E. Torun1, B. Aydin Can

Transkript

1 E11

2 1316 Tarımsal Pazarlama Dış Mekân Süs Bitkileri Yetiştiricilerinin Bitkileri Pazarlama Yöntemlerinin ve Bilgi Sistemlerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma: Kocaeli İli Örneği E. Torun1, B. Aydin Can 1Yrd.Doç.Dr. Kocaeli Üniversitesi, Arslanbey MYO, Pazarlama ve Reklamcılık Bölümü Kartepe / Kocaeli, E-posta: ehlinaz.torun@kocaeli.edu.tr Özet Bu çalışmadaki temel amaç, dış mekân süsü bitkilerinin yoğun olarak yetiştirildiği Marmara Bölgesinde yer alan Kocaeli ndeki yetiştiricilerin, yetiştirdikleri bitkileri pazarlama yöntemlerinin belirlenmesini ortaya çıkarmaktır. Ayrıca buradaki yetiştiricilerin profillerinin belirlenerek sorunların tespit edilmesi ve çözüm önerilerinin geliştirilmesi hedeflenmiştir. Çalışmanın ana materyalini Kocaeli nde faaliyet gösteren 20 yetiştirici ile yüz yüze görüşmeye dayalı bir anket çalışması oluşturmaktadır. Anketler 28 Nisan- 8 Mayıs 2012 tarihleri arasında Kocaeli nde yapılmıştır. Anketteki sorular değişik amaçlı araştırmalara yönelik olarak hazırlanmış olup, üçü (3) açık uçlu, 37 si kapalı uçlu olmak üzere toplam 40 sorudan oluşmuştur. Anket yoluyla elde edilen veriler kodlanarak SPSS programında yorumlanmıştır. İşletmelerden elde edilen verilerin, yorumlanmasında ortalama ve yüzde hesapları gibi temel istatistik tekniklerin yanında, Khi-Kare testi, gibi analiz yöntemleri de kullanılmıştır. Çalışmada verilerin istatistiksel olarak değerlendirilmesi sonucunda, araştırmaya katılan yetiştiricilerin %70 i erkek, %30 u kadınlardan oluşmaktadır. Ayrıca, dış mekân süs bitkisi yetiştiricilerinin eğitim düzeyleri erkeklerin %36 sı Lise, % 21 i Üniversite, Yüksek Lisans ve Doktoralı, kadınların % 33.3 ü lise, %50 si üniversite mezunudur Yaşa göre dağılımları ise %45 nin yaş, %25 i 55 yaş ve üzeri yaş grubunda yer aldığı görülmüştür. Yetiştiricilerin %65 inin herhangi bir kooperatif, birlik yada meslek odasına üyedir. Yine yetiştiricilerin %65 i fuarlara katılım göstermektedir. %80 ni yetiştirdikleri bitkileri yurt içi piyasada pazarlayıp satmaktadır. Yetiştiricilerin bitkilerin pazarlanmasında doğrudan pazarlama yöntemlerini kullandıkları belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Dış Mekân Süs Bitkisi, Pazarlama Yöntemi, Yetiştirici Profili, Kocaeli, An Investigation on The Plants Marketing Methods of Outdoor Ornamental Plants Producers and Determination of Information Systems : The Case of Kocaeli Province Abstract: The main purpose of this study is to reveal the marketing methods of the growers in Kocaeli located in Marmara region where wigh concentration of outdoor ornamentar plants are grown. Additionally it is aimed to determine the problems and to peopose solutions after determinig the growers profile. The main material of the study is based on a survey which is composed of face to face interviews with 20 Producers in Kocaeli. The survey was made in Kocaeli betwean April 28 th and May 8 nd The questions in the survey wre pnepared for different purposes there of them were open ended and 37 of the them were dead ended 40 questions. The data obtaineol 6y the survey were coded and interpreted by SPSS. The data obtained by the growers were interperted by chi-saware test besides basic statistics technigvessuch as average and percentage calculations. As a result of the statistical evalvation of the data in the study the 70% of growers surveyed were male and 30% were female The education levels were 36% and 33% high school 21% and 50% university with a bachelors degree or higher, for males and Famales, respectively. The age distribution was 45% for years of age, 25% for 55 years old or older. 65% of growers are members of a cooperative association or a chamber 65% of them participar in fairs. 80% of growers sell the plants they grow in national markets. It is determined that growers lise direct marketing methods for marketing their plants. Key Words: Outdoor ornamental plants, Marketing Method, Grower Profile, Kocaeli 1. GİRİŞ Süs Bitkileri Sektöre Genel Bakış; Ülkemizde Süs Bitkileri Tarımsal Arazi Varlığı Ve Yapısı:Süs Bitkileri Sektörü Sınıflandırması; Süs bitkileri sektörü, bitkisel üretim içinde önemli bir yere sahip olan ve ekonomiye büyük katma değer sağlayan etkili bir sektör olarak kabul edilmektedir. Ülkemiz çok çeşitli ekolojik bölgeye sahip olup, iklim ve toprak özellikleri bakımından süs bitkileri yetiştiriciliğine son derece uygundur ve aynı zamanda bir çok süs bitkisinin gen kaynağıdır. Süs bitkileri, yaygın olarak kullanım amaçlarına göre sınıflandırılmaktadır. Kesme Çiçekler; Kesme çiçek amaçlı yetiştiricilik ve yetiştirilen türleri içermektedir. İç Mekân (Saksılı) Süs Bitkileri; İç mekanda kullanılmak üzere saksı ve kaplarda yetiştirilerek pazarlanan bitki tür ve çeşitlerini kapsamaktadır.

3 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Dış Mekân Süs (Tasarım) Bitkileri ; Dış mekanda peyzaj uygulamalarında kullanılmak üzere üretilip pazarlanan tür ve çeşitleri içermekte, süs ağaç ve ağaççıkları, mevsimlik tek ve çok yıllık çiçekler, yer örtücü olarak kullanılan diğer türler ve süs çimleri bu sınıf içinde değerlendirilmektedir. Çiçek Soğanları; Bu sınıf ülkemiz gerçeklerinden doğmuş, ihraç edilmek üzere doğadan toplanan ve/veya kültür koşullarında üretimi yapılan doğal soğanlı, yumrulu ve rizomlu bitki türlerini (geofitleri) kapsamaktadır Dünyada Süs Bitkileri Sektörü Dünyada süs bitkileri üretimi 20. yüzyıl başlarında önem kazanmaya başlamıştır. Günümüzde süs bitkileri sektörü dünya üzerinde hızlı değişim görülen bir sektör olarak nitelendirilebilir. Küreselleşme ve bunun dünya üzerinde değişik bölgelerdeki gelire olan etkisine bağlı olarak çoğu ülkede kişi başına düşen süs bitkileri tüketiminin arttığı görülmektedir. Buna bağlı olarak dünya üzerindeki rekabet de artmaktadır. Bazı geleneksel pazarlarda artık bozulma görülmekte, diğer yanda yeni ülkeler pazarda yer almaya çalışmaktadır. ABD, Japonya, İtalya, Hollanda gibi geleneksel üretim yerlerinin yanında, Latin Amerika ve Afrika da üretim çok hızlı artış göstermektedir. Son yıllarda süs bitkileri üretiminde iklim koşulları ve ucuz işgücü gibi avantajlara sahip olan Kolombiya, Ekvador, Etiyopya ve Kenya gibi ülkeler dünyanın en önemli kesme çiçek üreticisi ve ihracatçısı ülkeleri konumuna gelmişlerdir. Geleneksel merkezlerde ise üretim alanları aynı kalmakla veya azalmakla birlikte, verimlilik artışına gidilmeye başlanmıştır. Süs bitkilerinin arzı dünyada artış eğilimindedir. Süs Bitkileri Üretimi ; Dünya üzerinde 50 den fazla ülkede süs bitkileri üretimi yapıldığı bilinmektedir. Üretim yapılan önemli bölgeler alan büyüklüklerine göre Asya, Kuzey ve Güney Amerika, Avrupa, Afrika ve Orta Doğu dur (Güney Ve Falay, 2013). Dış Mekan Bitkisi Hızlı kentleşmeyle doğadan uzaklaşan ve yeşile olan özlemini yapay yollardan gidermeye çalışan insanoğlu, doğayı bulunduğu çevreye taşımak için parklar, bahçeler ve oyun alanları inşa ederek bu alanları dış mekân bitkileriyle donatmaktadır. Dış mekân bitkileri kentlerde iklim yönünden etkili olurken, yeşilin ruhsal yönden olumlu etkisi nedeniyle insanları hem ruhen hem de bedenen sağlıklı kılmaktadır. Ayrıca dış mekân bitkilerinin gürültüyü, tozu ve rüzgârı önleme yönünden de büyük katkıları vardır. Herhangi bir alanda peyzaj çalışması yapılırken, öncelikle tabi bitki ortamının tanınması ve kullanılacak bitkilerin ekolojik isteklerinin bilinmesi büyük önem taşır. Böylece o bölgeye iyi adapte olabilecek kültür bitkilerinin seçilmesi ve çalışılması olumlu sonuçlar doğuracaktır. Bir bahçenin yeşil örtüsünü oluşturmaya yarayan bütün bitkiler, dış mekân bitkileri sayılır. Bahçenin canlı dekorunu oluşturan bu malzeme, bitki aleminin büyük ağaçları başta olmak üzere, ağaççıklar, çalılar, sarmaşıklar, tek yıllık, iki yıllık veya çok yıllık otsu bitkiler, yani kökü yerde sürekli kalabilen soğanlı, yumrulu veya rizomlu otsu bitkiler ile çim bitkileri ve su bitkilerinden oluşur (Anonim, 2007). Dış mekan süs bitkileri genellikle park ve bahçelerin düzenlenmesinde, karayolu ve metropollerin ağaçlandırılmalarında ve rekreasyon sahalarında kullanılan ağaç, ağaççık, çalı ve otsu bitkilerdir. Bu nedenle doğadaki birçok bitki dış mekân süs bitkisi olarak kullanılabilmektedir. (Ergun, 2005). Son yıllarda ülkemizde gerek resmi kuruluşların gerekse özel kuruluşların yeşil alan tesisine yönelik çalışma eğilimleri oldukça yüksek seviyelere ulaşmış, dolayısıyla bu tip eğilimlerin artması, özellikle dış mekan süs bitkilerine yoğun bir talebin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Artan talebin karşılanması amacıyla, son yıllarda ülkemizin değişik bölgelerinde süs bitkisi üretimi hızla yaygınlaşmaya başlamış bitkisel üretim içerisinde önemli bir yere sahip olmuştur. Bu gelişmelere bağlı olarak, zaman içinde üretilen bazı türlerin dış satımına başlanmış, son dönemlerde de önemli sayılabilecek dış alımlar gerçekleştirilmiştir (Ergun, 2005). Dış mekan süs bitkileri genellikle, parklarda, bahçelerde, yollarda, aktif ve pasif yeşil alanlarda kullandığımız bitkilerdir. Dış mekan bitkileri; büyük ağaçlar, çalılar, çiçekler, yer örtücü bitkiler, su bitkileri, saz ve bambu türleri, sarmaşıklar ve çim gibi çeşitlilikler göstermektedir ( Kenber, 1996). Türkiye nin doğası bitki türleri yönünden çok zengindir. Doğadaki pek çok bitki türü süs bitkisi olarak kullanılmak üzere kültüre alınıp çoğaltılabilir. Doğanın zengin bitki türlerini dış mekan süs bitkisi olarak kullanmak, kesme çiçek ve saksı çiçeği olarak kullanmaktan daha kolay olmaktadır (Korkut,1998.). Türkiye, süs bitkileri yetiştiriciliğinde uygun iklimsel ve coğrafi koşulları, pazar ülkelere yakınlığı ve ucuz işgücüne sahip olması gibi nedenlerle önemli avantajlara sahiptir. Türkiye de 2009 yılında toplam ha. 1317

4 Tarımsal Pazarlama alanda süs bitkileri üretimi yapılmaktadır. Üretim alanlarının yıllara göre değişimi aşağıdaki tabloda verilmektedir yılı verilerine göre Türkiye süs bitkileri üretiminin % 62 sini iç ve dış mekân bitkileri, %36 sını kesme çiçekler, % 2 sini doğal çiçek soğanları oluşturmaktadır. Türkiye Süs Bitkileri Üretim Alanları (ha) Çizelge 1 de verilmektedir ( Güney Ve Falay, 2013). Çizelge1. Türkiye Süs Bitkileri Üretim Alanları (ha) SÜS BİTKİLERİ ÜRETİM ALANLARI ( ) ÜRÜN GRUPLARI Cam Sera Plastik Sera Açık Alan Toplam % Dış Mekan Bitkileri Kesme Çiçekler İç Mekan Bitkileri Çiçek Soğanları TOPLAM Kaynak: T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Türkiye de 28 ilde süs bitkileri üretimi yapılmaktadır. İllere göre 2009 yılına ait süs bitkileri üretimi Çizelge 2 de verilmektedir. Üretimin en fazla yapıldığı iller sırasıyla İzmir, Sakarya, Antalya, Yalova, Bursa ve Isparta dır. Antalya ve İzmir kesme çiçek üretiminde en önemli illerdir. Marmara ve Ege Bölgesinde (İstanbul, Yalova, İzmir, Aydın) yapılan kesme çiçek üretimi genellikle iç pazara yöneliktir. Antalya bölgesinde ise çoğunluğu seralarda olmak üzere yüksek kaliteli ve ihracata yönelik üretim yapılmaktadır. Sakarya, Yalova, İstanbul, Adana, Osmaniye iç ve dış mekan bitkileri üretiminde önemli yere sahiptir. Sakarya bölgesi de istatistiklerden görülmeyen ama son 5 yıldır çok önemli dış mekan süs bitkileri üretimi yapılan bir bölgedir. Bu bölgede üretimin ihracata yönelik konumlandırıldığı 500 hektara yakın üretim alanı bulunmaktadır. Özellikle Sakarya merkez olmak üzere Arifiye, Sapanca, Pamukova ilçelerinde yoğun üretim alanları görülmektedir (Güney Ve Falay, 2013). Çizelge 2. İllere Göre Süs Bitkileri Üretimi 2009 İLLER ÜRETİM ALANI (da) PAY (%) İzmir Sakarya Antalya Yalova Bursa Isparta Kocaeli Balıkesir Samsun Adana Diğer TOPLAM Kaynak: T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı Türkiye süs bitkileri kullanım alanlarındaki değişimi gösterebilmek için İstatistiki Bölge Birimi Sınıflandırmasına göre Çizelge 3 verilmiştir. Türkiye süs bitkileri kullanım alanları TUİK nun bölge birimi sınıflandırmasına göre değerlendirildiğinde 2012 yılına göre, hektar ile Doğu Marmara Bölgesi ilk sırada yer almaktadır. Bunu 1093 hektar ile Ege Bölgesi ve 655 hektar ile Akdeniz Bölgesi takip etmektedir (Çizelge 3). Türkiye toplam süs bitkileri kullanım alanı bakımından yıları arasında %11,90 payla artış gösterdiği görülmektedir. Çizelge 3. Türkiye de Süs Bitkileri Kullanım Alanları(Ha) İstatistiki Bölge Birimi Süs Bitkileri Kullanım Alanı(Ha) Sınıflandırması Adı İstanbul Batı Marmara Doğu Marmara Batı Anadolu Akdeniz Orta Anadolu 2 2 Batı Karadeniz Doğu Karadeniz 11 9 Kuzeydoğu Anadolu - - Ortadoğu Anadolu 7 6 Güneydoğu Anadolu Ege TÜRKİYE Kaynak:

5 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Başlıca Süs Bitkisi Üreticisi İller ve Süs Bitkisi Kullanım Alanları Çizelge 4 de verilmiştir. Çizelge 4. incelendiğinde ülkemizde süs bitkisi yetiştiriciliğinin 42 ilde yapılmasına karşın, toplam üretim alanının % si Sakarya başta olmak üzere, İzmir, Yalova ve Antalya illeri oluşturmaktadır. Doğu Marmara Bölgesinde de en fazla üretimi alanını % ile Sakarya meydana getirmiştir. Kocaeli ilinin Doğu Marmara Bölgesinde oluşturduğu pay 2012 yılındaki önemli düşüşle %0.12 olmaktadır. Fakat Kocaeli ilinin Doğu Marmara Bölgesinde yer alması çiçekçilik ticareti açısından önem teşkil etmektedir. Çizelge 4. Başlıca Süs Bitkisi Üreticisi İllerde Süs Bitkisi Kullanım Alanları(Ha) 2011 YILI 2012 YILI İLLER Süs Bitkileri Kullanım (%) Süs Bitkileri Kullanım (%) Alanı(Ha) Alanı(Ha) İstanbul İzmir Manisa Bursa Balıkesir Kocaeli Sakarya Yalova Edirne Isparta Adana Antalya Mersin Tokat Samsun Konya Diğer İller TÜRKİYE Kaynak: Türkiye de Süs Bitkileri İhracatı Türkiye süs bitkileri ihracatındaki ana ürün grupları canlı bitkiler (iç ve dış mekân bitkileri, fideler, fidanlar), kesme çiçekler, çiçek soğanları, yosunlar ve ağaç dallarıdır. Türkiye den süs bitkileri ihracatı 20 yıl önce başlamıştır ve her yıl düzenli gelişim göstermektedir. Türkiye nin süs bitkileri ihracatının yıllar itibariyle gelişimi aşağıdaki Çizelge 5 de verilmektedir. Süs bitkileri ve mamulleri ihracatı 2012 yılında toplam 73 milyon 176 bin $ a ulaşmıştır ( Güney Ve Falay, 2013). Çizelge 5. Türkiye Süs Bitkileri İhracatı YILLAR DEĞER (1.000 Dolar) Türkiye de dış mekan süs bitkilerinin üretimi yeterli değildir. Özellikle büyük boylu fidanlarda, mavi ladin, manolya vb. gibi türlerin üretiminde sıkıntılar bulunmaktadır. Dış mekan süs bitkileri eksikliği nedeniyle piyasadaki ihtiyacı karşılamak (arzı dengelemek) için başta İtalya olmak üzere, değişik ülkelerden ithal yapılmaktadır. Son yıllarda Canlı bitkiler grubunda yer alan süs bitkileri çelik ve köklü fideleri, dış mekân peyzaj bitkileri ihracatı da yurtdışı müteahhitlik hizmetlerindeki gelişmelere paralel olarak artmaya devam etmektedir. Türkiye deki süs bitkileri sektöründe yatırım kararı veren firmalar için modern, bilgisayar kontrollü ve her türlü donanıma sahip yüksek teknolojili seralarda üretim yapılabilecek bir ortam mevcuttur. Türkiye nin süs bitkileri dış ticaretindeki değişimlerinin arası durumunu gösterir veriler Çizelge 6 de verilmiştir. 1319

6 Tarımsal Pazarlama Çizelge 6.Türkiye Süs Bitkileri Dış Ticaretindeki Değişimler Değişim ( ) Faaliyet İthalat İhracat İthalat İhracat İthalat İhracat Alanı Değer % Değer % Değer % Değer % Değer % Değer % K.Çiçekler ,4 628, Iç Mek.Bitk , Dış Mek.Bitk , D.Çiçek Soğ , Toplam Kaynak:Karagüzel ve ark, 2010 Dış mekân süs bitkilerinin fiyatlandırılmasında bazı kriterler bulunmaktadır. Bunlar; bitkinin büyük ve formunu almış olması, kalite özelliklerinden olup fiyat oluşumunda büyük etkendir. Genellikle yavaş büyüyen, çoğaltılması zor ve yetiştirilmesi beceri isteyen özel bitkiler çok yüksek fiyatlara satılabilmektedir. Dış mekan süs bitkileri yetiştiriciliği için ülkemizin ekolojik koşulları çok uygundur. Buna karşın, üretim tekniklerinin yetersiz, işletme sermayelerinin sınırlı oluşu ve mekanizasyonun yaygınlaştırılamaması, özellikle boylanmış dış mekân süs bitkisi üretimini sınırlamaktadır. Büyüklükleri, formları, işlevleri ve bitkisel özelliklerine göre dış mekân süs bitkileri 5 grupta incelenirler Bu yapay sınıflandırma; 1. Geniş yapraklı ağaç, ağaççık ve çalılar, 2. İbreli ağaç ve ağaççıklar (Koniferler) 3. Yer örtücü, tek ve çok yıllık bitkiler 4. Tırmanıcı ve sarılıcı bitkiler 5. Mevsimlik çiçekler, seklindedir (Anonim 2001). Türkiye nin doğası bitki türleri yönünden çok zengindir. Doğadaki pek çok bitki türü süs bitkisi olarak kullanılmak üzere kültüre alınıp çoğaltılabilir. Doğanın zengin bitki türlerini dış mekân süs bitkisi olarak kullanmak, kesme çiçek ve saksı çiçeği olarak kullanmaktan daha kolay olmaktadır. Türkiye de dış mekân süs bitkileri üretim alanları incelendiğinde, bu alanların en fazla Marmara bölgesinde, özellikle İstanbul, Yalova, Sakarya, Kocaeli ve Bursa da yoğunlaştığı görülmektedir (Anonim 2001; Onay, 2008). 2. MATERYAL VE YÖNTEM Araştırmanın ana materyalini, Kocaeli nde faaliyet gösteren Dış Mekân Süs Bitkileri Yetiştiricisi 20 üretici ile yüz yüze görüşmeye dayalı olan anket çalışması oluşturmaktadır. Ayrıca ikincil verilerden de yararlanılmıştır. Anketler 28 Nisan- 8 Mayıs 2012 tarihleri arasında Kocaeli nde yapılmıştır. Anketteki sorular değişik amaçlı araştırmalara yönelik olarak hazırlanmış olup, Üçü (3) açık uçlu, 37 si kapalı uçlu olmak üzere toplam 40 sorudan oluşmuştur. Anket yoluyla elde edilen veriler kodlanarak SPSS programında yorumlanmıştır. İşletmelerden elde edilen verilerin, yorumlanmasında ortalama ve yüzde hesapları gibi temel istatistik tekniklerin yanında, Khi-Kare testi gibi analiz yöntemleri de kullanılarak değerlendirme yapılmıştır. 3. ARAŞTIRMA BULGULARI VE TARTIŞMA Araştırmaya katılan işletme sahiplerinin cinsiyete göre dağılımı incelenmiş ve Çizelge 7 de verilmiştir. Çizelge 7 e göre yetiştiricilerin %70 erkek %30 u kadınlardan oluşmaktadır. Bu araştırma da çıkan verilere bakıldığında dış mekân süsü bitkileri yetiştiriciliğini daha çok erkeklerin yaptığı, bu işi meslek edindikleri gözlemlenmiştir. Bazı mesleklerde olduğu gibi dış mekân süs bitkisi yetiştiriciliğinde de cinsiyet faktörünün etkili olduğu görülmektedir. Çizelge 7. Cinsiyete Göre Dağılım Cinsiyet Sayı % Erkek Kadın 6 30 Toplam Cinsiyet ile eğitim düzeyi arasındaki ilişki incelenmiş ve elde edilen veriler Çizelge 8 de verilmiştir. Çizelge 8 e göre bütün deneklerin (Yetiştiriciler) %25 İlkokul mezunu, bunlardan %20 si Erkek %5 i Kadın, Ortaokul mezunu olanlar ise %10 bunun tamamı erkek, Lise mezunu olanların oranı %35, bunların %25 i erkek, %10 nu Kadın, Üniversite Lisans mezunu olanların oranı %25, bunun %15 i erkek, %10 nu kadın, Yüksek Lisans/Doktora mezunu olanların tamamı erkek olup oranı %5 dir. Ancak erkek işletmecilerin %29 u İlkokul, %14 ü Orta Okul, %36 sı Lise, %14 ü Üniversite (ön lisan ve Lisans),%7 si Yüksek Lisans/Doktora eğitimi almıştır. Erkekler işletmeciler ağırlıklı olarak Lise mezunudur. Kadın işletmecilere bakıldığında ise %50 si Üniversite mezunu, %33.3 ü Lise, %16.7 si ise İlkokul mezunudur. Kadın işletmecilerin eğitim düzeyleri erkek işletmecilere oranla daha yüksektir. Cinsiyet ile eğitim düzeyi arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla %

7 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun güven aralığında yapılan khi-kare analizi sonucunda cinsiyet ile eğitim arasında anlamlı bir bağıntının olduğu bulunmuştur. Çizelge 8. Cinsiyet İle Eğitim Düzeyi Arasındaki İlişki Cinsiyeti Eğitim Düzeyini Dağılımı Erkek Kadın TOPLAM İlkokul Ortaokul Lise Üniversite (Ön Lisans ve Lisans) Yüksek Lisans/Doktora Toplam Chi-Square:3.673 df: 4 P: P< 0.05 olduğundan H 0 Hipotezi Kabul Edilir. ( İlişki Anlamlıdır.) Yine araştırmada, cinsiyete göre hangi mesleki alanda eğitim alındığı konusu incelenmiş ve elde edilen veriler Çizelge 9 da verilmiştir. Çizelge 9 a göre eğitim alınan mesleki alanın cinsiyete göre dağılımı incelendiğinde erkelerin %43 ü, kadınların %50 si mesleki eğitim almıştır. Ayrıca tüm deneklerin %45 i mesleki eğitime sahip iken %55 i mesleki eğitime sahip değildir. Bu sonuçlar bize dış mekân süs bitkileri yetiştiriciliği mesleki eğitimi, Peyzaj Mimarlığı, Ziraat Mühendisliği, Orman Mühendisliği ve Peyzaj Teknikerliği alanındaki eğitim alan kişilerce yapıldığı belirlenmiştir. Dış mekan süs bitkileri yetiştirmeyi tercih eden mesleki eğitim almış kadınların tamamı (%50) Peyzaj Mimarı, Erkeklerin ise %7.1 i Peyzaj Mimarı, %7.1 i Orman Mühendisi,%7.1 i Ziraat Mühendisi Ve %21.5 i Peyzaj Teknikeri oldukları görülmüştür. Alınan mesleki eğitim ile cinsiyet arasındaki bağıntının belirlenmesi için %95 güven aralığında yapılan khi-kare analizi sonucunda cinsiyet ile mesleki eğitim arasında anlamlı bir ilişki olduğu saptanmıştır. Çizelge 9. Eğitim Alınan Mesleki Alanın Cinsiyete Göre Dağılımı Cinsiyeti Mesleki Alan Erkek Kadın TOPLAM Mesleki Eğitim Almayanlar Peyzaj Mimarı Orman mühendisi Ziraat mühendisi Yüksekokul (Peyzaj Teknikeri) Toplam Chi-Square: df: 4 P: P < 0.05 olduğundan Ho Hipotezi Kabul Edilir. ( İlişki Anlamlıdır.) Araştırmada işletmecilerin mesleki eğitim ve yaşa göre dağılımı incelenmiş ve elde edilen veriler Çizelge 10 da verilmiştir. Çizelge 10 a göre mesleki eğitime sahip olmayanlardır cevap vermeyen guruptaki işletmecilerdir. Peyzaj mimarı olan işletmecilerin %25 i 25-34yaş, %25 i 55 ve üzeri yaş grubunda yer alırken %50 si yaş grubunda yer almaktadır. Ağırlıklı olarak orta yaş ve üzeri yaş grubunda oldukları saptanmıştır. Orman Mühendisi ve Ziraat Mühendisi olan işletmecilerin tamamı ise orta yaş grubu olan yaş grubundadırlar. Yüksekokul mezunu peyzaj teknikerleri işletmecilerin ise %66.7 sı (45 54 yaş grubu) orta yaş grubunda, % 33.3 ü ise orta yaş üzeri (55 ve üzeri) grupta yer almaktadır. Mesleki eğitim ve yaşa göre dağılımı incelenmiş ve bu iki değişken arasındaki bağıntının belirlenmesi için %95 güven aralığında yapılan khi-kare analizi sonucunda mesleki eğitim ve yaş arasında anlamlı bir ilişki olduğu saptanmıştır. Buradan anlaşılacağı üzere eğitim seviyesi yükseldikçe işletmecilerin yaş ortalamasında yükselmektedir. Çizelge 10. İşletmecilerin Mesleki Eğitim Ve Yaşa Göre Dağılımı Mesleki Alan Eğitim Durumu Cevapsız Peyzaj Orman Ziraat Yüksekokul TOPLAM Yaş Mimarı Mühendisi Mühendisi (PeyzajTeknikeri) ve üzeri Toplam Chi-Square: df: 12 P: P< 0.05 olduğundan Ho Hipotezi Kabul Edilir. ( İlişki Anlamlıdır.) Araştırmada, işletmecilerin cinsiyet ve yaş arasındaki dağılım ve ilişkiyi ortaya koymak için yapılan araştırmada elde edilen veriler Çizelge 11 de verilmiştir. Çizelge 11 e göre yaş arasında hiç işletmeciye rastlanmamış, yaş arasında hiç kadın işletmeci bulunmazken, bu yaş grubunda 3 erkek işletmeci vardır yaş 1321

8 Tarımsal Pazarlama arasında 1 kadın 2 erkek işletmeci, yaş arasında 4 kadın 5 erkek işletmeci, 55 ve üzeri yaş grubunda ise 1 kadın 5 erkek işletmeci yer almıştır. Araştırma bulgusu olarak cinsiyet ve yaş arasındaki bağıntının belirlenmesi için yapılan %95 güven aralığındaki khi-kare analizi sonucunda cinsiyet ile yaş arasında anlamlı bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Kadınların daha çok orta yaş ve üzeri yaş grubunda yaşlarda işletmeci oldukları, genç yaşta risk üstlenmelerinin erkek işletmecilere oranla daha az olduğu yada cesaretlerinin daha düşük olduğu söylenebilir. Çizelge 11. İşletmecilerin Cinsiyet ve Yaşa Göre Dağılımı Cinsiyete Göre Dağılım Yaş TOPLAM ve üzeri Erkek Kadın Toplam Chi-Square: df: 6 P: P < 0.05 olduğundan H 0 Hipotezi Kabul Edilir. ( İlişki Anlamlıdır.) İşletme türlerinin ve işletmecilerin cinsiyetine göre dağılımını belirlemek üzere yapılan incelemede elde edilen veriler Çizelge 12 de verilmiştir. Çizelge 12 ye göre işletmelerin %15 i Limited Şirket, %40 ı Anonim Şirket, %30 u Tüzel Kişiliğe Haiz (Kooperatif işletme), %15 i özel (Adi İşletme) işletme olduğu belirlenmiştir. İşletme türlerinin ve işletmecilerin cinsiyetine göre dağılımı arasındaki bağıntının belirlenmesi için yapılan %95 güven aralığındaki khi-kare analizi sonucunda, işletme türlerinin ve işletmecilerin cinsiyeti arasında anlamlı bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Erkeklerin daha çok birden fazla ortaklı işletmeleri benimsedikleri ve riski paylaştıkları gözlemlenmiştir. Ağırlıklı Anonim şirket görünümündeki şirketler (%50) yaygın olarak yer alırken %35.7 ile Tüzel Kişiliğe Haiz (Kooperatif İşletme) işletmeler dış mekan süs bitkileri yetiştiriciliğinde yağın olarak yer almaktadır. Çizelge 12. İşletme Türlerinin Ve İşletmecilerin Cinsiyetine Göre Dağılımı İşletmenin Türü Cinsiyeti Erkek Kadın TOPLAM Limited Şirket (LTDŞ) Anonim Şirket (A.Ş) Tüzel Kişiliğe Haiz (Kooperatif İşletme) Özel (adi işletme) Toplam Chi-Square:8.690 df: 4 P: P < 0.05 olduğundan Ho Hipotezi Kabul Edilir. ( İlişki Anlamlıdır.) Yapılan araştırmada ayrıca işletmelerin bünyesinde bulunan bitkileri nereden temin ettikleri yada yetiştirip yetiştirmedikleri konusunda yapılan sorgulamada elde edilen veriler göre %65 i (13 işletmeci) kendi işletmesinde bitki yetiştirdiklerini, %20 si (4 İşletmeci) başka işletmelerden temin ettiklerini yetiştirmediklerini, %15 i (3 İşletmeci) ise Repikajlı Bitki yetiştirdiklerini (ürettiklerini) belirtmişlerdir. Araştırmada, işletmecilere ulusal ve uluslararası fuarlara katılma durumları da sorulmuş ve elde edilen veriler Çizelge 13 de verilmiştir. Çizelge 13 e göre işletmecilerin %65 i fuarlara katılırken %35 i katılmadıklarını belirtmişlerdir. Burada küçük hacimli ve yetiştiricilik yapmayan işletmeler genellikle bu tür fuarlara katılmadıkları belirlenmiştir. Ancak daha çok ulusal fuarlara katıldıklarını ifade etmişlerdir. Bunun sebebi olarak da işletme ölçeklerinin büyük olmaması ekonomik büyüklükte olmaması ve her tür bitkinin yetiştirilememesi yabancılarla rekabeti zorlaştırdığını belirtmişlerdir. Araştırma ya konu olan işletmelerin, işletmecilerin cinsiyetinin fuarlara katılım konusunda etkili olduğu %95 güven aralığında yapılan khi-kare analizi sonucu ortaya çıkmıştır. Yapılan analizde işletmecilerin cinsiyeti ile fuara katılım arasındaki ilişki anlamlı bulunmuştur. Erkeklerin daha fazla katılım gösterdikleri (%69.2) bu hipotezi desteklemektedir. Torun, Çelik ve Bobat ın (2012) de yapmış olduğu Pazarlamada Fuarların Rolü Ve Önemi (Yalova Süs Bitkileri İhtisas Fuarı Örneği) konulu araştırmada fuara katılan firma sahiplerinin %67 sini erkek, % 33 ünü ise kadınlardan oluştuğunu belirtmişlerdir. Bu araştırmada göstermiştir ki; süs bitkileri alanında faaliyet yapan işletmelerde de cinsiyet ön plana çıkmakta ve daha çok erkekler tercih etmektedirler. 1322

9 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun Çizelge 13. İşletmecilerin Cinsiyete Göre Fuarlara Katılım Dağılımı Cinsiyete göre dağılım Fuar katılımı TOPLAM Evet Hayır Erkek Kadın Toplam Chi-Square: df:2 P: P < 0.05 olduğundan Ho Hipotezi Kabul Edilir. ( İlişki Anlamlıdır.) İşletmecilerin eğitim düzeyleri ile yetiştirdikleri ürünleri pazarladıkları yerlere göre dağılımı arasındaki ilişki incelenmiş ve elde edilen veriler Çizelge 14 de verilmiştir. Çizelge 14 e göre dış mekân süs bitkileri yetiştiricileri yetiştirdikleri ürünleri (bitkileri ) yurt içi piyasada pazarlayıp sattıklarını belirtirken %10 nu yurtdışına ihracat yaptığını ve %10 luk kısmı da hem yurt içi hem yurt dışı pazarlarda yurt içi piyasada ürünlerini pazarlayıp sattıklarını ifade etmişlerdir. Yapılan araştırmada eğitim düzeyleri ile ürün pazarları arasındaki %95 güven aralığındaki khi-kare analizlerinde işletmecilerin eğitim düzeyleri ile yetiştirdikleri ürünleri (bitkileri) pazarladıkları yerlere göre dağılımı incelenmiş ve aradaki ilişki anlamlı bulunmuştur. Eğitim düzeyi arttıkça ürünleri yurtdışı piyasalarında pazarlamanın arttığı görülmektedir. Ancak ülkemizdeki süs bitkisi yetiştiricilerinin daha çok iç piyasaya yönelik üretimde bulundukları söylenebilir Çizelge 14. İşletmecilerin Eğitim Düzeyleri İle Yetiştirdikleri Ürünleri (Bitkileri) Pazarladıkları Yerlere Göre Dağılımı Ürünlerin Eğitim Durumu Pazarlandığı Ve Satıldığı Pazarlar İlkokul Ortaokul Lise Üniversite Doktora\Yüksek Lisans TOPLAM (Yerler) Yurt içi Yurt dışı Yurt içi ve yurt dışı Toplam Chi-Square:9.036 df:12 P: P < 0.05 olduğundan Ho Hipotezi Kabul Edilir. ( İlişki Anlamlıdır.) Araştırmada inceleme konusu olan işletmecilerin eğitim düzeylerine göre teknoloji kullanımı irdelenmiş ve elde edilen veriler Çizelge 15 de verilmiştir.. Çizelge 15. İşletmecilerin Eğitim Düzeyleri İle Teknoloji Kullanımına Göre Dağılımı Eğitim durumu Teknoloji Kullanım Durumu Evet Hayır TOPLAM İlkokul Ortaokul Lise Üniversite Doktora\Yüksek lisans Toplam Chi-Square:3.069 df:4 P: P < 0.05 olduğundan Ho Hipotezi Kabul Edilir. ( İlişki Anlamlıdır.) Çizelge 15 e göre teknoloji kullanımı eğitim düzeyi arttıkça artış göstermekle birlikte zamanın getirdikleri dikkate alındığında, rekabetçi ortamdan ve modern pazarlamanın gereği her işletme teknolojiyi öğle ya da böyle bir şekilde kullanmak zorunluluğunda kalmaktadır. Araştırmaya konu olan işletmelerin %90 nı teknolojiyi kullandıklarını, %20 nin ise teknoloji kullanmayıp geleneksel yöntemleri kullandıklarını belirtmişlerdir. Teknolojiden kasıt, bilgisayardan başlayan ve bitki yetiştiriciliğinde kullanılan günümüzde yaygın kullanılan modern alet ekipman kullandıkları belirlenmiştir. Araştırmada incelemeye konu olan işletmecilerin eğitim düzeyleri ile teknoloji kullanım durumu arasında %95 güven sınırlarında yapılan khi-kare analizi iki değişken arasında anlamlı bir ilişkinin olduğunu ortaya koymuştur. Bu sonuç araştırma bulguları ile paralellik göstermektedir. Ayrıca pazarlama konusunda teknolojiden faydalandıklarını belirtmişlerdir. Dış mekan süs bitkileri yetiştiricileri, yetiştirdikleri ürünlerde (bitkileri) pazarlama işini genellikle mezatlarda, kooperatifler aracılığı ile, alıcı işletmelerin temsilcileri ile yüz yüze görüşerek, peyzaj firmalarının siparişleri üzerine bitki türlerini yetiştirerek, bireysel ilişkilerini kullanarak, internet ortamında ve perakende alıcıların bizzat işletmelerini ziyaret ederek bitkileri görmelerine imkan vererek yaptıklarını belirtmişlerdir. İşletmecilerin ürettikleri (yetiştirdikleri) bitkileri nerede ve nasıl pazarladıkları konusunda elde edilen veriler Çizelge 16 da verilmiştir. 1323

10 1324 Tarımsal Pazarlama Çizelge 16. İşletmecilerin Ürünleri Pazarlama Şekli İle Cinsiyetleri Arasındaki İlişki Cinsiyeti Ürünlerin Pazarlanma Şekli Erkek Kadın TOPLAM Kooperatifler İşletmeler Peyzaj Firmaları Bireysel İlişkiler İnternet Ortamında Mezatlar Ve Kooperatif Mezatlar, Kooperatif Ve İşletmeler Mezatlar, Kooperatif, İşletme ve Peyzaj Firmaları Toplam Chi-Square: df: 7 P: P > 0.05 olduğundan Ho Hipotezi Reddedilir. ( İlişki Anlamlı Değildir.) Çizelge 16 ya göre işletmecilerin ürünlerini pazarlama şekli ile cinsiyetleri arasındaki ilişki %95 güven aralığında khi-kare analizi yapılmış ve aradaki ilişki anlamlı bulunmamıştır. Yani cinsiyetin, dış mekân süs bitkileri pazarlamasında etkisi yoktur. Burada pazarlama yöntemleri etkili olmaktadır. Pazarlama yöntemi olarak mezatlardaki yöntemlerin dışında, doğrudan pazarlama yöntemlerinden, yüz yüze, telefon, internet ve doğrudan satışı tercih ettikleri belirlenmiştir 4. SONUÇ ve ÖNERİLER Yapılan araştırmada süs bitkileri üretim alanlarında her geçen yıl artış olduğu gözlemlenmiş ve bu şehirleşmenin hızla artmasının sonucu olarak süs bitkilerine olan ihtiyacını da artırmıştır. Ayrıca dünyadaki gelişmeler ve şehirlerde yaşayan insanların çevrelerini ve evlerinin güzel görünmesini sağlama amacıyla süs bitkilerine olan talebin artması hem kamusal alanlarda hizmet veren işletmelerin kamusal alanlarda (park ve bahçelerde) peyzaj uygulamaları yaparak çevreye ve insana verdikleri önemi göstermek amacıyla üstlendikleri misyon gereği süs bitkilerine son yıllarda önem verildiği ve bu da talebi artırdığı gözlenmiştir. Süs bitkileri üreticileri de artan talebi karşılamak için üretim alanlarını artırarak ve bitki çeşitliliğine gittiği söylenebilir. Yapılan araştırmada dış mekân süs bitkileri yetiştiriciliği cinsiyet ayrımı gözeten bir iş koluymuş gibi görünmekte ve daha çok erkek erkeklerin yaptığı bir iş kolu görünümündedir. Araştırmada %70 erkek işletmecilerin olması ve kadın işletmecilerin oranın %30 larda kalması bunun bir göstergesi sayılabilir. Yine yapılan araştırmada çıkan bir diğer sonuç kadın işletmecilerin eğitim düzeyleri oran olarak erkek işletmecilerden daha yüksektir. Kadın işletmecilerin %50 si üniversite mezunu iken erkek işletmecilerin Yüksek Lisans/Doktora dahil olmak üzere %21 dir. Mesleki eğitim açısından dış mekân süs bitkileri yetiştiricilerinin eğitim alanların oranı kadınlarda %50 iken erkeklerde %43 civarında kalmıştır. Buradan cinsiyete özellikle erkeklerin yapacağı iş gibi görünen iş kollarında yer alacak kadınların mesleki eğitimi olan ve eğitim düzeyi yüksek olanlar tarafından tercih edildiği söylenebilir. Hem iş riskini üstlenebilme hemde sorumluluk alabilme açısından yeterlilikleri olan kadınlar bu tür işleri tercih etmektedir denilebilir. Eğitim düzeyi yükseldikçe işletmecilerin yaş ortalaması da yükselmektedir. Bu sonuç yüksek eğitim alan bireylerin herhangi bir iş kurmalarında yaş ortalamasını yüksek olması doğal bir sonuçtur. Yaş gruplarındaki dağılım incelendiğinde kadın işletmecilerin orta yaş ve üzerindeki yaş gurubunda olduğu erkek işletmecilerin ise her yaş gurubunda yer aldığı, girişimcilik açısından erkeklerin daha erken yaşlarda işe başladıkları ve risk üstlenme konusunda daha cesur oldukları söylenebilir. Mesleki yeterlilikte bu konuda etkili olmasının yanı sıra dış mekan süs bitkileri yetiştiriciliği işinin eril bir iş kolu gibi görülmesi de kadınların erken yaşlarda bu iş kolunu tercih etmemelerine bir etken olabilir. İşletme türlerinde erkeklerin daha çok şirketleşmeyi tercih ettikleri ve riski paylaşmayı veya ortaklıkta daha fazla karşı tarafa güvendikleri söylenebilir. Ayrıca şirketleşmenin getirdiği avantajları daha iyi bildikleri ve bundan faydalandıkları belirlenmiştir. Dış mekan süsü bitkileri yetiştiriciliği yapan işletmeler yaygın olarak Anonim şirket görünümündeki şirketler (%50) ve %35.7 ile Tüzel Kişiliğe Haiz (Kooperatif İşletme) işletmeler yaygın olarak yer almaktadır. Riskinin yüksek olması sebebi ile risk paylaşımı açısından çok ortaklı işletmelerin yaygın olması ve işletmenin ekonomik

11 XI. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresi 3-5 Eylül 2014, Samsun büyüklükte olabilmesi için teşvik edilmesi ve örgütlülüğü sağlaması için tedbir alınmalıdır. Yada teşvikler sağlanmalı desteklenmelidir. İşin niteliği ve tarımsal üretim kapsamında olan dış mekân süs bitkileri üreticilerinin (yetiştiricilerinin) %70 ini erkek işletmeciler oluşmaktadır. İşin niteliği ve tarımsal üretimin kapsamına girmesi sebebi ile kadınların bu iş koluna daha az ilgi göstermesine neden olduğu söylenebilir. Kadınların bu alanda daha girişimci olmaları için gerekli tedbirlerin alınması, estetiğin daha iyi sağlanmasını ve çevrenin daha güzelleşmesinde etkili olmasını sağlayacaktır. Fuarlara katılma durumu incelendiğinde, İşletmecilerin daha çok ulusal fuarlara katıldıkları, işletme büyüklüklerinin ekonomik üretim ölçeğinde olmaması ve her bitki türünü yetiştirememeleri sebebiyle uluslararası fuarlara katılamadıklarının en önemli nedeni olarak göstermişlerdir. Erkek işletmecilerin fuara daha fazla katılım gösterdikleri (%69.2) belirlenmiştir. İşin muhteviyatı sebebi ile eril iş olması burada da kendini göstermiştir. Dış mekân süsü bitkilerinin pazarlanmasında eğitim düzeyi arttıkça ürünleri yurtdışı piyasalarında pazarlamanın arttığı görülmektedir. Ülkemizin dış mekân süs bitkilerinin ihracat miktarı çok düşük olduğu ve daha çok iç piyasa için üretim yapıldığı belirlenmiştir. Bu işletmelerin ölçek büyüklüğünün ekonomik düzeye çıkarabilmeleri için desteklenmesi ve yurtdışı piyasalarda bulunabilme ve yabancılarla rekabet edebilmeleri için gerekli destekler verilmeli hatta bu alanda sektörel bir iyileştirme yapılması gerekmektedir. Zamanın ve rekabet koşullarının gereği araştırmaya konu olan işletmelerin %90 nı teknolojiyi kullandıklarını, %20 nin ise teknoloji kullanmayıp geleneksel yöntemleri kullandıklarını belirtmişlerdir. Burada işletmelerin pazarlama ve satışlarının kamu kurum kuruluşları yanı sıra özel işletmeler, peyzaj firmalarına, fidanlıklara ve bireylere perakende satış yapmaları sebebiyle teknolojiyi kullanmaları kaçınılmazdır. Siparişlerin internet, telefon, yada yüz yüze yapılmasının da etkili olmaktadır. Pazarlama yöntemi olarak, mezatlar dışında, doğrudan pazarlama yöntemlerinden, yüz yüze, telefon, internet ve doğrudan satış yöntemleri kullanıldığı belirlenmiştir. İşin ve zamanın gereği modern pazarlama yöntemlerinin uygulanmasının doğru bir yol olduğu söylenebilir. KAYNAKÇA Anonim, Devlet Planlama Teşkilatı. Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı. Bitkisel Üretim Özeli İhtisas Komisyonu Süs Bitkileri Alt Komisyon Raporu, Yayın No: 2645, 138 s., Ankara. Anonim, T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Megep (Meslekî Eğitim Ve Öğretim Sisteminin Güçlendirilmesi Projesi) Bahçecilik Dış Mekân Bitkileri, Ankara 2007 Ergun, E Türkiye de Süs Bitkileri Sektörünün Üretim, Pazarlama ve Dış Ticaret Sorunları.Tarımsal Araştırma Bülteni, (4); Güney R. Ve Falay M Ortaklaşa Rekabet Ve Sektör Birlikteliği Ortak Akıl Toplantısı, Ocak 2013 Royal Holiday Palace Antalya. Karagüzel, O., Korkut, A.B., Özkan, B., Çelikel, F.G., Titiz, S.,2010. Süs Bitkileri Üretiminin Bugünkü Durumu, Geliştirilme Olanakları ve Hedefleri, Ziraat Mühendisliği VII. Teknik Kongresi Ocak, Ankara. Kenber L, Süs ve Salon Bitkileri. İstanbul Korkut A,1998. Çiçek yetiştiriciliği. İstanbul Onay H. A Türkiye de Süs Bitkileri Sektörünün Üretim Ve Yapısal Sorunları Ve Öneriler. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri; Peyzaj Mimarlığı, Doktora Tezi; Ankara. Torun E., Çelik A. ve Bobat A Pazarlamada Fuarların Rolü ve Önemi (Yalova Süs Bitkileri İhtisas Fuarı Örneği), Ksü Doğa Bil. Derg.,15(2), 2012, Pp;11-21, Ksu J. Nat. Sci., 15(2), Erişim Tarihi: