TÜRKİYE AB MÜZAKERE SÜRECİNDE SOSYAL POLİTİKADA YAŞANAN GELİŞMELER

Transkript

1 Çalışma Dünyası Dergisi Labour World 2015/ TÜRKİYE AB MÜZAKERE SÜRECİNDE SOSYAL POLİTİKADA YAŞANAN GELİŞMELER DEVELOPMENTS IN SOCIAL POLICY DURING TURKEY-EU NEGOTIATION PROCESS Arş. Gör. Muhammet Enes KAYAGİL * ÖZ Avrupa Birliği ne katılım müzakereleri Türkiye nin uzun zamandır gündeminde olan bir konudur. Bu süreçte Türkiye nin birçok alanda uyum çalışmaları yürüttüğü görülmektedir. Bu alanlardan bir tanesi de sosyal politika ve istihdama ilişkin düzenlemelerdir. Müzakere fasılları içerisinde 19. başlıkta yer alan Politika ve İstihdam faslı iş hukuku, iş sağlığı ve güvenliği, sosyal diyalog, istihdam politikası, sosyal içerme ve sosyal koruma, ayrımcılıkla mücadele ve eşit fırsatlar ile Avrupa Fonu gibi konularda yapılan ve yapılması gereken düzenlemeleri kapsamaktadır. Bu çalışmanın amacı da müzakerelerin başladığı 2005 yılından günümüze sosyal politika ve istihdam alanında ne gibi gelişmelerin yaşandığını incelemektir. Anahtar Kelimeler: Müzakere Süreci, Politika, İstihdam ABSTRACT European Union accession negotiations is an issue that remains on the agenda of Turkey for a long time. In this process, it is seen that Turkey conducted harmonization studies in several areas. One of these areas is the regulations on social policy and employment. Social Policy and Employment Chapter No. 19 within the negotiation chapters includes the necessary arrangements on issues such as labour law, occupational health and safety, social dialogue, employment policy, social inclusion and social protection, anti-discrimination and equal opportunities as well as European Social Fund. The purpose of this study is to analyse the developments in the area of social policy and employment since 2005 when the negotiations started. Keywords: Negotiation Process, Social Policy, Employment JEL Classification: A13, J01, K31 * İstanbul Üniversitesi, İktisat Fakültesi, kayagilenes@gmail.com, Gönderildiği Tarih: , Kabul Tarihi:

2 Türkiye AB Müzakere Sürecinde Politikada Yaşanan Gelişmeler Giriş Türkiye - AB ilişkileri yarım asırdan fazla bir geçmişe sahiptir. İlişkilerde şu anda gelinen aşamada müzakere fasıllarına ilişkin çalışmalar devam etmektedir. Bu fasıllardan 19. sırada yer alan ve Politika ve İstihdam başlığını taşıyan fasıl, Türk çalışma hayatı başta olmak üzere sosyal hayatı ilgilendiren birçok konuyu kapsamaktadır. politika faslı henüz müzakereye açılmış fasıllar arasında yer almamaktadır. Ancak açılış kriterleri belli olduğu ve kriterlerin de büyük oranda sağlanmış olması nedeniyle yakın zamanda açılması muhtemel gözükmektedir. Ayrıca, fasıl kapsamında müzakerelerin başladığı 2005 yılından bu yana önemli hukuki ve kurumsal gelişmeler de kaydedilmiştir. 19. fasılının kapsamına bakıldığında iş hukuku, iş sağlığı ve güvenliği, sosyal diyalog, istihdam politikası, sosyal içerme ve sosyal koruma, ayrımcılıkla mücadele ve eşit fırsatlar ve Avrupa fonu gibi konuların yer aldığı görülmektedir. Bu konularda müzakere sürecinde AB ye uyum sağlamak amacıyla yapılacak düzenlemelerin, Türkiye de sosyal politikanın yapısını şekillendireceği açıktır. Bu nedenle özellikle müzakerelerin başladığı 2005 yılından günümüze kadar yapılmış mevzuattaki ve kurumsal anlamdaki düzenlemeler ile yapılması öngörülen değişikliklerin incelenmesi önem arz etmektedir. Bu amaçla oluşturulan çalışma başlıca üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde kısaca Türkiye AB ilişkilerinin tarihsel gelişiminden bahsedilmiş ve sosyal yönleri bakımından temel AB belgelerine değinilmiştir. İkinci bölümde ise Türkiye AB müzakere süreci ve kapsamı incelenmiştir. Burada Kopenhag Kriterlerinin neler olduğu, müzakere çerçeve belgesinin neler içerdiği, müzakerede hangi fasılların bulunduğu, fasılların tarama süreci ve müzakereye açılma sürecinin nasıl olduğu incelendikten sonra, Türkiye nin müzakere sürecinde mevcut durumuna değinilmiştir. Üçüncü ve son bölümde ise 19. faslın neleri kapsadığı ve ne durumda olduğuna değinildikten sonra, yılları arasında fasıl kapsamında yaşanan gelişmeler ve AB ye Katılım için Ulusal Eylem Planı nda 2019 yılına kadar yapılması planlanan düzenlemeler incelenmiştir. 1. Türkiye AB İlişkileri 1.1. Tarihsel Süreçte Türkiye AB İlişkileri Türkiye nin Avrupa Birliği ile olan ilişkileri 1959 a kadar uzanmaktadır. Türkiye, AET nin kuruluşundan bir yıl sonra, Temmuz 1959 da Yunanistan ın ardından ortak üye olmak için başvurmuştur. Ancak, Yunanistan ın ortaklık anlaşması 1961 yılında imzalanmasına rağmen Türkiye nin topluluk ile ilişkileri 1960 askeri darbesi ile sekteye uğramıştır (Dartan, 2002:103). Türkiye nin ortaklık anlaşması 12 Eylül 1963 yılında imzalanan ve 1 Aralık 1964 yılında yürürlüğe giren Ankara Anlaşması olmuştur. Ankara Anlaşması, Türkiye-AET ilişkilerini 3 dönemde ele almaktadır. İlk dönem olan hazırlık döneminde ekonomik hedefler güdülmüş ve Gümrük Birliği ne geçişe hazır olma taahhüt edilmiştir. İkinci dönem olan geçiş 35

3 Çalışma Dünyası Dergisi Labour World 2015/ döneminde Gümrük Birliği nin kurulması, son dönemde ise ekonomik koordinasyonun güçlendirilmesi hedeflenmiştir (Ercan, 2009:98-99). 13 Kasım 1970 tarihinde imzalanan ve 1973 yılında yürürlüğe giren Katma Protokol ile birlikte, Ankara Anlaşması nda öngörülen hazırlık dönemi sona ermiş ve Geçiş i ne ilişkin koşullar belirlenmiştir. Bu dönemde taraflar arasında sanayi ürünleri, tarım ürünleri ve kişilerin serbest dolaşımının sağlanması ve Gümrük Birliği nin tamamlanması öngörülmüştür. Türkiye-AB ilişkileri, 1970 li yılların başından 1980 lerin ikinci yarısına kadar, siyasi ve ekonomik nedenlerden dolayı istikrarsız bir seyir izlemiştir. 12 Eylül 1980 askeri darbesinin ardından ilişkiler resmen askıya alınmıştır (Avrupa Birliği, c). Türkiye, 1987 tarihinde, Ankara Anlaşması nda öngörülen dönemlerin tamamlanmasını beklemeden, üyelik başvurusunda bulunmuştur. Ancak bu başvuru 1989 da Topluluğun iç bütünleşmesini tamamlamadan yeni bir üyeyi kabul edemeyeceği gerekçesiyle reddedilmiştir. Böylece süreç 1996 ta tam üye olunmadan Gümrük Birliği ne girilmesiyle devam etmiştir (Özcüre, 2014:475). Gümrük Birliği ne girilmesiyle Türkiye-AB Ortaklık İlişkisinin son dönemine geçilmiş ve Türkiye-Avrupa Birliği ilişkileri ayrı bir boyut kazanmıştır 1999 Helsinki Zirvesi nde ise Türkiye ye aday ülke statüsü verilmiştir. Adaylığın söz konusu olması üzerine, Avrupa Birliği Konseyi tarafından 8 Mart 2001 tarihinde, Türkiye nin AB ye katılım sürecinin daha da hızlanması için, bu süreçte uyulması gereken temel ekonomik ve politik kriterler ile diğer yükümlülüklerin resmi olarak açıklandığı bir Katılım Ortaklığı Belgesi hazırlanmıştır. Hem Ortaklık Belgesi, hem de İlerleme Raporları, diğer konuların yanında sosyal politika ve çalışma yaşamı ile ilgili olarak da kriterlere ve gözlemlere yer vermektedir (Özdemir, 2007:155) İlerleme Raporu nu takiben ve Türkiye nin 2004 yılında yapmış olduğu reformlar da dikkate alınarak, AB Devlet ve Hükümet Başkanları Konseyi Brüksel Zirvesi nde (16-17 Aralık 2004) Türkiye ile tam üyelik müzakerelerinin 3 Ekim 2005 tarihinde başlaması kararını almıştır. Böylece yaklaşık 50 yıldır süren mücadele sonucunda Türkiye nin AB ye katılım müzakereleri 3 Ekim 2005 tarihinde Lüksemburg da yapılan Hükümetler Arası Konferans tan sonra resmen başlamıştır (Ercan, 2009:106) Türkiye AB Temel Belgeleri ve Politika Türkiye-AB ilişkilerinin başlıca temel belgeleri Ankara Anlaşması, Katma Protokol, Gümrük Birliği Antlaşması, katılım ortaklığı belgeleri, ilerleme raporları, ulusal programlar ve müzakere çerçeve belgesidir. Temel ortaklık belgeleri olan Ankara Anlaşması ve Katma Protokol ün sosyal politika açısından en önemli yönü, sadece malların serbest dolaşımını değil, işgücü, sermaye ve hizmetlerin de serbest dolaşımını öngörmesidir. Ancak işçilerin serbest dolaşımı konusu Gümrük Birliği Anlaşması ile ortada kalmıştır. Katılım ortaklığı belgeleri ise AB tarafından Kopenhag Kriterleri doğrultusunda yerine getirilmesi gerekli önceliklerle ilgili belgelerdir ve 2001, 2003, 2006 ve 2008 tarihli olmak üzere dört tane bulunmaktadır. İçeriğinde 36

4 Türkiye AB Müzakere Sürecinde Politikada Yaşanan Gelişmeler sosyal politika ile alakalı çocuk işçiliği ile mücadele, sendikal hakların güvence altına alınması, ayrımcılıkla mücadele ve eşit muamele, sosyal diyaloğun sağlanması, iş sağlığı ve güvenliği, sosyal güvenlik gibi konularda maddeler yer almaktadır (Çelik, 2014: ). Ulusal Programlar da aday ülkenin katılım ortaklığı belgelerini dikkate alarak AB mevzuatını ülke iç hukukuna hangi sürede ve hangi yasal araçlarla aktarılacağını gösteren belgelerdir. 2001, 2003 ve 2008 tarihli olmak üzere üç ulusal program bulunmaktadır. Bu programlarda sosyal politika ile ilgili konular 2008 yılındaki programa kadar 13., 2008 deki programla birlikte 19. başlıkta ele alınmıştır. İçerdiği konular katılım ortaklığı belgelerindeki konularla benzerdir (Çelik, 2014: ). İlerleme Raporları ise Avrupa Komisyonu nun aday ülkelerin AB ilke ve müktesebatı konusunda sağladığı gelişmeleri her yıl Konseye sundukları raporları ifade etmektedir. Türkiye için 1998 yılından bu yana düzenli olarak her yıl ilerleme raporu yayınlanmaktadır. Raporun sosyal politika alanındaki ifadeleri iş hukuku, iş sağlığı ve güvenliği, kadın ve erkek arasında eşit muamele, ayrımcılıkla mücadele, sosyal diyalog, istihdam, sosyal içerme ve sosyal koruma başlıkları altında ele alınmaktadır. Müzakere Çerçeve Belgesi de ikinci bölümde incelendiği üzere, müzakere fasıllarının neler olduğunu, müzakerelerin hangi şartlar altında ve ne şekilde yürütüleceğini ifade eden belgedir. Türkiye nin Müzakere Çerçeve Belgesi 3 Ekim 2005 tarihinde açıklanmıştır (Çelik, 2014: ). 2. Türkiye AB Müzakere Süreci ve Kapsamı 2.1. Genel Esaslar Avrupa Birliği ile müzakere süreci, birliğe katılmak isteyen ülkelerin çeşitli şartları kabul etme ve uygulamasının izlendiği bir süreci ifade etmektedir. Bu süreç Kopenhag Kriterleri nin sağlanması ile ilişkindir. Müzakere süreciyle ilgili temel bilgiler aşağıda ele alınacaktır Kopenhag Kriterleri Kopenhag kriterleri AB ye katılım öncesi uyum sürecinde aday ülkenin sağlaması istenen belli kriterleri içermektedir. Bu kriterler siyasi, ekonomik ve AB müktesebatının benimsenmesi olmak üzere üç grupta toplanmıştır (Avrupa Birliği, 2012b:1-2): Siyasi Kriter: Demokrasi, hukukun üstünlüğü, insan haklarına ve azınlık haklarına saygıyı teminat altına alan istikrarlı kurumların varlığı, Ekonomik Kriter: İşleyen bir pazar ekonomisinin varlığının yanı sıra, Birlik içindeki piyasa güçleri ve rekabet baskısına karşı koyma kapasitesi, AB Müktesebatı: Siyasi Birlik ile Ekonomik ve Parasal Birlik de dâhil olmak üzere, AB müktesebatına uyum kapasitesi. 37

5 Çalışma Dünyası Dergisi Labour World 2015/ Ayrıca, 16 Aralık 1995 tarihinde yapılan Madrid Zirvesi nde, aday ülkelerin AB müktesebatını sadece benimsemekle yükümlü olmadığı, müktesebatı etkili biçimde uygulayacak idari ve kurumsal kapasiteye sahip olmaları gerektiği de belirtilmiştir. Siyasi ve ekonomik kriterler makro konuları kapsarken, 35 başlıktan oluşan müktesebat hukuksal düzenlemeleri içermektedir. Siyasi kriterler önkoşul niteliğinde olup tek tek müzakere başlıklarının ötesinde bağlayıcı ve tayin edici niteliktedir (Çelik, 2014:232) Müzakere Çerçeve Belgesi Müzakere çerçeve belgesi (MÇB), müzakere sürecinin en temel belgesidir ve katılım müzakerelerine ilişkin ilkeleri, esasları, usulleri ve müzakere fasıllarını belirlemektedir. Türkiye nin Müzakere Çerçeve Belgesi nde müzakereler aşağıdaki 3 temel unsur üzerine kurulmuştur (Avrupa Birliği, 2012b:6): 1. Kopenhag siyasi kriterlerinin istisnasız olarak uygulanması, siyasi reformların derinleştirilmesi ve içselleştirilmesi, 2. AB müktesebatının üstlenilmesi ve uygulanması, 3. Sivil toplumla diyaloğun güçlendirilmesi ve bu çerçevede hem AB ülkelerinin kamuoylarına, hem de Türkiye kamuoyuna yönelik olarak bir iletişim stratejisinin yürütülmesi Müzakere Fasılları Müzakere fasılları Kopenhag Kriterleri nin AB Müktesebatı ile ilgili yükümlülükleri yerine getirme ve bunun izlenmesi sürecini ifade etmektedir. AB müktesebatı, Avrupa Birliği Bünyesinde tüm üye ülkeleri bağlayan ortak hak ve yükümlülükler bütünüdür ve on binlerce sayfadan oluşmaktadır. Sürekli güncellenen müktesebat başlıca şunları içermektedir: AB Anlaşmalarının içeriği, ilkeleri ve siyasi hedefleri, Anlaşmaların uygulanmasında benimsenen mevzuat ve Adalet Divanı nın içtihatları, Birlik tarafından kabul edilen bildirgeler ve kararlar, Ortak dış ilişkiler ve Güvenlik Politikası ile ilgili konular, Adalet ve içişleriyle ilgili tedbirler, Birlik tarafından yapılan uluslararası anlaşmalar ve birliğin faaliyetleri alanında üye ülkelerin kendi aralarında yaptığı anlaşmalar (Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu, 2011:14). Müzakere çerçeve belgesinde belirtilen ve AB müktesebatına uyumu içeren 35 fasıl ise şu şekildedir: 1. Malların Serbest Dolaşımı, 2. İşçilerin Serbest Dolaşımı, 3. İş Kurma Hakkı ve Hizmet Sunumu Serbestisi, 4. Sermayenin Serbest Dolaşımı, 5. Kamu Alımları, 6. Şirketler Hukuku, 7. Fikri Mülkiyet Hukuku, 8. Rekabet Politikası, 9. Mali Hizmetler, 10. Bilgi Toplumu ve Medya, 11. Tarım ve Kırsal Kalkınma, 12. Gıda Güvenliği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı, 13. Balıkçılık, 14. Taşımacılık Politikası, 15. Enerji, 16. Vergilendirme, 17. Ekonomik ve Parasal Politika, 18. İstatistik, 19. Politika ve İstihdam, 20. İşletmeler ve Sanayi Politikası, 21. Trans-Avrupa Şebekeleri, 22. Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların Koordinasyonu, 23. Yargı ve Temel Haklar, 24. Adalet, Özgürlük ve Güvenlik, 25. Bilim ve Araştırma, 26. Eğitim ve Kültür, 27. Çevre, 28. Tüketicinin ve Sağlığın Korunması, 29. Gümrük Birliği, 30. Dış İlişkiler, 31. Dış, Güvenlik ve Savunma Politikası, 32. Mali Kontrol, 33. Mali ve Bütçesel Hükümler, 34. Kurumlar, 35. Diğer (Avrupa Birliği, 2012a:1-42).

6 Türkiye AB Müzakere Sürecinde Politikada Yaşanan Gelişmeler Tarama Süreci Müzakerelerin ilk aşamasını tarama süreci oluşturmaktadır. Tarama sürecinin amacı, her bir fasıl kapsamında aday ülke mevzuatının incelenip Avrupa müktesebatının aday ülkeye tanıtılırken müktesebat uyumunda sorun olabilecek alanların tespit edilmesidir (Yiğit, 2011:8). Tarama süreci, Avrupa Komisyonu ve aday ülke bürokratları tarafından yürütülür ve yaklaşık bir yıl sürer (Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu, 2011:14). Tarama süreci esasen, iki aşamadan oluşmaktadır. İlk aşama tanıtıcı tarama toplantısıdır. Bu toplantıda, Avrupa Komisyonu bürokratları, AB müktesebatı hakkında aday ülke temsilcilerini bilgilendirir. İkinci aşama ise ayrıntılı tarama toplantısıdır. Bu toplantılarda aday ülke temsilcileri tarafından kendi ülkelerinin mevzuatı çerçevesinde sunumlar yapılır ve müktesebatla karşılaştırma yapılarak eksiklikler tespit edilir (Avrupa Birliği, 2012b:9). Her bir müzakere faslının taraması bittikten sonra, Komisyon, üye devletlere Tarama Sonu Raporu adında bir rapor sunmaktadır. Bu raporlarda, tarama toplantıları çerçevesinde aday ülkenin müzakerelere hazır olup olmadığını değerlendirilmekte ve sonuç kısmında ya faslın müzakereye açılmasını önerilmekte ya da faslın müzakerelere açılabilmesi için tamamlanması gereken açılış kriterleri belirtilmektedir. Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan Tarama Sonu Raporu Konsey e sunulur ve Konsey de oybirliğiyle kabul edilir (Avrupa Birliği, 2012b:9) Fasılların Müzakereye Açılması Tarama sürecinin tamamlanmasıyla beraber fiili müzakere sürecine geçilir. Fiili müzakere süreci, her faslın ayrı ayrı müzakerelere açılmasını ve geçici olarak kapanmasını ifade eder. Tarama sonu raporuna göre ilgili fasılda aday ülke müzakerelere hazırsa, açılış kriteri bulunmayacağından, aday ülkeden Müzakere Pozisyon Belgesi hazırlaması istenir. AB, aday ülkenin hazırlamış olduğu müzakere pozisyon belgesine bakarak, kendi Ortak Tutum Belgesi ni hazırlar. Ortak Tutum Belgesi nin Konsey de oybirliği ile kabul edilmesinin ardından fasıl müzakerelere açılır. Faslın müzakerelere açıldığı Hükümetlerarası Konferans ta düzenlenerek ilan edilir (Avrupa Birliği, 2012b:10). Tarama Sonu Raporu nda faslın müzakerelere açılması için açılış kriteri belirlenmiş ise aday ülkenin önce açılış kriterini yerine getirmesi beklenir. Açılış kriteri yerine getirildikten ve bu durum Komisyon ve Konsey tarafından onaylandıktan sonra, aday ülkeden Müzakere Pozisyon Belgesi hazırlaması istenir. Aday ülkenin hazırlamış olduğu müzakere pozisyon belgesine bakarak, AB kendi Ortak Tutum Belgesi ni hazırlar. Ortak Tutum Belgesi nin Konsey de oybirliği ile kabul edilmesinin ardından fasıl müzakerelere açılır. Aynı süreç bir faslın kapanması için de geçerlidir (Avrupa Birliği, 2012b:10-11). 39

7 Çalışma Dünyası Dergisi Labour World 2015/ Türkiye nin Müzakere Sürecinde Mevcut Durumu Avrupa Birliği Devlet ve Hükümet Başkanlarının 17 Aralık 2004 tarihli Zirvesinde aldığı karar doğrultusunda 3 Ekim 2005 tarihinde Lüksemburg ta yapılan Hükümetlerarası Konferans ile Türkiye resmen AB ye katılım müzakerelerine başlamıştır. Böylece, Türkiye ile AB arasındaki inişli çıkışlı ilişki, çok önemli bir dönüm noktasını aşarak yepyeni bir sürece girmiştir. Aynı tarihte, müzakerelerin usul ve esaslarını belirleyen Müzakere Çerçeve Belgesi de kabul edilmiştir. Müzakerelerin ilk aşamasını tarama toplantıları oluşturmaktadır (Avrupa Birliği, a). İlk tarama toplantısı 20 Ekim 2005 de Bilim ve Araştırma faslı için, son tarama toplantısı da 13 Ekim 2006 da Yargı ve Temel Haklar faslı için yapılmıştır. Tarama süreci devam ederken, 12 Haziran 2006 da Hükümetlerarası Konferans ta, Bilim ve Araştırma faslı için müzakereler açılmış ve fasıl geçici olarak kapanmıştır. Müzakerelere açılan ilk fasıl Bilim Araştırma faslı olmakla birlikte bu güne kadar toplam 14 Fasıl müzakerelere açılmıştır. Eğitim ve Kültür ve Ekonomik ve Parasal Politika fasılları, herhangi bir teknik açılış kriteri bulunmamasına, müzakere pozisyon belgemizi sunmamıza ve teknik olarak açılmaya hazır olmalarına rağmen, bazı üye ülkeler tarafından AB Mevzuatı ile ilgili olmayan nedenlerle bloke edilmektedir. Diğer taraftan, 8 fasıl, Genel İşler ve Dış İlişkiler Konseyi nin 11 Aralık 2006 da almış olduğu karar çerçevesinde Ek Protokolün tam olarak uygulanması şartına bağlı olarak müzakerelere açılmamaktadır. Aynı sebeple hiçbir fasıl geçici olarak kapatılmayacaktır. Özetle, AB müzakere fasıllarındaki son durum şu şekildedir (Avrupa Birliği, b): Askıya alınan 8 fasıl: 1) Malların Serbest Dolaşımı, 2) İş Kurma Hakkı ve Hizmet Sunumu Serbestisi, 3) Mali Hizmetler, 4) Tarım ve Kırsal kalkınma, 5) Balıkçılık, 6) Taşımacılık Politikası, 7) Gümrük Birliği, 8) Dış İlişkiler Önümüzdeki dönemde teknik açılış kriterleri yerine getirilebildiği takdirde açılması mümkün olan 3 fasıl bulunmaktadır. Bunlar Rekabet Politikası, Kamu Alımları, Politika ve İstihdam fasıllarıdır. Müzakereye Açılan 14 Fasıl: 25) Bilim ve Araştırma (müzakerelere geçici olarak kapanmıştır), 4) Sermayenin Serbest Dolaşımı, 6) Şirketler Hukuku, 7) Fikri Mülkiyet Hukuku, 10) Bilgi Toplumu ve Medya, 12) Gıda Güvenliği, Veterinerlik ve Bitki Sağlığı, 16) Vergilendirme, 18) İstatistik, 20) İşletme ve Sanayi Politikası, 21) Trans-Avrupa Ağları, 22) Bölgesel Politika ve Yapısal Araçların Koordinasyonu, 27) Çevre, 28) Tüketicinin ve Sağlığın Korunması, 32) Mali Kontrol Müzakere Pozisyonunu Vermeye Davet Edildiğimiz ve Müzakere Pozisyonlarını Sunduğumuz Fasıllar: 17) Ekonomik ve Parasal Politika, 26) Eğitim ve Kültür AB Konseyi nde Onaylanıp Açılış Kriteri Belirlenen Fasıllar: 1) Malların Serbest Dolaşımı, 3) İş Kurma Hakkı ve Hizmet Sunumu Serbestisi, 5) Kamu Alımları, 8) Rekabet Politikası, 9) Mali Hizmetler, 11) Tarım ve Kırsal Kalkınma, 19) Politika ve İstihdam, 29) Gümrük Birliği 40

8 Türkiye AB Müzakere Sürecinde Politikada Yaşanan Gelişmeler AB Konseyi nde Görüşülmesi Süren Fasıllar: 2) İşçilerin Serbest Dolaşımı, 13) Balıkçılık, 14) Taşımacılık Politikası, 15) Enerji, 23) Yargı ve Temel Haklar, 24) Adalet, Özgürlük ve Güvenlik, 30) Dış İlişkiler, 31) Dış, Güvenlik ve Savunma ı, 33) Mali ve Bütçesel Hükümler 3. Müzakere Sürecinde 19. Fasıl ( Politika ve İstihdam) ve Yaşanan Gelişmeler Fasıl ( Politika ve İstihdam) politika ve istihdam konusu, Avrupa Birliği ne üye devletlerde istihdamın sağlanması, yaşama ve çalışma koşullarının iyileştirilmesi, uygun seviyelerde sosyal koruma sistemlerinin oluşturulması, sosyal ortaklarla diyalog tesis edilmesi, sürdürülebilir bir istihdam yapısı için insan kaynaklarının geliştirilmesi, sosyal dışlanma ve yoksullukla mücadele edilmesi ve kadın ve erkekler için eşit fırsatlar sağlanması hedeflerini içerir. Bu çerçevede, faslın alt konuları arasında, iş hukuku, iş sağlığı ve güvenliği, kadın ve erkek arasında eşit muamele, ayrımcılıkla mücadele, sosyal diyalog, istihdam, sosyal içerme ve sosyal koruma yer almaktadır (Avrupa Birliği, 2012a:25). Faslın tanıtıcı tarama toplantısı 8-10 Şubat 2006 tarihinde, ayrıntılı tarama toplantısı ise Mart 2006 tarihinde gerçekleştirilmiştir. 19 Ocak 2007 tarihli Almanya Başkanlığı mektubu ile Türkiye ye 2 adet teknik açılış kriteri bildirilmiştir. Önünde herhangi bir siyasi engel olmayan ve sadece teknik açılış kriterleri bulunan fasıllardan biridir (Avrupa Birliği, 2012b:27). Açılış kriterlerinden ilki, sendikal hakların AB standartları ve ilgili ILO Konvansiyonları ile uyumlu olmasının (özellikle örgütlenme, grev ve toplu sözleşme hakkı açısından) sağlanmasıdır. Bu amaca hizmet etmek üzere, Türkiye nin mevcut kısıtlamaları ortadan kaldırması ve kamu ve özel sektörü de kapsamak üzere bu alanda tamamen gözden geçirilmiş bir mevzuatı kabul etmesi beklenmektedir. İkinci açılış kriteri ise, tüm işgücünün yararı için, bu faslın kapsamındaki alanlarda yer alan AB müktesebatının aşamalı olarak iç hukuka aktarılması, uygulanması ve yürütülmesini içeren bir eylem planının Avrupa Komisyonuna sunulmasıdır (Avrupa Birliği, d). Faslın açılış kriterlerinin yerine getirilmesi için gerekli çalışmalar devam etmektedir Yılları Arasında 19. Fasıl Kapsamında Yaşanan Gelişmeler AB ile müzakere sürecinin başlamasıyla birlikte sosyal politikaya ilişkin konular 19. fasıl kapsamında ele alınmaya başlanmıştır. Bu fasıl altında konular başlıca iş hukuku, iş sağlığı ve güvenliği, sosyal diyalog, istihdam politikası, Avrupa Fonu, sosyal içerme ve sosyal koruma, ayrımcılıkla mücadele ve eşit fırsatlar şeklinde ele alınmaktadır. Bu konu- 41

9 larla ilgili gelişmeler Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan yıllık ilerleme raporlarında net bir biçimde yer almaktadır. Çalışmanın bu bölümünde de 2005 yılından günümüze kadar yayınlanmış olan ilerleme raporlarında 19.fasıl ile ilgili gelişmeler incelenecektir İş Hukuku 2004 yılında iş hukuku alanındaki ilerleme sınırlı olmuştur yılı Ekim ayında, işverenin iflası halinde çalışanların korunmasına ilişkin müktesebatın iç hukuka aktarılması amacıyla ücret garantisi fonu ihdası konusunda bir yönetmelik yayınlanmıştır. Bunun dışında 2005 yılı Temmuz ayında Çocukların Korunması konusunda yeni bir Yasa kabul edilmiştir. Bu kanunla, korunma ihtiyacı olan veya suça sürüklenen çocukların korunmasına, haklarının ve esenliklerinin güvence altına alınmasına ilişkin usûl ve esasları düzenlemek hedeflenmiştir (Avrupa Komisyonu, 2005: ) yılında ise iş hukuku alanından yasal ve kurumsal bir düzenleme yapılmış değildir (Avrupa Komisyonu, 2006:51) yılında da önemli bir ilerleme kaydedilmemiş, yalnızca Çalışma ve Güvenlik ve bu Bakanlığa bağlı kuruluşlarda ilave nitelikli personel istihdamı devam etmiştir (Avrupa Komisyonu, 2007:53) ve 2009 yıllarında iş hukuku alanında ilerleme kaydedilmemiştir yılında AB müktesebatının iç hukuka aktarımına ilişkin ilerleme kaydedilmemiştir. Ancak, Çalışma ve Güvenlik bünyesinde dezavantajlı gruplar için yeni bir dairenin kurulması kararı alınmıştır (Avrupa Komisyonu, 2010:68). 2011, 2012 ve 2013 yıllarında AB müktesebatının iç hukuka aktarılmasına ilişkin ilerleme kaydedilmemiştir döneminde Türkiye, Uluslararası Çalışma Örgütünün 187 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliğini Geliştirme Çerçeve Sözleşmesini onaylamıştır (Avrupa Komisyonu, 2014:39) İş Sağlığı ve Güvenliği Çalışma Dünyası Dergisi Labour World 2015/ İş sağlığı ve güvenliği alanında balıkçı teknelerinde çalışmaya ilişkin AT yönergesinin aktarılması amacıyla 2004 yılı Kasım ayında uygulamaya yönelik bir yönetmelik kabul edilmiştir Ekim ayında ise ağır ve tehlikeli işler hakkındaki yönetmelikte, kadınların ancak belirli koşullarda bu tür işlerde çalışmalarına izin veren bir değişiklik yapılmıştır (Avrupa Komisyonu, 2005:111) yılında iş sağlığı ve iş güvenliği alanında yeni bir gelişme yaşanmamış, bu alandaki mevzuatın yürürlüğe konması ve uygulanmasına yönelik faaliyetler sürmüştür (Avrupa Komisyonu, 2006:51) yılında yeni bir gelişme sağlanmamıştır (Avrupa Komisyonu, 2007:54) yılında işçilerin gerekli mesleki eğitimi almadan, ağır ve tehlikeli işlerde çalışmalarını yasaklamak üzere İş Kanunu gözden geçirilmiştir. Kimyasal maddelerden kaynaklanan tehlikelere dair sağlık ve güvenlik önlemleri uygulama mevzuatı değiştirilmiş ve Mart 2008 de yürürlüğe girmiştir. İş Teftiş Kurulu Başkanlığı, teftiş uygulamalarını uyumlaştırmaya başlamış ve kapasitesini daha da geliştirmiştir (Avrupa Komisyonu, 2008:61-62) yılında iş sağlığı ve güvenliği konusunda bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Eğitim ve bilinçlendirici faaliyetler sonucunda, AB müktesebatıyla ilgili uzmanlık artmıştır. Bununla birlikte, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin çerçeve Direktifin hâlâ iç hukuka aktarılmamıştır. İş sağlığı ve güvenliği mevzuatı, devlet memurları henüz kapsamamaktadır. İdari kapasite 42

10 Türkiye AB Müzakere Sürecinde Politikada Yaşanan Gelişmeler bakımından ise İş Teftiş Kurulunun kapasitesi, eğitimler ve yeni personel alımı vasıtasıyla güçlendirilmiştir (Avrupa Komisyonu, 2009:63) ve 2011 döneminde, 2010 yılı Kasım ayında işyeri sağlık ve güvenlik birimlerinin kurulması ve işyeri hekimlerinin sorumlulukları ve mesleki nitelikleri dâhil, iş sağlığı ve güvenliği hizmetleri alanında düzenlemeler kabul edilmiştir. Yeni Borçlar Kanunu işyerinde psikolojik taciz sorununu ele almaktadır. Kanun, psikolojik taciz ile mücadele amacıyla kurumlar arası bir kurulun oluşturulmasını öngören bir Başbakanlık Genelgesi ile desteklenmektedir. Bunun yanında Ölümcül silikosis hastası olan işçilerin durumlarının ele alınması için yasama ve yargı ile ilgili adımlar atılmıştır. Ancak, iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin çerçeve direktif henüz ulusal mevzuata aktarılmamıştır (Avrupa Komisyonu, 2011:77) yılı Haziran ayında İş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili AB Çerçeve Direktifine uyum sağlamayı amaçlayan İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, TBMM de kabul edilmiştir. Ancak, Kanun un uygulamaya geçirilmesi tam anlamıyla sağlanamamıştır (Avrupa Komisyonu, 2012:65) yılı iş sağlığı ve güvenliği alanında istişare ve sosyal diyalog platformu olan Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Konseyini resmi olarak kuran yönetmelik de dâhil olmak üzere, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu için yönetmelikler yayımlanmıştır. Ayrıca, iş sağlığı ve güvenliği konularıyla ilgilenen müfettişlerin sayıları ve kapasiteleri artırılmıştır (Avrupa Komisyonu, 2013:40) yılında önemi bir gelişme kaydedilmemiştir Diyalog diyalog ile ilgili olarak Başbakanlık tarafından 2005 Haziran ayında, basın ile ilişkiler dâhil, kamu sektörü sendikaları üyeleri, temsilcileri ve yöneticilerinin faaliyetlerine yönelik bazı kısıtlamaların azaltılması amacıyla bir genelge yayımlanmıştır. Hükümet ile sosyal ortakları bir araya getiren bir organ olan Üçlü Danışma Kurulu Mayıs 2005 de ikinci defa toplanmıştır. Bir diğer üçlü organ olan Emek Platformu da 12 yıl aradan sonra Eylül 2004 de yeniden toplanmıştır (Avrupa Komisyonu, 2005:111) yılında sosyal diyalog alanında bir gelişme kaydedilememiştir (Avrupa Komisyonu, 2006:51) yılında sınırlı bir ilerleme kaydedilmiş ve sendikaların yönetici organlarına seçilebilmek için en az 10 yıl çalışmış olma zorunluluğu kaldırılmıştır (Avrupa Komisyonu, 2007:54) yılında üçlü sosyal diyalog toplantıları daha sık düzenlenmiştir, ancak Ekonomik ve Konsey, Kanun un gerektirdiği gibi düzenli toplanmamıştır. Belirli sektörlerde, ikili sosyal diyaloğa ilişkin bir miktar ilerleme olmuştur; ancak özerk ve ikili sosyal diyalog yapılarının her düzeyde kurulması hâlâ sağlanmamıştır (Avrupa Komisyonu, 2008:62) yılında çok sınırlı bir gelişme kaydedilmiştir. Mevcut yasa hâlâ AB ve ILO standartlarına uyumlu hale getirilmiş değildir. Bunun için ILO Uzmanlar Komitesi Türkiye yi bu konuda reformları yapmaya davet etmiş ve iki taraflı üst düzey özel bir heyet oluşturarak Hükümete destek vermeyi önermiştir. diyalog anlamında ayrıca 1 Mayıs, 28 yıl aradan sonra Emek ve Dayanışma günü adıyla yeniden kabul edilmiştir (Avrupa Komisyonu, 2009:63). 43

11 2010 yılında Anayasa da, memurlar ve diğer kamu çalışanlarına toplu pazarlık ve toplu sözleşme yapma hakkını veren ve memurlara uygulanan disiplin cezalarını yargı denetimine tabi kılan değişiklikler yapılmıştır. Bu değişiklikler arasında, bazı grevlere (Siyasi amaçlı grev ve lokavt, dayanışma grev ve lokavtı, genel grev ve lokavt, işyeri işgali, işi yavaşlatma, verim düşürme ve diğer direnişler.) uygulanan yasağın kaldırılması, aynı zamanda ve aynı iş kolunda birden fazla sendikaya üyelik yasağının kaldırılması ve aynı işyerinde aynı dönem için tek bir toplu sözleşme yapılması kısıtlamasının kaldırılması da yer almaktadır. Ayrıca, söz konusu Anayasa değişiklikleriyle, Ekonomik ve Konsey, Hükümetin ekonomik ve sosyal konularda politika oluştururken danışacağı anayasal bir organ haline gelmiştir Avrupa Komisyonu, 2010:69) yılında Kamu iktisadi teşebbüslerinde çalışan sözleşmeli personelin, sendika kurma veya sendikal faaliyetlere katılmasına ilişkin yasak kaldırılmıştır. Ancak, bu personelin grev yapmalarına ilişkin yasak devam etmektedir. Bir Başbakanlık genelgesi ile, memur sendikalarının, kamu çalışanlarının sosyal hakları ve disiplin konularını ele alan kurullara katılımına izin verilmektedir. İşçilerin haklarına ilişkin Anayasa değişiklikleri, ilgili sendika mevzuatında gerekli değişiklikler yapılmadığı için uygulamaya geçirilememiştir (Avrupa Komisyonu, 2011:78) yılı Nisan ayında kamu sektöründe ilk defa toplu sözleşme imkânı veren kamu görevlileri sendikalarına ilişkin yeni Kanun kabul edilmiştir. Kamu görevlileri sendikaları konfederasyonunun sert eleştirilerine rağmen, nihai karar zorunlu hakem tarafından alınmıştır. Özel sektörü düzenlemeye yönelik Toplu İş İlişkileri Kanun Tasarısı ise hâlâ TBMM onayını beklemektedir (Avrupa Komisyonu, 2012:65) döneminde özel sektöre yönelik yeni bir Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu Kasım 2012 de yürürlüğe girmiştir. Sendikaların iç işleyişinin kolaylaştırılması, üyelik usul ve gerekliliklerinin basitleştirilmesi, grevlerin yasaklanmasının sınırlandırılması ve cezai hükümlerin azaltılması gibi bazı iyileştirmeler yapılmıştır (Avrupa Komisyonu, 2013:41) yılında Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununa bağlı yönetmelikler kabul edilmiştir. Sendika üyeliğine kayıt ve üyelikten çıkma işlemleri için e-devlet portalının kullanılması, Temmuz 2013 den bu yana sendika üyelerinin sayısında %15,2 oranında bir artışa neden olmuştur. Eylül ayında Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununda yapılan değişiklikle, sendikaların toplu iş sözleşmesi yapabilmesine dair iş kolu barajı (sendikanın üye sayısının, işyerinin dahil olduğu iş kolundaki işgücüne oranı) kalıcı şekilde %1 olarak belirlenmiştir (Avrupa Komisyonu, 2014:40) İstihdam Politikası Çalışma Dünyası Dergisi Labour World 2015/ ve 2006 yıllarında İŞKUR kurumsal kapasitesini geliştirme çabalarına devam etmiştir. Bunun yanında Avrupa Komisyonu ile Türk yetkililer arasında, İstihdam Politikası Önceliklerine İlişkin Ortak Değerlendirme Belgesi taslağının hazırlanması çalışmaları sürdürülmüştür (Avrupa Komisyonu, 2005: ; Avrupa Komisyonu, 2006:51) yılında İstihdam Politikası Önceliklerinin Ortak Değerlendirilmesi Belgesi nin (JAP) so- 44

12 Türkiye AB Müzakere Sürecinde Politikada Yaşanan Gelişmeler nuçlandırılması konusunda bir ilerleme sağlanamamıştır. Türkiye İş Kurumu (İŞKUR) kurumsal kapasitesini geliştirme çabalarını devam ettirmiştir (Avrupa Komisyonu, 2007:54) yılında kadınlar, gençler ve özürlü kişiler için istihdam imkânlarını teşvik etmeye özel olarak odaklanan ve işsizlik sorunlarını ele almayı amaçlayan bir İstihdam Paketi, Mayıs ayında kabul edilmiştir. Böylece, örneğin işverenin yeni işe alınan kadın çalışanlar için ödemesi gereken sosyal güvenlik primlerinin, ilk yılda %100 le başlayarak beşinci yılda %20 yle son bulması suretiyle İşsizlik Sigorta Fonu ndan karşılanmasının sağlanması hedeflenmiştir. Türkiye İş Kurumu na (İŞKUR) kayıtlı işsizler, İşsizlik Sigorta Fonu nca karşılanacak iş eşleştirme, rehberlik ve mesleki eğitimden faydalanabileceklerdir. Ayrıca, Türkiye, 2008 i kayıtdışı istihdamla mücadele yılı olarak ilan etmiştir (Avrupa Komisyonu, 2008:62) yılında özellikle ekonomik ve mali krizin negatif etkilerini azaltmaya yönelik bazı ilerlemeler kaydedilmiştir. Ağustos 2009 da istihdamı teşvike yönelik olarak, kısa çalışma ödeneğinin 6 aya çıkarılması gibi, 2008 yılında çıkarılan istihdam yaratıcı tedbirler içeren istihdam paketini tamamlar nitelikte bir dizi münferit tedbir alınmıştır. Ayrıca Türkiye nin istihdam, sosyal koruma ve içerme, ayrımcılıkla mücadele gibi konuları ele alan PROG- RESS Topluluk Programına katılımına ilişkin Kanun yürürlüğe girmiştir. İstihdam Politikası Öncelikleri Ortak Değerlendirme Belgesinin (JAP) tamamlanması konusunda ise bir ilerleme kaydedilmemiştir (Avrupa Komisyonu, 2009:64) yılında Ulusal İstihdam Stratejisi hazırlama çalışmaları yürütülmüştür. Aktif istihdam tedbirlerinde kayda değer ölçüde genişleme kaydedilmiştir yılında olan yararlanıcı sayısı 2009 da e yükselmiştir (Avrupa Komisyonu, 2010:70) yılında İşsiz kişilerin işe alınması durumunda, bu işçilerin sosyal güvenlik primlerinin işverenlere düşen payı 2015 yılı sonuna kadar devlet tarafından sübvanse edilmesi kararlaştırılmıştır. Kısa çalışma ödeneğinin uygulaması genişletilmiştir. Aktif işgücü piyasası tedbirleri için İşsizlik Sigortası Fonundan ilave kaynak tahsis edilmiştir. Kısmi süreli çalışan işçilere, belirli meslek gruplarına ve ayda on günden daha az süre çalışanlara işsizlik sigortasından yararlanma hakkı verilmiştir. İlave personel alımına devam edilmektedir (Avrupa Komisyonu, 2011:78) yılında Türkiye İş Kurumu (İŞKUR), kişiselleştirilmiş kamu istihdam hizmetleri sağlamak için özellikle iş ve meslek danışmanları almak suretiyle kadrosunu geliştirmeye devam etmiştir. Bununla birlikte Kayıt Dışı Ekonomi ile Mücadele Stratejisi Eylem Planı nın ikincisini ( ) kabul edilmiştir (Avrupa Komisyonu, 2012:65-66) yılında Türkiye İş Kurumunda personel sayısının artması kurumsal kapasiteyi ve hizmet sunumunu artırmaya devam etmiştir. Ayrıca, aktif iş piyasası tedbirleri ile ilgili mevzuat yayımlanmıştır (eğitim kursları, kamu yararına çalışma ve işe yerleştirme hizmetleri) (Avrupa Komisyonu, 2013:41) yılında uzun vadeli politika planlamasını içeren ve iddialı istihdam hedefleri belirleyen ilk ulusal istihdam stratejisi kabul edilmiştir. Bunun yanı sıra Türkiye, ilk İstihdam 45

13 ve Reform Programını hazırlamaktadır. Ayrıca, İŞKUR kapasitesini arttırmış ve hizmetlerinin kapsamını genişletmiştir (Avrupa Komisyonu, 2014:40) İçerme ve Koruma Çalışma Dünyası Dergisi Labour World 2015/ yılında içerme ile ilgili olarak, Avrupa Komisyonu ile Türk Hükümeti arasında Ortak İçerme Mutabakatı taslağının yazım çalışması başlamıştır. koruma ile ilgili olarak da sosyal güvenlik sistemini reform çabasıyla ve sosyal güvenlik kurumlarını tek çerçeve içerisinde bir araya getirmek maksadıyla, Ocak 2005 te, sosyal güvenlik kurumlarına ait tüm hastaneleri Sağlık na devreden bir kanun kabul edilmiştir. Bunun yanı sıra, Şubat 2005 te, sosyal güvenlik sisteminden yararlananların tamamına tüm eczanelerden ilaç alabilme hakkı tanınmıştır (Avrupa Komisyonu, 2005:112) yılında sosyal içerme ile ilgili olarak, Ortak İçerme Mutabakatı altındaki çalışma süreci sürmüş ancak, ulusal bütünleşmiş stratejide bir ilerleme kaydedilememiştir. koruma alanında ise Türk sosyal güvenlik sisteminin bütünüyle elden geçirilmesi amacıyla Mayıs ve Haziran 2006 aylarında sosyal güvenlik reformuna ilişkin yasama faaliyetinde bulunmuştur. Böylece basitleştirilmiş, bürokrasisi azaltılmış, herkes için hakların ve sorumlulukların eşit olduğu, 18 yaşın altındaki tüm çocuklara ücretsiz sağlık hizmeti sağlanan bir sosyal güvenlik sistemi oluşturulmuştur (Avrupa Komisyonu, 2006:52) yılında sosyal içerme alanında Ortak İçerme Belgesi (JIM) altındaki çalışma süreci tamamlanmamıştır. koruma alanında ise Güvenlik Reformunun uygulanması 2008 yılına ertelenmiştir. yardım almak için gereken prosedürün basitleştirilmesi amacıyla tek noktadan hizmet i öngören bir Başbakanlık Genelgesi yayımlanmıştır. Güvenlik Kurumu, ilave personel almıştır ve teknik altyapısını güçlendirmiştir (Avrupa Komisyonu, 2007:54-55) yılı Ekim ayında sosyal güvenlik reformunun en önemli ayağı olan Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu yürürlüğe girmiştir. Bu çerçevede, 18 yaşın altındaki herkes genel sağlık sigortası kapsamına alınmaktadır. Bu, bir yıldan uzun süredir Türkiye de ikamet eden ve kendi ülkelerinde sosyal sigortası olmayan yabancı uyrukluları da kapsamaktadır. Sağlık primlerini ödeyemeyecek kişiler de devlet tarafından sigorta edilmektedir. Bu kanun ayrıca, emeklilik parametrelerini ve genel sağlık sigortası sistemini, yeterli ve sürdürülebilir emeklilik aylığı sağlanabilecek şekilde düzenlemeyi de amaçlamaktadır (Avrupa Komisyonu, 2008:63) yılında sosyal içerme ve sosyal koruma anlamında yasal ve kurumsal bir gelişme kaydedilmemiştir. Ortak Koruma ve İçerme Belgesinin (JIM) hâlâ tamamlanmamış ve sosyal hizmetleri ve yardımları düzenleyen Yardım ve Primsiz Ödemeler Kanunu Taslağı yasalaşmamıştır (Avrupa Komisyonu, 2009:64) yılında sosyal içerme anlamında Anayasa da yapılan bir değişiklik, çocuklar, yaşlılar ve engelliler için pozitif ayrımcılığı mümkün kılmaktadır. Ekonomik Koordinasyon Komitesi tarafından, sosyal hizmetler ile kamu istihdamı hizmetleri arasında bağ kurmayı amaçlayan bir eylem planı kabul edilmiştir. Bu eylem planına göre, çalışma yaşında ve çalışabilecek durumda olan sosyal yardım yararlanıcıları İŞKUR veri tabanına kaydedilecekler ve 46

14 Türkiye AB Müzakere Sürecinde Politikada Yaşanan Gelişmeler ilgili istihdam hizmetlerini almaları yönünde destekleneceklerdir. Ayrıca hükümet, engelli kişilerin kamu kurumlarında istihdamına yönelik olarak bütçedeki kadro kısıtlamalarını kaldırmıştır. koruma anlamında ise mevsimlik geçici tarım işçilerinin, özellikle konut, eğitime erişim, sağlık ve sosyal güvenlik koşullarını ele alan bir Başbakanlık genelgesi yayımlanmıştır. Bunun yanında sosyal yardım hizmetlerine yönelik olarak ücretsiz bir yardım hattı (144) hizmet vermeye başlamıştır (Avrupa Komisyonu, 2010:70-71) yılında sosyal koruma, sosyal yardım, kadınlar, çocuklar, engelliler ve aile konularından sorumlu olan bazı kurumları, bu alandaki kurumsal dağınıklığın giderilmesi amacıyla birleştiren bir kurulmuştur. Ücretsiz sosyal yardım hattı, sağlanan hizmetlerin erişilebilirliğini ve hızını artırmıştır. Çocuklar ve engelli kişiler için evde bakım hizmetlerinin iyileştirmesini öngören dönemini kapsayan Bakım Hizmetleri Stratejisi ve Eylem Planı kabul edilmiştir (Avrupa Komisyonu, 2011:79) yılında sosyal içerme anlamında, tek bir çatı altında daha etkin sosyal hizmetler sağlanması çalışmalarına devam etmiştir. koruma anlamında ise sağlık sigortasının kapsamını, bireyler ya da devlet tarafından ödenen katkılarla, gelir testi sonuçlarına dayanmak suretiyle nüfusun tamamına yaymayı amaçlayan Zorunlu Genel Sağlık Sigortası Sistemi, Ocak 2012 itibarıyla tamamen uygulanmaya başlamıştır. Yoksul vatandaşları kapsamak amacıyla getirilen yeşil kart sisteminin adil dağılımı konusunda tartışmalar başlamış ve bunun sonucunda da yeşil kart sistemi kaldırılmıştır (Avrupa Komisyonu, 2012:66) yılında mevzuat ve kurumsal anlamda bir gelişme olmamıştır yılında sosyal içerme anlamında Ulusal Roman Entegrasyonu Stratejisi hazırlanmaya devam etmiştir. koruma anlamında bir gelişme sağlanmamıştır (Avrupa Komisyonu, 2014:40) Ayrımcılıkla Mücadele ve Eşit Fırsatlar Ayrımcılıkla mücadele ve eşit fırsatlar ile ilgili olarak kadının sosyal, ekonomik, kültürel ve siyasi yaşamda konumunu güçlendirmeyi amaçlayan Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü nün kuruluşuna dair yasa Ekim 2004 te kabul edilmiştir. Yine, Haziran 2005 te yürürlüğe giren yeni Ceza Kanunu ile kadının temel hakları büyük ölçüde iyileştirilmiştir. Yeni Ceza Kanunu ile ayrıca, bir kimsenin ekonomik faaliyetlerini dil, ırk, cinsiyet, siyasi fikir, din v.b. temelinde engelleyerek ayrımcılık yapanlar için cezalar getirilmiştir. Son olarak, Temmuz 2005 te engelli kişilere ilişkin yeni bir yasa kabul edilmiştir. Yasa, farklı türlerdeki engelliliğin sınıflandırılması için rehber ilkeler sağlamakta ve bakım hizmetleri, rehabilitasyon, erken teşhis, istihdam ve engellilerin eğitimine ilişkin hükümler içermektedir. Yasa, engellilere karşı ayrımcılıkla mücadele ihtiyacını vurgulamakta ve engellilik temelinde ayrımı suç olarak tanımlamaktadır (Avrupa Komisyonu, 2005: ) yılında Türkiye İş Kurumu tarafından işe alımlarda cinsiyet ayrımını yasaklayan bir genelge yayımlanmıştır. Böylece erkek hemşirelere de artık izin verilmektedir. Kadının Statüsü Genel Müdürlüğünün idari kapasitesi güçlendirilmiştir. Irk veya etnik köken, din veya inanç, engellilik, yaş ve cinsel yönelim temelinde ayrımcılığa ilişkin AB Direktiflerinin aktarımı ise henüz tamamlanmamıştır (Avrupa Komisyonu, 2007:55) yılında bir gelişme kaydedilememiştir. 47

15 2009 yılında ayrımcılıkla mücadele konusunda ilerleme kaydedilmemiştir. Eşit fırsatları konusunda ise TBMM bünyesinde Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu kurulmuştur. Bu Komisyon, toplumsal cinsiyet eşitliği konusundaki gelişmeleri izleyecek, kanun tasarılarına görüş verecek ve Türkiye nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalara uyum için yapılması gereken yasama çalışmalarını belirleyecek, TBMM Başkanlığının kendisine yönlendirdiği, kadın-erkek eşitliği ihlalleri ve toplumsal cinsiyete bağlı ayrımcılık konularındaki şikâyetleri inceleyecektir. Ayrıca, Türkiye yıllarını kapsayan Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Eylem Planını kabul etmiştir (Avrupa Komisyonu, 2009:65) yılında ayrımcılıkla mücadele konusunda ilerleme kaydedilmemiştir. Eşit fırsatları konusunda ise Anayasa da yapılan değişiklik, kadın ve erkek arasında somut bir eşitlik sağlamak için alınan tedbirlerin eşitlik prensibine aykırı olamayacağını öngörmüştür. Toplumsal cinsiyet eşitliğinin, özellikle istihdamla ilgili mevzuat ve politikalara, işyeri denetimlerine, stratejik planlara ve hizmet içi eğitime dâhil edilmesi için bir Başbakanlık genelgesi yayımlanmıştır. TBMM Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu raporlar hazırlamak ve ilgili taraflarla istişarelerde bulunmak suretiyle çalışmalarına devam etmiştir (Avrupa Komisyonu, 2010:71) yılında kabul edilen torba yasa ile özellikle memurlar için ebeveyn haklarına ilişkin bazı iyileştirmeleri içeren değişiklikler kabul edilmiştir (Avrupa Komisyonu, 2011:79) ve 2013 yılında mevzuat ve kurumsal anlamda bir gelişme olmamıştır yılında engellilik temelinde ayrımcılık yapmama ilkesi, Milli Eğitim Temel Kanunu ile İş Kanununa konmuştur. Bunun yanı sıra, Türk Ceza Kanunu nun 122. maddesinde yapılan bir düzenleme ile ekonomik faaliyetlerde ve işe alımda ayrımcı ve nefret kaynaklı uygulamalara ceza getirilmiştir. Kadın-erkek fırsat eşitliği konusunda, AB müktesebatının öngördüğü şekilde bir eşitlik birimi henüz oluşturulmamıştır (Avrupa Komisyonu, 2014:41) Avrupa Fonu Çalışma Dünyası Dergisi Labour World 2015/ yılında Avrupa Fonu alanında hukuki uyum sınırlı kalmıştır (Avrupa Komisyonu, 2006:52) yılında Avrupa Fonu (ESF) programlarının uygulanmasına yönelik olarak Katılım Öncesi Yardım Aracı nın (IPA) İnsan Kaynaklarını Geliştirme Bileşenini uygulamaya koymak için gerekli yapılar kurulmaya başlanmıştır (Avrupa Komisyonu, 2007:54) Aralık ayında, Komisyon, istihdam, öğretim, eğitim ve sosyal içerme alanlarındaki faaliyetleri desteklemeyi amaçlayan İnsan Kaynakları Geliştirme Operasyonel Programı nı onaylamıştır yılında da Çalışma ve Güvenlik, bu programın idaresine yönelik gerekli iç yapılanmayı tesis etmiş ve bu bağlamda personel atamaları ve eğitimini yapmıştır (Avrupa Komisyonu, 2008:62) yılında IPA insan kaynaklarının geliştirilmesi operasyonel programından sorumlu olan Çalışma ve Güvenlik nda oluşturulan operasyonel yapı için yeni personel alınmış ve eğitimler düzenlenmiştir. IPA yönetim ve kontrol sisteminin merkezi olmayan yönetimini sağlamak üzere, Türk makamlarına yetki devri süreci tamamlanmış ve ilgili finansman anlaşması imzalanmıştır. Böylece kadınların, gençlerin ve kayıtlı istihdamın teşvik edilmesi ile yaşam boyu öğrenme faaliyetleri ve kız çocukların okullaşma 48

16 Türkiye AB Müzakere Sürecinde Politikada Yaşanan Gelişmeler oranlarının artırılması faaliyetleri program kapsamında desteklenecektir (Avrupa Komisyonu, 2009:64) yılında, İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programı ndan (İKG OP) sorumlu Çalışma ve Güvenlik bünyesinde kurulan program otoritesi, kapasitesini artırmaya devam etmiştir. Bütün resmi gerekliliklerin karşılanmasından sonra, İKG OP nin uygulanması, hibe programlarının duyurulması ve Mayıs ayında ilk hibe sözleşmesinin imzalanması ile başlatılmıştır (Avrupa Komisyonu, 2010:70) yılında kayda değer bir ilerleme sağlanmamıştır yılında IPA İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi Operasyonel Programının yönetiminden sorumlu Program Otoritesi olan ÇSGB, AB tarafından finanse edilen ilgili operasyonların ihale, sözleşme ve mali yönetim konularına ilişkin olarak akredite edilmiştir (Avrupa Komisyonu, 2012:66) ve 2014 yılında kayda değer bir ilerleme sağlanmamıştır Avrupa Birliği ne Katılım İçin Ulusal Eylem Planı ( ) ve 19. Fasıl Avrupa Birliği tarafından hazırlanan Avrupa Birliği ne Katılım İçin Ulusal Eylem Planı nda yılları arasında müzakere fasılları kapsamında yapılması planlanan değişiklikler yer almaktadır. Aşağıda 19. fasıl kapsamında yapılması planlanan değişiklikler incelenecektir i Avrupa Birliği tarafından hazırlanan Avrupa Birliği ne Katılım İçin Ulusal Eylem Planı nın I. aşamasını oluşturan ve Kasım 2014 Haziran 2015 tarihleri arasını kapsayan bölümünde 19. fasıl kapsamında atılacak adımlar birincil mevzuatta yapılacak değişiklikler, ikincil mevzuatta yapılacak değişiklikler ve kurumsal yapılanma ve diğer çalışmalar şeklinde üç başlıkta ele alınmıştır. 49

17 Çalışma Dünyası Dergisi Labour World 2015/ Tablo 1: inde Birinci Mevzuatta Yapılacak Düzenlemeler Sıra Değiştirilecek/ Yeni Çıkarılacak Mevzuat Uyum Sağlanması Öngörülen AB Mevzuatı Düzenlemenin Amacı Mevcut Durum Sorumlu Kurum Yayım Tarihi 1 Ayrımcılıkla Mücadele ve Eşitlik Kanunu Irk Eşitliğine İlişkin 2000/43/AT sayılı Direktif İstihdamda Kadın ve Erkekler Arasında Muamele Eşitliğine İlişkin 2006/54/AT sayılı Direktif Mal ve Hizmetlere Erişimde Kadın ve Erkekler Arasında Muamele Eşitliğine İlişkin 2004/113/AT sayılı Direktif İstihdamda Eşitliğe İlişkin 2000/78/AT sayılı Direktif Kişilerin eşit muamele görme hakkının güvence altına alınarak ayrımcılığa karşı etkili bir şekilde korunmalarının sağlanması ve bu doğrultuda faaliyet gösterecek bir eşitlik biriminin oluşturulması İçişleri Çalışma ve Güvenlik Devlet Personel Başkanlığı 2015 I sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununda (RG: / 28460) değişiklik yapılması 87, 98 ve 151 sayılı ILO Sözleşmeleri Avrupa Şartı AB Temel Haklar Şartı 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun AB Temel Haklar Şartı na, ilgili ILO Sözleşmelerine ve Avrupa Şartı na uyumlu hale getirilmesi 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun Geçici 6. maddesi ve Anayasa Mahkemesinin vereceği hükme göre, 25. maddesinde değişiklik yapılabilecektir. Çalışma ve Güvenlik 2015 I. Kaynak: Avrupa Birliği, 2014a:86. Birincil mevzuata ilişkin yapılması planlanan değişikliklerden ilki olan Ayrımcılıkla Mücadele ve Eşitlik Kanunu halen çıkarılmış değildir ve taslak olarak durmaktadır. İkinci düzenleme olan 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununda değişiklik yapılması ise gerçekleşmiştir. Buna göre 6356 sayılı Kanun un 25.maddesinin 4.fıkrasında yer alan fesih dışında ibaresinin iptal edilmesi sonucunda, işverenin, işçinin iş akdini fesih etmesi halinde de işçinin 1 yıllık ücretinden az olmamak üzere sendikal tazminata hükmedilebilecektir (MESS, 2015). 50

18 Türkiye AB Müzakere Sürecinde Politikada Yaşanan Gelişmeler Tablo 2: inde İkincil Mevzuatta Yapılacak Düzenlemeler Sıra Değiştirilecek/ Yeni Çıkarılacak 1 İstihdam ve Yenilik Programına (EaSI) Katılım Mevzuat Uyum Sağlanması Öngörülen AB Mevzuatı İstihdam ve Yenilik Programına İlişkin (AB) 1296/2013 sayılı Tüzük Düzenlemenin Amacı Ülkemizin İstihdam ve Yenilik Programına etkin katılımının sağlanması Mevcut Durum Sorumlu Kurum A.B ve Ç.S.G.B Yayım Tarihi 2014 II. 2 Koruyucu Aile Yönetmeliğinde (RG: / 28497) değişiklik yapılması Avrupa 2020 Stratejisine İlişkin COM(2010)2020 sayılı Bildirim Yoksulluk ve Dışlanmaya Karşı Avrupa Platformuna İlişkin COM(2010) 758 sayılı Bildirim Koruyucu aile hizmetinin günümüz ekonomik ve sosyal şartlarına uygun hale getirilerek toplumun her kesimine yaygınlaştırılması 2015 I. 3 Çocuğa Yönelik Kuruluş Bakım Hizmetleri Yönetmeliği Avrupa 2020 Stratejisine İlişkin COM(2010)2020 sayılı Bildirim Yoksulluk ve Dışlanmaya Karşı Avrupa Platformuna İlişkin COM(2010) 758 sayılı Bildirim Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Çocuk Yuvaları Yönetmeliği (RG: /23576) ve Yetiştirme Yurtlarının Kuruluş ve İşleyişine İlişkin Yönetmelikte (RG: /22462)çocuğa yönelik kurumsal bakım hizmetlerinin modernizasyonu için değişiklik yapılması 2015 I. 4 Çocuk Destek Merkezi Yönetmeliği Avrupa 2020 Stratejisine ilişkin COM(2010)2020 sayılı Bildirim Yoksulluk ve Dışlanmaya Karşı Avrupa Platformuna ilişkin COM(2010) 758 sayılı Bildirim Çocuğa yönelik hizmetlerin daha geniş bir perspektiften ele alınması ve iyileştirilmesi 2015 I. 5 ve Ekonomik Destek Yönetmeliği 6 Evlat Edinme Yönetmeliği Avrupa 2020 Stratejisine İlişkin COM(2010)2020 sayılı Bildirim Yoksulluk ve Dışlanmaya Karşı Avrupa Platformuna İlişkin COM(2010) 758 sayılı Bildirim Avrupa 2020 Stratejisine ilişkin COM(2010)2020 sayılı Bildirim Yoksulluk ve Dışlanmaya Karşı Avrupa Platformuna ilişkin COM(2010) 758 sayılı Bildirim Kaynak: Avrupa Birliği, 2014a: Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu ve Ekonomik Destek Yönetmeliğinin (RG: /19235) çocuk yoksulluğunun azaltılmasına ilişkin tedbirler içerecek şekilde yenilenmesi Çocukların sosyal dışlanmaya maruz kalma risklerinin azaltılması 2015 I I. 51

19 Çalışma Dünyası Dergisi Labour World 2015/ İkincil mevzuata ilişkin düzenlemelerden ilki olan İstihdam ve Yenilik Programına (EaSI) Katılım Anlaşması imzalanmıştır yıllarını kapsayan dönemde nitelikli ve sürdürülebilir istihdam, yeterli sosyal korumanın temini, sosyal dışlanma ve yoksullukla mücadele ile çalışma şartlarının iyileştirilmesi hususlarına destek verilmesi amacıyla oluşturulan Program, yaklaşık 920 Milyon Avro toplam bütçeye sahip bulunmaktadır (Avrupa Birliği, 2015). İkinci düzenleme olan Koruyucu Aile Yönetmeliğinde değişiklik yapılması ise 24 Ocak 2015 tarihinde gerçekleşmiş ve birçok maddede düzenlemeler yapılmıştır. Diğer düzenlemeler arasında yer alan ve Ekonomik Destek Yönetmeliği ; Çocuk Destek Merkezi Yönetmeliği ise tarihinde Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Çocuğa Yönelik Kuruluş Bakım Hizmetleri Yönetmeliği ve Evlat Edinme Yönetmeliği henüz tamamlanmamış çalışmalar arasında yer almaktadır. Tablo 3: inde Kurumsal Yapılanma ve Diğer Çalışmalar ile İlgili Düzenlemeler Sıra Değiştirilecek/ Yeni Çıkarılacak Düzenlemenin Amacı Mevcut Durum Sorumlu Kurum Yayım Tarihi 1 Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Eylem Planı AB çerçeve iş sağlığı ve güvenliği direktifinin iç hukuka aktarılmasını sağlayan 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanununun etkin bir şekilde uygulanması ve iş kazaları ve meslek hastalıklarının önüne geçilebilmesi için gerekli idari düzenlemelerin ortaya konması Çalışma ve Güvenlik 2014 II. 2 Roman Vatandaşlarımıza Yönelik Politika Strateji Belgesi ve Eylem Planı 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun AB Temel Haklar Şartı na, ilgili ILO Sözleşmelerine ve Avrupa Şartı na uyumlu hale getirilmesi 2015 I. Kaynak: Avrupa Birliği, 2014a:89. Bu dönemde yapılması planlanan düzenlemeler arasında yer alan Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Eylem Planı, 2014 yılında ÇSGB tarafından hazırlanmıştır. Planda Türkiye de iş sağlığı ve güvenliğinin mevcut durum analizi yapıldıktan sonra dönemine ilişkin hedefler ve bu hedeflere ulaşmak için yapılması gerekenler ele alınmıştır (ÇSGB, 2014:7-8). Romanlara Yönelik Politika Strateji Belgesi ve Eylem Planı ise henüz tamamlanmamış ve yürürlüğe girmemiştir. 52

20 Türkiye AB Müzakere Sürecinde Politikada Yaşanan Gelişmeler i Avrupa Birliği ne Katılım İçin Ulusal Eylem Planı nın II. aşamasını oluşturan ve Haziran 2015 Haziran 2019 tarihleri arasını kapsayan bölümünde de 19.fasıl kapsamında atılacak adımlar önceki dönemle benzer şekilde birincil mevzuatta yapılacak değişiklikler, ikincil mevzuatta yapılacak değişiklikler ve kurumsal yapılanma ve diğer çalışmalar şeklinde üç başlıkta ele alınmıştır. Tablo 4: inde Birincil Mevzuatta Yapılacak Düzenlemeler Sıra Değiştirilecek/ Yeni Çıkarılacak 1 İş Kanununda (RG: / 25134) değişiklik yapılması 2 İş Kanununda (RG: / 25134) değişiklik yapılması 3 İş Kanununda (RG: / 25134) değişiklik yapılması 4 Deniz İş Kanununda (RG: / 12586) değişiklik yapılması Mevzuat Uyum Sağlanması Öngörülen AB Mevzuatı Ebeveyn iznine ilişkin 2010/18/AB sayılı Direktif Geçici iş ilişkisine ilişkin 2008/104/AT sayılı Direktif 181 sayılı ILO Sözleşmesi Genç işçilerin korunmasına ilişkin 94/33/AT sayılı Direktif Gemi adamlarının çalışma sürelerine ilişkin 99/63/ AT sayılı Direktif 2006 tarihli ILO Denizcilik Çalışma Sözleşmesi nin uygulanmasına ilişkin 2009/13/AT sayılı Direktif Kaynak: Avrupa Birliği, 2014b: Düzenlemenin Amacı Doğum nedeniyle verilen iznin anne ve baba arasında paylaşılmasıyla ebeveyn izni oluşturulması Ev hizmetlerinde ve mevsimlik tarım işlerinde çalışan işçiler için özel istihdam büroları aracılığıyla geçici iş ilişkisi kurulmasının sağlanmasına yönelik 4857 sayılı İş Kanununun 7. maddesinde değişiklik yapılması 4857 sayılı İş Kanununun 71. maddesinde çocuk ve genç işçilerin sanatsal faaliyetler de dahil olmak üzere çalışabileceği işlerin belirlenmesine yönelik değişiklik yapılması ILO Denizcilik Çalışma Sözleşmesi nin Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanunun kabulünün ardından, Sözleşme nin uygulanmasına yönelik Deniz İş Kanununda değişiklik yapılması Mevcut Durum Sorumlu Kurum Ç.S.G.B Ç.S.G.B Türkiye İş Kurumu Yayım Tarihi 2019 I I. Ç.S.G.B 2019 I. Ç.S.G.B Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Sağlık 2019 I. Birincil mevzuat kapsamında atılması hedeflenen adımlar dört tane olup, 2019 yılının I. inde tamamlanması planlanmaktadır. Buna göre İş Kanunu nda yapılacak değişikliklerle ebeveynlere ilişkin doğum iznine, ev hizmetleri ve mevsimlik tarım işçilerine ilişkin özel istihdam büroları aracılığıyla geçici iş ilişkisine ve genç ve çocuk işçilerin korunmasına yönelik düzenlemeler yapılacaktır. Bunun yanında Deniz İş Kanunu nda yapılacak değişiklikle de kanunun ILO Denizcilik Çalışma Sözleşmesi ne uygun hale getirilmesi hedeflenmektedir. 53