ray üstünde üstünde Müzakere sürecinde Türkiye Mithat Rende ye göre AB, çevre konusunda Türkiye nin duyarl l n dikkate alm yor.

Transkript

1 BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZ DERG S - ÜÇ AYDA B R YAYIMLANIR Y l 2 Say 4 EK M - ARALIK YTL Orta ve Do u Avrupa n n kalabal k baflkentlerinde otomobillerle yaflanan balay sona eriyor. Kent yönetimleri flimdi, kent yaflam na ilgiyi yeniden canland rmak için toplu tafl maya ve tarihî merkezlere yat r m yap yor. ray üstünde üstünde Ulafl mda toplu çözümler Türkiye de otomobil trafi ine bo ulan pek çok kent, sürdürülebilir ulafl m aray fl nda. sayfa 14 Müzakere sürecinde Türkiye Mithat Rende ye göre AB, çevre konusunda Türkiye nin duyarl l n dikkate alm yor. sayfa 18 Gönülçelen yeflil reklamlar UNEP veri taban, çevresel iletiflimde en iyileri ön plana ç kar yor. sayfa 28

2 Yelkenler fora, REC Türkiye rüzgar havada Çevre alan nda toplumun kat l m n ve sivil toplum kurulufllar n n geliflimini desteklemeyi sürdürüyoruz Bölgesel Çevre Merkezi REC Türkiye, y llar aras nda çevre alan nda merkezî ve yerel kamu kurulufllar, sivil toplum kurulufllar (STK lar) ve özel sektöre yönelik gerçeklefltirdi i projeden kazand deneyimle yeni bir projeye bafll yor. Yeni proje öncelikli olarak sivil toplum kurulufllar olmak üzere, merkezî kamu kurumlar, yerel yönetimler ve Avrupa Birli i (AB) kurulufllar aras nda iflbirli ini güçlendirecek diyalog platformlar oluflturacak. REC Türkiye Ei itimler, yay nlar ve hibeler arac l yla çevre alan nda AB ye uyum sürecinde önemli bir destek noktas olmay sürdürecek. Kapasite Gelifltirme Genç Çevreciler E itim Program Proje döngüsü yönetimi ve AB fonlar seminerleri Halkla iliflkiler ve iletiflim e itimleri STK iletiflim a lar çal fltaylar Çevre mevzuat e itimleri Çevre politikalar ve uygulamalar na yönelik diyalog platformlar : - STK lar - kamu kurumlar - STK lar - yerel yönetimler - STK lar - Avrupa Birli i kurumlar Çevresel Bilgi Bilgilendirici interaktif web siteleri Elektronik ortamda çevre konular yla ilgili güncel bilgiler Önemli çevre konular üzerine veritabanlar Rehber kitaplar, çeviriler, raporlar STK lara bilgiye eriflimde destek Bilgi paylafl m na yönelik iletiflim a lar Hibeler Tematik hibeler Kurumsal kapasite gelifltirme hibeleri Hibe alanlar için proje yönetimi e itimleri Daha fazla bilgi için Bölgesel Çevre Merkezi REC Türkiye lkbahar Mahallesi 15. Cadde 296. Sokak No:8 Y ld z Ankara Tel: (90) Faks: (90) info@rec.org.tr

3 yeflil UFUKLAR Ç NDEK LER Y l 2 Say 4 EK M-ARALIK 2006 ISSN Yeflil Ufuklar, Orta ve Do u Avrupa için Bölgesel Çevre Merkezi (REC) nin üç ayda bir yay mlanan ve özgün ad Green Horizon olan dergisinin Türkiye uyarlamas d r. Yeflil Ufuklar, Green Horizon dergisinde yer alan haber ve makalelerin yan s ra Türkiye den haber ve makalelere de yer vermektedir. Yeflil Ufuklar, REC in karar alma süreçlerine kat l m destekleme, bölgesel paydafllar aras nda iflbirli ini teflvik etme gibi amaçlar na hizmet eder. Yeflil Ufuklar, Orta ve Do u Avrupa da çevre ve sürdürülebilir kalk nma alan nda önemli konulara ve gerçek öykülere yer vermektedir. Dergi, ifl dünyas, uluslararas kurulufllar, hükümet, yerel yönetimler, sivil toplum kurulufllar, akademik kurumlar ve bas n için yararl bir kaynakt r. Yeflil Ufuklar da yer alan fikir ve görüfllerin Orta ve Do u Avrupa için Bölgesel Cevre Merkezi (REC) ve REC Türkiye nin görüfllerini yans tmas gerekmez. Yeflil Ufuklar, elektronik olarak adresinden incelenebilir. Yeflil Ufuklar Yay n Sahibi: REC Türkiye ad na Dr. Sibel Sezer Eralp DERG EK B Sorumlu Yaz flleri Müdürü: Yeflim A. Ça layan Editör: Nafiz Güder Çeviri: Özge Gezerler Son Okuma: Duygu Güven Özgün Tasar m ve Uyarlama: Turgay Ar k Yay n Hizmetleri: Bayt Bilimsel Araflt rmalar Bas n Yay n ve Tan t m Ltd. fiti., Ziya Gökalp Cad. 30/31, K z lay, Ankara. Tel Bask : Miki Matbaac l k San. ve Tic. Ltd. fiti. Matbaac lar Sitesi 560. Sok., No:27, vedik, Ankara Tel Bask Tarihi: fiubat 2007 KATKIDA BULUNANLAR Güzin Arar Yunus Ar kan fiebnem Feriver Prof. Dr. Haluk Gerçek Steve Graning Deniz Gümüflel Kerem Okumufl Hande Özüt Elif Pekin Dana Carmen Romanescu Todd Schenk Mehmet Ali Üzelgün GÖRSELLER Yunus Ar kan Richard Beck Attila Boltresz Yeflim Ça layan Ekotim EMOTIONS Photo Competition Eskiflehir Büyükflehir Belediyesi Arflivi Ingo Erdmann GEF II Projesi Arflivi Ali Güder Nafiz Güder Mihajlo Maricic MTI Daniel Mourek REC Türkiye Arflivi Mehmet Ali Üzelgün Robin Wood Green Horizon MAGAZINE TEAM Editor-in-Chief: Pavel Antonov Deputy Editor: Greg Spencer Sales Officer: Alex Gregorio Designer: Patricia Barna Production: Adam Robert Proofreader: David Landry Administrative Officer: Emese Gal Webmaster: Tamas Bodai Intern: Edit Nolipa EDITORIAL BOARD Sustainable development: Janos Zlinszky Information and research: Jerome Simpson Public participation: Magdolna Toth Nagy Environment and security: Marta Szigeti Bonifert Environmental policy: Oreola Ivanova Business and corporate responsibility: Robert Nemeskeri Environmental law: Stephen Stec New EU member states: Beata Wiszniewska South Eastern Europe: Radoje Lausevic Turkey: Dr. Sibel Sezer Eralp REC PR: Zsolt Bauer KAPAK KONUSU Raya dönüfl Otomobilin övünülecek bir kültür olmad n anlayan Orta ve Do u Avrupa daki büyük flehirlerin kimileri toplu tafl maya geri dönüyor. Ulafl mda toplu çözümler Baflta stanbul olmak üzere otomobil trafi ine bo ulan pek çok kent, ulafl mda sürdürülebilir çözümler aray fl nda. Banliyöye götüren yol Büyük kentleri kuflatan ve sürdürülebilirlikten uzak banliyöler yerine, do ru arazi kullan m ve ulafl m politikalar yla kent yaflam yeniden cazip k l nabilir. SÖYLEfi 5 Araçlara de il insanlara ayr lm fl kentler stanbul Teknik Üniversitesi nflaat Fakültesi, Ulaflt rma Anabilim Dal ö retim üyesi Prof. Dr. Haluk Gerçek, Yeflil Ufuklar n sorular n yan tlad. MERCEK AB Çerçeve Programlar ve Türkiye Türkiye nin, 7. Çerçeve Program na çok daha iyi haz rlanmas, h zl ve sistematik hareket ederek baflvuru say s n art rmas önem tafl yor. Müzakere sürecinde Türkiye perspektifi D fliflleri Bakanl Enerji, Su ve Çevre Genel Müdür Yard mc s Mithat Rende, Yeflil Ufuklar n sorular n yan tlad. REC BÜLTEN 20 Avrupa Birli i Çevre Ödülleri Avrupa n n en prestijli ödüllerinden biri olan ve Avrupa pazarlar nda önemli bir rekabet avantaj sa layan program, Türkiye de ilk kez gerçekleflti ve kazananlar stanbul daki törende ödüllerini ald KAPAK KONUSU Ray üstünde Budapeflte, Zagreb, Krakow, Varflova ve Katowice gibi Orta ve Do u Avrupa kentlerinde zarif, yeni tramvaylar görülmeye bafllad. Polonya da yap lan bir araflt rma, kentlilerin otomobiller yerine tramvaylara giderek daha fazla öncelik verdi ini ortaya ç kard ; bu da yaklafl k on y ll k bir gerilemeden sonra toplu tafl man n geri dönüflünün göstergesi. KAPAK FOTO RAFI Attila Boltresz D ER BÖLÜMLER Forum 4 D fl Haberler 6 Türkiye den Haberler 8 REC Bülteni 22 EEA Haberleri 27 Biliflim Teknolojileri 28 Yasal Boyut 29 Kitapl k 30 LET fi M Editör editor@rec.org.tr Abone ifllemleri info@rec.org.tr Bölgesel Çevre Merkezi REC Türkiye lkbahar Mahallesi, 15. Cadde, 296. Sokak, No: 8, Y ld z Çankaya, Ankara-Türkiye Tel: (90-312) Faks: (90-312) Web: 10 MEHMET AL UZELGÜN 3 EK M - ARALIK 2006 yeflil UFUKLAR

4 FORUM editörlerden Genifl perspektif Yeflil Ufuklar n bir önceki say s nda (Temmuz-Eylül; y l 2, say 3), taflk nlar ele al nm fl, hem Orta ve Do u Avrupa da hem de Türkiye de taflk nlara yol açan etkenler, bunlarla mücadele ve zararlar ortadan kald rmaya yönelik politika ve önlemler irdelenmiflti. O say m z n yay mlanmas ndan bir süre sonra, Ekim ay n n son günlerinde bafllayan sa anak ya fllar, baflta Diyarbak r, Batman, Mersin gibi iller olmak üzere genifl bir co rafyay etkiledi, 30 dan fazla kiflinin ölümüne, hayvan telefine ve büyük maddî hasara yol açt. Bu üzücü olaylar sonras yine al fl ld gibi pek çok demeç verildi, mazeretler ileri sürüldü, suçlamalar ve savunmalar yap ld, ancak korkar z, bundan sonra meydana gelebilecek sellerin benzeri bir kayba yol açmamas yönünde köklü önlemlerin tekrar gündeme gelmesi bir baflka sel felaketine kald. Geçen say m zda Prof. Dr. Mikdat Kad o lu nun da vurgulad gibi, sellere müdahale ve sel sonras iyilefltirmeden çok; selden önce risklerin azalt lmas ve haz rl a önem verilmesi gerekiyor. Yaflanan bu felâketten üzüntü duymakla birlikte, Yeflil Ufuklar olarak bu konuyu do ru bir zamanda gündeme getirdi imizi görüyor, böyle sonuçlar bir daha yaflamamak için gerekli zihniyet de iflikli inin hepimizde bir an önce gerçekleflmesini ve somut acil eylem planlar n n yap lmas n diliyoruz. Bu say m zda kentsel ulafl m konusunu çok yönlü olarak irdelemeye çal flt k. Motorlu tafl tlar ve otomobiller, son yüz y lda baflta insanlar n yaflam biçimleri ve insan yerleflimlerinin tasarlanmas / düzenlenmesi olmak üzere dünyay önemli ölçüde etkileyen olgulardan. Büyük kentlerde otomobil kullan m n n giderek artmas ise, bir ulafl m arac olan otomobili, tezat bir biçimde, (kendi kullan c s da dahil) kentlilerin ulafl m n engelleyen bir araç haline getiriyor. Gerek Türkiye, gerek Orta ve Do u Avrupa kentlerinin yaflad süreci anlatan makalelerimizi; ve konunun uzmanlar ndan Prof. Dr. Haluk Gerçek ile yapt m z söylefliyi ilginç bulaca n z umuyoruz. Bir di er söylefliyi de uzman bir hariciyeci olan Mithat Rende ile gerçeklefltirdik. Amaçlar ndan biri, AB-Türkiye müzakere sürecinde, Türkiye nin çevresel konularda uyumunu kolaylaflt rmak olan REC Türkiye nin süreçlere genifl bir perspektiften bakma yaklafl m, AB sürecine tek tarafl bakmak yerine, AB ye karfl elefltirel olmay da gerektiriyor. Art k Doha da büyükelçi olarak görev yapan Mithat Rende nin, elefltirel oldu u kadar yap c niteli e sahip çok yönlü görüfllerini de ilginç bulaca n - z umuyoruz. Nafiz Güder SULAR SÜT L MAN: Avrupa daki yüzme sular n n standardlar n yükseltmeye yönelik yasa teklifinin baflar s zl a u ramas, AB deki göller aç s ndan olumsuz sonuçlar do urabilir. Çevrenin Truva atlar Orta ve Do a Avrupa n n ekonomik geçifl sürecinde, kimi politikac lar ve medya, bir lüks oldu u gerekçesiyle çevrenin korunmas n elefltirdi. Bu sesler, bölgedeki sekiz ülkenin AB ye üyeli inden sonra zay flamak yerine daha da güçlendi. Yeni üye ülkelerin çevreye bak fl - n görmek için, Green Horizon editörü Pavel Antonov, bir grup AB gazetecisiyle birlikte Ekim de Brüksel deydi. Birkaç milletvekilinin, yüzme sular na iliflkin standardlar yükseltmeyi amaçlayan bir teklifi engellemeyi baflard iflitilmiflti. kna edici olmasa da, itirazlar n ard nda yatan mant k anlafl labilirdi: yüzme sular direktifinin orijinal tasla meclisten geçmifl olsayd, baz bölgeler, yüzme sular n n niteli ini art rmak için bir servet harcamak zorunda kalacakt. En çok endifle veren nokta ise, özünde çevreyi iyilefltirmeyi hedefleyen her teklife karfl ekonomik gerekçelerin ileri sürülmesiydi. Bu gerekçeler bask n ç karsa, yeni üye ülkeler, tüm k tan n standardlar n yozlaflt - rabilir. Avrupa Komisyonu nun Çevreden Sorumlu Vekili Stavros Dimas ise, Birlik in koruma alt ndaki alanlar a olan Natura 2000 i savunarak yeni üye ülkeleri A ustos ay nda sert bir dille uyard. Bundan birkaç gün önce, Natura 2000 koflullar n n çok külfetli oldu u ve AB nin bafllatt koruma tedbirlerinin ekonomik kalk nmay sekteye u ratt flikâyetleri dile getirilmeye bafllanm flt. AB bakanlar, Natura 2000 in koflullar n esnetme yollar bulmak için bir yuvarlak masa toplant s planlad. flte bu noktada Dimas devreye girdi ve topraklar n n gereken bölümlerini Natura 2000 a kapsam nda korumaya ay rmad klar takdirde AB nin 10 yeni üyesinin her biri için Avrupa Komisyonu nun yasal ifllem bafllataca uyar s nda bulundu. Avrupa n n, halk sa l ve do a koruma standardlar n Do ulu üyelerden koruyacak bir vekil her zaman olmayabilir. Neyse ki, bölgedeki baz liderler, do an n de eri konusunda daha ileri görüfllü t pk ön ayak oldu u Yeflil Baflkanlar giriflimi, Avrupa Komisyonu ndan onur ödülü alan Macaristan Devlet Baflkan Laszlo Solyom gibi. AB, do a koruma hedeflerini ve yenilenen sürdürülebilirlik stratejisini ciddiye al rsa, Orta ve Do u Avrupa da, önce zenginler anlay fl n terk etmek zorunda kal r. Çevre konusundaki mektup, görüfl ve düflüncelerinizi editor@rec.org.tr adresine iletebilirsiniz. yeflil UFUKLAR EK M - ARALIK

5 FORUM söylefli Araçlara de il insanlara ayr lm fl kentler, yaflad m z kente sahip ç kmam zla mümkün Yeflil Ufuklar n kentsel büyüme, ulafl m ve toplu tafl ma ile ilgili sorular n yan tlayan stanbul Teknik Üniversitesi nflaat Fakültesi ö retim üyesi Prof. Dr. Haluk Gerçek e göre, Türkiye de pek çok kent rayl sisteme geçerken, ülke için üretim yapan, belli standardlarda çal flan bir Rayl Sistem Araçlar Endüstrisi nin ivedi olarak kurulmas gerekiyor. Türkiye de kentlerin büyümesi ve kentsel ulafl mla ilgili öngörüler hangi verilere dayan larak yap l yor? Türkiye de kentlerin büyümesini kabul edilebilir bir hatayla öngörmek zor. Gelecekteki ulafl m talepleri de, kentin kontrol edilebilir büyüme projeksiyonlar na göre öngörülüyor. Fakat çok bafll l k, tepeden inmecilik, resmi ve özel kurumlardan gelen ciddî bask lar ve merkezin müdahaleleri nedeniyle planlar ço unlukla daha planlama sürecinde bozuluyor. Büyüme planland gibi olmay nca, öngörülen ulafl m talepleri de tutmuyor. Talep tahminlerini yaparken birkaç de iflik büyüme senaryosuna göre analiz yapmak gerekiyor. Önce bir bölgenin sanayiye ya da yerleflime aç lmas gibi planlar gerçekleflirse ulafl m taleplerinin nas l flekillenece ine bak yoruz; bir de gerçekleflmemesi, mevcut trendin sürmesi olas l - n ele al p ona göre bir senaryo düflünüyoruz. Befl y ll k yak n gelece i az hata ile öngörebiliyoruz. Ancak, ulaflt rma yap lar yüksek maliyetli ve uzun süre hizmet vermesi gereken yap lar; bu yüzden öngörüleri y l için yapabilmek gerekiyor. NAF Z GÜDER Ulafl mla ilgili kurumlar n vizyonu nas l? Toplu tafl maya gereken önem veriliyor mu? Merkezî ve yerel yönetimlerin uygulamalar kafa kar flt r c. Ço u belediye projeci bir yaklafl mla çal fl yor; kent merkezinde trafik t kan yorsa toplu tafl may özendirmek yerine oraya bir kavflak ve köprü infla etmek; otopark sorunu varsa otopark açmak gibi daha göz dolduran iflleri tek çözüm olarak sunuyor. Eskiflehir de ulaflt rma planlamas ; Konya, Antalya, Kayseri, Samsun, Trabzon gibi kentlerde de ulafl m modeli çal flmalar yapt k de Eskiflehir Ulafl m Ana Plan n yaparken flunu gözlemledik: yürüyerek gidilebilecek k sa mesafelerde bile otomobil kullan l yordu, t kan kl k yoktu ve hemen her yere ücretsiz park edilebiliyordu. Otomobil adeta özendirilmiflti. Otomobil kullan m kolay ve ucuzsa, toplu tafl ma da kaliteli de ilse bu kaç n lmazd r. Eskiflehir deki planlama istisna oldu; kent merkezinde katl kavflak yap lmad, yayalaflt rma alanlar oluflturuldu; tramvay hatt ve merkezde parklanman n ücretlendirilmesi ile insanlar n bir k sm otomobilden vazgeçti ve otomobil kullan m ciddi ölçüde azald. Entegre bir toplu tafl ma sistemi, otomobil kullan m n ak lc olmaktan ç karan politikalarla desteklendi inde daha yaflanabilir bir kent yarat labiliyor. Yerel yönetimler aras ndaki iliflki nas l? Birbirlerinin bilgi ve deneyiminden yararlan yorlar m? Küçük ve orta ölçekli kentlerimizin, Ankara ve stanbul un yolunu izlememeleri, onlar n yapt yanl fllar yapmamalar gerek. Ancak kentler aras nda bilgi ve deneyim paylafl m oldu unu söyleyemeyiz. Rayl sisteme karar veren bir belediye, malî imkânlar na göre bir flirketle anlafl yor, bazen baflka bir kentin eski tramvaylar n al yor, bu da standard sorunu do uruyor. Bir flehrin tramvay altyap s, yedek parças di er flehrinkine uymuyor, iflletme maliyetleri paylafl lam yor. Bir rayl arac n maliyeti 1.5 milyon avro mertebesinde, krediyle al nca neredeyse iki kat na ç k yor. Yerel yönetimlerin ve ülkenin kaynaklar s n rl yken belli bir politika belirleyip ona odaklanmak gerekiyor. Türkiye de pek çok kent rayl sisteme geçerken, ülke için üretim yapan, belli standardlarda çal flan bir rayl sistem araçlar endüstrisi kurulmal. Bunun gecikti ini düflünüyorum. Özel araç kullanma düflkünlü ü Türkiye ye özgü de il kuflkusuz. Büyük bir kentte, h zl, ekonomik, konforlu ve çevre dostu bir kentsel ulafl m mümkün mü? Dünya metropolleri nas l çözümler üretiyor? Kentlerde ulafl m için özel tafl tlar n bu kadar tercih edilmesi, yayg n bir rayl sistem a olmayan ve toplu tafl mas yetersiz bütün metropollerin sorunu. Kahire, Bangkok, Manila, stanbul gibi megakentlerde, as l yükü tafl mas gereken yüksek kapasiteli rayl a olmad ndan toplu tafl ma otobüs, minibüs gibi lastik tekerlekli araçlarla yap l yor. T kal yollarda toplu tafl ma araçlar na öncelik verilmedikçe, toplu tafl ma araçlar otomobil sahiplerini otomobillerinden vazgeçirecek kadar çekici bir seçenek olmuyor. nsanlar otobüs duraklar nda beklemek, kalabal k araçlarda, t kanm fl yollarda gitmek yerine otomobilleriyle daha az s k nt çekmeyi tercih ediyor. Büyük kentlerde trafik t kan kl sorununu tümüyle ortadan kald rmak olas de il. Toplu tafl ma yeterli olsa bile otomobillerinden vazgeçmeyecek bir kesim her zaman olacak. Toplu tafl ma gelifltirilirken otomobile ayr lan kent mekânlar - n azaltan destekleyici politikalar da birlikte uygulamak gerekir. Ak lc plan ve politikalarla, araç de il insan odakl yaklafl mlarla, ulafl m sorunlar n azaltmay baflaran birçok kent var. fiehircili in demokratikleflmesi için kentliler, profesyoneller ve seçilmifl yöneticiler aras nda iflbirli i zorunlu. Pahal rayl sistemlere alternatif olarak Bogoto da, Mexico City de, Brezilya da baflar yla uygulanan, metrobüs diyebilece imiz ve bir anlamda rayl sistemin otobüs tafl mac l na uygulanmas olan Bus Rapid Transit (BRT) sisteminde otobüsler için özel durak tasar mlar yap - l yor, özel fleritler ayr l yor ve bir yönde saatte 15,000-20,000 yolcu tafl nabiliyor. Toplu tafl ma sistemi geliflmifl baz dünya metropollerinde otomobil kullan m n daha pahal, daha az tercih edilir hale getirecek politikalar; Londra daki t kan kl k fiyatland r lmas (merkez bölgelere otomobille girifllerin paral olmas ) gibi uygulamalar yayg nlafl yor. Devam sayfa 26 da 5 EK M - ARALIK 2006 yeflil UFUKLAR

6 HABERLER GENET DE fit R LM fi ORGAN ZMALAR ABD li Franken-rice Avrupa da tedirginlik yarat yor Avrupa Komisyonu geçti imiz A ustos ta, Amerika dan ithal edilen pirinçlerin, yasak olan geneti iyle oynanm fl taneleri içermedi ine dair belgelendirilmesini istedi. Bu talep, LL Rice 601 adl, onaylanmam fl ve geneti i de ifltirilmifl (GD) pirincin Amerikan pazar nda az miktarda bulundu unu bildiren raporun ard ndan geldi. Avrupa Komisyonu nun sa l k ve tüketicinin korunmas ndan sorumlu üyesi Markos Kyprianou, < haber sitesine, AB nin mevcut mevzuat, Avrupa pazar na sunulan her türlü GD ürünün, bilimsel inceleme fl - nda onay almas n gerektirmektedir, aç klamas n yapt. Greenpeace International ise, yasa d fl, test edilmemifl ve onaylanmam fl pirinç yenmesini önlemek için Amerika dan pirinç ithalat - n n tüm dünyada yasaklanmas n istedi. MTI S YASET Makedon kampanyas nda Yeflil a rl OneWorldSEE.org nternet sitesinin haberine göre, Makedonya Yeflil Merkezi (MGC), Temmuz daki meclis seçimlerinden önce, alt çevre STK s yla birlikte Do- aya Oy Verin! bafll kl bir kampanya yürüttü. Kampanya, seçmenleri bilgilendirmeyi ve milletvekili adaylar n n dikkatini dört temel çevre konusuna çekmeyi amaçl yordu: Ohrid Gölü nün korunmas ; enerji; at k yönetimi ve Avrupa Birli i üyeli i için gerekli çevresel koflullar n sa lanmas. Üsküp ten Eko-Svest, Proaktiva ve Eko.net; Bitola dan Biosfera; Struga dan IO Krste Jon/Zelen Centar; ve Veles ten Green Power adl sivil toplum kurulufllar MGC nin kampanya ortaklar yd. Millieukontakt Oost Europa da kampanyaya destek verdi. Spitz gazetesi ve Üsküp fiehir Radyosu, kampanyan n medya destekçileri olurken, Imelda Ogilvy reklam ajans da katk da bulundu. MGC sözcüsü Metodija Sazdov a göre, siyasî parti ve birliklerin çevre konusuna ilgisi, eskiye k yasla çok daha fazla. Art k [siyasî] partiler iflbirli ine çok daha aç k, hatta baz durumlarda ilk ad m onlar att, diyor Sazdov. Balkanlar da çevre konusunda daha fazla bilgi için <rerep.rec.org> adresindeki REReP Record a bak n z. Dimas, Natura 2000 i destekliyor AB Çevreden Sorumlu Üyesi Stavros Dimas, yeni üye ülkelerin Natura 2000 Korunan Alanlar A na yönelik taahhütlerini titizlikle izleyece ini bildirdi. 25 A ustos ta Polonya da gerçeklefltirilen bir Natura 2000 konferans nda yapt ve televizyonda da yay mlanan konuflmas nda Dimas, AB nin do ay koruma taahhüdünü, aç k ve net olarak nitelendirdi. Dimas, Komisyon un, AB-15 kurallar n yeni üyelerde de aynen uygulayaca - n ve herhangi bir ülkede Natura 2000 e ayr lan alanlar yetersiz kald takdirde bu ülkenin Adalet Divan na gönderilece ini vurgulad. Birdlife ve Dünya Do ay Koruma Vakf (WWF) gibi do a koruma gruplar taraf ndan memnuniyetle karfl lanan Dimas n bu sözleri, topraklar n n yeterli k sm n Natura 2000 e ay rma konusunda isteksizliklerini belli eden üye ülkelere bir uyar olarak de erlendirildi. A ustos ay n n bafllar nda Polonya Baflbakan Jaroslaw Kaczynski, AB nin zorlad koruma önlemlerinin ekonomik yat r mlar engelledi inden yak nm flt. B YOÇEfi TL L K Eko-baflkanlar n kararl l Avrupa Komisyonu Baflkan Jose Manuel Barosso, A ustos ta Macaristan Devlet Baflkan Laszlo Solyom a gönderdi i mektupta, Solyom un biyoçeflitlili i koruma konusundaki giriflimini takdirle karfl lad n belirtti. Giriflim, May s ay ndaki AB Yeflil Haftas n n hemen ard ndan duyurulmufl, hem birey hem de toplum olarak tutum ve davran fllarda köklü de ifliklikler gerçeklefltirilmesi, AB nin sürdürülebilirlik stratejisinin baflar yla uygulanmas n n ön kofluludur, denilmiflti. Avusturya, Finlandiya ve Litvanya devlet baflkanlar giriflimi desteklemifl, daha sonra H rvatistan Devlet Baflkan Stipe Mesic de giriflimi onaylam flt. Devlet baflkanlar n n mesaj, AB deki biyoçeflitlilik kayb n 2010 y l itibariyle durdurman n, hem istenen hem de gerekli bir hedef oldu u yönünde. Mesajda, bireylerin ve STK lar n gönüllü do a koruma çal flmalar ndan övgüyle bahsedilmifl; bu çal flmalar n desteklenmesi için bilinçli ve kapsaml bir mevzuat n önemi vurgulanm flt. Barosso, baflkanlar n mesaj n benimseyerek, mektubunda, bu giriflim, hem AB yurtdafllar na hem de aday ülkelerin yurtdafllar na, kendilerinin de biyoçeflitlili in kayb n durdurmaya etkin biçimde kat labilece ine dair net bir mesaj gönderiyor, dedi. yeflil UFUKLAR EK M - ARALIK

7 HABERLER AB den Güncel Haberler FARKINDALI IN ARTIRILMASI STK lar deterjan pazar n temizliyor Saraybosna, Tuna Nehri Havzas ndaki sorunlu bölgelerden biri. Bosna n n 400,000 nüfuslu baflkentinde at k su ar tma tesisi bulunmad için kanalizasyon do rudan nehirlere ak yor. flte bu yüzden Saraybosna, havzadaki bütün at klar n boflald son durak olan Karadeniz in kirleticileri haritas nda kara bölge damgas n yiyor. Bosna Hersek li tüketiciler her gün, sürekli yeni bir çeflidi piyasaya sürülen deterjan reklamlar yla karfl karfl ya kal yor. Ülkede, deterjanlardaki kirletici kimyasallar s n rlayan bir yasa yok. Bu yüzden piyasada, oksijen tüketen su yosunlar n besleyen bir madde olan fosfor oran %30 u geçen deterjanlara rastlamak mümkün. Su yosununun afl r ço almas ise, besin zincirinin her kademesinde bulunan bütün di er canl lar öldürebiliyor. Ekotim isimli yeflil kurulufl, No FOSFOS projesiyle bu soruna dikkat çekmeyi amaçl yor. Söz konusu projeyi, Birleflmifl Milletler Kalk nma Program -Küresel Çevre Fonu nun (UNDP-GEF) destekledi i ve REC taraf ndan yönetilen Tuna Bölgesel Projesi (DRP) finanse ediyor. Projeye, kentsel at k sular n Miljacka Nehri ne boflald yedi noktadan su örnekleri al narak baflland. Bu su örnekleri daha sonra, proje ortaklar ndan biri olan Hidromekanik Enstitüsü laboratuar nda ücretsiz olarak test edildi. Araflt rma sonuçlar, 11 ay süren ve yaklafl k 200,000 kifliye ulaflan bir tan t m kampanyas yla kamuya duyuruldu. Ekotim, bir di er proje orta olan Student efm Radio ile de iflbirli i yaparak, her gün Bosna Hersek teki nehirlere boflalan fosfor miktar na dikkat çeken bir bilgilendirme duyurusu haz rlad. Tüketicileri, fosfor içermedi i halde, çevreye daha fazla zarar verenler kadar iyi temizleyebilen deterjanlar kullanmaya teflvik eden reklam, kampanya boyunca her gün 10 kez yay mland ve 150,000 i aflk n kifliye ulaflt. Di er tan t m çal flmalar aras nda, flehrin çeflitli noktalar nda 9,000 kartpostal n, okullardaki atölye çal flmalar nda ise 20,000 el ilân ve broflürün da t lmas ; umumî tuvaletlere posterlerin as lmas ile ulusal gazetelerde ç kan yaz lar yer al yordu. Ekotim, insanlar n çevre dostu seçimler yapmas na yard mc olmak amac yla, yeflil ve siyah deterjanlar n bir listesini oluflturarak bunu, el ilânlar yla duyurman n yan s ra projenin nternet sitesine koydu. Miljacka Nehri nden al nan numunelerin test sonuçlar, projenin ilk aflamas n n baflar yla sonuçland n gösterdi. Ölçümlere göre, nehre boflalan fosfor miktar günde 310 kg dan 245 kg a düfltü. Ekotim den Rijad Tikvesa, Baflta Procter and Gamble ve H rvatistan dan bir deterjan fabrikas olmak üzere fosfatl deterjan sanayii, kendi TV reklamlar yla bize karfl ç kt, diyor. Ancak Tuzla daki Bosna fiirketi Dita, fosfat içermeyen ve üstünde çevredostu etiketi bulunan yeni bir deterjan serisi üretti. O yüzden biz, çok olumlu bir etkimiz oldu unu düflünüyoruz. EKOTIM Sigara içenlere s f r hoflgörü Avrupa Komisyonu nun stihdam ve Eflit F rsatlar dan sorumlu üyesi Vladimir Spidla ya göre, AB flirketleri, sigara içenleri ifle almayabilir. Financial Times n haberine göre Spidla, Avrupa Parlamentosu ndaki bir skoç vekile mektubunda, sigara içenler baflvurmas n ibaresini tafl yan bir ifl ilân n n, AB taraf ndan yasaklanan, rk ya da etnik köken, engellilik, yafl, cinsel yönelim ya da din ve inanç gibi ayr mc l klar n hiçbirine girmedi ini belirtti. Tart flma, rlandal ça r merkezi flirketi Dotcom Directories in, sigara içenlerin cesaretini k ran bir ifl ilân vermesiyle bafllam flt. Sigara yanl s gruplar ise, Spidla y elefltirdi. EUobserver.com un bildirdi ine göre, AB daha sonra, AB mevzuat nda sigara içenlere eflit muamele konusuna de inilmemesinin, Komisyon un içenlere ayr mc l k yap lmas n hakl buldu u anlam na gelmeyece i, aç klamas n yapt. ngiltere Smoke Free Partnership in Mart ta yapt aç klamaya göre, 25 üyeli AB de her y l 79,000 den fazla yetiflkin pasif içicilik yüzünden yaflam n yitiriyor. Sürdürülebilirlik stratejisi uygulamada Avrupa Konseyi, gelifltirilmifl AB sürdürülebilir kalk nma stratejisini 16 Haziran da kabul etti. Environmental Daily haber servisinden al nan bilgiye göre belge, iklim de iflikli i, kaynak tüketimi ve biyoçeflitlilik kayb gibi konularda art k kabul edilen olumsuz gidiflat ele almada, 2001 Götenburg stratejisinden daha ileri gidiyor. Yeniden uygulamaya konan strateji, ayr nt l hedef ve eylemler sunuyor, uygulamaya önem veriyor. Stratejide, hedefler ve giriflimler yedi ana sorun alt nda s - n flan yor: iklim de iflikli i ve temiz enerji; sürdürülebilir ulafl m; sürdürülebilir tüketim ve üretim; do al kaynaklar n korunmas ve yönetimi; halk sa l ; toplumsal içerme, nüfus ve göç; küresel yoksulluk ve sürdürülebilir kalk nman n zorluklar. Stratejide, Avrupa n n sürdürülemez tüketim ve üretim tutumu na karfl acilen harekete geçilmesi gerekti i belirtiliyor. Bir STK birli i olan Avrupa Çevre Bürosu, makûl bir bafllang ç noktas olarak niteledi i stratejiyi memnuniyetle karfl lad. Hayvanlara sak ncal Geneti i de ifltirilmifl hayvan yemlerinin üretim, da - t m ve kullan m n engelleyen yasa Polonya Parlamentosu nun iki meclisinden de geçti. Polonya K rsal Çevresini Koruma Uluslararas Koalisyonu (ICPPC) yasay, Polonya da GDO lara karfl verilen mücadelede bir di- er büyük ad m, olarak niteledi. ICPPC den Julian Rose, yasan n, büyük çiftliklerdeki domuz, kümes hayvan ve süt ürünleri üretiminde yayg n olarak kullan lan geneti i de ifltirilmifl soya ve m s r engelleyece ini, küçük çiftlikleri de, bu yemleri kullanmaktan vazgeçirece ini söyledi. talyan bakanl a yeni isim talya Çevre Bakanl n n ismi Çevre, Arazi ve Deniz Bakanl olarak de ifltirildi. De ifliklik Temmuz ay nda Gazetta Ufficiale de yay mland. Bakan Alfonso Pecoraro Scanio bu de iflikli in, denizin ve kaynaklar n n korunmas na dikkat çekmeyi amaçlad n belirtti. Bakanl a ba l özel bir fon olan talyan Tröst Fonu, Orta ve Do u Avrupa da çevrenin korunmas için 2002 den bu yana 8 milyon avroyu aflk n bir kaynak sa lad. 7 EK M - ARALIK 2006 yeflil UFUKLAR

8 HABERLER Türkiye den K sa K sa Pedal sesi duyulacak m? 4 Kas m da hem nternet te hem de sokak standlar yla bafllat lan Trafikte Bisiklete Sayg imza kampanyas bir ayda sadece nternet te 1,200 imzaya ulaflt. Kampanyay düzenleyen Pedalsesi Bisiklet Toplulu- u ve Türkiye Bisiklet Hareketi Platformu, 2007 Mart ay na kadar toplanan imzalar, bir bisiklet kafilesi ile Nisan ay nda yetkililere iletecek. Kampanya, 2006 da AB uyum sürecinde yeniden düzenlenen trafik yasas nda bisikletin hiç yer almamas üzerine gerekli düzenlemelerin yap lmas - n talep ediyor. < ÖÇKB s n rlar nda de ifliklik Bakanlar Kurulu, baz özel koruma bölgelerinin isim ve s n rlar n yeniden belirledi. Kekova ve çevresi; Göksu Deltas ve Fethiye-Göcek Özel Çevre Koruma Bölgeleri nin (ÖÇKB) s n r koordinatlar de ifltirildi. Kekova ve Çevresi Özel Çevre Koruma Bölgesi'nin ad 'Kafl-Kekova Özel Çevre Koruma Bölgesi' oldu. Özel Çevre Koruma Koruma Kurumu Baflkanl 'nca haz rlanacak ÖÇKB lerde çevre koruma usul ve esaslar n kontrol yetkisi valiliklerde olacak. Uygulamadan ise belediye baflkanlar, köylerde muhtarlar, orman iflletme müdürlükleri, il özel idareleri ile bay nd rl k ve iskân müdürlükleri sorumlu olacak. Varillere veda talyan bandral bir geminin 18 y l önce Karadeniz e att ve Samsun sahillerine vuran zehirli variller, Çimento Müstahsilleri Derne i nin malî deste iyle, 7 Ekim de bir Alman flirketinin Saha-Lemondis tesisine do ru yola ç kt. Çevre ve Orman Bakan Osman Pepe nin, talya Çevre Bakan ile dört-befl kez görüfltüm. Bakan n zamana oynad n, ifli so utma peflinde oldu unu ve bizi oyalamak istedi ini anlad m, dedi- i, Samsun ve Sinop'taki iki depoda bekletilen 388 varilin nihayet bertaraf edilmek üzere gönderilmesi bölgede sevinçle karfl - land. Bafra Sivil nisiyatif 2020 Vizyonu temsilcisi Hamit Genç, varillerin buradan al nmas n davul zurnayla kutlayaca z, dedi. Yaklafl k 250 milyon dolarl k tafl ma ve bertaraf maliyetinin tamam öz kayna - m zla karfl lan rken, talya n n herhangi bir teknik veya malî katk s olmad. Akkuyulular Ankara'da Enerji Bakan Hilmi Güler'in, Akkuyulular 'nükleer santrali bizim oraya yap n' diye kap ma geliyorlar, aç klamas üstüne Akkuyu Büyükeceli köylüleri Enerji Bakanl na giderek görüflmek istedi. Heyetten Mehmet Ali Y lmaz n bas n mensuplar na okudu u mektupta, Evet flimdi kap n z afl nd r yoruz ama nükleer santral istemedi imizi söylemek için geldik. Önceki hükümet zaman nda Akkuyu ya nükleer santral yap lmas iptal edilmifltir. Neden bu bilimsel çal flmalar ve bizim 25 y ll k mücadelemizi hiçe say yor ve kapanm fl bir yaray açmak istiyorsunuz?" ifadeleri yer ald. NAF Z GÜDER KENTSEL ÇEVRE Baflkent zehir soluyor Do algaz n yayg nlaflmas na karfl n Ankara da hava kirlili inin artmas nedeniyle Büyükflehir Belediyesi ni elefltiren fiehir Planc lar Odas (fipo) Ankara fiubesi Baflkan Zafer fiahin, bunun kent ve ulafl m planlamas ndaki hatalara ba lad. Da lar n aras nda topografik çanak yap l Ankara'n n bir akarsular ve vadiler kenti oldu unu, havaland rma koridorlar olan bu vadilerin yap larla kapand n belirten fipo, kentsel dönüflüm projelerinin vadileri tamamen kapataca na dikkat çekti. Hava kalitesini izleyen Refik Saydam H fz s hha Merkezi nin tadilat nedeniyle 7 ayd r ölçüm yapamad n, en kirli dönemde Ankara n n havas na dair hiçbir bilimsel veri olmad n bildiren Çevre Mühendisleri Odas na (ÇMO) göreyse, hava kirlili inin birincil nedeni egzost gazlar n n merkezde yo unlaflmas. Bunu engellemek için toplu tafl maya öncelik verilmesi gerekti ini belirten fipo ya göre, 2007 içinde 50 altgeçit daha yapmay planlayan belediyenin uygulamalar tam tersi yönde. Altgeçitlerin daha fazla araç kullan m ve hava kirlili ine yol açaca iddias na karfl Büyükflehir Belediyesi, bu düzenlemeler sayesinde trafikte beklenmedi ini ve bofla yak t harcanmad n, böylece çevre kirlili i ve gürültünün engellendi ini savunuyor. Kronik trafik devlete emanet çiflleri, Ulaflt rma, Çal flma ve Sosyal Güvenlik, Milli E itim ve Bay nd rl k bakanl klar n n, yerel yönetim temsilcilerinin ve ilgili bürokratlar n da kat ld stanbul'un trafi ine çözüm toplant s 8 Aral k ta yap ld. Toplant da, dünya metropollerindeki çözümler incelenerek maliyeti az, uygulanabilir ve sonuç verecek çözümler ele al nd. Hurda araç yafl n n düflürülüp trafikteki araç say s n n azalt lmas, bir araç hurdaya ç kmadan yeni bir arac n trafige ç kar lmamas ; kent merkezinde yaya bölgelerinin ço alt lmas ; özel otobüs yollar yap lmas ; tek bilet uygulamas n n 3-4 saate ç kar larak toplu tafl man n cazip hale getirilmesi; yeni otoparklar infla edilmesi; yeni yollar aç lmas çözüm önerilerinden baz lar. stanbul un ulafl m sorunlar ile ilgili bugüne kadar yap lan çal flmalar ve önerileri içeren raporlar de- erlendirecek alt komisyon ise 11 Aral k ta çal flmaya bafllad. Çözüm sürecine kentlilerin kat l m n sa layacak örnek bir uygulama da yap larak, çeflitli resmi kurumlar n web siteleri, 15 Aral k akflam na dek e-posta ile gönderilen önerilere aç ld. KL M DE fi KL Hava muhalefetinde iklim eylemi Siber eylemlerden boykotlara, toplant lardan yürüyüfllere de iflik biçimlerde 4 Kas m günü gerçeklefltirilen Küresel klim De iflikli ine Karfl Eylem Günü ne 45 dünya flehriyle birlikte stanbul da kat ld. Dondurucu so uk ve sa anak ya fla karfl n Kad köy de yap lan yürüyüfl ve mitinge kat lan yaklafl k bin kifli, dünya hükümetlerini küresel iklim de iflikli ine karfl acilen önlem almaya ça rd. Çevre eylemcileri, yurttafllar ve STK mensuplar n n yan s ra, bilimciler ve medyan n da ilgi gösterdi i eylemde, Türk hükümetinin Kyoto Protokolü nü acilen imzalayarak uluslararas çabalara katk da bulunmas da istendi. Medyada çeflitli makale ve programlara da konu olan stanbul daki eylem, Küresel Eylem Grubu (KEG) flemsiyesi alt nda Greenpeace Türkiye ve Yefliller in de yer ald sivil bir giriflim taraf ndan düzenlendi te düzenlenen eylemlerde stanbul, Londra n n ard ndan en kalabal k gösterici kat l m na sahne olmufltu. yeflil UFUKLAR EK M - ARALIK

9 HABERLER türkiye YASAMA Çevre yat r mlar na teflvik DO AL ALANLAR neada ya çimento fabrikas Su basar ormanlar, lagünleri ve kumul yap s yla eflsiz bir do al alan olan Bulgaristan a komflu sahil kasabas neada, Küresel Çevre Fonu (GEF) deste iyle Çevre ve Orman Bakanl taraf ndan yürütülen Biyolojik Çeflitlilik ve Do al Kaynak Yönetimi projesine ra men yeni bir yat r ma sahne oluyor. Vize nin Evrencik Köyü nde yap m süren çimento fabrikas na gerekecek hammadde ve kömür nakliyat, ya da üretilen çimentonun ihrac için neada Liman na ek iskeleler yap lmas gerekiyor. Fabrika yetkililerinin neada da yapt klar toplant da verilen bilgiye göre, çimento, fabrikadan silo bas donan ml kamyonlarla getirilecek ve vakumlu sistemlerle gemilere yüklenecek. Ancak çimento yap m nda kullan lan klinker, tras, alç ya da enerji için kullan lan kömür gibi di er malzemelerin tafl nma flekli henüz net de il. Yat r m, baflta bal kç lar olmak üzere yöre halk taraf ndan tedirginlikle karfl lan yor. Liman yap m s ras nda ve sonras nda oluflacak deniz ve gürültü kirlili inin denizdeki yaflam olumsuz etkilemesinden endifle ediliyor. Liman yap m ile ilgili olarak ÇED süreci halen devam ederken, bu inflaatla do rudan ilgisi olmasa da bölgede bir yandan da yol geniflletme çal flmalar yap l yor. Liman inflaat na onay ç kmas halinde hem inflaat s ras nda hem de iflletme devreye girdi inde bu yollar yo un biçimde kullan lacak. GEF II PROJES ARfi V Baflvuru koflullar ve içeri i güç anlafl lan, yat r mc lar teflvikten ziyade cayd ran 2002 tarih ve 2002/4367 say l Teflvik Mevzuat, büyük ölçüde sadelefltirilip anlam ve amac na uygun hale getirildi. A ustos taki karara göre haz rlanarak 6 Aral k 2006 da yay mlanan yeni tebli, kalk nmada öncelikli yöreler, teknoparklar, endüstri bölgeleri gibi bafll klar alt nda belli sektör ve alanlar kaps yor. Eski mevzuatta, baflta büyükflehir belediye s n rlar içinde kalan ve geliflmifl bölge olarak tan mlanan yerlerde yap lan yat - r mlar teflvik kapsam nda de ilken, yeni tebli geliflmifl bölge - normal bölge ayr - m n kald r yor. Ayr cal kl bölgeler hariç, büyükflehir bölgeleri de dahil, il ve ilçelerde yap lacak yat r mlar, tebli de tan mlanan kapsamda de erlendirilip Hazine Müsteflarl nca uygun bulunursa Teflvik Belgesi ne ba lanabilecek hâle getiriliyor. Yeni tebli in çevre konusundaki önemli bir yenili i çevre yat r mlar n n özel olarak tan mlanmas. Çevre ve Orman Bakanl nca s cak nokta olarak belirlenmifl, acil önlem gerektiren çevre kirliliklerinin giderilmesi dahil, üretim için hammadde ithalat gerektirmeyen kat, s v, gaz, tehlikeli at k ve yurtiçindeki benzeri her türlü at n toplanmas, geri kazan lmas, bertaraf edilmesi teknolojilerine ek olarak, kirlilik kaynaklar - n önleyici yat r mlar çevre yat r m kapsam na giriyor. kinci önemli yenilikse çevresel etki konusunda. Eski tebli de, yat r mlar n çevreye etkilerinin aç klanmas yeterliyken, yeni tebli ya olumlu ÇED raporunun ya da ÇED gerekmedi ine dair karar n bildirimini flart kofluyor. Yenilenen Teflvik Mevzuat n n, AB uyum sürecinde çevresel uyum için yat r m maliyeti olarak hesaplanan 70 milyar avronun daha verimli kullan lmas nda rol oynamas bekleniyor. Tebli e < hazine.gov.tr/mevzuat/teblig_2006_3.pdf> adresinden ulafl labiliyor. MADENC L K Millî park n korunan madenleri Maden Tetkik Arama Enstitüsü (MTA) Kuzeybat Anadolu Bölge Müdürlü ü, Ayvac k'a ba l iki bölgede sekiz y ld r süren ve 2 milyon dolar harcanan alt n arama çal flmalar kapsam nda bir rezerve rastland n aç klad. Sahan n 2007'de Maden flletmeleri Genel Müdürlü ü'ne devredilece i ve iflletmeye aç lmas için ÇED raporu al naca ifadesi üstüne, 2004 y l nda STK lar ve belediyelerin bir araya gelerek oluflturdu u Troya- da Platformu harekete geçti ten beri milli park olarak korunan Kaz Da lar nda 400 den fazla noktada ÇED yap lmadan sürdürülen alt n arama faaliyetlerini elefltiren platform, maden iflletmelerinin ruhsatlar - n n iptalini ve maden yasas n n de ifltirilmesini istiyor. Platform baflkan Muzaffer Bayraktar a göre, 2004 te ç kar lan 5177 say l Maden Kanunu nun koruma alanlar na getirdi i müdahele hakk, Kaz Da lar için ciddi tehlike oluflturuyor. Bayraktar a göre, bölgenin do al ve kültürel zenginliklerinin tafl d turistik ve ekonomik potansiyel, baflta alt n olmak üzere aç lmas planlanan tüm madenlerin ekonomik getirisinin çok üstünde. MTA'n n, Kas m ay nda Kaz Da lar nda alt n buldu una dair haberlerine, "iki büyük alt n flirketi Kaz Da lar 'n n güneyinde ve kuzeyinde ruhsat sahibiyken, bu haberler, alt n flirketlerinin lehine kamuoyu oluflturmak ve propaganda yapmak amac n tafl yor," diyen platform kurucular ndan Mehmet Narin e göre, "asl nda Bergama ve Eflme'de yaflanan süreç göz önüne al nmal, Kaz Da lar 'n n millî park oldu u düflünülüp çok daha farkl bir uygulama söz konusu olmal yd." 9 EK M - ARALIK 2006 yeflil UFUKLAR

10 KAPAK KONUSU kentsel ulafl m Komünizm sonras Avrupas nda sürdürülebilir ulafl m n önündeki en tehlikeli engellerden biri hâlâ ra bet gören flu görüfl: otomobiller refah ve özgürlük simgesidir, toplu tafl maysa, yeni küresel ekonomiye ayak uyduramayanlar n can simididir. Greenways (Yeflil yollar) adl flehirleraras turistik güzergâhlar gelifltirmeye çal flanlardan biri olan Çek eylemci Daniel Mourek e göre, toplu tafl ma bir sosyal yard m, yani yoksullara, engellilere ve d fllanm fllara devletin deste i gibi görülüyor. Bu anlay fl, kiflisel refah n art fl yla birlikte otomobil kullan m nda büyük bir patlamaya neden olurken, özellikle büyük flehirlerin solu- u kesiliyor. REC in yeni bir raporuna göre otomobil sat fllar nda son on y ldaki art fl, eski AB de %20 iken, Orta ve Do u Avrupa da yaklafl k %65 e ulaflt. Belediyeden al nan bilgiye göre, her 1,000 kifliye 510 otomobil düflen Prag, yeni Avrupa bir yana, tüm Avrupa da kifli bafl na en çok otomobil düflen kent ünvan na sahip. Ancak bu zihniyetin de iflti ine dair iflaretler de var. Farkl kentlerde yürütülen kamuoyu araflt rmalar, insanlar n, müzmin hale gelen trafik s k fl kl n n bireysel ulafl m ciddi olarak engelledi ini farketmeye bafllad n gösteriyor. Büyük kentlerden baz lar, toplu tafl maya kapsaml yat r mlar yaparak bu soruna çözüm getirme yolunda. Tramvay n geri dönüflü Bu y l hem Budapeflte de hem de Varflova da iflletmeye konan ve dünyada tramvay tasar m n n yeni standard haline gelen, daha kolay binilebilen yere yak n tramvaylar buna iyi bir örnek. fiubat ta imzalanan anlaflmayla Varflova, üretici PESA Bydgoszcz SA dan 18.8 milyon avroya, her biri 211 yolcu kapasiteli 15 yeni tramvay al yor. Budapeflte deki yeni tramvaylar, kentin rayl sistemine çok önemli bir katk sa l yor. Belediye 2003 te, Siemens Ulaflt rma Sistemleri ve Kiepe Elektrik ile, de eri 13 milyon avroyu aflan 40 adet tramvay için anlaflma imzalam flt. Siemens ten al nan bilgiye göre, toplam uzunlu u 54 metreye ulaflan bu alt vagonluk tafl t, dünyan n en yo un tramvay güzergâh olan Budapeflte Büyük Ring Hatt nda, dünyan n en uzun tramvay olacak. 350 yolcu kapasiteli bu mucize tafl t n deneme sürüflünde, mevcut elektrik kablolar yla uyuflmazl k gibi teknik sorunlar ortaya ç kt. Bu pürüzler, Green Horizon bask ya girerken hâlâ çözülmeye çal fl - l yordu. Tramvaylardaki bu geliflmeler sürdürülebilirlik yanl lar n yüreklendiriyor; çünkü bunlar AB yolundaki ülkelerin Bat l komflular na nazaran bilinçli davrand klar n n çarp c bir göstergesi. kinci Dünya Savafl ndan sonra, Los Angeles tan Londra ve Paris e, sanayileflmifl yeflil UFUKLAR EK M - ARALIK dünyan n bütün flehirleri, otomobillere yer açmak için o zaman n bir hayli geliflkin tramvay a lar n ortadan kald rd. Bugün müzminleflmifl kirlilik, çarp k kentleflme ve trafik keflmekefliyle karfl karfl - ya kal nca, yaklaflan petrol krizinden söz etmiyoruz bile- yöneticilere, piflmanl ktan baflka seçenek kalm yor. Frans z baflkenti, büyük bir çaba ve yat r mla tramvaylar geri getirme u rafl nda. Toplumdan artan destek Aralar nda Prag ile Polonya n n Krakow, Katowice, Poznan ve Wroclaw flehirlerinin de bulundu u Orta ve Do u Avrupa flehirleri ise, tramvay sistemlerini korumakla kalmay p son dönemde önemli iyilefltirmeler de yapt. Varflova Teknoloji Üniversitesi nden Andrzej Brzezinski ve Wojciech Suchorzewski nin yapt bir çal flmaya göre, Polonya da tramvaylara ilginin artmas, otomobil sevdas n n azalmas yla koflut döneminde Varflova da otomobil sahipli inin bin kiflide 282 den 430 a ç kmas na karfl n, tam aksi bir e ilimle, tramvaylara otomobillerden daha fazla öncelik verilmesi görüflünün güçlendi i görüldü. Arka arkaya yap lan anketlerde Varflova sakinlerine, trafikte otomobillerden çok tramvaylara öncelik verip vermeyecekleri soruldu te yan t verenlerin %64 ü evet, derken, 1998 de bu oran %66 ya ç kt. fiafl rt c olan, otomobil sahiplerinin bile tramvaylar daha çok destekler hale gelmesi idi; (1993 te %59, 2003 te %61). Benzer biçimde, Studio Metropolitana n n 2004 te Budapeflte de yapt bir kamuoyu araflt rmas, kent sakinlerini can ndan bezdiren en önemli sorunun trafik ve keflmekefl oldu unu ortaya koydu; (kald r mlardaki köpek pislikleri ikinci s - radayd ). Odak grup tart flmalar ise, Budapeflteliler in ço unun otomobile göre çevre dostu, rahat ve daha modern bir seçene e özlem duydu unu gösterdi. Transman n 2001 de yapt ankette de, trafik s k fl kl na çare olarak en çok sunulan öneri, toplu tafl maya yat r m yapmak olmufltu. Bu düflünceler yaln zca lâfta kalm - yor, ifl de yap l yor; en az ndan baz flehirlerde. Varflova da otomobil ç lg nl doruk noktas na ulaflt ama birkaç y ld r yavafl bir düflüfl yafl yor. fiehrin Karayollar ve Toplu Tafl - ma Dairesi nden al nan verilere göre, yaya yap lmayan yolculuklarda otomobilin oran 1993 te 29.2 iken, 1998 de 32.9 a yükseldi; ancak 2005 e gelindi inde, 28.9 a geriledi. Ayn dönemde toplu tafl ma pay %69.6 dan %66 ya düflerken, kararl bir biçimde yeniden %69.6 ya ç kt. Motorlu tafl t bollu una ra men, Prag da toplu tafl mada art fl yaflayan kentlerden. Say lara göre, toplu tafl ma kullan m on y ll k bir düflüflten Raya Trafik sorununun Ba Orta ve Do u Avrupa kültür olmad n an

11 10-16CoverStory.qxd 30/01/ :12 Page 11 kentsel ulafl m KAPAK KONUSU HIZLI ULAfiIM: Budapeflte nin Bela Bartok caddesinde uygulanan yenileme projesi, yeni tramvay duraklar n, tabelalar ve peronlar kaps yor. görüntü arflivinden al nm flt r. a dönüfl Bat düzeyine ulaflmas, hatta daha da kötüleflmesiyle birlikte pa daki büyük flehirlerin sakinleri, otomobilin övünülecek bir anl yor. Kentler flimdi sürdürülebilir ulafl m aray fl nda. Greg Spencer 11 EK M - ARALIK 2006 yeflil UFUKLAR

12 KAPAK KONUSU kentsel ulafl m DANIEL MOUREK er biçimde art r ld. fiehrin toplu tafl - ma flirketi BKV de çal flan Mate Bakcsi ye göre, gecelik yolcu say s n neredeyse iki kat na ç - karan bu son giriflim, (hafta sonlar gecelik yolcu say s 56,000 e ulaflt ) toplu tafl may tercih edenlerden, gece otobüslerinin s klaflt r l p iyilefltirilmesi yönünde gelen talepler üstüne uyguland. Kentsel ve Banliyö Toplu Tafl ma Derne i (VEKE), lobinin önde gelen destekçisiydi. Bu yurttafl giriflimi, taleplerini do rudan do ruya BKV ye ileterek ve gece otobüslerinin güzergâhlar n y llar öncesinin nüfus yap s na dayand na dikkat çekerek ifle bafllad. BKV n n kay ts zl üzerine VEKE de flirket yönetimi yerine Belediye Meclisi nin kap s n çald ve öneriyi kabul ettirdi. Ek güzergâhlar ve daha yeni araçlar sunan yeni hizmetler, bal k istifi giden, çoklukla içkili yolcular n, pek de albenili olmayan stifra Y ld z ad n takt eski 6E otobüslerindekinden çok daha konforlu bir yolculuk imkân da sa lad. Bakcsi, amac m z toplu tafl man n pay n korumak, hatta bunu art rmak, diyor. Ulafl m a n n karmafl kl ve malî zorluklar yüzünden gündüz seferlerinde büyük bir de ifliklik yapmam z flu anda mümkün de il, ancak küçük de olsa at - lan her ad m bu geliflmeye hizmet ediyor. K SEÇENEK: Pragl sürücüler, güvenle bisiklete binerken (üstte), Budapeflte nin gece yolcular da, iyilefltirilen otobüs seferleri sayesinde daha h zl ve daha konforlu yolculuk ediyor. sonra 1998 den beri yükseliflte. Bu arada toplu tafl man n görünürdeki pay, yani kiflisel ulafl m kullananlara k yasla otobüs, tramvay ya da metro kullananlar n oran 2001 den beri hiç de iflmedi. Prag fiehir Planc s Zajicek Jakub a göre, Prag flehir merkezinde tek kelimeyle otomobil koyacak yer kalmad. Kimilerinin toplu tafl may seçme sebebi, otomobillerine park yeri bulamamalar, diyor Jakub; öte yandan biletlerin ucuz olmas n n da büyük avantaj oldu unu belirtiyor. yeflil UFUKLAR EK M - ARALIK Somut ad mlar Orta ve Do u Avrupa Bankwatch a göre Budapeflte de toplu tafl man n pay aras nda %6 azald ; ancak pazar pay, flehir içindeki motorlu yolculuklar n yaklafl k %60 nda sabitlenmeye bafllad n n seçim y l olmas nedeniyle, belediye baflkanl toplu tafl may daha cazip hale getirmek için birkaç giriflimde bulundu. Yere yak n yeni tramvaylar n yan s ra, flehrin do u-bat eksenindeki ana metro hatt n n istasyonlar yenilenmeye bafllad ve gece otobüs seferleri kayda de- ATTILA BOLTRESZ Artan beklentiler Asl nda ulaflt rma yüneticileri de, bu tür iyilefltirmelerin serbest piyasa ça nda müflteri çekmek için çok önem tafl - d n n fark nda. Bundan y llar önce, evsizlerin metro istasyonlar nda yat p kalkmalar n önlemek için BKV nin güvenlik görevlileri tutmas büyük bir ilerleme olarak görülmüfltü. Bu y l ise, Londra da otomobil kaynakl s k fl kl önlemeyi amaçlayan ve devrimsel nitelikteki ücretli yol a benzer bir uygulamay aç k aç k tart flm fl olmas, Budapeflte nin geldi i noktan n bir ölçütü. Asl nda günümüz piyasas daha iddial ve kaç n lmaz olarak pahal - önlemler almaya zorluyor bizi. Ancak Komünizm in çökmesinden sonra insanlar toplu tafl man n eksikliklerini ayr msamaya bafllad, daha önce böyle bir fley akla bile gelmezdi, diyor Prag fiehir Planc s Jakub. Bugün flehir sakinlerinin seçme flans n n ve daha büyük beklentilerinin oldu unu söylüyor. S k fl k olmayan yollarda, h z, esneklik ve konfor aç s ndan, toplu tafl ma otomobillerin eline su dökemez. Prag ulafl m konusunda cesur ad mlar at yor. Belediye Baflkanl, 1996 da benimsenen ve bütün kentsel ulafl m biçimlerini iliflkilendirecek Prag Entegre Transit plan n uygulamaya bafllad. lk önemler aras nda flunlar var: Devam sayfa 16 da

13 10-16CoverStory.qxd 30/01/ :12 Page 13 kentsel ulafl m KAPAK KONUSU Gelifligüzel büyüme sonucu, sürdürülebilirlikten uzak banliyöler büyük kentleri kuflat yor. Do ru arazi kullan m ve ulafl m politikalar yla bu sorun çözülebilir ve kent yaflam yeniden cazip k l nabilir. Banliyöye götüren yol Todd Schenk itlelere yönelik ürünlerle dolu dev ma azalar, herkese bir otomobil, bahçeli genifl evler ve iki otomobillik garajlar... Amerikan rüyas... Orta Avrupal lar n ço unun hayâli iflte buydu; ama 2006 da çok az bunu baflarabilmifl durumda. Büyük al flverifl merkezleri flehirleri kuflatm fl durumda, otomobil sat fllar f rl yor ve kentten kaç p banliyölere yerleflen insan say s gün geçtikçe art yor. Birleflmifl Milletler Çevre Program n n (UNEP) Küresel Çevreye Bak fl raporuna göre, ekonomik olarak geliflen üst ve orta s n f n kent d fl nda müstakil ev ald ve otomobil kulland Orta ve Do u Avrupa kentlerinde banliyöler de büyüyor. Banliyöleflme, hem yaflam hem de ulafl m tarz n büyük ölçüde etkiliyor. Ulafl m ve Kalk nma Politikalar Enstitüsü < Avrupa Programlar Direktörü Yaakov Garb, hipermarket egemenli iyle birlikte Prag da de iflen al flverifl davran fl üstüne yapt araflt rmas nda, al flveriflte özel otomobil kullan m n n önemli ölçüde artt n ortaya koydu. Hipermarket al flveriflinde [toplu] tafl ma çok azal rken, yaya ulafl m neredeyse tamamen ortadan kalkt, diyor Garb. Al flverifl için yap lan yolculuklar n say s azald gerçi, ancak motorlu tafl tlarla yap lan yolculuk say s nda büyük art fl oldu. Banliyö sakinleri genellikle otomobil kullan yor. Öncelikle, mesafelerin uzakl, yürümeyi ya da bisiklet kullanmay zorlaflt r yor. Toplu tafl ma a lar yetersiz kal nca yerlerini yeni ulafl m biçimleri al yor. Birçok ülke, karayollar na daha çok a rl k veriyor. Ayr ca, kültürümüz otomobili itibar ve özgürlük simgesi görüp göklere ç kar yor. CEE Bankwatch izleme grubuna göre, 2000 ilâ 2006 aras nda AB Yap sal Fonlar ile ulafl ma yap lan yat r mlar n %50 si karayollar na ve otoyollara harcan rken, yaln zca %29 u demiryollar na harcand. Bu neredeyse topyekün özel otomobil ç lg nl, çevreye de zararl. REC in ifl dünyas ve çevre uzman Robert Nemeskeri ye göre, Orta ve Do u Avrupa n n birçok flehrindeki kirlili in en büyük nedeni egzost gazlar. Benzen ve benzol gibi de iflken organik bilefliklerden; ozon, karbonmonoksit, sülfür oksit, nitrojen oksit, kurflun ve di er a r metaller gibi fotokimyasallardan; toz ve is gibi çeflitli taneciklerden oluflan egzost sal mlar sa l a zarar verebiliyor. Otomobiller, iklim K de iflikli ine yol açan sera gazlar ndan biri olan karbondioksitin de bafl kaynaklar ndan. Otomobillerin yayg nlaflmas n n, tar msal ve do al alanlar n yerleflim yerine dönüfltürülerek istilâ edilmesi gibi ilk bak flta görülmeyen, daha dolayl etkileri de var. Bu da, g da-hammadde üretimi, e lence-dinlence ve at k depolama gibi di er ihtiyaçlara ayr lan sahalar n daralmas na yol aç yor. Bu sorunu çözmek için önce banliyöleflmenin niçin bafllad n anlamak gerekiyor. lginç bir biçimde, Garb a göre, Orta Avrupa ülkelerindeki siyasî dönüflümün hemen ard ndan görülen banliyöleflme, al flveriflin eski kent merkezinden h zla ç k fl biçiminde oldu. Bu, tipik olarak konut sektörünün etkisiyle banliyöleflen Bat dan farkl yd. Orta Avrupa n n derli toplu kentleri, flehir içinde mükemmelen iflleyen toplu tafl mas ve a rl kl olarak kentlilerden oluflan tüketici kitlesi, yeni ma aza ve ifl yerlerinin merkezî noktalarda aç lmas için yeterli birer nedendi [ancak] sosyalizm sonras nda flehirdeki emlâk ve planlama süreçleri, büyük ve ça c l al flverifl merkezlerinin kent merkezinde hatta merkeze nispeten ya- Budapeflte Budapeflte nin banliyöleri (Pest K rsal ) Prag Prag n banliyöleri (Stradocesky Bölgesi) Orta ve Do u Avrupa daki birçok kentin nüfusu, 1990 lar n bafl ndaki de iflimden sonra ya azald ya da sabit kald. Öte yandan banliyölerde yaflanan nüfus patlamas, kent merkezinden uzaklaflman n göstergesi oldu. Kentsel büyümenin büyük bölümünün eski merkezî bölgelerde de il de yeni yeni geliflen, düflük yo unluklu alanlarda gerçekleflmesi sorunu daha da derinlefltirdi. k n yerlerde bile kurulmas n imkâns z k ld, diyor Garb. Kent d fl nda aç lan hipermarketleri, tipik bir biçimde civar köylerin yeflil alanlar ya da el de memifl yerlerindeki yeni yap laflma projeleri izledi. Budapeflte yak nlar nda bulunan ve 2005 te resmen flehir ünvan verilen Erd, buna iyi bir örnek. Erd in nüfusu 1991 ve 2001 y l nüfus say mlar na göre %30.6 oran nda art fl gösterdi. fiehir d fl na tafl nman n say s z nedeni var; bunlar aras nda daha temiz hava, daha ferah ortam, müstakil evler, daha güvenli sokaklar ve daha net mülkiyet haklar bulunuyor. Yeni karayolu ba lant lar ve otomobil sat n alman n kolaylaflmas da bu e ilimi destekliyor. Planc lar ve siyasiler, yeni altyap kurarak, çevre belediyelerdeki vergi oranlar n düflük tutarak, yeni yerleflimlerdeki imar ifllemlerini kolaylaflt rarak banliyöleflmeyi ve otomobil ba ml l n h zland rd ; oysa bunun önüne geçilebilirdi. Birçok Bat Avrupa ülkesi, kentlerini koruyup banliyöleflmeyi engelledi. Garb flöyle devam ediyor; imar planlamas, al flverifl ve ifl yerlerinin, flehir merkezinde ya da flehrin her türlü ulafl m arac yla kolayca eriflilebilecek bölgelerinde kalmas n sa lad. Buna ek olarak, küçük perakendecilere karfl rekabeti azaltmak için, yeni al flverifl merkezlerinin azami büyüklü üne, sat lan ürünlerin türüne ve hatta aç l fl saatlerine bile s n rlamalar getirdi. Yeflil alanlarda yap laflmaya konan k s tlamalar ve imar koflullar n n yan s ra, evlerde kanalizasyon ba lant s zorunlulu u gibi çevresel düzenlemeler de konut sektörünün patlamas n engelledi. Orta Avrupa daki baz flehirler, merkezden d fla do ru giden bu yay lmay önlemek için harekete geçti bile. Ludek Sykora, Prag inceledi i araflt rmas nda flöyle diyor: 1990 lar n ilk yar s nda banliyölerdeki müstakil evlere yönelik bafllang çta tek yönlü olan e ilimin ard ndan, bugün kat mülkiyetli apartman dairelerine ve özellikle yabanc lar n talebiyle de er kazanmaya bafllayan tarihi mahallelerdeki yenilenmifl dairelere artan bir ilgi söz konusu. Asl nda flehirler banliyölere karfl cazip alternatifler sunabilir. Planc lar ve siyasiler flehirleri temizleyerek, etkin bir toplu tafl maya, bisiklet kullan m na ve yürümeye destek vererek, özel otomobil kullan m n ise cazip olmaktan ç kararak bu konuda önemli bir rol oynayabilir. Garb n da dikkat çekti i gibi, birçok Orta Avrupa flehrinde yeterince ya da hiç kullan lmayan ve uygun koflullarda gelifltirilebilecek alanlar var. Kentlerin sürdürülebilirli i sorgulan yor, ancak banliyöler de pek iç aç c durumda de il. Az tahribat b rakarak yaflanabilir toplumlar gelifltirmek bütün kentler gibi, Do u Avrupa kentlerinin de çözmesi gereken bir sorun. Todd Schenk, REC in STK Destek Program nda proje yöneticisi. Kaynak: Tablolar, ilgili flehirlerin belediyelerinden al nan verilere dayanmaktad r. 13 EK M - ARALIK 2006 yeflil UFUKLAR

14 KAPAK KONUSU kentsel ulafl m Mega kentlerin ya da büyük Anadolu kentlerinin yaflad ulafl m sorunlar ve gelifltirdi i çözümler, Anadolu nun di er büyük kentleri için örnek olabilir. Ulafl mda toplu çözümler Nafiz Güder, Mehmet Ali Üzelgün Ayfle Karakufl, her sabah stanbul Ayaza a daki evinden bir otobüsle 4. Levent metro istasyonuna gidiyor. Burada, -flimdilik sadece alt dura bulunan- metroya binerek Taksim e var yor. Taksim deki istasyondan d - flar ç kmadan, Taksim ile Bo az k y s ndaki Kabatafl aras ndaki s rt do rudan katetmek üzere yeralt nda infla edilen ve 2006 y l nda hizmete giren kablolu (funiküler) metro dura na geçiyor, Karaköy-Galata aras ndaki tarihi Tünel in ça c l uygulamas olan bu araçla iki dakikada Kabatafl a iniyor. Kalk fl istasyonu Kabatafl ta bulunan tramvay da, Karaköy e do ru uzanan ve ço unlukla s k fl k olan Meclis-i Mebusan Caddesi nin ortas ndaki ray üstünden Ayfle Karakufl u h zl ve rahat bir biçimde Eminönü ndeki iflyerine ulaflt r yor. Ayfle Karakufl un otomobili yok, bu yüzden toplu tafl ma araçlar kendisi için ilk çözüm. E er otomobili olsayd ve pek çok otomobil sahibinin yapt gibi bu yolu kendi arac yla gitmeyi seçseydi, Ayaza- a ile Eminönü aras ndaki bu yaklafl k 11 km lik mesafeyi kat etmesi, ortalama yo- unluklu bir trafikte saat sürebilirdi. Harcad yak t maliyetine ve trafikte yaflayaca gerginli e ek olarak, bu yolculu- un zaman kayb ve çevre kirlili i gibi unsurlar kapsayan d flsal maliyeti yaklafl k 5 YTL olacakt. Oysa bir otobüs, biri yeralt di eri yerüstü olmak üzere iki rayl tafl t, bir de kablolu tünel ile ayn mesafeyi katetmesi, seferlerin s k oldu u ve beklemeden aktarma yap lan ifllek saatlerde 35 dakikaya s abiliyor. Üstelik ETT nin 1995 te uygulamaya koydu u ve kentsel ulafl m konusunda dünyadaki en baflar l uygulamalardan biri olarak görülen Ak ll Bilet in (Akbil), 2006 da süresi 1.5 saate ç kar lan ücretsiz aktarma uygulamas sayesinde, dört araçl k bu güzergâh, toplam 2.6 YTL ödenerek gidilebiliyor. Ayfle Karakufl un iflyeri, stanbul un Anadolu yakas nda olsayd da, birbiriyle ba lant l çal flan ve ayn ödeme sistemlerini kullanan tafl tlar sayesinde rahatl kla yolculuk edebilecekti. Örne in Kabatafl ta tramvaya binmek yerine, iskeleye gidip, (bir deniz flehri olan stanbul un bu özelli ini olabildi ince de erlendirmeye çal flan) stanbul Deniz Otobüsleri nin ( DO) flehir hatlar vapuruna binerek 18 dakikada Kad köy e geçebilirdi. AL GÜDER ETT otobüsleriyle bir günde yaklafl k 1.7 milyon, bir y lda yaklafl k 500 milyon yolculuk yap l yor. Türkiye nin en büyük flehri olan stanbul, trafik sorununun muhtemelen en yo- un yafland kent olman n yan s ra, bu konudaki çözümlerin de en fazla ve 16 ulafl m türüyle en çeflitli oldu u bir kent. Üstelik, hâlâ yetersizlikleri olmakla birlikte, sunulan bu seçenekler yaln zca Türkiye için de il pek çok Orta ve Do u Avrupa kenti için de öncü bir nitelik tafl yor. stanbul un yan s ra baflka kentlerimiz de, sorunu henüz müzminleflmedi i aflamalarda ele al p, toplu tafl ma çözümleri gelifltiriyor. Örne in Konya, trafi in henüz sorun olmad 1992 de iflletmeye aç lan ve 2003 te büyütülen iki tramvay hatt yla kent içindeki ulafl m ihtiyac na sürdürülebilir bir seçenek sunuyor. Konya Büyükflehir Belediyesi Rayl Sistem Daire Baflkanl, tramvaylar n ihtiyac olan tüm cihazlar kendi atölyelerinde üreterek para ve zaman tasarrufu da sa l yor. Konya n n Anadolu kentleri içinde dikkat çeken bu öngörülü uygulamas, çeflitli ülkelerden 46 tramvay dostunun 2005 Mart nda Konya y ve rayl sistemi ziyaret etmesine vesile olmufltu. Konya, otomobil d fl nda bireysel ulafl m seçenekleri isteyenlere de çözüm sunuyor. Konya Büyükflehir Belediye Baflkan Tahir Akyürek in ifadesiyle, Türkiye nin en çok bisikletine sahip kenti olan Konya da, ilk defa uzun mesafeli ve kesintisiz bisiklet yolu oluflturulmas çal flmalar 2005 y l nda bafllad. Her geçen gün artan araç say s na paralel olarak, büyük bina istimlâklerinin yap larak caddelerin geniflletilemeyece ini göz önüne alan ve araçlar n de il insanlar n bir yerden bir yere ulaflt r lmas gerçe- ini benimseyen Eskiflehir Büyükflehir Belediyesi, rayl sistem konusunda öngörüyle ad m atan bir baflka flehir. Kent içi toplu tafl ma hizmeti, 20 hatta 211 minibüsün yan s ra, iki hattaki 18 tramvay, 104 özel halk otobüsü, 31 Esulafl ve 14 belediye otobüsü ile veriliyor. Yine elektronik ak ll bilet sistemi sayesinde Eskiflehirliler, tramvaydan otobüse, otobüsten tramvaya ek bir bedel ödemeden aktarma yapabiliyor. Bir zamanlar herkesin otomobiliyle istedi i yere gidebildi i, ancak bundan bir kaç y l önce ciddi t kan kl k sorunu ile karfl karfl ya kalan Eskiflehir merkezinin birkaç y l arayla çekilmifl görüntüleri, rayl sistemin yaratt fark çarp c bir biçimde göz önüne seriyor. Eskiflehir Büyükflehir Belediyesi, bu fark sadece görüntüde b rakmay p say sal verilerle de pekifltiriyor. Eskiflehir Büyükflehir Belediyesi nin nternet sitesinde verilen bilgiye göre, Büyükflehir Belediyesi, Birleflmifl Milletler Kalk nma Teflkilât, AB ve çiflleri Bakanl n n Ekim 2006 da Eskiflehir de yürüttü ü Eskiflehir Vatandafl Memnuniyeti Anketi nin sonuçlar, Eskiflehirliler in rayl sistem hakk ndaki düflüncesini yans t yor. Ulafl m hizmetlerinden memnuniyet %77 oran ndayken, tramvay yeflil UFUKLAR EK M - ARALIK

15 kentsel ulafl m KAPAK KONUSU hizmetlerinden duyulan memnuniyet oran da %70 civar nda. Ayr ca kent sakinlerinin %42 si, son üç y lda trafi in rahatlad konusunda hemfikir te tramvay n hizmete girmesinden sonra kent içi trafik kazalar nda gözlenen azalma da bir di er bulgu. Toplu tafl ma hizmetlerinin yan s ra, Eskiflehir Büyükflehir Belediyesi Ulafl m Koordinasyon Merkezi (UKOME) Halkla liflkiler Daire Baflkan fiermin fianl er in verdi i bilgiye göre, Ulaflt rma Ana Plan kapsam nda bisiklet ve yaya yollar ile ilgili bir plan da haz rlanm fl ve stratejik plan do rultusunda uygulanacak. Hâlen trafik konusundaki yetkilerin çok say da kuruma da lm fl oldu u ve trafikte geçirilen zaman n günün aslî bir k sm haline geldi i bir mega kent olan stanbul da, çok bafll l azaltma yönündeki önemli bir giriflim 8 Aral k 2006 da yap ld. Dört bakanl n kat l m yla toplanan zirve, müzmin sorunlara hemen çözüm üretemese de, ulafl m sorununun kapsaml olarak ele al naca yönünde bir umut do urdu. Dahas, al flt m z yönetim biçiminden farkl olarak, valilik, büyükflehir belediyesi gibi kurumlar n nternet sitelerinde, stanbullular n konuyla ilgili önerilerini 15 Aral k a dek iletebilecekleri iletiflim zeminleri oluflturuldu. Yine de bu çözüm bulma giriflimi, flimdilik simgesel bir dönüm noktas niteli inde. Zira, yetkililerin ve ankete kat lan stanbullular n çözüm olarak sunduklar önerilerin bir bölümü yasak ve k s tlama temelliyken, di er bir bölümü de özel tafl tlar n hareket alan n geniflletme yaklafl m üstüne kurulu. NTV televizyonunun o günlerde stanbullular a yöneltti i sorulara verilen yan tlar n, caddelerin ve Bo az köprülerinin çift katl yap lmas, ya da önemli noktalar n yeralt ndan tünellerle birbirine ba lanmas gibi otomobil eksenli çözümler içermesi dikkat çekiciydi. Yerel yönetimlerin benimsedi i politikalar kuflkusuz sürdürülebilir bir kentsel ulafl m hizmetinin sa lanmas için önem tafl yor. Ancak TÜ Ulaflt rma Anabilim Dal ndan Prof. Dr. Haluk Gerçek e göre, belediyelerin uygulamalar, toplumda kentsel ulafl mla ilgili konularda kafa kar flt r c nitelikte. Örne in stanbul Büyükflehir Belediye Baflkan Kadir Topbafl, bir flehrin medeniyet seviyesi o flehirdeki toplu tafl ma araçlar n n kullan lma oran yla do rudan ba lant l d r fleklinde düflüncesini AL GÜDER KENT YAfiAMININ PARÇASI: Konya'n n tramvaylar (üstte), sohbet ve tart flma sitelerine konu olacak derecede Konyal lar' n yaflam na girmifl. stanbul'daki Taksim-4. Levent metro hatt (altta solda) ça c l toplu tafl may simgelerken, tarihi tramvay da (sa da) stiklal Caddesi'nin ayr lmaz bir parças. belirtirken, 7 Tepeye 7 Tünel gibi a rl kl olarak motorlu tafl tlara yönelik ulafl m projeleri, veya düzenli olarak gündeme gelen 3. karayolu köprüsü projesi, stanbullular da yukar da an lan önerileri çözüm olarak görmeye sevkediyor. stanbul, Ankara gibi mega kentlerin; ya da Konya ve Eskiflehir gibi büyük Anadolu kentlerinin yaflad ulafl m sorunlar ve gelifltirdi i çözümler, Anadolu nun di er büyük kentleri için örnek olabilir. Kentler aras nda bilgi ve deneyim aktar m n kolaylaflt racak platformlar n oluflturulmas, büyümekte olan kentlerin ayn hataya düflmemesini ve sürdürülebilir bir ulafl m altyap s n n erken aflamalarda gelifltirilmesini sa layabilir. Dört kentte bulunan metro hatlar na iliflkin baz say sal bilgiler Aç l fl tarihi Vagon say s Kapasite (yolcu / saat) Ortalama yolcu say s / gün Hat say s Hat uzunlu u (km) Sefer s kl (dakika) Ankara 28 Aral k , , Bursa 16 Haziran ,477 97, stanbul, Aksaray stanbul, Taksim 3 Eylül Eylül , , zmir 22 May s ,000 80, EKIM - ARALIK 2006 yeflil UFUKLAR

16 KAPAK KONUSU kentsel ulafl m Ulafl m portal iyi örnekleri tan t yor Avrupa da sürdürülebilir kentsel ulafl ma iliflkin haber, etkinlik, baflar l örnekler ve daha birçok konuyu bulabilece iniz Avrupa Yerel Tafl ma Bilgi Hizmeti (ELTIS) adl nternet sitesinin kapsam, yeni üye ülkeler ile AB yolundaki ülkeleri de içine alacak biçimde geniflletildi. Kapsad co rafya büyüyen site daha fl k bir tasar ma ve daha kolay bir kullan ma da kavufltu. çeri in büyük bölümü yak nda birkaç Orta ve Do u Avrupa dilinde de sunulacak. ELTIS portal n n ( yaklafl m çok yal n: elimizde denenmifl ve do rulanm fl çözümler varken, toplu tafl ma yetkililerinin tekerle i yeniden icad etmesine hiç gerek yok. EL- TIS, Avrupa daki flehir içi ulafl ma iliflkin baflar l örneklerin ve kazan lan deneyimlerin nternet ortam ndaki en genifl derlemesini, kolayca eriflilebilir biçimde sunuyor. Bu derleme, yenilikçi ulafl m yönetimi konusunda elde edilen deneyimlerin anlat ld k sa belgelerden olufluyor. Ele al nan konular aras nda bisiklet kullan m, toplu tafl ma, trafik yönetimi, emniyet, eriflilebilirlik ve daha birçok konu var. Kullan c lar, çevrimiçi formlar kullanarak kendi örnek vakalar n ve ulafl mla ilgili etkinlik duyurular n paylaflmaya davet ediliyor. En iyi öneriyi gönderenler, çeflitli flekerlemelerden oluflan ELTIS paketleri için yap lan çekilifle kat lma hakk kazan yor. Daha fazla bilgi almak için <GHeves@rec.org> adresinden Gabor Heves ile ba lant kurabilirsiniz. EMOTIONS PHOTO COMPETITION Bafltaraf sayfa 13 te Toplu tafl ma kullan m n n yo unlu u Kifli bafl na düflen toplu tafl ma yolculu u (2004) hem yeni ticarî merkezlerin hem de merkezden uzak metro istasyonlar - n n yak nlar na oto parklar infla ederek, park et ve bin git sistemlerinin oluflturulmas. 88 milyon avroluk Barrandov hatt da dahil, ana ulafl m hatlar na yeni tramvay ve metro seferleri konmas. yeniden yap land r lm fl bir aktarma noktas yla, flehrin kitle ulafl m a na ba lanacak bir kentsel demiryolu flebekesinin kurulmas. engelli yolcular n tam anlam yla eriflebilecekleri yeni bir toplu tafl ma altyap s na yönelik bir politika benimsenmesi. Rus yap m ilk metro trenlerinin Siemens trenlerle de ifltirilmesinin sürdürülmesi. AB yolundaki ülkeler Bu tür iyilefltirmeler, bölgede ekonomik aç dan en iyi baflkentlerle s n rl de- il yaln zca. Örne in Bükrefl te otobüsleri iflleten RATB flirketi, daha iyi bir hizmet ve dakik seferler sunabilmek için geliflkin küresel konumland rma sistemi (GPS) teknolojisini kullan yor. Ayr ca, RATB ile Bükrefl in metrosunu iflleten bir baflka flirket aras nda uyumlu bir bilet sistemi de planlan yor. Neredeyse her iki kifliden birinin otomobil sahibi oldu u Sofya, Komünist dönemden beri yenilenmeyen birkaç tramvay ve otobüsle idare ediyor. Yolcular, bilet fiyatlar n n her y l artmas na ra men otobüslerin s zd ran tavanlar yüzünden koltuklar çamur içinde olmas ndan flikâyetçi. Bununla birlikte Belediye Baflkanl, 5 Temmuz da Ekoloji Komisyonu nda yap lan oylamada, bir bisiklet yolu oluflturmaya karar vererek herkesi flafl rtt. Yeflil grup Za Zemiata n n önerdi i bu plana göre, flehir, üç y l içinde 10 bisiklet yolunu kapsayan bir a oluflturacak. Umut vaadeden bu geliflmelere ra men sürdürülebilir ulafl m yanl lar bölgedeki kentlerin önünde kat etmeleri gereken daha uzun bir yol oldu u görüflünde. Mourek in Prag için birkaç reçetesi var; bunlar aras nda Berlin in S- Bahn hatlar na ek olarak merkezde bir rayl sistemin gelifltirilmesi, flehir merkezini havaalan na ba layan bir demiryolu hatt n n yap lmas, (otobüslere özel flerit ay rarak) toplu tafl maya trafikte öncelik tan nmas, ücretli otoparklar n art r lmas yer al yor. Dünyada otomobil kullan m n n en fazla oldu u ABD den yeni döndüm, orada yerleflim yerleri d fl ndaki her yer ücretli otopark, diyor Mourek. Prag da ise, flehrin çok küçük bir bölümü böyle. Ancak Mourek in k zd konu bisiklet kullan m yla ilgili. Prag da bisikletlerin pay - n %10 a ç karmay hedefleyen 1996 plan kâ t üstünde kald. Bu oran, Budapeflte ve Varflova daki gibi hâlâ %2; bisiklet kullan m n n neredeyse %30 lara vard Kopenhag gibi örnek bisiklet flehirlerindekinden çok ama çok uzak. Budapeflte de Temiz Hava Eylem Grubu (CAAG) adl STK, hem yayalar hem de bisiklet kullan c lar aç s ndan, otomobil trafi i yüzünden kötüleflen emniyet ve sa l k koflullar n sürekli elefltiriyor. Grup, toplu tafl man n hem tafl ma kapasitesinin hem de ortalama h z n n 1980 lerin sonundan itibaren önemli ölçüde azald n gösteren çal flmalar gözler önüne serdi. CAAG, flehrin yeni altyap ya yat r m yaparken (planlanan dördüncü metro hatt gibi) mevcut a lar n bak m n erteledi ine inan yor. Belediye Baflkan Gabor Demszky de k sa süre önce, yollar çukurlu baflkentin belediye baflkan olarak an lmak istemiyorum, bafll yla bir dergiye kapak olarak bunu do rulad. fiehrin var olana sad k kalmas n gerekti ini söyleyen CAAG Direktörü Andras Lukacs, Budapeflte deki ulafl ma iliflkin bir yaz s nda, mevcut ulafl m a n n iflletilmesi, güvenli i, bak m-onar m, iyilefltirilmesi ve ça c llaflt r lmas na, yeni ve büyük yat r mlara k yasla öncelik verilmesi gerekir, diyor. Bir anlamda, Orta ve Do u Avrupa n n tamam için do ru reçete, var olan korumak. Bölgede toplu ulafl m n genel standard hâlâ çok yüksek. En büyük zorluk, trafik krizine yol açan o Bat özentili ini önlemek. yeflil UFUKLAR EK M - ARALIK

17 avrupa birli i MERCEK Türkiye nin 7. Çerçeve Program na çok daha iyi haz rlanmas ; ilgili kurulufllar n h zl ve sistematik hareket ederek baflvuru say s n art rmas gerekiyor AB Çerçeve Programlar ve Türkiye Güzin Arar Avrupa Birli i (AB) Çerçeve Programlar, AB ye üye ülkelerin bilim ve araflt rma alan nda gelifltirdikleri politika ve uygulamalar n birbirine yak nlaflt r lmas amac yla AB taraf ndan tasarlanan bir program. lk kez 1984 te uygulanan ve 2007 de yedincisi bafllayacak olan AB Çerçeve Programlar n n geneldeki amac ; üye ülkeler, asosye ülkeler ve aday ülkelerin araflt rma ve teknoloji gelifltirme kapasitelerini güçlendirmek, böylece ekonomik ve sosyal geliflmeye katk da bulunmak olarak tan mlan yor. Ancak AB, aras nda uygulanan ilk befl programda, hedefine ulaflmakta yetersiz kald n düflünerek, 6. Çerçeve Program n daha farkl bir yaklafl mla kurgulad da dünyan n en dinamik ve rekabet gücü en yüksek bilgi ekonomisi haline gelmeyi hedefleyen AB, Mart 2000 de Lizbon da yap lan Bakanlar Konseyi Zirvesi sonunda, Ar-Ge felsefesini Avrupa Araflt rma Alan (ERA) bafll kl bir proje kapsam nda planlama karar ald dönemini kapsayan 16.3 milyar avro bütçeli (Euratom Program ile birlikte 17.5 milyar avro) 6. Çerçeve Program da bu projenin uygulama gereci olarak tasarland. Ancak, öngörülen bütçe, 10 yeni ülkenin tam üye olmas ve do an ihtiyaçlar sonucu, Euratom hariç 17.9 milyar avroya yükseltildi. AB Alt nc Çerçeve Program n bafll ca tematik alanlar, Yaflam Bilimleri, Genom Bilim ve Sa l k için Biyoteknoloji; Bilgi Toplumu Teknolojileri; Nanoteknoloji ve Nanobilimler, Bilgi Tabanl Çok Fonksiyonlu Malzemeler, Yeni Üretim Süreçleri ve Araçlar ; Havac l k ve Uzay; G da Kalitesi ve Güvenli i; Sürdürülebilir Kalk nma, Küresel De iflim ve Ekosistemler; Bilgi Temelli Toplumda Yurttafll k ve Yönetiflim idi. Önceki çerçeve programlardan farkl olarak tasarlanan 6. Çerçeve Program nda, iki yeni uygulama arac na yer verildi, bunlar: Ar-Ge yönetiminin etkinlefltirilmesi ve kaynaklar n verimli kullan lmas için tasarlanm fl, belirli hedeflere uygun olarak yürütülecek Bütünleflik Projeler ile; insan gücü ve fizikî altyap n n verimli kullan m için, üniversiteler, araflt rma merkezleri veya sanayideki mevcut araflt rma kapasitesinin bütünlefltirildi i ve iflbirliklerinin gelifltirildi i Mükemmeliyet A lar d r. 6. Çerçeve Program nda, y ll k bütçenin art r lm fl olmas na karfl n, aç lacak proje teklif ça r say s n n program bitimine do ru azald gözlendi. Bu olgu, 7. program n Tablo: Ülkelerin 6. Çerçeve Program na (ÇP) Kat l mlar n n Nüfus Temelinde K yaslanmas Ülke AB 25 Almanya spanya Polonya sveç Belçika Finlandiya Türkiye Macaristan Slovakya (A) 6. ÇP Proje Tekliflerine Kat l m bafllang c ndaki ça r lara etkin kat l m n önemini art rmaktad r sonunda tamamlanan 6. Çerçeve Program, Türkiye nin AB ye üye ülkelerle eflit koflullar ve haklarla kat lmaya bafllad (Euratom hariç) ilk program olmas aç s ndan da önem tafl yordu. Türkiye nin programa yapt yaklafl k 225 milyon avro gibi bir mali katk n n akabinde bu programdan ne kadar yararlanabildi i ve bu mali katk n n ne kadar n n araflt rma ve gelifltirme faaliyetleri olarak Türkiye ye geri döndü ü de, kamuoyunda tart flmalara neden oldu. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araflt rma Kurumu (TÜB TAK) AB Çerçeve Programlar Türkiye Ulusal Koordinasyon Ofisi nin (UKO) ve Avrupa Komisyonu nun de erlendirmesine göre, Türkiye nin programa kat l m, ilk proje teklifi ça r lar n n aç lmas akabinde yeterince haz rl k yap lamadan (örne in hukukî ve malî altyap oluflturulmadan, do ru konsorsiyumlarla ba lant kurmadan) gerçekleflmesine karfl n, çerçeve programlar ndaki dört y ll k performans m - za bak ld nda, programa kat l m sa layan kurulufllar n etkinli inin her y l artarak sürdü ü görülüyor. Ancak, 6. Çerçeve Program na yönelik olarak kat l mc lar aras nda, nüfus ve araflt rmac temelinde yap lan k yaslamal çal flman n verilerine bak ld nda (Tablo), Türkiye nin 6. Çerçeve Program ndaki baflar oran n n hâlen di er ülkelere göre oldukça düflük oldu u gözlenmekte ve bu baflvurular n yaklafl k %80 inin de, stanbul, Ankara, zmir ve Kocaeli nden yap ld bilinmektedir. (C) Nüfus Avrupa Komisyonu nun Success Rates in FP6 konulu 4 Kas m 2005 tarihli Raporu 2 OECD Main Science and Technology Indicators EUROSTAT 1 Milyon kifliye düflen 6. Çerçeve Program baflvurusu 3 Katk pay m z n ülkemize geri dönüflü aç s ndan bak ld nda ise, Avrupa Komisyonu'nun 4 Kas m 2005 te yay mlad ve May s 2005 sonu itibar yla sonuçlar içeren, 6. Çerçeve Program nda Baflar Oranlar Raporu na göre, içinde ülkemiz kat l mc lar n n yer ald projelerden ülkemize düflen bütçe miktar 43 milyon avro oldu. TÜB - TAK UKO tahminlerine göre bu rakam 2006 sonu itibariyle 60 milyon avro mertebesinde gerçeklefliyor. Bu da, katk pay m z n %32 sine eflde er. srail'in çerçeve program na kat ld ilk dönemde %50'ye; Portekiz'in ise %40'a yak n bir geri dönüfl sa lad düflünüldü ünde ve bu rakamlar n nüfusa oran göz önünde bulunduruldu unda, Türkiye'nin performans n n çok da yeterli olmad söylenebilir. Bu veriler fl nda, Türkiye nin 2007 Ocak itibariyle bafllayacak olan 7. Çerçeve Program na çok daha haz rl kl kat l m sa lamas, baflta KOB ler olmak üzere özel sektörün, araflt rma kurulufllar n n, STK lar n ve üniversitelerin daha h zl ve sistematik hareket etmek suretiyle baflvuru say s n art rmas daha da önem kazan yor. 6. program n ç kt lar na ve yeni programla ilgili ayr nt l bilgiye, s ras yla, < ri_degerlendirme/fp6-tr-katilim a.pdf> ve < adreslerinden ulafl labilir Güzin Arar, REC Türkiye Hibe Programlar Proje Yöneticisi 17 EK M - ARALIK 2006 yeflil UFUKLAR

18 MERCEK söylefli D fliflleri Bakanl Enerji, Su ve Çevre Genel Müdür Yard mc s Mithat Rende, Avrupa Birli i nin çevre konusunu iyi yönetemedi ini, Türkiye ye yaklafl m nda toplumun duyarl l n dikkate alamad n düflünüyor Müzakere sürecinde Türkiye perspektifi Güzin Arar, Yeflim Ça layan Türkiye nin enerji talebi art yor. Gelecek y lda kalk nman n sa lanmas, d fla ba ml l n en aza indirilmesi, çevre dostu, temiz ve yenilenebilir bir enerji üretiminin gelifltirilmesi için, Türkiye nin enerji politikas ne tür yaklafl mlar içermeli? Enerjide birçok ülkenin d fla ba ml - l art yor. Sosyal ve ekonomik kalk nma, genç nüfus nedeniyle Türkiye nin enerji tüketim gereksinimi de %6-7 gibi bir h zla art yor. Ciddi miktarda enerji ürünü ithal eden Türkiye nin d fla ba- ml l çok yüksek, ama do al gaz ve petrole ba ml l n artmamas önemli. Uzun vadede Türkiye enerji çeflitlili- indeki kar fl m n daha sa l kl k lmal. Do al gaz ve petrolün yan s ra Türkiye nin yenilenebilir enerji kaynaklar na a rl k vermesi gerek. Temiz teknolojiler sayesinde linyit rezervlerimizin; hidro enerji, günefl ve rüzgâr enerjisi potansiyelimizin daha etkin kullan lmas gerekir. Enerji kaynaklar karmas nda nükleer enerjinin 2020 ye dek %5-6 pay olmas gerekti ini düflünüyoruz. Daha sürdürülebilir ve daha ucuz kaynaklar de erlendirirken bir yandan da enerji verimlili ine önem vermeliyiz; nitekim bu sene Enerji Görünüm Raporu 2000 de (Energy Outlook 2000) ifllenen konulardan biri budur. Bir baflka gerçek, AB müktesebat n tam olarak uygulad m zda, AB standardlar n yakalamak için çevresel kayg lar da göz önüne almam z gere idir. Daha çok enerji santrali kurmak, daha çok enerji üretmek yerine ki bunlar çok pahal d r- enerji verimlili i çok daha az masrafla sa lanabilir. Enerji verimlili- i yasas TBMM de görüflülüyor; daha önce de yenilenebilir enerji yasas kabul edildi. Su kaynaklar aç s ndan kritik bir bölgedeyiz, bunun bir ulusal güvenlik yönü de var. Çevre ve güvenlik aç s ndan, Türkiye'deki su kaynaklar n n ve havzalar n yönetimi için öncelikle yap lmas gerekenler neler? Sürdürülebilir kalk nma ve yoksullukla mücadele için su ve elektri i makûl fiyatlarla sa lamak tüm ülkelerin önceli idir. Ancak ne Bat Avrupal lar n YEfi M ÇA LAYAN ne de Amerikal lar n havza yönetimi konusunda henüz istedikleri yere geldi- ini sanm yorum. Nehirlerde kirlilik sürüyor, nitrat oran yüksek. fiehirli, sanayici hidro enerjici ve çiftçi aras nda suyun kullan m için rekabet var. Su kaynaklar m z n zengin oldu u kan s yanl fl; su zengini de de iliz; sular n bölgesel da l m da eflit de il. Türkiye gibi yar kurak ve kurak bölgelerde yaln z hidro enerji için de il, öncelikle güvenli içme suyu için, sonra da sa l k (sanitasyon) için barajlar flart. Su altyap m z hem enerji üretimi hem de suyu depolamak için kullanmay hedefliyoruz. AB standardlar n yakalamak için finansman gerekli. AB ülkeleri, özellikle sonradan üye olanlar bu standardlara kendi paralar yla de il AB fonlar yla ulaflt. Yunanistan milyar dolar harcayarak bir yere geldi, hepsi AB fonlar ile. Standardlar yakalay n ama bunun için size bir kurufl vermeyiz, anlay fl sürdürülebilir de il. Bir de s n r aflan boyutu var sular n. Türkiye nin her zaman söyledi i flu: Biz temel ilkelere ciddi zarar vermeden, hakça ve makûl kullan m istiyoruz. Hakça kullan mdan kas t, üç veya dört ülke aras nda eflit paylafl m de ildir. Hakça kullan mda ihtiyaçlar belirlenirken, oran n co rafyas, sulanacak topra-, sudan yararlanacak, nehirden yararlanacak nüfus gibi birçok unsur; ayr ca çevrenin korunmas dahil her fley bir arada düflünülür ve hakça kullan m ortaya ç kar. Su Çerçeve Direktifi Türkiye nin bu yaklafl m n destekler nitelikte mi? Su Çerçeve Direktifi nin ilk tasla n Hollanda haz rlad, Almanya gelifltirdi. spanya yukar k y dafl (memba) ülke olarak bunu dengelemeye, düzeltmeye çal flm fl ama Su Çerçeve Direktifi esas olarak afla k y dafl (mansap) ülkeleri kay ran, onlar n önceliklerini gözeten, çok a r, gerçeklefltirilmesi zor bir direktif. Tabii Türkiye bir yandan çevre bilincini gelifltirmeli, çünkü nehirleri temizlemek için milyonlarca dolar harcamak yerine nehirleri kirletenleri e itmek ve çevre bilincini gelifltirmek bizim için çok daha kolay. Ancak, Türkiye ye hiçbir fon, hiçbir malî destek ay rmadan, çevre konusun- yeflil UFUKLAR EK M - ARALIK

19 söylefli MERCEK daki müktesebat önce yans tmas n, ard ndan uygulamas n istemeyi çok insafs zca buluyorum. AB müktesebat nda, baflta çevre olmak üzere Türkiye nin taraf olmad sözleflmeler, önümüzdeki dönemde d fl politika aç s ndan çeliflki yaratacak gibi. Bu konudaki tutumumuz bizi zorlayacak m? AB nin yaklafl m nas l? Espoo, Aarhus gibi sözleflmeler içinde s n r aflan boyutlar bulunuyor. Bu tür uluslararas ve bölgesel sözleflmelere iliflkin görüfllerimize hem ulusal programda yer verdik hem de bunlar Avrupa Komisyonu mensuplar na ayr nt l olarak ifade ettik. En son 9 Mart 2006 da, Devlet Su flleri Genel Müdürlü ü, Çevre ve Orman Bakanl temsilcilerinin de kat l m yla Brüksel de uzun bir görüflme yapt k. Bu aflamada bunlara taraf olmayaca m z, tam üyelik aflamas nda de erlendirece imizi söyledik. Çünkü Türkiye bu uluslararas sözleflmelerin baz hükümlerini; özellikle s n r aflan boyutta bilgi de iflimi, yarg ya baflvuru hakk, stratejik çevresel etki de- erlendirme kapsam ndaki hüküm ve taahhütleri yerine getirmeye bu aflamada haz r de il. Bunlar son aflamada de- erlendirece iz. Uyamayaca m z bir sözleflmeye, nas l olsa ben bu hükümlerin etraf ndan dolan r m düflüncesiyle taraf olmak do ru de il. Türkiye gibi bir co rafyada bulunan ve s n r aflan sular konusu henüz çözüm bekleyen bir ülkenin, s n r aflan boyutta bu kadar taahhütler içeren direktiflere veya uluslararas sözleflmelere bu aflamada taraf olmas makûl de il. Bu sözleflmelerin baz lar AB müktesebat olarak çeflitli direktiflere yans t ld. Bu direktiflerden biri olan, yarg ya baflvuru hakk bütün AB üyelerince benimsenmedi i için henüz onaylanmad mesela. Kendi üyelerinin bile yerine getirmekte zorland direktifleri AB nin bizden hemen istemesi âdil de il. Bu sorunlar, böyle sözleflmelere taraf olarak çözülemez ama e er komflular m zla bu temel meselelere çözüm bulabilirsek, sa duyu hâkim olur ve bizi gerçek bir komflu, bir dost olarak görürlerse, su gibi karmafl k sorunlar çözülür. Bu sözleflmelerin bir k sm epey belirsizlik içeriyor. Mesela, etkilenmesi muhtemel taraflar ifadesi var. Diyelim talya da yaflayan biri, ben Türkiye nin yapt rd veya yapt raca bir barajdan etkilenmesi muhtemel bir kifliyim, deyip yarg ya m baflvuracak? Nükleer santral kurdu umuzda biri, ben bundan etkileniyorum, derse ne olacak? O yüzden, fakirlikle mücadele gibi birçok yaflamsal altyap projemizi durduracak, geciktirecek bu tür giriflimlere zemin haz rlayan böyle sözleflmelere bu aflamada taraf olmak istemiyoruz. Ama Türkiye ye, 2016 da tam üye olacaks n z, haz rl klar n za bafllay n, flu sözleflmeyi de düflünün, Kyoto'yu da, di erlerini de düflünün, gibi bir perspektif verilirse durum de iflir. Ama hiç bir fley vermeden bir sürü fley istemek hiç makûl de il. Bence AB, çevre konusunu iyi yönetemiyor; özellikle Türkiye ye yaklafl m nda, toplumun duyarl l - n dikkate alamad n düflünüyorum. Yeni üye olan ülkelerin de ço u bu sözleflmelerin koflullar n sa layam yordu. AB nin kurucu üyeleri dahi bunlar uygulama noktas nda de il, diyerek bu sözleflmelere taraf olmak ama uygulama aflamas nda süre istemek Türkiye için bir d fl politika yaklafl m olabilir mi? Co rafî boyutlar ve nüfuslar Türkiye den farkl olan yeni AB üye ülkelerinin su veya çevre sorunlar da bizden farkl. Bulgaristan veya Romanya örne- inde ise, s n r aflan sular, s n r aflan çevre sorunlar nispeten daha kolay çözüme kavuflturulabilir nitelikte. Nihayetinde baflka bir AB ülkesiyle, yani kendileri gibi düflünen, iflbirli i kültürünün, bar fl kültürünün geliflti i bir bölgedeler. AB nin de yard m yla bu tür sorunlar çözüyorlar. Mesela Bulgaristan n kirli nehirleri Karadeniz e dökülüyor; ya da Yunanistan dan Akdeniz e dökülen nehirler var. AB s n rlar içinde kalan ve zaten boyutlar da küçük olan bu nehirlerde AB fonlar yla s n r aflan havza yönetimi yap labiliyor. Bizim nehirlerimizin bir k sm AB topra n aflarak Hazar Denizi ne, bir k sm Basra Körfezi ne ak yor. Orada tabii, havza yönetimi için karfl taraf n siyasî iradesi, iflbirli i kültürünün geliflmifl olmas gerekiyor. Böyle bir iflbirli i kültürünün henüz geliflmekte oldu u bir bölgede, iç savafllar n sürdü ü ülkelerle iflbirli i yapmak çok daha zor. Bu nedenle zamana ihtiyac m z var. Ayn zamanda, Türkiye'nin çevre sorunlar n n giderilmesi için AB nin kararl l kla fon ay rmas gerekiyor. Türkiye tek bafl na bu 70 milyar avroluk çevresel maliyeti nas l sa lar bilemiyorum? Müzakereler iki yönlü oldu una göre, baz konularda Türkiye'nin tutum ya da gerekçeleri AB'nin baz düzenlemelerini de ifltirmede etkili olabilir mi? Üye olmadan müzakereleri yönlendirme, AB direktif ve uygulamalar n etkileme gücümüz nedir? Baz direktif ve sözleflmelerde istismar edilebilecek belirsizlikler var. Türkiye nin çok önemli bir enerji ya da bir su altyap projesini kösteklemek için kullan labilecek hükümler var. Türkiye nin bu sözleflmelere taraf olmas n n ya da bu direktifleri uygulamas n n istismar edilmesi ise, Türk halk n n mevcut kaynaklar n kullanamamas ve Türkiye nin bundan zarar görmesi demektir. Ancak, AB nin kolifikasyon çal flmalar n, kendi müktesebatlar ndaki belirsizlik ve yanl fll klar düzeltme konusunda etkimiz çok s n rl. Yapt m z istiflarelerde bu belirsizliklerin ortadan kald r lmas gerekti ini kendilerine hat rlat yorum. Bu bir müktesebatt r, bununla u raflmak istemiyoruz, ileride bakar z, diyorlar. AB de Türkiye yi kucaklama siyasî iradesi oluflmad kça, AB bizimle samimi müzakere etmeyecektir. Hep bizden isteyerek, hiç birfley vermeden ya da çok az vererek; yanl fl mesajlar vererek, kendilerinin bile uymad çok s k direktiflere hemen uyun, demeleri makûl de il. AB nin önemli bir medeniyetler projesi oldu unu, Türkiye yi kucaklaman n, Türkiye yi entegre etmenin kendileri, kendi gelecekleri aç s ndan çok önemli bir tarihî misyon oldu unu; AB nin bölgesel bir güçken bir dünya gücü olmas n sa layacak bir proje oldu unu AB nin kavrayabilmesi lâz m. Türkiye ye karfl sürekli, biz zaman gelince gerekeni yapar z, yaklafl - m bizi bir yere götürmez ve Türk kamuoyunu da rencide eder. Böyle bir ortamda AB, Türkiye ye, bütün kartlar n göster bana diyor. Ben hem bu tarafa dönüp oynayaca m, hem di er tarafa dönüp oynayaca m. Hem oyuncu hem hakem olaca m, diyor. Türkiye olarak çabalamaya devam edece iz. Standardlar yakalamam z önemli, ama bir tahammül s n r m z da var. KEBAN'IN N METLER : Sürdürülebilir kalk nma ve yoksullukla mücadele için su ve elektri i makûl fiyatlarla sa lamak tüm ülkelerin önceli i. 19 EK M - ARALIK 2006 yeflil UFUKLAR

20 REC BÜLTEN özel programlar Kazanmak için mücadeleye de er bir ödül Avrupa Birli i Çevre Ödülleri Kerem Okumufl Bugün, yüksek çevre standardlar - n yakalamak için harekete geçen flirketler yar n n kazananlar olacak. Yerinde sayanlarsa ileride ifllerinde gösterecekleri baflar lar tehlikeye at yor. Avrupa Komisyonu Baflkan Yard mc s ve Çevreden Sorumlu eski Vekili Margret Walström un bu saptamas, Türkiye ifl dünyas n düflündürmeli, kurumsal sosyal sorumluluk art k lüks de il, bir zorunluluk olarak görülmelidir. Günümüz ifl dünyas nda kurumsal itibar, ticarî baflar ya ulaflmak isteyen flirketler için hayatî önemde. fiirketler art k, etik bir yaklafl m benimseyip kurumsal vatandafll k görevlerini yerine getirme do rultusunda gerek çevresel ve sosyal talepleri, gerek piyasa bask s n çok daha yak ndan hissediyor. Avrupa da sermaye piyasalar ndaki yat r mlarda çevre dostu ve kurumsal sosyal sorumluluk bilincine sahip flirketlerin seçilmesi tesadüf de il. Böyle flirketlere yat r m yapan bireyler, malî kurumlar ve fon yöneticileri için önemli sebeplerden biri, denize petrol dökülmesi, kaza sonucu kirlenme veya do al kaynaklar n ya malanmas gibi çevre felaketlerine toplumun verdi i tepkinin, kötü bir malî yönetim kadar tehlikeli olabilece inin anlafl lmas d r. Paydafllar n talebi Öte yandan, flirketlerin ticarî faaliyetleri ile do rudan ya da dolayl ilgisi olan sosyal paydafllar, art k daha fleffaf ve sorumluluk sahibi bir kurumsal yönetim istiyor. Bu, tüketicilerin sat n alma tercihlerini de çok etkin bir biçimde belirliyor. Europol ün 2004 teki araflt rmas n n sonuçlar, Avrupa da toplumun çevresel konulara ilgisinin giderek artt n gösteriyor. Araflt rmaya göre, Avrupal lar n %65 ten fazlas iklim de iflikli i ve çevresel kirlili i bir tehdit olarak görmekte. Bu sorunlar n da ancak politika yap c lar, sanayiciler, STK lar gibi çok-tarafl ortakl klar n yan s ra bireysel çabalarla çözülebilece i çok aç k. Avrupa Birli i nin çevre alan ndaki on y ll k ( ) politikas n n çerçevesini çizen Alt nc Çevre Eylem Plan, piyasan n çevre için çal flmas n özendirmek için izlenecek ad mlar sapt yor. Plan, kirlili e ve kaynak israf na yol açan sanayi kurulufllar n n cezaland r lmas gerekti ini belirtirken, sürdürülebilir teknolojiler ve çevresel yönetim sistemleri gelifltiren flirketlerin de ödüllendirilmesi gerekti ini vurguluyor. AB Çevre Ödülleri iflte bu sürece destek olmak için, çevre dostu politika ve ürünlere öncülük eden flirketlerin baflar lar n takdir etmek ve di erlerini bu anlay fl benimsemeye özendirmek amac yla Avrupa Komisyonu Çevre Genel Müdürlü ü taraf ndan ilk kez 1987 de verildi. Ödüller, Genel Müdürlük ün her y l Haziran da düzenledi i Yeflil Hafta çerçevesinde, iki y lda bir Brüksel de veriliyor. Avrupa n n seçkinleri AB Çevre Ödülleri, 25 üye ülke ile AB ye kat l m sürecinde olan ve aday ülkelerde düzenlenen bir dizi ulusal çevre ödülü kapsam nda yürütülüyor. Ulusal sekretaryalar n yetkisinde olmak üzere, herbir kategori için en çok üç flirket ve toplamda her ülke için en çok 12 flirket Avrupa ölçe indeki yar flmaya kat labiliyor. Yaln zca, ulusal düzeyde bir ödül alm fl ya da dereceye girmifl olan flirketler, AB ölçe inde yar flma hakk n elde edebiliyor. Bu da flirketlerin, en iyilerin de iyisi oldu u anlam na geliyor; yani AB deki en ileri görüfllü, en sorumluluk sahibi ve en yenilikçi flirketler. Ödül alan flirketler, ödülün logosunu ürünlerinde ve tüm iletiflim çal flmalar nda kullanma hakk na sahip oluyor. Avrupa Komisyonu, yaz l ve görsel iletiflim kanallar yla, ödül alan flirketlerin Avrupa da tan t m na destek oluyor ve bir y l boyunca kendi web sitesinde bu flirketlerin baflar öykülerine yer veriyor. Avrupa n n en prestijli ödüllerinde biri olan bu ödüllerin sahipleri, Avrupa pazarlar nda önemli bir rekabet avantaj sa lad gibi, kazand itibar, ticarî baflar ya dönüfltürme flans n yakal yor. AB Çevre Ödülleri nin Türkiye deki organizasyonunu, ulusal sekretarya olarak görev yapan Bölgesel Çevre Merkezi - REC Türkiye ile; CAMS AD, ÇEVKO, SO, KALDER, Marmara ve Bo azlar Belediyeler Birli i, TEMA, TKSD, TTGV, TURMEPA ve TÜS AD dan oluflan Sürdürebilir Geliflme için Çevre Platformu yürütüyor. Tüm REC ülke ofisleri içinde sadece REC Türkiye nin ulusal sekretarya olarak görev ald bu ödüllere, yabanc ve çokuluslu flirketlerin Türkiye de faaliyette bulunan iflletmeleri de dahil, Türkiye de kay tl ve faaliyet gösteren tüm ticarî iflletmeler; ayr ca, bir kamu iktisadî teflekkülü/ teflebbüsü (K T) de baflvuru yapabiliyor. Kamu kurulufllar ve yerel yönetimlerin, kamu yarar na ekonomik faaliyetler yürütmek amac yla kurdu u ticarî iflletmeler de aday olma hakk na sahip. Türkiye nin en çevreci leri flte bu kapsamda, Türkiye de ilk kez gerçeklefltirilen AB Çevre Ödülleri ulusal program n n sonuçlar, Eylül ay nda stanbul daki ödül töreninde sahiplerini buldu. fiirketlerin çevresel ve sosyal sorumluluk politikalar n n ölçümlendi i ödül program çerçevesinde, Yönetim, Ürün ve Süreç olmak üzere 3 kategoride 5 flirket ödül almaya hak kazand. yeflil UFUKLAR EK M - ARALIK