SİGORTA ŞİRKETLERİNDE FİNANSAL TABLO SUİSTİMALLERİ

Transkript

1 T.C. TRAKYA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI SİGORTA ŞİRKETLERİNDE FİNANSAL TABLO SUİSTİMALLERİ DUYGU TUNALIOĞLU TEZGEL TEZ DANIŞMANI PROF. DR. KIYMET ÇALIYURT EDİRNE 2015

2

3 i Projenin Adı: Sigorta Şirketlerinde Finansal Tablo Suistimalleri Hazırlayan: Duygu TUNALIOĞLU TEZGEL ÖZET Suistimal kavramına tanım olarak bakıldığında genelde haksız kazanç sağlamak amacıyla, görev ve yetkilerin kötüye kullanılması ve gerek kanun, düzenleme, şirket politikaları ve gerekse iş yaşamındaki ahlaki beklentileri yok sayarak hareket edilmesi sonucunda bilerek (kasten) yapılan tutum ve davranışlar olarak tanımlanan bir terimdir. Sigorta ise dayanışma ilkesine dayanmakla birlikte ani ve beklenmedik bir olayla karşılaşıldığında ortaya çıkan maddi kayıpların telafi edilmesi ve sigortalıların kayıplarından önceki mevcut durumlarına gelmelerine yardım etme ilkesine dayanmaktadır. Her sektörde olduğu gibi sigortacılık sektörü de suistimale açık bir meslek dalıdır. Sigorta sektörünün bu gibi suistimallerden daha fazla etkilenmesinin en önemli sebeplerinden biri olarak iyi niyet prensibinin öncelikli olması ve kişilerin uğradıkları zararların en kısa sürede yerine getirilmesi ilkesine dayanmasından kaynaklanmaktadır. Sigorta şirketlerinin karşılaştıkları birçok suistimal çeşidi mevcuttur. Bunların hemen hemen hepsi de sigorta şirketine karşı yapılan haksız kazanç sağlamayı amaçlayan kötü niyetli sigortalılardan oluşmaktadır. Sigortasuistimalleri gerçek kayıpları karşılamak üzere dürüst sigortalılar tarafından ödenen primlerle oluşan fonların sahte başvuru ve sahte hasarlar tarafından tüketilmesi sonucunu beraberinde getirmektedir. Sigorta şirketlerini zor durumda bırakan bu tür suistimaller şirketlerin mali yapıları üzerinde olumsuz etki yaratmaktadır. Bir diğer suistimal olarak karşımıza çıkan finansal tablo suiistimalleri ise bilerek ve kasten finansal tabloların yapısının değiştirilmesi suretiyle yapılan ve mali yapının olduğundan daha iyi gösterilmeye çalışılması şeklinde oluşmaktadır. Bunların haricinde şirketlerin kendi bünyelerinde çalıştırdıkları personelden kaynaklanan suistimallerin olması da kaçınılmaz bir yaklaşımdır. Sigorta şirketlerinin karşı karşıya olduğu bu suistimal risklerine karşı, bu risklerin önlenmesine ilişkin önleme prosedürlerinin oluşturulması ve bunun da yapısı

4 ii itibari ile tecrübeli kişiler tarafından iç kontrol sistemi kurularak yapılması gerekmektedir. Bu çalışmada, sigorta şirketlerinin yapısı anlatılarak, sigorta şirketlerinde karşılaşılan suiistimaller ve kötü kullanımlar hakkında bilgi verilmesi amaçlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Sigortacılıkta suistimal, suistimal, suistimal önleme prosedürü, risk, suistimal riski

5 iii Name of The Project: Financial Statement Frauds in Assurance Companies Prepared by: Duygu TUNALIOĞLU TEZGEL ABSTRACT The definition of the fraud may be explained as to abuse the duties and authorizations in order to gain unlawful profits, and as to act or behave intentional to ignore for law, arrangement, company policy and ethical expectations of work life. Since the insurance has been based on the principle of solidarity, it also depends on to help the insurance policy holders to compensate the financial losses and to bring them to their previous situation before their losses occurred with a sudden and unexpected event. Insurance sector is also open to abuse as the other professions and sectors. The most important reasons why the insurance sector is more affected to abuses are that the insurance principle depends on good faith and provides the losses to the insurance policy holders as soon as possible. There have been many types of abuses that the insurance companies face. Almost all of them are composed of malicious insured aimed at providing unlawful profits against the insurance company. Insurance abuses bring a result, which is consuming the funds that are paid by the honest holders to meet the real losses, is caused by the false and fraudulent claims applications. These types of abuses that leave the companies in difficult situations have negative impacts on the financial structures of the companies. Another type of abuse is the financial table fraud, which is a way to present the financial statements and financial structures better than current situation by changing intentionally. Apart from them, it is inevitable to be abuses arising from the staff of the company inside. A prevention procedure should be organized at the company inside supported by the policies to prevent the abuses that the insurance companies faced and there should be an interior audit mechanism assigned from experienced staff. In this study, the structures of the insurance companies have been

6 iv presented. Furthermore, it is aimed to give information regarding abuses or frauds on insurance companies. Keywords: Insurance abuse, abuse, procedure for preventing abuse, abuse risk

7 v ÖNSÖZ Suistimal kavramı aslında bütün sektörleri olumsuz yönde etkilediği gibi bazı sektörler açısından ne kadar önlenmeye çalışılsa da sonuçları her zaman başarılı olmayabilir. Bu sektörler arasında listenin ön sıralarında sigorta şirketleri gelmektedir. Sonuçları en büyük olan suistimal çeşidi finansal tablolar veya diğer bir ifade ile mali tablolar suiistimalleridir. Etkilediği taraflar olarak kişiler, şirketler, kredi veren kuruluşlar ve hatta ülke ekonomisi olarak büyüyerek ilerleyebilmektedir. Sigortasuistimali genel olarak haksız kazanç elde etmek amacıyla sigorta şirketinin kararını değiştirecek önemli bir gerçeğin gizlenmesi veya gerçek dışı bir beyan yolu ile sigorta şirketlerinin kasıtlı olarak aldatılmasıdır. Bu çalışma ile sigorta kavramı, sigortacılık ve finansal tablolarda meydana gelen suistimaller açıklamalı olarak ele alınıp etkilediği çevre bakımından incelenmeye çalışılmıştır. Tez çalışmamda ve yüksek lisans öğrenimim boyunca bana farklı bakış açısı sunan ve bilgi ve tecrübesi ile gerek meslek hayatım gerekse kariyer planlamam açısından yol gösterici olan Değerli Hocam Prof. Dr. Kıymet Çalıyurt a teşekkürlerimi sunarım. Ocak, 2015 Duygu TunalıoğluTezgel

8 vi İÇİNDEKİLER ÖZET... i ABSTRACT... iii ÖNSÖZ... v İÇİNDEKİLER... vi ŞEKİLLER LİSTESİ... ix TABLOLAR LİSTESİ... x 1. GİRİŞ Dünya Tarihinde Sigortacılık Türkiye' de Sigortacılık Sigortacılığın Amacı Sigorta Şirketlerinde Muhasebe Düzeni Mevcut Kayıt Düzeni Sigorta Ettirenin Muhasebe Kaydı Sigorta Acentesinin Muhasebe Kaydı Sigorta Şirketinin Muhasebe Kaydı Muhasebe Kayıt Düzeni Sigorta Ettirenin Muhasebe Kaydı Sigorta Acentesinin Muhasebe Kaydı Sigorta Şirketinin Muhasebe Kaydı Sigorta Priminin Acente Tarafından Nakden Tahsil Edilmesi Sigorta Primi Borcuna Karşılık Kambiyo Senedi Alınması Sigorta Prim Borcuna Karşılık Kredi Kartı Talimatının Alınması SİGORTA BRANŞLARI Hayat Hayat Dışı... 24

9 vii Hastalık/ Sağlık Kaza Kara Araçları Su/Hava Araçları Nakliyat Kredi Finansal Kayıplar Yangın ve Doğal Afetler Sigorta Aracıları FİNANSAL TABLO SUİSTİMALLERİ Suistimal Kavramı Fiktif (Hayali) gelirler Yanlış döneme muhasebe kaydı Varlık değerleme hileleri Borç ve giderlerin gizlenmesi Yanlış beyanlar Kırmızı Bayraklar Suistimal Yönetimi Araçları Türkiye ve Avrupa da Sigorta Suistimalleri SİGORTA DOLANDIRICILIĞINA GENEL BAKIŞ Acente / Broker Dolandırıcılığı Nakit, Kredi ve Temettü Çekleri Yerleşim Çekleri Prim Dolandırıcılığı Hayali Ödeme Yapan Kişi Hayali Ölüm Tazminatı Sigortalama Düzensizlikleri Araç Sigorta Programları Vazgeçme... 54

10 viii Geçmişe Gönderme Araç Tamiri Araç Kaçakçılığı Fantom Araçlar Sahnelenen Kazalar Abartılmış Hasarlar Araç Tanımlama Numarasının (ATN) Değiştirilmesi Kiralık Araba Dolandırıcılığı Mülkiyet Planları Şişirilmiş Envanter Sahte veya Şişirilmiş Hırsızlık Kâğıt Tekneler Kundaklama Hayat Sigortası Dolandırıcılığı Hileli Ölüm İddiası Cinayet Yükümlülük Dolandırıcılığı Sigorta Sahtekarlıklarındaki Kırmızı Bayraklar Tazminatları Dolandırıcılığı Yaygın Sigorta Programları Prim Dolandırıcılığı Acente Dolandırıcılığı Hak Sahibi Dolandırıcılığı Organize Dolandırıcılık SİGORTA SUİSTİMALLERİ BİLGİ SİSTEMİ (SİSBİS) SONUÇLAR KAYNAKÇA/BİBLİYOGRAFYA... 70

11 ix ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 3.1 Hile Üçgeni Şekil 3.2 Baskı Unsurları Şekil 3.3 Fırsatlar Şekil 3.4 Rasyonalizasyon Şekil 3.5 Suistimal Çeşitleri Şekil 5.1 Sigorta Şirketleri Bildirimlerinde Suistimal Yöntemleri Şekil 5.2 Diğer Bildirimlerde Suistimal Yöntemleri Şekil 5.3 Sigorta Şirketleri Ay Bazında Suistimal Bildirim Adetleri Şekil 5.4 DiğerKaynaklar Ay Bazında Suistimal Bildirim Adetleri Şekil 5.5 Branş Bazında Tüm Kaynakların Suistimal Bildirim Adetleri Dağılımı Şekil 5.6 Sigorta Şirketleri Bildirim Giriş Nedenleri... 68

12 x TABLOLAR LİSTESİ Tablo 3.1Yolsuzluk/Suistimal Tablosu, Uluslararası Şeffaflık Örgütü,

13 1 1. GİRİŞ 1.1. Dünya Tarihinde Sigortacılık Dünya tarihine bakıldığında sigortacılığa benzer ilk uygulamalar günümüzden yaklaşık 4000 yıl önce Babiller zamanında rastlanmaktadır. O yıllarda ticaret merkezi durumundaki Babil de, kervan tüccarlarına borç veren sermayedarlar, kervanların soyulması veya fidye ödeme durumuyla karşılaşmaları halinde tüccarların borçlarını silmekte, buna karşılık borcu tüccarlardan geri aldıkları zaman, taşıdıkları riskin karşılığı olarak ana borç miktarı üzerinden bir miktar para almaktaydılar. Bu olay daha sonra Kral Hammurabi tarafından yasallaştırıldı. Hammurabi Kanunlarının en büyük özelliği haydutların saldırısına uğrayan kervanların zararlarının bütün diğer kervanlar arasında paylaşılmasını öngörmesiydi. Bu, tehlike paylaşmasının kara taşımacılığındaki ilk örneğini oluşturmakta idi. (Türkiye Sigorta Birliği, Sigortanın Tarihi, M.Ö. 600 yıllarında Hindu lar sigorta özelliği taşıyan kredi anlaşmaları yapmaya başladılar. Basit içerikli bu anlaşmalar, toplumlardaki sigorta düşüncesini geliştirerek sigortacılıkta ilk adımları ortaya koyması bakımından önem taşımaktadır. Bu tür kredi anlaşmaları ortaçağda da gelişerek deniz ödüncü ve nakliyat sigortalarının oluşturulmasında temel olarak alınmıştır. Daha sonraları sigorta fikrinin gelişmesine katlı sağlayan uygulamaların deniz ticaretinin geliştiği yerlerde ortaya çıktığı görülmüştür. İlk denizci uluslardan Kartacalılar, Romalılar, Yunanlılar arasında, geminin taşıdığı yük üzerine borç verip geminin limana varamaması riskini taşıyan ve gemi hasarsız limana döndüğünde, hem verdiği borç miktarını, hem de taşıdığı riziko karşılığı faiz niteliğinde önemli pay alanlar bulunmaktaydı. Ancak alınan bu faizlerin yüksekliği Kilise tarafından hoş görülmeyip, bir süre sonra da bu uygulama yasaklandı. Büyük olasılıkla bu yasak, olabilecek

14 2 tehlikelere karşı önceden bir prim alma biçimine, dolayısıyla da sigorta fikrinin doğmasına yol açtı (Türkiye Sigorta Birliği, Sigortanın Tarihi, Prim esasına dayalı sigorta yaklaşık M.S yıllarında Venedik, Floransa ve Cenova şehirlerinde görüldü. Gene de bugünkü anlamda sigortadan söz edilebilmesi için 14. yy ı beklemek gerekti. Ekonomik koşulların değişmesi ile ticaret, 14. yy dan başlayarak çok önemli gelişmeler gösterdi. O devirde deniz ticaretinde en ileride bulunan İtalya da sigortaya gereksinim duyuldu ve deniz sigortası kavramı da ilk defa burada ortaya çıktı. Tarihte ilk sigorta poliçesi olarak kabul edilen mukavele 23 Ekim 1347 tarihini taşımaktaydı ve İtalya nın Cenova Limanı ndanmayorka ya SantaClara adlı geminin yükünü temin etmek amacıyla düzenlendi. İlk sigorta şirketi de 1424 yılında, yine Cenova şehrinde kuruldu. Sigorta konusunda ilk kanuni mevzuat ise 1435 yılında yayınlanan Barselona Fermanı ydı. İtalya daki başlangıçtan sonra, deniz sigortalarının özellikle 18. yy da İngiltere de geliştiği görülmektedir. Denizde başlayıp gelişen sigortacılık fikri, daha sonraları hayat sigortası fikrinin doğmasına neden oldu. Gemi ve yükünün sigorta edilebilmesi, kaptan, yolcular ve tayfaların da sigorta edilebilmesi fikrini getirdi. 17.yy. da bir İtalyan bankeri olan Tonti nin getirdiği Tontines denilen sistemde, belirli kişiler bir araya gelerek, belirlenen bir süre için ortaya belirli bir para koymakta, süre sonunda hayatta kalanlar parayı aralarında paylaşmaktaydı. İnsanların çoğu, kendilerinin başkalarından daha çok yaşayacaklarına inandıklarından epey rağbet gören bu sistemde ölenlerin maddi kayba uğradıkları düşünülerek, öngörülen süreden önce ölenler için de, ölüm rizikosu karşılığı prim ödenmesi öngörüldü. Ve hayat sigortalarına bir geçiş de bu şekilde başladı (Türkiye Sigorta Birliği, Sigortanın Tarihi, 17.yy. ın ikinci yarısı sigortacılığın gelişmesine yol açan iki önemli olaya sahne olmuştur. Bunlardan ilki sigortacılıkta istatistik metot ve tekniğinin uygulanmaya başlaması (İhtimal Hesapları), ikincisi ise 2 Eylül 1666 tarihinde Londra da meydana gelen ve dört gün sürerek evle 100 kilisenin kül olmasına yol açan büyük

15 3 yangındır. Kara sigortalarının doğmasına neden olan bu olay, halk üzerinde büyük etki yarattı ve böyle felaketlerin sonuçlarına karşı önlem alınması gerektiğini düşündürdü. Gelişen bu fikirden hareketle 1667 yılında Fire Office (Yangın Bürosu) kurulmasından sonra 1684 yılında buna rakip bir ortaklık şeklinde ortaya çıkan ilk yangın sigorta şirketi FriendlySociety faaliyete geçti yılında İngiltere de Lloyd s un temellerinin atılmasıyla sigortacılıkta yeni bir dönem başladı. Londra da bulunan ve Edward Lloyd adında bir kişinin işlettiği kahvehane, gemi sahipleri, iş adamları ve tüccarların deniz ticaretine ilişkin bilgi alışverişinde bulundukları bir mekân halinde idi. Burada sefere çıkan bir gemi veya geminin yükü üzerine teminat veren kişiler, Underwriter sıfatıyla belgeler düzenleyerek faaliyette bulunmaya başlamışlar ve yine bu kişiler Edward Lloyd un ölümünden sonra, kendi aralarında Lloyd s adında bir topluluk kurmuşlardır. Lloyd s 1871 yılında İngiltere Parlamentosunun çıkardığı bir kanunla Birlik haline getirilmiştir. Lloyd s ilk yıllarında sadece deniz sigortaları branşlarında faaliyet gösterirken sonraları kara sigortaları branşına da geçmiş olup, günümüzde her türlü sigortanın yapılabildiği bir kuruluş haline gelmiştir. Lloyd s, dünyada başka bir benzeri olmayan, tamamen kendine mahsus bir sigorta kuruluşudur. Lloyd s bir sigorta şirketi olmayıp, sigorta teminatı veren şahısların oluşturduğu bir topluluk, bir birlik ve aynı zamanda dünya gemicilik istihbaratı konusunda bir merkezdir. Lloyds un en belirgin özelliği ise Lloyd s üyelerinin bütün varlıklarıyla sorumluluk taşımaları ve hiç bir zaman sigortalı ile doğrudan temas etmemeleri, ilişkinin Broker denilen aracı kişi veya firmalarla temin edilmesidir. Broker lar Lloyd s ile çalışabilmek için buraya kaydolmakta ve müşterinin gerek sigorta gerekse tazminat alma işlerini takip etmektedirler. Modern sigortacılığın doğuşuna deniz, kara sigortacılığına yangın, kaza sigortacılığına tren kazaları ile ilişkin bireysel kazalar öncülük ederken, sanayinin gelişmeye başlamasıyla yaşanan büyük teknik hasarlar, mühendislik sigortalarının gelişimine yol açmıştır. 20. yüzyılın başlarında sigorta şirketleri her türlü sigorta ihtiyacına cevap verebilecek şekilde örgütlenmelerini tamamlamış kuruluşlar olarak etkin hizmet verebilecek düzeye ulaşmışlardır.

16 Türkiye' de Sigortacılık Türkiye de sigortacılığın gelişimi hakkında 19. yüzyılın ikinci yarısından önce sigortacılıktan söz etmek pek mümkün değildir. Bazı Anadolu köylerinde bu tarihten önce gereksinme halinde yardım sağlamak, halkın uğrayacağı zararı karşılamak amacıyla sendikalar kurulduğu, esnaf kuruluşlarının ölüm ve hastalık durumlarında üyelerine yardım amacıyla örgütlendikleri bilinmekteyse de bunlar gerçek anlamda sigorta olmayıp, güvenlik, yardımlaşma, sosyal dayanışma düşüncesi ile oluşturulmuş kuruluşlardı. Zaten bunlar da birkaç köye özgü kalmış, Anadolu nun tamamına yayılarak bir gelişme gösterememişlerdi. Avrupa daki sigorta konusunda kaydedilen önemli gelişmelere karşın, Osmanlı toplumunun sosyal özellikleri, dini ortam, mali düzen, buradaki gelişimi engelliyordu. 19. yüzyılın ikinci yarısında meydana gelen yangınlar ve bunların sonucunda uğranılan büyük hasarlar, sigorta hakkındaki olumsuz düşünceler üzerinde az da olsa etki yaptı ve sigortanın ve sigorta kavramlarının doğmasına neden oldu. Özellikle 1870 yazında Beyoğlu ndaki yangında (Büyük Pera Yangını) çok sayıda işyeri, ev, cami ve kilisenin yanması, bu bölgede de daha çok yabancı ve yabancılarla ilişkide olan zenginlerin oturması sigortanın gelişme sürecini hızlandırdı (Türkiye Sigorta Birliği, Türkiye de Sigortacılık, yılında İngiliz sigorta şirketleri, açtıkları temsilciliklerle Türkiye de ilk sigortacılık faaliyetlerini başlattılar. İngilizler den sonra Fransızlar da Türkiye ye ilgi gösterdiler ve 1878 yılında ilk Fransız şirketi faaliyetlerine başladı. Bundan sonra Alman, İtalyan, İsviçre gibi yabancı ülkelerin sigorta şirketlerinin çalışmaları ile sigortacılık genişlemeye başladı. Bu şirketler duyulan gereksinimi ve ihtiyaçları karşılamakla beraber, o tarihlerde sigorta şirketlerinin kuruluşunu ve sigorta faaliyetini düzenleyen devlet denetimini öngören kanunların, hatta bu konuya değinen bir hükmün dahi bulunmayışı nedeniyle tamamen denetimsiz bir biçimde çalışıyorlar, diledikleri gibi hareket edip, merkezlerinden aldıkları talimatlarla işlem yapıyorlardı. Ayrıca poliçelerini İngilizce veya Fransızca düzenliyorlar, anlaşmazlık durumunda da dava mercii olarak Londra mahkemelerini veya ilgili şirket merkezinin bulunduğu yerel mahkemeleri

17 5 gösteriyorlardı. Bununlada kalmayıp diledikleri zaman sigorta poliçelerini iptal ediyorlardı (Türkiye Sigorta Birliği, Türkiye de Sigortacılık, Böylece hukuki mevzuat ve denetimden yoksun, tamamen yabancılara özgü bir çalışma alanında ilk yıllar sigorta şirketleri adlarını duyurmak, sigorta düşüncesinin yayılmasını sağlayarak portföylerini genişletmek amacıyla vaatlerini yerine getirip, hasar ödemede dürüst davrandılar. Ancak zaman geçtikçe, sigortacıların istedikleri gibi çalışmaları ve Kapitülasyonların kendilerine sağladığı geniş olanakları kullanabilmeleri, bu şirketlere Türkiye de kolaylıkla çok para kazanabileceği izlenimini verdi. Bu durum, kısa zamanda çok fazla sigorta şirketinin çalışmasına, sigorta ahlakının bozulmasına, haksız rekabet ve ekspertizsuistimallerine yol açtı. Dürüst tüccarlar bundan olumsuz yönde etkilenmelerine rağmen hiçbir denetim olmayışı yüzünden sigorta şirketleri uzun süre en normal yangın hasarlarını bile ödemekten kaçınıp, sigortalıların hak ve hukukunu hiçe sayan bir biçimde davranmayı sürdürdüler (Türkiye Sigorta Birliği, Türkiye de Sigortacılık, Bu ortam içinde 1893 yılında Osmanlı Umum Sigorta Şirketi ilk yerli sigorta şirketi olarak çalışmaya başladı. Bunu izleyen yıllarda sigortacılığın düzene sokulabilmesi için yabancı şirketler arasında birlikte hareket etme eğilimi belirdi. 12 Temmuz 1900 tarihinde 43 tanesi yabancı olmak üzere 44 sigorta şirketi bir araya gelerek sabit bir yangın tarifesi belirlediler. Bu Türkiye deki sigortacılık anlamında ilk tarifeydi. Tarife ile birlikte, Yangın Sigorta Şirketleri nin Sendikası adında bir örgütün oluşturulması ve sürekli bir denetim kurulunun bulunması kararı alındı. Londra da bulunan Fire Office Committee nin emirleriyle çalışmalarını yürüten sendika tarafından, yangınlara zamanında yetişerek büyümesini önlemek, yangının nedenlerini araştırmak üzere Fasman adlı bir örgüt kuruldu. Böylece denetim mekanizması ve içeriği geliştirildi (Türkiye Sigorta Birliği, Türkiye de Sigortacılık, Sendikanın bu olumlu çalışmalarına rağmen çalışan şirketlerin tamamı sendikaya girmediler ve haksız rekabet yapmaya, alınan kararların tersine davranmaya

18 6 devam ettiler. Bu durumun önüne geçmek için 1908 ve 1914 yıllarında kanunlarda yapılan değişiklerle yabancı şirketler kontrol altına alınmaya çalışıldı yılındaki kanunla yabancı şirketler teminat göstermeye ve vergi vermeye zorunlu tutuldular. Sendikanın adı ise Türkiye de Çalışan Sigorta Şirketleri olarak değiştirildi. Bu yeniliklerle yabancı şirketler Türkler ile ortaklık kurma yoluna gittiler. Böylece Cumhuriyetin ilanına kadar tümü yerli sermaye ve teknisyenlerle işletilen bir sigorta kuruluşu bulunmadığı görülmektedir. Cumhuriyetin ilanıyla birlikte sigorta alanında gerek yasal, gerekse kurumlaşma açısından büyük adımlar atıldı. Bunlardan en önemlisi 1924 yılında Türkçe yi kullanma zorunluluğu getiren yasa ile poliçelerin İngilizce ve Fransızca düzenlenmesine son verildi ve aynı yıl Sigortacılar Kulübü kuruldu yılında Sigortacılığın ve Sigorta Şirketlerinin Teftiş ve Murakabesi hakkındaki kanun yürürlüğe girdi. Yerli ve yabancı sigorta şirketlerinin denetlenmesi için, döviz çıkışının önlenmesi amacını taşıyan bu kanunun çıkışıyla sigortacılık gelişmeye, yerli sermaye ile kurulan şirketlerin sayısı artmaya başladı. Bunu izleyen iki yıl boyunca gerekli hazırlık ve incelemelerin yapılması sonucu işletme hakkının T. İş Bankası AŞ ye ait olacağı bir anonim şirket kurulmasına karar verildi. Böylece 1929 yılında Milli Reasürans T.A.Ş faaliyete geçti. Bu tarihten itibaren Türkiye de reasürans tekeli başladı ve ülkedeki yerli - yabancı bütün sigorta şirketleri topladıkları primlerin bir kısmını Milli Reasürans a devretmesi zorunlu hale geldi. Hemen hemen dünyada kurulan ilk reasürans tekeli olan Milli Reasürans önce çeşitli tepkiler gördüyse de suistimalleri önlemek, haksız rekabetin kakmasını ve ödemelerin zamanında yapılmasını sağlamak gibi yanlarıyla Türk sigortacılığının gelişmesinde olumlu rol oynadı, halkın sigortaya olan güvenini arttırdı(türkiye Sigorta Birliği, Türkiye de Sigortacılık, Bu gelişmelerin paralelinde 1939 yılında sigorta şirketleri Ticaret Bakanlığı na bağlandı. Sigorta sektörünü ciddi bir biçimde ele alan 7397 sayılı Sigorta Murakabe Kanunu ise 1959 yılında yürürlüğe girdi yılında yürürlüğe giren 3379 sayılı yasa ile 7397 sayılı yasada, yasal alandaki boşlukları doldurmak, sigorta şirketlerini mali

19 7 yönden geliştirmek ve sigorta aracılarının durumunu yeniden düzenlemek amacıyla önemli ve köklü değişikler yapıldı. Bu kanun, sigorta ile ilgili organlar ve faaliyetlerini düzenleyen yönetmelikler çıkarılmasını öngörüyordu. Sigorta şirketleri Hazine ve Dış Ticaret Müsteşarlığı na bağlanarak mali yapının bir parçası olarak kabul edildiler. 1 Mayıs 1990 tarihinden itibaren Kaza Sigortaları (zorunlu sigortalar hariç), Mühendislik Sigortaları ile Zirai Sigortalarda; 1 Ekim 1990 tarihinden itibaren de Yangın ve Nakliyat sigortalarında da Serbest Tarife Sistemine geçildi (Türkiye Sigorta Birliği, Türkiye de Sigortacılık, içerisinde yeni kurulan sigorta şirketlerinin sayısı artarken, sigorta taleplerinin aynı ölçüde artmaması, ayrıca prim tahsilatında yaşanan sorunlar dolayısıyla, 1993 yılından itibaren çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnameler ile 7397 sayılı Kanunda birtakım düzenlemelere gidilmesi ihtiyacı duyuldu. 1 Ocak 1995 tarihinden itibaren sigorta primlerinin tahsili sorununa çözüm getirilmesi amacıyla, primlerin acente cari hesapları üzerinden takibi sistemi yürürlükten kaldırılarak, poliçe bazında takip sistemi uygulamaya konuldu depremlerini takiben 2000 yılında meskenler için zorunlu hale getirilmiş bulunan deprem sigortalarını yürütmek üzere tesis edilen "Doğal Afet Sigortaları Kurumu" (DASK) tesis edilerek yönetimi beş yıllık bir süre ile bu konuda deneyimli Millî Reasürans TAŞ ye verildi. Diğer taraftan Türkiye'de tarih ve 1160 sayılı Yasa ile şekillendirilmiş zorunlu reasürans devri 'de sona erdi. 28 Mart 2001 tarihinde kabul edilen Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile kurulan bireysel emeklilik sistemi 27 Ekim 2003 yılında faaliyete geçti. 14 Haziran 2005 tarihinde 5363 sayılı "Tarım Sigortaları Kanunu" çıkarılmış ve bu kanun kapsamında Sigorta Havuzu (TARSİM) kurulmuştur. Bu Havuza ilişkin tüm iş ve işlemler, bu havuza katılan sigorta şirketlerinin eşit hisselerle ortak oldukları Tarım Sigortaları Havuz İşletmesi AŞ tarafından yürütülmektedir.

20 8 Trafik Sigortası Bilgi Merkezi (TRAMER) tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Trafik Sigortası Bilgi Merkezi Yönetmeliği ile kurulmuştur. Trafik sigortası üretimi gerçekleştiren bütün sigorta şirketlerinin 01/01/2003 tarihinden itibaren tüm poliçe bilgileri ve bunların hasar ve ödeme kayıtları TRAMER sistemine transfer edilmiş olup, yeni üretilen poliçeler ve hasar kayıtları günlük olarak transfer edilmekte ve takibi daha kolay yapılmaktadır sayılı Sigortacılık Kanunu 14 Haziran 2007 tarihinde Resmi Gazete' de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu gelişmenin ardından 2008 yılında Sigortacılık Kanununun getirdiği yeni tanım ve uygulamalarla ilgili ikincil mevzuat düzenlemeleri üzerindeki çalışmalar tamamlanmıştır. Sigorta Bilgi Merkezi 9 Ağustos 2008 tarihinde sayılı Resmi Gazete' de yayımlanan yönetmelikle faaliyetine başlamıştır. SBM nezdinde kurulan alt bilgi merkezleri, Trafik Sigortaları Bilgi Merkezi (TRAMER), Sağlık Sigortası Bilgi Merkezi (SAGMER), Hayat Sigortası Bilgi Merkezi (HAYMER) ve Sigorta Hasar Takip Merkezi (HATMER) kurulmuşlardır. Mayıs 2014 tarihi itibariyle 68 ü sigorta, 2 si reasürans olmak üzere 70 şirket Birliğimize üyedir. Halihazırda 8 şirket aktif olarak yeni sigorta ve reasürans sözleşmesi yapmamakta, toplam 61 sigorta ve 1 reasürans şirketi faaliyette bulunmaktadır. Şirketlerin 4 ü hayat, 18 i hayat/emeklilik, 39 u hayat-dışı şirkettir. Türkiye de kurulu reasürans şirketi sayısı ise 2 dir. Ancak bunlardan bir tanesinin prim üretimini bulunmadığından faal olarak faaliyet gösteren reasürans şirket sayısı 1 dir (Türkiye Sigorta Birliği, Türkiye de Sigortacılık, Sigortacılığın Amacı Sigortacılık ekonomik kayıplar doğuran olası risklerle baş edebilme planı olarak tanımlanmaktadır. Sigorta şirketleri imzaladıkları poliçeler ile sigortalanan kişiye ödedikleri primler karşılığında ileride oluşması muhtemel risklerin zararını karşılamayı

21 9 taahhüt ederler. Yani sigorta şirketleri elde ettikleri primlerin getirisine karşılık risk üstlenirler (Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği, Risk, gerçekleşmemiş, gerçekleşme ihtimali olan, ne zaman gerçekleşeceği belli olmayan, gerçekleşeceği takdirde maddi veya manevi kayba neden olan olaylar olarak tanımlanır. Riziko ise ortaya çıkabilecek zararın olası nedeni, yani tehlike anlamında kullanılmaktadır. Riziko, bir kişinin para ile ölçülebilir menfaatlerini tehdit eden tehlikeler olarak da belirtilebilmektedir. Rizikonun gerçekleşme olasılığının yüksek veya düşük olması, sigortalıdan alınacak prim oranlarının belirlenmesinde önem taşımaktadır. Sigorta, risk yönetimi açısından şu işlevleri yerine getirmektedir: Girişimcilerin üstlendikleri risklerin bir kısmını paylaşmak suretiyle daha cesur atılımlar gerçekleştirilmesini teşvik eder. Riskler için fon ayıran muhafazakâr üretim politikalarının yerini çağdaş risk yönetimi uygulamalarına bırakmasını sağlayıp, bu fonlara bağlı sermayeyi kullanılabilir kılar. Krediye ihtiyaç duyan müteşebbise varlıklarını sigorta ettirip, menfaatini ipotek olarak sigorta şirketine devretmesi karşılığında uygun kredi imkânı sağlar (Alkan, 2000). Sigortacılık faaliyetlerinin başlıca amacı, sigortalanması mümkün olan risklerin meydana gelmesinden kaynaklanan zararların teminat altına alınarak maddi varlıkların kaybını önlemek, mali sorumlulukların karşılanmasını temin etmek, hayat sigortalarında ölüm halinde sigortalının ailesine ya da lehtarına, hayatta kalma halinde ise sigortalıya güvence ve koruma sağlamaktır. Sigorta şirketleri bu amaçları gerçekleştirmek üzere, piyasanın mevcut ve değişen gereksinmelerine uygun yeni ürünler geliştirmek ve hasar halinde tazminat ödemek suretiyle hizmet fonksiyonlarını yerine getirirler. Sigorta şirketleri, primlerden elde edecekleri yüklenim gelirlerini saptarken dikkatli olmalıdır. Örneğin, kanser hastalığının son aşamasında olan kimseye sigorta

22 10 şirketi hayat sigortası sağlamayabilir veya birden çok kaza yapmış bir kişiye kaza sigortası yapılmayabilir. Ya da sigara içenlerden içmeyenlere göre daha fazla prim talep edilebilir. Eğer sigorta şirketi iyi ve kötü riskler arasında ayırım yapamayarak kötü riskleri üzerine alıyorsa 'ters seçim' yapmış olacaktır. Yani daha çok sigara içen kişi daha ucuz fiyatla sigortalanırken, hiç sigara içmeyen bir kişi daha yüksek prim ödemeye mecbur kalabilir. Bu da kişilerin yanlış sigortalanmasına neden olabilir. Burada sigorta şirketi neden yanılmaktadır sorusu akla gelmektedir. Çünkü bilgi dağılımı simetrik değildir; sigara içen kişi örneğin günde kaç paket içtiğini doğru bir şekilde şirkete aktarmamış olabilir. Diğer taraftan sigortalanan kişi kendini güvende hissederek daha çok sigara içmeye ya da kaza sigortası veya kasko yaptırdı ise 'kaskom var, öder nasıl olsa' diyerek daha çok kaza yapma eğilimine girmeye başlayabilir. Burada bir 'ahlaki çöküş' problemi oluşmakta ve sigortacılık faaliyeti tamamen amacından sapmaktadır. Yüklenim gelirine ek olarak sigorta şirketleri yatırım geliri de elde ederler. Diğer bir deyişle anlatmak gerekirse toplanan fonları çeşitli yatırım araçları vasıtası ile ekonomiye kazandırmaktadırlar. Sigorta sektörünün yönettiği fonlar, sigortalının gönüllü tasarruflarıyla yaratılmakta, toplanan primler mali kesime aktarılarak rasyonel alanlarda yatırımlara yönlendirilmektedir. Gelişmiş ülkelerin en büyük kurumsal yatırımcıları arasında yer alan sigorta şirketlerinin fonları, teminat hesaplarında ve hayat fonlarında birikmektedir. Dünyanın tüm gelişmiş ekonomilerinde lokomotif rol üstlenen sigortacılık, sanayileşmekte olan ekonomilerin en dinamik sektörlerinden birisidir. Gelir seviyesi düşük olan ülkelerin ekonomilerinde ağırlığı hissedilmeyen sigorta sektörü, ülkenin gelir seviyesi yükseldikçe ekonomik kalkınma içerisinde önem kazanmaya başlamaktadır. Ekonomideki gelişmişlik düzeyi arttıkça sigortacılığın yaygınlaşacağı, sigorta kavramı toplumda yerleştikçe ekonomik gelişmenin ivme kazanacağı genel bir kural olarak kabul edilmektedir.

23 Sigorta Şirketlerinde Muhasebe Düzeni Mevcut Kayıt Düzeni Bu kısımda, uygulamada yapılmakta olan muhasebe kayıtlarına ilişkin hesap düzeni hakkında genel bilgilere değinilerek ne anlama geldikleri açıklanmaya çalışılacaktır (Kayacan, Sigorta Acentelerinin Muhasebe Kayıt Düzeni ). Örnek kayıtlar çok kaba ve basit olarak eklentileri (vergi) içermeksizin verilmiş olup, sadece ana hesap numaraları kullanılmıştır. Birinci kayıtlar borç, ikinci kayıtlar alacak kayıtlarıdır Sigorta Ettirenin Muhasebe Kaydı Hali hazırdaki uygulamada, sigorta sözleşmesi bir acente aracılığı ile yapılıp, poliçe düzenlendiğinde, bu işlem sigorta sözleşmesini yaptıran kişi, yani sigorta ettiren tarafından aşağıdaki şekilde muhasebeleştirilmektedir. Mad. No AÇIKLAMA BORÇ ALACAK...xx.xx GİDER ÇEŞİTLERİ HESABI Özel Sigorta Gideri Brüt Prim Tutarı 320 TİCARİ BORÇLAR HESABI Sigorta Acentesi Cari Hesabı Brüt Prim Tutarı

24 12 Bu muhasebe kaydı ile sigorta ettiren, pasif hesaplarında prim tutarı kadar ticari bir borç doğurmakta ve kendisini sigorta acentesine karşı borçlu konuma getirerek gider kaydetmektedir. Bu kayıt sigorta priminin gerçek alacaklısını sigorta acentesi gibi göstermekte olduğundan yanıltıcı mahiyettedir. Sigorta priminin gerçek alacaklısı olan sözleşme hükümlerine göre sigorta şirketidir. Bu uygulama da muhasebenin temel kavramlarından olan sosyal sorumluluk kavramıyla çelişmektedir. Çünkü bu kavrama göre muhasebe uygulamalarının yürütülmesinde ve dolayısıyla bilgi üretilmesinde gerçeğe uygun, tarafsız ve dürüst davranılması gerektiğini ifade etmektedir. Bu kayıt gerçeği tam olarak yansıtmamaktadır Sigorta Acentesinin Muhasebe Kaydı Sigorta sözleşmesinin yapılmasına aracılık yapan sigorta acentesinin buna karşılık yaptığı muhasebe kayıtları aşağıdadır. Mad. No AÇIKLAMA BORÇ ALACAK...xx.xx TİCARİ ALACAKLAR HESABI (1) SigortaMüşterileriHesabı Brüt Prim Tutarı (2) Sigorta Şirketi Cari Hesabı KomisyonTutarı 320 TİCARİ BORÇLAR HESABI Sigorta Şirketi Cari Hesabı Brüt Prim Tutarı 600 YURTİÇİ HASILAT TUTARI Komisyon Tutarı

25 13 Sigorta acentesi, birinci muhasebe kaydı ile hesaplarında prim tutarı kadar hem ticari bir alacak hem de ticari bir borç doğurmuş olmaktadır. İkinci muhasebe kaydı ile de komisyon tutarı kadar ticari bir alacak doğurmakta, sigorta şirketini borçlandırmak suretiyle gelir tahakkuku yapmış olmaktadır. Birinci kayıt, acentenin, varlıklarında ve yükümlülüklerinde bir artış olduğu anlamına gelmektedir. Hâlbuki bu aşamada prim nedeniyle acentenin ne varlıklarında ne de yükümlülüklerinde herhangi bir artış olmamıştır. Acente bu kayıtla, kendisine ait olmayan bir alacaklayani varlık yaratmakta ve karşılığında kendisini sigorta şirketine karşı henüz tahsil etmemiş olduğu prim tutarı kadar borçlandırarak, kendisini prim borçlusu haline getirmiş olmaktadır. Bu kayıt da gerçeği tam olarak yansıtmamakta olup, muhasebenin, sosyal sorumluluk kavramı ile çelişmektedir. Sigorta acentesinin, kendisine ait olmayan bir alacak için (sigorta primi, sigorta şirketinin alacağıdır.) kendisini alacaklı duruma getiren bir muhasebe kaydı yapması, hukuken de muhasebe ilkelerince de (ticari işletmeye ait olmayan bir alacağın, işletme aktifinde varlık olarak gösterilmesi) yanıltıcı bir işlemdir Sigorta Şirketinin Muhasebe Kaydı Sigorta Şirketleri ise Hazine Müsteşarlığınca yayımlanan sigortacılık hesap planı ve izah namesi hakkında tebliğde yer alan tek düzen hesap planını kullanmak ve tebliğde yer alan açıklamalara uymak zorundadırlar ve aşağıdaki şu kayıtları yapmaktadırlar. Mad. No AÇIKLAMA BORÇ ALACAK...xx.xx... (1) 120 TİCARİ ALACAKLAR HESABI AcentelerdenAlacaklar Brüt Prim Tutarı (2) 701 ÜRETİM KOMİSYONU GİDERİ Komisyon Tutarı 701 BRÜT YAZILAN PRİMLER Brüt Prim Tutarı

26 TİCARİ BORÇLAR HESABI Komisyon Tutarı Birinci kayıt ile sigorta şirketi sigorta acentesini prim tutarı kadar borçlandırarak, ticari bir alacak doğmakta, karşılığında prim gelirinin tahakkukunu yapmakta, ikinci kayıt ile bu sefer komisyon tutarında kendisini borçlandırarak ticari bir borç doğurmakta ve gider tahakkukunu yapmaktadır. Birinci kayıtla, sigorta şirketi, acente henüz primi tahsil etmemiş olduğu halde acenteyi doğrudan borçlandırmakta ve sigorta ettirenin prim borcunu acenteye yüklenmiş olmaktadır. Bu kayıt, ayrıca, acenteyi prim borçlusu gibi göstermektedir. Hâlbuki bu aşamada acente herhangi bir tahsilat yapmamış olmaktadır. Sigortacılık hesap planı ve yönetmeliği hakkında tebliğde yer alan numaralı hesabın açıklamasında, sigortacılık faaliyetleri ile ilgili olarak acentelerden alacaklar bu hesapta izlenir denilmektedir. Hâlbuki poliçe düzenlendiğinde oluşan alacak acenteden değil, sigorta ettirenden olan bir alacaktır. Dolayısıyla, bu kayıt da yanıltıcı mahiyette olup gerçeği tam olarak yansıtmamaktadır. Uygulamada, acenteler, aracılık ettikleri sigorta sözleşmeleriyle ilgili poliçeler düzenlendiğinde, kendilerini sigorta ettirene karşı, toplam prim tutarı kadar alacaklı olacak durumda bir muhasebe kaydı yapmaktadırlar. Buna karşılık, sigorta şirketleri de kendi muhasebe hesaplarında acenteleri aynı tutarda borçlandırıcı kayıt yapmaktadırlar. Bu tür bir muhasebe kaydının hukuki dayanağı olmadığı gibi gerçek mali durumu de tam olarak yansıtmamaktadır. Çünkü yukarıda, yasal mevzuat çerçevesinde de açıkladığımız üzere, poliçe ister sigorta şirketince düzenlensin isterse acente tarafından düzenlensin, prim borcunun tamamı sigorta ettirenin borcudur, prim alacağı da aynı şekilde sigorta şirketinin alacağıdır. Sigorta acentesi, ancak, acentelik sözleşmesinde kendisine yetki verilmiş ve bu yetkiye dayanarak, sigorta primini, sigorta ettirenden, nakden tahsil etmiş ise sigorta şirketine karşı, tahsil ettiği sigorta primi tutarında borçlu duruma gelir. Bu durumda da, borç, prim borcu olmaktan çıkarak, acentenin sigorta şirketine karşı olan ticari bir borcu haline gelir. Tahsilât, sigorta şirketi nam ve hesabına yapıldığından ve emanet para hükmünde olduğundan, acente, bu durumda kendisini, sigorta şirketine

27 15 karşı tahsilat tutarı kadar borçlu duruma getiren bir muhasebe kaydı düşmesi yapılan işlemi daha doğru yansıtacaktır. Aynı mantıkla sigorta şirketi de ancak bu durumda acenteyi borçlu duruma getiren bir muhasebe kaydı yapmalıdır. Acente, sigorta primini nakden tahsil etmemiş ise sigorta şirketine karşı sigorta primi nedeniyle borçlu duruma gelmemektedir. Acentenin prim tahsil yetkisine sahip olması, prim borcunu doğrudan üstlenmesi anlamına da gelmemektedir. Acente, poliçe düzenlendiği zaman, acentelik anlaşması gereği komisyona hak kazanacağından, kendisini sigorta şirketine karşı alacağı komisyon tutarı kadar alacaklı durumuna getiren bir muhasebe kaydı yapmalıdır. Bu tutar, acentenin ticari bir alacağını oluşturmakta ve aktifinde bir artış yaratmaktadır. Bilindiği üzere, sigorta primi, çeşitli kanallardan ödenebilmektedir. Prim, direkt olarak sigorta şirketine, sigorta şirketinin banka hesabına, posta havalesi yapılarak veya sigorta acentesine nakden ödenebileceği gibi kredi kartıtalimatı ile veya sürekli banka ödeme talimatı verilmek suretiyle de ödenebilmektedir. Ayrıca bunların yanında, sigorta ettirenler, prim borçlarına karşılık çek ve senet gibi kambiyo senedi de verebilmektedirler. T.T.K. (Türk Ticaret Kanunu) nun Maddesinin 2. Paragrafında sigorta primi nakden ödenir. İlk taksitin nakden ödenmesi şartıyla, sonraki primler için kambiyo senedi verilebilir; bu halde ödeme kambiyo senedinin tahsili ile gerçekleşir. hükmü bulunmaktadır. Bu hükme göre, sigorta prim borcu karşılığında, senet ve/veya çek verilmesi doğrudan prim ödemesi sayılmamıştır. Dolayısıyla da prim borcunu azaltmamaktadır. Ancak, uygulamada, acenteler, her türlü tahsilat yapabilmek için, sigorta ettirenlerden, prim borcuna karşılık, kendi adlarına düzenlenmiş veya ciro edilmiş çek ya da senet almaktadırlar. Bununla beraber, sigorta şirketleri de bu çek ve senetlerin acentelerce ciro edilmesini şartı ile, sanki bu primler sigorta ettirenlerden, acentelerce nakden tahsil edilmişçesine acenteleri prim borçlusu durumuna sokmaktadırlar. Acente, prim borcu karşılığında, sigorta ettirenden çek ya da senet gibi bir kambiyo senedi alıyor ise, bu kambiyo senedinin, sigorta ettiren tarafından, sigorta şirketi adına düzenlenmiş ya da sigorta şirketi namına ciro edilmiş olması gerektiği düşünülmektedir. Acentenin, sigorta

28 16 işlemi nedeniyle, kendi adına düzenlenmiş ya da ciro edilmiş bir kambiyo senedi almasının veya aynı şekilde, kendi hesabına kredi kart talimatı almasının, prim alacağı, kendisinin alacağı olmadığından hiçbir hukuki dayanağı olmadığı kanısı hakimdir. Böyle bir durumda, acentenin, alacağı kambiyo senedinin, sigorta ettiren tarafından, sigorta şirketi namına düzenlenmesinin ya da ciro edilmesinin gerekçesi, kambiyo senedinin, sigorta ettiren tarafından, acenteye, acentenin bir alacağına karşılık olarak değil, sigorta şirketinin prim alacağı karşılığı olarak verilmesidir. Öte yanda, sigorta şirketi, sigorta ettiren tarafından adına düzenlenmiş veya ciro edilmiş olan kambiyo senedini teslim alırken, acentenin cirosunu talep etmesinin yasal bir dayanağı olmadığı da bir diğer görüş olarak sunulmaktadır. Prim borcuna karşılık kambiyo senedi alınması, primin ödendiği anlamına gelmediği gibi sigorta sözleşmesinin borçlusunu da değiştirmemektedir. Ayrıca, sigorta ettirenin, sigorta şirketi hesabına verdiği kredi kart talimatı ile prim tahsil edilememiş ise bu primi, acentenin borcu olarak değerlendirmek de hukuken yanlıştır. Çünkü her iki halde de T.T.K. nun maddesine göre, prim ödemesi yapılmamış demektir. Her iki durumda da acentenin bir kusuru yoktur. Sigorta ettirenin prim borcunu ödememesinin hukuki neticeleri T.T.K. nda düzenlenmiştir. Bunlar arasında, sigorta ettiren prim borcunu ödemez ise, prim borcundan kusursuz acente sorumlu olur diye bir hüküm de bulunmamaktadır Muhasebe Kayıt Düzeni Bu bölümde, bir önceki alt başlıkta değinilen yasal gerçekler çerçevesinde, bu işlemlerle ilgili yapılacak muhasebe kayıtlarının, nasıl olması halinde işlem ile kayıtların birbirini doğrulayıcı tamamlayıcı olduğunu örnek muhasebe kayıtları ile açıklanmaktadır. Örnek olarak verilen muhasebe kayıtlarında, prim eklentileri (vergi) dikkate alınmamaktadır.

29 Sigorta Ettirenin Muhasebe Kaydı Sigorta ettiren ve/veya sigortalının, sözleşme yapılıp poliçe düzenlendiğinde, aşağıda yer alan kaydı yapması daha doğru olacaktır. Burada, sigorta şirketi ana hesabı altında, şirket için ayrı acente için ayrı alt hesaplar da kullanılabilir. Böylece, sigorta ettiren ve/veya sigortalı sigorta şirketine doğrudan ödemiş olduğu prim tutarlarını ayrı izleme imkânını elde etmiş olur. Mad. No AÇIKLAMA BORÇ ALACAK...xx.xx GİDER ÇEŞİTLERİ HESABI Özel Sigorta Gideri Hesabı Brüt Prim Tutarı 320 TİCARİ BORÇLAR HESABI Sigorta Şirketi Cari Hesabı Sigorta Şirk.Ödeme Hesabı Sigorta Acent. Ödeme Hsbı Brüt Prim Tutarı Böyle bir kayıt, gerçekleri daha doğru yansıtmakta, yapılan işlem ile kayıt birbirini doğrulamakta ve borçları daha detaylı izleme imkânı da doğmuş olmaktadır Sigorta Acentesinin Muhasebe Kaydı Aynı işlem için acentenin yapması gereken muhasebe kaydı da şu şekilde olmalıdır. Sigorta primi, acentenin doğrudan borcu veya alacağı olmadığı için muhasebe kaydının, Nazım Hesaplar arasında yapılması gerekmektedir.

30 18 Mad. No AÇIKLAMA BORÇ ALACAK...xx.xx BORÇLU NAZIM HESAPLAR Prim Borçlusu Sigorta Ettiren Brüt Prim Tutarı 902 ALACAKLI MAZIM HESAPLAR Sigorta Alacaklısı Sig.Şirk Brüt Prim Tutarı Bu kayıt, acentenin aktif veya pasifinde herhangi bir artış yaratmamakta yani, gerçeği tam olarak yansıtmakta ve ayrıca, takibinde yarar umulan hareketlerin muhasebeleştirilmesine imkân tanımış olmaktadır. Komisyon alacağı ise acentenin ticari bir alacağı ve sigorta şirketinin ticari bir borcu olduğu ve işletme aktif ve pasifinde doğrudan bir artışa yol açtığından, bu kayıtların aktif ve pasif hesaplar arasında yapılmasının daha doğru olacağı aşikârdır. Mad. No AÇIKLAMA BORÇ ALACAK...xx.xx TİCARİ ALACAKLAR HESABI Komisyon Tutarı 600 GELİR TABLOSU HESABI KomisyonTutarı yansıtmaktadır. Bu kayıt, acentenin varlıklarında bir artış yaratmakta ve gerçeği daha doğru

31 Sigorta Şirketinin Muhasebe Kaydı Bir sigorta sözleşmesi yapıldığı ve sigorta poliçesi düzenlendiğinde, sigorta şirketinin yapması gereken muhasebe kaydı şu şekilde olmalıdır. Mad. No AÇIKLAMA BORÇ ALACAK...xx.xx TİCARİ ALACAKLAR HESABI SigortalılardanAlacaklar 701 KOMİSYON GİDERLERİ Üretim Komisyonu Giderleri KomisyonTutarı 701 BRÜT PRİMLER Brüt Yazılan Primler Brüt Prim Tutarı 320 TİCARİ BORÇLAR HESABI Acentelere Borçlar KomisyonTutarı Bu kayıtla, sigorta şirketi, sigorta sözleşmesinin gerçek borçlusunu borçlandırmış ve acentelik sözleşmesinin gerçek alacaklısını da alacaklandırmış olmaktadır. Kayıtla işlem birbirini tamamlamaktadır. Sigorta sözleşmeleri iptal ya da fesih edildiğinde ise yukarıdaki kayıtların tam tersi yapılmalıdır. Sigorta primi ile ilgili yapılacak kaydın dayandığı belge poliçe, komisyon geliri ile ilgili yapılacak kaydın dayandığı belge ise komisyon gider belgesidir (Vergi Usul Kanunu 243 sayılı genel tebliğ).

32 Sigorta Priminin Acente Tarafından Nakden Tahsil Edilmesi Sigorta acentesi, kendisine yapılan nakit prim ödemeleri sonucu, sigorta şirketine karşı, tahsil ettiği prim tutarı kadar borçlu duruma gelir. Bu durumda, sigorta acentesi, sigorta şirketine ait bir parayı aldığı ve bu para emanet para hükmünde olduğu için, borç artık sigorta sözleşmesinden doğan prim borcu olmaktan çıkar, acentelik sözleşmesinden doğan ticari bir borç haline gelir ve yapılacak muhasebe kaydı şu şekilde olmalıdır. Mad. No AÇIKLAMA BORÇ ALACAK...xx.xx /102 KASA VEYA BANKA HESABI / Tahsilat Tutarı 320 TİCARİ BORÇLAR HESABI Tahsilat Tutarı Öte yanda, Sigorta Acenteleri Yönetmeliği nin 12. maddesinin 3. bendine göre, acenteye yapılan ödeme, yasal olarak, sigorta şirketine yapılan ödeme kabul edildiğinden, sigorta ettiren acenteye ödediği sigorta primi kadar borçtan kurtulmuş olur. Bu durumda da yapılacak muhasebe kaydı ise şu şekilde olmalıdır.

33 21 Mad. No AÇIKLAMA BORÇ ALACAK...xx.xx ALACAKLI NAZIM HESAPLAR Prim Alacaklısı Sigorta Şirkeri Tahsilat Tutarı 901 BORÇLU NAZIM HESAPLAR Prim Borçlusu Sigorta Ettiren Tahsilat Tutarı Acente yapmış olduğu tahsilatı sigorta şirketine bildirdiğinde de sigorta şirketi aşağıdaki muhasebe kaydını yapmalıdır. Mad. No AÇIKLAMA BORÇ ALACAK...xx.xx TİCARİ ALACAKLAR HESABI Tahsilat Tutarı 120 TİCARİ ALACAKLAR HESABI Tahsilat Tutarı Sigorta Primi Borcuna Karşılık Kambiyo Senedi Alınması Acente, sigorta prim borcuna karşılık, sigorta ettirenden, sigorta şirketi adına düzenlenmiş veya ciro edilmiş olan çek ve senetleri, bir bordro ekinde almalı ve almış olduğu bu çek veya senetleri, bir bordro ekinde sigorta şirketine teslim etmesi daha doğrudur. Sigorta prim borcuna karşılık, çek veya senet alınması, hukuken prim ödemesi sayılmadığından, acente bu işlemleri Nazım Hesaplarda izleyebilir. Çek ya da senet tutarları sigorta şirketince nakden tahsil edildiğinde, sigorta ettiren borçtan kurtulmuş olacağı için sigorta şirketinin bildirimi üzerine acentenin yapması gereken muhasebe kaydı şu şekilde olmalıdır.

34 22 Mad. No AÇIKLAMA BORÇ ALACAK...xx.xx ALACAKLI NAZIM HESAPLAR Prim Alacaklısı Sigorta Şirketi Tahsilat Tutarı 901 BORÇLU NAZIM HESAPLAR Prim Borçlusu Sigorta Ettiren Tahsilat Tutarı Sigorta Prim Borcuna Karşılık Kredi Kartı Talimatının Alınması Sigorta prim borcuna karşılık, sigorta ettirenden, kredi kart talimatı alınması halinde de yukarıda belirtilen nedenlerden dolayı, prim ödemesi sayılmadığından, acente bu işlemleri de Nazım Hesaplarda izleyebilir. Sigorta primi, kredi kart hesabından sigorta şirketi tarafından nakden tahsil edildiğinde, sigorta şirketinin bildirimi üzerine acente aşağıdaki muhasebe kaydını yapmalıdır. Mad. No AÇIKLAMA BORÇ ALACAK...xx.xx ALACAKLI NAZIM HESAPLAR Prim Alacaklısı Sigorta Şirketi Tahsilat Tutarı 901 BORÇLU NAZIM HESAPLAR Prim Borçlusu Sigorta Ettiren Tahsilat Tutarı

35 23 2. SİGORTA BRANŞLARI Türkiye'de dünyadaki örneklerine benzer olarak iki çeşit sigorta çeşidi; hayat ve hayat dışı branşlarda sigorta yapılmaktadır. Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketler Birliği'nin benimsediği ve kamu ve özel kurumlarının uygulamakta olduğu branşlar kendi içerisinde aşağıdaki gibi gruplanabilir (Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği, : 2.1. Hayat Yıllık vefat sigortası: Yıllık Hayat Sigortası sadece ölüm teminatı sağlar. Sigorta süresi olan 1 yıl içinde, sigortalının ölümü durumunda menfaattarlarına poliçesinde belirtilen ölüm teminatı ödenir. Bir yıllık süre sonunda, sigortalının hayatta olması halinde hiçbir ödeme yapılmaz. Sigortaya devam etmek için her sene yeni bir Yıllık Hayat Sigortası yapılmalıdır. Uzun süreli vefat: Sigortalının kendi belirlediği süre ve kendi belirlediği tutarlarda vefat teminatı, kaza veya hastalık sonucu maluliyet teminatı sağlayan sigorta türüdür. Tek prim ödemeli uzun ömür sigortası ve yıllık prim ödemeli uzun ömür sigortası seçenekleri sayesinde sigortalı kendine en uygun olan sistemi belirleyebilir. Birikimli sigorta: Birikimli hayat sigortası, kişinin tasarruf yaparak kendisini ve taşıdığı hayati riskler nedeniyle de sevdiklerini güvence altına alan sigorta poliçeleridir. Birikimli Hayat, Birikim ve Vefat teminatlarını kapsar. Poliçenizde belirtilen süre sonunda oluşan birikimler tarafınıza ödenir. Beklenmedik bir yaşam kaybı durumundaysa, yakınlarınıza güvence sağlar. Ayrıca, ödediğiniz primlerden yapılacak olan kesintilerle Ek Teminatlar Kaza Sonucu Vefat Teminatı, Kaza Sonucu Sürekli Sakatlık Teminatı ve Hastalık Sonucu Sürekli Sakatlık Teminatı elde etmeniz mümkündür.

36 24 Hayatta kalma şartlı: Sigortalının hayatta kalma şartı ile belli bir dönem sigortalanmasıdır. Eğer sigortalanan kişi sigorta dönemi içinde ölür ise herhangi bir fayda elde edemeyecektir. Karma sigorta: Hem riziko hem de tasarruf özelliği olan bir sigorta çeşididir. Sigortalının, sözleşmede belirtilen bir süre içerisinde, (belirli bir yaş ya da tarihten önce) ölmesi halinde mirasçılarına (riziko unsuru), sözleşme süresi sonunda hayatta kalması koşulu ile de kendisine (tasarruf unsuru) tazminat ödenmesini içeren bir sigorta türüdür. Karma hayat sigortasında sigortacı hiçbir biçimde tazminat ödeme sorumluluğundan kurtulamamaktadır. Bu nedenle uygulanacak prim oranı diğer hayat sigortası çeşitlerine göre daha yüksektir. Hayat sigortasının en çok uygulanan çeşididir. Yıllık gelir sigortası: Toplu veya belirli süreler içinde yapılan katkılara göre hemen veya belli bir süre sonra başlayan, sigortalıya veya lehtarlarına ömür boyu veya belirli süreler için yapılan düzenli ödemelerdir. Yukarıdaki tanımlamalar prim ödemeleri ve sigorta şirketlerinin ödeme koşullarına göre değişmektedir. Bireysel emeklilik sisteminin gelişmesi hayat sigortası sisteminin gelişimini olumsuz yönde etkilemektedir Hayat Dışı Hastalık/ Sağlık Sağlık Sigortası: Sağlık sigortası kişilerin, tıbbi yardım, tedavi ve ilaç harcamalarına karşı teminat veren sigorta türüdür. Sigorta şirketlerinin tıbbi danışmanlarının onayı olmak kaydıyla, sigortalının, ameliyat, uzun veya kısa süreli tedaviler, ameliyat veya tedaviye bağlı ilaç giderleri gibi tüm harcamaları, azami limitlerle tam veya muafiyetli olarak karşılanmaktadır.

37 25 Sigorta şirketlerinin uygulamalarında farklılıklar olmakla birlikte, periyodik olarak yapılan sağlık kontrolleri, herhangi bir tıbbi nedeni olmaksızın ve buna benzer harcamalar, genel olarak teminat harici tutulmaktadır. Özel Sağlık Sigortalarının başlıca iki ana teminatı vardır. Bunlardan ilki Yatarak Tedavi Teminatı ikincisi ise Ayakta Tedavi Teminatıdır. Yatarak Tedavi Teminatı, ameliyatlı ya da ameliyatsız hastanede yatarak yapılan tedaviler için hastaneye yatış çıkış dönemi içindeki, doktor, ameliyathane, asistan, anestezi, gerekli ve zorunlu diğer tıbbi hizmetlere ait sigortalının hastanede tedavi gördüğü süre içerisinde oluşacak giderler ile yoğun bakım ve ambulans giderlerini karşılar. Ayakta Tedavi Teminatı ise doktor muayene, teşhis yöntemleri (MR, tomografi ve laboratuvar tetkikleri gibi), küçük müdahaleleringirdiği ayakta tedaviler ve ilaç giderlerini kapsamaktadır. Ayrıca bu iki ana teminat başlığına ek olarak, fazladan prim ödemek koşulu ile gözlük (cam/çerçeve/lens) ve dişin kapsandığı üçüncü bir teminat grubu vardır. Seyahat Sağlık Sigortası: Seyahat sağlık sigortası ulaşım yollarından herhangi birisini kullanarak yurt içinde, yurt dışında veya yurt dışından ülkemize seyahat edenleri, seyahatleri esnasında karşılaşabilecekleri sağlık risklerine karşı koruyan bir özel sigorta türüdür. Sigortacı, seyahat sırasında poliçenin geçerlilik tarihleri arasında meydana gelen bir kaza veya önceden mevcut bir duruma bağlı olmayan hastalık hali sonucunda, planlanan seyahat süresi dışında meydana gelmemesi kaydıyla, sigortalıya, poliçede belirtilen teminatları sağlar. Sigortanın süresi yurt dışına yapılan seyahatler için ülkemiz sınırlarından çıkıldığının pasaportla tespit edildiği an başlar, ülkemiz sınırlarına girildiğinin pasaportla tespit edildiği an sona erer.

38 Kaza Karayolu Yolcu Taşımacılığı Zorunlu Koltuk Ferdi Kaza Sigortası: Şehirlerarası ve uluslararası seyahat eden yolcuları, sürücüleri ve sürücü yardımcılarını, seyahatin başlangıcından bitimine kadar geçen süre içinde, duraklamalar da dâhil olmak üzere, kendi iradeleri dışında meydana gelen ani ve harici olaylar sonucu ölüm ve sakatlık hallerine karşı sigortalayan poliçelerdir. Ferdi Kaza Sigortası: Kişinin poliçe kapsamında tanımlanan bir kaza nedeniyle, ölümü, geçici veya sürekli olarak iş görme yeteneğini kaybetmesi durumunda, toplu bir para veya azami olarak belirlenmiş bir süre boyunca, aylık veya üç aylık gelir şeklinde tazmin edilmesini sağlayan poliçelerdir. Poliçe, genellikle yıllık olarak düzenlenir ve dönem sonunda, sigortalı, prim ödemeye devam etmeye hazır olsa dahi, sigortacının poliçeyi yenilememe hakkı söz konusudur. Uçak Yolcuları Ferdi Kaza Sigortası: Uçakla yapılacak iş gezisi veya turistik amaçlı yolculuklarda meydana gelebilecek kazalar içindir. Hava yolları ile şehir terminalleri arasında otobüs veya benzeri araçlar uçak şirketleri veya organizasyonu üstlenmiş şirketler tarafından yapılan taşımalar sırasındaki kazalar bu teminata dâhildir. Bu sigorta sadece gidiş için yaptırılabileceği gibi gidiş dönüş için de alınabilir Kara Araçları Kasko Sigortası: Aracı, aşağıda yazılı tehlikelerin biri veya birkaçına karşı teminat altına alır. Poliçede belirtilmeleri koşuluyla, aracın standardının dışında yer alan her türlü aksesuar ve ses, iletişim, görüntü cihazları da sigorta kapsamı içindedir. Aracın karayolunda kullanılabilen motorlu, motorsuz taşıtlarla çarpışması

39 27 Gerek hareket gerek durma halinde iken sigortalının veya aracı kullananın iradesi dışında araca ani ve harici etkiler neticesinde sabit veya hareketli bir cismin çarpması veya aracın böyle bir cisme çarpması, devrilmesi, düşmesi, yuvarlanması gibi kazalar, Üçüncü kişilerin kötü niyet veya muziplikle yaptıkları hareketler, Aracın yanması, Aracın çalınması veya çalınmaya teşebbüs edilmesi. Kara Araçları Sorumluluk Zorunlu Karayolu Taşımacılık Mali Sorumluluk Sigortası: Molalarda dâhil olmak üzere motorlu taşıtta seyahat eden yolculara gelebilecek bedeni zararlar için taşımacının 4925 Sayılı Karayolu Taşıma Kanunu uyarınca doğan sorumluklarını poliçede belirtilen limitlere kadar, teminat altına alır. Karayolları Motorlu Araçlar Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası: Motorlu aracın işletilmesi sırasında üçüncü şahısların bedeni veya maddi zarara uğramasına sebebiyet vermesi halinde, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu na göre aracın işletenine düşen sorumluluğu zorunlu sigorta limitlerine kadar teminat altına alır. Motorlu araçlarla ilgili mesleki faaliyetlerde bulunan teşebbüslere, gözetim, onarım, bakım, alım-satım, araçta değişiklik yapılması amacı ile bırakılan aracın sebep olacağı zararlar ve yarışlara katılan araçların sebep olacağı zararlar teminat kapsamı dışında olup, motorlu araçlarla ilgili mesleki faaliyetlerde bulunanların ve yarış düzenleyenlerin sorumluluklarını sigorta ettirmeleri zorunludur. Zorunlu bir sigorta olup, yapılan trafik kontrollerinde sigortası olmayan araçlar sigorta yapılana kadar trafikten men edilir, ayrıca para cezası uygulanır. Sigortası olmayan araçların fenni muayeneleri yapılmaz.

40 28 Motorlu Kara Taşıtları İhtiyari Mali Sorumluluk Sigortası: Motorlu aracın, işletilmesi sırasında üçüncü şahısların bedeni veya maddi zarara uğramasına sebebiyet vermesi halinde, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu na göre aracın işletenine düşen sorumluluğun Zorunlu Mali Sorumluluk Sigortası teminat limitlerinin üstünde kalan kısmını poliçe teminat kapsamında olmak koşuluyla poliçede yazılı teminat limitlerine kadar teminat altına alır Su/Hava Araçları Tekne Deniz Araçları Sigortası: Her türlü deniz aracının deniz tehlikeleri nedeniyle uğrayabilecekleri hasarlara karşı teminat sağlamaktadır. Ancak, deniz vasıtalarının inşası ve denize indirilmeleri sırasında meydana gelmesi muhtemel hasarlar da, tekne sigortaları kapsamında değerlendirilmektedir. Tekne sigortasında teminat kapsamı Londra Sigortacılar Enstitüsü Tekne Klozları ile belirlenmektedir. Hava Araçları Sigortası: Hava aracı işletmesi, yolcunun ölümü, veya herhangi bir bedensel zarara uğramasına neden olan ve hava aracında, iniş veya biniş esnasında meydana gelen kaza ile bagaj, yük veya postanın taşıma esnasında kaybı veya zarara uğramasından sorumludur. Yolcular ve bagajları, savaş, terör, uçak kaçırma, sabotaj, kanun dışı müsadere ve halk hareketleri nedeniyle doğabilecek zararlara karşı sigortalanmaktadır Nakliyat Emtia Nakliyat Sigortası: Kara, deniz, hava ve demir yoluyla bir yerden diğer bir yere taşınmakta olan her türlü yükün, taşınmaları sırasında karşılaşabilecekleri tehlikelerden kaynaklanan hasarlara karşı teminat sağlamaktadır.

41 29 Kıymet Sigortası: Kıymetli maden, evrak, para ve benzer şeylerin taşınmaları sırasında söz konusu olabilecek tehlikelere karşı teminat sağlamaktadır. Kıymet nakliyat sigortasında, para ve değerli kâğıtlar, olağan taşıma koşullarına uygun olarak, kişi beraberinde veya taşıyıcı araçta sorumlu kişiye teslim edilmiş olmalıdır. Teminat, sigorta konusu kıymetlerin nakliyatçılara iletilmesinden alıcıya teslimine kadar geçecek süre içinde oluşacak ziya ve hasarları kıymet nakliyat poliçesi genel şartları çerçevesinde ve silahlı gasp ve soygun rizikosu da dahil olmak üzere karşılar. Kıymet nakliyat sigortası, kıymetlerin nominal değeri üzerinden ve sefer esasına göre yapılır Kredi Kredi-Borcun Ödenmemesi Sigortası: Bu sigorta sözleşmesi ile kararlaştırılan kredili satış ve kredili hizmet işlemlerinde alıcının; iflas etmesi, tüzel kişi olması halinde borçlarını ödeyememesi nedeniyle hakkında tasfiye kararı alınması, konkordato hali vb. hali teminat altına alınmıştır. Teminat, sigortalının muhtelif alıcılarla yaptığı sözleşmelere göre faturalandırılan ve bedeli özel şartlarda belirlenen azami vade süresi içinde ödenmesi kararlaştırılan mal ve hizmet satışlarına uygulanır. Aksi kararlaştırılmadıkça, sigortalı ile alıcılar arasında düzenlenen satış sözleşmelerine göre yapılan tüm satışların sigorta kapsamında bulunması esastır Finansal Kayıplar Kar Kaybı Sigortası: Bir işletmede yangın ve diğer riskler sonucu meydana gelen maddi hasar, yangın poliçesi ile karşılanır. Ancak bu hasarın gerçekleşmesi nedeniyle işin durmasından doğacak kayıpları (ciro düşmesi, masraf artışı vb.) kâr kaybı sigortası karşılar.

42 30 Hukuksal Koruma: Sigortalının üçüncü kişilere veya üçüncü kişilerin sigortalıya karşı açmış oldukları Hukuk davalarında, sigorta kapsamına giren haller doğrultusunda sigortalının bu davaya ilişkin harcamalarının temin edildiği sigortadır Yangın ve Doğal Afetler Yangın Sigortası: Özel veya ticari amaçla kullanılan her türden bina ve muhteviyatı, kendiliğinden meydana gelen yangın, yıldırım, infilak ile bunlardan kaynaklanan buhar, hararet, duman gibi tehlikelerin neden olduğu fiziki hasarlara karşı teminat altına alan sigortadır. Ayrıca, meydana gelmiş olan yangını söndürmek, dolayısıyla muhtemel hasarı azaltmak amacıyla, su veya başka bir kimyevi madde ile yapılan müdahalelerin sonucunda ortaya çıkan fiziki hasarlar da, bu sigortanın kapsamına dâhildir. Zorunlu Deprem Sigortası: 17 Ağustos 1999 Marmara depreminden sonra önerilen Zorunlu deprem sigortası ile depremin, yangın, infilak ve yer kayması dahil, sigortalı binalarda ve temellerinde, doğrudan neden olacağı maddi zararlar, sigorta bedeline kadar Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK) tarafından teminat altına alınmıştır. Zorunlu Deprem Sigortasında sigorta primi tutarını üç faktör belirlemektedir: 1. binanın bulunduğu deprem risk bölgesi, 2. binanın yapı tarzı, 3. meskenin brüt yüzölçümü. Yangın sigortası ve zorunlu deprem sigortasına ek olarak aşağıdaki doğal afetler ve felaketler sonucunda oluşan zararlar da sigortalanmaktadır:

43 31 İhtiyari Deprem Sel Deprem ve sel hariç doğal afetler Nükleer Enerji Patlama Toprak Kayması Yukarıda belirtilen sigortacılık faaliyetleri dışında aşağıda belirtilen genel zararlar ve genel sorumluluklar da sigortalanmaktadır. Genel Zararlar Cam Kırılması Sigortası Hırsızlık Sigortası Makine Kırılması Sigortası/ Makine Montaj Sigortası İnşaat Sigortası Elektronik Cihaz Sigortası Dolu Sera Sigortası Devlet Destekli Bitkisel Ürün Sigortası o Devlet Destekli Hayvan Hayat Sigortası o Devlet Destekli Kümes Hayvan Hayat Sigortası o Devlet Destekli Sera Sigortası o Devlet Destekli Su Ürünleri Sigortası

44 32 Hayvan Hayat Sigortası Kümes Hayvanları Hayat Sigortası Genel Sorumluluk İşveren Mali Sorumluluk Sigortası Üçüncü Şahıslara Karşı Mali Sorumluluk Sigortası Asansör Kazalarında Üçüncü Şahıslara Karşı Mali Sorumluluk Sigortası Tüp gaz Zorunlu Sorumluluk Sigortası Tehlikeli Maddeler Zorunlu Sorumluluk Sigortası Özel Güvenlik Mali Sorumluluk Sigortası Zorunlu Sertifika Mali Sorumluluk Sigortası Mesleki Sorumluluk Sigortası Kıyı Tesisleri Deniz Kirliliği Mali Sorumluluk Sigortası Yukarıda sayılan bir veya birkaç branşın aynı anda sigortalanması durumunda "şemsiye sigorta" yapılmış olur. Ayrıca bir veya birkaç branşta aynı anda sigorta yapan şirketler çok-yönlü (multiline) sigorta şirketleri olarak tanımlanır. Sigortalar kişi bazında veya gruplara yapılabilmektedir. Bu türlerin dışında yatırım araçlarını sigortalayan firmalar da yurtdışında oldukça yaygındır. Garantili yatırım kontratları, sigorta ile korunaklı gelir amaçlı fonlar, varlığa dayalı ve teminatlı bonolar (CDSler) özellikle AAA derecesi almış olan şirketler tarafından sigortalanarak piyasaya sürülmektedir. Bu şirketler sadece sermaye piyasası araçlarını sigortaladıkları için tek-yönlü (monoline) sigorta şirketleri olarak adlandırılmaktadır.

45 33 Sigorta şirketleri yukarıda sayılan branşlarda sigorta yapan bağımsız hissedarlar tarafından sahip olunan hisse senedi veren şirketler olabileceği gibi, poliçe sahipleri tarafından sahip olunan müşterek formdaki şirketler ya da müşterek holding şirketler şeklinde yapılanabilir Sigorta Aracıları Sigorta şirketleri, sigorta üretimlerini yani topladıkları prim tutarlarını arttırabilmek için bireylere ve işletmelere pazarlama yapmak amacı ile sigorta aracılarından yararlanmaktadırlar. Başlıca sigorta aracıları: Acente: Sigorta acenteleri, sigorta şirketine tabi bir sıfatı olmaksızın, belli bir bölge içinde, sigorta şirketlerinin nam ve hesabına sigorta sözleşmelerine aracılık eden veya bunları sigorta şirketleri adına yapmayı meslek edinen, sözleşmenin akdinden hazırlık çalışmalarını yürüten ve sözleşmenin uygulanması ile tazminatın ödenmesine yardımcı olan gerçek veya tüzel kişilerdir. Sigorta acenteleri, sigorta yaptırmak isteyen kişilerle, sigorta şirketi adına görüşmelerde bulunmak, yetkileri çerçevesinde poliçe düzenlemek, sigortalıya çeşitli danışmanlık hizmetlerinde bulunmak ve yetkili oldukları hallerde belli bir orana kadar hasar ödemek gibi faaliyetlerde bulunmaktadır. Prodüktör: Prodüktör ise, sigorta ettirene ve sigorta şirketine bağlı olmaksızın, çeşitli sigorta dallarında sigorta yaptırmak isteyen kişilere, sigorta ürünleri hakkında bilgi veren, sigorta sözleşmesinin şartlarını müzakere eden, riskin konusu ve özelliklerine göre sigorta teklifnamesini hazırlamada yardımcı olan gerçek kişilerdir. Avrupa Birliği nde yasal mevzuat içerisinde bu tür bir uygulamaya rastlanılmamakla birlikte bazı ülkelerde sigorta ürünleri pazarlayan prodüktörler bulunmaktadır.

46 34 Sigorta Brokeri: Broker, risklerini koruma altına almak amacıyla, sigorta veya reasürans sözleşmesini yaptırmak isteyen kişilere, ürün ve şirket seçiminde tamamen tarafsız ve bağımsız davranarak, uygun ürünler sunmak amacıyla çalışmalar yapan, bu kişilerin hak ve menfaatlerini gözeterek sözleşmelerin akdinden önceki hazırlık çalışmalarını yürütmeyi ve gerektiğinde sözleşmelerin uygulanmasında veya tazminatın tahsilinde yardımcı olmayı meslek edinen gerçek veya tüzel kişilere denmektedir. Sigortalama sürecinde sigorta brokerları poliçe sahibi için çalışmakta ve sigortacılarla ilişkilerinde bağımsız hareket edebilmektedir. Brokerlar, sigortacı ve sigorta ürünleri konusunda müşterilere alternatifler sunarak onların seçim yapabilmesine yardımcı olmaktadır ve genellikle birden çok şirketle birlikte çalışmaktadır. Broker ve prodüktörler acentelik yapamazlar. Sigorta Eksperi: Sigorta edilen rizikonun gerçekleşmesi sonucunda oluşan zarar ve hasarların nedenlerini ve miktarlarını belirleyen Hazine Müsteşarlığı tarafından yetki belgesi verilmiş olan gerçek veya tüzel kişilerdir. Aktüer: İstatistik ve olasılık hesapları yoluyla sigorta rizikolarını ve primlerini hesaplayan kişilere aktüer adı verilmektedir.

47 35 3. FİNANSAL TABLO SUİSTİMALLERİ 3.1. Suistimal Kavramı Finansal tablo hileleri, literatürde şirketlerin finansal tablo kullanıcılarını aldatmak amacıyla kasıtlı bir şekilde bu tablolarda yer alması gereken tutarların yer almaması ve/veya olmaması gereken tutarların tablolarda yer alması olarak tanımlanmıştır. Finansal raporlama suistimalleri, genellikle maksatlı olarak finansal bilgilerin önemli bir hata içerecek şekilde manipüle edilmesi ve bu yöntemle finansal tablo kullanıcılarının yanıltılması olarak tanımlanabilir. Bu maksatlı yapılan hatalara verilebilecek bazı örnekler: gelirlerin ve varlıkların olduğundan daha fazla gösterilmesi, giderlerin ve borçların olduğundan daha az gösterilmesi veya finansal tablolar açısından önemli dipnotların, işlemlerin veya diğer finansal bilgilerin doğru olarak raporlanmaması veya niteliğinin değiştirilerek raporlanması olarak sıralanabilir. Bu tür suistimaller genellikle üst yönetim tarafından yapılmakta ve halka açık şirketlerde daha yaygın görülmektedir. Çoğu kez gelir kalemleri üzerinden yapılmaktadır. Amaç işletmenin durumunu yatırımcılara, kredi verenlere ve diğer finansal tablo kullanıcılarına olduğundan daha iyi göstermek ya da işletmeyle ilgili taraf devlet ise olduğundan daha kötü göstermektir. Bu suistimal türü varlık veya gelirlerin olduğundan daha iyi durumda gösterilmesi ve gider veya borçların olduğundan daha düşük gösterilmesi olarak iki şekilde sınıflandırılabilir. Varlık ve gelirlerin fiktif varlık değerleri ya da hayali gelirler yoluyla olduğundan daha iyi gösterilmesi mali açıdan daha güçlü bir şirket illüzyonu yaratırken, gider ve borçlar da kaydedilmeyen giderler veya mali yükümlülükler aracılığıyla olduğundan daha az gösterilebilir. Her iki durum da artan öz kaynak ve net şirket değeriyle sonuçlanır ve yanıltıcı bilgilerin oluşmasına neden olur. Hile, bir kişinin veya bir kurumun varlığına el koyma veya bu varlığın haksız bir biçimde kullanılması şeklinde tanımlanabilir. Bir diğer hile tanımı da; bir çalışanın

48 36 çalıştığı şirket kaynaklarını ve varlıklarını kasıtlı olarak uygun olmayan bir biçimde kullanarak veya ele geçirerek haksız kazanç sağlamasıdır. Hile, muhasebe verilerinin manipülasyonu ve varlıkların çalınması şeklinde gerçekleşebileceği gibi işletmeye ait önemli verilerin kişisel bir menfaat sağlamak amacıyla işletme dışına çıkartılması şeklinde de gerçekleşebilir. Hile ve hata terimleri sıklıkla karıştırılsa da aralarındaki temel fark işlemin ardındaki niyet-kasıt tır. Hile; bilinçli olarak yapılan bir fiil olarak tanımlanmakta ve bu yönüyle kasıt taşımayan istenmeden yapılan bir eylem türü olan hata bu davranışlardan ayrılmaktadır. Küçük ve Uzay (2009), Donald R. Cressey tarafından 1940 ların sonlarında geliştirilen ve hile üçgeni olarak da adlandırılan teoriye göre; hilenin işlendiği ortamlarda üç durumun (şart, koşul) mevcudiyeti söz konusu olduğunu vurgulamışlardır. Buna göre; HFR nin potansiyel olarak mevcut olabilmesi için üç durumdan en az birinin var olması gerekir. Hile risk faktörlerinin altında yatan teoriyi oluşturan bu yaklaşım, SAS No.99 tarafından da benimsenmiş ve hile risk faktörleri hile üçgenindeki unsurlara uygun olarak sınıflandırılmıştır (Skousen, 2004: 6 12; 82). Hile üçgeni yaklaşımına göre hilenin işlendiği ortamda mevcut olan durumlar şunlardır (AICPA, SAS No.99: par.07): Teşvik ve Baskı: Yönetim veya diğer çalışanları hileli davranışta bulunma yönünde güdüleyen kârlılık hedeflemesi, performansa dayalı ücretlendirme gibi bazı teşvik ve/veya baskı unsurları vardır. Fırsatlar: Kontrollerin yetersizliği, etkisizliği veya yönetimin kontrolleri boşa çıkarmadaki yeteneği türünden bazı şartlar hilenin oluşumuna bir tür fırsat sunmaktadır. Tavırlar ve Meşrulaştırma: Hileli davranışta bulunanlar, kişisel ahlâk anlayışlarına uygun olarak hileli davranışlarını meşrulaştırabilir diğer bir değişle mazur göstermeye çalışabilir. Bazı kişilerin ahlâkî anlayışları onların bilerek ve isteyerek

49 37 dürüst olmayan davranışlar sergilemesine izin verebilir. Diğer taraftan yeterli ölçüde baskının oluştuğu ortamlarda, kendisinden bu tür davranışlar beklenmeyen kişilerin bile hileli davranışta bulunması söz konusu olabilir. Teşvik ve baskı ne kadar büyükse bir kişinin hileye bulaşma fiilini meşrulaştırma ihtimali de o derece büyük olacaktır. Hilenin temel unsurları olan özenti/baskılar (pressures), fırsatlar (opportunities) ve haklı gösterme (rationalization) hile üçgeni üzerinde aşağıda gösterilmektedir. Şekil 3.1Hile Üçgeni

50 38 Şekil 3.2Baskı Unsurları Şekil 3.3Fırsatlar

51 39 Şekil 3.4Rasyonalizasyon Yolsuzluk ya da suistimal, çoğunlukla birbirleri yerine kullanılan ve görev ve yetkilerin kanunsuz ya da adil olmayan bir şekilde kazanç sağlamak için kötüye kullanılmasını, kanunların, düzenlemelerin, şirket politikalarının ve iş yaşamındaki ahlaki beklentilerin ihlal edilmesini içeren geniş çerçeveli bir terimdir. Şekil 3.5Suistimal Çeşitleri

52 40 Uluslararası Şeffaflık Örgütünün (Transperancy International) her yıl yayınladığı bir araştırmada, veri alınabilen ülkeler için, iş dünyası, ülke analistleri ve benzeri kurum ve kişilerin gözlem ve ölçümleri doğrultusunda hazırlanan ülke bazlı yolsuzluk/suistimal endeksi bulunmaktadır. Hazırlanan çalışma 177 ülkeyi kapsamakta ve sıralama 0 ila 100 değerleri arasında verilen puanlamaya göre yapılmaktadır. Buna göre 100 en temiz ya da dürüst ülke olarak oylanırken, 0 ise yüksek derecede yolsuzluk ve suistimalin yaşandığı ülke olarak belirtilmektedir yılı verilerine dayanılarak yapılan çalışmanın sonuçlarına göre listeye giren ülkelerin üçte ikisinin 50 puanın altında bir değere sahip olduğu görülmektedir. Ortaya çıkan bu rakam, dünya çapında çok ciddi bir yolsuzluk probleminin olduğunu göstermektedir. Uluslar arası Şeffaflık Örgütü nün 2013 yılı için yayınladığı bu tabloda Türkiye 50 puanda kalarak 177 ülke arasında 53. cü sırada yer almıştır (Tablo 3.1). Tablo 3.1Yolsuzluk/Suistimal Tablosu, Uluslararası Şeffaflık Örgütü, 2013 Hilenin dış denetimle ve/veya dış denetçiyle ilişkisi dolaylıdır. Bilindiği üzere, denetçinin ilgi sahası; finansal tablolarda önemli tahrifata (gerçek dışı beyan) yol açan

53 41 bir durumun bulunup bulunmadığına ilişkindir. Bu nedenle hile kavramının finansal tablo denetimi yapan dış denetçiyle ilişkisi, ancak hilenin finansal tablolarda önemli tahrifata neden olması bağlamında değerlendirilebilir Hileli finansal tablo planları Hileli finansal raporlama özel sektörde şirketleri en çok zarar uğratan suistimal türü olup, en yaygın olarak aşağıdaki şekillerde gerçekleşir Fiktif (Hayali) gelirler Fiktif gelirler ürün ve hizmetlerin satışı yapılmadığı halde satış yapılmış gibi muhasebe kayıtlarının açılması ile oluşturulur. Çoğunlukla hayali müşteriler yaratılır veya gerçek müşteriler için hayali faturalar düzenlenir. Diğer bir yol ise gerçek müşterilere yapılan satışlarda fatura tutarının veya satılan ürün miktarının değiştirilmesidir Yanlış döneme muhasebe kaydı Gelir veya giderlerin farklı muhasebe dönemlerine kaydedilmesidir. Muhasebe kayıtlarında yapılan bu değişiklik gelir veya giderlerin iki dönem arasında aktarılmasına olanak sağlayarak karın az ya da çok gösterilmesini mümkün kılar Varlık değerleme hileleri Bilançonun şişirilerek işletmenin durumunun olduğundan daha iyi gösterilmesidir. Maddi duran varlıklarda amortisman ve değerleme; stoklarda satılan malın maliyeti; alacaklarda karşılık ayrılmaması ve vadenin farklı gösterilmesi; diğer varlıklar kaleminde ise alınan varlıkların yanlış değerlemesi veya sahte lisansların kaydedilmesi gibi çeşitli düzenlemelerle bu durum sağlanır.

54 Borç ve giderlerin gizlenmesi Şirketler borç ve giderlerini olduğundan daha az göstererek finansal durumlarının daha karlı görünmesini sağlarlar. Bunun için kullanılan hile yöntemleri arasında en yaygın olanlar giderlerin aktifleştirilmesi ile gider ve borçların muhasebe kayıtlarına hiç geçirilmemesidir Yanlış beyanlar Muhasebe ilkelerine göre şirket yönetimleri finansal tablolar aracılığıyla kullanıcılara şirketin durumu ile ilgili gerekli tüm bilgileri yansıtmakla yükümlüdür. Ancak yönetimler muhasebe dönemi sonunda şarta bağlı ya da beklenen borçlarını tahakkuk ettirmeme veya kamuya duyurmama, dönem kapanışının ardından gerçekleşen ve finansal tabloları etkileyebilecek olayları ifşa etmeme, ilgili taraf işlemlerini açıklamama gibi yöntemlerle finansal tablo kullanıcılarını yanıltma yoluna gidebilmektedir Kırmızı Bayraklar Kırmızı bayrak olarak da ifade edilebilen hile belirtileri; hileli işlemlerin gerçekleşmiş olabileceğini / gerçekleşebileceğini gösteren işaretlerdir. Hile belirtileri analizi temelde işletmenin yapısı, departmanlar seviyesinde faaliyetlerin yürütülme tarzı ve işletme kültürünün analizine dayanmaktadır. İşletmelerin genel özellikleri ile ilişkili olan, sistematik olarak hileli işlemlere zemin hazırlayan ve ortadan kaldırılmaları halinde hileli işlemlerin gerçekleşme ihtimalini azaltan hile belirtileri aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir (ASİL Denetim, Türkiye de Suistimal Etik Kurallara Uyumsuzluklar ): Faaliyetlerin yürütülmesi ile ilgili anormallikler Açıklanamayan mali tablo rakamları

55 43 Yetersiz öz kaynak yapısı Büyük ölçekli toplu satışlar Yüksek borç ve faiz yapısı Alacak tahsilatında sıkıntılar Sektörün gerisinde kalan kâr rakamları Önemli davalar Yönetimle ilgili anormallikler Sabıkalı yönetici Kumar gibi kötü alışkanlıklara sahip yönetici Mali sıkıntı içindeki yönetici Uzun yıllar izin yapmayan yönetici Çalışanlarına değer vermeyen yönetici Yönetim devir oranının yüksek olması (özellikle muhasebe yöneticisi) Örgüt yapısı ile ilgili anormallikler Karmaşık işletme yapısı Denetim komitesi üyelerinin sağlıksız seçimi Baskıcı yönetim yaklaşımı Kontrol ve denetim faaliyetlerinin yapılmaması Yüksek riskli faaliyetler

56 44 Sık değişen üst yönetim Yetki onay sürecinde yetersizlikler Görevlerin ayrılığı ilkesine uyumsuzluklar Sık yaşanan varlık kayıpları Üçüncü kişilerle olan ilişkilerdeki düzensizlikler Kamu kurumları, maliye ve SPK ile yaşanan sıkıntılar Sıklıkla bağımsız denetçi değişimi İç denetim faaliyet alanının daraltılması Önemli hukuki davalar İşletmenin iş yaptığı diğer kuruluş yöneticileri ile yakın ilişkiler Muhasebe sistemine yönelik genel kırmızı bayraklar Kayıp veya değiştirilmiş / tahrifata uğramış belgeler Tarih uyumsuzluklarına yönelik kanıtlar Orijinal olmayan belgeler Çelişkili belgeler Şüpheli imzalar Aşağıda belirtilen durumlar finansal tablo suistimaline maruz kaldığınızın göstergesi olabilir.

57 45 Olağandışı muhasebe hareketleri, örneğin gelir arttığı halde nakit akışında kayda değer bir değişiklik olmaması Piyasanın durgun olduğu bir süreçte satışların rakip firmalara kıyasla yüksek oranda artması Satışlar arttığı halde stokların azalmaması, hatta artması Mali yılın sonuna doğru raporlama döneminde şirketin performansında meydana gelen ani artışlar (Şirketler analistlerin yılsonu beklentilerini karşılamak için baskı altına girebilirler) Satın alma fiyat ve miktarında bir değişiklik olmamasına rağmen satışlara oranla satılan malin maliyetinde meydana gelen orantısız artışlar Alacak/günlük ortalama satış oranında meydana gelen olağandışı artışlar Ödenecek/günlük ortalama satın alma oranında meydana gelen olağandışı azalmalar Maddi duran varlıklar- amortisman ilişkisinde oluşan ani değişiklikler Vergi avantajlı ülkelerde iş ilişkisi açık olmayan bağlı ortaklıklar/ şube operasyonları/ yüksek meblağlı banka hesapları Suistimal Yönetimi Araçları İşletmeler açısından işletme içi ve dışı hilelerin maliyetleri gün geçtikçe artmaktadır. Hileleri gerçekleşmeden önce önlemek ve gerçekleştikten sonra ortaya çıkarmak için telefon hatları, fısıltı yönetimi ve davranış kuralları oluşturmak gibi çeşitli yöntemler kullanılmaktadır. ACFE (Association of CertifiedFraudExaminers) 2010 araştırmasına göre dünya genelinde hileli işlemlerin tespit edilme yöntemleri aşağıdaki gibidir;

58 46 Şikâyetler (% 40,2) Yönetim incelemeleri (% 15,4) İç denetim (% 13,9) Tesadüfen (% 8,3) Muhasebe mutabakatları (% 6,1) Belge incelemeleri (% 5,2) Bağımsız denetim (% 4,6) Gözlem (% 2,6) Kamu kurumlarının tespitleri (% 1,8) İtiraf (% 1) Bilgi teknolojileri kontrolleri (0.8) Yukarıda sıralananlara ilave olarak aşağıdaki yöntemler sistematik olarak hilenin oraya çıkarılması sürecinde etkilidir; Yönetim değişiklikleri (özellikle zincir işletmelerde) sonrası yapılan analizler İç denetim İç kontrol Türkiye ve Avrupa da Sigorta Suistimalleri Çilingir in (2013) yaptığı araştırmalara dayanarak, sektörde yaşanan sorunların Türkiye ve Avrupa daki yansımaları aşağıdaki şekliyle açıklanmaktadır.

59 47 İngiliz Sigortalar Birliğinden (ABI) alınan rakamlara göre: Sigortacıların giderek daha fazla sigorta suiistimalini tespit etmesine rağmen her yıl yaklaşık 1,9 Milyar Pound (2,2 Milyar Euro) tutarında sigorta suiistimali bilinmesine rağmen ispat edilememektedir. Sigortacılar giderek daha fazla suiistimal tespit etmektedir yılında 919 Milyon Pound olarak tespit edilen sigorta suiistimalleri değeri; 2011 yılında % 7 lik artışla 983 Milyon Pound a (1,1 Milyon Euro) ulaşmıştır Yılında sigortacılar sahte tazminat talebi tespit etmiştir. Bu sayı haftalık talebe eşit olup, 2010 Yılındaki % 5 lik oranın üzerindedir. Tespit edilen sigorta suiistimallerinden dürüst müşteriler için elde edilen tasarrufun değeri, tüm tazminat taleplerinin % 5,7 sini temsil etmektedir. ( Bu oran 2010 yılında % 5 idi). Alman Sigorta Birliği (GDV) tarafından gerçekleştirilen bir çalışma, akıllı telefon veya tablet bilgisayarlarda meydana gelen hasar ve kayıplardan kaynaklanan tazminat taleplerinin yarısından fazlasının bir ölçüye kadar sahte olduğunu ortaya koymuştur. İsveç Sigorta Birliği nden (Larmtjanst) alınan verilere göre: Sigorta şirketleri tarafından tayin edilen sigorta suiistimali araştırmacıları, 6200 soruşturmayı şüpheli suiistimal olarak değerlendirmiş ve toplam 40 Milyon Euro değerinde sigorta suiistimali tespit etmiştir. Bir araştırmaya göre, tüm sahte tazminat taleplerinin % 10 ila % 20 sinin hiç meydana gelmemiş olaylardan kaynaklanan kayıplar, % 80 ila % 90 ının ise abartılı hasarlar için yapıldığını ortaya koymaktadır. Yine İsveç te araç kundaklama ile ilgili ciddi bir sorun tespit edilmiştir yılının sonbaharında ülkenin güneyinde her gün en az bir araç kundaklanmıştır.

60 48 Bu araçların çoğunluğu 10 yaşın üzerinde olup, birçoğu üç aydan kısa bir süredir bir kişiye ait bulunmaktadır. Araçlar internet üzerindeki açık arttırmalarda ucuz fiyatlara satın alınarak hayali kişiler üzerine kaydettirilmiş ve sigortalattırılmıştır. Tazminat almak için sunulan hasar masrafları, araçların alış değerinin çok üzerinde çıkmıştır. Fransız Sigorta Birliği (FFSA) tarafından verilen veriler, 2011 yılında sahte tazminat talebinin tespit edildiği ve bu nedenle 168 Milyon Euro nun dürüst sigortalılara ödenemediğini ortaya koymaktadır. Finlandiya Sigorta Birliği (FFI) tarafından 2012 yılında kişi arasında yapılan bir çalışmaya göre bu kişilerin % 27 si kendi sigorta şirketini aldatan bir kişiyi tanıdığını belirtmiştir yılında gerçekleştirilen benzer bir çalışmada ise kişilerin % 25 i aynı beyanda bulunmuştur. Avrupa ülkelerinden bazılarında özetlemiş olduğum sigorta suiistimallerinin yukarıdaki çarpıcı sonuçları böyle iken Ülkemizin Sigorta sektörüne baktığımızda ise: TSB nin 11 Ekim 2011 tarihinde yapmış olduğu basını bilgilendirme toplantısında; o tarihteki birlik başkanı Sn. Mustafa Su tarafından yapılan açıklamada, Türkiye sigorta sektöründe tespit edilebilen (ya tespit edilemeyenler!) suiistimallerin sektöre vermiş olduğu mali yükün, 716 Milyon TL olduğu açıklanmıştı. İlgili kurumca herhangi bir açıklama yapılmış olmasa dahi, 2012 yılında ise bu meblağın 900 Milyon TL civarında olduğunu tahmin etmekteyim. Toplam prim üretimi 2012 yılsonu itibariyle 19,8 Milyar TL olan Türkiye Sigorta Sektöründe tespit edilebilen olası bu suiistimal meblağı göz ardı edilemeyecek kadar önemlidir. Çünkü bu meblağ dürüst sigortalılarımızı doğrudan ilgilendirmekte, onların ödeyecekleri sigorta primlerini olumsuz etkilemektedir.

61 49 Geçtiğimiz yıl Temmuz ayında çıkan torba yasa ile çalışma şartları belirtilen yasal hükümlere göre düzenlenen ve TSB (Türkiye Sigorta Birliği) çatısı altında faaliyet gösteren SİSBİS; (Sigorta Suiistimalleri Bilgi Merkezi) sigorta sahtekârlıkları ile mücadele kapsamında sigorta şirketlerinin kendi aralarındaki bilgi erişimi yönünde çok önemli bir görevi yerine getirmektedir. Ancak Türkiye Sigorta Sektöründe giderek artış gösteren sigorta suiistimallerinin önlenebilmesi adına özellikle bu konuda uzmanlaşmış kişiler ne yazık ki, halen ne sigorta şirketlerimizin yapısal kuruluşlarında görev yapmaktadır (birkaç sigorta şirketi hariç), ne de bu hizmetin nasıl ve kimler tarafından yürütüleceği ile ilgili yasal bir düzenleme bulunmaktadır.

62 50 4. SİGORTA DOLANDIRICILIĞINA GENEL BAKIŞ Sigorta işi, doğası gereği, dolandırıcılığa açıktır. Sigorta, likit varlıkların birikimini gerektiren, kayıp tazminatları ödemek için kullanılabilir rezerv fonları şeklindeki bir risk dağıtım sistemidir. Sigorta şirketleri sigorta primleri yoluyla sürekli büyük bir nakit akışı oluşturmaktadırlar. Bu nakit akışı çok çekici ve kolay yönlendirilebilen önemli bir ekonomik kaynaktır. Likit varlıkların büyük birikimleri, alma ve yağma planlarını elde etmek için sigorta şirketlerini cazip kılmaktadır. Sigorta şirketleri böylece yüksek getirili yatırım planlarının rezerv fonlarına ait yatırım getirisini maksimize etmek için büyük baskı altına girmektedirler. Bu bölümde sigorta endüstrisini içeren dolandırıcılıkların en yaygın türlerinden bazıları sunulmaktadır. Yapılan tanımlar ve genel açıklamalar, InsuranceFraudHandbook, ACFE, 2009 tan alınmıştır Acente / Broker Dolandırıcılığı Nakit, Kredi ve Temettü Çekleri Bir şirket çalışanı, sigortalının veya sözleşme sahibinin bilgisi olmadan nakit, kredi, ya da bir temettü çek ister ve bunu kendi banka hesabına ya da hayali bir hesaba yatırır. Çalışan, hileli olan bu eylemi yaparken tespit edilme şansını en aza indirmek için, kendi adresine veya hayali adresteki birinin kayıtlı olan poliçe adresini değiştirir. Çek kesildikten sonra ise bu adresi eski adres bilgisine değiştirir Yerleşim Çekleri Bir şirket çalışanı, bağış olarak verilen bir yerleşim çekini, şube ofisine, kendi ev ya da hayali bir adrese yanlış yönlendirebilir. Çalışan böylece kolaylıkla, çekin tahsil

63 51 tarihinden önce kayıtlı olan adresini değiştirerek söz konusu olan kusurlu çeki oluşturabilir. Ayrıca, yetim olan sözleşme sahibi yanlış bir yerleşim çeki için onay verilmesini istemek için fırsat karşılayabilme, periyodik onun ajansı transfer olabilir Prim Dolandırıcılığı Acente prim toplar, ancak sigorta şirketi için onayı havale etmez. Sigortalı hiçbir kapsama girmez Hayali Ödeme Yapan Kişi Bir acente veya görevli hayali bir kişinin kaydındaki yararlanıcı bilgilerini değiştirir ve daha sonra gerekli yetki belgelerini onay verilmesi için gönderir Hayali Ölüm Tazminatı Bir acente veya çalışan, hayali bir ölüm sertifikasını alır ve bunun için ölüm belgelerinin onaylanmasını ister. Acente onayı alır ve ödeme yapılır. Satış temsilcisi de hayali bir uygulama yazar ve çekişmeli döneminde (iki yıl) sonra, sahte bir ölüm talep formu göndererek tazminatı alır. Acente, birkaç bin dolar yatırım yaparak, zimmetine gerçek olmayan tazminat iddiası ile $ veya daha fazla para geçirir Sigortalama Düzensizlikleri Öz Sermaye/Kaynak Fonu Öz kaynak fonu, yeni işletmelerin finansmanı için mevcut prim/kural değerlerini kullanma işlemidir. Bu yüzden sigortalı, acente tarafından ne yapıldığının farkında olmalı ve tamamen yeni bir sözleşme üzerindeki uzun dönem ödeme yöntemini tam anlamıyla anlamalıdır. Çünkü görülen hiçbir sigortalama düzensizliği yoktur.

64 52 Bindirme olarak da bilinen öz kaynak fonlama teknikleri, genellikle kaliteli işler üretmemektedir. Ayrıca, şirket yönetmeliklerdekihayat sigortası miktarını artırır ama bu artan satış ve yönetim giderlerini üstlenmede az ya da neredeyse hiçbir yeni fon getirisi sağlamaz Yalan Beyan Bir satış temsilcisi bilerek yasadışı kazanç elde etmek için, sigortalanacak kişiyi aldatmak niyetiyle yanlış bir açıklama yaparsa yanlış beyan oluşabilir Yanlış Bilgi Bir şirket çalışanı yasadışı finansal kazanç elde etmek için aşağıda sıralanan yanlış bilgileri kullanabilir: Muhtemel olan bir poliçe için daha iyi bir sigorta oranı elde etmede yanlış tıbbi bilgilerin verilmesi Yeni kurallara göre daha ucuz bir prim elde etmek için yanlış doğum tarihinin verilmesi Ev ya da otomobil sigortası için ucuz bir prim elde etmede yanlış ev adresi verilmesi Kaskolatmada yıllık primi azaltmak veya bireyin risk havuzundan başvurarak sigorta sağlamasında yanlış sürücü geçmişi bilgilerinin verilmesi Hayali Poliçeler Bir satıcı, kendi konumunu korumak için, hayali poliçeler gönderir. Veya birey şirketi terk etmeden önce, kendi komisyonunu arttırmak için mezar taşı davaları olarak adlandırılan hayali poliçeler üretir. Bu sayede, kendi komisyonunu arttırır. Mezar taşı işlemler ile anlatılmak istenen, bir acentenin mezarlıktaki mezar taşlarından isimleri alması ve onlar adına yeni poliçeler yazmasıdır.

65 Kefalet ve Performans Kefil Şemaları Kefalet ve teminat mektupları, olayların olup olmayacağına dair garanti sağlamaktadır. Bir acente, hiçbir zaman yapılmayacak olan bir tazminat için yüksek risk teminatlı ve sigortalı için değersiz olan tahvil ihraç edebilir. Bir tazminat durumu söz konusu olursa, acente, acente fonundan yapılması gereken bu ödemeyi geciktirebilir veya yapmayabilir Değişkenlik Değişkenlik terimi sigortacılıkta, sigortalının bilgisi olmadan sigorta poliçesine ek teminatları dâhil etmek olarak açıklanmaktadır. İlave ücretler, tüm poliçe bedelinde gizlenmekte ve sigortalı kapsamdan habersiz olduğu sürece, birkaç tazminat bedeli hiçbir zaman tahakkuk ettirilmemektedir. Örneğin, motorlu kulüp üyelikleri, kaza sonucu ölüm, kaza ve seyahat kapsamları genellikle sigortalının bilgisi olmadan poliçenin içine yerleştirilmiş olabilir Dolambaç Dolambaç, genellikle yüksek baskılı satış tekniklerini kullanarak yeni poliçeler için mevcut poliçelerin yer değiştirmesidir. Bunun yapılmasının öncelikli nedeni ise, acentenin kar sağlamasıdır. Burada, ilk yıl satış komisyonları mevcut poliçelerin komisyonlarından yüksektir Çalkalama Acentelerin, müşteriye hiçbir ek ücret almadan mevcut poliçenin meskûn değerini kullanarak ek sigorta teminatları satın alabileceklerini söylemeleri halinde ortaya çıkan durumdur. Gerçekte ise, yeni poliçelerin maliyeti sıklıkla eskilerin değerini aşmaktadır.

66 Araç Sigorta Programları Vazgeçme Mal sahibinin bırakması olarak da bilinen vazgeçme, sigorta poliçesindeki bedelin nakit olarak ya da yüklü miktardaki kredinin alınması için araçtan kurtulması olarak tanımlanmaktadır. Pahalı olan bir araç küçük bir peşinat ödenerek alınmaktadır. Bu araç çalınmış olarak rapor edilir ya da bazı durumlarda araç sahibi aracı, çalınması, parçalanması umuduyla terk eder. Bazı durumlarda yapılan bu plan çalınan aracın içinde sigortalanmış olan diğer malların da bulunmasını kapsamaktadır Geçmişe Gönderme Geçmişe gönderme, otomobil kazası geçirmiş ancak sigortası bulunmayan bir kişinin yer aldığı plandır. Bu kişi önce sigorta yaptırmakta, bir süre bekledikten sonra aracın kaza yaptığını rapor etmekte ve hasar tazminatını almaktadır Araç Tamiri Bu plan aracın tamirinde ikinci el parçaların kullanıldığı ancak yeni parça takılmış gibi fatura düzenlendiği durumları kapsamaktadır. Bazen bu plan tamirci ile aracı arsında yapılan hileyi kapsamaktadır Araç Kaçakçılığı Bu plan yeni bir aracın maksimum finansman kullanılarak satın alınmasını kapsamaktadır. Aracın sorunsuz ve temiz olduğunu gösteren sahte sertifika düzenlenir. Araç en üst seviyeden sigorta yaptırılır ve hırsızlık kapsamı minimumda tutulur. Daha sonra araç yabancı bir limana gönderilir ve çalınmış olarak rapor edilir. Araç gönderildiği yerde satılır ve ayrıca sigortadan hırsızlık tazminatı alınır.

67 Fantom Araçlar Mülkiyet belgesi aracın yasal sahibini gösteren belgedir. Bu belge aracın var olduğunu tamamen kanıtlamasa dahi sigorta poliçesinin çıkartılması için gerekli temel belgedir. Fantom araçlar üzerinden tazminat alınması en kolay yol olarak belirtilmektedir Sahnelenen Kazalar Sahnelenen kazalar önceden belirlenmiş olan kazanın araç ile yapılmasını kapsayan plandır. Bu tip planlarda aynı araç defalarca kullanılmaktadır. Bu durum zaman zaman planın açığa çıkmasına neden olmaktadır Abartılmış Hasarlar Araç tamir endüstrisindeki iş çevresi ve rekabet bazı işletmelerin indirimleri karşılamak amacıyla maliyetleri yüksek göstermelerine neden olmaktadır. Bu durumlarda sigortalı, tamirhane sahibi tarafından şirketin uygulayacağı tüm yaptırımların tamirhane tarafından karşılanacağı konusunda ikna edilmektedir Araç Tanımlama Numarasının (ATN) Değiştirilmesi ATN değiştirilmesi ile yapılan suistimal planında araç satılmakta ve tamir edilmiş olarak rapor edilmektedir. Gerçekte araç tamir edilmemekte bunun yerine araç tanımlama numarasının bulunduğu plaka aynı tip ve model çalıntı araçtaki ile değiştirilmektedir Kiralık Araba Dolandırıcılığı Otomobil dolandırıcılığı için kişinin aracın sahibi olması gerekmemektedir. Kiralık araçları kullanarak yapılabilecek birkaç farklı dolandırıcılık planı bulunmaktadır. En yaygın olanları maddi hasarlı, yaralanmalı ve ihracat dolandırıcılıklarıdır.

68 Mülkiyet Planları Mülkiyet planları genellikle var olmayan mallar için yapılan sigorta işlemlerini veya şişirilmiş kayıp miktarlarını kapsamaktadır Şişirilmiş Envanter Yangında kaybedilen bir mal sigorta formunda belirtilmektedir. Bununla birlikte aslında var olmayan bu mal envanter kayıtlarında bulunmaktadır. Ancak bu mal daha önce satılmış olabilir ya da davacı tarafından bu mala hiçbir zaman sahip olunmamıştır Sahte veya Şişirilmiş Hırsızlık Çalınan ev veya araba kaybedilen paranın geri alınması için oluşturulan tazminat talebinin temelini oluşturmaktadır. Fakat bu mallar ya hiç var olmamıştır ya da daha önce satılmıştır Kâğıt Tekneler Tazminat talebi batan tekneler için yapılmaktadır fakat tekne gerçekte bulunmamaktadır. Satış faturası ile teknenin kaydının yaptırılabilmektedir. Belirli bir süre sonra teknenin battığı ileri sürülerek meydana gelen kaybın karşılanması talep edilmektedir. Fakat teknenin geçekte var olmadığı ya da bilinçli olarak batırılmadığının ispatı oldukça zordur Kundaklama Kişisel konutlar veya ticari mülkler finansal kazanç sağlanması amacıyla yakılarak yok edilmektedir. Sigorta sahipleri tek başlarına veya bu iş için kiraladıkları kişilerle veya organize suç örgütleri ile beraber hareket etmektedirler.

69 Hayat Sigortası Dolandırıcılığı Hileli Ölüm İddiası Hayat sigortasından ödeme alınabilmesi için ölüm belgesine ihtiyaç bulunmaktadır. Bununla birlikte sahte ölüm belgesi alınması çok zor değildir. Kişi yaşıyor ve kayıp olabilir veya ölmüş olabilir ve ölüm geçmişte gerçekleşmiş olabilir. Ölüm tazminatlarında geri ödeme için yapılacak olan incelemelerin hassas yapılması rüşvet ile engellenebilir ve kolaylıkla geri ödemelerin yapılması sağlanabilir Cinayet Bu tür dolandırıcılık sigorta tazminatının alınması için kişinin öldürülmesini kapsamaktadır. Ölümün kaza gibi gösterilmesi ya da sıradan bir ölüm şeklinde gösterilmesi sağlanmaktadır Yükümlülük Dolandırıcılığı Yükümlülük dolandırıcılığında davacı gerçekte meydana gelmemiş olan yaralanma için tazminat talep eder. Kayma ya da düşme en yaygın görülen sahtekârlık çeşididir. Bu durumda davacı ihmal sonucunda düştüğünü iddia etmektedir Sigorta Sahtekarlıklarındaki Kırmızı Bayraklar içerebilir: Sigorta sahtekârlıklarındaki kırmızı bayraklar aşağıdakilerden herhangi birini Tazminat talebi poliçe başlangıcından kısa bir süre sonra veya sigorta kapsamının arttırılmasından hemen sonra yapılmaktadır. Bu durum planlanan mülkün veya ziynet eşyasının satın alınması veya kayıp öncesi dönemde her ikisinin birden yapılmasını kapsamaktadır. Sigortalının geçmişte çok fazla tazminat talebinin ve kayıplarının bulunması

70 58 Olaydan önce sigortalının herhangi bir kayıp olması durumunda sigortanın kapsamı ve ödemeler konusunda sigorta acentesine kayıp ile ilgili varsayımsal sorular sorması. Sigortalının sigorta anlaşmasının kısa sürede yapılması için çok ısrar etmesi ve tazminat talebinin iyi dokümanter edilmediği durumlarda sigortanın kapsamı ve tazminat prosedürleri hakkında olağan dışı bilgiye sahip olması. Hırsızlık sigortasında sigorta kapsamı geniş tutulmuşsa ve hırsızlık durumları için alışılmadık şekilde fazla mülkü kapsıyorsa. Yangın ya da hırsızlık gibi kayıplarda poliçe, son zamanlarda alınmış, pahalı mülkleri kapsıyorsa veya sigortalı kayıpları ile ilgili fatura, kullanım kılavuzu veya başka dokümanları gösteremediği halde kaybolan mallarının en iyi kalitede ya da en pahalı mallar olduğunu iddia ediyorsa. Yangın tazminatlarında, sigortalı için kişisel veya duygusal önem arz eden eşyalar (fotoğraflar, aile yadigârları veya evcil hayvanlar gibi) kayıplar arasında bulunmuyorsa. Kayıplar arasında garaj satışı, ikinci el satıcılar gibi yerlerden alınmış çok miktarda ve faturasız mal bulunduğunun iddia edildiği durumlarda. Sigortalının tazminat talebinde bulunduğu malları hatırlayamaması, bilememesi veya yeterli şekilde tanımlayamaması durumunda. Sigortalının kayıplarına ait fatura ve diğer dokümanlara, şahitlere ve tüm fotoğraflara sahip olduğu diğer bir ifade ile tazminat talebinin eksiksiz olduğu durumlarda. Sigortalı tarafından sağlanan belgelerin düzensiz veya sorgulanabilir olduğu durumlarda, örneğin;

71 59 o Numaralanmış faturaların ayı yerden farklı tarihlerde alınmış olması veya sırayla alınmış olması o Dokümanların tarih, tanım ve miktarlarına ilişkin değişim sinyalleri vermesi o Dokümanların sadece fotokopilerinin bulunması, asıllarının sağlamaması o Farklı makbuz ve fatura gibi dokümanlarda el yazılarının veya imzaların benzer olması. o Mülkün fiyatı için yada fatura üzerindeki tarihe göre ödenen vergi miktarının hatalı olması. o Fatura, makbuz veya gönderi belgelerinde ödendi, alındı gibi damgaların bulunmaması. o Hırsızlık veya kayıp gibi durumlarda sigortalının polise başvurmak için uzun süre beklemesi o Sigortalının hırsızlığın olduğu gün veya çok kısa süre sonra çalınan tüm eşyalarının eksiksiz ve tam listesini polise verebiliyor olması. o Tazminat talep edilen miktarın sigortalı tarafından polise bildirilen miktardan farklı olması. o İş envanteri veya gelir kayıplarında sigortalı tüm kayıtları tutmaz veya tutulan kayıtlar kabul görmüş muhasebe ilkelerine uygun olmaz. o Sigortalı tarafından beyan edilen kayıp ile kayba ilişkin fiziksel delillerin birbiri ile uyumsuz olması o Hırsızlık durumlarında kırma ve zorla girme gibi fiziksel kanıtların bulunmaması

72 60 o Yangın kayıplarında; Yangının görünen nedeni veya başlangıcının kazara ortaya çıkmış olma ihtimalinin olmaması veya yangını hızlandıracak ya da başlatacak maddelerin kullanıldığına ilişkin kanıtların olması Yangından geriye kalan mülkün beyan edilen mülk ile uyuşmaması o Binanın daha önce beyan edilen özellikleri göstermemesi veya kayıp olduğu iddia edilen malzemelere göre binanın yeterli büyüklükte olmaması o Sigorta edilen araçtaki hasar ile çarpıştığı sigortasız araçtaki hasar ile uyumsuz olması o Sigortalının hasar gördüğünü iddia ettiği eşyasını sigorta eksperi incelemeden ıskartaya çıkarması o Beyan edilen mülkün maliyetinin sigortalının karşılayabileceğinden çok daha fazla olması. o Sigortalının rutin sorulara cevap vermekten kaçınması veya cevap verememesi durumunda. o Sigortalı tarafından gösterilen destekleyici kanıt ve belgelerin inandırıcı olmaması Sağlık uygulamalarındaki bilgilerin sağlık geçmişindeki detaylar (tarihler, yer isimleri vb.) ile karşılaştırıldığında çok şüpheli ve muğlak olması Başvuru belgesindeki gelir, sahip olunan diğer sigortalar gibi soruların cevaplanmaması

73 61 Sigortalının çok fazla sigortasının bulunduğunun tespit edilmesi. Sigortalının gelirinin sigorta miktarını karşılayabileceğini garanti etmediği durumlar. Sigorta başvurusu yapanın başvuru formunda belirttiği doğum tarihinin daha önce yaptığı başvuru veya poliçelerde beyan ettiği ile uyuşmaması Doktor raporundaki tıbbi geçmişe ilişkin detayların çok muğlak olması ve başvuruda verilen bilgiler ile örtüşmemesi Ülke dışında gerçekleşen ölüme ilişkin ölüm beyanının verilmesi Sigorta başvurusundaki imza ile tazminat beyanındaki imzanın uyuşmaması Hak sahibi veya onun avukatının şirket tarafından standart olarak kullanılan yetki belgesi üzerindeki bilgilerin sınırlandırılması için girişimde bulunması Araştırmanın engellenmesi ve şirket tarafından istenen bilginin verilmemesi amacıyla ölüm beyanın avukat tarafından hemen getirilmesi Şüpheli ölüm iddiası kazara ölüm olarak rapor edilir fakat büyük ihtimalle intihar olabilir. (Tek aracın bulunduğu ölümlü kaza, av kazası veya silahın temizlenmesi sırasında ateş alması gibi) Otopsi raporunda belirtilen boy ve kilo ile son başvuru formundaki bilgilerin farklı olması. Diş kayıtlarının otopsi raporundakilerle uyuşmaması. Hastanede kalan hastaya ait kayıtların kaybolması veya hastaya ait kayıtların doktorun muayenehanesinden kaybolması Sigorta şirketine gönderilen ölüm beyanının eksiksiz ve her detayı içeren şekilde kusursuz olması. Ölümle ilgili dokümanların sigorta şirketi tarafından talep edilmeden gönüllü olarak gönderilmesi.

74 62 Belirlenmiş sigortalı grubuna yapılan rutin denetimler maaş bordrosunda görünmeyen çalışan sayısında artış olduğunu göstermektedir. Polis raporları hak sahibi tarafından ibraz edilmiştir. Hak sahibi davanın bir an önce görülmesini talep eder. Aynı eczaneden alınan reçete numara serileri ile reçete tarihlerinin örtüşmediği durumlarda. Görgü tanığının olmadığı uzak kırsal arazide aracın yakılması; bu durumda sürücü yangının elektrik kontağından çıktığını iddia eder. Ev ya da iş yeri yangınlarındaki ilk bilgi iş yeri ya da ev sahibinin finansal durumunun kötü olduğu ve bunun kişi üzerinde baskı oluşturduğu yönündedir ve bu durum yangını şüpheli hale getirir. Sigorta şirketinde tazminat operasyonları ile uğraşan çalışanın içki veya uyuşturucu problemi olduğu, finansal zorluk içinde olduğu, problemli evliliğinin olduğu biliniyor. Bu durumda düzensizlikler görülmeye başlamaktadır. İş yeri veya özellikle ev soygunlarında yapılan araştırmada geriye kalan malların çalınanlara göre daha düşük kalitede olduğu görülmektedir. Halı üzerinde ağır olan mobilya veya eşyalara ait girinti izleri bulunmamaktadır. Duvarda tabloları asmak için herhangi bir aparat bulunmamaktadır. Giriş veya çıkışlar büyük eşyaların demonte edilmeden geçirilebilmesi için çok küçüktür Tazminatları Dolandırıcılığı Çalışan tazminatlarını düzenleyen kanuna göre işveren veya işçilerin sigorta planları çalışanın iş kazası geçirmesi durumunda hatanın hangi tarafta olduğuna bakılmaksızın ve hatanın belirlenmesi için gerekli yasal prosedürlerin yerine getirilmesi için geçecek zamanı dikkate almaksızın çalışana ödeme yapılmasını gerektirmektedir. İş

75 63 sırasında olabilecek kaza ya da yaralanmalar kol kırılması gibi fiziksel veya stres gibi mental olabilir Yaygın Sigorta Programları Sigorta programları 4 kategoriye ayrılmaktadır. Bunlar prim dolandırıcılığı, acente dolandırıcılığı, hak sahibi dolandırıcılığı ve organize dolandırıcılıklardır Prim Dolandırıcılığı Bu tip dolandırıcılık işverenin çalışanların primlerini en düşük seviyeden beyan etmesi sonucu ortaya çıkar Acente Dolandırıcılığı Acente kâğıt üzerinde müşterisini sigortalı olarak göstermekte ancak gerçekte sigorta primini sigorta şirketine göndermemektedir. Acente işveren tarafından doldurulmuş olan formu daha düşük prim teklif etmek için değiştirebilir Hak Sahibi Dolandırıcılığı Meydana gelen yaralanma olayının saptırılması veya kişinin kendini bilinçli olarak yaralaması şeklinde meydana gelir Organize Dolandırıcılık Organize dolandırıcılık olayları avukat, doktor, hak sahibi ve simsarın ortak çalışması ile yapılmaktadır. Bu tip dolandırıcılık tazminat vakalarının yanında araç kazaları gibi tıbbi dolandırıcılıklarda da kullanılmaktadır. Avukat: Genellikle avukat, planın organizasyonunu yapan ve en fazla kazanç sağlayandır. Avukat hak sahibini sigorta şirketi ile geniş kapsamlı bir anlaşma yapması

76 64 için ikna eder. Hak sahibi sigorta yaptırmak için sağlık kontrolünden geçebilir veya geçmeyebilir. Avukat, yaralanan tarafı muayene için doktora sevk eder. Simsar: Simsar plan gereği hastayı bulmaktadır. Bu kişi doktor veya avukat tarafından ayarlanmış olabilir ve ödemesi toplam kazançtan pay verilmesi şeklinde veya getirdiği hasta başına yapılmaktadır. Doktor: Doktor dolandırıcılık planının organizatörlerinden veya oyuncularından biri olabilir ve planın kusursuz bir şekilde çalışması için muhakkak olmalıdır. Doktor planın gerçek gibi görünmesi için kullanılmaktadır ve bunun karşılığında gelirden yüksek bir pay almaktadır. Doktor muayene için gerekli olan ya da olmayan tüm işlemleri faturalandırmaktadır. Eğer hastanın düzenli bir sağlık sigortası varsa faturayı iki katına kadar arttırabilmektedir. Eğer yaralanma iş amaçlı seyahat sırasında yapılan trafik kazası sonucunda meydana gelmiş ise doktor çalışanın tazminatını karşılayan firma, çalışanın sağlık sigortası ve otomobil firmasının sigortası olmak üzere üç farklı şirkete fatura edebilir.

77 65 5. SİGORTA SUİSTİMALLERİ BİLGİ SİSTEMİ (SİSBİS) Sigorta Suistimalleri Bilgi Paylaşım Sistemi (SİSBİS), Üçüncü şahıslardan ve sigorta şirketlerinden sağlanan "yanlış sigorta uygulamaları" ve sigorta suistimaline konu olabilecek verilerin tutulduğu merkezi bir veri tabanıdır. SİSBİS oto, sağlık, hayat ve diğer tüm sigorta dallarını kapsar. SİSBİS in amacı aşağıdaki şekli ile hem sigorta şirketleri hem de sigortalılar için aşağıdaki şekli ile özetlenebilir: Sigorta Şirketleri İçin; Sahtekarlık ilave maliyetinin azaltılması. Risklerin teminat kapsamına alınıp alınmaması. Risklerin fiyatlanması konusunda daha doğru karar alma imkanı sağlaması. Sigortalılar İçin; Dürüst sigortalının haklı menfaatlerinin korunması. Prim maliyetlerinin düşürülmesi. Olayın hukuki boyutu ise, Sigortalı/ Sigorta Ettiren/ lehtar/ Hak Sahibi sıfatına haiz olduğunuz sigorta ilişiklisinde tarafınıza ya da üçüncü şahıslara haksız menfaat sağlamaya yönelik herhangi bir eyleme sebebiyet vermeniz durumunda tazminatı eksik alma veya alamama halleri ortaya çıkabileceği gibi Türk Ceza Kanunu ile 30 Nisan 2011 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan "Yanlış Sigorta Uygulamalarının Tespiti, Bildirimi, Kaydı ve Bu Uygulamalarla Mücadele Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik" hükümleri çerçevesinde işlem tesis edilecektir şeklinde ifade edilen yargı ile hükme bağlanmaktadır.

78 66 sıralanmaktadır. SİSBİS sistemi üzerinden elde edilen suistimal istatistikleri ise şu şekilde Şekil 5.1Sigorta Şirketleri Bildirimlerinde Suistimal Yöntemleri Şekil 5.2Diğer Bildirimlerde Suistimal Yöntemleri

79 67 Şekil 5.3Sigorta Şirketleri Ay Bazında Suistimal Bildirim Adetleri Şekil 5.4DiğerKaynaklar Ay Bazında Suistimal Bildirim Adetleri