 2.05 kg/m 2 ile 4 dallı, 3 dallı, tek dallı ve 2 dallı budama sisteminin takip ettiği belirlenmiştir (Çizelge 1). Ayı şekilde meyve sayısındaki artış yine kontrol grubunda m 2 ye 46 adet meyve ile ilk sırada yer almış, bunu 38 adet ile 4 dallı, 34 adet ile 3 dallı ve 29 adet meyve ile 2 dallı budanan bitkiler takip etmiştir (Çizelge 1). Ortalama meyve ağırlığında kontrol grubu meyveleri 77 g, tek dallı 75 g, 2 dallı 71 g meyveler oluştururken 4 dallı budanan bitkilerin 68 g ile en düşük meyve ağırlığa sahip olduğu belirlenmiştir(çizelge1). Çizelge 1. Kontrol (budanmamış) ve 1 dal, 2 dal, 3 dal ve 4 dallı olarak budanan, dolmalık biberin verim, meyve sayısı ve ortalama meyve ağırlığı değerleri Dal sayısı Verim Meyve sayısı Ort.meyve (kg/m 2 ) (adet/m 2 ) ağırlığı (g) Kontrol 3,60 ± 0,58 46 ± 6 77 ± 3 1 2,10 ± 0,33 27 ± 2 75 ± ,05 ± 0,38 29 ± 3 71 ± 6 3 2,39 ± 0,41 34 ± 7 70 ± 3 4 2,56 ± 0,2 38 ± 1 68 ± 4 Meyve çapı en fazla 64.2 mm ile tek dallı budamadan alınırken, diğer uygulamalar 63 mm civarında değişmiştir. Meyve eti kalınlığı bakımından 5.43 mm kontrol grubu ilk sırada gelirken, 5.08 mm ile 2 dallı ve 4.97 mm ile de 3 dallıdan alınırken, 4.90 mm ile 4 dallı budamadan alınmıştır. Suda çözülebilir kuru madde oranında ise budanan bitkilerin SÇKM oranı daha yüksek görülürken, kontrol grubunun 4.5 ile en düşük değeri almıştır, budanan bitkilerde bu değer 5.2 ye kadar ulaşmıştır (Çizelge 2). Yaprak sayısı açısından kontrol grubu 116 adet ile ilk sırada yer alırken, bunu 50 adet ile 3 dallı, 42 adet ile 4 dallı budama sistemi takip etmiştir. Bitki boyları açısından 108 cm ile tek dallı, 102 cm ile kontrol, bunu 95 cm 33

4 ile 2 dallı budama takip ederken, en düşük bitki boyu ise 86 cm ile 4 dallı budama sistemi takip etmiştir. Bitkideki toplam boğum sayısı bakımından ise 75 adet ile kontrol grubu ilk sırada yer almış, bunu 56 adet ile 4 dallı ve 50 adet ile 3 dallı budamalar izlemiştir (Çizelge 3). Gövde çapı 15.7 mm ile 13.4 mm arasında değişim göstermiş, kontrol grubu en yüksek gövde çapına sahip bitkileri oluşturmuştur. Yapraklarda klorofil miktarı en yüksek mg/g ile kontrol grubunda, mg/g taze ağırlıkta belirlenirken, en düşük değer mg/g ile çift dallı budamada görülmüştür (Çizelge 4). Çizelge 2. Kontrol ve 1 dal, 2 dal, 3 dal ve 4 dallı yetiştirilen, dolmalık biberin dal sayısı, meyve çapı ve ortalama meyve eti kalınlığı değerleri. Dal sayısı Meyve çapı (mm) Meyve eti (mm) %SÇKM (Briks) Kontrol 63.5 ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± ± 0.5 Çizelge 3. Kontrol ve 1 dal, 2 dal, 3 dal ve 4 dallı yetiştirilen, dolmalık biberin yaprak sayısı, bitki boyu ve boğum sayısı değerleri. Dal sayısı Yaprak sayısı Bitki boyu (cm) Boğum sayısı Kontrol 116 ± ± 2 75 ± ± ± 7 28 ± ± 5 95 ± 5 42 ± ± 5 89 ± 7 50 ± ± 7 86 ± 5 56 ± 5 Çizelge 4. Kontrol ve 1 dal, 2 dal, 3 dal ve 4 dallı yetiştirilen kalın etli dolmalık biberi, gövde çapı ve yaprak klorofil içeriğindeki değişimler Dal sayısı Gövde çapı (mm) Yaprak klorofil miktarı ( mg/g ) Kontrol 15.7 ± 1,4 0,426 ± 0, ,6 ± 0,6 0,393 ± 0, ,6 ± 0,8 0,300 ± 0, ,0 ± 0,5 0,378 ± 0, ,4 ± 0,3 0,403 ± 0,05 34

5 TARTIŞMA ve SONUÇ Deneme sonunda kontrol grubunun meyve verimi, budama yapılan gruplara göre daha yüksek çıkmış, dal sayısının artmasıyla birim alandaki meyve sayının artığı, birim alandaki dal sayısının azalması durumunda ise meyve sayısındaki azalmanın verimi olumsuz yönde etkilediği saptanmıştır (Çizelge 1). Bu sonuçlara göre dal sayısı ile verim arasında pozitif yönde bir ilişkinin olduğu belirlenmiş, benzer sonuçlara diğer araştırıcıların çalışmalarında da rastlanmıştır. Nitekim Cebula (1995) biberde yaptığı bir araştırmada m 2 ye 8 dal bıraktığında 7,53 kg/m 2 verim alırken, bu durum 6 dallı sistemde 6.44 kg/m 2 ye düşmüştür. Yine patlıcanda yapılan bir diğer çalışmada da m 2 ye düşen dal sayısı ile verim arasında pozitif bir ilişki olduğu saptanmıştır (Bahadırlı, 2002). Ortalama meyve ağırlığı bakımdan ise budamanın belirgin bir etkisinin olmadığı, ancak kontrol grubu meyvelerin ağırlığının 77 g ile ilk sırada yer aldığı, budama yapılan bitkilerde ise bu ağırlığın g arasında değişim gösterdiği saptanmıştır (Çizelge 1). Bu durum her meyvenin beslenmesi için yeteri kadar yaprağın olduğu, yaprak sayısı ve meyve sayısı arasındaki oranın dal sayısı ile dengelendiği şekliyle açıklanabilmektedir. Araştırmada dal sayısındaki artış veya azalışın meyve çapı, meyve eti kalınlığı ve SÇKM üzerinde belirgin bir etkisinin olmadığı saptanmıştır (Çizelge 2). Benzer sonuçlar, Daşgan ve Abak (2003) tarafından yapılan bir araştırmada, yine biber bitkisinde bitki yoğunluğu ve sürgün sayısının, meyve ağırlığı, boyu, çapı, hacmi ve meyve suyunda ŞÇKM gibi değerler üzerine herhangi bir etkisinin olmadığını bildirilmiştir. Gövde çapı kontrol grubunda yüksek çıkmış, fakat budanan bitkiler arasında önemli bir farklılığa rastlanılmamıştır. Bu durumun açıklanması yaprak sayısındaki artışın gövde kalınlığını artırdığı yönündedir. Benzer sonuçlar patlıcanda Bahadırlı (2002) tarafından da tespit edilmiştir. Yaprak klorofil içeriği bakımdan kontrol grubu bitkilerin klorofil içerikleri budama yapılanlara göre daha yüksek çıkmıştır. Bu durum budanan bitkilerde yaprak sayısının azalması böylece yaprakların yüksek sıcaklığa direkt maruz kalması, oksidatif stresten kaynaklanan bir parçalanmanın söz konusu olabileceği ve ayrıca budama/yaralanma ile artış gösteren etilenin (Kevin ve ark., 2002) yapraklarda klorofil parçalanmasına neden olduğu düşünülmektedir. Sonuç olarak seralarda kalın etli dolmalık biber yetiştiriciliğinde yapılan budama ile bitkinin fizyolojik olarak etkilendiği belirlenmiş. Bu durumun özellikle verim üzerine etkili olduğu saptanmıştır. Ayrıca, budamaya karşı bitkilerin göstermiş oldukları tepkiler üzerine, ana gövde olarak bırakılan dal sayısı ve çevresel faktörlerin de etkili olduğu düşünülmektedir. Nitekim bölgede ilkbahar ve yaz sezonlarında sera koşullarında nispi nemim %20-30 oranlarına düşmesi, sıcaklığın o C ye kadar yükselmesi, tek veya çift dallı budama sistemiyle de nemin bitki aralarında tutunamaması ve bitkilerin birbirlerini gölgeleyerek serinleme etkisinden yararlanamaması bitkinin büyüme, beslenme ve döllenme fizyoloji üzerine olumsuz etki yaptığı bu durumu da verimi olumsuz yönde etkilediği düşünülmektedir. Bundan sonraki araştırmalarda, farklı sera çeşitleriyle daha yoğun bitki sıklığı ile sadece çiçek tomurcuğu oluşturan kuvvetli dalların bırakılması ve meyve tomurcuğu oluşturmayan obur dalların aralardan çıkartılarak, yapılacak kültürel işlemler şeklinde araştırmaların planlanmasının uygun olabileceği düşünülmektedir. KAYNAKLAR Bahadırlı, E Sera patlıcan üretiminde farklı budama ve sıra üzeri mesafelerin verim, bitki büyümesi ve meyve kalitesi üzerine etkileri. Çukurova Üniversitesi Fen ilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 103 s, ADANA. Cebula, C., Mydlarz, J., Starzeckı, W., Topography of photosynthesis in sweet pepper plants in comparison with their potential possibilities. Folia Horticulture Annual, 3(3): Cebula, S Optimization of plant and shoot spacing in greenhouse production of sweet pepper. Acta Horticulture, 412: Cebula, S Canopy formation of 35

6 sweet pepper plants pruned to one main shoot in greenhouse production. Folia Horticulture Annual, 10 (2): Cebula, S. and Kalisz, A The effect of side shoots pruning on the growth and fruiting of sweet pepper plants trained to one main shoot in greenhouse production. Vegetable Crops Research Bulletin, 54 (1): Daşgan, H.Y., Abak, K Effects of plant density an number of shoots on yield and fruit characteristics of peppers grown in glasshouse.turkish Journal of Agriculture Forestry, 27: Elattir, H Plant density effects on processing tomato grown in Morocco. Acta Horticulture, 613: Kevin, L., Wang, C., Hai, Li., Joseph, R.E Ethylene biosynthesis and signalling networks. The Plant Cell, Lichtenhaler K, Wellburn AR Determinations of total carotenoids and chlorophylls a and b of leaf extracts in different solvents. Biochemical Society Transactions, 11: Paksoy, M Cam serada yetiştiren değişik patlıcan çeşitlerinde uygulanan farklı budamaların meyve verim ve kalitesine etkisi. Akdeniz Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, ANTALYA. Sevgican A., Örtüaltı Sebzeciliği. Cilt I.Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları No:528. ISBN , İzmir Uygun, N., Sarı, N., Sera kavun yetiştiriciliğinde farklı budama yöntemleri ile meyve bağlatma yüksekliğinin bitki gelişimi, verim ve meyve özellikleri üzerine etkileri. Türk Tarım ve Ormancılık Dergisi, 24: