Onurlu Bir Direniþin Destaný

Transkript

1 PazaR Tarih: 6 Ekim 2013 YIL:(8) SAYI: 440 AFRÝKA NIN ÜCRETSÝZ HAFTALIK EKÝ Üstün Akmen in kaleminden Ada : Onurlu Bir Direniþin Destaný HAFIZALI DOKU YA BÝR DOKUNDUM KÝ, ÝÇÝM CIZ ETTÝ... Fatma Akilhoca

2 2 6 Ekim 2013 Þair'in fotoðrafýndan þiirine yol baðladým, kederdeyim, dokunmayýn... "Hafýzalý Doku"dayým. Sadece þiirleri deðil, þiirlere eþlik eden fotoðrafý da okuyorum. Þiirler fotoðrafa, fotoðraf þiirlere çýkarýyor beni. Filiz Naldöven'in fotoðrafý uzun yýllar ötesinden hatýrýmý soran bir dost gibi. Fotoðrafýn çekildiði o an'a gitmeye çalýþýyorum, ne ki, mekâna gitmem mümkün olamýyor. Ne kadar uðraþsam nafile. "Hafýzalý Doku"dayým. Bulanýk hafýzam yüzünden çýkamýyorum fotoðrafýn dýþýna. Neredeydik hatýrlamýyorum bile, ama hiç önemi yok, geceydi ve muhtemelen içimiz dýþýmýz þiirdi þarkýydý, içimizi açmýþtýk, içimizden koklamaya kýyamadýðýmýz manolyalarý çýkarýp masaya koymuþtuk büyük olasýlýkla. Diyeceðim þudur ki; Þair'in fotoðrafýndan þiirine yol baðladým, kederdeyim, dokunmayýn bana!.. Ya unutulmuþ ya da uzun süre kullanýlmamaktan tozlanmýþ, güzel, alýmlý bir sözcük arýyorum, öyle bir sözcük ki, hiçbir cümlenin içinde yer almadan, tek baþýna, çýplak haliyle fotoðrafta aþina olduðum "þey"i anlatabilsin. Melâl diyorum sonra, evet, melâl ya, anlam nasýl da cýlýz kalýyor yanýnda... Okudukça fotoðraftaki melâlin "Hafýzalý Doku"nun tamamýna yayýldýðýný görüyorum. Kolaylýkla söylenebilir, söyleyebilirim, Þair'in fotoðrafýdýr þiiri, Þair'in sadece yüreði, aklý ya da vicdaný deðil þiiri, yüzüdür ayný zamanda. Her þiirden sonra dönüp bir daha bakýyorum fotoðrafa. Her seferinde yeni kapýlar açarak, yeni yollar keþfederek ilerliyorum "Hafýzalý Doku"da. Bana baþka türlü bir okuma fýrsatý verdiði, dahasý benim çektiðim fotoðrafý kitabýna koyarak kendimi ayrýcalýklý hissetmemi saðladýðý için teþekkür borçluyum sevgili Filiz Naldöven'e. 1999'dan beri, yani, "Aþk beni yýka"dan bu yana kitap yayýnlamýyor Filiz Naldöven. Onun, bu geçen yýllar boyunca þiirsiz kaldýðýný düþünenler olduysa, büyük yanýlgý! "Hafýzalý Doku" bu çorak ülkede has þiir okurlarýnýn pek sýk karþýlaþmayacaðý nitelikte bir kitap olarak duruyor karþýmýzda. Filiz'in þiirini anlamak için, ister "Aþk Beni Yýka"dan baþlayýn, ister "Hafýzalý Doku"dan. Ýster baþtan sona gidin, isterseniz sondan baþa. Varacaðýnýz yerde, hep o saðlam þiiri bulacaksýnýz; hep o duru, tertemiz Türkçe; hep o þaþýrtýcý imge dünyasý, hep o içini gösteren kadýn. "Aþk beni yýka"dan baþlarsanýz, ardýnda neler olduðunu göremeyeceðiniz kapalý kapýlar çýkacak karþýnýza, iþte "Hafýzalý Doku"da o kapýlarýn anahtarlarýný bulacaksýnýz. "Hafýzalý Doku"dan baþlarsanýz, "Aþk beni yýka"ya gidene kadar kapýlarýn kapandýðýný hissedeceksiniz. Bazen annesini yeniden doðuran bir çocuk, bazen babasýndan þiir yaparken babasýný da doðuran bir kadýn, bazen travmalarýn, acýlarýn, aðrýlarýn, kýrýklarýn arasýndan þiirle sýyrýlýp çýkan bir kadýn, bazen hayatla arasý bozuk, hayatýn çelmesiyle yere düþtüðünü kolunun kanadýnýn kýrýldýðýný söylemekten çekinmeyen ama her seferinde ayaða kalkan bir kadýn, çýkacak karþýnýza. Bütün seçeneklerde sözcükleri kullanýrken müsrif davranmayan bir Þair'in þiiriyle yýkanacaksýnýz. Göreceksiniz, herþey nasýl da yerli yerinde, ne eksik ne fazla... Geçmiþ þiirinin þifreleriyle birlikte, oradaki imge dünyasýnýn hangi hikâyelerden beslendiðini çok daha iyi göreceksiniz "Hafýzalý Doku"da. Bir þey daha: Satýraralarýnda bir süreliðine uzaklarda akan "Nehir"e duyulan olaðanüstü bir hasretin izlerini. Göreceksiniz. "Ýsyaný bitti diye umulan bir yanardað" deðildir O, öyle sandýysanýz, çok yanýldýnýz. Göreceksiniz... Faize Özdemirciler Ne kadar belli, büyürken kendime annelik ettiðim... Sanki bir katliamdan artakaldý gözlerim... Ýki anne bir çocuk, bir de yeniyetmeliðim... Taþar ýssýz tenimde derinden deliliðim... Ýsyana kalkmalýyým, beklediðim nedir ki... Belki salýncaktýr istediðim iki kol sadece... Belki boþluktur sarkaçtýr koyduðum mim... Ýçimin dibinden akýp göðe dokunmak iater... Açtýr maðma durulmak bilmez çekim... Bir daha gideyim doðduðum eve... Öp ve uyandýr anne çocuðu yokluðundan... Neden sen benimle ben kimsesizim... Hem cesaret hem cürümdür hayatla dalaþan elim. Ýþte kurþunlarý da temizledim... Yeni evin duvar diplerini de, camlar parlak tam da istediðin... Dalgýnlýkla çarpar cama odaya devrilir penceredeki karanfil gençliðim gibi... Ürkerim... Fotoðrafa dair, Faize'ye... FOTOÐRAF Bilmedik þarkýlar dinledim, olmadýk þiirler söyledim de, kedere erdi yüzüm dönmedi... Yer deðiþtirdi aþka tuttuðum yasla, gülüþüm ve gamzelerim... Sahibi: AFRÝKA Yayýncýlýk Limited Editör: Faize ÖZDEMÝRCÝLER Dizilip Basýldýðý Yer: AFRÝKA Yayýncýlýk Limited Tesisleri Matbaa Teknikeri: Bünyamin NAZÝK Görsel Tasarým: Erdem YORGUNOÐLU avrupa@kktc.net Web:

3 6 Ekim n Fatma Akilhoca HAFIZALI DOKU YA BÝR DOKUNDUM KÝ, ÝÇÝM CIZ ETTÝ Yüksek sesli bir isyanýn parça parça doðranarak konfetiler þeklinde baþýmýzdan aþaðýya býrakýlmasýnýn kitabýdýr Hafýzalý Doku. Filiz Naldöven in Khora Yayýncýlýk tan çýkan, 1999 yýlýndaki Aþk Ben i Yýka isimli þiir kitabýndan, tam 14 yýl sonra, doðduðu için daha da önem kazanýyor. Çok uzun yýllar, bir kitapta soluklanmayý ne çok özlemiþtir bu dizeler, kimbilir. Týpký bizlerin de, onlarla buluþmak için, o büyük özlemi içimizde hissettiðimiz gibi... Þiir, fazlalýkla, bir küskünlük, özlem, isyan, öfke patlamasý, barýþ/ savaþ ya da aþktýr. Ve sonradan damla damla içe akan ve serseme çevirendir insaný. Düþündüren, yeniden yorumlatan, yeniden yazdýrandýr. Uzun zamandýr hiç bu kadar sarhoþ olmadýðýmý düþündüm bu þiirleri yudum yudum içime akýtýrken. Bu kadar etkilenip yüreðimin damlalarýný, diðer kitaplara ayýp olmasýn diye gizlememiþtim. Belki de uzun zamandýr aramak, arayýp arayýp da ne aradýðýný bilememekti þiir. Ya da boðazda sýkýþýp kalan, akmayan, huzursuz sus damlalarýydý. Ketum deðildir þiir. Tüm verileri, uzun zaman bir köþede saklananlarý, bastýrýlan acýlarý, kangrenleþmiþ yaralarý, sandýktaki gerçekleri... hepsini hepsini, teker teker sýralar dizelerin emri, yüreðin kavliyle. Hatta geceden ipe asar, ertesi sabaha hazýr olsun diye. Gece iþi beleþtir derdi eskiler! Þiir de, bu cümleye aþina. Bir yandan hayatýn sonluluðuna aðlarken, bir yandan hayata yeni bir tohumla tutunmak, sonsuzluða bulaþmak için çaba harcar Þairimiz. Diðer þair ve sanatçýlarýn da yapmaya çalýþtýðý gibi, ölümsüzlük otunu Gýlgamýþ tan çalmaktýr belki de dileklerinden biri!.. Sandýklar dolusu aný çýkar saklandýðý yerden aralandýkça. Konuþmaya, anlatmaya baþlar tüm gerçekleri ve bir daha, sandýðýn aðzýný kapayamaz, çünkü, gerçekliðin aðzý kapatýlamayacak kadar ateþtendir. Kapamaya çalýþýlýrken ateþiyle yakar, kül eder insaný. Tanýðýdýr þair önce en yakýnýnýn, sonra da tüm dünyanýn. Acýsýný içinde taþýyanýn, dýþýna akýtanýn, kendi yarasýný okþayanýn... Gören yüreði büyüdükçe, kendi yaralarý da büyür ve kanar her daim hünk vurur aðlar Cemal nene süpürür barakayý/ Göç etmem hiçbiryere, sen burada bu topraðýn altýnda, ah oðlum, ah oðlum.../ahh!.. der meselâ, onun yaþlarý, þairin dizelerinde çalkalanýr durur. Hayatýn çaresizlik anlarý, dipkaralarý vardýr. Bu dipkaralar çýrpýnýp dururken, en ufacýk bir nokta, bir sýska aydýnlýk arar beden ve ruh. Türlü türlü çareler üretmeyi ya da çare olmayý dener. Hiç unutmam bildiðim tüm dualarý yaptým, üfledim evimin her köþesine, kurþun kör olurmuþ dediydi, ellerim ve boyum çok küçücükken anacýðým. Þimdi buldum, buna benzer bir dizeyi açar açmaz bu kitapta da: Bütün þiirleri aklýmda kalan okuyup üfledim suya... (s.11). Elinde þiiri vardýr ya, iþte, en güçlü sihiridir bu þairin. Yürütür onu tuttuðu yol boyunca. Hýzla ilerler hayat, týpký her gün kurulup çekilen bir film gibi. Ancak yaþam içinde çekilen o film, olmadý baþtan, diyerek, ertesi gün yeniden yapýlamaz, ne yazýk ki!. Geçmiþse, geçip gitmiþtir artýk!.. Bir çiçeði koklayacaðýn anda, bir gök gürültüsü, koca koca dolular akar gökten. Az önce kokladýðýn o çiçeðin dallarýndan bir kaçý eksilmiþ, boynu kýrýlmýþ, seninse üstün baþýn sicim olmuþtur, aniden hiç beklemeden, günþli bir günde hem de Sen, o eski sen olamýyorsun bir türlü. Kendini kurumaya güneþe býraksan da, bir bakarsýn unutmuþsun kendini o kýzýl güneþin orta yerinde. Kaskatý kesilmiþ, kurumuþtur dallarýnýn bazýlarý senin de. Korkarsýn sarýlmaya güneþine, rüzgârýna uzun süre. Bir güvensizlik girmiþtir devreye. Bir korku kemirir seni, içten içe. Ýþte böyle bir durumda, yere yatar üstüne sererim ruhumu/ kara uykuya/ uyuyorum gibidir ölüyorum gibidir...(s.15) der bir þiirinde þair. Geleceðimize yön veren adamlarýn bir davaya kaydolduklarýný söyler. Bu adamlar kimlerdi? Aðýzlarý konyak pelteði/tütün kokulu gömlekleri dörtköþe masalara/abanýr güler altýnyüzük diþleri... (s.19). Yýllarca acýlar çekti küçücük toplumumuz. Yanlýþý, yanlýþla düzeltmeye çabalayan adamlar bir davaya baþ koymuþlardý ama, bu baþlarýn bazýlarý eðri dururdu boyunlarýnda. Gözleri eðri görür, kulaklarý eðri duyardý sesleri. Kendi içlerinde berrak denizler deðil, çirkefler çoðaltýrlardý da, dýþarýyý denizle deðil, çirkefle yýkarlardý. Çok evler çatladý, kýrýldý boynu, öksüz kaldý, onlar yüzünden. Çok denizler kurudu gitti. Uzaktan bakmak gibidir biraz da þairlik. Bir aðaca tüneyen baykuþ gibi týpký. 270 derecelik boynuyla etrafýnda durmadan gezdirir gözlerini. Haberdardýr, her sesten, görüntüden, hem de büyük bir beceriyle. Bir yorgunluk olur bir ara, boþluklar olur hayatýnda insanýn, þairin de. Bir gölgelik bir kalifcik arar. Belki de nefeslenmek, bir yudum suyla ýslatma arzusudur kuruyan boðazýný. Ýþte orada tutunduðu o varülkede yine çocukluðu karþýlar onu, elinde su testisiyle. Þöyle der; Kilit vur, kilit vur çocukluðun kerpiç evine. Anahtarý bende kaldý bir de/ babamýn kol saati ölürken- (s.24). Oysa o anahtarý severek tutar koynunda. Ve ara ara okþar, sever. Hem ister, hem istemez gibidir. Medcezir yapar anýlarýna boyuna. Adayý kurmak için yýktýrdýðý o kulübe, hem kendine yeni bir hayat baþlatmak için attýðý taze adýmý, hem de adanýn kana gömülüp, kandan uç veren yeni bir yaþamý imler. Aðrýsa da yüreði, yine de umudu, yüzünü nemlendirdiði bir damla su gibi saklar sabaha ve deðdirir gözlerini içine. Bekler inatla: Beklerim gölgemdeki çocukla bir çýngý uzatsýn/yüzünü aþk. Selvilerin altýnda Hrisanti nin-/yaz günü serin./serpme attým öten kuþu koydum beklerim... (s.27) Þairimiz, uzun zamandýr duymaya hasret kaldýðýmýz Kýbrýs diline has deyimlerle okþar içimizi; hünk vurur aðlar, göynümün gözü, bir çýngý... Kalbimin derinlerinde kütürtüler duyuyorum, heyecandan. Gözlerimden mi düþecek kalbim ne?.. Ýþte, bu benim þairim diyorum kendi kendime. Toplumlarýn yaþadýðý büyük örselenmeler, yýllarca silinmez. Bu küçük toplum da yaþadý, o büyük örselenmeyi, savaþý, ölümü, acýyý, kaný... Açtým kapýyý kilitledim yarayý orda/ Babam annem ölüydü gidecek yerim yoktu/komþular mahsur kalmýþtý kuzey uçta... (s.30). Dönüp dolaþýp sözcükler bir o yana, bir bu yana toslarken, savaþ da onlara toslar durur. Ada yýllarca silah seslerini senfoni yaptý kulaklarýna. Acýlarý tuval. Sürekli susturuldu diller, konuþmayý unuttu dudaklar. Odadan odaya, topraktan topraða gizlendi birþeyler. Kaçtý durdu görüntüler. Yeminler edildi konuþulmamaya. Ne kadýn hatýrlandý, ne çocuk. Ne aþk hatýrlandý, ne sevgi, yýllarca. Yürüyüþ alanlarý dardý kadýn ve çocuklarýn. Aþktan söz edenlerin aðzýna biber sürerdi anneleri o zamanlar. Daha ciddi iþler vardý çünkü, daha yurt kurtarýlacak, ev temizlenecek, aþ konacaktý, yorgun, yaralý erkeklere... Aþktan ilk söz edince daha çocukken/ekþi nar sürerler aðzýna sus biberleri.../kabuða bürünür Yüreðimi titreten bir kitap okudum. Ýsyanýn, kederin, özlemin, yalnýzlýðýn, aþkýn kitabý, "Hafýzalý Doku"yu okudum. Teþekkürler Filiz Naldöven!

4 4 6 Ekim 2013 kapanýr odalara/ýçinde yandýkça doðurur taneleri... (s.38). Nar, aþktýr, berekettir, dokundukça tane tane ayrýlýr odacýklarýndan, çoðalýr bir anda, etrafa saçýlýr. Ancak derindir izi, kolay kolay çýkmaz! Hayatýn kýþýný renge boyar durur... Hep bir özlem ýslatýr yüreðini þairin. Kendi kendine kurulamaya çalýþsa da hep ýslak kalýr orasý. Ve üþür yüreði yazda da. Sorularla boðar daha da daralan o yüreðini; Bir daha gideyim doðduðum eve.../öp ve uyandýr anne çocuðu yokluðundan.../neden sen benimle ben kimsesizim... (s.45). Þairlerin o gizli köþelerinde hep bir anne uyur. Onu uyandýrmaya kýyamasalar da seslenirler kulaðýna usulca. O seslenmelerde anne imgesi uçuþur durur dizelerde. Ama hep korumadadýr, hep özenle saklanýr yine, ayný yere. Onun yaradanlýðý, korumacýlýðý, karþýlýksýz sevgisi ve benzeri yetenekleri, hep içinde barýndýrmasýndan mýdýr, yoksa þairin de kendini, kadýn olsun, erkek olsun bir yaradan-ana kimliðiyle özdeþleþtirmesinden midir acaba, ona olan sürekli yolculuðu? Yoksa her yalnýzlýkta, ilkin anaya mý seslenilir, o hep vardýr ya!.. (Yaþamýmýzda bedenen olmasa da). Hepimiz bir anadan doðmadýk mý? Bir erkek, o ana kucaðýný baþka bir kadýnda da giderebilir belki de. Ama, bir kadýn, bir ana kucaðýný nereden bulur, o gidince. Küslük deðil. Sadece yüz çevirmektir annesiz bu fotoðrafa... (s.59) der þairimiz de, sýr kalsýn isimli þiirinde. Þairimizin þiirlerinde yalnýzlýk duygusu hep gelir, baþ köþeye kurulur. Yalnýzlaþtýkça yazar, yazdýkça yalnýzlaþýr þairler. Yazmanýn en büyük ödülüdür OKUL KAPALIYDI, SÝNEMA DA... yalnýzlýk. Þair, kendini yalnýz hissetse de, bir yerlerde o yalnýzlýðýný kuþatan koyu bir göz ve kulak hareketi vardýr ona doðru gelen. Göz ve kulak takibindedir birilerinin. O birileri çok fazla olmasa da!... Baþýný kaldýrýp baktýðýnda, yürek yüreðe gelecektir mutlaka bir gün onlarla... Zaman zaman insan, kendini bir sandalyeye oturtup, tüm defterleri, parçacýklarý, bütünleri, üzeri çizilenleri, çizilmeyenleri, parantezdekilerini, ok iþareti yapýp araya sýkýþtýrdýklarýný ve diðerlerini, bir hizaya toplayýp, onlarla kendi kurduðu mahkemede yüz yüze gelir. Sorgulama baþlar. Dosyalar karýþtýrýlýr. Her þey yeterlidir. Dosyalar, þahitler, deliller de. Sonuçta, zanlý da biz, sanýk da biz, maðdur da biz, þahit de biz olduðumuzun farkýna varýrýz. Ve keseriz cezayý acýmadan kendimize. Yýllar yol verdi ve boþa geçti zaman (s.81) diyerek hayýflanmasý þairin bundandýr. Oysa boþa geçmemiþtir hiçbir þey. Her þey yaþanacaðý gibi yaþanmýþ ve bu yaþanmýþlýklardan bir sürü aðaçlar dikilmiþtir, sular birikmiþ, çiçekler açmýþtýr topraklarda. Onlarýn hepsinin yaþanmasý için, bir beden ve ruha ihtiyaç vardý sadece. Ýþte bütün mesele buydu! Yüreðimi titreten bir kitap okudum. Ýsyanýn, kederin, özlemin, yalnýzlýðýn, aþkýn kitabý, Hafýzalý Doku yu okudum. Teþekkürler Filiz Naldöven! Yüreðin bereketli tarlalara uðrasýn hep, orada parmaklarýnla çapaladýðýn topraklarda, ektiklerin hep filiz versin, yeþil yeþil böyle!... Zorla götürülmüþtüm yitirilmiþ adaya Þehir yaþlý bir boyundu uzandý omzuma... Limanýn hala kaba lacivertti þehveti. Kale savunmadaydý tarihi bana karþýn. Yürüyen dilin sorduðu soru taþa çarpýp döndü yüzüme sindi þiddeti... Ümit Ýnatçý ya saygýyla... Ýstedim ve geçtik önce Zigzag sokaktan. Bakacaktým hayatýn kadýný hala tombul ve beyaz aðda yapýyor mu balkonda... Annemin küt parmaklý eli sýkarken terli küçük elimi -Bakma sakýn saða sola, bozulur kýzçocuk ahlakýn hem babana söyleme Zigzag'dan geçtiðimi...- Kedili çantalar aldýk çarþýdan. Týrmaladým içerdeki deriyi, dýþardaki kadýnýn ertelensin diye EVE gidiþi, kýzsa da Voula... Keþke geçip Zambooðlu'ndan þeker alsaydýk çocuða... BÝRÝNCÝ CEMRE Selviler Akþamüstü siyah selvilerin arasýndan baktým kendime... Adadan yetim düþmüþ bir denizim ben... Kalbime çekilirim, yoktur bir kýyý vuracak ve sesimi duyuracak bir martý... Adadan yetim bir çocuðum dizimi kanattýlar dünyanýn sokaðýnda... Düþüyorum gibidir, tutuyorum kendimi elimdem... Daha ne bekliyorum benden... Metruk evin kapýsýný açýnca düþüyorum boþluða... Kurþun sayan kýz çocuðu selvilerin altýnda... Ýkimiz çekince pimini hatýranýn Gömük kemikler daðýlýr sonsuzluða... Yaþýyorum gibidir geliyorum gibidir... Beni çok beklediler... Yýllar siyah selvilerdir gözleri yolda... Yere yatar üstüne sererim ruhumu kara uykuya... Uyuyorum gibidir ölüyorum gibidir... Hala ne bekliyorum senden... Filiz Naldöven Hafýzalý Doku (khora þiir)

5 6 Ekim Nâzým Hikmet, Kültür Bakanlýðý'nýn önceliklerine uygun deðilmiþ! Doç. Dr. Apollinaria Avrutina: Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlýðý'nýn Kütüphaneler ve Yayýmlar Genel Müdürlüðü'nün Nâzým Hikmet'in "Yaþamak Güzel Þey Be Kardeþim" adlý otobiyografik son romanýna, Türk edebiyatý eserlerinin yurtdýþýnda yayýmlanmasý fonundan (TEDA) destek vermeyi reddetmesi benim için hiç beklenmeyen bir þey oldu. Þok oldum. Bütün hayatýný CANIM TÜRKÝYE'me, kültürüne, yeryüzünde bütün diðer edebiyatlardan daha çok deðer verdiðim diline ve edebiyatýna adamýþ bir Türkolog olarak, bu reddetmeyi bir utanç kaynaðý sayýyorum... Nâzým Hikmet'in "Yaþamak Güzel Þey Be Kardeþim" adlý romanýný Rusçaya çeviren Rus Türkolog Apollinaria Avrutina'ya önce destek sözü veren Kültür Bakanlýðý, daha sonra "önceliklerimize uygun deðil" diyerek destekten vazgeçti. Rus Türkolog Apollinaria Avrutina tarafýndan Rusça'ya çevrilen Nâzým Hikmet'in kitabýna destek sözü verip vazgeçen Kültür Bakanlýðý'na çevirmenden tepki geldi. Kitap Haziran 2013?te yayýmlandý. 28 Haziran'da Moskova'da yapýlan ilk tanýtýmýnýn ardýndan, Moskova Kitap Fuarý'nda tanýtýmý yapýldý. Limbus Press tarafýndan yayýmlanan kitap yayým sürecinde TEDA desteðine baþvurmuþ, olumlu yanýt almýþtý. Bu yüzden de kitabýn içine TEDA desteðiyle yayýmlandýðý yazýldý. 28 Haziran'daki ilk toplantý için yapýlan duyuruda da bu yüzden þöyle yazýlmýþtý: "Kitap Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlýðý'nýn desteðiyle yayýmlanmaktadýr." Fakat 24 Eylül günü TEDA tarafýndan gönderilen e-posta ile kitabýn TEDA'nýn destek programýnýn önceliklerine uygun olmamasý nedeniyle desteklenmeyeceði açýklandý. "TÜRKÝYE ÝÇÝN UTANÇ" Türkolog çevirmen Apollinaria Avrutina'nýn açýklamasý þöyle TEDA projesine, Nâzým Hikmet'in Yaþamak Güzel Þey Be Kardeþim adlý romanýna destek almak üzere yaptýðýmýz baþvuru reddedildi. Buna inanamýyorum. Orhan Pamuk, Ahmed Hamdi Tanpýnar, Bilge Karasu, Sabahattin Ali gibi yazarlarýn çevirmeni olarak buna inanamýyorum. Yýllar önce, neredeyse daha çocukken, Türkolog olmaya karar verdim. Ortaokulda okurken, tatil için Kýrým'a, Karadeniz kýyýsýndaki yazlýk evimize gittiðimiz zaman, Karadeniz'in bulanýk ufkuna bakar ve Türkiye'ye gitmeyi hayal ederdim.türkiye neden çekiyordu beni? Kasabamýz Karadeniz kýyýsýnda, sýnýr bölgesindeydi. Türkçe þarkýlar ve Türkiye'de okunan ezanýn sesi, denizi geçer, Sovyet sýnýr muhafýzlarýnýn susturduðu radyo alýcýlarýmýza gelirdi. Aslýnda bütün Türk kültüründe her þeyden önce ezanýn sesi büyülemiþti beni. Bir bilmeceye, masala benzeyen Türkiye, orada, ufkun ötesinde bir yerde duruyor ve beni öyle büyülüyordu ki daha okul yýllarýnda onun hakkýnda her þeyi öðrenmeye karar verdim. Bu yüzden de Türkolog oldum. Okulda bazý Türk yazarlarýn eserleriyle tanýþtým. Sabahattin Ali ve Yaþar Kemal. Aziz Nesin. Sonra Çalýkuþu'nu okudum, hatta Aydan Þener'in filmini seyrettim - okuldayken, teneffüslerde, bütün forma ve kýrmýzý piyoner fularlarý giyen bizler, Sovyet öðrencileri müzik odasýna koþar, bu filmin melodisini piyanoda en iyi kim çalýyor diye yarýþýrdýk. Sonra bir gün Rus edebiyatý öðretmenimiz bize Nâzým Hikmet'ten bahsetti. Þairin inancý ve yazdýðý þiirler yüzünden vatanýndan kovulduðunu, uzun süre Moskova'da yaþadýðýný söyledi ve nasýl öldüðünü anlattý - bir sabah, evden çýkarken, holde ölmüþtü. Daha sonra, üniversitenin ilk yýlýnda Hikmet'i Rusça'dan okudum. Ayrýca onun hakkýnda, onun dönemi, arkadaþlarý, Moskova'daki hayatý ve þairin terk ettiði vataný olan Türkiye hakkýnda okudum. Ne zaman Türkiye'ye gitsem, onun kültürüne, edebiyatýna ve müziðine hayran kaldým. Ýnsanlarýna hayran kaldým. Yýllarca ülkesinden ayrý kalmanýn þaire ne kadar aðýr geldiðini anlýyorum. Rusya þaire her zaman misafirperver olmadý. Birçok þey Hikmet'in hayal ettiði gibi çýkmadý. Eserlerinin birçoðu aðýr sansür görerek çýktý. Bazý piyesleri Sovyet iktidarý tarafýndan yasaklandý. Sovyet döneminde akrabalarý ona bir müze hazýrlamayý baþaramadý. Ama, her zaman olduðu gibi, ölüm birçok þeyi yerli yerine koyuyor. Günümüzde geçmiþin gölgeleri sanki kaybolmuþ gibiydi, Türkiye þaire elinden alýnan yurttaþlýðýný iade etmiþti. Bugün Hikmet'in mezarýnýn üstü sayýsýz Türk bayraðýyla, Türkçe yazýlarla ve çiçeklerle kaplý. Zaman zaman Türk basýnýnda Nâzým'ýn mezarýnýn Türkiye'ye götürülmesiyle ilgili haberler çýkýyor. Nâzým Moskova'nýn þairiydi. Kimse onun gibi övmedi bu þehri, ona bir yabancýnýn kararlý bakýþýyla bakmadý. Rus çaðdaþlarý Hikmet'i Moskova'nýn þairi sayýyordu. Sovyet dönemindeki okulumuzda Rus dili ve edebiyatý öðretmenimizden Nâzým hakkýnda öðrendiklerim çok þey anlatýyor. Ama ne yazýk ki, Perestroyka'dan sonra Rusya'da Nâzým hakkýnda birçok þey unutuldu: Komünist görüþler popülerliðini yitirdi. Geçen yýl, Nâzým'ýn 110. doðum yýlýydý, bu yýl da Hikmet'in ölümünün 50. yýlý. Bir Rus Türkolog olarak, ülkemi bu kadar çok seven bu büyük Türk þairini yurttaþlarýma hatýrlatmak doðal ve zorunlu geldi. Ben de Nâzým Hikmet'in "Yaþamak Güzel Þey Be Kardeþim" adlý otobiyografik son romanýný çevirdim. Þair ve yazar burada büyük bir sevgiyle hem Türkiye'yi hem de Rusya'yý, hem Türk hem de Rus dostlarýný övüyor. Bir yayýnevi buldum, sahibi hem Hikmet'i tanýyor, hem de sadece son romanýný deðil, baþka birçok eserini de yayýmlamayý mutlulukla kabul ediyordu. Benim çevirimle. Öðrencilerimin ve okurlarýmýn yeniden Hikmet'i tanýma fýrsatý bulacak olmasýna, sansür tarafýndan çarpýtýlmamýþ metnin yayýmlanma fýrsatý bulmasýna sevindim. Rus basýnýnýn Hikmet'ten bahsetmeye baþlamasýna sevindim. Türk basýnýnýn, Türk entelektüellerinin de Moskova'ya, bu romanýn sunumlarýna ve okuma günlerine gelmesine sevindim. Moskova'da bir Nâzým Hikmet Müzesi açma ihtimali ve ekonomik koþullarý ortaya çýkmýþtýr diye umut ettim. Sonuçta bütün Türk turistler ayný soruyu soruyor: Moskova'da neden böyle bir müze yok? Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlýðý'nýn Kütüphaneler ve Yayýmlar Genel Müdürlüðü'nün Nâzým Hikmet'in "Yaþamak Güzel Þey Be Kardeþim" adlý otobiyografik son romanýna, Türk edebiyatý eserlerinin yurtdýþýnda yayýmlanmasý fonundan (TEDA) destek vermeyi reddetmesi benim için hiç beklenmeyen bir þey oldu. Þok oldum. Bütün hayatýný CANIM TÜRKÝYE'me, onun kültürüne, yeryüzünde bütün diðer edebiyatlardan daha çok deðer verdiðim diline ve edebiyatýna adamýþ bir Türkolog ve bir insan olarak, bu reddetmeyi bir utanç kaynaðý sayýyorum. Türkiye için bir utanç. Türk halký için bir utanç. Doç. Dr. Apollinaria Avrutina Türkolog ve edebiyat çevirmeni, St. Petersburg Devlet Üniversitesi St. Petersburg Yazarlar Birliði Üyesi

6 6 6 Ekim 2013 "Türkiye'deki bütün trafik levhalarý yalan söylüyor!" Ýbrahim Seydani: Bu bir kültür soykýrýmýdýr, tarih soykýrýmýdýr, toprak soykýrýmýdýr, dil soykýrýmýdýr, kimlik soykýrýmýdýr. Bir ülke düþünün ki, oradaki þehir ve köy isimlerinin yarýsý uydurmadýr. Bir paþa tarafýndan veya ellerinde güç olan üç beþ kiþi tarafýndan masa baþýnda uydurulmuþtur. Bir ülke düþünün ki, oradaki binlerce yerleþim biriminin gerçek ismi baþka, resmi ismi baþkadýr. Bir ülke düþünün ki, o ülkenin yollarýnda aracýnýzla seyrederken karþýnýza çýkan tüm trafik levhalarý size yalan söylemektedir. Bu utanç, vicdaný körelip kararmamýþ herkesin rahatlýkla kabul edeceði üzere, Kýzýlderili soykýrýmý ve Afrika'daki "insan ticareti"nden sonra, insanlýk tarihinin en yüz kýzartýcý üçüncü büyük suçudur den bu yana çýkartýlan onlarca genelge ve yasayla Kürtçe, Arapça, Ermenice, Lazca, Gürcüce ve Çerkezce olan köy, il, ilçe, dað, tepe, göl, deðiþtirilmedik coðrafya ismi kalmadý Türkiye de. Adýný Arayan Coðrafya isimli kitabýn yazarý Ýbrahim Sediyani ye göre Türkiye deki bütün trafik levhalarý yalan söylüyor. 12 Eylül rejimi yýllarý arasýnda özellikle Kürdistan da isim operasyonu baþlattý. Nerdeyse ismi Türkçeleþtirilmemiþ bir dönümlük toprak parçasý kalmadý. Ýsim operasyonu nu Genelkurmay Baþkanlýðý, Ýçiþleri Bakanlýðý, Savunma Bakanlýðý, Milli Eðitim Bakanlýðý, Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coðrafya Fakültesi ile Türk Dil Kurumu nun temsilcilerinin bulunduðu, 1957 yýlýnda kurulan Ad Deðiþtirme Ýhtisas Komisyonu yürütüyordu. 25 yýldýr eski yer isimlerine iliþkin araþtýrma yapan Ýbrahim Sediyani ye göre Türk devletinin isimleri deðiþtirme modelinin dünyada benzeri yok. Kýbrýs ýn kuzeyi de ayný isim operasyonu ndan geçti. Aþaðýda ANF den aktardýðýmýz Perwer Yaþ ýn Ýbrahim Sediyani ile yaptýðý söyleþiyi okurken, Kýbrýs taki trafik levhalarýnýn da yalan söylediðini hatýrlayacaksýnýz, zaten hiç unutmamalýydýnýz Erdoðan paketi açýklarken 80 sonrasýnda deðiþtirilen köy adlarý eski isimlerine dönebilir dedi. Bu bir dil sürçmesi miydi, yoksa gerçekten sadece 80 sonrasýnda deðiþtirilen yer adlarý için mi geçerli? Ben bunun bir dil sürçmesi olduðuna inanýyorum. Çünkü gerçekten sadece 12 Eylül 1980 askerî darbe sonrasýndaki isim deðiþikliðini kapsýyorsa, bunun anlamý olmayacaktýr. Eðer Erdoðan ýn dediði gibiyse, yani yeni yasa sadece 1980 sonrasýný kapsýyorsa bunun faydasý olacak mý? Hayýr, hiçbir faydasý olmayacaktýr. Çünkü bu asimilasyon süreci 1978 yýlýnda tamamlanmýþtýr. Sadece 1980 sonrasýný kapsayacak demek, aslýnda bir nevî asimilasyon devam etsin demektir. 12 Eylül askerî rejimi sadece eksik býrakýlan yerleri tamamlamýþtý hepsi bu. Bakýn, süreci baþýndan sonuna kadar kronolojik sýrasýna göre anlatayým: Yerleþim birimlerinin isimlerinin Türkçeleþtirilmesi ilk olarak 10 Aralýk 1920 tarihinde devlet politikasý þeklinde gündeme geldi ve 1922 yýlýnda ilk adým olarak birçok ilçe, köy, kasaba, dað, köy isimleri Türkçeleþtirildi Þeyh Said Ayaklanmasý ndan sonra Kürt illerinde yapýlan isim deðiþikliklerinin ardýndan, yýllarý arasýnda 834 köye Türkçe isimler verildi Dersim katliamýyla birlikte isim deðiþtirme genelgelerle, valilik kararlarýyla devam etti. Kürtçe, Arapça, Ermenice, Lazca, Gürcüce, Çerkezce isimler genelgelerle ya da yerel yönetimler ve valilik tasarrufu ile deðiþtirildi yýlýnda Ýçiþleri Bakanlýðý nýn 8589 sayýlý genelgesi ile ad deðiþtirme iþlemi resmileþti ve tek elden yapýlmaya baþlandý yýlý ise adeta bir dönüm noktasý oldu. Bu tarihte Ad Deðiþtirme Ýhtisas Komisyonu oluþturularak sistematik bir asimilasyon politikasý hayata geçirildi. Genelkurmay Baþkanlýðý, Ýçiþleri Bakanlýðý, Savunma Bakanlýðý, Milli Eðitim Bakanlýðý, Ankara Üniversitesi Dil Tarih ve Coðrafya Fakültesi ile Türk Dil Kurumu nun temsilcilerinin bulunduðu bu komisyonda, coðrafyamýzda yer alan tüm yerleþim birimlerinin adlarý ve coðrafî isimler deðiþtirilerek onlara Türkçe uyduruk isimler verildi. Ýsimler operasyonu bütün iktidarlar döneminde de devam etti mi? Ýktidarlar deðiþti ama bu kurulun faaliyetleri hiç aksamadan 1978 yýlýna kadar devam etti ve bu tarihler arasýnda binlerce isim deðiþtirildi. Söz konusu komisyonun 1978 e kadar yürüttüðü bu asimilasyon faaliyeti, 12 Eylül 1980 Askerî Darbesi nden sonra, askerî rejim tarafýndan hýzlandýrýlarak devam ettirildi yýllarý arasýnda özellikle Kürtlerin yaþadýðý bölgelere yönelik, dünyada ve tarihte belki de eþine rastlanmayan bir kapaklýkta o coðrafyanýn tarihini ve köklerini adeta tamamen ortadan kaldýrmak amaçlý bir isim operasyonu gerçekleþtirildi. Bunun sonucu olarak bölgede ismi deðiþtirilmeyen nerdeyse bir dönümlük bir toprak parçasý bile kalmadý. Asimilasyon tarihini böyle kronolojik bir hafýzaya tabi tuttuðumuzda, þunu görüyoruz: Asimilasyon sürecinin asýl zamaný, yýllarý arasýndaki döneme tekabül ediyor. Yani 1957 den öncesi sadece bir baþlangýç, 1978 den sonrasý ise sadece tamamlama dýr. Ne yapýlmýþsa arasýnda yapýlmýþ. Dolayýsýyla sadece 1980 sonrasýný kapsayacak demek, milletle alay etmektir, konunun özünü bilenlerle dalga geçmektir. Böyle bir garabet olabilir mi? Eðer sadece 1980 sonrasýný kapsayacaksa, o zaman Tunceli yi nasýl Dersim yapacaksýnýz? Dersim in Tunceli olmasý 25 Aralýk 1935 tedir. Yer isimlerinin deðiþtirilip onlara masa baþýnda yeni Türkçe isimler verilmesinin mantýðý nedir? Mantýðý yoktur, ideolojisi vardýr. Binlerce yer ismini zorla deðiþtirmenin mantýðý ne olabilir? 30 milyon insanýn anadilinin Kürtçe olduðu bir ülkede Kürtçe anadilde eðitimin yasak oluþunun bir mantýðý var mýdýr? Kadýn nüfusunun yüzde 80 inin baþörtülü olduðu bir ülkede baþörtü yasaðý oluþunun bir mantýðý var mýdýr? Þafiî olsun, Alevî olsun, Caferî olsun, herkesin Hanefî mezhebine göre

7 6 Ekim dinî eðitim almak zorunda olmasýnýn bir mantýðý var mýdýr? Asimilasyon politikalarýnda amaç, bu topraklar üzerinde baþta Kürtler ve Lazlar olmak üzere Türk olmayan kavimlere ait her þeyi ortadan kaldýrmak, yok etmek, haritadan silmek, ne var ne yok her þeyi Türkleþtirmek tir. Bugün dünya üzerinde 200 ün üzerinde ülke-devlet vardýr. Bunlarýn 193 tanesi uluslararasý hukuk tarafýndan tanýnan ülkelerdevletlerdir ve sadece biri (Vatikan) hariç, 192 tanesi BM üyesidir. Ancak dünya üzerinde, Ýzlanda hariç hiçbir ülke tek dil ve etnik köken den, Vatikan hariç hiçbir ülke tek mezhep ve sosyal sýnýf tan, Kuzey Kore hariç hiçbir ülke de tek ideoloji ve dünya görüþü nden meydana gelmemiþtir. Türkiye de 100 yýla yakýndýr asimilasyoncu ve tek tipçi bir rejimi benimsemiþ olan devlet, sahip olduðu resmî ideoloji ve halka karþý baskýyla dayattýðý devlet politikasýyla ülkeyi bu üç ülkeye (Ýzlanda, Vatikan, Kuzey Kore) benzetmeye çalýþmýþtýr ve halen de yapmaya çalýþmaktadýr. Bunu yapmaya çalýþan devlet, ne garip ve çeliþkili bir durumdur ki, farklý dîn, dil, mezhep, kültür, coðrafya, etnik kökenden insanlarý yüzyýllar boyunca þöyle veya böyle bir arada tutabilmiþ olan Osmanlý Ýmparatorluðu bakiyesi topraklarda kurulmuþ olan Türkiye Cumhuriyeti devletidir. 100 yýla yakýndýr uygulamaya çalýþtýðý ve sonuç alamadýðý halde vazgeçmediði tek tipçi resmi politikalarýný terk edemeyen devlet, tek dil, tek ýrkçý Türkçülük politikasýyla ülkeyi tek dil ve ýrk tan meydana gelen Ýzlanda ya, tek mezhepçi Hanefîcilik politikasýyla ülkeyi tek mezhep ten meydana gelen Vatikan a, tek ideolojici Atatürkçülük ve Kemalizm politikasýyla da Kuzey Kore ye benzetmeye çalýþmýþtýr. Tuhaf olan, ülkede Türkçe dýþýndaki tüm dilleri yasaklayan ve tüzel kimlikten soyutlayan Türkiye, medenî hukukunu Ýsviçre den alýrken, Ýsviçre nin tam 4 tane resmî dilinin olmasý ve ülkede konuþulan tüm dillerin resmî dil statüsünde olmasýdýr. Yine tuhaf olan, Þafiî olsun Alevî olsun, ülkede herkese zorla Hanefî dîn eðitimi veren Türkiye, yönünü Avrupa ya çevirirken, Avrupa nýn hiçbir ülkesinde, kimseye baþka bir mezhebe göre dini eðitim verilmemesidir. Ýsteyen Ural Daðlarý ndan kendini aþaðý atarak Cebel-i Tarýk Boðazý ndan okyanusa açýlabilir ve tüm Avrupa yý dolaþarak inceleyebilir; Avrupa ülkelerinde hiçbir Protestan a Katolik din eðitimi, hiçbir Katolik e de Protestan din eðitimi verilmez. Ýttihatçý kadrolar tarafýndan kurulan Kemalist rejim, ülkeyi týpký Ýzlanda adasý gibi tek dil ve tek kavim den oluþan bir ülke yapmaya çalýþmýþ, Kürtçe, Lazca, Çerkezce, Rumca, Ermenice, Arapça olan bütün köy ve þehirlerin, göl ve ýrmaklarýn, dað ve ovalarýn isimlerini halkýn rýzasý olmadan zorla deðiþtirip onlara uyduruk Türkçe isimler vermiþ, Türklükten, Türkçeden ve Türkçe isimlerden baþka hiçbir þeye hayat hakký tanýmamýþtýr. Ýsim deðiþtirmenin diðer ülkelerde benzerlikleri var mýdýr? Bu sadece bir Türk modeli midir? Laik-Kemalist devletin Anadolu topraklarýnda, Kürdistan ve Lazistan bölgelerinde gerçekleþtirdiði bu barbarlýðý geçmiþte Moðollar ve Bizanslýlar bile yapmamýþlardýr. Bunu Nazi Almanya sý ve faþist Ýtalya bile yapmamýþtýr. Kýzýl Çin ve Siyonist Ýsrail bile yapmamýþtýr. Bu kültür soykýrýmýnýn insanlýk tarihinde ikinci bir örneði yoktur. Bu topraklarda Kürtlere, Lazlara ait ne varsa yok edilmeye çalýþýlmýþ. Ayrýca bu insanlara zorla Türk olmalarý dayatýlmýþ, milyonlarca Kürt, Laz, Çerkez, Ermeni, Arap, Gürcü çocuklarýna okullarda Varlýðým Türk Varlýðýna Armaðan Olsun dedirtilmiþtir. Bu insanlýk suçudur. Bunun dünya tarihinde ikinci bir örneði yoktur. Bu ülkede Kürtlere ve Lazlara yaþatýlan utanç, tarihte hiçbir millete, hiçbir topluluða yaþatýlmamýþtýr. Hangi dillerdeki yer isimleri deðiþtirildi, bunlarýn yüzde kaçý Kürdistan daydý? Türkçe olmayan ya da olmadýðý düþünülen bütün coðrafî isimler deðiþtirildi. 12 bin 211 i köy ismi olmak üzere 28 bin coðrafî isim. Özellikle Kürdistan ve Lazistan coðrafyalarýnda adý deðiþtirilmemiþ tek bir dönümlük toprak parçasý bile býrakýlmadý. Neden eski yer isimleriyle ilgilendiniz? Çünkü insaným, çünkü Müslümaným, çünkü Kürdüm, çünkü bu topraklarýn çocuðuyum. Kürt halkýna karþý sorumluluðum var. Vatanýma karþý sorumluluðum var. 12 bin 211 i köy ismi olmak üzere 28 bin ismin zorla, zorbaca deðiþtirilmesinden bahsediyoruz. Türk, Türkçe ve Türklük dýþýnda ne varsa her þeyi haritadan silmeye yönelik sistematik bir asimilasyon politikasýndan, topraða ve dile yönelik bir soykýrýmdan bahsediyoruz. Bu bir kültür soykýrýmýdýr; tarih soykýrýmýdýr, toprak soykýrýmýdýr, dil soykýrýmýdýr, kimlik soykýrýmýdýr. Bir ülke düþünün ki, oradaki þehir ve köy isimlerinin yarýsý uydurmadýr. Bir paþa tarafýndan veya ellerinde güç olan üç beþ kiþi tarafýndan masa baþýnda uydurulmuþtur. Bir ülke düþünün ki, oradaki binlerce yerleþim biriminin gerçek ismi baþka, resmi ismi baþkadýr. Bir ülke düþünün ki, o ülkenin milyonlarca vatandaþý kendi köyünün resmi ismini bilmemektedir. Bir ülke düþünün ki, o ülkenin yollarýnda aracýnýzla seyrederken karþýnýza çýkan tüm trafik levhalarý size yalan söylemektedir. Bu utanç, hak ve adalet mefhumundan uzaklaþmamýþ, vicdaný körelip kararmamýþ, fazilet melekelerini yitirmemiþ herkesin rahatlýkla kabul edeceði üzere, Kýzýlderili soykýrýmý ve Afrika daki insan ticareti nden sonra, insanlýk tarihinin en yüz kýzartýcý üçüncü büyük suçudur. Bu kadar yer isminin iadesi için nasýl bir çalýþma yapýlacak? Sizin önerinizin var mý? Çok basittir, çünkü eski isimler hâlâ yerli halk tarafýndan kullanýlýyor. Halkýmýz çoðunlukla resmi isimleri hiç bilmiyor bile. Çok kolay bunu yapmak. Yeter ki hükümet samimi olsun, meseleyi sulandýrmasýn, iþin içinde baþka çýkar hesaplarý olmasýn. Bunu yapmanýn nesi zor, Allah aþkýna? Benim 20 yaþýnda bir gençken tek baþýma yapabildiðim bir çalýþmayý koskoca hükümet mi yapmaktan acizdir? Bu çalýþma için bölgeyi yýllarca karýþ karýþ gezmiþ bir insan olarak her türlü katký ve göreve hazýrým. ADINI ARAYAN COÐRAFYA Almanya da yaþayan gazeteci, yazar ve þair Ýbrahim Sediyani, Modern Seyyah olarak anýlýr. Ýbrahim Sediyani nin 4 yýl boyunca Anadolu yu karýþ karýþ gezerek hazýrladýðý ve Türkiye de ismi deðiþtirilmiþ yerleþim birimlerini ve köylerini bir çalýþmada toplayan Adýný Arayan Coðrafya adlý bir kitabý, bu alanda yapýlmýþ tek çalýþmadýr. Asimilasyon politikalarý sonucu isimleri deðiþtirilen yerleþim birimlerinin Kürtçe, Lazca, Gürcüce, Ermenîce, Rumca ve Arapça olan gerçek isimleri ilk defa bir kitapta toplandý. Sediyani, bu çalýþmayý baþlatýrken henüz 21 yaþýnda genç bir üniversite öðrencisiydi. Üstelik o dönemler, Türkiye de terör olaylarýnýn zirvede olduðu, binlerce faili meçhul cinayetin iþlendiði, fýrýndan ekmek almak için dýþarý çýkanlarýn bir daha evine geri dönemediði, her gün çatýþmalarýn yaþandýðý, köylerin yakýldýðý, bölgenin OHAL yasalarýyla yönetildiði bir zamandý. Böyle bir dönemde, Sediyani, bölgeyi karýþ karýþ gezer ve gittiði her yerde, oranýn insanlarýndan tek tek köylerinin eski gerçek isimlerini sorar, böyle bir çalýþma yaptýðýný insanlara söyleyerek onlarýn verdiði isimleri not eder. Ýbrahim Sediyani, kitabýyla ilgili olarak þöyle der: Kitabýn yazarý aslýnda Türkiye halký. Çünkü halk söyledi, ben yazdým; halk söyledi, ben yazdým. Ben kitabýn yazarý deðil; yazmanýyým. Kitaptaki her ilçe onlarca, yüzlerce insana sorularak kaleme alýndý. Bir kiþinin deðil, bir halkýn yazdýðý kitaptýr bu. Belki de bir ülke halký tarafýndan kaleme alýnan ilk kitaptýr

8 8 6 Ekim 2013 Üstün Akmen / Uluslararasý Eleþtirmenler Birliði Baþkaný Ada : Onurlu Bir tiyatro sezonunu KKTC'nin baþkentinde açtým, Athol Fugard'ýn 1973 yýlýnda yazdýðý "Ada" (The Island) adlý oyununu Lefkoþa Belediye Tiyatrosu yapýmý olarak izledim. Kendisi de Güney Afrikalý olan Fugard'ýn oyunu, Güney Afrika Cumhuriyeti'nin baþkenti Cape Town'a yedi buçuk kilometre uzaklýkta bulunan Robben Adasý'nda geçmekte. Oyundaki tutsaklar ise, Güney Afrikalý siyahlar John Cena ve Winston.Shona. Güney Afrika Cumhuriyeti'nin seçilmiþ ilk devlet baþkaný Nelson Mandela, 27 yýl hapis yattýðý adayý, "Cumhurbaþkaný" sýfatýný taþýrken 1997 yýlýnda müzeye dönüþtürmüþ. Ada, halen müze ve UNESCO'nun dünya mirasý listesinde yer almaktaymýþ. YAÞAR ERSOY'UN REJÝSÝ Oyunun Yönetmeni Yaþar Ersoy, hapishane adasýný isimlendirmemiþ. Ýki erkek aktör için yazýlmýþ metni iki kadýn oyuncu üzerine yeniden konumlandýrmýþ. Doðal olarak bu doðrultuda da bazý deðiþiklikler yapmýþ. Zamaný herhangi bir zamana dönüþtürmüþ. Hapishaneyi herhangi bir hapishane olarak varsaymýþ. Ada da herhangi bir ada, hücreyi paylaþan tutsaklar da bizden birileri. Yeni bir okumayla iþe baþlamýþ. Aliye Ummanel'in dramaturgisini arkasýna alarak yaptýðý uyarlamada yukarýda da ifade ettiðim gibi iki erkek deðil, iki kadýn üzerinden yola çýkmýþ. Kadýn duyarlýlýðýný, kadýn sorunsalýný da iþin içine katmýþ. Kapitalist ya da totaliter rejimlerde insanlarýn posasýnýn çýkartýldýðýný, ama bu rejimlerde kadýnlarýn daha da fazla ezildiðini iþlemiþ. Uyguladýðý reji konsepti ve Aliye Ummanel'in dramaturgisi sayesinde, temayý sadece "kadýn" ekseninden, ya da sadece "Güney Afrika" ekseninden deðil, bütün dünyadaki totaliter rejimlere karþý bir direnme noktasýnýn odaðýndan yorumlamýþ. 'ANTÝGONE'DEN BÝR BÖLÜM NE ÝFADE EDÝYOR Fugard, bu oyunu, 2 bin 500 yýl önceki Sofokles oyunundan bir bölümle harmanlamýþ. Dolayýsýyla Ersoy da, Sofokles'in "Antigone"sinden bir bölümü almýþ ve bu iki mahkumun hücrede direniþlerinin bir devamý olarak sahneleme gayretleri üzerinden kurgulamýþ. Fugard'ýn seçtiði bölüm, insaný insandan ayýrmanýn anlamýný sorgulayan; zorbalýðýn, sömürgeciliðin ciðer deþen, taaa o tarihte baský rejimlerinin röntgenini çeken ve buna karþý onurlu insan direniþini öne çýkaran bir bölüm bu bölüm. Oyunun derinliði olan politik katmanýný Yaþar Ersoy oya iþler gibi iþlemiþ. Ýki mahkumun diðer mahkumlar için sahneleyecekleri "Antigone" oyununun iletisinin

9 6 Ekim Direniþin Destaný Oyunculardan Döndü Özata fiziksel eylemlerini sýkýþtýrmýþ, yoðunlaþtýrmýþ, her bir önemli yönelimin ve aksiyonun sentezini elde etmiþ. Wanda'ya nazaran daha entelektüel bir yapýya sahip ve daha akýlcý, daha mantýk yoluyla olaylara yaklaþan Joan karakterini baþarýyla ete kemiðe büründüren Özgür Oktay ise duygularý, iradeyi, aklý ve bir oyuncunun tüm varlýðýný devindirecek tutkularý, o tutkularý ateþleyecek coþkularý hiç kuþkum yok ki iyi bilmekte. Joan karakterini olabildiðince yalýn, bir o kadar da derin çizmiþ... katmanlarýndan olabildiðince yararlanmýþ. YÜCEL ERTEN'ÝN ÇEVÝRÝSÝ Yücel Erten'in çevirisi hem anlamsal, hem de sentaksik (Mantýklý, hedefe yönelik, gerçek yönelimli düþünme biçimini vurgulamak için bu sözcüðü kullanýyorum) amaca mükemmelen uygun. Diðer taraftan tartýmsal ve akustik (Dilin sözcük haznesinde akustik olarak benzer sözcüklerin bulunmasý ve ana dili farklý kullanýcýlarýn yarattýðý telaffuz deðiþimleri sistemin baþarýmýný düþürüyor demek istiyorum) özellikleri de bulunuyor. Ayrýca, çevirinin yananlamsal (Eþanlamlý bir dilsel ifade ya da terimin uygulanabilirliðini tayin etmek için belli bir izlek oluþturmak) boyutlarýný da duymazdan gelemiyor ve Yücel Erten'i bu kere de yürekten kutluyorum. YARATICI KADRO Özlem Yetkili bir kaya parçasý, bir kara, bir ada görünümüyle gayet ekonomik, ama fevkalade iþlevsel bir dekor tasarlamýþ. Yetkili'nin sahne düzeni, her þeyden önce sanatçý duyarlýlýðý açýsýndan kutlanmaya deðer. Sahne düzeninin bir oyunun gölgesi, röflesi, rengi, çeþnisi olduðunun fevkalade bilincinde Oyunla tam bir birlik kurarak eseri canlý bir tablo içinde sunmuþ, yeni ve baþarýlý bir sahne tasarýmcýsýnýn büyümekte oluþunun muþtucusu olmuþ. Fýrat Eseri, ýþýk tasarýmýnda oyunun geçtiði alanlara ve yönetmenin sahnede seyirciye göstermek istediði bölümlere ýþýklarý gayet dengeli daðýtmýþ. Hapishane "gobo"sunu da iyi düþünmüþ. Oyunun baþarýlý kostümlerinde de Özlem Yetkili'nin imzasý var. OYUNCULUKLAR Oyunculardan Döndü Özata fiziksel eylemlerini sýkýþtýrmýþ, yoðunlaþtýrmýþ, her bir önemli yönelimin ve aksiyonun sentezini elde etmiþ. "Wanda" karakterini almýþ, didik didik etmiþ ya da Yaþar Ersoy ona didiklettirmiþ. Ülkesinin baðýmsýzlýðý için mücadele eden ve bunun için ömür boyu hapse mahkum edilmiþ Wanda karakterini, Joan karakterine nazaran, daha tepkisel ve agresif, hep bir direniþ hep bir eylem yapabileceðine inanan Wanda olarak ete kemiðe büründürürken, bilinç dýþýna yaklaþýmýn doðal yolu olarak bilinç yolunu baþarýyla kullanmýþ. Wanda'ya nazaran daha entelektüel bir yapýya sahip ve daha akýlcý, daha mantýk yoluyla olaylara yaklaþan Joan karakterini baþarýyla ete kemiðe büründüren Özgür Oktay ise duygularý, iradeyi, aklý ve bir oyuncunun tüm varlýðýný devindirecek tutkularý, o tutkularý ateþleyecek coþkularý hiç kuþkum yok ki iyi bilmekte. Joan karakterini olabildiðince yalýn, bir o kadar da derin çizmiþ. Nasýl baþarýlý olabilmiþ? Çünkü yönelimlerinin derin içsel içerikleri var. Çünkü Oktay, içsel tekniðin sýrrýný ve özünü öðrenmiþ. Çünkü duygularýný her an evindirmeyi becerebiliyor. Belli ki Joan kimdir, yaklaþýmlarý nedir, ne deðildir, bir bir kurcalamýþ. Sözümün özü þu ki: Lefkoþa Belediye Tiyatrosu Yaþar Ersoy yönetiminde mükemmel ve de fevkalade iddialý bir oyun daha kotarmýþ. Ayakta alkýþa hak kazanmýþ.

10 10 6 Ekim 2013 Ve ilk yaðmur Ve Ortaçgil mevsimi... H a li l A Ð A cypaibo@gmail.com Yazdan geriye bir sürü hoþ aný kaldý Karpaz'dan, Girne'den eðlence, Maðusa'dan gençlik kaldý. Kusura bakma Lefkoþa, senden sadece ve sadece düzensizlik ve çöp kaldý. Bu da senin payýn demek... Her tamamlanmamýþ iliþki bir damacana, her adý konmamýþ son bir damacana pompasý. Damacananýn içinde az su kalmýþ, o bomba onu pýhlata pýhlata, pötürdete pötürdete dýþarýya vermeye çalýþýyor. Ne tam verebiliyor, ne de veremiyor. Ýþte adý konmamýþlar da böyle. Yani ya sonlandýr, ya da baþlamýþ gibi yapma sayýn vicdansýz. Hiç olmazsa bu sonbahar sevilen daha az üzülsün. Yapacak bir þeyi olmayan adamýn caný çok sýkýlýyormuþ. Aslýnda yapacak birþeyi yokmuþ ama kendisinden yapmasýný istedikleri bir sürü þey varmýþ. O kadar çok þey istiyorlarmýþ ki kendisinden, hiçbirine tam vakýf olamayýp hepsini boþvermiþ. Bu halinden kendi de mutsuzmuþ. Yapacak çok iþi olan adam ile yapacak birþeyi olmayan adam bir gün yolda karþýlaþmýþ. Çok iþi olan almýþ sazý eline baþlamýþ zýrlamaya; temizlik, tertip, ziyaret, çalýþma, spor, meditasyon, çizmek, yazmak, izlemek, gezmek... Herþeyden bahsetmiþ, hiç durmamýþ. Yapacak birþeyi olmayan sadece dinlemiþ. O konuþtukça hafifçe gülümsemiþ ve cebinden bir defter çýkarýp yapacak çok iþi olan adama verip uzaklaþmýþ. Yapacak çok iþi olan adam defteri almýþ ve iþlerini yapmaya koyulmuþ. Yýllar yýlý ayni þekilde yaþamýþ, aniden hastalanýp son günleri yaklaþýnca defter aklýna gelmiþ. O kadar yoðunmuþ ki o güne kadar, bir kere bile defteri açýp bir þey yazýyor mu diye bakmamýþ. Defterin her sayfasýnda ayný þey yazýyormuþ; 'Bugün de yaþýyorum...'. Keþke daha önce okusaydým demiþ ama vasiyet iþleriyle çok meþgulmüþ konuyla ilgilenememiþ. Ýþte, böyle böyle ibret verici öyküler yazmaya baþlayarak kitleleri zehirlemek istiyorum. Ben daha bugüne kadar halkýn faydasýna bir 'paket' görmedim. Ne ekonomisi, ne demokrasisi, ne tarifesi. Evet GSM Operatörleri araya sizi de sýkýþtýrdým. Aslýnda paketten bir þey olmayacaðý daha ortaokuldan belliydi. O zaman da böyle ortaokul set paketi, lise set paketi altýnda kýrtasiye setleri olurdu. Ýçine de birkaç renkli kalem atarlardý. Güya bu paketi aldýðýmýzda hem tüm defter iþini çözecek hem de bedava simli kalemlerimiz olacaktý. Evet, alýrdýk bu paketten. Hiç de memnun kalmazdýk ama. Defterleri ince çýkardý, öðretmen daha kalýnýný isterdi falan. Evet, o yüzden bu paketten de birþey çýkmayacak. Ha, bir de 'paket oldu gitti' var. Dünyadaki tüm insanlar ayný anda ayný þeyi düþünse bence dünyayý yerinden oynatabiliriz. Çok olmasa da bile ekseni kayar, meridyeni deðiþir. Hem fiziksel, hem manevi. Ne saçlardaki beyazlýklar, ne kýrýþýklýklar, ne de cilt sarkmalarý. Hiçbirþey beni aniden kurduðum 'Makine basmaz' cümlesi kadar ihtiyarlýða yaklaþtýrmadý. O an ihtiyarlýða en çok yaklaþtýðým andý þu fani dünyada. Bilgisayara; makine, printer'a da basmaz þeklinde tanýmlamýþým. Birden çok büyük umutsuzluða düþtüm. Zaten dýþarda millet feysbukta ne yapýyor haberim yok o yönden biraz ezikleniyorum da bilgisayara makine demek biraz aðýr geldi. Ve ilk yaðmur Ve Ortaçgil mevsimi.. Kendimi ilk kez ortaokulda Öðretmen'e 'Hoca' dediðim an büyümüþ hissettiydim. Artýk hiçbir þey eskisi gibi olmayacaktý besbelli. Hoca hem havalý hem de abilere ait bir þeydi. Meltem Cumbul'un Güneydoðu'da bir köye o veya bu þekilde yerleþmesi ve o cip senin, bu araba benim, bu kötü oyuncu senin resmen ordan ora kaçýrýlmasýný zihnim bir türlü unutmuyor. Herkesler þiveli þiveli konuþurken Meltem'in 'Nasýl Yani' ses tonundaki þivesiz konuþmasý da baþka bir detay. 'Afiyetle ne güzel yenir aþkým, üstüne de tarçýn serpilir' diye þarký sözü duydum. Sonra Türkçe pop nasýl öldü? Aha böyle. Bazý insan zorla evini gezdirtmeye bayýlýyor. Hani rastgele sizi görmüþ, yani misafirliðe gitmemiþsiniz. Ki, benim huyumdur misafirliðe gittiðim evi gezebilirim. Ev sahibi beni gezdirtmezse zorla da isterim. Öyle de yüzsüzlük. Fakat, çok tanýdýk olmayan insanýn bunu ýsrarla yapmaya çalýþmasýnýn mantýðýný çözemedim. Ses sistemin Bang & Olufsen olsa çaðýr göster. Yok yeni bir þeyler yaptý ya, ille bir bahaneyle o evi türbe gibi gezdireceksin. Ýþte fabrikasyon mutfak, koltuk, duvar kaðýdý. Tamam, evin çok þahane. Oldu mu? Mutlu oldun mu? Hadi þimdi gel çok sýkýcý koltuðuna oturup, onun parlak taþlý yastýklarýna bakalým uzun uzun. Ýstenmeyen damat nasýlsýn? Senin iþinin zorluðu da nasýl anlatýlýr bilemedim ki!.. Belli ki kaynana, kaynata seni sevmiyor. Ama direk olarak laf da sokmuyorlar. Belki kýzýmýz vazgeçer halet-i ruhiyesi var kendilerinde. Halet-i ruhiye'yi yanlýþ yazmýþ olabilirm, inadýna Google'a bakmýyorum, böyle bir akým yaratalým mý? Hah, damat seni unutmadým. Evet fark ettin mi? Seni görmezden geliyorlar ki, bence bu en kötü dýþlanma þekli. Git demiyor, sevgi de yok, kavga da yok, tamamen olsan da olur olmasan da olur muamelesi. Ýþte bu çok acýklý be damat. Þu dünyada da kuzey kutbunu gören adam var ya, bir de belgesel çekmiþ biz normallerin canýný çektiriyor. Yani biraz ayýp. Hem de çok ayýp. Çok çýlgýn, özgür, nerde akþam orda sabahlý bir hayat yaþayacekken son anda düz bir hayatý tercih etmiþ adamýn isyaný ve yeni iphone5s'ini ayni karede görmeseydim keþke. Ailesi izin verseymiþ hayatta maaþlý iþte çalýþmazmýþ. Sabah erken kalkmazmýþ, orda burda gezer bir þekilde hayatýný sürdürürmüþ. Ardýndan iphone 5S'ini övdürttüm de ancak kendine geldi. Hoþgeldin düz dünyaya, hoþgeldin. Müthiþ bir ilk bakýþ, çok hoþlanmýþsýn. Çeþit türlü nazlanmaya, endama göðüs gelip bir iliþki baþlatmýþsýn. Orkideler, mesajlar, hal hatýr sormalar, Hollywood erkeði hassasiyetine ulaþmýþsýn. Ne oldu? Seninki aniden dramatiðe baðladý. Hayatý sana zindan etmeye baþladý. 'Kördüðümlü' mesaj yazmaya baþladý. Ýþte en çok o ilk bakýþ aklýna gelir. Mevsimlerden yaz ise, hay bakmaz olaydým olur. Eðer mevsim sonbaharsa; anýlar anýlar. Yazdan geriye bir sürü hoþ aný kaldý Karpaz'dan, Girne'den eðlence, Maðusa'dan gençlik kaldý. Kusura bakma Lefkoþa, senden sadece ve sadece düzensizlik ve çöp kaldý. Bu da senin payýn demek.

11 6 Ekim Ahmed Arif'den Leylâ Erbil'e: "Kulluðum, divaneliðimle ellerini, gözlerini öperim."...kitap... Ahmed Arif'in Leylâ Erbil'e yazdýðý mektuplar en sonunda yayýmlandý. "Leylim Leylim" adlý kitapta arasýnda yazýlmýþ 60'tan fazla mektup var. Kitabýn editörü Ruken Kýzýler, sunuþ yazýsýnda þöyle diyor: "Mektup, mektubu yazan ve gönderen ile mektubu alan ve okuyan arasýndaki gizdir. Bu iki kiþinin arasýndaki giz silinemeyecek/deðiþtirilmeyecek bir biçimde kâðýda aktarýlmýþ, söz uçamayýp çakýlý kalmýþtýr. Tam da bu yönüyle 'kaleme alýndýðý anýn gerçekliði' zaman tarafýndan aþýndýrýlamadan, tüm tazeliði içinde korumaya alýnmýþtýr." Zamanýn aþýndýramayacaðý mektuplarda Diyarbakýr'da sürgün Ahmed Arif'in sýkýntýlarý var: Adeta ölümle yaþam arasýnda gidip gelen bir sarkaç. Öte yanda, siyasi baskýlar, yayýn dünyasýnýn ikiyüzlü yaný... Ama daha önemlisi, okurken "demek böylesi de yaþanmýþ" dedirten büyük bir aþk... Ahmed Arif "Leylim" diye baþladýðý bir mektubu þöyle sonlandýrýyor: "Kulluðum, divaneliðimle ellerini, gözlerini öperim. Öpüyorum ama doyamýyorum. Mutluluk ya da cehennem bu galiba. Sana doymak, korkunç ahmaklýk olur." Aþktan öte büyük bir hayranlýk onunkisi: "Cihan insanlarý içinde en güzel, en iyi ve en namuslusu sensin." Hatta kimi zaman Leylâ Erbil'i kutsuyor: "Bu senin hiçbir peygambere, hiçbir kahramana kýsmet olmayan büyüklüðünden... Güzelliðinden... Kutlu ve saygýya layýk oluþundandýr." Bir yerde de þöyle diyor: "Ýncil gibi, Tevrat gibisin Leylim. Hilesiz, arý ve duru." Bunca paye biçtiði, Tanrýlar katýna yükselttiði kadýný da herkese tanýtmak istiyor: "Elim erse, ayaðým tutsa, seni bütün cihanýn görebileceði bir kuleye çýkarýr ve baðýrýrdým. 'Ýþte insan buna derler! Böyle olmaya çalýþýn!' Ýki milyar beþ yüz milyon Âdem evladýnýn seni tanýmalarýný, öðrenmelerini istiyorum." Zaten "Hasretinden Prangalar Eskittim" þiiri de "Seni, anlatabilmek seni" dizeleriyle baþlýyor. Ahmed Arif, ayný adý taþýyan kitabýndaki birçok þiiri Leylâ Erbil'e yazar. "Maviye, maviye çalar gözlerin, yangýn mavisine" dediði, "de be aslan karam, de yiðit karam" diye seslendiði, "oy sevmiþem Ahmed Arif, Leylâ Erbil'i sade þairliðine deðil, hayatta kalmasýna da neden olarak görüyor. Sürgünlüðün sýkýntýlarýyla uðraþýrken, yokluk çekerken Leylâ Erbil onu hayata baðlayan bir köprü gibi: "Ne tuzsuz þeydi þu dünya be. Geldin, buldun, þenlendirdin, insan ettin beni." ben seni" diyerek içini döktüðü ondan baþkasý deðildir. Mektuplarýnýn yanýnda, yayýmladýðý tek þiir kitabýnda yer alan ya da o dönemde dergilerde yayýmlanan þiirleri de gönderir. Birinde "Sana ulaþmadan, kavuþmadan da bazý iyi mýsralar yakaladýðým oluyordu. Senden sonra, yahut seninle daha bir þair oldum" demekten kendini alamýyor, ancak þerh düþüyor sözüne. 16 Temmuz 1955 yýlýndaki baþka bir mektubunda da benzer ifadeler var: "Benim her þiirimde varsýn ve olacaksýn. Ama dünyanýn en dehþet þiiri bile 'sen' olamaz. Bunu yaþamak gerek. En asýl gerçek bu iþte." Ahmed Arif, onu sade þairliðine deðil, hayatta kalmasýna da neden olarak görüyor. Sürgünlüðün sýkýntýlarýyla uðraþýrken, yokluk çekerken Leylâ Erbil onu hayata baðlayan bir köprü gibi: "Ne tuzsuz þeydi þu dünya be. Geldin, buldun, þenlendirdin, insan ettin beni." Peki, Ahmed Arif, aþkýna karþýlýk buldu mu? Kýzýler sunuþ yazýsýnda bu soruyu yanýtlýyor: "Leylâ Haným bu mektuplarda dostluk sýnýrýný çizmiþ ve bu sýnýrý gün geçtikçe derinleþtirmiþti. Ahmed Arif'in bu konumu kabullendiði mektuplarýndan anlaþýlýyor." Gerçekten de duygularýný ifadeden geri duramasa da kabullenmiþlik büyük ozanýn satýrlarýna yansýyor. Hitaplar "câným dostum"a evrilirken "dostluk avucumuza sýcacýk bir kuþ gibi konmuþ bir kere" diye yazýyor: "Ama bunda benim yüküm daha aðýrmýþ ne çýkar? Ya ben bundan hoþnutsam? Ya senin sade var olman bile beni saadetten çýldýrtacak tatta bir gerçekse?"...kitap...

12 UPUZUN BÝR DAÐ ETEÐÝNDE M.KANSU (Haziran 2013, Lefkoþa) yaz giriþi, kuru yapraklar nasýl havalanmýþsa. sonra, upuzun daðýn eteðindeki pýnarýn suyunu aramak. ve, bir kuþ gibi uçmak denizin üstündeki boþluða; buradan, sessizlik çýkacak ve belki unutacak kendi boþluðunu da gökyüzü. neleri aradýk pýnar suyunda; üstümüze yuvarlanan upuzun daðýn gölgesinde. ve bu gölgeden kaçýrýrcasýna kendimi, gözlerimin önünde O kuþ uzaklaþan uçtukça.