Ölçüm ve Değerlendirmeleri

Transkript

1 Ölçüm ve Değerlendirmeleri

2 Sunum İçeriği ÖLÇÜM HAZIRLIKLARI GÜRÜLTÜ ÖLÇÜM PROSEDÜRÜ SEVĠYE AYARLAMALARI ÖRNEK UYGULAMALAR Ölçüm Sistemleri Kalibrasyon Ölçüm Ekibi Ölçüm Parametreleri Ölçüm Ġlkeleri Arkaplan Ölçümleri Tonal DeğiĢim Darbesel Ġçerik DĠKKAT EDĠLMESĠ GEREKEN HUSUSLAR DüĢük Frekans Ġçeriği BitiĢik Nizam Durumu Ayrık Yapı Durumu Birden çok iģletme varlığı db ĠĢlemleri

3 Ölçüm Hazırlıkları (Ölçüm Ekipmanı) 1) Mikrofon ya da dönüştürücü 2) Amplifikatör 3) A-ağırlıklı şebeke ya da diğer elektronik filtreler 4) Sayaç

4 Ölçüm Hazırlıkları (Ölçüm Ekipmanı) Mikrofon Kalibratör Mikrofon Koruma Köpüğü Mikrofon Uzatma Kablosu Ayaklık Veri Transfer Kablosu Tipleri Type 0 Type 1 Type 2 Type 3 Sınıf 1 Sınıf 2

5 Ölçüm Hazırlıkları (Ekipman Özellikleri) Darbeli, dalgalı ve periyodik sesler için toplama ve ortalama işlemi yapabilmeli (IEC 804 e uygun) İstatistiksel dağılım vermeli LAN,T TS EN :2008 e göre Tip 1 mikrofonu olmalı Standard frekans ağırlıkları IEC de belirtildiği gibi A ağırlıklı ve C ağırlıklı LAeq,T ölçebilmeli

6 Ölçüm Hazırlıkları (Ölçümün Planlanması) AraĢtırma Bilgi toplama Ekipmanın hazırlanması Gürültü kaynağı Gürültüye maruz kalan yapı Ölçüm amacı Ölçüm noktaları Ölçüm süresi Batarya durumu Yardımcı malzeme kontrolü

7 Ölçüm Hazırlıkları (Kalibrasyon) Neden Yapılmalıdır? Görülür bir arızanın tespitine olanak sağlama, Standartlar ve yönetmeliklerin isteği, Çalışmaların kaybolmadığına ilişkin bir gösterge, Çok olağandışı çevre koşulları ölçüm sonuçlarını etkileyebilme olasılığı, Ne zaman yapılmalıdır? Her ölçüm serisi öncesi ve sonrası, Uzun dönem ölçümlerinde ise günde birkaç kez*, Ne kadar süre ara ile yapılmalıdır? Kalibratör için her yıl, Ses seviyesi ölçer iki yılda bir,

8 Ölçüm Prosedürü NE NEDEN 5N 1K ilkesi NE ZAMAN NASIL NEREDE KiM

9 Ölçüm Prosedürü (Ölçümü Kim yapacak) ĠL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ VEYA ÇEVRE DENETĠM BĠRĠMĠNĠ KURAN BELEDĠYELER EN AZ 2 KĠġĠ 4 YILLIK FAKÜLTE MEZUNU 2 YILLIK YÜKSEK OKUL A1/A2 (A) EĞĠTĠME KATILMIġ OLMA TS ISO /2 STANDARTLARI UYGUN EKĠPMAN

10 Ölçüm Prosedürü (Neden Ölçüm Yapıyoruz) Gelen Bir Şikayeti Değerlendirme Yasalara Uygunluğu Denetleme Arazi Kullanım Planlaması veya ÇED Gürültü Haritalama Önlemlerin Etkinliğini Değerlendirme Maruz Kalan Kişi Sayısını Belirleme Araştırmalar Kalibrasyon Doğrulama

11 Ölçüm Prosedürü (Ne Ölçüyoruz) Anlık ses seviyesi(spl) Eşdeğer Gürültü seviyesi Leq, Leq(T), Leq,Th, LAeq,T Oktav Bantlar (1/1, 1/3, 1/12, FFT) Ses Etkilenim Seviyesi (SEL, LE) Aşma Seviyeleri (Ln) En yüksek ses seviyesi (Lmax) En düşük ses seviyesi (Lmin)

12 Ölçüm Prosedürü (Ne Ölçüyoruz) Anlık ses basınç seviyesi (SPL) SPL2 SPL1 t1 t2

13 Ölçüm Prosedürü (Ne Ölçüyoruz) Eşdeğer Gürültü Seviyesi (Leq), Leq(T), Leq,Th, LAeqT

14 Ölçüm Prosedürü (Ne Ölçüyoruz) Nedir? Oktav Bantlar (1/1, 1/3, 1/12, FFT) Bandın üst sınırının alt sınırının iki katı olma durumu, Kullanım amacı nedir? Gürültünün frekans bileşenlerini belirlemek, Hangileri kullanılır? 1/1, 1/3 1/12 ve/veya FFT

15 Ölçüm Prosedürü (Ne Ölçüyoruz) Ses Etkilenim Düzeyi (SEL, LE)

16 Ölçüm Prosedürü (Ne Ölçüyoruz) Aşma Seviyeleri (Ln)

17 Ölçüm Prosedürü (Ne Ölçüyoruz) Anlık ses düzeyi (SPL) Eşdeğer Gürültü Düzeyi (Leq), Leq(T), Leq,Th, LAeqT Ses Etkilenim Düzeyi (SEL, LE) En yüksek ses düzeyi (Lmax) En düşük ses düzeyi (Lmin) Gündüz, Akşam, Gece Eşdeğer Gürültü Düzeyi (Lgündüz, Lakşam, Lgece)

18 Ölçüm Prosedürü (Ne Ölçüyoruz-Ağırlıklamalar) Frekans Ağırlıklamaları A C Zaman Ağırlıklamaları Fast (Hızlı) (F) Slow (Yavaş)(S) Impuls (Darbe) (I)

19 Ölçüm Prosedürü (Ne Ölçüyoruz Frekans Ağırlıklamaları) -Amaç Ortamdaki ses basınç seviııyesini ölçüm sistemleri ile insan kulağı gibi değerlendirebilmek, Ö z e l l i k l e r i A Ağırlıklama Ġnsan kulağının duyma grafiğine benzer bir özellik taģır. Düşük frekanslı sesleri filtreler. C Ağırlıklama Çok düşük frekanslı sesleri filtreler. Sesin düşük frekans içeriğinin yoğunluğu göstergesi,

20 Ölçüm Prosedürü (Ne Ölçüyoruz Zaman Ağırlıklamaları) Hızlı (Fast) (F) YavaĢ (Slow) (S) 1 saniyede 8 ölçüm sonucunun kaydeder. çabuk değişim gösterebilen gürültünün değerlendirilmesinde kullanılır Saniyede bir ölçüm sonucu kaydeder. zamanla fazla değişmeyen gürültüler kararlı gürültünün değerlendirilmesinde kullanılır Darbe (Impulse) (I) 35 mikro saniyede bir ölçüm almaktadır. Patlama, darbe gibi çok ani olarak değişim gösteren gürültülerin değerlendirilmesinde kullanılır.

21 Ölçüm Prosedürü (Ne zaman ölçüm yapmalıyız) ġikayet Değerlendirme (Ani Denetim); Şikayetin yaşandığı zaman diliminde, Denetim (Rutin); Denetlenen Kaynağın oluşturduğu gürültünün etkilerinin en net görüldüğü zaman dilimi,

22 Ölçüm Prosedürü (Nasıl Ölçüm Yapıyoruz) Ölçüm Konumu Ölçüm Noktaları Ölçüm Süresi Temel Dayanağımız TS ISO TS ISO

23 Ölçüm Prosedürü (Ölçüm Konumu) Şikayet Mahalinde Kaynağa Bakan Yönde Kaynağı Görecek Şekilde Yansımaların etkisini en aza indirgemek için yansıtıcı yüzeylerden uzakta Kaynağın etkilerini tam olarak yansıtacak birkaç noktada ölçüm yapmak gerekmektedir.

24 Ölçüm Prosedürü Kaynak ile Alıcı Ayrı yapıda ise; (Ölçüm Noktaları-ayrık yapılar) Mikrofon Konumu; Yansıtıcı yüzeyden en az 3-3,5 m mesafede, Yerden 1,2-1,5m yüksekte olmalı, 0,5 m 3-3,5 m 3-3,5 m Açık bir pencerenin 0,5 m önünde, 4 m yükseklikte, 4 m 1,2-1,5 m Ölçümler; Birkaç değişik noktada ölçüm yapılmalı, Noktalar arası fark 5 db aşmamalı

25 Ölçüm Prosedürü (Ölçüm Noktaları-Bitişik nizam) Mikrofon Konumu Duvarlardan en az 0,5-1m uzakta, Pencereden 0,7-1,5m uzakta, Yerden 1,2-1,5m yüksekte olmalı, Ölçümler; 1,5 m 1 m Birkaç değişik noktada ölçüm yapılmalı, Noktalar arası fark 5dB yi geçmemeli,

26 Ölçüm Prosedürü (Ölçüm Süresi) Ölçüm amacına Ölçüm türüne Ölçüm moduna Ölçüm Konumuna Bağlı olarak değişim gösterir Gürültü türüne Gürültü Kaynağına Kaynak yüksekliği h s r h r 0,1 Minimum 5 dakika (kaynak işletim zamanına bağlı olarak) Alıcı yüksekliği Kaynak ve alıcı arasındaki uzaklık Minimum 10 dakika (denklem sağlanmıyorsa)

27 Ölçüm Prosedürü (Arkaplan Gürültüsü) Nedir? Dış kaynaklı bir gürültünün değerlendirildiği bir referans seviyesi, Değerlendirilen kaynak susturulduğunda, diğer kaynaklar tarafından oluşan gürültü, Gün içerisinde ve hafta sonları değişik etmenler nedeniyle değişiklik gösterebilir. Ölçüm Konumu Esasında bir arka plan ölçümü geniş bir alan üzerindeki dış ortam koşullarının bir göstergesi sağlamayı amaçlar. Ölçüm yerinin değiştirmesine rağmen çok büyük değişiklikler göstermemelidir. Trafik veya ağaç gürültüsü olan yerlerin seçilmemesi gerektiği gibi çok izole edilmiş alanlarda seçilmemelidir. Ölçüm noktaları yöreyi temsil edecek şekilde seçilmelidir.

28 Ölçüm Prosedürü (Arkaplan Gürültüsü) Ölçümler Ne Zaman Yapılmalıdır? Eğer faaliyet saatleri biliniyorsa, faaliyete geçilmeden hemen önce veya faaliyet sonrasında (çevredeki durumun da gözlemlenmesi şartıyla ) Nerede Yapılmalıdır? -Kaynak çalışırken yapılan ölçümlerle aynı noktalarda olmalı, Mümkün olmadığı (kaynağın çalışmasının durdurulamadığı zamanlar gibi) durumlarda; Kaynak gürültüsünün etkisinin önemsenmeyecek derecede olduğu, diğer çevre şartlarının benzerlik göstermesi şartı ile farklı alanlarda, Ne Kadar Süre ile Ölçüm Yapılmalıdır? Minimum 5-10 dakika

29 Ölçüm Prosedürü (Arkaplan Düzeltmeleri) Neden Yapılır? Yapılan ölçümlerin hem kaynak hem de arkaplan gürültüsü katkılarını kapsaması, Nasıl Yapılır? Ölçülen toplam değerden arka plan gürültü değeri logaritmik çıkarılması ile, Ldüzeltilmiş 10log(10 L ölçülmüş / 10 Larkaplan/10 10 ) db

30 Ölçüm Prosedürü (Arkaplan Düzeltmeleri) Ne zaman yapılır? Desibellerde Toplama Seviye Farkı Büyük değere ilave değeri Desibellerde Çıkarma Seviye Farkı Büyük değerden çıkacak değer <0.5

31 Seviye Ayarlamaları Niçin yapılmalıdır? Aynı değerdeki; Zil sesi (tonal değişim içerebilir) Fan sesi (düşük frekans ve tonal değişim içerebilir) Müzik sesleri (düşük frekans içerebilir) Ne zaman yapılmalıdır? Şikayet var, Ölçüm sonucunda aşım tespit edilmemişse; Etkilenim Seviyesi(L Ar,Tr ) Ani Değişim L Ar,Tr = L Aeq,T + K T + K I + K Tonal Değişim Düşük Frekans İçeriği

32 Seviye Ayarlamaları (Tonalite Düzeltmesi) >15 db >15 db >5 db >5 db >8 db >8 db Alçak frekanslı 1/3 oktav bantlarda ( Hz) 15 db Orta frekanslarda 8 db ( Hz) Yüksek frekanslarda 5 db ( Hz)

33 Seviye Ayarlamaları (Darbesellik Düzeltmesi) IMPULSE Ölçüm sonuçları

34 Seviye Ayarlamaları (Düşük Frekans İçeriği) C Ağırlıklama Ölçüm sonuçları

35 Örnek Uygulamalar Örnek Uygulamalar

36 Örnek Uygulamalar (Ölçüm noktalarının seçimi) En yakın alıcı Ölçüm Noktası

37 Örnek Uygulamalar (Ölçüm noktalarının seçimi) Ölçüm Noktası Kaynak En yakın alıcı

38 Örnek Uygulamalar (Ölçüm noktalarının seçimi) Karayolu Eğlence yeri Ölçüm Noktaları Hassas Yapılar

39 Örnek Uygulamalar (Bitişik Nizam) 1 m 1,5 m 3-3,5 m 1,2-1,5 m

40 Örnek Uygulamalar (Çok kaynaklı Durum) Gürültü Kaynakları (Eğlence yerleri) Alıcı Noktalar

41 Örnek Desibellerde Uygulamalar Toplama ve Çıkarma (db İşlemleri-Bitişik Nizam) Lw=80 db Lp=41 db Lkaynak+arkaplan) Desibellerde Çıkarma Larkaplan=35 db Seviye Farkı L 6 / arkaplan/10 10log(10 ölçülmüş L 9 10 L Lkaynak=39.7 db düzeltilmiş 10 ) Çıkacak <0.5 değer Sonuç=> =4.7 db (A) aşma

42 Örnek Desibellerde Uygulamalar Toplama ve Çıkarma (db İşlemleri-Bitişik nizam) Kaynak eğlence yeri ise; Ölçüm Parametreleri LeqA, LeqC KoĢullar I. A ağırlıklama ile yapılan ölçümler arkaplanı sağlamalı (aşmamalı) II. C ağırlıklama ile yapılan ölçümler arkaplanı sağlamalı (aşmamalı) L K +L A =55 dba L A =52 dba L K = 10 log (10 55/ /10 ) = 52 dba L K +L A =65 dbc L A = 60 dbc L K = 10 log (10 55/ /10 ) = 63,3 dbc Koşul I sağlanıyor Koşul II sağlanmıyor

43 Örnek Desibellerde Uygulamalar Toplama ve Çıkarma (db İşlemleri-Çok Kaynaklı) L k1 +L k2 +L A =60 dba L A =47 dba (Ölçüm anında bütün kaynaklar kapatılmalı) L kt = 10 log (10 60/ /10 ) = 60 dba Sonuç=> Sınır değer (7-10 db) 3-6 db (A) aşılmaktadır, Yapılması gerekenler; Her bir kaynağın katkı oranının belirlenmesi, Katkısı olan bütün faaliyetlere idari yaptırım uygulama, Gerekli önlemlerin aldırılması,

44 Örnek Uygulamalar (db İşlemleri-Limit Değerli İşlem) Limit : 65 L K +L A =68 dba L A =55 dba L K = 10 log (10 68/ /10 ) = 68 dba Sonuç: 68>65 olduğundan sınırlar sağlanmamaktadır.

45 Dikkat Edilecek Hususlar Rüzgarın estiği yönde ölçümleri yapmaya dikkat edilmeli, 5 m/s üzerindeki rüzgar hızlarında ölçümler yapılmamalı, Her ölçüm ve sonrası mutlaka kalibrasyon yapılmalı, Ölçümler sırasında ani olarak yükseliş gösteren gürültüler elimine edilmeli, Ölçüm mahalindeki kişiler, Ölçüm yapılan kaynağın çalışma durumu, Uygun ağırlıklama seçimi,

46 Dikkat Edilecek Hususlar (Ölçülen değerin geçerliliğini etkileyen faktörler) Uzun süreli ölçümlerde ölçüm sisteminin akustik veya elektrik açısından düzenli olarak kontrol edilmemesi, Ölçüm Yapan Personelden Kaynaklanabilecek Kişisel Hatalar, Düşük Bataryalar, Vücudun Engel Etkisi Etkisi Rüzgar Gürültüsü Mikrofon üzerindeki veya ses ölçerin içerisindeki nem,

47 Dikkat Edilecek Hususlar (Ölçümler ne zaman tekrarlanmalı) Bir işletmede bulunan gürültü kaynak sayısının değişmesi, İşletmenin çalışma koşullarının değişmesi, İşletmeye herhangi bir yapı elemanının eklenmesi veya kaldırılması (duvar, cam v.b.) İşletme gürültüsüne maruz kalan alıcının gürültü kaynağına bakan cephedeki kalma seviyesindeki artış

48 Dikkat Edilecek Hususlar (Ölçümlerdeki Gizli Tehlikeler) Mikrofonun yanlış yerleştirilmesi veya ölçüm anında düşmesi Personel tarafından cihaz mikrofonunun kurcalanması, Gürültü değerlendirmesinde çalışan personelin esasında o alanda çalışmıyor olması, Çalışma sırasında maruz kalan bölgenin yanlış tayin edilmesi.

49 Ersin GÜRTEPE Çevre ve Orman Uzmanı (0 312)