Etkin Piyasa Hipotezi: Haftanm Giinu Etkisi ve Hareketli Ortalama Yonteminin Kar$ila$ tirilmasi

Transkript

1 71. Ulusal Elconometri ve tstatistik Sempozyumu, Mayis 2003 Gazi Universttesi, Ankara Etkin Piyasa Hipotezi: Haftanm Giinu Etkisi ve Hareketli Ortalama Yonteminin Kar$ila$ tirilmasi Yrd Dr. Hakan YILDIRIM Ars. G6r. Ozgiir CAKIR Ars. G6r. Murat ClNKO Marmara ftniversitesi Marmara thiiversitesi Marmara Universitesi isletme Bolumii tstehne Boliimu Ingilizce Ifletme Boliimii 6ZET Bu cahsmanm amaci, IMKB-30 icerisinde yer alan sirketlerin haftanm giinii etkisi ve hareketli ortalama yontemi kullandarak al-sat sinyallerini iiretmektir. Ozmen (1997), Balaban (1995), Bildik (1998) tarafmdan yapilan cahsmalar haftanm giinu etkisini gostermistir. Bu calismada, IMKB-30'da yer alan. sirketler haftanm gilnii etkisi ve hareketli ortalama yontemine go're belirlenecek olan al-sat sinyallerine bakilarak karsilastirdacaktir. Hangi yo'ntemin uygun oldugu karsilastirmasi yapilarak etkin piyasa hipotezi smanacaktir. Karsilastirma kriteri olarak, ayni anda belli bir para ile bas,lanacak ve hangi ydntem kullandarak daha fazla getiri elde edilecegine bakilacaktir. Veri setimiz takas siiresmin 2 gun olarak degistirildigi tarihinden itibaren baslayacaktir. Anahtar Kelinieler: Etkin Piyasa Hipotezi, Hareketli Ortalama, Haflanin Giinii etkisi. ABSTRACT The goal of the paper is to show the day of the week effect and by using the moving average rule to create a buy and sell signal. Ozmen (1997), Balaban (1995) and Bildik (1998) have shown the day of the week effect. In this study we will cover the company which s in the ISE-30. Buy and sell signal are going be created by both moving average and day effect rule and result are going to be compared. As a comparison criteria starting with the same amount of money the last day money will be compared. The data started with since the exchange procedures changed as a two daysperiods. Piyasadaki fiyatlarin butiin bilgileri yansittigmi iddia eden 'Etkin Piyasa Hipotezi' ile ortaya atilmif olan sav fiyatlarin herhangi bir belirgin seklinin ve trendinin olmadigi yo'niindedir. Bu hipotez ge9mi? fiyatlann kullanilarak gelecege iliskin tahminde bulunmanin mumkun ohnayacagini iddia etmektedir. Hipotezde 09 9esit etkin piyasadan s6z edilebilir: zayif yapidaki etkin piyasa, yari giiflii yapidaki etkin piyasa ve gu^lii yapidaki etkin piyasa. Zayif yapidaki etkin piyasa, ge9mi fiyatlarin ve biitiln bilgilerin fiyatlara yansidigmi iddia eder. Bunun anlami ise teknik analiz ile yapilan tahminlerin fazlakazan9 saglamaya yaramayacagidir. 1 Yari gfl9lu etkin piyasa ise, halka afiklanmi; olan bilgilerin tamaminin fiyatlara yansidigi, dolayisiyla da teknik analizin ve temel analizin fiyatlann tahmin edilniesinde yararh olmayacagi ;eklindedir. Gu9lfl yapidaki etkin piyasa hipotezine gore ise kamuya afiklanan veya i9eriden saglanan bilgiler fiyatlara yansimakta, dolayisiyla da i9eriden elde edilen bilgilerde kullanilsa fiyatlan tahmin ederek fazla kazan? saglainak mumkun olmamaktadir. "Fiyatlann piyasadaki butun bilgilerin bir yansimasi oldugu" ilk kez Fama (1970) tarafmdan ortaya atilmiftir. Bu hipotezin reddine donuk en onemli bulgular anomalilerdir. En fazla arastinlan anomaliler ise îrketin buyiikliigu ve tarih etkisidir. iricetin buyiikliigu anomalisinde kufiik ;irketlerin buyuk fiiketlere gore daha fazla getirisinin oldugu, tarih anomalisinde ise Ocak ayi etkisi ve haftanm giinii etkisinin varhgi kastedilmektedir. Ocak aymin diger aylardan daha fazla bir getiriye sahip oldugu, haltaiim giinu etkisinde ise haftanin belirli gunlerinde surekli negatif getiri varken bazi gunlerinde de pozitif getiri oldugu gfirulmektedir. Cross (1973) ve French (1980), yaptiklan 9ahsmada New York borsasinda hisse senedi getirilerinin Pazartesi gunleri negatif, Cuma giinleri ise pozitif oldugunu gormusjerdir. Bu 9alifmalardan sonra Gibbons ve Hess (1981), Lakonishok ve Levi (1982), Smirlock ve Starks (1983), Keim ve Stambaugh (1984), Jaffe ve Westerfleld (1985) Cross ve French in yaptiklari 9alismayi destekleyen sonuflar bulmu^lardir. Tiiikiye ile ilgili yapilmif ilk 9ahsmalardan bir tanesi Ozmen (1992)' in 9alismasidir. Bu 9ali mada IMKB endeksinde haftanm giinil etkisinin olup olmadigi araftmlmistir. Bazi hesaplama faiichhklari yuzunden 9alis.mada kullanilan veri scans farkhhklari nedeniyle tek scans ve 9ift scans olarak ikiye aynlmi^tir, takas suresi farkhligi dolayisiyla gene bir giinliik ve iki giinliik seans olarak aynlmi^tir ve son olarak bile$ik endeksin farkh hesaplanmasi dolayisiyla ikiye aynlmiîr. Caliîlan veri setine gore gun etkileri ortaya konmu^tur. 6zfln (1999) ise 1987 ve 1998 yillari arasindaki IMKB-100 endeksinin giinliik verileri ile yaptigi 9alismada IMKB 'nin zayif yapida etkin oldugunu gostermistir. Durukan (1999) yaptigi 9alismadatMKB-100 endeksi ile makroekonomik degiskenlerin arasindaki ilifkiyi incelemi? ve hisse senedi fiyatlarmi etkileyen en onemli degiskenlerin faiz orant ve ekonomik aktivite degiskenleri oldugunu saptamiftir. Bildik (2000) takas suresinin iki gun oldugu ddnem i9in en yuksek getirinin Cuma giinleri

2 oluftugunu negatif getirilerin ise Pazartesi olustagunu saptamistar. Hareketli ortalama teknigi ise etkin piyasa hipotezinin smanmasini saglayan ikinci bir tekniktir. Hareketli ortalama teknigi piyasada teknik analiz yapmak i9in kullanilan bir tekniktir. Teknik analiz, gefmii fiyat bilgisinin kullanilarak al/sat kural lari yaratarak kan maksimize riski ise minimize etmeye 9ahsmaktadir. Gencay ve Stengos (1998) teknik analizin iki temel dayanagi oldugunu belirtirler. Birincisi, piyasa hareketinin 6zellikle uzun donemde fazla degismedigi, ikinci ise ilgili yatmm bilgilerinin efektif olarak yayihnasidir. Hareketli ortalama teknigi fiyat bilgilerinin ortalamasl ile olusur. En basit kural ise fiyat ne zaman hareketli ortalama degerinin uzerine 9ikarsa al sinyali, ne zaman altma dflferse sat sinyali olarak algilanir. Bu kuralin altinda yatan mantik ise yakin gecmi^teki trendi g6stermesidir. Hareketli ortalama, en son olufan n tane fiyatin ortalamasinin almmasma dayanir ve her yeni fiyat olusumundan sonra en eski olan fiyat seriden cikartilarak ortalama yeniden hesaplanir. n-l (1) numarali denkleme gore, fiyat (p t ) degerinin m t degerinden yflksek olmasi al anlamma gelir, (p t - m t >0). Tersi bir durum ise sat sinyali olarak algilanmalidir. Bu 9alismanin ikinci bolumde veri seti ve bulgular, U9uncfl bolumde ise sonu9lar sunulacaktir. 2. VERI SET! imkb'ye kote olan firketlerden tarihi itibari ile lmkb-30 indeksinin hesaplandlgl firketler bu 9alifmanin kapsammda olacaktir. Veri setimizin baflangi9 tarihi olarak almacaktir. Bu tarihin se9ilme sebebi ise takas suresinin iki gune 9ikarilmif olmasidir. Dolayisiyla gun etkisini ortaya 9ikardigi dusuniilen faktorlerin en azindan bir tanesi sabitlenmif olacaktir. irketlerin gozlem sayilarmin farkh olmasi dolayisiyla islemlere baflarken portfbyumuzdeki kaynak farkliliklannin ortadan kaldirilabilmesi i9in her firketle ilgili olarak veri setinin basladigi tarihte elimizde 10,000 $ oldugu varsayilmif, bu deger hisse senedi i9in iflemin bafladigi tarih itibari ile Turk lirasina cevrilmi? ve tarihinde ne kadar degifmif olacagi hesaplanmiftir Bnlgular IMKB-30 endeksinde yer alan firketlerin getirilerinin hesaplanmasi i9in fu formul kullanilacaktir, r, = ln(-^-) ( 2 ) Pt-l r t getiriyi, p t bugonkii fiyati, Pn dunku fiyati gfistermektedir. Getiriler her bir hisse senedi I9in hesaplandiktan sonra gflnlflk ortalama getiriler hesaplanmiftir. Gflnlere gfire, Pazartesi gflnflnfln ortalamasl 29 firket i9in negatif ve en fazla kaybm oldugu giindflr, sadece ENKA firketi i9in en bflyflk kayip ortalamasl Carfamba gflnflde ger9eklefmektedir. En fazla getirinin oldugu gun ise Persembe ve Cuma gunfl yafanmaktadir. Perfembegunfi en fazlapozitif getiri olan firket sayisi 17 iken Cumagflnfl en fazlapozitif getirisi olan firket sayisi 13 olarak ger9eklefmiftir. Tablo 1. Gunlere gsre getirilwin frekanslari En dflfflk En yuksek getiri getiri 29 Pazartesi Salt ^arfamba Perfembe Cuma

3 $ekil 1. Pazartesi giinii en diistik Persembe gunu en yuksek getiriye sahip olan sirketler 2. Pazartesi gunu en diisiik Citma gunu ise en yuksek getiriye sahip olan sirketler , o m - O nnk.uud y*v \IX *MS vi^ \1/».t^' >* A JJf- 3N ^^fv-»^2 * ^ g \$ Bu graflklerde giin etkisinin varhgi kabul edilerek alim satim kurall belirlenecektir. Bu kuralagore, her hangi birhisse senedi pazartesi giinii en az getiriye sahip ise o giin almacak, en fazla getiriye sahip oldugu giin ise satilacaktir. Al sat kurall hareketli ortalama yontemi i9in (p t - m t >0) geferli oldugu durumlarda al diger durumlarda sat olarak kabul edilmektedir. Hareketli ortalama kurall i9in 5 ve 10 giinliik hareketli ortalamalar kullanilacaktir. Sonu9lar II, III, IV numarali tablolarda verilecektir.

4 Tablo 2. Haftanm gtiniine gore yapilan i$lemlere dekar-zarar durumu HlSSEADI ISLEM AL GUN SAT KOMtSYON VERGl SAYISI SAYISI ANADOLU EFES AKBANK AKENERJl AKSA AK SIGORTA ALARKO HOLDING ARCELlK DOGAN HOLDING DOGAN YAYIN HOLDING ENKA INSAAT EREGLI DEMIR CELK FTNANSBANK FORD OTO GARANTI BANKASI HURRIYET GAZETECiLiK IS BANKASI C KOC HOLDING MICROS TURK NETAS PETKIM PETROL OFISI SABANCI HOLDING SISE CAM TOFAS OTO TANSAS TURKCELL TRAKYA CAM TUPRAS VESTEL YAPI KREDI BANKASI ,561,571,443 59,012,491,118 11,450,351,100 10,954,686,848 25,268,491,644 10,825,862, ,809,891,640 19,379,994,394 18,218,108, ,125,808,433 28,672,079,338 48,181,773, ,586,582,645 51,523,585,776 57,979,250,263 62,903,692,790 31,371,617,199 24,195,262,149 26,246,144, ,087,045, ,068,187,332 49,047,529,227 33,111,573,904 8,998,337, ,268,781,173 8,078,691,831 25,438,203,461 70,734,829, ,697,784,880 35,441,053,040 BAKlYE 10,071,178,840 60,987,633,710 9,943,915,00 9,889,348,490 14,777,585,170 8,335,598, ,628,190,190 15,012,358,590 15,880,311, ,839,882,810 18,887,346,910 49,787,173, ,902,715,300 32,552,872,570 66,056,594,780 41,522,562,730 26,745,949,690 13,033,578,940 14,840,340, ,225,055, ,391,803,410 48,869,401,720 23,161,623,570 9,815,952,390 51,690,373,530 9,832,207,840 24,143,165,390 60,787,644, ,051,987,080 12,690,445,110 KAR / ZARAR DURUMU -3,490,392,603 1,975,142,592-1,506,436,100-1,065,338,358-10,490,906,474-2,490,263,664 91,818,298,550-4,367,635,804-2,337,796,965 39,714,074,377-9,784,732,428 1,605,399,369 22,316,132,655-18,970,713,206 8,077,344,517-21,381,130,060-4,625,667,509-11,161,683,209-11,405,804,319-10,861,989,673-59,676,383, ,127,507-9,949,950, ,615,143-60,578,407,643 1,753,516,009-1,295,038,071-9,947,185,609 18,354,202,200-22,750,607,930

5 Tablo 3. Beg gbnlflk hareketli ortalamaya gb're yapiian idemlerde kar-zarar dummu HlSSE ADI ISLEM GUN AL - SAT KOMlSYON SAYISI SAYISI VERGl BAKlYE ANADOLU EFES AKBANK AKENERJl AKSA AK SIGORTA ALARKO HOLDING ARCELIK DOGAN HOLDING DOGAN YAYIN HOLDING ENKA INSAAT EREGLI DEMIR CELIK FINANSBANK FORD OTO GARANTI BANKASI HURRIYET GAZETECILlK IS BANKASI C KOC HOLDING MICROS TURK NETAS PETKIM PETROL OFISI SABANCI HOLDING SISE CAM TOFAS OTO TANSAS TURKCELL TRAKYA CAM TUPRAS VESTEL YAPI KREDI BANKASI KAR/ZARAR DURUMU

6 Tablo 4. On gdnlbk hareketli ortalamaya gcre yapilan i$lemler sonrasi kar-zarar durumu HlSSEADI ISLEM AL GUN SAT KOMtSYON VERGl SAYISI SAYISI BAKlYE ANADOLU EFES AKBANK AKENERJl AKSA AK SIGORTA ALARKO HOLDING AR(?ELiK DOGAN HOLDING DOGAN YAYIN HOLDING ENKA INSAAT EREGLI DEMIR CELIK FINANSBANK FORD OTO GARANTI BANKASI HURRIYET GAZETECiLIK IS BANKASI C KOC HOLDING MICROS TURK NETA$ PETKIM PETROL OFISI SABANCI HOLDING SISE CAM TOFAS OTO TANSAS TURKCELL TRAKYA CAM TUPRAS VESTEL YAPI KREDI BANKASI KAR/ZARAR DURUMU SONUC IMKB-30 i9in bulunan sonuflar daha onceden yapilmis olan 9alismalar ile ayni yonde fikmaktadir. Hisse senetleri i9in belirlenen gunlere gore, bes gflnlttk ve on giinluk hareketli ortalamayagsre yapilan alis-sati lar sonrasinda kar edildigi gtirulmektedir. Bes giinliik hareketli ortalama kuralina gore al sat yapilan hisse senetlerinden Turkcell ve Yapi Kredi Bankasinm pozitif getirilerinin oldugu, diger hisse senetlerinin ise negatif getiri olustundugu gorulmektedir. On giinliik hareketli ortalama kuralinm uygulanmasi sonucunda Aksa, Alarko Holding, Anadolu efes, Dogan yayin holding, Enka, Eregli demir 9elik, Finansbank, Garanti, Hiirriyet gazetecilik, Ko9, Netaf, Petkim, Tansa?, Tofas, Trakya cam, Turkcell, Yapi kredi bankasi hisse senetlerinde pozitif getiri gorulmektedir. Al-sat islemlerinin gunlere gore yapildigmda hisse senetlerinden: Akbank, Ar9elik, Enka, Finansbank, Fordoto, Httrriyet gazetecilik, Tofaf, Turkcell, Vestel getirilerinin pozitif digerlerin in ise negatif oldugu g6rillmektedir. Bu hisse senetlerinden Enka Carsamba-Cuma, Akbank, Ar9elik, Finansbank, Fordoto, Turkcell, ve Vestel hisse senetlerinin Pazartesi-Cuma, Httrriyet ve Tofas hisse senetlerinin ise Pazartesi-Perfembe gunlerinde al sat islemlerine tabi tutuldugu gdrttlmuftttr. Bu kadar basit kurallarda bile (haftanin giinii, hareketli ortalama) pozitif getiri saglandigmin goriilmesi Etkin Piyasa hipotezinin 1MKB i9in ge9erli olmadigini gostennektedir.

7 KAYNAKLAR Balaban E., 1995 "Day of the week effects: new evidence from an emerging stock market", Applied Economics Letters, 2, Bildik R., 2000 "Hisse senedi piyasalannda donemsellikler ve 1MKB flzerine ampirik bir 9alisma" Istanbul Menkul KiymetlerBorsasi, sy 99 Bildik R., 1998 "Gecelik faiz oranlannda haftanin gunu etkisi; Tflrk para piyasasindan omekler" imkb dergisi, cilt: 2 sayi: 6 sy Cross R, 1973 "The behaviour of stock prices on fridays and mondays" Financial analysts journal, Durukan M. B., 1999 "Istanbul menkul kiymetlerborsasini makroekonomik degiskenlerin hisse senedi fiyatlanna etkisi FamaE "Efficient capital markets: a view theory and empirical work" Journal of Finance, 25, French K., 1980 "Stock returns and the weekend effect" Journal of financial economics, 8, Gibbons M., Hess P., 1981 "Day of the week effects and asset returns", Journal of business, October, Gencay R., Stengos S., 1998 "Moving average rules, volume and the predictability of security returns with feedforward network" Journal of Forecasting, 17, Jaffe J., Westerfield R., 1985 "Patterns in Japanese common stock returns: day of the week and turn of the year effects", Journal of financial and quantitative analysis, June, Keim D., Stambaugh R., 1984 "A further investigation of the weekend effect in stock returns", Journal of finance, July, Lakonishok J., Levi M., 1982 "The weekend effects in stock returns", Journal of finance, June, Ozmen T., 1992 "Diinya borsalarinda g6zlemlenen anomaliler ve IMKB flzerine bir deneme" Sermaye Piyasasi Kurumu yayinlan, No:61. Ozfln A., 1999 "Kaos teorisi, hisse senedi getirilerindeki dogrusal olmayan davranislar, zayif islem ve gelisen piyasalardapiyasaetkinligi: IMKB ornegi", imkb dergisi, cilt: 3 sayi: Smirlock M., Starks L., 1983 "Day of the week and intraday effects in stock returns", Journal of financial economics, September,