TRB2 BÖLGESİ MEVCUT DURUM ANALİZİ TURİZM SEKTÖRÜ

Transkript

1 TRB2 BÖLGESİ MEVCUT DURUM ANALİZİ TURİZM SEKTÖRÜ 2011

2 İÇİNDEKİLER 1. BİTLİS İLİ TURİZM POTANSİYELİ... 4 Turizm Arzı... 4 Konaklama Kapasitesi... 4 Seyahat Organizasyonu İşletmeleri... 5 Yiyecek-İçecek İşletmeleri... 5 Kayak Merkezleri... 5 İstihdam... 7 Turizm Talebi... 7 Ülkelere Göre Konaklama Durumu... 7 Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Durumu HAKKARİ İLİ TURİZM POTANSİYELİ Turizm Arzı Konaklama Kapasitesi Seyahat Organizasyonu İşletmeleri Yiyecek - İçecek İşletmeleri İstihdam Turizm Talebi Ülkelere Göre Konaklama Durumu Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Durumu MUŞ İLİ TURİZM POTANSİYELİ Turizm Arzı Konaklama Kapasitesi Seyahat Organizasyonu İşletmeleri Yiyecek - İçecek İşletmeleri İstihdam Turizm Talebi Ülkelere Göre Konaklama Durumu Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Durumu VAN İLİ TURİZM POTANSİYELİ Turizm Arzı Doğal Kaynaklar Konaklama Kapasitesi

3 Seyahat Organizasyonu İşletmeleri Yiyecek-İçecek İşletmeleri Gevaş-Abalı Kayak Merkezi İstihdam Turizm Talebi Ülkelere Göre Konaklama Durumu Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Durumu

4 1. BİTLİS İLİ TURİZM POTANSİYELİ Turizm Arzı Bitlis ili turizm arz kaynakları doğal kaynaklar, tarihi ve kültürel kaynaklar, konaklama kapasitesi, seyahat organizasyonu sağlayan işletmeler, yiyecek içecek işletmeleri ve eğlence işletmeleri açılarından ele alınmıştır. Konaklama Kapasitesi Kültür ve Turizm Bakanlığı nın tesis istatistiklerinden elde edilen veriler ışığında, ilin konaklama kapasitesinin yıllar itibarı ile yapısı incelenmiş; ayrıca güncel veriler ile de ilçe bazındaki tesis kapasiteleri değerlendirilmiştir. Tablo 1: Bitlis İli Bakanlık Yatırım ve İşletme Belgeli Otel Kapasitesi ( ) Yıllar TURİZM YATIRIMI BELGELİ TURİZM İŞLETMESİ BELGELİ Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı yılından 2006 yılına kadar yatırım belgeli olarak görünen tesis ve yatak sayılarının 2007 ve 2008 yıllarında yatırım belgeli işletme özelliğinden çıktıkları ancak bu yatırımların işletme belgeli yatak sayısına dönüşmediği görülmektedir. Bu durum planlanan yatırımların gerçekleştirilmediğini düşündürmektedir yılları arasındaki yatırım belgeli işletmelerin girişimcilerinden yatırım belgeli işletmelerin planlandığı gibi işletme belgeli işletmelere neden dönüştürülmedikleri öğrenilmelidir. Tablo 2: Bitlis Bakanlık İşletme ve Belediye Belgeli Otel Kapasitesi (2010, Temmuz) İl İlçe Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Kapasitesi Turizm İşletme Belgeli Merkez 1 (***) Ahlat 1 (***) Tatvan 1 (***) Toplam Belediye Belgeli Bitlis Merkez Ahlat Adilcevaz Güroymak Tatvan Toplam İL TOPLAMI Kaynak: T.C. Bitlis Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2010) 4

5 Tatvan, şehirde konaklama tesislerinin en yoğun olduğu ilçedir. TRB2 Bölgesi illeri arasında, özellikle kültür turizmi açısından potansiyeli yüksek olan Bitlis il ve ilçelerinde, gerek nitelik gerekse nicelik olarak otel ve otel dışı konaklama tesisleri yetersizdir. Seyahat Organizasyonu İşletmeleri Bitlis ilinde 2 tanesi A grubu (Tatvan ilçesinde) ve 1 tanesi B grubu (biri Merkez diğeri Tatvan şubesi 2 ofis) olmak üzere 3 adet seyahat acentesi hizmet vermektedir (TÜRSAB Van Bölgesel Yürütme Kurulu, 2010 Temmuz). Yiyecek-İçecek İşletmeleri İldeki konaklama tesislerinden, Ahlat Selçuklu ve Bitlis Hanedan Otellerinin lokanta, bar gibi bölümleri vardır. Bunlar dışında ilde, turizm işletme belgeli yeme-içme tesisi bulunmamaktadır. Bitlis merkezde 10, Adilcevaz da 2, Ahlat ta 2, Tatvan da 8 olmak üzere toplam 22 adet belediye belgeli yeme-içme tesisi bulunmaktadır. İlde belgeli eğlence merkezi bulunmamaktadır. Kayak Merkezleri Nemrut Kayak Merkezi: Nemrut Dağı ve Krater Gölü nün turizm ve çekim merkezi potansiyeli dikkate alınarak 1. Derece Doğal Sit Alanı olan Nemrut Kalderası nın güneydoğusunda, kış sporlarına yönelik kayak ve kış sporları merkezi olarak belirlenen alan 2002 yılında Ahlat Turizm Merkezi sınırları içerisine alınmıştır m. toplam hat uzunluğuna, 3 adet piste, 75 m. pist genişliğine sahip merkezde, kişi/saat kapasiteli bir telesiyej ile 30 odalı, tadilat ve tefrişatı devam eden bir konaklama tesisi de bulunmaktadır. (Bitlis Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü, 2007) Mülkiyeti İl Özel İdareye ait olan kayak merkezi 2009 yılı itibarı ile özel işletmeye devredilmiş, ancak 2009 yılında işletilememiştir. Çiftkaya Kayak Merkezi: Kayak merkezi şehir merkezinin içinde yer almaktadır yılında faaliyete geçen kayak merkezinde 35 odalı, 70 yataklı, 1 kafeterya, 1 yemekhane ve 50 otoparklı konaklama tesisi mevcuttur yılında kurulan ve bu yıl içerisinde modernizasyonu öngörülen teleski kayakçıları metreden 1750 metreye çıkarmaktadır. Teleskinin uzunluğu 950 metre olup, saatte 600 kişi taşıma kapasitesine sahiptir. Bitlis Kayak merkezinde Orta ve zor derecede 4 pist mevcut. Kar kalınlığı yaklaşık 2 metre ortalama civarındadır. Gençlik ve Spor İl Müdürlüğü ne bağlı olan tesis daha çok sporculara yönelik faaliyetler için kullanılmaktadır. Rahva Kayak Merkezi: Bitlis, Muş ve Tatvan yol ayrımında yer almaktadır. Merkezde 600 m. ( ) olmak üzere 2 adet baby lift pist bulunmaktadır. İl Emniyet Müdürlüğü tarafından kullanılmakta olan merkez, günü birlik hizmet vermekte olup herhangi bir tesis bulunmamaktadır yılında ticari açıdan hizmet vermemiştir. 5

6 Dideban Kayak Merkezi: 300 m.lik bir baby lift pisti bulunan, günü birlik hizmet veren merkezde herhangi bir tesis bulunmamaktadır. Dideban spor kulübü tarafından işletilmektedir. Şekil 1: Bitlis İli Kar Yağışlı Gün ve Karla Örtülü Gün Sayıları ( ) Şekil 2: Bitlis İli Maksimum Kar Kalınlığı (cm) ( ) Kaynak: Van Meteoroloji Bölge Müdürlüğü ( ) Kaynak: Van Meteoroloji Bölge Müdürlüğü ( ) Bitlis, TRB 2 Bölge illeri içerisinde, iklim verilerine göre kış turizmi potansiyeli en yüksek ildir. Aralık ve Mart ayları arasında gerek karla örtülü gün sayısı, gerekse kar kalınlığı en yüksek değerleri almaktadır. 6

7 İstihdam Bitlis ilinde konaklama işletmelerinde 18 kadın 113 erkek, yiyecek içecek işletmelerinde 21 kadın 324 erkek çalışmaktadır. (Bitlis Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü, 2010, Temmuz) Seyahat acentelerindeki istihdama ilişkin herhangi bir veri elde edilememiştir. Turizm sektöründeki işgücünün niteliğine ilişkin bir araştırma olmadığından bu konuda yorum yapmak mümkün olmamaktadır. Fakat gözlemlere dayalı olarak işgücünün niteliğinin düşük olduğu ifade edilebilir. Rakamların kayıt dışı istihdamı içermediği de dikkate alınmalıdır. Turizm Talebi Bitlis ili turizm talebi, ilde konaklayan yerli ve yabancı sayıları, işletme ve belediye belgeli tesisler açısından değerlendirilmiş; otellerin doluluk oranlarına da değinilmiştir. Ayrıca, talebe ilişkin bir diğer veri olarak, konaklayan yabancıların geldikleri ülkeler de yıllar itibarı ile ele alınmış, hedef pazarların belirlenmesine çalışılmıştır. Ülkelere Göre Konaklama Durumu Bitlis te konaklayan yabancı turist sayıları yıllar itibarıyla, gelen turistlerin ülkelerine göre incelendiğinde, Bitlis e en çok gelen ve geceleme yapan turistlerin yıllara göre farklı milliyetlerden oldukları görülmektedir. 7

8 Şekil 3: Bitlis Bakanlık İşletme Belgeli Otellerde Konaklayan Turist Dağılımları ( ) Hollanda (374) 16% Diğer (300) 13% Benelüx Ülkeleri (386) 17% 2002 Yılı Almanya (1259) 54% Diğer (446) 42% 2003 Yılı İskandinav Ülkeleri (86) 8% Almanya (131) 12% İsrail (405) 38% Diğer (255) 21% İtalya (80) 7% İsrail (176) 15% 2004 Yılı Almanya (681) 57% Diğer (690) 27% Benelüx Ülkeleri (333) 13% 2005 Yılı İsrail (620) 25% Almanya (870) 35% 8

9 Diğer (292) 26% Danimark a (70) 6% İskandinav Ülkeleri (100) 9% 2006 Yılı Almanya (677) 59% Bununla birlikte Almanya dan gelen turistler sayı itibarı ile 1. sıradadır. Almanya'yı diğer Avrupa ülkelerinden gelen yabancı turistler izlemektedir. İsrail den gelen yabancı turistler de Bitlis i ziyaret etmektedir. Bu çeşitlilik, Bitlis in pek çok pazar tarafından çekici bulunduğunu göstermektedir. Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Durumu Bitlis ilinde yıllar itibariyle bakanlık işletme belgeli tesislerde konaklayan yerli ve yabancı turist sayıları, geceleme sayıları, ortalama kalış süreleri ve işletmelerin doluluk oranları turizm talebinin ve talep eğiliminin gözlenebileceği verilerdir. Tablo 3: Bitlis İli Bakanlık İşletme Belgeli Tesis Konaklama İstatistikleri Yıllar Konaklayan Kişi Sayısı Geceleme Sayısı Ortalama Kalış Süresi Doluluk Oranı Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam ,1 16,8 18, ,5 14,1 18, ,1 1,1 1,1 2,3 12,5 14, ,5 1,5 1,5 5 20, ,1 1,2 1,2 4,4 15,7 20,1 Ortalama kalış süresi açısından veriler incelendiğinde yerli ve yabancı turistlerin ortalama kalış sürelerinin benzerlik göstererek 2 günden daha az olduğu söylenebilir. Doluluk oranlarına bakıldığında bu oranın büyük bir kısmının yerli turistlerden oluştuğu ve yabancıların oranının % 5 in altında kaldığı görülmektedir. İşletmelerin toplam doluluk oranları % 20 civarlarında olması, düşük doluluk oranıyla faaliyette bulunduklarını göstermektedir. Bu durum da kar marjının düşmesine, işletmenin nitelik olarak da kendisini zaman içinde yenileyememesine neden olmakta, nitelik kaybı talebi de olumsuz etkilemektedir. 9

10 Şekil 4: Bitlis İşletme Belgeli Tesislerde Konaklayan Kişi Sayıları Bitlis te, hem bakanlık işletme belgeli tesislerde hem de belediye belgeli tesislerde, konaklayan toplam turist sayısı içinde yabancıların oranı çok düşüktür yılından sonra yabancı ve yerli turist sayısında önemli bir artış meydana gelmiştir. Ortalama kalış süresi açısından verileri incelendiğinde yerli ve yabancı turistlerin ortalama kalış sürelerinin 2 günden daha az olduğu söylenebilir. Tablo 4: Bitlis İli Belediye Belgeli Tesis Konaklama İstatistikleri Yıllar Konaklayan Kişi Sayısı Geceleme Sayısı Ortalama Kalış Süresi Doluluk Oranı Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam ,2 1,1 1,1 1, , ,4 1,2 1,2 1, , ,3 1,2 1,2 0,9 18,8 19, ,6 1,4 1,5 2,2 21, ,4 1,3 1,3 2,1 23,3 25,5 Doluluk oranlarına bakıldığında doluluk oranının arttığı ancak bu oranın yerli turistler tarafından oluştuğu yabancı doluluk oranının % 2 in altında kaldığı görülmektedir. Şekil 5: Bitlis Belediye Belgeli Tesislerde Konaklayan Kişi Sayıları 10

11 Bakanlık işletme belgeli ve belediye belgeli konaklama işletmelerine ait veriler karşılaştırıldığında yabancı turistlerin belediye belgeli tesislerde konaklamayı tercih ettikleri görülmektedir. Bakanlık işletme belgeli tesislerin standartlarının belediye belgeli tesislerden daha üstün olmasına rağmen yabancı turistlerin belediye belgeli tesisleri tercih etmelerinin sebepleri araştırılmalıdır. 2. HAKKARİ İLİ TURİZM POTANSİYELİ Turizm Arzı Hakkâri ili turizm arz kaynakları doğal kaynaklar, tarihi ve kültürel kaynaklar, konaklama kapasitesi, seyahat organizasyonu sağlayan işletmeler, yiyecek içecek işletmeleri ve eğlence işletmeleri açılarından ele alınmıştır. Şekil 6: Hakkari İli Kar Yağışlı Gün ve Karla Örtülü Gün Sayıları ( ) Şekil 7: Hakkâri Maksimum Kar Kalınlığı (cm) ( ) Kaynak: Van Meteoroloji Bölge Müdürlüğü ( ) Kaynak: Van Meteoroloji Bölge Müdürlüğü ( ) 11

12 Hakkari ilindeki dağlara ilişkin herhangi bir bilimsel araştırma, çalışma ya da ölçüm mevcut değildir. Kış turizmi potansiyeline yönelik eldeki tek veri iklim verisidir. Herhangi bir kayak tesisi bulunmayan Hakkâri ili iklim verilerine bakıldığında, Aralık ve Mart ayları boyunca gerek karla örtülü gün sayısı gerekse kar kalınlığının maksimum düzeyde olduğu görülür. Konaklama Kapasitesi Kültür ve Turizm Bakanlığından yatırım ve işletme belgeli tesislerin ayrıntılı dağılımı incelendiğinde, arz artışına yol açacak bir talep olmadığını göstermektedir yılından 2006 yılına kadar yatırım belgeli olarak görünen yatak sayılarının 2007 ve 2008 yıllarında yatırım belgeli işletme özelliğinden çıktıkları ancak bu yatırımların işletme belgeli yatak sayısına dönüşmediği görülmektedir. Tablo 5: Hakkari Bakanlık Yatırım ve İşletme Belgeli Otel Kapasitesi ( ) Yıllar TURİZM YATIRIMI BELGELİ TURİZM İŞLETMESİ BELGELİ Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Planlanan yatırımların gerçekleştirilmediği izlenmektedir yılları arasındaki yatırım belgeli işletmelerin girişimcilerinden yatırım belgeli işletmelerin planlandığı gibi işletme belgeli işletmelere neden dönüştürülmedikleri öğrenilmelidir. Tablo 6: Hakkari Bakanlık İşletme ve Belediye Belgeli Otel Kapasitesi (2010, Temmuz) İl İlçe Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Kapasitesi Turizm İşletme Belgeli Merkez 1 (***) Merkez 1 (*) Yüksekova 1 (***) Yüksekova 1 (**) Bitlis Toplam Belediye Belgeli Şemdinli Yüksekova Toplam İL TOPLAMI Kaynak: Hakkari İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2010) 12

13 Yüksekova ilçesinde yoğunlaşan otel sayısı da ilçenin dağlar arasındaki bir ovada kurulması, üç ülkenin birleştiği noktada bulunması, köylerden aldığı çok sayıdaki iç göç ile çevre ilçelere göre daha cazip olması ile açıklanabilir. Seyahat Organizasyonu İşletmeleri TÜRSAB Van Bölgesel Yürütme Kurulundan alınan 2010 yılı Temmuz ayı verilerine göre, Hakkâri ilinde, 4 A grubu 1 B grubu olmak üzere toplam 5 seyahat acentesi kayıtlıdır (TÜRSAB Van Bölgesel Yürütme Kurulu, 2010 Temmuz). Yiyecek - İçecek İşletmeleri Hakkari ilinde turizm işletme belgeli yeme-içme tesisi bulunmamaktadır. İl merkezinde belediye belgeli 7 adet yeme içme ünitesi bulunmaktadır (Hakkâri İl Kültür Turizm Müdürlüğü, 2010, Temmuz) İstihdam Hakkâri ilinde seyahat acentelerinde 1 kadın 2 erkek, yiyecek içecek işletmelerinde 10 kadın 146 erkek çalışmaktadır (Hakkâri Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü, 2010, Temmuz). Konaklama işletmelerindeki istihdama ilişkin herhangi bir veri elde edilememiştir. Turizm sektöründeki işgücünün niteliğine ilişkin bir araştırma olmadığından bu konuda yorum yapmak mümkün olmamaktadır. Fakat gözlemlere dayalı olarak işgücünün niteliğinin düşük olduğu ifade edilebilir. Aynı zamanda rakamların kayıt dışı istihdamı içermediği dikkate alınmalıdır. Turizm Talebi Ülkelere Göre Konaklama Durumu Geldikleri ülkelere göre Hakkâri de konaklayan yabancı turist ve geceleme sayıları yıllar itibarı ile Grafiklerle gösterilmiştir. Hakkâri ye en çok gelen ve geceleme yapan turistlerin İranlı oldukları görülmektedir. Diğer ülkelerden gelen turist sayılarının yıllar itibarı ile istikrarsız olması Hakkâri için istikrarlı pazarın İran olduğunu göstermektedir. 13

14 Şekil 8: Hakkari Bakanlık İşletme Belgeli Otellerde Konaklayan Turist Dağılımları ( ) Diğer (127) İskandina17% v Ülkeleri (52) 7% Irak (87) 11% 2002 Yılı İran (494) 65% Diğer (78) İtalya(119% 2) Almany 3% a (24) 6% 2003 Yılı İran (287) 72% Diğer (126) 23% Almanya (43) 8% Fransa (63) 12% 2004 Yılı İran (305) 59% Diğer (1227) 76% 2005 Yılı İran (294) 18% Almanya (48) Irak 3% (41) 3% Diğer (30) Irak (34) 8% 10% Fransa (83) 23% 2006 Yılı İran (208) 59% 14

15 Bununla birlikte, İran pazarı incelediğinde, 2005 yılında ülkemize giriş yapan İranlı nın % 16,2 sine tekabül eden kişi, Hakkari Esendere sınır kapısından şehre girmiştir. Bu oran, Esendere sınır kapısından yapılan girişlerin % 99,4 üne tekabül etmektedir. İranlı lar tarafından, Ağrı - Gürpınar ( kişi) ve Kilis- Öncü Pınar ( kişi) kapıları daha fazla rağbet görmüştür (Türkiye İstatistik Kurumu). Bir diğer açıdan bakıldığında; Hakkari iline giriş yapan İranlı dan sadece 294 kişi ilde konakladığı söylenebilir. Aynı yıl Van İl'ine İranlı nın Kapıköy demiryolu ile giriş yaptığı ve Van İli'ne konaklayan İranlı ile birlikte değerlendirildiğinde dahi konaklama oranları oldukça düşüktür yılında da durum pek farklı seyretmemektedir. Ülkemize giriş yapan İranlı nın % 9,2 sine tekabül eden kişi Hakkari Esendere sınır kapısını tercih etmiştir. Bu oran, Esendere sınır kapısından yapılan girişlerin %98,8 ine tekabül etmektedir. İranlılar tarafından, Ağrı Gürbulak ( kişi), Kilis Öncüpınar ( kişi) ve İstanbul Atatürk Havalimanı ( kişi) daha çok tercih edilmiştir (Türkiye İstatistik Kurumu). Aynı yıl, Hakkari İli'ne Esendere sınır kapısından İranlı giriş yaparken sadece 208 i ilde konaklamıştır. Van ilinde konaklayan İranlı ile birlikte değerlendirildiğinde bile konaklama oranı % 4,37 lerde kalmaktadır. İran pazarından daha fazla faydalanabilmek için, İranlıların daha çok hangi destinasyonları tercih ettikleri, harcama alışkanlıkları ve beklentilerine yönelik araştırma ve anketler yapılmalıdır. Ayrıca, bir turistin bölgeye ve şehre ilişkin ilk izlenimini elde ettiği Esendere sınır kapısının da çevre düzenlemesine ve koşullarının iyileştirilmesine ihtiyaç vardır (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Profesyonel Tur Rehberi, 2010, Temmuz). Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Durumu Hakkâri ilinde yıllar itibariyle bakanlık işletme belgeli tesislerde konaklayan yerli ve yabancı turist sayıları, geceleme sayıları, ortalama kalış süreleri ve işletmelerin doluluk oranları incelenmiştir. Tablo 7: Hakkari Bakanlık İşletme Belgeli Tesis Konaklama İstatistikleri ( ) Yıllar Tesise Geliş Sayısı Geceleme Sayısı Ortalama Kalış Süresi Doluluk Oranı Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam ,3 1,2 1,2 0,7 27,3 28, ,3 1,2 1,2 2,2 31,1 33, ,7 1,4 1,4 0,7 52, ,8 1,4 1,4 0, , ,4 2,1 2,1 0,1 61,4 61,4 Hakkâri de bakanlık işletme belgeli tesislerde konaklayan toplam turist sayısı içinde yabancıların oranı çok düşüktür yılından sonra yabancı turist sayısında önemli bir düşüş meydana gelmiştir. Ortalama kalış süresi açısından verileri incelendiğinde yerli ve yabancı turistlerin ortalama kalış sürelerinin benzerlik göstererek 2 günden daha az olduğu söylenebilir. Doluluk oranlarına bakıldığında doluluk oranının arttığı ancak bu oranın yerli turistler tarafından oluştuğu yabancıların oranının %1 in altında kaldığı görülmektedir. 15

16 Şekil 9: Hakkari İşletme Belgeli Tesislerde Konaklayan Kişi Sayıları Hakkâri ilinde yıllar itibariyle belediye belgeli tesislerde konaklayan yerli ve yabancı turist sayıları, geceleme sayıları, ortalama kalış süreleri ve işletmelerin doluluk oranları incelenmiştir. Tablo 8: Hakkâri Belediye Belgeli Tesis Konaklama İstatistikleri ( ) Yıllar Tesise Geliş Sayısı Geceleme Sayısı Ortalama Kalış Süresi Doluluk Oranı Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam ,4 32,7 33, ,7 23,5 30, ,5 28, ,1 3,8 1,2 20,9 49, ,1 1,7 1,6 1,4 20,9 22,3 Hakkâri de belediye belgeli tesislerde konaklayan toplam turist sayısı içinde yabancıların oranı çok düşüktür yılından sonra yabancı turist sayısında önemli bir düşüş meydana gelmiştir. Ortalama kalış süresi açısından verileri incelendiğinde yerli ve yabancı turistlerin ortalama kalış sürelerinin 2007 yılı hariç benzerlik göstererek 2 günden daha az olduğu söylenebilir. Doluluk oranlarına bakıldığında doluluk oranının arttığı ancak bu oranın yerli turistler tarafından oluştuğu yabancıların oranının %2 in altında kaldığı görülmektedir. Tablo 9: Hakkari Belediye Belgeli Tesislerde Konaklayan Kişi Sayıları 16

17 Bakanlık işletme belgeli ve belediye belgeli konaklama işletmelerine ait veriler karşılaştırıldığında yabancı turistlerin belediye belgeli tesislerde konaklamayı tercih ettikleri görülmektedir. Bakanlık işletme belgeli tesislerin standartlarının belediye belgeli tesislerden daha üstün olmasına rağmen yabancı turistlerin belediye belgeli tesisleri tercih etmelerinin sebepleri araştırılmalıdır. 3. MUŞ İLİ TURİZM POTANSİYELİ Turizm Arzı Muş ili turizm arz kaynakları doğal kaynaklar, tarihi ve kültürel kaynaklar, konaklama kapasitesi, seyahat organizasyonu sağlayan işletmeler, yiyecek içecek işletmeleri ve eğlence işletmeleri açılarından ele alınmıştır. Muş Kayak Evi: Güzeltepe Köyü mevkiinde bulunan kayak evi İl Özel İdaresince yapılmış ve hizmete sunulmuştur. 2 adet 300 metrelik baby-lift bulunmaktadır. 820 m. uzunluğunda teleski ve tesis, kafeterya mevcuttur. Şekil 10: Muş Maksimum Kar Kalınlığı (cm) ( ) Kaynak: Van Meteoroloji Bölge Müdürlüğü, Muş ilindeki kar kalınlığı üç ay boyunca 100 cm. üzerindir. Karla örtülü gün sayısı ise Ocak ve Şubat aylarında olmak üzere yılda iki defa 20 günün üzerindedir. Bursa Uludağ Kayak Merkezi nde kar kalınlığının 3 metre (Türkiye Kayak Federasyonu) Erzurum Palandöken Kayak Merkezi nde 2 ila 3 metre (Türkiye Kayak Federasyonu) Bolu Kartalkaya Kayak Merkezinde ise 2,5 metre (Türkiye Kayak Federasyonu) olduğu da göz önüne alınırsa, Muş İli nin iklim verileri açısından kış turizmi potansiyelinin düşük olduğu söylenebilir. Muş kayak evi tesisleri de amatör sporcularla ve yerel halk tarafından kullanılmaktadır. 17

18 Konaklama Kapasitesi Kültür ve Turizm Bakanlığından yatırım ve işletme belgeli tesislerin ayrıntılı dağılımı incelenmiştir yılları arasında konaklama kapasitesinde herhangi bir artış olmadığını görülmektedir. Bu durum arz artışına yol açacak bir talep olmadığını göstermektedir. Tablo 10: Muş Turizm Yatırım ve İşletme Belgeli Tesis Sayıları ( ) Yıllar TURİZM YATIRIMI BELGELİ TURİZM İŞLETMESİ BELGELİ Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı İlçeler düzeyinde ayrıntıları ile incelendiğinde de tesislerin merkez ilçede yoğunlaştığı görülmektedir. Tablo 11: Muş Bakanlık İşletme ve Belediye Belgeli Otel Kapasitesi (2010,Temmuz) İl İlçe Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Kapasitesi Turizm İşletme Belgeli Merkez *** Merkez ** Malazgirt *** Bulanık ** Muş Toplam Belediye Belgeli Merkez Varto Bulanık Toplam İL TOPLAMI Kaynak: Muş İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (2010) Dikkati çeken bir diğer hususta işletme belgeli tesislerin görece daha az olması beklenirken, işletme belgeli otel sayısı ile belediye belgeli tesis sayısının eşit olmasıdır. Seyahat Organizasyonu İşletmeleri Muş ilinde 3 A grubu 1 B grubu olmak üzere toplam 4 seyahat acentesi kayıtlıdır (TÜRSAB Van Bölgesel Yürütme Kurulu, 2010 Temmuz). Yiyecek - İçecek İşletmeleri Muş ilinde turizm işletme belgeli yeme-içme tesisi bulunmamaktadır. İl merkezinde belediye belgeli 8 adet yeme içme ünitesi bulunmaktadır. 18

19 İstihdam Muş ilinde konaklama işletmelerinde 6 kadın 65 erkek, yiyecek içecek işletmelerinde 37 kadın 231 erkek çalışmaktadır. Seyahat acentelerinde ise 1 kadın istihdam edilmektedir. Turizm sektöründeki işgücünün niteliğine ilişkin bir araştırma olmadığından bu konuda yorum yapmak mümkün olmamaktadır. Fakat gözlemlere dayalı olarak işgücünün niteliğinin düşük olduğu ifade edilebilir. Aynı zamanda rakamların kayıt dışı istihdamı içermediği dikkate alınmalıdır. Turizm Talebi Muş ili turizm talebi, ilde konaklayan yerli ve yabancı sayıları, işletme ve belediye belgeli tesisler açısından değerlendirilmiş; otellerin doluluk oranlarına da değinilmiştir. Ayrıca, talebe ilişkin bir diğer veri olarak, konaklayan yabancıların geldikleri ülkeler de yıllar itibarı ile ele alınmıştır. Ülkelere Göre Konaklama Durumu Geldikleri ülkelere göre Muş ta konaklayan yabancı turist sayıları yıllar itibarı ile incelenmiş ve grafiklerle gösterilmiştir. Muş a en çok gelen ve geceleme yapan turistlerin farklı yıllarda farklı milliyetlerden oldukları görülmektedir. 19

20 Şekil 11: Muş Bakanlık İşletme Belgeli Otellerde Konaklayan Turist Dağılımları ( ) Almanya (12) 10% 2002 Yılı Diğer (105) 90% Diğer (18) 44% 2003 Yılı İran (13) 32% İskandina v Ülkeleri İsveç (4) (6) 10% 14% Diğer (2) 5% 2004 Yılı B.D.T. (36) 95% Güney Afrika Cum. (62) 25% Diğer (91) 36% 2005 Yılı B.D.T. (47) 19% Almanya (50) 20% Diğer (47) 30% 2006 Yılı Almanya (52) 34% A.B.D. (27) 17% B.D.T. (30) 19% 20

21 Yabancı turist sayılarının ülkeler ve yıllar itibarı ile istikrarsız olması Muş un istikrarlı bir yabancı turizm pazarı olmadığını göstermektedir. Muş ilini ziyaret eden yabancı turist sayıları turizm açısından değerlendirilmeye alınamayacak kadar yetersizdir. Yerli ve Yabancı Turist Konaklama Durumu Muş ta bakanlık işletme belgeli tesislerde konaklayan toplam turist sayısı içinde yabancıların oranı çok düşüktür yılında yabancı turist sayısında önemli bir artış meydana gelmiştir. Tablo 12: Muş Bakanlık İşletme Belgeli Tesis Konaklama İstatistikleri ( ) Yıllar Tesise Geliş Sayısı Geceleme Sayısı Ortalama Kalış Süresi Doluluk Oranı Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam ,1 1,3 1,3 0,1 35,1 35, ,8 1,3 1,3 0,3 30,7 31, ,3 1,3 1,3 0,1 27,5 27, ,6 1,3 1,3 0,2 30,9 31, ,7 1,3 1,4 6,7 28,8 35,5 Ortalama kalış süresi açısından verileri incelendiğinde yerli ve yabancı turistlerin ortalama kalış sürelerinin benzerlik göstererek 2 günden daha az olduğu söylenebilir. Doluluk oranlarına bakıldığında doluluk oranının arttığı ancak bu oranın yerli turistler tarafından oluştuğu yabancıların oranının 2008 yılı haricinde %1 in altında kaldığı görülmektedir. Şekil 12: Muş İşletme Belgeli Tesislerde Konaklayan Kişi Sayıları Muş ta işletme belgeli tesislerde konaklayan toplam turist sayısı içinde yabancıların oranı çok düşüktür yılında nedeni bilinmeyen bir artış meydana gelmiştir. Yabancıların 2008 öncesindeki konaklama eğilimleri değerlendirilemeyecek kadar düşüktür Yılının bir değişim noktası olup olmadığı, gelecek yıllarda yapılacak analizlerde görülebilecektir. 21

22 Tablo 13: Muş Belediye Belgeli Tesis Konaklama İstatistikleri ( ) Yıllar Tesise Geliş Sayısı Geceleme Sayısı Ortalama Kalış Süresi Doluluk Oranı Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam Yabancı Yerli Toplam , ,1 30, , ,5 30, , ,5 30,8 31, , ,1 31,6 32, , , ,4 Ortalama kalış süresi açısından veriler incelendiğinde yerli ve yabancı turistlerin ortalama kalış sürelerinin 2 günden daha az olduğu söylenebilir. Yıllar itibariyle doluluk oranlarına bakıldığında önemli değişiklikler olmadığı görülmektedir. Belediye belgeli konaklama işletmelerinin %30 civarındaki doluluk oranlarının oldukça düşük olduğu görülmektedir. Şekil 13: Muş Belediye Belgeli Tesislerde Konaklayan Kişi Sayıları Muş ta belediye belgeli tesislerde konaklayan toplam turist sayısı içinde yabancıların oranı değerlendirilemeyecek kadar düşük ve önemsizdir. Yıllar itibarı ile de işletme belgeli tesislerdeki gibi bir değişim de söz konusu değildir. Bu da ilde konaklayan yabancı mevcudunun yerli turistler kadar kayda değer olmadığını vurgulamaktadır. İlde turizm potansiyeline yönelik yabancı konaklama eğilimi görülmediğinden, yerli turistler ve ülke pazarı değerlendirilmelidir. 4. VAN İLİ TURİZM POTANSİYELİ Turizm Arzı Van ili turizm arz kaynakları doğal kaynaklar, tarihi ve kültürel kaynaklar, konaklama kapasitesi, seyahat organizasyonu sağlayan işletmeler, yiyecek içecek işletmeleri ve eğlence işletmeleri açılarından ele alınmıştır. 22

23 Doğal Kaynaklar Van ilinin dağları, göl ve adaları, şelaleleri, jeotermal alanları, ekolojik açıdan önemli sulak alanları, kuş gözlem noktaları ve doğal oluşumları bu bölümde irdelenmiştir. Van Gölü: Bitlis ili turizm potansiyelinde ele alınmıştır. Ancak, Van Gölü nün Van ili kıyılarına özel bazı bilgileri vurgulamak gerekmektedir. Örneğin, Van Gölü nde yaşayan tek ve endemik balık olan İnci Kefali nin üremek üzere Göl sularından akarsulara akıntının ters yönünde yüzerek verdiği göç manzarası izlenmesi gereken bir doğa olayıdır. Ayrıca, 30 noktada Van İl Sağlık Müdürlüğü Çevre Sağlığı Şube Müdürlüğü nce 2010 yılında yapılan analizlerde, 29 plaj sağlık açısından iyi ve yeterli kalitede yüzme suyu özelliği göstermiştir. (T.C: Toplam Koliform, F.K: Fekal Koliform ve F.S: Fekal Streptekok değerlerini ifade etmektedir). Plajların büyük kısmı doğal hali ile kullanılmakta olup, WC, duş, yeme içme üniteleri gibi tesisler yetersizdir. 23

24 No Adı İlçesi Sahil Genişliği Sahil Uzunluğu Azami Yüzücü Sayısı Plaj Zemini T.C F.K F.S Tablo 14: Van İli Yüzme Alanları, Özellikleri ve Su Analiz Değerleri Numune Alma Tarihi Özellikler 1 Gölağzı Sahili Erciş Kum Evcil hayvan giriş izni bulunmaktadır. 2 Çelebibağ Sahili Erciş Kum Evcil hayvan giriş izni bulunmaktadır. 3 Karataşlar (TOKİ) Erciş Çakıl WC sayısı: 2, içme suyu tedariki olup, evcil hayvan giriş izni de bulunmaktadır. 4 Balıkbendi Sahili Erciş Kum WC sayısı: 2, 1 adet yeme içme tesisi de bulunmaktadır. 5 Ünseli Sahili Muradiye Kum Evcil hayvan giriş izni bulunmaktadır 6 Ünseli Belediye Muradiye Kum Yok Sahili 7 Çakırbey Köyü Sahili Merkez Çakıl WC sayısı: 2, içme suyu tedariki var, evcil hayvan giriş izni bulunmaktadır. 8 ERÇEK GÖLÜ Merkez Kum Evcil hayvan giriş izni var 9 Çolpan Köyü Sahili Merkez Çakıl Evcil hayvan giriş izni var 10 Yeşilsu Köyü Sahili Merkez Çakıl duş, 2 kabin, 1 WC, tekne -bot kullanımı var, balıkçılık var, içme suyu tedariki var, evcil hayvan giriş izni bulunmaktadır. 11 Ağartı Köyü Sahili Merkez Çakıl Evcil hayvan giriş izni var 12 Mollakasım Sahili Merkez Çakıl Evcil hayvan giriş izni var 13 Çitören Köyü Sahili Merkez Kum İlkyardım Malzemesi, tekne bot kullanımı, otopark kullanımı var. İçme suyu tedariki var. 14 Kampüs Sahili Merkez Kum yeme içme tesisi, 1 gözetleme kulesi, 1 cankurtaran, İlkyardım malzemesi, tekne kullanımı, Marina ve otopark var. 15 MTA Sahili Merkez Kum Yok 16 İskele Sahili Merkez Kum Liman, yükleme iskelesi, otopark ve içme suyu tedariki var 17 Fidanlık Sahili Merkez Kum Yok 24

25 18 DSİ Kampı Sahili Edremit Kum Evcil hayvan giriş izni var 19 Polis Kampı Edremit Çakıl İlkyardım malzemesi, çadır kampı, otopark ve içme suyu tedariki var 20 Su Sporları Sahili Edremit Kum İlkyardım malzemesi, tekne bot kullanımı, bayraklı uyarı sistemi, güvenlik şamandırası var ve su sporları yapılmaktadır. 21 Edremit Karayolları Plajı Edremit Kum İlkyardım malzemesi, otopark, su sporu ve çadır kampı olanakları ve içme suyu tedariki var. 22 Vali Konağı Sahili Edremit Kum İlkyardım malzemesi, otopark ve içme suyu tedariki var. 23 Edremit Şahin Edremit Çakıl İlkyardım malzemesi, otopark, çadır kampı olanakları ve içme suyu Tepesi tedariki var. 24 Edremit Doğan Edremit Kum Evcil hayvan giriş izni ve içme suyu tedariki var Kamping Sahili 25 Çiçekli Engil Sahili Edremit Kum Yok 26 Grand Deniz Sahili Gevaş Çakıl İlkyardım malzemesi, tekne bot kullanımı, otopark, yükleme iskelesi ve içme suyu tedariki var. Su sporu yapılmaktadır 27 DSİ ve Kızılay Kampı Sahili 28 Akdamar Adası Karşısı Sahili 29 Akdamar Belediyesi İşkirt Köyü Sahili Gevaş Çakıl İlkyardım malzemesi, evcil hayvan giriş izni, otopark ve içme suyu tedariki var. Çadır kampı yapılmaktadır. Gevaş Kum Evcil hayvan giriş izni, içme suyu tedariki ve yükleme iskelesi var. Gevaş Kum Evcil hayvan giriş izni ve içme suyu tedariki var. Kaynak (Van İl Sağlık Müdürlüğü Çevre Sağlığı Şube Müdürlüğü, 2010) 25

26 Konaklama Kapasitesi Kültür ve Turizm Bakanlığından yatırım ve işletme belgeli tesislerin yıllar itibarı ile dağılımı incelendiğinde, yılları arasında konaklama kapasitesinde önemli bir artış olmadığını görürüz. Bu durum arz artışına yol açacak bir talep olmadığını göstermektedir. Tablo 15 : Van İli Turizm Yatırım ve İşletme Belgeli Tesis Sayıları ( ) TURİZM YATIRIMI BELGELİ TURİZM İŞLETMESİ BELGELİ Tesis Oda Sayısı Yatak Sayısı Tesis Sayısı Oda Sayısı Yatak Sayısı Sayısı Kaynak (T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı) 2004 yılından 2006 yılına kadar yatırım belgeli olarak görünen yatak sayılarının 2007 ve 2008 yıllarında yatırım belgeli işletme özelliğinden çıktıkları ancak bu yatırımların işletme belgeli yatak sayısına dönüşmediği görülmektedir. Bu durum planlanan yatırımların gerçekleştirilmediğini düşündürmektedir yılları arasındaki yatırım belgeli işletmelerin girişimcilerinden yatırım belgeli işletmelerin planlandığı gibi işletme belgeli işletmelere neden dönüştürülmedikleri öğrenilmelidir. Tablo 16 : Van Bakanlık İşletme ve Belediye Belgeli Otel Kapasiteleri (2010, Temmuz) İl İlçe Tesis Sayısı Oda sayısı Yatak kapasitesi Turizm işletme Belgeli Van Merkez **** Merkez ** Edremit **** Erciş *** Toplam Belediye Belgeli Merkez Edremit Toplam İL TOPLAMI Kaynak (T.C. Van Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü, 2010 Temmuz) İlçe bazında güncel konaklama tesis verileri incelendiğinde, Van ilinin TRB 2 Bölgesindeki ez zengin konaklama imkânına sahip il olduğu görülmektedir. İlde birisi dört, diğeri beş yıldızlı olmak üzere iki adet yatırım teşvik belgeli otel de bulunmaktadır (T.C. Van Valiliği İl Kültür Turizm Müdürlüğü, 2010 Temmuz). Oteller büyük çoğunlukla il merkezinde yoğunlaşmıştır. Saha ziyaretleri esnasında Van ili merkez ilçedeki 26

27 tesis sahipleri ile yapılan görüşmelerde hizmet kalitesini artırabilmek için tesislerin yüksek maliyet nedeni ile istenilen sıklıkta yenilenemediği belirtilmiştir. Bu da merkez ilçede nicelik açısından olmasa da nitelik açısından henüz istenilen düzeye ulaşılamadığını göstermektedir. İlde, özellikle alternatif turizm tutkunlarının rağbet edebilecekleri otel dışı konaklama tesisi ihtiyacı bulunmaktadır. Seyahat Organizasyonu İşletmeleri Van ilinde 19 A grubu 4 B grubu olmak üzere toplam 23 seyahat acentesi kayıtlıdır (TÜRSAB Van Bölgesel Yürütme Kurulu, 2010 Temmuz) Yiyecek-İçecek İşletmeleri Van merkezdeki konaklama tesislerinin restoran veya lokanta, bar, toplantı salonu gibi bölümleri bulunmaktadır. Bunların dışında, ikisi il merkezinde biri de Gevaş ilçesinde olmak üzere üç tane turizm işletme belgeli yeme içme ünitesi bulunmaktadır. Ayrıca, il merkezinde on yedisi kahvaltı salonu olmak üzere, toplam altmış bir adet belediye belgeli yeme içme ünitesi bulunmaktadır. Gevaş-Abalı Kayak Merkezi Kayak merkezi adını, bulunduğu Abalı Köyünden almaktadır. Van il merkezine 42 km. Gevaş ilçe merkezine ise 12 km. uzaklıktaki merkezin ulaşımı köy içerisinden sağlanmaktadır yılından bu güne sadece yöre halkına ve sporculara hizmet vermektedir. Merkezde, 1050 mt. uzunluğunda ve her biri iki kişi taşıma kapasiteli toplam 50 taşıyıcı askıya sahip teleski bulunmaktadır. Kafeterya ve hizmet binası bulunan merkezde konaklama tesisi bulunmamakta, günübirlik hizmet vermektedir. Özel işletmelere kiralanmış olan merkez, 2009 yılında altyapı ve tadilat çalışmaları ve iklim koşulları nedeni ile 1 ay hizmet verebilmiştir. Şekil 14: Van İli Kar Yağışlı Gün ve Karla Örtülü Gün Sayıları ( ) Kasım Aralık 14,0 Ocak 22,5 Şubat 19,7 Mart Ekim 3,2 0,2 0,7 9,0 Nisan Kar Yağışlı Günler Sayısı Kar Örtülü Günler Sayısı Eylül Mayıs Ağustos Temmuz Haziran Kaynak (Van Meteoroloji Bölge Müdürlüğü, ) 27

28 Şekil 15 : Van İli Maksimum Kar Kalınlığı (cm) ( ) Kaynak (Van Meteoroloji Bölge Müdürlüğü, ) Bursa Uludağ Kayak Merkezi nde kar kalınlığının 3 metre (Türkiye Kayak Federasyonu) Erzurum Palandöken Kayak Merkezi nde 2 ila 3 metre (Türkiye Kayak Federasyonu) Bolu Kartalkaya Kayak Merkezinde ise 2,5 metre (Türkiye Kayak Federasyonu) olduğu düşünüldüğünde, iklim verileri açısından Van ilinin kış turizmi potansiyelinin yerel ölçekte kaldığı söylenebilir. Aralık ayında kar kalınlığı 100 cm. üzerine çıkmakta ve Ocak ayı boyunca da yaklaşık 22 ila 23 gün karla örtülü geçmektedir. İstihdam Van ilinde Konaklama işletmelerinde 25 kadın 241 erkek, yiyecek içecek işletmelerinde 28 kadın 343 erkek çalışmaktadır. Seyahat acentelerindeki istihdama ilişkin herhangi bir veri elde edilememiştir. Turizm sektöründeki işgücünün niteliğine ilişkin bir araştırma olmadığından bu konuda yorum yapmak mümkün olmamaktadır. Fakat gözlemlere dayalı olarak işgücünün niteliğinin düşük olduğu ifade edilebilir. Aynı zamanda rakamların kayıt dışı istihdamı içermediği dikkate alınmalıdır. Turizm Talebi Turizm talebi, ilde konaklayan yerli ve yabancı sayıları, işletme ve belediye belgeli tesisler açısından değerlendirilmiş; otellerin doluluk oranlarına da değinilmiştir. Ayrıca, talebe ilişkin bir diğer veri olarak, konaklayan yabancıların geldikleri ülkeler de yıllar itibarı ile ele alınmıştır. Ülkelere Göre Konaklama Durumu Van da konaklayan yabancı turistlerin yıllar itibarı ile geldikleri ülkelere göre dağılımı incelenmiş ve grafiklerle gösterilmiştir. Veriler dikkate alındığında Van a en çok gelen ve geceleme yapan turistlerin İran dan geldikleri görülmektedir. Almanya dan gelen turistler de sayıca İran dan gelen turist sayısı kadar 28