HALI BAKIM ONARIMI ÜZERİNE

Transkript

1 HALI BAKIM VE ONARIMI ÜZERİNE Yrd. Doç. Öznur AYDIN

2

3 ONARIM ÖNCESİ İŞLEMLER VE ONARIMDA KULLANILAN ARAÇ GEREÇLER Onarım m hazırl rlık k işlemleri: i eskiyen, yıpranan y ya da hasara uğrayan u pek çok kullanım malzemesini eski fonksiyonelliğine ine getirilebilmek üzere kaliteli bir onarım m için i in zaman harcamak, üzerinde uzun süre s çalışmak gerekir. Öncelikle onarım m yapılan dokumanın n temiz olması gerekir.. Temizleme işlemi i tamamlandıktan sonra onarıma hazırlan rlanır. r. Hazırl rlık k safhası dokumanın cinsi, yöresi, y tekniği i ne olursa olsun değişmez. Tel kaynağı ğı, geçgi gi kaynağı ğı,, düğüm d m atımı onarımda temel tekniklerdir. Onarımı yapacak kişinin inin tek yapması gereken orijinali inceleyip, orijinale uygun şekilde dokumayı onarıma hazırlamakt rlamaktır. r. Onarımın n kaliteli ve aslına uygun şekilde yapılmas lması çok önemlidir. Hazırl rlık k safhasında ilk olarak onarım görecek recek bölgeye b uygun renk, kalınl nlık k ve lif yapısına göre g iplik seçilir. Bu iplikler genellikle eskimiş parçalard alardır. r. Sökülen, S sökünts ntü ipliklerdir. Uygun iplik bulunmaz ise en yakın n renkten boyahanede numune verilip, iplik cinsi belirlenir. Boyahanede numuneden çıkışlı yeni bir test hazırlanarak gerekli olan renk bulunur.

4 Onarım m yapan kişinin inin bilmesi gereken noktalar -Onarım m ustalık k ve beceri isteyen bir iştir. i Onarım m yapan kişinin inin çok iyi bilek yeteneğine ve sağlıkl klı gözlere sahip olması gerekir. -Renk bilgisi yeterli olmalı, orjinali renk ile yeni bulup ayarlayacağı renk uyuşmas masını görebilmeli ve renklerin birbirleri arasındaki farkını çıplak gözle g ayırt edebilmelidir. -Onarım m yapan kişi i tel atmasını ve tel kaynağı ğını bilmelidir. Kişinin inin bu çalışmada pratik kazanması için in en az 6 ay sürekli s tel kaynağı ve tel atımı yapması gerekmektedir. Onarım m görecek g bölgede b bal teli (saçak) ak) yok ise, öncelikle tel uçlaru ların n orijinal tele uygun yeni veya eski sökünts ntü tel kaynağı ya da tel atımı yapılır. Teli iğne i ile dokumaya atmak halının n tutumuna göre g tecrübe gerektirir. Çünk nkü yumuşak bir halıya ya tel atmak ile sert ve çürük k bir halıya tel atmak arasında çok fark bulunmaktadır. -Onarım m yapan kişi i orijinale geçgi gi geçirmesini bilmelidir. Bu işleme i hasır örgüsü denir. Hasır örgüsü halılarda larda uygulanır. Düğüm D m atmadan geçgi gi atma işlemidiri lemidir.

5 Onarım Öncesi İşlemler : Onarımda kullanılacak lacak olan iplikler güncel g renk envanterinden seçilir. Onarımda kullanılmak lmak üzere elde önceden kalan yeterli malzeme yok ise seçilen renge göre g boyahanede yeniden boyama işlemi i yapılır. Bunun yanı sıra orijinal dokumadan elde edilen sökünts ntü iplikler de kullanılmaktad lmaktadır. Onarım m işleminde i ipliğin in cinsini, rengini ve bükümünü ayarlamak çok önemlidir. El dokuması halı ve düz d z dokumaların n onarım m hazırl rlığında yapılmas lması gereken en temel ve öncelikli işlem, i dokumanın n teknik analizinin yapılarak yapısının n iyice anlaşı şılmasıdır. Teknik analizde onarım öncesi hasar tespiti yapılarak, dokumanın n materyal ve yapısal özellikleri belirlenir. Burada amaç,, onarımı yapılacak dokumanın n orijinal yapısının bozulmadan dokumaya uygun malzeme seçimidir. Teknik analizde; hasara uğramamu ramamış, orijinalliğini ini muhafaza eden bölge b ya da bölgeler b incelenerek tespitler yapılabilir. labilir. Bu tespitler şunlardır: r: Tel (çö( çözgü), geçgi gi (atkı) ) ve düğüm d m ipliklerin hammadde tespiti, tel (çö( çözgü), geçgi gi (atkı) ) ve düğüm d m ipliklerin kat adedi ve büküm b m yönüy tespiti, düğüm d sıklığıığı tespiti, geçgi gi (atkı) ) adedi tespiti, düğüm d m türüt tespiti, boyut tespiti.

6 Onarımda Kullanılan lan Araçlar : Onarımda tezgah, çivi, çekiç,, iğne, i tığt ığ,, bıçaklb aklı tığ, karga burun, tarak, tel fırça, f biz, cımbc mbız, terzi yüzüğü,haly halımakası,tıraş makinesi, fırçalı matkap, zımpara, z zımba, z su zımparasz mparası, ütü,, raptiye, pürmüz,, kerpeten, süpürge ve balmumu kullanılmaktad lmaktadır.

7 Onarımda Kullanılan lan Gereçler : Onarım m da en temel gereç ipliktir. El dokuması olduğu u için i in dokumanın n materyali doğal liflerden elde edilen ipliklerdir. Onarımda kullanılan lan doğal lifler hayvansal ve bitkisel liflerdir. İpek, yün, y keten, pamuk onarımda iplik renginin orijinale uygunluğu çok önemlidir. Onarılacak bölge b için i in ilk olarak sökünts ntü ipliklere bakılır. Onarım m istenen bölgeye b uygun mevcut iplik yok ya da yeterli değil ise boyahanede onarım m bölgesine b uygun renkte iplik boyanır.

8 Boyamadan verimli sonuç alınabilmesi için i in boya ve yün y n kalitesinin yüksek; y suyun ph değerinin, erinin, boya banyosunun ısısının n ve boya banyosunun zamanının n birbiri ile uyumlu olması gerekmektedir. Temizlik : Temizlik işlemi, i onarımın önemli bir parças asını oluşturmaktad turmaktadır. r. Bu işlem i büyük b riskler taşı şır. Çünk nkü temizlik işlemine i karar verildiğinde inde temizliğin in geriye dönüşüd çok zor hatta imkânsızd zdır. Dokuma sadece tozlu ise toz dolabında döndd ndürülerek tozun dökülmesi d sağlan lanır.

9 HALI TAMİRİNDE KULLANILAN TEKNİKLER KLER Tel (Çö( Çözgü) ) Atımı : Onarım m görecek g bölgede b baş teli (saçak) ak) yok ise öncelikle orijinal tel uçlaru larına orijinal tele uygun yeni veya eski sökünts ntü ipliklerle tel kaynağı yapılır. Dokumada ara tamir gerekiyorsa tel atımı yapılır. Tel atma işleminde i hasarlı tel üzerine ikinci bir tel iğne i yardımı ile atılır. Seçilen iplik, iğneye i takıld ldıktan sonra yıpranmy pranmış kısmın alt ya da üst kısmk smındaki sağlam zeminde yer alan tellere paralel, geçgilere gilere dikey olarak dıştan görünmeyecek g şekilde yürütüldy ldükten sonra U dönüşü yaparak aksi yöne y doğru döndürülür r ve işlem i bu şekilde devam ettirilir.

10 Hasır Örgüsü : Onarım m yapan kişi i orijinale geçgi gi geçirmesini bilmelidir. Bu işleme i hasır örgüsü denir. Hasır örgüsü halılarda larda uygulanır. Düğüm D m atmadan geçgi gi atma işlemidir. i Üç değişik ik şekilde hasır örgüsü yapılmaktad lmaktadır. Birinci geçme şeklinde orijinal geçgi gi ile hasarlı bölgeye atılan yeni geçgi gi arasında sırass rası sırasına bir bütünlb nlük k sağlan lanır. Bunun için i in orijinal geçgi gi sökülür r yerine aynı şekilde düz d z dokuma esasına uygun olarak tığt ile onarım geçgisi gisi dokunur. Hasarlı bölgede sökümüne s başlanan orijinal geçginin ginin sökümüne hasar olmayan bölge b içinde i inde de devam edilir. Amaç onarım m sonrası bakıld ldığında bütünlüğün n sağlanmas lanması atılmas lmasıdır. ve daha sağlam geçgi gi Sık k dokulu halılarda larda 5, gevşek ek dokulu halılarda larda 10 düğüm m kadar içeri i girilerek geçgi gi sökümü yapılır. Tekli geçgi gi,, ikili geçgi gi, üçlü geçgi gi,, dörtld rtlü geçgi gi, oluklu geçgi gi (döke), oluksuz geçgi gi hepsi için i in aynı teknik kullanılır. Bu teknik orijinal üstünden bindirme dönüşlüd geçgi gi tekniği olarak adlandırılır

11 İkinci geçme şeklinde; tıpkı tel kaynağı ğında nda olduğu u gibi orijinal geçgi gi ile onarım m görecek g geçgi gi ucu ucuna dikilerek kaynak yapılır. Bu teknik ile orijinale %99 yaklaşı şılır. Üçünc ncü geçme şeklinde; onarım m gören g bölgenin b yanlarındaki ndaki düğümlerin d son telleri dikiş ipliği i ile orijinal geçgi gi sırasından dikilir ve dikilen son telden onarım geçgi gi dönüşü yapılır. Bu tekniğe tek tele dikişli hasır denmektedir. Çoğunlukla sıradan s sık s k dokulu ve tam oluklu çürük halılara lara uygulanır. Onarımda hasır r yapılmas lmasının n birinci nedeni hasır yapılmad lmadığı zaman dokumanın çok sıkıs ve sert olmasıdır. İkinci nedeni Savonnerie gibi desen yoğunlu unluğu u ve kullanılan lan renk sayısı fazla olan dokumalarda onarım yapan kişiye iye kolaylık k sağlamas lamasıdır. Bunun için i in hasarlı bölgedeki kayıp p desen, desen kâğı ğıdına çizer gibi hasır üzerine çizilir ve düğüm d m atılır. Bu şekilde onarımı yapan kişi i deseni ve desendeki renk ayrımını görebilir. Üçünc ncü kolaylaştırmas rmasıdır. r. Hasıra daha iyi nedeni ise düğüm d m sıra s takibini düğüm m atmak sırt s düğüm d kalitesini arttırır, r, kaba ve düzensiz d bir görünüm g oluşmas masını önler.

12 Hav (Düğüm İlmek) Atımı : Temel düğüm d m türleri t Türk T ve İran düğümleridir. d Dokumada orijinal düğüm d m hangi teknikle atılm lmış ise onarımda ona göre g yapılır. Tekrar düğüm m atarken düğüm d m sıkls klığı ve düğüm d m türüt önemli rol oynamaktadır. Düğüm D m atımı, düğüm m sökümüs işlemi bittikten sonra dokumanın n düğüm d m atılacak kısmk smının n uygun gerginlikle bir tezgâha çakılmasından sonra düğümlerin d mlerin atılmas lması işlemidir. Sökülen S düğümlerin yerine uygun renkte iplik seçilerek tığt ya da iğne i yardımı ile düğüm d m atılır. İşlem bittikten sonra düğümler, d makas ya da tırat raş makinesi ile kesilir.

13 Kenar Tamiri : Halı ve düz d z dokumalarda kenar onarımı aynı şekilde yapılmaktad lmaktadır. Düz z dokumalarda kilim tekniğinde inde uygulanır. Halılarda larda kilim tekniğinde inde yapıld ldığı gibi, ülkelere göre g değişiklik iklik gösteren kenar örgüleri de vardır. r. Bu gibi kenar örgülerinde her tel tek, çift, üçlü yada kaytan fitil şeklinde alınmaktad nmaktadır. Onarılan dokumaya göre g kenar örgüsü 2,4, vb tele yapılabilmektedir. Zincir Tamiri : Zincir, dokumanın n başlang langıç ve bitiş kısımlarında bulunan, bu kısımlardaki k bozulmalar ve yıpranmalary pranmaları önlemek amacıyla yapılan bir tür t r dokuma tekniğidir. idir. Zincir, genellikle dokumanın çözg zgüsünde kullanılan lan iplikle yapılır. Üç tür r zincir tekniği i vardır. r. Bunlar; dolama, bağlama ve dantel dişli zincir tekniğidir. idir.

14 Tesviye İşlemi : Onarılan dokumanın n tüm t m onarım m işlemleri i bitirildikten sonra tesviye işlemi yapılır. Onarımda tesviye final işlemidir. i Dokumanın ön n yüzüne y uygulanır. İşlem sırasında halıya atılan düğüm d m fazlalıklar kları kesilerek temizlenir. Bunun için i in ilk olarak orijinal düğüm d m yüksekliy ksekliğinden inden 5 mm yüksek y olacak şekilde kesilen yeni düğümlerin d yüksekliği i tırat raş makinesi ile kademe kademe düşürülür. d r. Her kesim sonrası kesilen bölge b el ile hav yatım m yönünde y nde düzeltilir. d Daha sonra tel fırça f a takılı matkap ile bir ters yatım yönüne ne bir de hav yatım m yönüne y ne doğru fırçalanf alanır. Uygulama yapılan bölge b bir püskp skürtücü yardımıyla yla su ile ıslatılır; 5 kg ağıa ğırlığında terzi ütüsü ile hav yatım m yönüne y ne doğru ütülenir. Bu sayede düğümlerin d iyice yatması sağlan lanır. Dokuma ütülendikten sonra orijinal düğümler d incelenerek onarım m yapılan bölgedeki b düğümler d mler ile kıyaslank yaslanır. Eğer E gerekirse düğüm d m araları makas ile kesilir. Bu işlem i düğümlerin d sağı ğından, solundan, altından yada üstünden yapılabilir. Hangi yönden y işlem i yapılmas lması gerektiğine, ine, halının orijinal yatım m duruşuna una göre g değerlendirme erlendirme yaparak, tesviyeyi yapan kişi i karar verir. Son olarak onarımı yapılan alanda bulunun iplikler kaba kısımlark mları pürmüzle yakılarak ipliklerin incelmesi ve orijinal kısma k uyumu sağlan lanır.

15 KAYNAKÇA ANMAÇ, Elvan - Gonca KARAVAR, Restorasyon ve Konservasyon Öncesi El Dokuması Halıların Teknik Analizi ve İşlem Aşamaları, III. Ulusal Türk Dokumalarına Yaklaşım ve Sorunları Sempozyum Bildirileri, Konya 2000, s AYDIN, Öznur, Halının Onarım ve Restorasyonu Kültür ve Sanat Dergisi Türkiye İş Bankası, Sayı:36, Aralık 1997, s AYDIN, Öznur, Onarım, Onarımda Kullanılan Araç, Gereçler ve Boyanacak, Onarılacak Halı ve kilimlerin İşlem Aşamaları, Ekonomik ve Teknik Standart Dergisi, Yıl:33, Sayı: 390, Haziran 1994, s. 25 Halı Tamirle 200 Sene Daha Yaşar Röportaj: Perihan YAZICI, Art Decor, Sayı:13, 1991, s Woven Legends Restoration, Woven Legends Restoration, Ege Serbest Bölge Kurucu ve İşleticisi A.Ş. nin Yayını, Makro Matbaacılık Ltd., Sayı: 19, İzmir 2002, s. 8