BİLİŞİM EĞİTİMİ PROGRAMI

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "BİLİŞİM EĞİTİMİ PROGRAMI"

Transkript

1 BİLİŞİM EĞİTİMİ PROGRAMI BİLGİ TEKNOLOJİLERİNİN TEMEL VE DOĞRU KULLANIMI VE BİLGİ İŞLEM DAİRE BAŞKANLIĞI SERVİSLERİ 08.ŞUBAT.2010

2 BÖLÜM BĐLGĐSAYARA GĐRĐŞ... 5 Bilgisayar türleri... 6 Masaüstü bilgisayarlar... 6 Dizüstü bilgisayarlar ve küçük dizüstü bilgisayarlar... 6 Akıllı telefonlar... 7 El bilgisayarları... 7 Tablet PC'ler... 7 Bilgisayarın Hayatımızdaki Rolü TARĐH ĐÇĐNDEKĐ GELĐŞĐMĐ Birinci Nesil Bilgisayarlar ( ) Đkinci Nesil Bilgisayarlar ( ) Üçüncü Nesil Bilgisayarlar ( ) Dördüncü Nesil Bilgisayarlar ( Günümüze) Beşinci Nesil Bilgisayarlar (Günümüzden - Geleceğe) BĐLGĐSAYARIN ANA BĐRĐMLERĐ DONANIM Giriş Birimleri Sistem Birimleri Çıkış Birimleri Saklama Birimleri Donanım Kullanım Püf Noktaları YAZILIM BÖLÜM ĐŞLETĐM SĐSTEMLERĐ MICROSOFT WINDOWS XP Giriş Kullanıcı Hesapları Özellikleri Masaüstü (Desktop) Özellikleri Dijital Ortam Özellikleri Ağ ve Đletişim Özellikleri Sağlamlık ve Güvenlik Özallikleri Dosya, Dizinler ve Yazdırma Servisleri Özellikleri Yardım ve Destek Servisleri Özellikleri MICROSOFT WINDOWS VĐSTA Giriş Oturum Açma Masaüstü Öğeleri ve Özellikleri Dijital Ortam Özellikleri Ağ ve iletişim özellikleri Sağlamlık ve Güvenlik Dosya, Dizinler ve Yazdırma Özellikleri Yardım ve Destek Servisi MICROSOFT WINDOWS Giriş Masaüstü Öğeleri ve Özellikleri Dijital Ortam Özellikleri Ağ ve iletişim özellikleri Sağlamlık ve Güvenlik Dosya ve Dizinler Özellikleri Yardım ve Destek Servisi LINUX Giriş

3 Kurulum Đş Đstasyonu Olarak Linux ta Kullanılabilen Uygulamalar UNIX Unix Đşletim Sisteminin Yapısı Unix Sistemlere Giriş BÖLÜM ETKĐN VE GÜVENLĐ PC KULLANIMI ETKĐN PC KULLANIMI Fare Kullanımı Klavye Kullanımı GÜVENLĐ PC KULLANIMI Kullanıcıların sıkça yaptığı hatalar ve alınacak önlemler Altın kural Microsoft Windows Đşletim sistemi güvenliği BÖLÜM DÜZENLEME VE YEDEKLEME DÜZENLEME Dosyalar, Belgeler Klasörler Dosya Yönetimi YEDEKLEME Neden Yedekleme? Yedekleme Ortamları Yedekleme BÖLÜM ĐNTERNET VE UYGULAMALARI ĐNTERNET TERĐMLERĐ WORLD WIDE WEB (WWW) WEB e erişim Đnternet te gezinti Đnternet ten veri yüklemek(download) Đnternet arama motorları E-POSTA E-POSTA terimleri E-POSTA yollama FTP (FILE TRANSFER PROTOCOL) TELNET / SSH BÖLÜM E-POSTA SERVĐSĐ VE KULLANIMI HORDE POP3 ve IMAP POP3 Özellikleri IMAP Özellikleri WINDOWS OUTLOOK EXPRESS E-posta hesabı ekleme E-posta okuma E-posta oluşturma ve gönderme Ek yollama ve alma Klasörler Kurallar MOZILLA THUNDERBIRD E-POSTA GÖRGÜ KURALLARI ĐFADELERĐ KULLANMA

4 6.6. GÜVENLĐ E-POSTA KULLANIMI ĐPUÇLARI BÖLÜM VĐRÜS VE ANTĐVĐRÜSLER VĐRÜSLER VĐRÜS ÇEŞĐTLERĐ BĐLGĐSAYARA VĐRÜS BULAŞMASI VE TEMĐZLENMESĐ BĐLGĐSAYARI VĐRÜSLERDEN KORUMA ANTĐVĐRÜSLER McAfee VirusScan Symantac EndPoint Protection Microsoft Windows Defender BÖLÜM BIDB SERVĐSLERĐ BĐLGĐ ĐŞLEM DAĐRE BAŞKANLIĞI Bilgi İşlem Daire Başkanlığı İletişim Bilgileri BĐDB SERVĐSLERĐ Bilgi İşlem Daire Baskanlığı'nın görevleri ve ODTÜ'ye verdiği servisler nelerdir? Bilgi islem Daire Baskanlıgı'nın verdigi servisler hangi gün ve saatlerde açıktır? BİDB'nin verdigi servislerden yararlanmak için yapılması gerekenler: BİDB Merkezi Virüs Filtreleme servisi: GRID Servisinden faydalanmak için yapılması gerekenler: BiDB tarafından düzenlenen egitim ve seminerler: BiDB tarafından yayınlanan basılan kitap ve brosürler: Üniversitemizdeki lisanslı yazılım/paket programlar: Yerleske içerisinde yer alan PC Salonları: Akıllı Sınıf: İnsan Bilgisayar Etkilesimi Arastırma ve Uygulama Laboratuarı: İnternet'e Yerleske dısından bağlantı: Modem Hatları Web Önbellekleme Servisi: ODTÜ Kablosuz Bilgisayar Ag servisleri: İnternet'te haberlesme yolları: E-posta Servisi: Elektronik Haberlesme Listeleri Servisi: Forum Servisi: Merkezi sunucular üzerinde web sayfası hizmeti: ODTÜ WWW ana sayfası: Akademik/Ögrenci Bilgi Sistemi: Master / Doktora Basvuru ve Degerlendirme Sistemi: Yabancı Uyruklu Ögrencilerin Lisans Basvurusu (YÖS): Outgoing Erasmus Student Sistemi (OES): Ögrenci Kayıt Sildirme: Kitap Siparis projesi: Akademik CV Sistemi: Etkilesimli Kayıt ve Onay Sistemi: Etkilesimli Notlama Sistemi: Burs Basvuru ve Degerlendirme Projesi: Online Harç Sistemi: ÖYP Basvuru Sistemi: Ders Degerlendirme Anketi:

5 Mobil Ögrenci isleri Bilgi Sistemi: E-Katalog Sistemi: Ögretim Üyesi Bilgi Bankası (Staff Roster): Finans Takip Sistemi (PAYS): Bilgi islem Daire Baskanlıgı'nın verdigi servisler ile ilgili bir sorununuz oldugunda ya da görüs ve önerilerinizi iletmek istediginizle ilgili; BÖLÜM BĐLGĐSAYAR VE SAĞLIK GĐRĐŞ BĐLGĐSAYAR ERGONOMĐSĐ Çalışma Alanı Masa Sandalye Monitör Klavye Mouse, Trackball ve Diğer İşaretçi Aparatlar Işıklandırma ÇALIŞMA ALIŞKANLIKLARI LAPTOP BĐLGĐSAYARLAR Laptop Bilgisayar ile Çalışma Laptop Bilgisayarın Taşınması ĐDEAL ÇALIŞMA ORTAMI BĐLGĐSAYAR KAYNAKLI RAHATSIZLIKLAR Tekrarlanan Zorlama Yaralanması Karpal Tünel Sendromu Bilgisayar Görme Sendromu GERME VE EGZERSĐZLER El ve El Bilekleri (1) El ve El Bilekleri (2) Omuzlar ve Kollar (1) Omuzlar ve Kollar (2) Sırt (1) Sırt (2) Göz Egzersizleri KISACA UYGUN DAVRANIŞLAR KAYNAKLAR:

6 BÖLÜM 1 BĐLGĐSAYARA GĐRĐŞ Bilgisayarlar, yordamlar veya programlar kümesine göre görevleri ve hesaplamaları gerçekleştiren makinelerdir. 1940'larda kullanıma sunulan ilk tam elektronik bilgisayarlar, işletmek için büyük ekiplere gerek duyulan kocaman makinelerdi. Bu önceki makinelerle karşılaştırıldığında, günümüzün bilgisayarları hayret vericidir. Binlerce kat daha hızlı olmakla kalmaz, masanıza, dizinizin üzerine veya cebinize bile sığabilir. Bir masaüstü bilgisayar kullanıyorsanız, "bilgisayar" olarak adlandırılan tek bir parça olmadığını zaten biliyorsunuzdur. Bilgisayar gerçekte birçok parçanın birlikte çalıştığı bir sistemdir. Görüp dokunabildiğiniz fiziksel parçalar topluca donanım olarak adlandırılır. (Diğer taraftan, Yazılım, donanıma ne yapacağını söyleyen komutları veya programları belirtir.) Aşağıdaki şekilde, masaüstü bilgisayar sistemindeki en yaygın donanımlar gösterilmektedir. Sisteminiz biraz daha farklı görünebilir ancak bu parçaların çoğu sisteminizde bulunacaktır. Dizüstü bilgisayar da benzer parçaları içerir ancak bunları tek, dizüstü boyutunda bir pakette birleştirir. Bilgisayarlar, donanım ve yazılım etkileşimiyle çalışırlar. Donanım, kasa ve onun içindeki her şey dahil görüp dokunabileceğiniz bilgisayar parçalarını ifade eder. Donanımın en önemli parçası, bilgisayarınızın içinde bulunan merkezi işlem birimi (CPU) veya mikroişlemci olarak adlandırılan çok küçük bir dikdörtgen yongadır. Bu, bilgisayarınızın "beynidir"-yönergeleri çeviren ve hesaplamaları gerçekleştiren kısımdır. Monitör, klavye, fare, yazıcı ve diğer bileşenler gibi donanım öğeleri genellikle donanım aygıtları veya aygıtlar olarak adlandırılır. Yazılım, donanıma ne yapacağını bildiren yönergeler veya programlardır. Bilgisayarınızda mektup yazmak için kullanabildiğiniz sözcük işleme programı bir yazılım türüdür. İşletim sistemi, bilgisayarınızı ve bilgisayarınıza bağlı aygıtları yöneten yazılımdır. Örneğin Windows yaygın bir işletim sistemidir. 5

7 Bilgisayar türleri Bilgisayarlar boyut ve özellik açısından çok çeşitlidir. Yelpazenin bir ucunda çok karmaşık hesaplamaları gerçekleştiren, birbirine bağlı binlerce mikroişlemciye sahip büyük bilgisayarlar olan süper bilgisayarlar yer alır. Diğer ucunda ise arabalara, TV'lere, müzik sistemlere, hesap makinelerine ve ev aletlerine katıştırılmış çok küçük bilgisayarlar bulunur. Bu bilgisayarlar sınırlı sayıda işi gerçekleştirmek üzere yapılmıştır. Bu bilgisayarlar sınırlı sayıda işi gerçekleştirmek üzere yapılmışlardır. Kişisel bilgisayar ya da PC, aynı anda bir kişinin kullanabileceği şekilde tasarlanmıştır. Bu bölümde, çeşitli kişisel bilgisayar türleri açıklanmaktadır: masaüstü bilgisayarlar, dizüstü bilgisayarlar, el bilgisayarları ve Tablet PC'ler. masaüstü bilgisayarlar, dizüstü bilgisayarlar, el bilgisayarları ve Tablet PC'ler. Masaüstü bilgisayarlar Masaüstü bilgisayarlar, masada kullanmak için tasarlanmışlardır. Normalde, diğer kişisel bilgisayar türlerinden daha büyük ve daha güçlüdürler. Masaüstü bilgisayarlar ayrı bileşenlerden oluşur. Sistem birimi olarak adlandırılan ana bileşen, genellikle masanın üstünde veya altında duran dikdörtgen kasadır. Monitör, fare ve klavye gibi diğer bileşenler sistem birimine bağlanır. Dizüstü bilgisayarlar ve küçük dizüstü bilgisayarlar Dizüstü bilgisayarlar, ince ekranlı, hafif ve taşınabilir PC'lerdir. Dizüstü bilgisayarlar pille çalışabildiğinden her yere taşıyabilirsiniz. Masaüstü bilgisayarlardan farklı olarak, dizüstü bilgisayarlarda CPU, ekran ve klavye tek bir kasada birleştirilmiştir. Kullanılmadığı zaman ekran klavyenin üstüne katlanır. Küçük dizüstü bilgisayarlar (genellikle mini dizüstü bilgisayar denir), sınırlı sayıda görev gerçekleştirmek üzere tasarlanmış küçük ve düşük maliyetli dizüstü bilgisayarlardır. Genellikle dizüstü bilgisayardan gücü daha azdır, bu nedenle esas olarak web'e gözatmak ve e-posta kontrol etmek için kullanılırlar. 6

8 Akıllı telefonlar Akıllı telefonlar, bilgisayarla aynı bazı özelliklere sahip cep telefonlarıdır. Akıllı telefonu telefon aramaları yapmak, Internet'e erişmek, kişi bilgilerini düzenlemek, e-posta ve metin iletileri göndermek, oyun oynamak ve resim çekmek için kullanabilirsiniz. Akıllı telefonlarda genellikle bir klavye ve büyük bir ekran bulunur. El bilgisayarları El bilgisayarları (kişisel dijital yardımcılar (PDA) olarak da adlandırılır) hemen her yere taşınabilecek kadar küçük, pille çalışan bilgisayarlardır. El bilgisayarları masaüstü veya dizüstü bilgisayarlar kadar güçlü olmasa da, randevuların planlanmasında, adres ve telefon numaralarının saklanmasında ve oyun oynanmasında kullanışlıdır. Bazılarının, telefon aramaları yapma veya Internet'e erişme gibi gelişmiş özellikleri vardır. El bilgisayarlarında klavye yerine parmağınızla veya ekran kalemi (kalem şeklinde bir işaretleme aracı) ile kullanılan dokunmatik ekran bulunur. Tablet PC'ler Tablet PC'ler, dizüstü bilgisayarlar ile el bilgisayarlarının özelliklerini birleştiren taşınabilir bilgisayarlardır. Dizüstü bilgisayarlara benzer şekilde, güçlüdürler ve yerleşik ekranları vardır. El bilgisayarları gibi, genellikle ekran kalemi yerine tablet kalem ile ekrana not yazmanıza veya resim çizmenize olanak sağlar. Ayrıca, el yazınızı yazılı metne dönüştürürler. Bazı Tablet PC'lerde ekran dönerek açılır ve altından bir klavye çıkar. 7

9 Bilgisayarın Hayatımızdaki Rolü Bilgisayar dışında hiçbir ürün modern hayatın özüne bu kadar somut olarak girmemiştir. Bilgisayarlar sosyal hayatımızın hemen her alanında karşımıza çıkmaktadır. Günümüzde bilgisayarlar, bast hesaplamaların dışında çok daha fazla işlevsel alanlarda kullanılmaktadır. Bugün, bir süpermarketin satılan ürünlerinin hem stokunun tutulması, hem de kasaya getirilen yüzlerce çeşit ürünün fiyatlarının okunmasında bilgisayarlar kullanılmaktadır. Her gün milyonlarca insanın kullandığı ATM (Automatic Teller Machine) denen otomatik para çekme makineleri başta olmak üzere tüm bankacılık sektöründe, sanal olarak dünyanın herhangi iki uç noktası arasındaki para aktarılması ve diğer bankacılık işlemlerinin yapılmasında yine bilgisayarlar kullanılmaktadır yılında The Economist dergisinde yayınlanan bir makalede verilen örnekler bilgisayar ve iletişim teknolojilerinin gelişimini gözler önüne sermektedir. Günümüzde 1000 dolara satın alabileceğiniz bir bilgisayar 1970 lerdeki 10 milyon dolar değerindeki ana bilgisayarlardan kat be kat güçlüdür. Bugün satılan herhangi bir otomobilde 1969 yılında aya gönderilen uzay mekiğinden daha fazla bilgisayar parçası bulunmaktadır larda bir telefon kablosu aynı anda 138 telefon görüşmesi taşıyabilirken, bugün bir fiber optik kablo 1,5 milyon görüşme taşıyabilmektedir. Kişisel kullanım olarak ; 1. Her hangi bir konuda belge oluşturup, rapor yazabilirsiniz, (dilekçe, özgeçmiş, sipariş formu) 2. Yazdığınız bilgileri kağıda dökebilirsiniz, 3. İşyerinde grafik uygulamalarında kullanabilirsiniz, 4. İş ile ilgili teknik resim çizimlerinde kullanabilirsiniz, 5. Belgeleri tarayarak bilgisayar ortamına atabilirsiniz, 6. Fotoğrafınızı bilgisayar ortamına atabilirsiniz, 7. Çeşitli konularda sunu hazırlayabilirsiniz, 8. Elektronik tablolarda hesaplama işlemleri yapabilirsiniz, 9. Birçok verinizi düzenli olarak listeleyebilirsiniz, 10. Fax-alıp gönderebilirsiniz, 11. İnternete bağlanabilirsiniz, 12. Mail alıp-gönderebilirsiniz, 13. Görüntülü haberleşebilirsiniz, 14. Yazarak haberleşebilirsiniz, 15. Film izleyebilirsiniz, 16. Oyun oynaya bilirsiniz, 17. Televizyon izleyebilirsiniz, 18. Müzik dinleyebilirsiniz, 19. Sayısal çalışan cihazlardan birkaç santim farkla yerinizi bulabilirsiniz,(gprs) 20. Evimizde otururken dünyanın öbür ucundaki bir arşive girebilir, kopya edebilirsiniz. 21. Evimizden veya işyerimizden bir çok resmi işi görebilirsiniz.(e-devlet, E- üniversite) Hayatımıza bu kadar somut etkisi olan ve geleceğimizle ilgili birçok kararların alındığı bir ortam olan bu makineleri daha iyi tanımak için zaman içindeki evrimine bakılmalıdır. 8

10 1.1.TARĐH ĐÇĐNDEKĐ GELĐŞĐMĐ Bilgisayarın gelişiminin, günümüzden 5000 yıl önce abaküsün bulunması ile başladığı söylenebilir. İnsanoğlu ilk defa abaküs kullanarak bir araç yardımı ile sayıları saymaya başlamıştır. Tarihsel süreç içerisinde kâğıt ve kalemin bulunması ile sayılarla işlemler kâğıt üzerine taşınmıştır. 17. yüzyıla gelene dek abaküs ve kâğıt kalem ile toplama işlemini gerçekleştiren başka bir makine keşfedilmemiştir yılında Blaise Pascal, vergi toplayıcısı olan babasına yardım edebilmek için ilk basit hesap makinesini icat etmiştir [Şekil 1.1]. Bir Şekil 1.1 Pascaline (Pascal) tekerlekten oluşan ve üzerinde sayılar olan bu basit makine, hesap makinelerinin atası sayılır. Pascal ın geliştirdiği bu hesap makinesinin adı Pascaline dir. Şekil 1.2 Hesap makinesi (Leibniz) 1673 yılına gelindiğinde Alman Gottfried Wilhelm von Leibniz, Pascaline yi geliştirerek çarpma işlemi de yapabilen bir makine haline getirmiştir [Şekil 1.2] yılında Fransız Charles Xavier Thomas de Colmar, dört işlem yapabilen bir hesap makinesi icat etmiştir. Colmar ın icat ettiği makinenin üzerinde çalışılarak Arithometer adı verilen mekanik hesap makineleri kullanılmaya başlanmıştır. Günümüzde anladığımız işleviyle bilgisayar mantığının temelini ilk olarak İngiliz matematik profesörü Charles Babbage ortaya atmıştır yılında Babbage, makineler ile matematik problemleri arasında doğal bir uyum olduğunun farkına varmıştır. Makinelerin bir işlemi hatasız tekrarlayarak sürekli yapabilmeleri, matematik yardımıyla da işlem basamaklarının basit şekilde tekrarı sağlanabilmektedir. Böylece sorun, matematik işlemlerinin makineler üzerinde nasıl yapılacağı merkezinde toplanmaya başlamıştır. Bu düşüncelerin toplamı ile bilgisayar teknolojisinin temelleri atılmıştır yılında Babbage bu sorunu çözebilecek ilk önerisini ortaya atmış, Difference Engine adını verdiği Şekil 1.3 Difference Engine (Babbage diferansiyel denklem çözümü yapabilen makineyi geliştirmeyi düşünmüştür [Şekil 1.3]. Lokomotif büyüklüğünde ve buharla çalışan bu makineyi, programları saklayabileceği ve hesaplamaları yapıp çıktı alabileceği bir düzenekte çalıştırmayı tasarlamıştır. 10 yılsüren çalışmaların sonunda bu ülküsüne ulaşamamıştır, ancak o zaman düşündüğü yapı bugün bizim kullandığımız bilgisayarların işlevine tıpatıp benzemektedir yılında Joseph-Marie Jacquard, delikli tahtayı (punch board) tasarlayarak eldeki 9

11 verilerin bu tahtaya basılıp saklanması fikrini ortaya atmıştır. Bu fikirden yararlanarak Babbage, Analitik Makine adı verilen genel amaçlı kullanımı olabilecek bir makine geliştirmiştir. Bu makine, bir mil etrafında dönerek delikli kartlara 50 basamaklı 1000 numara işleyebilecek ve delikli kartlardan da bir makine yardımı ile kâğıda baskı yapabilecek biçimde tasarlamıştır yılında, Amerikalı mucit Herman Hollerith, Jacquard ın delikli tahta buluşunu daha hızlı baskı yapabilen bir makinede geliştirip kullanmıştır [Şekil 1.4]. Tabulator denen bu makine ile ilk iş olarak Amerika Birleşik Devletleri nde nüfus sayımı yapmayı planlamıştır. Eski yöntemlere göre nüfus sayımı 10 yılda tamamlanırken, Hollerith in buluşu ile sayım 6 haftada bitmiştir. Hollerith, önce Tabulate Machine Company, daha sonra 1924 yılında International Business Machines (IBM) adı altında bir firma kurarak kendi delikli Şekil 1.4 Tabulator (Hollerith) kart okuyucusunu iş dünyasıyla da tanıştırmıştır. Sonraki yıllarda bilim adamları önemli ilerlemeler kaydetmişlerdir. Vannevar Bush, 1931 yılında diferansiyel denklem çözebilen hesap makinesi icat etmiştir da Iowa üniversitesi profesörlerinden John V. Atansoff ve asistanı Clifford E. Berry, Boolean Algebra işlemini, yani sadece 1 ve 0 değerlerini bilgisayar devrelerine uygulayarak ilk elektronik bilgisayar mantığını ortaya çıkarmıştır. Bilgisayar devrelerinde 1 ve 0 rakamları, devrenin sırasıyla, açık ve kapalı olduğunun anlaşılmasını sağlamaktadır. Bu mantıksal devrimin dayanağı da George Boole un her matematiksel denklemi basitçe doğru ya da yanlış olarak simgeleyen ikili (binary) cebir sistemini keşfetmesidir. Bilgisayarlar beş döneme ayrılarak sınıflandırılmışlardır. Bilgisayarlar beş döneme ayrılarak sınıflandırılmışlardır Birinci Nesil Bilgisayarlar ( ) Bu dönem yılları arasını kapsar. Birinci nesil bilgisayarları diğer dönemlerden ayıran özellikler, vakum tüplerinin bulunması ile vana ve tel devrelerden oluşmasıdır. Bu dönemin bilgisayarlarında elektrik akımı, vakum tüpleri aracılığıyla denetlenmektedir, verileri saklayabilmek için de manyetik davullar bulunmaktadır. Bu bilgisayarlar özel işlemler yapmaları için üretildiklerinden, kullanım alanları da sadece bu özel işlemlerin yapılmasıyla sınırlı kalmıştır ve çalışmaları çok yavaştır Đkinci Nesil Bilgisayarlar ( ) 1948 yılında transistörün bulunuşu ile bilgisayar dünyasında ilerlemeler müthiş bir ivme kazanmıştır. Transistörler, ilk defa 1956 yılında bilgisayarlarda kullanılmaya başlanmıştır. Bu dönemin en belirgin buluşu, transistörlerin vakum tüplerinin yerini alarak makine boyutlarının küçülmesini, birinci nesil makinelere göre daha hızlı çalışmasını sağlaması ve makine dilinin yerine programlama dillerine geçilmiş olmasıdır. Makine Şekil 1.5 Analog Bilgisayar (Heath) 10

12 dilinde kullanılan Assembly yerine, uzun ve zor olan ikili (binary) kodları ikinci nesil bilgisayarlarla birlikte programlama diline dönüştürülmüştür. Böylece birinci nesildekiler gibi her amaç için makine üretmek yerine, her amaç için program yazılmaya başlanmıştır. COBOL ve Fortran dilleri bu dönemde geliştirilmiştir. Bu dönemde bilgisayarlar iş dünyasına da girmiştir. Mali bilgilerin işlendiği bilgisayarlar ve programlar üretilmiştir. Bu dönemde Heath firması elektronik analog bilgisayarı [Şekil 1.5], IBM ise IBM 1401 adıyla ilk endüstriyel bilgisayarı üretmiştir Üçüncü Nesil Bilgisayarlar ( ) Vakum tüplerinin yerini alan transistörler, bilgisayar tarihinde çok önemli bir buluş olmuştur. Ancak bilgisayarlar elektronik devrelerindeki çabuk ısınmadan dolayı uzun süre çalıştırılamamaktadır yılında, Texas Instruments mühendislerinden Jack Kilby, bütünleşmiş devre (IC - Integrated Circuit) buluşuyla ısınma sorununu çözümlemiştir. IC, üç elektronik parçanın küçük silikon disklerde birleştirilmesiyle oluşan bir devredir. Bilim adamları tek bir yonganın üzerine çok daha fazla transistör ekleyerek yarı iletkenleri (semi-conductor) icat ederler. Sonuçta yongaların içerisine ne kadar çok transistör eklenirse, bilgisayarların boyutu da o kadar küçülmektedir. Bu döneme damgasını vuran ikinci gelişme de, bilgisayarlar için işletim sistemi geliştirilerek çok sayıda, farklı programlar çalıştırılabilmesidir Dördüncü Nesil Bilgisayarlar ( Günümüze) Dördüncü nesil bilgisayarları diğer dönemlerden ayıran özellik, milyonlarca transistörün tek bir bütünleşik devre yongası (Integrated Circuit Chip) üzerinde toplanarak, mikro işlemcilerin bulunması ve karmaşık programlama dillerine geçilmesidir. IBM, 1981 yılında, insanları ilk defa kişisel bilgisayarlar (PC - Personal Computer) ile tanıştırmıştır [Şekil 1.6]. Bu tarihten itibaren bilgisayarlar büyük endüstriyel ve askeri amaçlı çalışmaların dışında; evlere, okullara ve işyerlerine girmiştir. Bilgisayarların bu gelişimi, sonraki yıllarda masaüstü ve dizüstü bilgisayarlar olarak gündelik hayatımızın ayrılmaz bir parçası olmalarını sağlamıştır. Şekil 1.6 PC (IBM) Daha sonra, bilgisayarların günlük hayatın her alanında yerini alması ile bu makinelerin birbirleriyle bağlantılarının nasıl yapılacağı sorusu gündeme gelmiştir. Bu sorun, ağ bağlantı topolojilerinin keşfine ışık tutmuştur. Yerel Ağ Bağlantısı (LAN - Local Area Network) ya da telefon kabloları gibi ağ altyapıları kurularak bilgisayarlar birbirleriyle iletişime geçirilmiştir. Ağ bağlantıları daha da geniş kapsamlı düşünülerek, bugün çoğu insanın her gün yaptığı, televizyon izlemek gibi bir iş olarak gördüğü İnternet kavramı oluşmuştur. Yerel ağ bağlantısı yapıldıktan sonra İnternet, dünyanın herhangi iki yerindeki bilgisayarlar arasında iletişimi sağlayan bir buluş olmuştur Beşinci Nesil Bilgisayarlar (Günümüzden - Geleceğe) Beşinci nesil bilgisayarların günümüze damgasını vuran gelişmeleri, paralel işleme (parallel-processing) ve büyük ölçekli bütünleşmiş devrelerin bulunmasıdır. Bu gelişme ile milyonlarca transistör tek bir yongada toplanıp, milyarlarca işlemi salise ile ifade edilebilecek zaman dilimlerinde gerçekleştirebilmektedir. İnsanoğlunun hayal gücüne paralel buluşlar gerçekleştirmesinin sonu olmadığından, bu dönemin sonu belirtilememektedir. 11

13 1.2. BĐLGĐSAYARIN ANA BĐRĐMLERĐ Giriş birimleri (Input units) Verilerin bilgisayara girişini sağlayan, klavye, fare, mikrofon, tarayıcı, kamera vb. aygıtlardır. Merkezi işlem birimi (CPU - Central processing unit) Bilgisayarın beyni olarak kabul edilen mikro işlemcidir, gelen bilgilerin hangi birime gideceğine karar verir. Temel olarak üç kısımdan oluşur: Aritmetik - mantık birimi Aritmetiksel ve mantıksal işlemlerin yürütüldüğü birimdir. Yapılacak işlemlerin türü ve işleme girecek değerler bellekten alınır, işlem sonuçları ise tekrar belleğe gönderilir. Herhangi bir zamanda bu birimde yalnızca tek bir işlem yapılabilir. Bellek birimi Bilgisayarda işleme girecek programların, çalışması sırasında saklanmasını sağlayan birimdir. Aritmetik-mantık biriminden alınan sonuçlar bu birimde saklanır. Kontrol birimi Bilgisayarın bütün birimleri bu birim aracılığıyla denetlenir. Bu birim bilgisayarın yönetim birimidir. Çıkış birimleri (Output units) Çıkış bilgilerinin alındığı ekran, yazıcı, hoparlör vb. aygıtlardır. Depolama birimleri (Storage units) Verinin gerektiği anda erişilmek üzere saklanmasına yarayan, sabit ya da taşınabilir disk, disket, CD, DVD, USB bellek vb. aygıtlardır. 12

14 1.3. DONANIM Bilgisayarın üzerinde bulunan tüm fiziksel elektronik birimlere donanım (hardware) denir. Tüm donanım aygıtları mikro işlemci tarafından kontrol edilir. Donanımı oluşturan birimler, üretim sırasında tasarlanan anakart, yongalar, devreler, güç ünitesi ve bilgisayarın yardımcı üniteleri olan ekran, klavye, fare, yazıcı, tarayıcı, hoparlör, kamera, CD/DVD sürücüsü, disket sürücüsü, sabit disk, modem, ağ adaptörleri, ses/ekran/tv kartları vb. aygıtlardır. Bilgisayar donanımı; giriş birimleri, sistem birimleri, çıkış birimleri ve saklama birimleri olarak sınıflandırılabilir Giriş Birimleri Klavye (Keyboard) Bilgisayarda kontrol komutları ve veri girmek için kullanılan, üzerinde harf, rakam ve işaret tuşlarıyla özel işlevleri bulunan bir grup tuşun yer aldığı en temel giriş birimidir. Sağ kısımda yalnızca rakamların bulunduğu sayısal alan, hareket tuşları ve yardımcı tuşlar bulunur. Üst kısımda ise çeşitli programlarda kullanılabilecek olan fonksiyon tuşları yer alır. Bazı yeni klavyelerde en üstte ya da kenar kısımlardainternet tarayıcısı, ses, hesap makinesi, çoklu ortam vb. işlevler atanmış tuşlar da bulunmaktadır. Klavyeler temel olarak, harf grubu Q tuşuyla başlayanlar (Qklavye) ve F tuşuyla başlayanlar (F-klavye) olmak üzere iki gruba ayrılırlar. Fare (Mouse) İşaretleme, seçme ya da çizim vb. özel işlemlerde kullanılan bir, iki ya da daha fazla düğmeli küçük giriş aygıtıdır. Kızıl ötesi, Bluetooth ya da radyo dalgalarıyla çalışan kablosuz fareler yaygın olarak kullanılmaktadır. Fare herhangi bir yönde hareket ettirildiğinde, ekran üzerinde bir fare imleci farenin hareketlerini izler, ikisinin tüm hareketleri birbirine bağlıdır. Fare imleci doğru yere geldiğinde, bir işi ya da işlemi başlatmak için farenin düğmelerinden sol taraftakine basılır. Sağ tuş ise genelde yardımcı işlemlerde kullanılır. Solak kullanıcılar için bu yapı değiştirilebilmektedir. Fareler, standart toplu ve optik olmak üzere iki gruba ayrılır. Tarayıcı (Scanner) Resim ve fotoğrafları sayısallaştırmak için kullanılan optik aygıttır. Bu sayede kâğıt üzerindeki resimler, fotoğraflar; sayfa düzeni, masaüstü yayıncılık programları aracılığıyla metinlerle birleştirilebilir ya da bir CAD 1 çizimine dâhil edilebilir. Benzer biçimde yazılar OCR 2 yazılımları yardımıyla kâğıt üzerinde göründüğü biçimde bilgisayar ortamına taşınabilir. 13

15 Sistem Birimleri Anakart (Motherboard/Mainboard) Merkezi İşlem Birimini (CPU - Central Processing Unit), uygun mikro işlemciyi ve destek entegrelerini, bunların yanında ses kartı, modem, ağ bağdaştırıcısı vb. için PCI 3, ekran kartı için AGP 4 ya da PCIe 5 genişleme yuvalarını, bellek yuvalarını, aynı zamanda bilgisayarın dâhili yollarına erişim veren genişletme yuvalarını içeren ana baskı devrekartıdır. Kimi zaman ses, görüntü ya da ağ bileşenleri anakart ile bütünleşik (onboard) olabilir. RAM 6 RAM mikro işlemcili sistemlerde kullanılan bir tür veri deposudur. Bilgisayarlar işlem yaparken program kodları ve veri tutmak için RAM kullanırlar. RAM, genellikle bilgisayardaki ana hafıza ya da birincil depo; yükleme, gösterme, uygulamaları yönlendirme ve veri için çalışma alanı olarak düşünülür. RAM in karakterini tanımlayan özelliği bütün hafıza noktaları neredeyse aynı hızda erişilebilir olmasıdır. Diğer teknolojilerin çoğu belirli bir bit veya byte okuduklarından gecikmelere neden olur. Birçok RAM türü uçucudur. Bunun anlamı disk ve kaset gibi hafıza depolama aygıtlarından farklı olarak bilgisayar kapatıldığında içerdiği veriyi kaybetmesidir. RAM ler kapasite (MB), hız (MHz) ve erişim süresi (ns 7 ) gibi özelliklerine göre farklılık gösterir. Temelde statik ve dinamik olarak iki gruba ayrılır. Statik RAM Pahalı, ancak çok hızlı bir RAM çeşididir. Genellikle işlemcilerin önbelleklerinde (cache) kullanılır. Dinamik RAM Sistemin ana belleğini oluşturmak için kullanılan RAM çeşididir. Günümüzde en sık kullanılan dinamik RAM ler SD-RAM 8 ve DDR-RAM 9 lerdir. 1 CAD: kıs. Computer Aided Design, Bilgisayar Destekli Tasarım. 2 OCR: kıs. Optical Character Recognition, Optik Karakter Tanıma. 3 PCI: kıs. Peripheral Component Interconnect (Çevrebirim Bileşen Bağlantısı), Intel tarafından geliştirilen yerel veri yolu standardı. 4 AGP: kıs. Accelerated Graphics Port (Hızlandırılmış Grafik Bağlantısı), yüksek hızlı grafik kartlarını bilgisayarın ana kartına noktadan noktaya yönlendirmek için kullanılan bağlantı. 5 PCIe: kıs. PCI Express, PCI dan farklı olarak noktadan noktaya seri fiziksel katman iletişim protokolleri kullanarak daha da hızlı bağlantı sağlayan veri yolu standardı. 6 RAM: kıs. Random Access Memory, Rastgele Bellek Erişimi. 7 ns: kıs. nano second, saniyenin milyarda birine eşit zaman birimi, nano saniye. 8 SD-RAM: kıs. Synchronous Dynamic RAM, Senkronize Dinamik RAM. 9 DDR-RAM: kıs. Double Data Rate RAM, Çift Veri Aktarmalı RAM.. 14

16 Bağlantı noktaları (Port 10 ) Bilgisayarın, yardımcı diğer birimlerle (yazıcı, tarayıcı, taşınabilir disk vb.) veri aktarımının yapılmasını sağlayan bağlantı birimleridir. Yazıcı için paralel (LPT), veri alışverişi yapılacak herhangi bir çevrebirimi için seri bağlantı noktası (COM1, COM2 vb.) kullanılır. Fare ve klavye için önceleri COM, daha sonra PS/2 seri bağlantı noktaları kullanılırken günümüzde neredeyse tüm donanımlar için USB adı verilen seri yapılı bağlantı noktası kullanımı yaygınlaşmıştır. Kimi bilgisayarlarda, gerçek zamanlı ve yüksek hızlı sayısal görüntü ve ses aktarmaya yarayan, IEEE 1394 veya i.link olarak da bilinen FireWire ya da yalnızca görüntü çıkışı veren S-Video bağlantı noktası da bulunmaktadır. Ağ bağdaştırıcısı (Ethernet adapter) Ethernet, IEEE standardında tanımlanmış ve geniş bir kullanıma sahip LAN 12 teknolojisidir. Ethernet, verinin ağa bağlı bilgisayarlar arasında bir çarpışma (collision) olmadan hareket ettiğinden emin olmak için CSMA/CD 13 standardını kullanır. Standart Ethernet 10 Mbps 14 hızında veri gönderirken, Hızlı Ethernet (Fast Ethernet) 100 Mbps, Gigabit Ethernet ise 1000 Mbps hızında veri gönderebilir. Güç kaynağı (Power supply) Bilgisayarın, prizden 220 Volt elektriği alıp sistemin ihtiyacı olan 5 Volt ve 12 Volt doğru akım gerilimine dönüştüren parçasıdır. Bilgisayar güç kaynakları genelde Watt cinsinden ölçülür. 90 W düşük seviyeden 300 W yüksek seviyeye kadar çeşitlilik gösterirler. Eğer bilgisayarın güç kaynağı bozulursa hiçbir aygıt çalışmaz. Güç kaynağı bilgisayardaki ısı kaynaklarının başında gelir, havalandırılması için ayrı bir pervaneye ihtiyaç vardır. 10 Buradaki fiziksel port kavramı, ağ bağlantısını sağlayan port ile karıştırılmamalıdır. 11 IEEE: kıs. The Institute of Electrical and Electronics Engineers, elektrik, elektronik, bilgisayar, otomasyon, telekomünikasyon ve diğer birçok alanda, mühendislik teori ve uygulamalarının gelişimi için çalışan, kâr amacı olmayan, dünyanın önde gelen teknik organizasyonu. 12 LAN: kıs. Local Area Network, Yerel Alan Ağı. 13 CSMA/CD: kıs. Carrier Sense Multiple Access / Collision Detection, Taşıyıcı Duyarlı Çoklu Erişim / Çarpışma Tespiti. 14 Mbps: Megabits per second, saniyede 1 megabit veri akışına karşılık gelen hız birimi.. 15

17 Görüntü bağdaştırıcısı (Display adapter) Bilgisayar ekranına görüntü getirilmesini sağlayan ekran kartıdır. Ekran çözünürlüğü ve frekans ayarları, satın alınan ekranın özelliklerine de bağlıdır. Ekran kartı satın alınırken üzerindeki RAM ve hangi türden bağlantıya sahip olduğu (PCI, AGP, PCIe) önemlidir. Anakart üzerinde AGP ekran kartları AGP, PCIe ekran kartları PCIe yuvasına takılır yılına kadar 64, 128 ya da 256 MB RAM li AGP ekran kartları yaygın olarak üretilip satılmakta iken, günümüzde AGP desteği olan sadece birkaç yeni anakart bulunmaktadır. Yeni birçok ekran kartı sadece PCIe de kullanılabilecek şekilde, pek çok anakart da daha hızlı veri aktarımına izin veren, ayrıca diğer parçaları da destekleyen PCIe yuvasına sahip şekilde üretilmektedir. Bugün piyasada, 256 ya da 512 MB DDR- RAM li PCIe ekran kartları yaygınolarak satılmaktadır. Bu ekran kartlarında görüntüyü analog olarak aktaran VGA ya da SVideo, sayısal olarak aktaran DVI 15 bağlantı noktaları bulunmaktadır. Ses kartı (Sound card) Bilgisayar için, sayısal olarak kayıt edilmiş bir ses ya da müzik dosyasını, hoparlör ya da kulaklık üzerinde çalmaya olanak tanıyan eklenebilir bir genişletme kartıdır. Temelde bir ses kartının görevi, Analog/Sayısal çevirici yonga aracılığıyla analog ses sinyalini ses kartı girişinde sayısal ses sinyaline, sayısal ses sinyalini de ses kartı çıkışında analog ses sinyaline çevirmektir. Dâhili olarak PCI ya da PCIe kart yuvalarına takılan kart türleri olduğu gibi, harici olarak USB bağlantı noktasına bağlanan, PCMCIA 16 yuvalarına takılan ve profesyonel alanlarda kullanılmak üzere güvenlik duvarı girişine de bağlanabilen sürümleri mevcuttur. Ayrıca anakart üzerinde bütünleşik sunulan ses yongaları da bulunmaktadır. Ses kartlarını kalite olarak birbirinden ayıran temel özellikler bit çözünürlüğü (örneğin 16 bit veya 24 bit), maksimum örnekleme kalitesi 15 DVI: kıs. Digital Visual Interface, Sayısal Görsel Arabirim, LCD ekran ya da sayısal projektör gibi sayısal cihazların bağlantısı için tasarlanan grafik arabirim standardı. 16 PCMCIA: kıs. Personel Computer Memory Card International Association, Uluslararası Kişisel Bilgisayar Bellek Kartı Kurumu, PC kartları olarak adlandırılan kredi kartı büyüklüğünde kartlar üreten, pek çok firmanın katılımıyla oluşturulmuş standart.. 16

18 (örneğin 96, 128 veya 192 khz), gürültü filtresi, sıklık aralığı ve maksimum kanal sayısıdır. Normal ses kartları bütünleşiklerden farklı olarak hızlandırıcı yongalara sahiptir, bu sayede işlemcinin performansını düşürmezler. Analog giriş ve çıkışlar stereo bağlantı noktası biçiminde uluslararası standartlara göre renklendirilirler. Pembe bağlantı mikrofon girişini (mono), mavi bağlantı harici girişi, yeşil bağlantı ise kulaklık ya da ön hoparlörlerin çıkışını belirtir. Yeni nesil ses kartlarında turuncu bağlantı merkez hoparlörün, siyah bağlantı yan hoparlörlerin, gri bağlantı arka hoparlörlerin çıkışını ifade eder. Ses kartları ayrıca sarı renkte oyun çubuğu (joystick) girişi ya da kare şeklinde optik giriş çıkışa da sahip olabilirler. USB 17 Microsoft, Compaq, National Semiconductor ve diğer 25 USB üyesi tarafından geliştirilmiş olan USB; klavye portu, paralel portlar, oyun portu ve seri portların yerine, yüzün üzerinde USB uyumlu aygıtı tek bir bağlantı ile almayı gerçekleştiren veriyoludur. Bu tek bağlantı dokuz pin seri bir porttan da basittir, çünkü sadece dört pini vardır. Fiziksel olarak bilgisayara takılmış tek bir aygıt görünür, Tak ve Çalıştır (Plug and Play) özelliği sayesinde bilgisayarın yeniden başlatılmasına gerek yoktur. USB, seri portlardan daha hızlı olmak üzere tasarlanmıştır. Bu standarta göre, seri bir arabirimin yaklaşık 100 kbps hızına karşılık, 12 Mbps hıza kadar veri transfer edebilen bir arabirim tanımlanır. Bu hız, düşük çözünürlüklü video konferans gibi telefon uygulamalarına ulaşmak üzere belirlenmiştir. USB, kullanılan çevre aygıtı türüne göre ayrılan dört veri transfer tipini algılar; yığın, kesme, eşzamanlı ve denetim. Yazıcı, tarayıcı ve sayısal (digital) kameralar yığın vericilerdir. Klavye ve oyun çubukları (joystick) kesme aktarımını kullanırlar. Telekomünikasyon uygulamaları ise, belirli bir sırada ve kesintisiz bir akış halinde dağıtılması gereken eşzamansız aktarmayı kullanır. Disket sürücüsü (Floppy disk drive) Disket kullanabilmek için bilgisayarın üzerinde bulunması gereken sürücüdür. Disket sürücüleri (A:) ya da (B:) olarak tanınır. Disket sürücüsünde 3,5 inç çapında, 1,44 MB kapasiteli çift yüzlü-yüksek yoğunluklu disketler kullanılır. USB yığın depolama aygıtlarının ucuzlaması ve yaygınlaşmasıyla artık eskisi gibi sıklıkla kullanılmamaktadır. 17 USB: kıs. Universal Serial Bus, Evrensel Seri Veriyolu.. 17

19 CD-ROM 18 sürücüsü CD kullanabilmek için bilgisayarın üzerinde bulunması gereken sürücüdür. CD-ROM sürücüleri veri transfer hızlarına göre üretilmiştir, iki hızlıdan (2x) başlamak üzere 52 hızlıya (52x) kadar olanları vardır. En ünlü iki CD-ROM sürücüsü arabirim kartı SCSI ve ATAPI dir. Bunlardan en sık kullanılan ATAPI 19, Western Digital firması tarafından 1994 yılında sunulmuştur, anakart üzerindeki IDE 20 bağlantı noktası üzerinden kullanılır. CD yazıcı (CD-RW) Çeşitli hızlarda üretilen CD kayıt aygıtlarıdır. CD-RW (Re-Writeable) sürücülerinin üzerinde yazan üç grup rakam vardır. Birincisi herhangi bir yazılabilir (recordable) CD ye yazma, ikincisi tekrar yazılabilir (rewritable) CD ye yazma, üçüncüsü ise CD okuma hızını belirtir. 52/32/52 ye kadar hızlarda olan modelleri bulunmaktadır. Her CD yazıcının belli bir ömrü vardır, genellikle 2 yıl içerisinde sürekli kullanılan bir CD yazıcının kafa denilen okuyucu bölümü bozulur. DVD 21 sürücüsü DVD kullanabilmek için bilgisayarın üzerinde bulunması gereken sürücüdür. 16 hızlıya (16x) kadar olanları bulunmaktadır. DVD sürücüsü aynı zamanda bir CD sürücüsü ve yazıcısıdır. CD ile benzer bir biçimde, DVD yazıcı (DVD-RW) aygıtları da gün geçtikçe yaygınlaşmaktadır.. 18 CD-ROM: kıs. Compact Disc - Read Only Memory. 19 ATAPI: kıs. Advanced Technology Attachment with Packet Interface. 20 IDE: kıs. Integrated Drive Electronics, Bütünleşik Sürücü Elektroniği. 21 DVD: kıs. Digital Versatile Disc, Sayısal Çokyönlü Disk. 18

20 Çıkış Birimleri Ekran (Monitor) Bilgisayarın renkli olarak metin ya da grafik gösterebilen bir görüntü çıkış aygıtıdır. Teknolojisi gereği, tüplü (CRT 22 ) ve LCD 23 olmak üzere iki türü vardır. Tüplü ekranların frekansı, en belirleyici özellikleri arasında sayılabilir. Verinin ekrana birim saniyede çarpmasına frekans denir. Piyasada frekansı 100 MHz in üzerinde görüntü veren ekranlar bulunmaktadır. Yüksek frekanslı bir ekrana sahip olmak, bilgisayarın aktardığı görüntünün titreşimsiz hissedilmesi ve görüntü kalitesi açısından önemlidir. Eskiden yalnızca dizüstü bilgisayarlarda kullanılmakta olan LCD ekranlar, az yer kaplamaları, düşük enerji tüketimleri ve çok düşük radyasyon yaymaları avantajlarına paralel olarak fiyatlarının da ucuzlaması sonucu masaüstü bilgisayarlarda da yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. LCD ekranların tepki süresi, en belirleyici özellikleri arasında sayılabilir. İlerleyen teknoloji sayesinde tepki süresi 1 milisaniyeye kadar inmiştir. Bu süre ne kadar düşükse, LCD teknolojisi gereği, hızlı görüntü değişimi sırasında yaşanan gölgelenme sorunu en aza iner. Her iki tip ekranın belirleyici özelliklerinden biri de büyüklüğüdür. Büyüklük ölçü birimi inç tir. Günümüzde sıklıkla, dizüstü bilgisayarlarda 12 ve 14 inç, masaüstü bilgisayarlarda 15 ve 17 inç, görsel uygulamalar için ise 19 ve 21 inç ekranlar kullanılmaktadır. Hoparlör (Speaker) Gücünü doğrudan ses kartının çıkışından alıp sesi dışarıya ulaştıran aygıtlardır. Özel bir hoparlör sisteminde genellikle amplifikatör bulunur. Amplifikatörü beslemek için şehir elektriğinden yararlanmak gerekmektedir. Hoparlörler manyetik alan yaratırlar, bunun için hoparlörlerin korunmalı olduğundan emin olunması gerekir. Hoparlörlerin manyetik alan oluşturması sabit disk ya da disketlere zarar verebilir, bu nedenle hoparlörleri bu aygıtların yakınında bulundurmamakta yarar vardır. Yazıcı (Printer) Bilgisayar çıktısını bir kâğıda ya da filme döken bilgisayar çevre birimidir. Baskı yöntemine göre siyahbeyaz ya da renkli, nokta vuruşlu (dot matrix), mürekkep püskürtmeli (inkjet) ve lazer yazıcılar vardır. Yazıcıların fiyatları hızına, çözünürlüğüne, gürültü seviyesine, kullanım kolaylığına, sayfa yönetim tekniğine, baskı mekanizmasına ve kalitesine göre çeşitlilik gösterir.. 22 CRT: kıs. Cathode Ray Tube, Katot Işın Tüpü. 23 LCD: kıs. Liquid Crystal Display, Sıvı Kristal Ekran. 19

21 Saklama Birimleri Sabit disk (Hard disk drive) Bilgisayar üzerinde sabit olarak bulunan ve veri kaydetmek için kullanılan manyetik sığalardır. Hızlı çalışırlar, uzun ömürlü ve yüksek kapasitelidirler. Diskin dönüş hızı (5400 veya 7200 rpm 24 ), veri kapasitesi (GB veya TB 25 ) ve disk büyüklüğüne (3,5 veya 2,5 inç) göre çeşitleri vardır. Günümüzde 1 TB a kadar 3,5 inçlik masaüstü, 320 GB a kadar 2,5 inçlik dizüstü bilgisayar sabit diskleri bulunmaktadır. Ayrıca, koruyucu kutu içinde, USB üzerinden bilgisayara bağlanabilen harici sabit diskler de sıklıkla kullanılmaktadır. Bilgisayara birden fazla sabit disk takılabilir. Bu diskler aynı veri kablosu ile bağlı olduğunda biri master (ana), diğeri slave (köle) olarak tanımlanırlar. İki adet veri kablosu kullanıldığında sabit diskler birincil master (C:), birincil slave (D:), ikincil master (E:) ve ikincil slave (F:) olmak üzere tanımlanabilirler. Sabit diskler bağlantı arabirimlerine göre SATA, PATA (IDE) ve SCSI olarak üçe ayrılırlar. SATA 26, günümüzde sıklıkla kullanılan bir veri taşıma teknolojisidir. Sabit disk, yüksek hızlı veri aktarımı sağlayan ve diğer bağlantı arabirimlerine göre daha ince, 7 iletkenli bir veri kablosu üzerinden anakarta bağlanır. SATA saniyede 150 MB, SATA II ise 300 MB veri aktarımı sağlar. PATA 27 ya da eski adıyla IDE, saniyede 133 MB a kadar veri aktarımı sağlayan bağlantı arabirimidir. Günümüzde yerini SATA ya bırakmakta olan PATA, sürücülerle 40 ya da 80 iletkenli bir veri kablosu üzerinden bağlanır. SCSI ile karşılaştırıldığında daha ucuz olması nedeniyle kişisel bilgisayarlarda tercih edilmiştir. SCSI 28, IDE disklere göre daha esnek yapıya sahip olduklarından, sunucu ve iş istasyonu gibi güçlü sistemlerde tercih edilen sürücü arabirimidir. SCSI sabit disklerin disk denetleyicileri sürücünün üzerinde olduğundan bilgisayarın işlemcisine yüklenmezler. SCSI saniyede 640 MB a kadar veri aktarım hızını desteklemektedir. Disket (Floppy disk) Manyetik olarak bilgi depolamaya yarayan 3,5 inç çapında bir plaktır. Genellikle veri taşıma, program çalıştırma vb. işler için kullanılır. 1,44 MB lık veri saklama kapasitesiyle, USB yığın depolama aygıtları, CD ler ve DVD ler karşısında eski işlevini kaybetmiş durumdadır. 24 rpm: kıs. round per minute, dakikadaki dönüş sayısı bit = 1 byte byte = 1 kilobyte (KB) KB = 1 megabyte (MB) MB = 1 gigabyte (GB) GB = 1 terabyte (TB) 26 SATA: Serial Advanced Technology Attachment, Seri Gelişmiş Teknoloji Bağlantısı. 27 PATA: Parallel Advanced Technology Attachment, Paralel Gelişmiş Teknoloji Bağlantısı. 28 SCSI: ( skazi okunur) Small Computer System Interface, Küçük Bilgisayar Sistemleri Arabirimi.. 20

22 CD Bilgiyi saklamak için sıkıştırılmış disk teknolojisi kullanan bir disk aygıtıdır. CD ler 700 MB veri taşıyabildiğinden bilgisayar dış donanımının en çok ihtiyaç duyulan birimlerinden biridir. CD yazıcılarda kullanılmak üzere yazılabilir (recordable) ve tekrar yazılabilir (rewritable) türleri bulunmaktadır. Veri depolama, program kurma, müzik dinleme, görüntü izleme vb. işlemler CD-ROM üzerinden CD lerle yapılmaktadır. Günümüzde yerini daha fazla veri saklayabilen DVD lere bırakmaya başlamıştır. DVD Genellikle 4,7 GB, çift katmanlı yazmaya uygunsa 8,5 GB veri saklayabilen özel bir tip CD dir. Başlarda yalnızca video görüntüleri için tasarlanan ve açılımı Digital Video Disc olan DVD, günümüzde çok amaçlı olarak veri saklama ve yedekleme, yüksek çözünürlüklü görüntü izleme, program kurma vb işlemler için kullanılmaktadır. USB yığın depolama aygıtı USB disk, flash bellek ya da flash disk olarak da bilinen, USB üzerinden kolaylıkla takılıp çalıştırılabilen, fiyatı, veri kapasitesi ve taşıma kolaylığı nedeniyle günümüzde sıklıkla kullanılan küçük ve hafif aygıtlardır. 32 GB a kadar uzanan veri kapasitesi ve 1 milyon kereye kadar yazma-silme işlemine izin vermesi nedeniyle, özellikle veri taşımada disket, CD, hatta DVD lerin yerini almıştır. 21

23 Donanım Kullanım Püf Noktaları a. Bilgisayar Montajında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar 1. Bilgisayar montajından önce ya da bir kart ekleme durumunda öncelikle bilgisayar ile elektrik enerjisi bağlantısının tamamen kesik olmasına dikkat edilmelidir. 2. Elektronik parçalar özellikle sabit diskler manyetik alandan etkilenirler. Bu nedenle bilgisayarı ve elektronik parçaları manyetik alandan uzak tutmak gerekir. 3. Bilgisayar parçaları, elektronik malzemeden meydana geldikleri için statik enerjiden de elektrik enerjisinden olduğu gibi direkt olarak etkilenirler. Yani insan vücudunda birikmiş şekilde bulunan statik enerjiden etkilenip kolayca bozulabilirler. Bu nedenle bilgisayar montajına başlamadan önce kısa bir süreliğine toprakla ilişkisi olan bir metale ya da duvara dokunulup vücuttaki statik enerjinin boşaltılması sağlanmalıdır. Statik enerjinin toprağa verilmesi için yapılmış şaseleme bilezikleri de kullanılabilir. 4. Ayrıca parçaları monte ederken diğer parçalar ile birbirlerine zarar vermemeleri için birbirine değmeyecek şekilde monte edilmelidir. 5. Elektronik suyla temas ettirilmemelidir. Su elektronik parçaları kullanılmaz hale getirebilir b. Sabit Disk Püf Noktaları 1. Sabit diskler darbelere karsi son derece duyarlidir. Bir disk 10 cm'den düsse bile hasar görebilir. Bu durumda disk kafasi disk plakasi üzerinde ziplar ve küçük partiküller koparir. Bu partiküller disk içinde dagilarak kafanin daha fazla ziplayip zamanla daha fazla zarar olusmasina yol açar. Bu da disk üzerinde yazilan bilgilerin okunamamasina, hatta isletim sisteminin (yani bilgisayarin) açilmamasina yol açar. Bu yüzden bilgisayarnizi darbelere karsi korumali, disk söküp takarken dikkat etmelisiniz. 2. Yeni bazi disklerde darbe koruma sistemi vardir. Bunlarda disk kafasi süspansiyonludur. Bu tür diskler tercih edilebilir. 3. Bazi diskler (özellikle de yüksek devirli olanlar) asiri isinabilir. Bu yüzden ve diger aygitlar titresimli çalisabileceginden, diski kasa içinde baska bir aygitla taban tabana yerlestirmemekte fayda vardir. 4. Disk üzerinde dosyalar çok daginik bir biçimde yer alabilir. Çünkü bir dosya yazilirken ilk bos buldugu sektöre yazilir. O yer dolarsa geri kalani baska bir yerdeki sektöre yazilabilir. Çünkü arada yazilip silinen dosya ve programlar bosluklar yaratir. Bu da diskten okuma hizini yavaslatir. Disk birlestirme yazilimlari ("defrag" yazilimlari) bu sorunu ortadan kaldirarak diskteki dosyalari yanasik düzen dizer. 5. Bir disk iki mantiksal bölüme ayrilabilir. Böylece bir disk iki ayri sürücü halinde ayri ayri formatlanabilir. 6. Bir diskteki dosyalari sildiginizde dosyalar degil, aslinda adresleri silinir. Yani Norton Unerase gibi programlarla silinen dosyalari geri kurtarmanin yolu vardir. Ancak bu islem dosyanin silinmesi üzerinden çok geçmeden yapilmalidir. Çünkü diske yeni dosyalar yazildikça, adresleri silinen dosyalarin üzerine yazilip bunlari kurtarilamaz hale getirilebilir. Neyse ki Windows da sildiginiz dosyalar önce Geri Dönüsüm kutusu adi verilen özel bir klasöre aktarilir. Bu kutuyu bosaltmamissaniz, içindeki dosyalari geri alma sansiniz vardir. 22

24 1.3.5.c. Bellek Püf Noktaları 1. Farkli tipte bellekleri karma olarak kullanmanizi önermeyiz. Çünkü sistem düsük hizda olanin hizina ayak uydurur 2. Iki SDRAM bellek kullanirken bilgisayar açilmiyorsa aralarinda bir bos yuva birakin. 3. Günümüzde ortalama bir bilgisayarda yeterli bellek kapasitesi eskiden MB'lar ile ifade edileken artık GB lara ulasti. Bellek kapasitesini yükseltmek bilgisayarinizi hizlandirir d. Ekran Kartı Püf Noktaları 1. Iyi bir ekran karti kullanicisi olmanin püf noktasi yeni sürücülerini takip etmekten geçer. Üretici veya distribütör firmanin Web sitesini sik sik ziyaret etmeyi unutmayin. 2. Ekran kartinizi kurmayi iyi ögrenin. Çünkü bazi kartlar basit bir setup programinin çalistirilmasi ile kurulurken, bazilari epey zorlayici oluyor. 3. Çogu yeni grafik karti gerçek performansini güçlü bir CPU ile gösterir. 4. Normal Windows kullaniminda Windows'un Denetim Masasi / Görüntü Özellikleri / Ayarlar bölmesinden çözünürlük, tazelenme hizi ve renk derinligi ayarlari ile oynayarak sizin için en uygun ayar kombinasyonunu bulabilirsiniz e. Monitör (Ekran) Püf Noktaları 1. Iyi bir monitör, yüksek çözünürlüklerde titresimsiz çalisir. 14 inç bir monitör için 800x600, 15 ve 17 inç için 1024x768; daha üzeri için 1280x1024 ve üzeri çözünürlükler önerilir. Bu çözünürlüklerde tazelenme hizi 70 Hz'in altina düsmemelidir (85 Hz olabilir). 2. Bir monitörün kalitesi, ayni zamanda ekranin her tarafinda çizgileri düz gösterebilme, renkleri dagitmama, metin ve grafikleri net gösterebilme, renkleri canli gösterebilme becerilerine baglidir. Önce üzerindeki dügmelerle en uygun ayarlari yapilmalidir. 3. Bazen ekran kartiniz ile monitörünüz uyusmayabilir. Bu durumda monitör açilmayabilir veya destekledigi çözünürlükleri göstermeyebilir. Monitörlerin de sürücüleri olabilir (özellikle de iyi marka ismine sahip olanlarin). Bunlari denemenizi, ise yaramiyorlarsa monitör ve ekran karti üreticisinin Web sitelerinden bilgi almanizi öneririz. Bazen Windows Registry bölümünde yapilacak bir ayar bu sorunlari giderebilir. 4. Düz kare monitörler daha iyi görüntü verir. 23

25 1.3.5.f. Ethernet Kartı Kullanım Püf Noktaları 1. İnternet uygulaması çalıştırdığızda (İnternet Explorer yada Mozilla FireFox v.b.) her hangi bir sayfa açabiliyor musunuz? 2. Açamıyorsanız her hangi bir başka sayfa açabiliyor musunuz? ( v.b.) 3. Eğer açamıyorsanız, duvardan gelen Yerel Ağ (yada İnternet) hattının bilgisayara taşınmasını sağlayan ara kabloyu çıkardığınızda bilgisayarınızın kablonun girdiği yerdeki (ethernet portu) ışık sönüyor, kabloyu taktığınızda tekrar yanıyor mu? 4. Eğer yanmıyorsa bilgisayarın ethernet kartında, bağlantı sağlayan kabloda yada duvarda Yerel Ağ Priz ucunda sorun olabilir. Ethernet kartının bilgisayara takılı olduğundan emin olun. 5. Bilgisayarınızın Ağ Bağlantılarım bölimindeki Yerel Ağ Bağlantısı kısmında Ethernet Kartının Etkin olup olmadığını kontrol ettiniz mi? 6. Başlat menüsünden Çalıştır kısmına; açık ve size en yakın yerdeki birkaç bilgisayarın IP adresini öğrenip ( ***.*** şeklindedir.) kendi bilgisyarınızda ping ***.*** yazın. Ekranda ***.*** in cevabı byte=32 şeklinde satırlar görüyor musunuz? 7. Bilgisayarın Yerel Ağın Özellikleri bölümünde TCP/IP kısmında size tahsis edilmiş olan IP nımarası tanımlı mı, DNS adresleri girili mi ve bunların tamamı doğru mu? (Bu bilgileri bilgisayarınızda Başlat menüsünden Çalıştır kısmına gelip cmd yazdıktan sonra açılan siyah pencerede ipconfig /all komutunu yazarak çalıştırddğınızda da gelen ekranda görebilirsiniz.) 8. Bağlanmama surununu sizin gibi aynı anda yaşayan başka personeller de var mı? Genel bir Problem olma ihtimali var mı? (Bir katta daki yada bir ofisodadaki tüm bilgisayarlar gibi.) 24

26 1.4. YAZILIM Bilgisayar üzerinde belirli işlemler yapmak üzere bir grup talimat içeren programlardır. Yazılım (software), bilgisayara yapması gerekenleri söyleyen, sabit diskte bulunan ve buradan çalıştırılan verilerdir. Bilgisayarla karşılıklı olarak bilgi alışverişini, veriyi saklamayı, korumayı ve yönetmeyi, diğer yazılımları çalıştırmayı sağlayan yazılımlar olmadan, donanım çalıştırılıp gerektiği gibi kullanılamaz. Uygulamalar (programlar), yardımcı programlar (utilities) ve işletim sistemleri en çok kullanılan yazılım örnekleridir. Uygulama ya da programlar Belirli bir amaca yönelik işlemleri yaptırmaya yarayan yazılımlardır. Kelime işlemci ve tablolama gibi ofis yazılımları, grafik, çizim, veri tabanı ve e-posta yazılımları en çok kullanılan programlardır. Yardımcı programlar Bilgisayara ait yazılım ya da donanımın daha verimli çalışmasını sağlayan yazılım paketleridir. Virüs tarayıcı yazılımlar, onarım ve temizleme programları en çok kullanılan yardımcı programlardır. Đşletim sistemi Bünyesinde bilgisayarı ve ona bağlı donanımı çalıştıracak, diğer uygulamaların çalışmasına olanak tanıyacak komut ve talimatların yer aldığı, her bilgisayarda bulunması zorunlu olan yazılımdır. Bilgisayarın işler durumda olması, tüm donanım bileşenlerinin denetlenmesi ve çalışır durumda olması, yazılımların kullanılması işletim sistemi tarafından sağlanır. Ayrıca sabit verinin kullanılmak üzere tanımlanması, çıkış ve saklama birimlerine gönderilmesi işletim sistemi aracılığıyla olur. İşletim sisteminin önemli diğer özellikleri; çok kullanıcılı uygulamalara olanak tanımaları, çoklu veri işleyebilmeleri, birden fazla uygulamanın aynı anda çalışmasını sağlamaları olarak sayılabilir. 25

27 BÖLÜM 2 ĐŞLETĐM SĐSTEMLERĐ Bünyesinde bilgisayarı ve ona bağlı donanımı çalıştıracak, diğer uygulamaların çalışmasına olanak tanıyacak komut ve talimatların yer aldığı, her bilgisayarda bulunması zorunlu olan yazılımdır. Bilgisayarın işler durumda olması, tüm donanım bileşenlerinin denetlenmesi ve çalışır durumda olması, yazılımların kullanılması işletim sistemi tarafından sağlanır. Ayrıca sabit verinin kullanılmak üzere tanımlanması, çıkış ve saklama birimlerine gönderilmesi işletim sistemi aracılığıyla olur. İşletim sisteminin önemli diğer özellikleri; çok kullanıcılı uygulamalara olanak tanımaları, çoklu veri işleyebilmeleri, birden fazla uygulamanın aynı anda çalışmasını sağlamaları olarak sayılabilir. Bu bölümde, en çok kullanılan işletim sistemlerinden Microsoft Windows ürünlerinden XP, Vista, 7; UNIX ve Linux anlatılacaktır MICROSOFT WINDOWS XP Giriş Windows XP, Microsoft Windows un Windows 9x, Windows Millennium Edition (ME) ve Windows 2000 den sonraki sürümüdür. Windows 2000 kod tabanını temel alan Windows XP, ev kullanıcılarına ve iş kullanıcılarına yönelik iki ayrı sürümle çıkarılmıştır. Ev sürümü (Home Edition), kişisel ve ev kullanıcılarına yönelik, Windows 9x ve Windows ME kullananlar için geliştirilmiştir. Windows XP Professional ise kurumsal alana yönelik olarak Windows 2000 sunucu ağlarında kullanılabilecek istemci ya da tek başına kurulan iş istasyonu olarak tasarlanmıştır. Bu nedenle, Windows XP Professional, NTFS dosya sistemli bir sabit diske kurulduğunda, Windows 2000 Professional in tüm güvenlik ve kullanıcı hiyerarşisi özelliklerine sahiptir. Yani, Windows XP Professional işletim sistemine birden fazla kullanıcı değişik düzeyde haklarla oturum açabilir. Bu kullanıcıların bir kısmının, sabit diskin belirli bölümlerine (dizin ya da dosya) ve uygulamaların bir kısmına erişimleri kısıtlanabilir. Windows XP nin kurulumu için gerekli donanımlar: En az 233 MHz hızında Pentium ya da aynı değerde işlemci; En az 64 MB, en fazla 4 GB RAM; En az 1,5 GB sabit disk; Super VGA (800x600) ya da daha yüksek çözünürlüğe sahip video bağdaştırıcısı (ekran kartı) ve monitör; Klavye, fare; CD-ROM ya da DVD sürücüsü. Windows XP kurulacak bilgisayarın sahip olduğu donanımın, Windows XP ye uyumlu olup olmadığı adresinden öğrenilebilir. 26

28 2.1.2 Kullanıcı Hesapları Özellikleri a. Kullanıcılar Arası Kolay Geçiş Windows XP ile, birden çok kullanıcının sisteme girişi ya da sistemi kullanması olanaklıdır. Bir bilgisayarda aynı anda birden fazla hesap etkin durumda olabilir. Kullanıcılar arasında geçiş yapmak, Windows XP nin hızlı kullanıcı değiştirme özelliği sayesinde oturumu kapatıp açmadan yapılabilir (Şekil 2.1). Örneğin, bir kullanıcı açtığı oturumda çalışırken, başka bir kullanıcı e- postasına bakmak isterse, programlardan çıkıp oturumu kapatmasına gerek kalmadan kolayca kendi hesabına geçebilmektedir. Şekil 2.1 Log Off penceresi b. Unutulan Şifre Her yerel kullanıcı, şifresini unutursa kullanıcı hesaplarını korumak üzere, kurulum sırasında bir şifre sıfırlama disketi oluşturup saklamalıdır. Kullanıcı, şifresini unuttuğu zaman bu disketi kullanarak şifresini sıfırlayabilir ve yerel kullanıcı hesabına yeniden erişebilir (Şekil 2.2). User Accounts paneline Denetim Masası ndan (Control Panel) erişilebilir. Şekil 2.2 User Accounts (Kullanıcı Hesapları) penceresinden unutulan şifre işlemleri 27

29 2.1.2.c. Dosya ve Ayar Aktarma Eski bilgisayardaki yapılandırmanın aynısını yeniden yapmaya gerek kalmadan, veri dosyaları ve kişisel ayarlar eski bilgisayardan yenisine aktarılabilir. Örneğin, kişiselleştirilmiş görüntü özellikleri, dizin ve görev çubuğu seçenekleri, Internet tarayıcısı ve e-posta ayarları eski bilgisayardan alınıp yenisine yerleştirilebilir. Sihirbaz la, Belgelerim (My Documents), Resimlerim (My Pictures) ve Sık Kullanılanlar (Favorites) gibi özel dosya ya da dizinleri taşımak olanaklıdır Masaüstü (Desktop) Özellikleri Windows XP yeni masaüstü görünümüyle kullanım kolaylığı sağlamaya yönelik Masaüstü ve Görev Çubuğunda bazı yenilikler yapılmıştır. Başlat (Start) menüsü programlara kolay erişim sağlamaktadır. Örneğin, Programlar (Programs) menüsünde sık kullanılan programlar öncelikle ve üstte görüntülenmektedir. Ancak Masaüstü ortamını özelleştirmek için daha fazla seçenek bulunmaktadır. Masaüstü Temizleme Sihirbazı sayesinde kullanılmayan kısayollar Masaüstünden kaldırılabilmektedir. Sihirbaz, otomatik olarak 60 günde bir çalışır, bu süre Görünüm Özellikleri (Display Properties) penceresinden istenen bir süreyle değiştirilebilir a. Başlat (Start) Menüsü Standart kurulumla birlikte gelen Başlat (Start) menüsü Windows XP nin yeni tasarımıdır. Klasik Başlat menüsünde ise simgeler, düğmeler ve menüler bulunmakta ve oturumu açan kullanıcı gösterilmektedir. En çok kullanılan programlar en üst Şekil 2.3 Windows XP Masaüstü ve yeni Başlat menüsü düzeydeki menüye otomatik olarak eklenmektedir. İstenen programların Başlat menüsüne taşınmasına olanak vardır. Resimlerim (My Pictures) ve Belgelerim (My Documents) dizinleri gibi öğeler ve Denetim Masası (Control Panel) de bu menüden (Şekil 2.3). kullanılabilir b. Görev Çubuğu (Taskbar) Birçok belge ve program penceresi açık olduğunda, Görev Çubuğunun gruplama özelliği, Görev Çubuğu üzerinde daha fazla kullanılabilir alan oluşturur. Görev Çubuğunda aynı uygulamanın düğmeleri yan yana dizilerek yer kaplamaz, üst üste dizilerek Görev Çubuğu alanının daha verimli kullanımını sağlar. Örneğin, 10 açık pencerenin üç tanesi Wordpad belgesiyse, üç Wordpad belgesinin görev çubuğu düğmeleri, Wordpad olarak adlandırılan bir düğme altında gruplandırılır. Belgelerden birinin görüntülenmesi için önce bu düğmeye, ardından belgeye tıklamak gerekir. Görev Çubuğunun karışıklığını azaltmak için bildirim alanındaki simgeler, bir süre kullanılmazsa görünümden uzaklaşır. Ok tıklatıldığında gizlenmiş simgeler geçici süre için görüntülenir. Bu simgelerden birine tıklanırsa o simge yeniden görüntülenecektir. 28

30 Daha önceki işletim sistemlerindeki Masaüstüne erişme düğmesini Windows XP de görebilmek için Quick Launch (Çabuk Erişim) araç çubuğunu Görev Çubuğu na eklemek gereklidir c. Arama Kılavuzu Arama kılavuzunda, ilgili görevler kendi arasında gruplandırılmıştır. Arama yaparken animasyonlu bir ekran karakterinden de yardım alınabilmektedir. Arama kılavuzu kullanılarak resim, müzik, belge, dosya ve dizinlerin dışında yazıcılar, bilgisayarlar ve kişiler de aranabilir. Eğer istenirse Preferences tıklanarak klasik Windows arama kılavuzu görünümüne dönülebilir. Arama Kılavuzuna Start (Başlat) menüsünden ulaşılabilir d. Denetim Masası (Control Panel) Denetim Masasına görünümü değişmiş ve benzer öğeleri gruplandıran yeni bir görünüm olan kategori görünümü eklenmiştir. Denetim Masası ilk açıldığında, kategorilere göre düzenlenmiş, en sık kullanılan Denetim Masası öğelerinin bazıları görünür. Kategori görünümündeyken Denetim Masasındaki bir öğe hakkında daha fazla bilgi almak için fare, simgenin ya da kategori adının üzerinde tutulur. Bu öğelerden birini açmak için, simgeye ya da kategori adına tıklanır. Bu öğelerden bazılarına tıklandığında tek tek Denetim Masası öğelerinin yanı sıra, gerçekleştirebilecek görevlerin de bir listesi görülür. Klasik görünüm, tüm öğeleri tek tek görüntülemeyi sürdürür. Denetim Masası açıldığında istenilen öğe görünmezse, Klasik Görünüme geç seçeneği işaretlenebilir. Bir öğeyi açmak için, simgeye çift tıklanır. Klasik Denetim Masası görünümündeyken Denetim Masasındaki bir öğe hakkında daha fazla bilgi almak istenirse, fare simgenin üzerinde tutulur görüntülenen metin okunur. Denetim Masasına Start (Başlat) menüsünden Settings (Ayarlar) seçilerek ulaşılabilir Dijital Ortam Özellikleri Windows XP işletim sistemine, günümüzde yaygınlaşan dijital fotoğraf makinasıkamera ve değişik müzik dinleme ve film seyretme teknolojilerine uyumluluğu artırmak için yeni uygulamalar eklenmiştir. Bu nedenle müzik dinlemek, resim izlemek, yazdırmak, CD ye bilgi kopyalamak, film yapmak ya da seyretmek Windows XP de işletim sistemi ile beraber gelen uygulamalarla olanaklıdır. XP, CD kullanımındaki gelişmeleri, DVD leri, sayısal ses aygıtlarını, USB veriyolunu, kayıt aygıtlarını, joystick (oyun çubuğu) vb. aygıtları desteklemektedir a. Windows Media Player Başlat menüsündeki kısayoluyla çalıştırılabilen Windows Media Player la VCR, CD, DVD dinlemek, seyretmek, DVD video playback yapmak, CD den bilgisayara kopyalamak, mp3 dosyalarını dönüştürmek, jukebox kullanmak, müzik CD leri yaratmak, Internet üzerinden dünyadaki radyo istasyonlarını dinlemek olanaklıdır b. Dijital Kameralar Windows XP, resimleri kamerada görüntülemeyi ve bilgisayara yüklemeyi kolay hale getirmiştir. Resimlerin otomatik slayt gösterisi, film şeridi ya da küçük resimler olarak görüntülenmesini sağlar. Bunun dışında, istenilen dijital fotoğraflar ya da taranmış resimler, slayt gösterisi şeklinde ekran koruyucusu olarak kullanılabilmektedir. Dijital fotoğrafları e-postayla göndermek için bir seçenek sunulmaktadır. Fotoğraflar dosya boyutunda gönderildiğinde küçültme sağlanarak, hedefe ulaşmayan büyük dosya 29

31 eklerindeki sorun çözülür. Böylece, dosya boyutunu küçültmenin yanında, resmin boyutlarının bilgisayar ekranına daha iyi uyacak şekilde değiştirilmesi de sağlanır c. CD ye YAZMA Windows XP, kaydedilebilir CD ler üzerine fotoğraf, müzik ve veri kopyalamayı desteklemektedir. Bu şekilde, bilgiler yedeklenebilir, özel müzik CD leri oluşturulabilir ya da fotoğraf albümü bir CD de toplanabilir d. Windows Movie Maker Başlat menüsündeki kısayoluyla çalıştırılabilen Windows Movie Maker, ses ve görüntü dosyalarında değişiklikler ve düzenlemeler yaparak filmler yaratılmasına olanak sağlamak için tasarlanmıştır. Windows Movie Maker ile, kayıtlı görüntü ya da sesi, analog ya da dijital video kamera gibi bir kaynaktan bilgisayara aktarmak ya da varolan ses ve görüntü dosyalarını kullanmak olanaklıdır. Film oluşturulduktan sonra, e-posta iletisine eklenerek, Web sitesine gönderilerek ya da doğrudan Windows Movie Maker üzerinden paylaşım sağlanabilir Ağ ve Đletişim Özellikleri a. Eşzamansız Tak ve Kullan Eşzamansız tak ve kullan özelliği sayesinde Windows XP de aygıtların, kurulumu ve yapılandırılması daha kolay bir hale gelmiştir. Bu özelliğin sayesinde ağ aygıtları da otomatik olarak tanınır ve ağa dahil olur b. Internet Bağlantı Paylaşımı Windows 98 ile birlikte gelen bu özellikle birçok bilgisayar tek bir Internet bağlantısını kullanarak Internet e bağlanabilir. Internet e bağlı bilgisayar (ICS Host) bağlantıyı diğerleriyle paylaşır, diğer bilgisayarlar bu bilgisayar aracılığıyla Internet e erişir c. Ev Ağı Ağ Kurulum Sihirbazı kullanılarak bilgisayar ağı kurulabilir. Böylece ağdaki tüm bilgisayarlarla, dosyaları, yazıcıları, tarayıcıları ve Internet bağlantısını paylaşmak olanaklıdır (Şekil 2.4). Bu sayede başka bilgisayarlardaki dosya ve dizinlere erişilir, aile üyeleri ve Internet teki kişilerle çok oyunculu oyunlar oynanabilir ve ağdaki çeşitli bilgisayarlarla aynı anda Web de gezinti yapma olanağı sağlanır. Şekil 2.4 Ağ bağlantı penceresi 30

32 2.1.5.d. Güvenlik Duvarı (Firewall) Windows XP de yer alan Güvenlik Duvarı, ağa saldırıda bulunmak isteyen kişilere ve Internet yoluyla yayılan virüslere karşı etkili bir koruma sağlar. Bu güvenlik duvarı standart bir Windows XP kurulumunda etkin haldedir. Ancak ağ üzerinden kullanılan çeşitli kaynaklara ulaşabilmek için bu özelliği devre dışı bırakmak gerekebilir e. Bilgisayara Birden Fazla Ekran Bağlama Masaüstü nün boyutunu arttırmak daha verimli çalışmaya yardımcı olur. XP, en fazla on ekrana ayrı ayrı bağlanarak, çok sayıda program ya da pencereyi içine alan geniş bir Masaüstü elde etme olanağı vermektedir. Öğeleri bir ekrandan diğerine taşıyarak ya da bunları çok sayıda ekrana yayarak, aynı anda birden fazla iş üzerinde çalışılabilir. Bir ekranda resimler ya da metinler düzenlenirken, diğerinde Web de gezilebilir. Bunun yanında, tek bir uzun belgenin birçok sayfası açılabilir, metin ve grafiklerin düzenini kolaylıkla görebilmek için bunlar birden çok ekrana yayılabilir. Çok sayıda sütun, ekranı kaydırmadan izlenebilir, örneğin Microsoft Excel elektronik tabloları birkaç ekrana yayılabilir f. Uzak Masaüstü Uzak Masaüstü Terminal Services üzerine kurulmuştur, uzaktaki bir bilgisayardaki uygulamaları çalıştırma olanağı verir. Örneğin, evden iş bilgisayarına bağlanmak ve işyerinde bilgisayarın başında oturuyormuş gibi, tüm uygulamalara, dosyalara ve ağ kaynaklarına erişim sağlamak için Uzak Masaüstü kullanılabilir. İşyerinde programlar çalışır durumda bırakıldığında, işyerindeki Masaüstü, çalışan aynı programlarla ev bilgisayarında görüntülenebilir. Uzak Masaüstü, birden çok kullanıcının tek bir bilgisayarda etkin oturumlar açabilmesini de sağlar. Bu şekilde, diğer kullanıcılar oturum açmış olsa da, birden çok kullanıcı programlarını çalışır durumda bırakarak kendi Windows oturumlarının durumunu koruyabilir. Uzak Masaüstü ayarlarına Start > Programs > Accessories > Communications menüleri izlenerek ulaşılabilir Sağlamlık ve Güvenlik Özallikleri a. Sistemi Geri Yükleme Sistem hatası ya da başka önemli bir sorun oluştuğunda, veri dosyalarını kaybetmeden sistemi daha önceki durumuna getirmek için kullanılır. Sistemi Geri Yükleme, sistem ve bazı uygulama dosyalarındaki değişiklikleri izler, bunları kaydederek geri yükleme noktaları oluşturur. Bu geri yükleme noktaları sayesinde belirli noktalara dönebilir b. Aygıt Sürücüsünü Geri Yükleme Belirli türlerdeki yeni aygıt sürücüleri yüklendiğinde, Windows XP önceden yüklenen sürücünün bir kopyasını saklar, eğer sorun çıkarsa bu kopyayı tekrar yükler. 31

33 2.1.6.c. Windows Dosya Koruması işletim sistemi dışındaki yazılımları yüklemek, özellikle yeni yazılım önemli işletim sistemi dosyalarının yerini alacaksa, düzensiz sistem ve program performansına yol açabilir ve bazen işletim sisteminin çökmesiyle sonuçlanabilir. Windows Dosya Koruması, Windows Kur programının yüklediği tüm dosyaları korur ve arka planda çalışır..sys,.dll,.ocx,.ttf, fon ve.exe gibi korumalı sistem dosyalarının değiştirilmesini engeller (Şekil 2.5). Windows Dosya Koruması, diğer programların korumalı bir sistem dosyasını değiştirme ya da taşıma girişimlerini algılar. Windows Dosya Koruması, yeni dosyanın doğru Microsoft sürümü olduğunu belirlemek için dosyanın sayısal imzasını kontrol eder. Dosya doğru sürüm değilse, Windows Dosya Koruması, dosyayı Dllcache dizininde ya da Windows CD sinde saklanan yedeği ile değiştirir. Windows Dosya Koruması uygun dosyanın yerini belirleyemezse kullanıcıya sorar. Varsayılan olarak, Windows Dosya Koruması her zaman etkindir ve varolan dosyaların üstüne Windows sayısal imzalı Şekil 2.5 System Properties (SistemÖzellikleri) penceresi dosyalarının yazılmasına izin verir. imzalı dosyaların dağıtıldığı yerler; Windows ServicePack sürümleri, Hotfix dağıtımları, işletim sistemi yükseltmeleri, Windows Update, Windows aygıt yöneticisi sınıf yükleyicisidir d. Sistem ve Program Hata Bildirimi Sistem ve program hatası oluştuğunda, hatayı bildirmek isteyip istenilmediği belirten bir iletişim kutusu görüntülenir. Sorunu bildirme seçildiğinde, soruna ilişkin teknik bilgiler toplanır ve Internet üzerinden Microsoft a gönderilir. Bildirilen bu sorun hakkında daha fazla bilgi varsa, bu bilgilere giden bir bağlantı görülebilir. 32

34 Dosya, Dizinler ve Yazdırma Servisleri Özellikleri Web sayfası arabirimiyle, dosya ve dizinlerin ayrıntıları daha iyi görüntülenebilmektedir (Şekil 2.6). Dizinlerdeki dosyaları ve resimleri gruplamak ve görüntülemek için yeni seçenekler sunulmuştur. Dosyalar ve resimler alfabetik olarak ya da dosya türüne göre gruplar halinde sınıflandırılabilir. Ayrıca, dosyalar küçük resimler ve simgeler halinde görüntülenebilir, resimler film şeridi şeklinde görüntülenebilir. Belirli dosya adı uzantılarına sahip dosyaların her zaman aynı programda açılmasını sağlanabilir. Ayrıca, dosya adı uzantıları belirli dosya türleri ile ilişkilendirilebilir ya da varolan bir dosya türünü değiştirme seçilebilir. Windows XP nin Sıkıştırılmış Dizinler özelliği kullanılarak, Şekil 2.6 Dosya ve dizinlerin ayrıntılı görüntülenmesi dizinlerin sürücüde kapladığı alan azaltılabilir. Sıkıştırılmış dizinle de, sıkıştırılmamış dizinle çalışıldığı gibi çalışılabilir. Windows XP, Windows NT için geliştirilmiş, daha sonra Windows 2000 de yeniden düzenlenmiş olan NTFS dosya sistemini kullanır. NTFS dosya sistemi kullanıcılar açısından dosyaların şifrelenmesini, disklerde kullanıcılara kota konulmasını sağlar. Dosya ve dizinler çevrimdışı olarak da kullanılabilir. Paylaştırılan dosyalara Internet üzerinden de ulaşılabilir. Ağdaki yazıcılar otomatik olarak bulunur ve kurulur. Faks paylaşım servisi, faks kartını kullanarak faks göndermeyi ve almayı sağlar. Windows XP nin sağladığı çoklu dil desteği ile 24 dilden istenen seçilebilir. Windows XP de önceki Windows sürümleri için geliştirilmiş uygulamalar sorunsuz çalışabilmektedir. Ancak Windows XP işletim sistemiyle bir uyumsuzluk sözkonusu olduğunda Program Uyumluluk Sihirbazı çalıştırılır. Bu sihirbaz, programı Windows 2000 ya da Windows 98 gibi davranarak çalıştırmak gibi, farklı modlarda ve farklı ayarlarla çalıştırıp dener. 33

35 Yardım ve Destek Servisleri Özellikleri Windows XP, yardım seçenekleri artırılarak, kapsamlı bir araç ve bilgi kaynağı haline getirilmiştir. Çevrimiçi Yardım sistemini kullanmak için Arama, Dizin ve içindekiler den yararlanılır (Şekil 2.7). Yardım ve destek servislerine Start (Başlat) menüsünden ulaşılabilir. Şekil 2.7 Help and Support Center (Yardım ve Destek Merkezi) Yardım ve destek merkezindeki içerik sorunu yanıtlamıyorsa, bir arkadaştan ya da bir bilgisayar uzmanından yardım almak için Uzaktan Yardım kullanılabilir. Eğer izin verilirse uzman, ekranı görüntüleyebilir ve hatta bilgisayarı denetim altına alabilir. Diğer Windows XP kullanıcıları ve uzmanlarıyla, Windows haber gruplarında soru ve yanıtlar paylaşılabilir. Ayrıca, Bilgisayar Bilgilerim ve Sistemi Geri Yükle gibi araçlar kullanılarak sık rastlanan sorunlar saptanabilir ve düzeltilebilir. Windows XP ile uyumlu donanım ve yazılım bul seçeneği, Windows XP ile uyumlu olan donanımları öğrenmeye ve herhangi bir Upgrade (yükseltme) yapıldıktan sonra programlarla Windows XP arasında oluşabilecek uyumluluk sorunlarını çözmeye yardımcı olur. Windows Update ile bilgisayarınızı güncel tutun seçeneği, en son güncelleştirmeler, sürücüler ve iyileştirmelerle bilgisayarı otomatik olarak güncel tutmayı sağlar. Bilgisayarınıza ilişkin bilgileri görüntülemek ve sorunlara tanı koymak için Araçlar ı kullan seçeneği, bilgisayar hakkında bilgi almak ve etkin şekilde çalışmasını sağlamak için kullanılır a. Otomatik Güncelleştirmeler Windows XP, kullanıcı Internet e bağlıyken kullanıcının onayını alarak arka alanda önemli sistem ve güvenlik dosyalarının güncelleştirilmiş sürümlerini yükler, bu sırada Internet üzerindeki gezinti engellenmez. Yükleme işlemi bitmeden bağlantı kesilirse, bağlantı tekrar sağlandığında güncelleştirme işlemi otomatik olarak kaldığı yerden devam eder. 34

36 2.1.8.b. Gelişmiş Windows Güncelleştirmesi Windows XP servis paketleri, yeni aygıt sürücüleri ve diğer güncelleştirmeler Windows Güncelleştirmesi Microsoft un Web sitesine ( bağlanılarak elde edilebilir c. Aktif Güncelleştirme Windows XP2nin kurulumu esnasında işletim sistemine en son güncelleştirmelerin yüklemesi sağlanır. Dosya yükleme işleminden önce, Windows XP, önemli sistem güncelleştirmeleri için Web de arama yapar ve güncelleştirme dosyalarını yükler MICROSOFT WINDOWS VĐSTA Giriş Microsoft Vista nın, fiyat ve özellik açısından birbirinden küçük farklılıkları bulunan altıayrı sürümü bulunmaktadır. Başlangıç düzeyindeki kullanıcılar Starter, ev kullanıcıları Basic ve Premium, işyeri kullanıcıları Business ve Enterprise, ileri düzey kullanıcılar Ultimate sürümlerini tercih edebilir. Vista işletim sistemi, yeni aldığınız bilgisayarda yüklü gelebileceği gibi, var olan işletim sistemini (Windows XP vb.) Vista ya yükseltebilirsiniz. Microsoft İnternet sitesine göre bilgisayarınıza Vista işletim sistemi kurulabilmesi için gerekli minimum donanım şunlardır: 1 GHz 32-bit ya da 64-bit işlemci 1 GB RAM 40 GB sabit disk (diskte 15 GB boş alan) 128 MB ekran kartı DVD-ROM sürücüsü İnternet bağlantısı Şekil 2.8 Windows Defender Her yeni Windows sürümünde olduğu gibi, Vista nın da önceki tüm sürümlerden daha güvenli olduğu söylenebilir. Her ne kadar Vista da varsayılan bir antivirüs programı yüklü olmasa da Defender adlı program, kötü niyetli ve istenmeyen yazılımlara (spyware) karşı bilgisayarınızı korur. [Şekil 2.8]. 35

37 Ayrıca bir program bilgisayarınıza erişmeye çalıştığında Vista bunun bilginiz dahilinde olup olmadığını öğrenmek üzere izninizi sorar. [Şekil 2.9]. Her seferinde sorulan bu izin, çoğu zaman gereksizmiş gibi gözükse de, istenmeyen bir programın sisteme yüklenmesine engel olur. Şekil 2.9 Bir program çalıştırıldığında devreye giren Kullanıcı Hesabı Denetimi Windows Vista nın piyasada satılan altı sürümü arasından hangisini kullanacağınıza sürümlerin özelliklerine, ihtiyacınıza ve bütçenize göre karar verebilirsiniz. Vista sürümlerinin özellikleri şöyledir: Windows Vista Starter Microsoft un yalnızca gelişmekte olan ülkelerde piyasaya sunduğu sürümdür. Diğer sürümlerle karşılaştırıldığında fiyatı oldukça ucuzdur, ancak uygulamada ve özellik olarak çeşitli kısıtlamalar vardır. Yalnızca belirli model genellikle eski işlemciye sahip bilgisayarlara kurulabilen bu sürüm, aynı anda en fazla üç uygulama çalışmasına izin verir, dışarıdan gelen ağ bağlantılarını kabul etmez. Ayrıca kullanılabilir hafızayı 1 GB, sabit diski 250 GB ile sınırlar. Başlangıç düzeyindeki kullanıcılar için uygundur. Windows Vista Home Basic İleri düzey çokluortam özelliklerine sahip olmayan bu sürüm, yalnızca tek işlemcili bilgisayarlara kurulabilir ve en fazla 8 GB hafızayı destekler. İnternet, e-posta ve ofis uygulamaları kullanan ev kullanıcıları için uygundur. Windows Vista Home Premium Home Basic sürümüne ek olarak HD televizyon izleme/kayıt ve DVD yazdırma gibi çokluortam özelliklerine sahip bu sürüm de yalnızca tek işlemcili bilgisayarlara kurulabilir, en fazla 16 GB hafızayı destekler. TV, DVD, projektör vb. çokluortam özelliklerini de kullanan ev kullanıcıları için uygundur. Windows Vista Business Home Basic sürümüne ek olarak işyerlerine yönelik ağ ve paylaşım seçenekleri, web sunucusu, faks desteği gibi özelliklere sahip bu sürüm, küçük ve orta ölçekli işyerleri için uygundur. Windows Vista Enterprise Vista Business sürümüne ek olarak çok çalışanlı profesyonel işletmelere yönelik ağ ve güvenlik özelliklerine sahip bu sürüm, orta ve büyük ölçekli işyerleri için uygundur. Windows Vista Ultimate Home Premium ve Enterprise sürümlerinin tüm özelliklerine sahip bu sürüm, profesyonel olarak ya da eğlence amacıyla zamanının çoğunu bilgisayar başında geçiren ileri düzey kullanıcılar için uygundur. 36

38 Oturum Açma NT tabanlı tüm Windows işletim sistemlerinde olduğu gibi Vista da da oturum açmanız gereklidir. Bilgisayarı başlattığınızda oturum açılmadan önce, sistemde tanımlı kullanıcıları görüp oturum açabileceğiniz Hoş Geldiniz Ekranı görüntülenir.[şekil 2.10]. Şekil 2.10 Windows Vista nın Hoş Geldiniz Ekranı Bu ekranda, ayrıca, sol alt köşedeki düğmeyle Erişim Kolaylığı penceresini açarak çeşitli görsel ve işitsel ayarlar yapabilirsiniz. Birden çok klavye seçeneği tanımlandıysa, bu düğmenin hemen yanındaki Dil Seçenekleri düğmesine basarak klavyenin giriş dilini değiştirebilirsiniz. Ekranın sağ alt köşesindeki kırmızı düğmeye basarsanız bilgisayar kapanır. Bu düğmenin yanındaki ok düğmesine bastığınızda kapatma seçenekleri (Yeniden Başlat, Uyku, Hazırda Beklet, Bilgisayarı Kapat) görüntülenir. Eğer bilgisayarı başlattığınızda Hoş Geldiniz Ekranı gelmeden doğrudan Masaüstü görüntüleniyorsa kullanıcı şifreniz yok demektir. Bilgi güvenliği gerekçesiyle bir şifre belirlemeniz önerilir Masaüstü Öğeleri ve Özellikleri Oturumu açtığınızda karşınıza gelen ana çalışma ekranına Masaüstü denir. Vista nın Masaüstü ekranında temel olarak üç öğe bulunmaktadır. Sol alt köşede Başlat menüsünü açabileceğiniz Başlat düğmesi, alt kısımda o an açık pencereleri görebileceğiniz Görev Çubuğu, önceki Windows sürümlerinden farklı olarak sağ kenarda Kenar Çubuğu [Şekil 2.11]. 37

39 Şekil 2.11 Masaüstü öğeleri ve Masaüstü simgeleri Başlat menüsü Şekil 2.12 Başlat menüsü Ekranın sol alt köşesinde, üzerinde Windows logosu bulunan Başlat düğmesine bastığınız zaman açılan Başlat menüsü iki kısımdan oluşur. Sağ tarafta çeşitli ayarlar ve klasörlere kısayollar, sol tarafta ise son kullanılan programlar sıralanır [Şekil 2.12]. Sistemde yüklü tüm programları görmek için Tüm Programlar kısmına tıklayın. Başlat menüsünün sol tarafındaki son kullanılan programlar listesinin üst tarafına sık kullandığınız program simgelerini ekleyebilirsiniz. Bunun için program simgesi üzerindeyken sağ tıklayıp Başlat Menüsüne Tuttur u seçin. Sık ya da son kullanılan programlar listesinden program simgesini kaldırmak için 38

40 simge üzerindeyken sağ tıklayıp Bu listeden kaldır ı seçin. Yeni bir program yüklediğinizde kısayolu Başlat menüsüne otomatik olarak eklenir. Aynı şekilde programı bilgisayardan kaldırdığınızda Başlat menüsünden silinir. Başlat menüsünün önceki Windows sürümlerindeki gibi görünmesini istiyorsanız Başlat düğmesi üzerindeyken sağ tıklayıp Özellikler i seçin, açılan pencereden Klasik Başlat Menüsü seçeneğini işaretleyin. Başlat menüsünün sağ tarafındaki öğelerle ilgili ekleme, çıkarma, ayar vb. değişiklik yapmak için bu penceredeki Özelleştir düğmesini tıklayın. Görev çubuğu Masaüstünün alt tarafında bulunan, üzerinde o an çalışan pencerelerle birlikte, Hızlı Başlat çubuğu [Şekil 2.13], dil ve ses seçenekleri, saat vb. simgeler bulunan çubuktur. Çubuk üzerinde sağ tıkladığınızda açılan menüde Görev çubuğunu Şekil 2.13 Hızlı Başlat çubuğu kilitle işaretli değilse, standart olarak alt kısımda bulunan Görev çubuğunu dilerseniz üste ya da iki yana da taşıyabilirsiniz, boyutunu değiştirebilirsiniz. Yine bu menüdeki Özellikler düğmesini tıklayınca açılan pencereden Görev çubuğunu özelleştirebilir, sistem simgeleri ve araç çubuklarıyla ilgili değişiklik yapabilirsiniz. Kenar çubuğu Windows un Vista da kullanıdığı ve yeni özelliklerinden biri olan Kenar çubuğu, Masaüstünün sağ tarafında bulunan ve üzerine saat, kişiler, takvim, not defteri vb. pekçok araç ekleyebileceğiniz bir alandır. Kenar çubuğunu görüntülemek için Görev çubuğundaki sistem simgeleri arasında bulunan Windows Kenar Çubuğu simgesine tıklayın. Kenar çubuğunun her zaman görüntülenmesini istiyorsanız üzerindeyken sağ tıklayınca açılan menüden Özellikler i seçin. Araç eklemek için en üstteki (+) tuşuna, eklenmiş aracı kaldırmak için aracın köşesindeki (x) tuşuna basın. Geri Dönüşüm Kutusu Masaüstünde bulunan Geri Dönüşüm Kutusu, dosya ve dizinleri sildiğinizde gönderildikleri yerdir. Bir dosya ya da klasörü silmek için üzerindeyken sağ tıklayın, açılan menüden Sil i seçin ya da klavyedeki Delete tuşuna basın. Yanlışlıkla sildiğiniz bir dosya ya da klasörü geri getirmek için Geri Dönüşüm Kutusu na girin, dosya ya da klasör üzerindeyken sağ tıklayın ve Geri Yükle yi seçin. Dosya ya da klasör sildiğiniz konuma geri yüklenecektir. Geri Dönüşüm Kutusu zamanla sildiğiniz öğelerle dolacaktır. Bu öğeleri kalıcı olarak silmek için Geri Dönüşüm Kutusu simgesi üzerinde sağ tıklayınca açılan menüden ya da Geri Dönüşüm Kutusu na girince üst kısımda bulunan Geri Dönüşüm Kutusu nu Boşalt seçeneğini seçin [Şekil 2.14]. 39

41 Şekil 2.14 Geri Dönüşüm Kutusu Geri Dönüşüm Kutusu, yalnızca kendi bilgisayarınızdan sildiğiniz öğeleri saklar. Disketten, USB bellekten, harici olarak bağladığınız MP3 çalar, dijital fotoğraf makinesi vb. cihazdan ya da ağ paylaşımı üzerinden uzaktaki bir bilgisayardan sildiğiniz dosya ve klasörler kalıcı olarak silinir. Bir dosya ya da klasörü Geri Dönüşüm Kutusu na yollamadan doğrudan kalıcı olarak silmek isterseniz, klavyedeki Delete tuşuna Üst karakter ( ) tuşu ile birlikte basın. Kalıcı olarak silinen dosyaların geri getirilemeyeceğini unutmayın Dijital Ortam Özellikleri Önceki Windows sürümlerinde Bilgisayarım olarak bilinen öğe, Vista da Bilgisayar olarak adlandırılmıştır. Başlat menüsündeki Bilgisayar simgesine tıkladığınızda sağ bölümde bilgisayarınıza bağlı sabit disk, CD/DVD sürücüsü, USB bellek vb. depolama aygıtlarının, sol bölümde ise bilgisayarınızda bulunan klasörlerin görüntülendiği pencere açılır [Şekil 2.15]. Şekil 2.15 Bilgisayar penceresi 40

42 Önceki sürümlerde olduğu gibi, Vista da bir dosyanın yerini yol (path) ile adresler. DOS tan kalma bir yapı ile, bilgisayara bağlı depolama birimleri harflerle ifade edilir. Genellikle A: ve B: disket sürücüler, C: sistemin kurulduğu sabit disk bölümü için ayrılmıştır. Artık disket kullanımı oldukça seyrek olmasına karşın, sistem bölümü için genellikle hala C: kullanılmaktadır. Sabit disk bölmeleri, CD/DVD sürücüsü ve bilgisayara bağlı diğer aygıtlar C: den itibaren otomatik olarak sıralanır. Örneğin, Şekil 2.24 te sabit disk bölümleri C: ve D:, DVD sürücü E:, çıkarılabilir USB disk ise F: şeklinde tanımlanmıştır. İşletim sistemi, Windows logosu bulunan C: sürücüsünde yüklüdür. CD ve DVD ye yazma Bilgisayarınızda uygun özellikte donanım varsa, günümüzde sıklıkla kullanılan pratik taşınabilir depolama araçlarından CD ve DVD lere dosyalarınızı ayrıca bir yazılıma ihtiyaç duymadan yazabilirsiniz. Bilgisayarınızda bir CD/DVD sürücüsü varsa, Başlat menüsündeki Bilgisayar simgesine tıkladığınızda sağ bölümdeki çıkarılabilir depolama aygıtları arasında görebilirsiniz. Vista da, sonradan CD oynatıcıda dinlemek üzere müzik CD si oluşturmak için Windows Media Player, sonradan DVD oynatıcıda izlemek üzere video DVD si oluşturmak için DVD Maker programını kullanabilirsiniz. Şekil 2.16 Disk başlığı belirleme Belge, fotoğraf, klasör vb. verileri CD ya da DVD ye yazmak için istediğiniz dosyaları seçtikten sonra klasör penceresindeki Araç çubuğunda bulunan Yaz düğmesini tıklayın. Eğer CD/DVD yazıcıda boş CD/DVD yoksa bir uyarı penceresi görüntülenir. Sürücüye boş bir CD/DVD yerleştirdikten sonra açılan Disk Yaz iletişim kutusunda disk için 16 karaktere kadar bir başlık belirleyin ve Đleri yi tıklayın [Şekil 2.16]. Şekil 2.17 CD (solda) ve DVD (sağda) yerleştirdiğinizde ekrana gelen Otomatik Kullan penceresi. Home Premium ve Ultimate sürümlerinde DVD penceresinde Windows DVD Maker ile video DVD si yazma ile ilgili seçenek de görüntülenir. CD/DVD sürücüsüne boş bir CD/DVD koyduğunuzda açılan Otomatik Kullan penceresi de sunduğu seçeneklerle diske yazmanıza yardımcı olur [Şekil 2.17]. Disket, hafıza kartı ve USB bellekle veri taşıma Taşınabilir depolama aygıtlarının kullanımı, bağlantı hızlarının ve veri kapasitelerinin artması, buna karşılık fiyatların süratle düşmesi sonucu gün geçtikçe yaygınlaşmaktadır. Önceleri sıklıkla kullanılan disketler, günümüzde yerini USB flash disklere bırakmıştır. 41

43 Bilgisayarınızda bir disket sürücü ya da dijital fotoğraf makinesi, kamera vb. cihazlarda kullanılan hafıza kartlarını okuyan dahili bir kart okuyucu varsa, Başlat menüsündeki Bilgisayar simgesine tıkladığınızda açılan pencerede sağ bölümdeki çıkarılabilir depolama aygıtları arasında görebilirsiniz. Flash disk, dijital fotoğraf makinesi, MP3 çalar vb. aygıtlar USB üzerinden bağlandığı anda yine bu ekranda görüntülenir. Ayrıca USB üzerinden bir Şekil 2.18 USB aygıtlar için Otomatik Kullan penceresi aygıt bağladığınızda açılan Otomatik Kullan penceresi, bağladığınız cihaza ya da içindeki dosya türüne göre çeşitliseçenekler sunar [Şekil 2.18]. Bunlar arasından herhangi birini seçebilir ya da cihazda kayıtlıtüm dosyaları görüntülemek üzere klasör penceresi açabilirsiniz. Bilgisayarınıza taktığınız disket, hafıza kartı ya da USB flash disk işlemlerini herhangi bir klasörde herhangi bir dosya işlemi yapar gibi yapabilirsiniz. Bilgisayarda kayıtlı bir dosyayı cihaza kolay aktarmak için dosya üzerinde sağ tıkladığınızda açılan menüden Gönder i seçebilirsiniz. USB bağlantı noktası üzerinden bağlanan bir depolama aygıtı, çalışması için ihtiyaç duyduğu elektrik akımını doğrudan bilgisayardan alır. Bu nedenle USB cihazın elektrik kontağı vb. nedenle zarar görmemesi için çıkarmadan önce elektrik akımının kesilmesi gereklidir. Şekil 2.19 Donanımı güvenle kaldırma Bunun için Görev çubuğunun sağındaki sistem simgeleri arasında bulunan Donanımı Güvenle Kaldır ı tıklayın, açılan listeden kaldırmak istediğiniz aygıtı seçin [Şekil 2.19]. Vista nın donanımın güvenle kaldırılabileceği mesajından sonra cihazı USB bağlantı noktasından sökebilirsiniz. Ancak cihazı güvenli kaldırırken bir hata mesajıyla karşılaşırsanız cihaz ya da içindeki herhangi bir dosya, muhtemelen bir program tarafından kullanılmaktadır. Cihazı ya da dosyayı kullanıyor olabilecek programları kapatıp tekrar deneyin [Şekil 2.20]. Şekil 2.20 Donanımı kaldırmak güvenli (solda), kaldırırken bir sorun oluştu (sağda) mesajları 42

44 Ağ ve iletişim özellikleri Ağ durumunu denetleyip ayarları değiştirebileceğiniz, paylaşılan bilgisayar ve dosya tercihlerini ayarlayabileceğiniz, İnternet bağlantısını yapılandırabileceğiniz, çevrimiçi dosyalarla ilgili güvenlik ayarları yapabileceğiniz başlıktır. Şekil 2.21 Ağ ve Paylaşım Merkezi Ağ ve Paylaşım Merkezi Bir ev ya da ofis ağı kurabilir, bir ağa bağlanabilir, bu bağlantıları yönetebilir, bağlantıyla ilgili bir sorun oluştuğunda sorunu tanımlayıp onarabilirsiniz. Ayrıca yazıcı ya da dosya paylaşım ayarlarını yapabilirsiniz [Şekil 2.21] Sağlamlık ve Güvenlik Bilgisayar ve bilgi güvenliği için Vista da bulunan araçların yer aldığı bu başlık altından bilgisayarınızın güvenlik durumunu görüntüleyip değiştirebilir, güvenlik duvarını denetleyebilir, bilgisayarınızı güncelleştirebilir, kötü amaçlı ya da istenmeyen yazılımları tarayabilir, İnternet güvenlik ayarlarını değiştirebilirsiniz. Güvenlik Merkezi Windows Güvenlik Merkezi; güvenlik duvarı ayarları, otomatik güncelleştirmeler, kötü niyetli yazılımdan koruma ayarları, İnternet güvenlik ayarları ve Kullanıcı Hesabı Denetimi ayarlarını da içeren bilgisayarınızdaki pek çok temel güvenlik öğesinin durumunu denetleyerek bilgisayarınızın güvenliğini artırır. [Şekil 2.22]. 43

45 Şekil 2.22 Windows Güvenlik Merkezi Windows Güvenlik Duvarı Güvenlik duvarı, İnternet ten gelen bilgileri denetleyen ve ardından güvenlik duvarı ayarlarınıza göre engelleyen ya da geçişine izin veren yazılımdır. [Şekil 2.23]. Şekil 2.23 Windows Güvenlik Duvarı uyarı ekranı 44

46 Windows Update Güncelleştirmeler, sorunları engelleyebilecek ya da düzeltebilecek, bilgisayarınızın güvenliğini artırabilecek, performansını geliştirebilecek yazılım ekleridir. Windows un, bilgisayarınıza yönelik güvenlik ve diğer önemli veya önerilen güncelleştirmeleri, kullanılabilir olduklarında otomatik olarak yükleyebilmesi için Windows otomatik güncelleştirmeyi açık tutmanız önerilir. Otomatik güncelleştirme açıksa, bir güncelleme karşıdan yüklenirken görev çubuğundaki saat simgesinin yanında Windows Update simgesi belirir. Windows Update penceresi ekranında Güncelleştirmeleri yükle düğmesine tıklayarak indirdiğiniz güncelleştirmeleri bilgisayarınıza yükleyebilirsiniz [Şekil 2.24]. Şekil 2.24 Windows Update penceresi Windows Update penceresini açmak için Güvenlik Merkezi nde sol bölümdeki Windows Update bağlantısını tıklayın ya da Başlat menüsünde Tüm Programlar altında bulunan Windows Update i seçin. Windows Defender Windows Defender ı kullanarak bilgisayarınıza yüklenmiş olabilecek casusyazılımları ve olası istenmeyen yazılımları tarayabilir, taramaları düzenli aralıklarla zamanlayabilir ve tarama sırasında algılanan kötü niyetli yazılımları otomatik olarak kaldırabilirsiniz. Đnternet Seçenekleri Bu başlık altından erişebileceğiniz Đnternet Özellikleri penceresindeki Güvenlik sekmesi, bilgisayarınızın olası zararlı ve kötü amaçlı çevrimiçi içerikten korunmasına yardımcı olan seçenekleri belirlemek ve değiştirmek için kullanılır. Gizlilik sekmesindeki ayarlar ise, İnternet te gezinirken özel bilgilerinizin nasıl kullanıldığını bilmeniz, hedeflenen reklamcılık, sahtekârlık veya kimlik hırsızlığının önlenmesine yardımcı olması açısından önemlidir. Kimlik avı (phishing) filtresi Çevrimiçi kimlik avı, kişisel ve finansal bilgileri bir e-posta iletisi ya da İnternetsitesi aracılığıyla elde etmek amacıyla bilgisayar kullanıcılarını kandırmak için kullanılan bir yöntemdir. Sık rastlanan bir kimlik avı dolandırıcılığı banka, kredi kartı şirketi veya saygın bir çevrimiçi satıcı gibi güvenilir bir kaynaktan 45

47 gönderilmiş gibi görünen bir e-posta iletisiyle başlar. E-posta iletisinde, alıcılar kendilerinden hesap numarası ya da parola gibi bilgilerin istendiği sahte bir İnternet sitesine yönlendirilir. Bu bilgiler genellikle kimlik hırsızlığı amacıyla kullanılır. Kimlik avı filtresi, sizi çevrimiçi kimlik avı saldırılarından, sahte ve hileli İnternet sitelerinden korumaya yardımcı olur Korumalı mod Internet Explorer ın korumalı modu, kötü amaçlı yazılımların bilgisayarınıza yüklenmesini zorlaştıran bir özelliktir. Korumalı mod, bilgisayarınıza dosya kaydetmeye veya program yüklemeye çalışan İnternet sitelerinden korunmanıza yardımcı olur. Açılır pencere engelleyicisi Açılır pencere, görüntülediğiniz İnternet sitesinin üst kısmında görünen küçük bir İnternet tarayıcısı penceresidir. Açılır pencereler genellikle İnternet sitesini ziyaret eder etmez açılır ve çoğunlukla reklamcılar tarafından oluşturulur. Açılır pencere engelleyicisi, Internet Explorer da açılır pencerelerin çoğunu kısıtlamanıza veya engellemenize olanak veren bir özelliktir. Tüm açılır pencereleri engellemekten, görmek istediğiniz açılır pencerelere izin vermeye kadar tercih ettiğiniz engelleme düzeyini seçebilirsiniz. Eklenti yöneticisi ActiveX denetimleri, tarayıcı uzantıları, tarayıcı yardımcı nesneleri ya da araç çubukları olarak da bilinen eklentiler, multimedya ya da animasyon gibi etkileşimli içerik sağlayarak İnternet sitelerini geliştirebilir. Ancak bazı eklentiler, bilgisayarınızın yanıt vermemesine neden olabilir ya da açılır reklamlar gibi istemediğiniz bir içeriği görüntüleyebilir. Eklenti Yöneticisi, İnternet tarayıcısı eklentilerini etkinleştirme veya devre dışı bırakma ve istenmeyen ActiveX denetimlerini silme olanağı sağlar. 46

48 Dijital imza Dijital imza, dosyalara eklenebilen bir elektronik güvenlik işaretidir. Bir dosyanın yayımcısını ve dosyanın dijital olarak imzalanmasından bu yana değişmediğini doğrulamanıza olanak tanır [Şekil 2.72]. Dosyanın geçerli bir dijital imzası yoksa dosyanın gerçekten gönderildiği iddia edilen kaynaktan gelip gelmediğini veya yayımlandıktan sonra değiştirilip değiştirilmediğini (büyük olasılıkla bir virüs tarafından) kesin olarak belirlemek olanaksızdır. Kimin oluşturduğunu ve içeriğinin açmak için güvenli olup olmadığını kesin olarak bilmediğiniz sürece en doğru davranış dosyayı açmamaktır. Güvenli (SSL) bağlantı Güvenli bağlantı, ziyaret ettiğiniz İnternet sitesi ile Internet Explorer arasında gerçekleştirilen şifrelenmiş bir bilgi alışverişidir. Şifreleme, İnternet sitesi tarafından sağlanan ve sertifika olarak adlandırılan bir belge aracılığıyla sağlanır. İnternet sitesine bilgi gönderdiğinizde, bu bilgi bilgisayarınızda şifrelenir ve İnternet sitesinde şifresi kaldırılır. Normal şartlarda, bilgiler gönderildiği sırada okunamaz veya değiştirilemez; ancak birisi şifrelemeyi kıracak bir yol bulabilir. Güvenli İnternet sitelerinin kullanımına yönelik 128 bit güvenli (SSL) bağlantı, Internet Explorer ın bankalar, çevrimiçi mağazalar, sağlık siteleri ve önemli müşteri bilgilerini işleyen diğer kuruluşlar tarafından çalıştırılan İnternet siteleriyle şifreli bağlantı oluşturmasına yardımcı olur. 47

49 Dosya, Dizinler ve Yazdırma Özellikleri Windows ta programlar işinizi görmeye yarayan araçlarınızdır. Belgeler ise programlar aracılığıyla yarattığınız ürünlerdir. Dosyalarla Çalışma Bir programı çalıştırmak için Başlat menüsündeki simgesine, varsa Masaüstündeki kısayoluna tıklayabilirsiniz ya da bazı programların Hızlı Başlat çubuğunda yer alan küçük simgelerini kullanabilirsiniz. Bilgisayarda kayıtlı, üzerinde daha önce çalıştığınız bir belge varsa, bu dosyayı çalıştırdığınızda Vista programı çalıştırıp dosyayı açacaktır. Programı çalıştırdıktan sonra herhangi bir dosyayı açmak için, genellikle tüm programların Menü çubuğunda bulunan Dosya menüsü altından Aç ı seçin ya da Ctrl+O kısayolunu kullanın. Ekrana dosyaları seçip açabileceğiniz klasör penceresine benzer bir iletişim kutusu gelecektir. Şekil 2.25 Dosya açma iletişim kutusu Kısayol yaratma Kısayollar, sık kullandığınız program, dosya, hatta İnternet adresine daha kolay ulaşmanızı sağlayan hız kazandırıcı bağlantılardır. Ulaşmak istediğiniz öğenin yerini işaret eden çok küçük boyutta dosyalardır. Bu nedenle, bir kısayolu sildiğiniz zaman işaret ettiği öğe silinmez. Bir simgenin kısayol mu, yoksa gerçek öğe mi olduğunu köşesindeki kısayol simgesinden ya da dosya boyutundan anlayabilirsiniz [Şekil 2.26]. Şekil 2.26 TBK klasörü (solda) TBK klasörüne kısayol (sağda) Bilgisayarda herhangi bir klasör altında herhangi bir öğeye kısayol yaratabilirsiniz. En pratik olanı Masaüstünde yaratılan kısayollardır. Bir programın kurulumu sırasında Masaüstüne kısayolunun konmasını tercih edebilirsiniz. 48

50 Arama Zamanla bilgisayarınız yüklediğiniz programlar, kaydettiğiniz dosyalar ya da üzerinde çalıştığınız klasör ve belgelerle dolacaktır. Bir dosyayı kaybettiğiniz ya da dizinler arasında kaybolduğunuz zaman Vista nın arama özelliklerini kullanabilirsiniz. Aynı anda pekçok program çalıştırdığınızda, dosya ve klasör pencereleri arasında kaybolabilirsiniz. Kullanıcı dizininiz içinde herhangi bir program, klasör, dosya, belge vb. öğeyi aratmak için Başlat menüsündeki, o an içinde bulunduğunuz klasörde arama yapmak için klasör penceresinin sağ üst tarafındaki arama kutusunu kullanabilirsiniz. Aradığınız öğeyi bulamadıysanız Gelişmiş Arama bağlantısına tıklayınca açılan pencereden konum, ad, tarih, boyut, tür vb. değişkene göre detaylı arama yapabilirsiniz. Araç çubuğundaki Aramayı Kaydet düğmesine basarak yaptığınız aramayı kişisel dizininiz altındaki Aramalar klasörüne kaydedebilirsiniz. [Şekil 2.27]. Şekil 2.27 Gelişmiş arama penceresi Yazdırma Üzerinde çalıştığınız bir belgeyi, bir fotoğrafı ya da bir İnternet sitesini yazdırabilmek için öncelikle bilgisayarınızda tanımlı bir yazıcı bulunması gerekir. Çoğu yazıcının sürücüleri Vista nın sürücü arşivinde bulunur, bağlayıp çalıştırdığınız anda yazıcı otomatik olarak sisteme tanıtılır. Dosya bir programda açıksa, genellikle tüm programların Menü çubuğunda bulunan Dosya menüsü altından Yazdır ı seçin ya da Ctrl+P kısayolunu kullanın. Yazdırma komutunu verdikten sonra ekrana Yazdır iletişim kutusu gelir. Bu pencereden yazıcı seçebilir, yeni yazıcı ekleyebilir, hangi sayfaları kaç kopya halinde basacağınızı belirtebilirsiniz [Şekil 2.28]. Şekil 2.28 Yazdır iletişim kutusu 49

51 Yardım ve Destek Servisi Windows Yardım ve Destek, Windows un yerleşik yardım sistemidir. Genel sorulara hızlı yanıtların alınabileceği, sorun giderme önerileri ve nasıl yapılacağına dair yönergelerin bulunduğu bir yerdir. Windows Yardım ve Destek i açmak için Başlat menüsünden Yardım ve Destek i seçin ya da Masaüstündeyken F1 kısayolunu kullanın. Herhangi bir Windows bileşeniyle ilgili yardım almak için de o ekran aktifken F1 kısayolunu kullanabilirsiniz. Windows Yardım, Windows un bir parçası olmayan, başka bir üreticiye ait bir programla ilgili yardımcı olamaz. Onun için, programın kendi yardımına başvurmanız gerekir. Şekil 2.29 Yardım arama Yardım arama Yardım almanın en hızlı yolu, arama kutusuna bir ya da iki sözcük yazmaktır. Örneğin, kablosuz ağla ilgili bilgi almak için, kablosuz ağ yazıp Enter tuşuna basın. En kullanışlı sonuçlar en üstte olacak şekilde bir sonuç sonuç listesi gösterilir. Konuyu okumak için sonuçlardan birine tıklayın [Şekil 2.29]. Yardım a Göz Atma Yardım konularına konuya göre göz atabilirsiniz. Yardıma Gözat düğmesine tıklayarak gösterilen konu başlıkları listesinden bir öğeyi tıklatın. Konu başlıkları, Yardım konularını ya da başka konu başlıklarını içerebilir. Yardım konusunu açmak için üzerine tıklayın ya da konu listesinde daha fazla araştırma yapmak için başka bir başlığa tıklayın. Bir programla ilgili yardım alma Hemen hemen her program kendi yerleşik Yardım sistemiyle gelir. Bir programın Yardım sistemini açmak için programın Yardım menüsünde, listedeki ilk öğeyi tıklatın. Yardım menüsü genellikle Menü çubuğunda en sonda bulunur. Yardım sistemine program ekranında F1 kısayolu ile de ulaşabilirsiniz. Bu işlev tuşu, hemen her programın Yardımını açar. Đletişim kutuları ve pencerelerle ilgili yardım alma Programa özel yardıma ek olarak, bazı iletişim kutuları ve pencereler işlevleriyle ilgili Yardım konularına bağlantılar içerir. Daire ya da kare içinde bir soru işareti ya da renkli ve altı çizili bir metin bağlantısı görürseniz, Yardım konusunu açmak için tıklayın [Şekil 2.30]. 50

52 Şekil 2.30 Güç seçenekleriyle ilgili yardım bağlantıları Đnternet kaynaklarını kullanma İnternet çok miktarda bilgi içerdiğinden, sorunuzun yanıtını milyarlarca İnternet sayfalarından birinde bulma şansınız çok yüksektir. İnternet araması, araştırmanıza başlamak için iyi bir yerdir. Genel aramayı kullanarak aradığınızı bulamazsanız, Windows ya da bilgisayar sorunlarına odaklanan İnternet sitelerinde arama yapın. Bu konuyla ilgili Windows un kendi İnternet sitelerinden de yardım alabilirsiniz: Windows Çevrimiçi Yardım ve Destek Windows un kullandığınız sürümündeki tüm Yardım konularının çevrimiçi sürümünü, eğitim videolarını ve diğer kullanışlı bilgileri sağlar. Microsoft Yardım ve Destek Genel sorunların çözümlerini, nasıl yapılacağını, sorun giderme adımlarını ve en güncel karşıdan yüklemeleri bulabileceğiniz sitedir. Ayrıca bu sitede belirli sorunlar ve bilgisayar hatalarının ayrıntılı çözümleri bulunan büyük makale veritabanında arama yapabilirsiniz. 51

53 2.3. MICROSOFT WINDOWS Giriş Microsoft 7 nın, fiyat ve özellik açısından birbirinden küçük farklılıkları bulunan 5 ayrı sürümü bulunmaktadır. Başlangıç düzeyindeki kullanıcılar Starter, ev kullanıcıları Home Basic ve Premium, işyeri kullanıcıları Professional, ileri düzey kullanıcılar Ultimate sürümlerini tercih edebilir. Windows 7 işletim sistemi, yeni aldığınız bilgisayarda yüklü gelebileceği gibi, var olan işletim sistemini (Windows Vista vb.) 7 ye yükseltebilirsiniz. Microsoft İnternet sitesine göre bilgisayarınıza Windows 7 işletim sistemi kurulabilmesi için gerekli minimum donanım şunlardır: 1 gigahertz (GHz) veya daha hızlı 32 bit (x86) ya da 64 bit (x64) işlemci 1 gigabayt (GB) RAM (32 bit) veya 2 GB RAM (64 bit) 16 GB (32 bit) veya 20 GB (64 bit) kullanılabilir sabit disk alanı WDDM 1.0 veya üzeri sürücüye sahip DirectX 9 grafik aygıtı DVD-ROM sürücüsü İnternet bağlantısı Daha hızlı ve daha güvenilir performans için tasarlanmış olan Windows 7, 64 bit çalışma ve çok çekirdekli işlemciler gibi kişisel bilgisayar donanımındaki en son gelişmeleri destekler; ayrıca geliştirilmiş bellek kullanımı, donanımınızın tam performans potansiyeline ulaşmasına yardımcı olur. Daha hızlı ve kolay kurulan, daha hızlı uyku moduna geçip devam eden, daha az bellek kullanan ve USB aygıtları daha hızlı tespit eden Windows 7 de, Sıçrama Listeleri ve geliştirilmiş görev çubuğu önizlemeleri gibi dosya bulma ve yönetmenin daha iyi yöntemler ile günlük görevleri daha hızlı yapmanıza yardımcı olan programlar geliştirilmiştir. Açık programlar arasında geçiş yapmak için ekranınızın altındaki görev çubuğunu kullanabilirsiniz. Windows 7'de, görev çubuğu simgelerinin sırasını belirleyerek bu sırayla görüntülenmelerini sağlayabilirsiniz. Simgeler daha önce olduklarından daha büyüktür. Bir simgeyi işaret ettiğinizde, sayfanın veya programın küçük bir önizlemesini görürsünüz. Bu önizlemeye işaret ederseniz, öğenin tam ekran görünümünü görürsünüz. Bir programı veya dosyayı açmak için, ilgili simgeyi veya önizlemelerden birini tıklatın.(şekil.2.31) Şekil 2.31 Görev Çubuğu Simgeleri 52

54 Bugüne kadar, farklı türde aygıtları yönetmek için Windows'da farklı konumlara gitmeniz gerekiyordu. Windows 7'de yazıcılarınızı, telefonlarınızı ve diğer aygıtları bağlamak, yönetmek ve kullanmak için Aygıtlar ve Yazıcılar adlı tek bir konum bulunmaktadır. Bu konumdan aygıtlarınızla etkileşim kurabilir, dosyalara gözatabilir ve ayarları yönetebilirsiniz. Aygıtları bilgisayarınıza bağladıktan sonra birkaç tıklatmayla kullanmaya başlayabilirsiniz.(şekil.2.32) Şekil 2.32 Aygıtlar ve Yazıcılari Device Stage, bilgisayarınıza bağlı olan cep telefonlarını, kameraları, yazıcıları, MP3 çalarları ve diğer aygıtları yönetmenize yardımcı olur. Uyumlu bir aygıtı bağladığınızda, aygıtın durumunu ve sık gerçekleştirilen görevlerin listesini görürsünüz. Ayrıca, aygıtınızın bir resmi görüntülenir.(şekil 2.33) Şekil 2.33 Eşitleme Kurlumu 53

55 El yazısı tanıma özelliği Windows 7'de önemli ölçüde geliştirilmiştir. Daha fazla doğruluk ve hız sağlayan Windows 7, kalem girişini çeşitli yollarla geliştirir. El yazısı tanıma için kişiselleştirilmiş sözlükler oluşturabilir ve Windows 7'de desteklenen yeni dilleri kullanabilirsiniz. Yeni sunulan Matematiksel Giriş Paneli'ni kullanarak matematiksel ifadeler de yazabilirsiniz. Veya, tablet kalemini kullanarak bir Yapışkan Not üzerinde hızla liste oluşturabilirsiniz.(şekil 2.34) Şekil 2.34 El Yazısı Kişiselleştirme(Tablet PC Desteği varsa) Windows Yardım ve Destek, Windows un yerleşik yardım sistemidir. Genel sorulara hızlı yanıtların alınabileceği, sorun giderme önerileri ve nasıl yapılacağına dair yönergelerin bulunduğu bir yerdir. Windows Yardım ve Destek i açmak için Başlat menüsünden Yardım ve Destek i seçin.(şekil 2.35) Şekil 2.35 Windows Yardım ve Destek 54

56 Masaüstü Öğeleri ve Özellikleri Masaüstü, bilgisayarınızı açıp Windows'da oturum açtıktan sonra gördüğünüz ana ekran alanıdır. Gerçek bir masa üstü gibi çalışmanız için bir yüzey sunar. Programları ve klasörleri açtığınızda masaüstünde gösterilirler. Dosyalar ve klasörler gibi öğeleri de masaüstüne yerleştirebilir ve istediğiniz gibi düzenleyebilirsiniz. Masaüstü bazen daha geniş bir şekilde görev çubuğunu da içerecek biçimde tanımlanır. Görev çubuğu ekranınızın altında bulunur. Size çalışmakta olan programları gösterir ve aralarında geçiş yapmanızı sağlar. Ayrıca programlara, klasörlere ve bilgisayar ayarlarına erişmek için kullanabileceğiniz Başlat düğmesini de içerir. Şekil 2.36 Masa Üstü Simgesi Simgeler, dosyaları, klasörleri, programları ve diğer öğeleri gösteren küçük resimlerdir. Windows'u ilk başlattığınızda, masaüstünüzde en az bir tane simge görürsünüz: Geri Dönüşüm Kutusu. Bilgisayar üreticiniz, masaüstüne başka simgeler eklemiş olabilir.(şekil 2.36) Masaüstü simgesi çift tıklatıldığında gösterdiği öğeyi başlatır veya açar. Masaüstünüzde görüntülenmesini istediğiniz simgeleri seçebilirsiniz-istediğiniz zaman bir simge ekleyebilir veya kaldırabilirsiniz. Bazı kişiler, birkaç simge olan veya hiç simge olmayan temiz, derli toplu bir masaüstünden hoşlanır. Bazıları, sık kullanılan programlara, dosyalara ve klasörlere hızlı erişim sağlamak için masaüstlerine düzinelerce simge yerleştirir. Sık kullanılan dosya ve programlara masaüstünden kolay erişim sağlamak istiyorsanız, bunlara kısayollar oluşturabilirsiniz. Kısayol, öğenin kendisini değil, o öğenin bağlantısını temsil eden bir simgedir. Kısayolu tıklattığınızda öğeler açılır. Kısayolu silerseniz yalnızca kısayol kaldırılır, özgün öğe kaldırılmaz. Kısayolları simge üstündeki oktan tanıyabilirsiniz.(şekil 2.37) Şekil 2.37 Dosya ve Kısayol Simgesi Masaüstü simgelerinizin tümünü gerçekten kaldırmadan geçici olarak gizlemek istiyorsanız, masaüstünde boş bir kısmı sağ tıklatın, Görünüm'ü ve ardından o seçeneğin onay işaretini temizlemek için Masaüstü simgelerini göster'i tıklatın. Artık, masaüstünde hiçbir simge gösterilmez. Masaüstü simgelerini göster'i yeniden tıklatarak geri alabilirsiniz. 55

57 Başlat menüsü Başlat menüsü, bilgisayar programlarınıza, klasörlerinize ve ayarlarınıza ana giriş kapısıdır. Tıpkı restoran menüsünde olduğu gibi bir seçenekler listesi sunduğundan buna menü adı verilir. "Başlat" sözcüğünden de anlaşıldığı gibi, bu genellikle bir şeyleri başlatmak veya açmak için gideceğiniz yerdir.(şekil 2.38) Şekil 2.38 Başlat Menüsü Bu genel etkinlikleri gerçekleştirmek için Başlat menüsünü kullanın: Program başlatma Yaygın olarak kullanılan klasörleri açma Dosyaları, klasörleri ve programları arama Bilgisayar ayarlarını düzenleme Windows işletim sistemiyle ilgili yardım alma Bilgisayarı kapatma Windows'da oturum kapatma veya farklı bir kullanıcı hesabına geçiş yapma 56

58 Başlat menüsünü açmak için, ekranınızın sol alt köşesindeki Başlat düğmesini tıklatın. Ya da, klavyenizde Windows logosu tuşuna basın. Başlat menüsünde üç ana bölüm vardır: Soldaki büyük bölmede, bilgisayarınızdaki programların kısa bir listesi gösterilir. Bilgisayar üreticiniz bu listeyi özelleştirebileceğinden, tam olarak görünümü değişebilir. Tüm Programlar tıklatıldığında, programların tam listesi görüntülenir Sol bölmenin en altında, arama terimleri yazarak bilgisayarınızda programları ve dosyaları aramanızı sağlayan arama kutusu yer alır. Sağ bölmede, yaygın olarak kullanılan klasörlere, dosyalara, ayarlara ve özelliklere erişim sağlanmaktadır. Ayrıca, Windows oturumunu kapatmak veya bilgisayarınızı kapatmak için gidilen yerdir. Başlat menüsünün sağ bölmesinde, Windows'un sıkça kullanabileceğiniz bölümlerine bağlantılar bulunur. Bunlar sırasıyla şöyledir: Kişisel klasör, Geçerli olarak Windows'da oturum açan kişi için adlandırılmış olan kişisel klasörü açar. Örneğin geçerli kullanıcı Merve Keskiner ise, klasör Merve Keskiner olarak adlandırılır. Bu klasörde, sırasıyla Belgeler, Müzik, Resimler ve Videolar klasörlerini de içeren, kullanıcıya özel dosyalar bulunur. Belgeler. Metin dosyaları, hesap tabloları, sunumlar ve diğer belge türlerini depolayıp açabileceğiniz Belgeler klasörünü açar. Resimler. Dijital resimleri ve grafik dosyalarını depolayıp görüntüleyebileceğiniz Resimler klasörü açılır. Müzik. Müzik ve diğer ses dosyalarınızı depolayıp çalabileceğiniz Müzik klasörü açılır. Oyunlar. Bilgisayarınızdaki tüm oyunlara erişebileceğiniz Oyunlar klasörü açılır. Bilgisayar. Disk sürücülerine, fotoğraf makinelerine, yazıcılara, tarayıcılara ve bilgisayarınıza bağlı diğer donanıma erişebileceğiniz bir pencere açılır. Denetim Masası. Bilgisayarınızın görünüm ve işlevlerini özelleştirebildiğiniz, programları yükleyip kaldırabildiğiniz, ağ bağlantıları kurabildiğiniz ve kullanıcı hesaplarını yönetebildiğiniz Denetim Masası'nı açar. Aygıtlar ve Yazıcılar. Yazıcı, fare ve bilgisayarınıza takılı diğer aygıtlar hakkındaki bilgileri görüntüleyebileceğiniz bir pencere açar. Varsayılan Programlar, Windows'un web taraması gibi etkinlikler için hangi programı kullanmasını istediğinizi seçebileceğiniz bir pencere açar. Yardım ve Destek, Windows'u ve bilgisayarınızı kullanmayla ilgili Yardım konularına göz atıp bunları arayabileceğiniz Windows Yardım ve Destek sayfasını açar. Sağ bölmenin altında Bilgisayarı kapat düğmesi vardır. Bilgisayarınızı kapatmak için Bilgisayarı kapat düğmesini tıklatın. Bilgisayarı kapat düğmesinin yanındaki ok tıklatıldığında kullanıcıları değiştirme, oturum kapatma, yeniden başlatma veya bilgisayarı kapatma için ek seçeneklere sahip bir menü gösterilir.(şekil 2.39) 57

59 Şekil 2.39 Bilgisayarı Kapat Düğmesi Program Açma Başlat menüsünün en yaygın kullanımlarından biri bilgisayarınızda yüklü olan programları açmaktır. Başlat menüsünün sol bölmesinde gösterilen bir programı açmak için, tıklatın. Program açılır ve Başlat menüsü kapatılır. İstediğiniz programı göremezseniz, sol bölmenin en altında Tüm Programlar'ı tıklatın. Hemen sol bölmede programların alfabetik sırada uzun bir listesi ve ardından klasörlerin bir listesi görüntülenir. Program simgelerinden biri tıklatıldığında program başlatılır ve Başlat menüsü kapanır. Klasörlerde ne var öyleyse? Daha fazla program. Örneğin Donatılar'ı tıklatınca, bu klasörde depolanan programların listesi gösterilir. Tıklatarak herhangi bir programı açın. Başlat menüsünü ilk açtığınızda gördüğünüz programlara geri dönmek için, menünün alt kısmındaki Geri düğmesini tıklatın. Programın ne yaptığından emin değilseniz, işaretçiyi simgesinin veya adının üzerine getirin. Genellikle program açıklamasını içeren bir kutu gösterilir. Örneğin, Hesap Makinesi üzerine gelindiğinde şu ileti görüntülenir: "Ekran hesap makinesiyle basit aritmetik işlemleri yapar." Bu yöntem, Başlat menüsünün sağ bölmesindeki öğelerde de çalışır. Zaman içinde Başlat menünüzdeki program listesinin değiştiğini fark edebilirsiniz. Bu, iki nedenden dolayı olur. Birincisi, yeni programlar yüklediğinizde, yüklenen programlar Tüm Programlar listesine eklenir. İkinci olarak, Başlat menüsü hangi programları en sık kullandığınızı tespit eder ve bunları hızlı erişim için sol bölmeye yerleştirir. Arama kutusu Arama kutusu, bilgisayarınızdaki öğeleri bulmanın en kolay yöntemlerinden biridir. Öğelerin gerçek konumu fark etmez-arama kutusu, programlarınızı ve kişisel klasörünüzdeki tüm klasörleri (Belgeler, Resimler, Müzik, Masaüstü ve diğer ortak konumlar dahil) tarar. E-posta iletilerinizi, kaydedilen anlık iletilerinizi, randevularınızı ve kişilerinizi de arar. Arama kutusunu kullanmak için, Başlat menüsünü açın ve yazmaya başlayın. İlk olarak kutunun içini tıklatmanıza gerek yok. Siz yazarken, Başlat menüsünün sol bölmesindeki arama kutusunun Şekil 2.40 Bilgisayarı Kapat Düğmesi yukarısında arama sonuçları görüntülenir.(şekil 2.40) 58

60 Bir program, dosya veya klasör aşağıdaki durumlarda arama sonucu olarak görüntülenir: Başlığındaki herhangi bir sözcük, arama teriminizle eşleşiyor veya başlıyorsa. Dosyanın içeriğindeki herhangi bir metin (örn. sözcük işleme belgesindeki metin), arama teriminizle eşleşiyorsa veya başlıyorsa. Yazar gibi dosya özelliklerindeki herhangi bir sözcük, arama teriminizle eşleşiyor veya başlıyorsa. (Dosya özellikleri hakkında daha fazla bilgi için, bkz. Bir dosyaya etiketler ve başka özellikler ekleme.) Tıklatarak herhangi bir arama sonucunu açın. Veya, arama sonuçlarını temizleyip ana program listesine dönmek için Temizle düğmesini tıklatın. Bilgisayarınızın tamamında arama yapmak için Diğer sonuçlar öğesini de tıklatabilirsiniz. Arama kutusu, programlar, dosya ve klasörler ve iletişimlerin yanı sıra, Internet sık kullanılanlarınızda ve ziyaret ettiğiniz web siteleri geçmişinde de arama yapar. Bu web sayfalarından herhangi biri arama terimini içeriyorsa, bu sayfa "Sık Kullanılanlar ve Geçmiş" adlı bir başlık altında gösterilir. Görev Çubuğu Görev çubuğu, ekranın alt kısmındaki uzun yatay çubuktur. Açık pencerelerle üzeri kaplanan masaüstünden farklı olarak, görev çubuğu her zaman görünür durumdadır. Üç ana bölümü vardır: Başlat menüsünü açan Başlat düğmesi Hangi program ve dosyaların açık olduğunu gösteren ve bunlar arasında hızlı şekilde geçiş yapmanıza olanak sağlayan orta bölüm. Bir saatin ve bunun yanı sıra belirli programların ve bilgisayar ayarlarının durumunu ileten simgelerin (küçük resimler) yer aldığı bildirim alanı. Pencerelerinizi izleme Şekil 2.41 Görev Çubuğu Düğmeleri Aynı anda birden çok program veya dosya açarsanız, masaüstünüz açık pencerelerle dolmaya başlar. Pencereler birbirlerinin üstünü kapattığından ya da tüm ekranı kapladığından, altında ne olduğunu görmek veya ne açtığınızı hatırlamak bazen zorlaşır. İşte, görev çubuğu bu durumda kullanışlıdır. Her program, klasör veya dosya açtığınızda Windows, görev çubuğunda o öğeye karşılık gelen bir düğme oluşturur. Düğme, açık programı temsil eden bir simge gösterir. Yandaki resimde iki program (Şekil 2.41) (Hesap Makinesi ve Mayın Tarlası) açık olup 59

61 görev çubuğunda her birinin kendi düğmesi yer alır. Bir pencere etkin durumdayken (görev çubuğu düğmesi vurguluyken) o pencerenin görev çubuğu düğmesi tıklatılırsa, söz konusu pencere simge durumuna küçültülür. Bu, pencerenin masaüstünden kaybolması anlamına gelir. Pencerenin simge durumuna küçültülmesi, pencerenin kapanmasını veya içeriklerinin silinmesini sağlamaz, pencerenin geçici olarak masaüstünden kaldırılmasını sağlar. Pencerenin sağ üst köşesindeki simge durumuna küçültme düğmesini tıklatarak da bir pencereyi simge durumuna küçültebilirsiniz Dijital Ortam Özellikleri Önceki Windows sürümlerinde Bilgisayarım olarak bilinen öğe, Gşzehgi 7 dğ Bilgisayar olarak adlandırılmıştır. Başlat menüsündeki Bilgisayar simgesine tıkladığınızda sağ bölümde bilgisayarınıza bağlı sabit disk, CD/DVD sürücüsü, USB bellek vb. depolama aygıtlarının, sol bölümde ise bilgisayarınızda bulunan klasörlerin görüntülendiği pencere açılır [Şekil 2.42]. Şekil 2.42 Bilgisayarım Penceresi Görünümü CD ve DVD ye yazma Şekil 2.43 Disk başlığı belirleme Bilgisayarınızda uygun özellikte donanım varsa, günümüzde sıklıkla kullanılan pratik taşınabilir depolama araçlarından CD ve DVD lere dosyalarınızı ayrıca bir yazılıma ihtiyaç duymadan yazabilirsiniz. Bilgisayarınızda bir CD/DVD sürücüsü varsa, Başlat menüsündeki Bilgisayar 60

62 simgesine tıkladığınızda sağ bölümdeki çıkarılabilir depolama aygıtları arasında görebilirsiniz. Windows 7 de, sonradan CD oynatıcıda dinlemek üzere müzik CD si oluşturmak için Windows Media Player, sonradan DVD oynatıcıda izlemek üzere video DVD si oluşturmak için DVD Maker programını kullanabilirsiniz. Belge, fotoğraf, klasör vb. verileri CD ya da DVD ye yazmak için istediğiniz dosyaları seçtikten sonra klasör penceresindeki Araç çubuğunda bulunan Yaz düğmesini tıklayın. Eğer CD/DVD yazıcıda boş CD/DVD yoksa bir uyarı penceresi görüntülenir. Sürücüye boş bir CD/DVD yerleştirdikten sonra açılan Disk Yaz iletişim kutusunda disk için 16 karaktere kadar bir başlık belirleyin ve Đleri yi tıklayın [Şekil 2.43]. Disket, hafıza kartı ve USB bellekle veri taşıma Taşınabilir depolama aygıtlarının kullanımı, bağlantı hızlarının ve veri kapasitelerinin artması, buna karşılık fiyatların süratle düşmesi sonucu gün geçtikçe yaygınlaşmaktadır. Önceleri sıklıkla kullanılan disketler, günümüzde yerini USB flash disklere bırakmıştır. Bilgisayarınızda bir disket sürücü ya da dijital fotoğraf makinesi, kamera vb. cihazlarda kullanılan hafıza kartlarını okuyan dahili bir kart okuyucu varsa, Başlat menüsündeki Bilgisayar simgesine tıkladığınızda açılan pencerede sağ bölümdeki çıkarılabilir depolama aygıtları arasında görebilirsiniz. Flash disk, dijital fotoğraf makinesi, MP3 çalar vb. aygıtlar USB üzerinden bağlandığı anda yine bu ekranda görüntülenir. Ayrıca USB üzerinden bir aygıt bağladığınızda açılan Otomatik Kullan penceresi, bağladığınız cihaza ya da içindeki dosya türüne göre çeşitliseçenekler sunar. Bunlar arasından herhangi birini seçebilir ya da cihazda kayıtlıtüm dosyaları görüntülemek üzere klasör penceresi açabilirsiniz. Bilgisayarınıza taktığınız disket, hafıza kartı ya da USB flash disk işlemlerini herhangi bir klasörde herhangi bir dosya işlemi yapar gibi yapabilirsiniz. Bilgisayarda kayıtlı bir dosyayı cihaza kolay aktarmak için dosya üzerinde sağ tıkladığınızda açılan menüden Gönder i seçebilirsiniz.(şekil 2.44) Şekil 2.44 Gönder Menüsü 61

63 Ağ ve iletişim özellikleri Ağ durumunu denetleyip ayarları değiştirebileceğiniz, paylaşılan bilgisayar ve dosya tercihlerini ayarlayabileceğiniz, İnternet bağlantısını yapılandırabileceğiniz, çevrimiçi dosyalarla ilgili güvenlik ayarları yapabileceğiniz başlıktır. İlk defa ağa bağlanırken bir ağ konumu seçmeniz gerekir. Bu, bağlandığınız ağ türüne uygun güvenlik duvarı ve güvenlik ayarlarını otomatik olarak ayarlar. Farklı konumlarda bulunan ağlara bağlanıyorsanız (örneğin, evinizdeki, restorandaki veya işyerinizdeki ağ), ağ konumu seçmek bilgisayarınızın her zaman uygun güvenlik düzeyini ayarlamasını sağlamaya yardımcı olabilir.(şekil 2.45) Dört ağ konumu vardır: Şekil 2.45 Ağ ve Paylaşım Merkezi Ev Ağı konumu, Ev ağlarında veya ağdaki insanları ve aygıtları tanıyor ve güveniyorsanız Ev ağı'ı seçin. Ev ağındaki bilgisayarlar bir ev grubuna bağlı olabilir. Ağdaki diğer bilgisayarları ve aygıtlarını görmenize ve diğer ağ kullanıcılarının bilgisayarınızı görmesine izin veren ev ağlarında ağ bulma açıktır. İş Ağı konumu, Küçük işyeri veya diğer işyeri ağları için İş ağı'nı seçin. Ağdaki diğer bilgisayarları ve aygıtları görmenize ve diğer ağ kullanıcılarının da sizin bilgisayarınızı görmesine olanak veren ağ bulma özelliği varsayılan olarak açıktır, ancak bir ev ağı oluşturamaz ya da ev ağına bağlanamazsınız. Ortak Ağ konumu, Ortak kullanıma açık alanlardaki (kafeterya veya havaalanları gibi) ağlar için Ortak ağ'ı seçin. Bu konum bilgisayarınızın çevrenizdeki diğer bilgisayarlar tarafından görünmesini engellemek ve bilgisayarınızı Internet'teki zararlı yazılımlardan korumaya yardımcı olmak için tasarlanmıştır. Ev Grubu ortak ağlarda kullanılamaz ve ağ bulma kapalıdır. 62

64 Ayrıca, yönlendirici kullanmadan doğrudan Internete bağlanıyorsanız ya da taşınabilir geniş bant bağlantınız varsa bu seçeneği belirlemelisiniz. Etki Alanı ağ konumu, kurum iş yerinde olanlar gibi etki alanı ağları için kullanılır. Bu tür ağ konumları ağ yöneticiniz tarafından denetlenir, seçilemez veya değiştirilemez. Dosya veya yazıcıları paylaşmaya gerek olmadığını biliyorsanız, en güvenli seçin ortak ağdır Sağlamlık ve Güvenlik Bilgisayar ve bilgi güvenliği için Windows 7 de bulunan araçların yer aldığı bu başlık altından bilgisayarınızın güvenlik durumunu görüntüleyip değiştirebilir, güvenlik duvarını denetleyebilir, bilgisayarınızı güncelleştirebilir, kötü amaçlı ya da istenmeyen yazılımları tarayabilir, İnternet güvenlik ayarlarını değiştirebilirsiniz. Đşlem Merkezi Windows'un bu sürümünde Windows Güvenlik Merkezi'nin yerini İşlem Merkezi almıştır. İşlem Merkezi'nden güvenlik duvarı ayarları, Windows Update, casus yazılım önleme yazılımı ayarları, Internet güvenliği ve Kullanıcı Hesabı denetim ayarları yönetilebilir. İşlem Merkezi'nden ayrıca bilgisayar bakımıyla ilgili ayarlar izlenebilir ve sorun gidericilere ve sorun giderme işlemlerinde yardımcı olabilecek diğer araçlara bağlantılar sağlanır. (Şekil 2.46) Şekil 2.46 Đşlem Merkezi İşlem Merkezi, Windows'un düzgün çalışmasını sağlamanıza yardımcı olan uyarıları görüntüleyebileceğiniz ve eylemleri gerçekleştirebileceğiniz merkezi bir konumdur. 63

65 İşlem Merkezi'nde, güvenlik ve bakım ayarları ile ilgili olarak dikkat etmeniz gereken önemli iletiler listelenir. İşlem Merkezi'ndeki kırmızı öğeler Önemli olarak etiketlenmiştir ve güncelleştirilmesi gereken bir virüsten koruma programı gibi acilen çözülmesi gereken önemli sorunları gösterir. Sarı öğeler, bakım görevleri gibi çözülmesi önerilen görevlerdir. Windows Güvenlik Duvarı Güvenlik duvarı, İnternet ten gelen bilgileri denetleyen ve ardından güvenlik duvarı ayarlarınıza göre engelleyen ya da geçişine izin veren yazılımdır. [Şekil 2.47]. Şekil 2.47 Windows Güvenlik Duvarı Windows Update Güncelleştirmeler, sorunları engelleyebilecek ya da düzeltebilecek, bilgisayarınızın güvenliğini artırabilecek, performansını geliştirebilecek yazılım ekleridir. Windows un, bilgisayarınıza yönelik güvenlik ve diğer önemli veya önerilen güncelleştirmeleri, kullanılabilir olduklarında otomatik olarak yükleyebilmesi için Windows otomatik güncelleştirmeyi açık tutmanız önerilir. Otomatik güncelleştirme açıksa, bir güncelleme karşıdan yüklenirken görev çubuğundaki saat simgesinin yanında Windows Update simgesi belirir. Windows Update penceresi ekranında Güncelleştirmeleri yükle düğmesine tıklayarak indirdiğiniz güncelleştirmeleri bilgisayarınıza yükleyebilirsiniz [Şekil 2.48]. 64

66 Şekil 2.48 Windows Update penceresi Windows Update penceresini açmak için Güvenlik Merkezi nde sol bölümdeki Windows Update bağlantısını tıklayın ya da Başlat menüsünde Tüm Programlar altında bulunan Windows Update i seçin. Windows Defender Windows Defender, Windows'a dahil edilmiş ve açıldığında otomatik olarak çalışan casus yazılım önleme yazılımıdır. Windows Defender ı kullanarak bilgisayarınıza yüklenmiş olabilecek casusyazılımları ve olası istenmeyen yazılımları tarayabilir, taramaları düzenli aralıklarla zamanlayabilir ve tarama sırasında algılanan kötü niyetli yazılımları otomatik olarak kaldırabilirsiniz. Casus yazılım önleme yazılımı kullanılması bilgisayarınızı casus yazlım ve diğer istenmeyen yazılımlara karşı korumaya yardımcı olabilir. Internet'e bağlandığınızda casus yazılım bilginiz dışında bilgisayarınıza yüklenebilir ve CD, DVD veya diğer çıkarılabilir medya ile bazı programları yüklediğinizde bilgisayarınıza bulaşabilir. Casus yazılım yalnızca yüklendiğinde değil beklenmeyen zamanlarda da çalışmak üzere programlanabilir Windows Defender bilgisayarınıza casus yazılım bulaşmasını önlemeye yardımcı olmak için iki yöntem sunar: Gerçek zamanlı koruma. Windows Defender, casus yazılım kendini yüklemeye ya da bilgisayarınızda çalışmayı denediğinde sizi uyarır. Ayrıca, programlar önemli Windows ayarlarını değiştirmeye çalıştıklarında da uyarı alırsınız. Tarama seçenekleri. Bilgisayarınıza yüklenebilecek casus yazılımları taramak, düzenli olarak tarama planlamak ve tarama sırasında algılanan her şeyi otomatik olarak kaldırmak için Windows Defender'i kullanabilirsiniz. 65

67 Şekil 2.49 Windows Update penceresi Windows Defender'ı kullanırken, tanımların güncel olması önemlidir. Tanımlar, sürekli büyüyen olası yazılım tehditleri ansiklopedisi gibi hareket eden dosyalardır. Windows Defender, yazılımın casus yazılım ya da diğer olası istenmeyen yazılım olduğunu algılandığından olası tehlikeler için sizi uyarmak üzere tanımlamaları kullanır. Tanımlarınızın güncel kalmasını sağlamak için, Windows Defender Windows Update ile çalışarak yayımlandığı anda yeni tanımları otomatik olarak yükler. Ayrıca Windows Defender'ı, tarama yapmadan önce güncelleştirilmiş tanımları çevrimiçi olarak denetleyecek şekilde ayarlayabilirsiniz..(şekil 2.49) Đnternet Seçenekleri Internet Explorer, web'de gezinirken güvenliğinizin ve gizliliğinizin korunmasına yardımcı olacak bir dizi özellik sunar. Etki alanını vurgulama: Ziyaret ettiğiniz web sitelerinde gerçek web adresini daha kolay bir şekilde görmenizi sağlar. Bu, sizi kandırmak için sahte web adresi kullanan aldatıcı veya kimlik avı web sitelerinden uzak tutmaya yardımcı olur. Ziyaret ettiğiniz gerçek etki alanı adres çubuğunda vurgulanır. SmartScreen Filtresi: :Çevrimiçi kimlik avı saldırıları, sahte, kandıran veya kötü amaçlı web sitelerinden korunmanıza yardımcı olur. Kimlik Avı Filtresi, Internet Explorer'da SmartScreen Filtresi adı verilen yeni bir özellikle değiştirilmiştir. SmartScreen Filtresini, bilgisayarınızı sahte ve kimlik avlayan web siteleri ya da diğer tehditlerden korumak için kullanabilirsiniz Çevrimiçi kimlik avı, bir e-posta iletisi veya web sitesi aracılığıyla kişisel ve finansal bilgiler elde etmek amacıyla bilgisayar kullanıcılarını kandırmak için kullanılan bir yöntemdir. Sık rastlanan bir kimlik avı dolandırıcılığı banka, kredi 66

68 kartı şirketi veya saygın bir çevrimiçi satıcı gibi güvenilir bir kaynaktan gönderilmiş gibi görünen bir e-posta iletisiyle başlar. E-posta iletisinde, alıcılar kendilerinden hesap numarası veya parola gibi bilgilerin istendiği sahte bir web sitesine yönlendirilir. Bu bilgiler tipik olarak kimlik hırsızlığı amacıyla kullanılır. SmartScreen Filtresi, Internet Explorer'da kimlik avı web sitelerinin algılanmasına yardımcı olan bir özelliktir. SmartScreen Filtresi zararlı kod içeren yazılım ve kötü amaçlı yazılımların yüklenmesine karşı korunmanıza da yardımcı olur. Söz konusu programlar, yasadışı, virüslü, sahte veya kötü amaçlı davranışlar sergiler. (Şekil 2.50) Şekil 2.50 Smart Screen Filtresi uyarısı SmartScreen Filtresi sizi üç şekilde korur: Web sayfalarını inceleyip şüpheli özelliklerinin bulunup bulunmadığını belirleyerek web'de gezinirken arka planda çalışır. Şüpheli web sayfası bulduğunda, SmartScreen geribildirim verme fırsatı sunan ve dikkatli olmanız gerektiğini öneren bir ileti görüntüler. SmartScreen Filtresi bildirilen kimlik avı siteleri ile kötü amaçlı yazılım sitelerinin saatlik, dinamik listesinden ziyaret ettiğiniz siteleri denetler. Benzeşme bulduğunda SmartScreen Filtresi sitenin güvenliğiniz için engellendiğini bildiren kırmızı bir uyarı gösterir. SmartScreen Filtresi ayrıca web'den yüklenen dosyaları da bildirilen kötü amaçlı yazılım sitelerinin aynı dinamik listesinden denetler. Benzeşme bulduğunda SmartScreen Filtresi yüklenen öğenin güvenliğiniz için engellendiğini bildiren kırmızı bir uyarı gösterir. 67

69 Eklentileri Yönet: Web tarayıcısı eklentilerini etkinleştirme veya devre dışı bırakma ve istenmeyen ActiveX denetimlerini silme olanağı sağlar. ActiveX denetimleri, tarayıcı uzantıları, tarayıcı yardımcı nesneleri veya araç çubukları olarak da bilinen eklentiler, animasyonlar gibi etkileşimli içerik veya multimedya içeriği sunarak web sitesiyle ilgili deneyimlerinize katkıda bulunabilir. Ancak bazı eklentiler, bilgisayarınızın yanıt vermemesine neden olabilir veya açılır reklamlar gibi istemediğiniz bir içeriği görüntüleyebilir. Tarayıcı etkinliklerinin bilgisayarınızı etkilediğinden şüpheleniyorsanız, sorunu çözüp çözmediğini görmek için tüm eklentileri devre dışı bırakabilirsiniz. Siteler arası komut dosyası (XSS) filtresi: Kişisel ve finansal bilgilerinizi çalmak için kimlik avı ve sahte web sitelerin saldırılarından korunmaya yardımcı olur. Internet Explorer'ın Siteler Arası Komut Dizisi (XSS) Filtresi bir web sitesinin başka bir web sitesine komut dosyası kodları eklemesini önler. XSS Filtresi web sitelerinin nasıl etkileşim içinde olduğunu izler ve olası bir saldırıyı anladığında otomatik olarak komut dosyası kodunun çalıştırılmasını engeller. Bu durumda, Bilgi çubuğunda web sayfasının gizlilik ve güvenliğinizi korumak için değiştirildiğini bildiren bir ileti görürsünüz. Güvenli web sitelerinin kullanımına yönelik 128 bit güvenli (SSL) bağlantı. Bu, Internet Explorer'ın bankalar, çevrimiçi mağazalar, tıbbi siteler veya hassas müşteri bilgilerine sahip diğer kuruluşlar tarafından işletilen web siteleri ile şifrelenmiş bağlantı oluşturmasına yardımcı olur Internet Explorer'da, Güvenlik Durumu çubuğunda bir kilit simgesi görürsünüz. Güvenlik Durumu çubuğu Adres çubuğunun sağ tarafında bulunmaktadır. Bağlantıyı şifrelemek için kullanılan sertifika da web sitesi sahibinin veya kuruluşun kimlik bilgilerini içerir. Web sitesinin kimliğini görüntülemek için kilidi tıklatabilirsiniz Dosya ve Dizinler Özellikleri Windows ta programlar işinizi görmeye yarayan araçlarınızdır. Belgeler ise programlar aracılığıyla yarattığınız ürünlerdir. Dosya, bilgi (örneğin, metin, görüntü veya müzik) içeren bir öğedir. Dosya açıldığında, birisinin masasında veya dosya dolabında bulabileceğiniz metin belgesi veya resme benzeyebilir. Bilgisayarınızda, dosyalar simgesine bakarak dosya türünü tanımayı kolaylaştırmak üzere simgelerle gösterilir. Yaygın olarak kullanılan bazı dosya simgeleri: Şekil 2.51 Birkaç Dosya türü 68

70 Klasör, dosyalarınızı depolayabileceğiniz bir taşıyıcıdır. Masanızda binlerce kağıt dosyanız olsaydı, istediğiniz dosyayı gerektiğinde bulmak nerdeyse imkansız olurdu. Bu nedenle, kişiler genellikle dosya kağıtlarını dosya dolabındaki klasörlere depolarlar. Bilgisayarınızda klasörler aynı şekilde çalışır. İşte, yaygın olarak kullanılan bazı klasör simgeleri: Şekil 2.52 Klasör Simgeleri Klasörler diğer klasörleri de depolayabilir. Bir klasörün içinde bulunan klasörler genellikle alt klasör olarak adlandırılır. İstediğiniz kadar alt klasör oluşturabilirsiniz ve klasörlerin her biri istediğiniz kadar dosya ve ek klasör içerebilir. Dosya ve klasörlerinize erişmek için kitaplıkları kullanma Düzenlendiğinde sıfırdan başlamanız gerekmez. Dosya ve klasörlerinize erişmek ve farklı yöntemlerle yerleştirmek için yeni bir Windows özelliği olan kitaplıkları kullanabilirsiniz. Dört adet varsayılan kitaplık listesi ve normal olarak ne için kullanıldıklarıyla ilgili bilgileri aşağıda bulabilirsiniz: Belgeler kitaplığı. Sözcük işlemci belgeleri, hesap tabloları, sunumlar ve diğer metinle ilgili dosyaları düzenlemek ve yerleştirmek için bu kitaplığı kullanın. Varsayılan olarak, Belgeler kitaplığına taşıdığınız, kopyaladığınız veya kaydettiğiniz dosyalar Belgelerim klasöründe depolanır. Resimler kitaplığı. Dijital fotoğraf makinesi, tarayıcı ya da diğer kişilerden gelen e-posta ile elde ettiğiniz dijital resimlerinizi düzenlemek ve yerleştirmek için bu kitaplığı kullanın. Resimler kitaplığına taşıdığınız, kopyaladığınız veya kaydettiğiniz dosyalar, varsayılan olarak Resimlerim klasöründe depolanır. Müzik kitaplığı. Ses CD'sinden kopyaladığınız ya da Internet'ten yüklediğiniz şarkılar gibi dijital müziğinizi düzenlemek ve yerleştirmek için bu kitaplığı kullanın. Müzik kitaplığına taşıdığınız, kopyaladığınız veya kaydettiğiniz dosyalar, varsayılan olarak Müziğim klasöründe depolanır. Videolar kitaplığı. Dijital fotoğraf makinesi veya video kameranızla oluşturduğunuz klipler veya Internet'ten yüklediğiniz video dosyaları gibi videolarınızı düzenlemek ve yerleştirmek için bu kitaplığı kullanın. Videolar kitaplığına taşıdığınız, kopyaladığınız veya kaydettiğiniz dosyalar, varsayılan olarak Videolarım klasöründe depolanır. Belgeler, Resimler veya Müzik kitaplıklarını açmak için Başlat düğmesini ve ardından Belgeler, Resimler veya Müzik'i tıklatın. 69

71 Şekil 2.53 Başlat Menüsü Ortak kitaplıkları Başlat menüsünden açabilirsiniz.(şekil 2.53) Pencere bölümlerini anlama Bir klasörü veya kitaplığı açtığınızda, o öğeyi pencerede görürsünüz. Bu pencerenin çeşitli bölümleri, daha kolay şekilde Windows'da gezinmenize veya dosya, klasör ve kitaplıklarla çalışmanıza yardımcı olmak üzere tasarlanmıştır. Aşağıda tipik bir pencere ve bölümleri yer almaktadır: 70

72 Şekil 2.54 Pencere Bölümleri Pencere bölümü Gezinme bölmesi Geri ve İleri düğmeleri Araç Çubuğu Adres çubuğu Kitaplık bölmesi Sütun başlıkları Dosya listesi Arama kutusu Ayrıntılar bölmesi Önizleme bölmesi Ne işe yarar Kitaplıklara, klasörlere, kaydedilen aramalara ve hatta sabit disklerin tamamına erişmek için gezinti bölmesini kullanın. En sık kullanılan klasörlerinizi ve aramalarınızı açmak için Sık Kullanılanlar bölümünü kullanın; kitaplıklarınıza erişmek için Kitaplıklar bölümünü kullanın. Ayrıca klasörlere ve alt klasörlere göz atmak için Bilgisayar klasörünü de kullanabilirsiniz. Daha fazla bilgi için, bkz. Gezinti bölmesiyle çalışma. Önceden açtığınız diğer klasörlere veya kitaplıklara, geçerli pencereyi kapatmadan gitmek için, Geri düğmesini ve İleri düğmesini kullanın. Adres çubuğunu klasörleri değiştirmek için kullandıktan sonra bu düğmeler adres çubuğuyla birlikte çalışır (örneğin, önceki klasöre geri dönmek için Geri düğmesini kullanabilirsiniz). Dosya ve klasörlerinizin görünümünü değiştirme, dosyaları CD'ye yazma veya dijital resim slayt gösterisi başlatma gibi genel görevleri gerçekleştirmek için araç çubuğunu kullanın. Araç çubuğunun düğmeleri yalnızca ilgili görevleri gösterecek şekilde değişir. Örneğin, bir resim dosyasını tıklatırsanız, araç çubuğu bir müzik dosyasını tıklattığınızda gösterdiği düğmelerden farklı düğmeler gösterir. Farklı bir klasöre veya kitaplığa gitmek ya da bir önceki klasör veya kitaplığa dönmek için adres çubuğunu kullanın. Daha fazla bilgi için, bkz. Adres çubuğunu kullanarak gezinme. Kitaplık bölmesi, yalnızca siz bir kitaplıktayken (örn. Belgeler kitaplığı) görüntülenir. Farklı özelliklerle kitaplığı özelleştirmek veya dosyaları yerleştirmek için kitaplık bölmesini kullanın. Daha fazla bilgi için, bkz. Kitaplıklarla çalışma. Dosyaların dosya listesinde düzenlenme şeklini değiştirmek için sütun başlıklarını kullanın. Örneğin, dosya ve klasörlerin gösterildikleri sırayı değiştirmek için sütun başlığının sol tarafını tıklatabilirsiniz veya dosyaları farklı yöntemlerde filtrelemek için sağ tarafı tıklatabilirsiniz. (Sütun başlıklarının yalnızca Ayrıntılar görünümünde kullanılabildiğini unutmayın. Ayrıntılar görünümüne nasıl geçileceğini öğrenmek için bu konu altında bulunan 'Dosya ve klasörleri görüntüleme ve yerleştirme' başlığına bakın.) Burada, geçerli klasör veya kitaplığın içeriği görüntülenir. Bir dosyayı bulmak için arama kutusuna yazı yazarsanız, yalnızca geçerli görünümle eşleşen dosyalar (alt klasörlerdeki dosyalar da dahil) görüntülenir. Geçerli klasör veya kitaplıkta bir öğeyi aramak için arama kutusuna bir sözcük ya da tümcecik yazın. Yazmaya başladığınız anda arama başlar-bu nedenle, örneğin, "B" yazarsanız, adı B harfiyle başlayan tüm dosyalar dosya listesinde görüntülenir. Daha fazla bilgi için, bkz. Bir dosya veya klasörü bulma. Seçili dosyayla ilişkilendirilmiş en yaygın özellikleri görüntülemek için ayrıntılar bölmesini kullanın. Dosya özellikleri, dosyanın yazarı, dosyanın en son değiştirilme tarihi ve dosyaya eklemiş olabileceğiniz herhangi bir açıklayıcı etiket gibi, dosya hakkındaki bilgilerdir. Daha fazla bilgi için, bkz. Dosyalara etiketler ve başka özellikler ekleme. Birçok dosyanın içeriklerini görüntülemek için önizleme bölmesini kullanın. Örneğin, bir e-posta iletisini, metin dosyasını veya resmi seçerseniz, bir programda açmadan bunların içeriklerini görüntüleyebilirsiniz. Önizleme bölmesini göremezseniz, önizleme bölmesini etkinleştirmek için araç çubuğunda Önizleme bölmesi düğmesini tıklatın. 71

73 Dosya ve klasörleri görüntüleme ve yerleştirme Bir klasörü veya kitaplığı açtığınızda, dosyaların pencerede görüntülenme şeklini değiştirebilirsiniz. Örneğin, daha büyük (ya da daha küçük) simgeleri ya da her dosyayla ilgili farklı bilgi türlerini görmenizi sağlayan bir görünümü tercih edebilirsiniz. Bu tür değişiklikleri yapmak için, araç çubuğunda Görünümler düğmesini kullanın. Görünümler düğmesinin sol tarafını her tıklattığınızda, beş farklı görünüm arasında geçiş yaparak dosya ve klasörlerinizin gösterilme yöntemi değişir: Büyük Simgeler, Liste, dosyayla ilgili birkaç bilgi sütununu gösteren Ayrıntılar denen görünüm, Döşemeler denilen daha küçük simge görünümü ve dosya içindeki bazı içerikleri gösteren İçerik denen görünüm. Görünümler düğmesinin sağ tarafındaki oku tıklatırsanız daha fazla seçime sahip olursunuz. Dosya ve klasör simgelerinin boyutunda hassas ayar yapmak için kaydırıcıyı yukarı veya aşağı taşıyın. Kaydırıcıyı hareket ettirdikçe simgelerin boyutunun değiştiğini görebilirsiniz Şekil 2.55 Görünümler seçeneği Dosyaları bulma Kaç dosyaya sahip olduğunuz ve nasıl düzenlediğinize bağlı olarak, bir dosyayı bulmak yüzlerce dosya ve alt klasörlere gözatmak anlamına gelebilir (kolay bir iş değil). Daha az zaman ve çaba harcamak istiyorsanız, dosyanızı bulmak için arama kutusunu kullanın. Arama kutusu, her pencerenin en üst kısmında bulunur. Bir dosyayı bulmak için aramanız için başlangıç noktası olarak en anlamlı klasör veya kitaplığı açın, arama kutusunu tıklatın ve yazmaya başlayın. Arama kutusu, yazdığınız metni esas alarak geçerli görünümü filtreler. Arama teriminiz dosyanın adıyla, etiketleriyle, diğer özellikleriyle ya da metin belgesi içindeki Şekil 2.56 Arama Kutusu bir metinle eşleşiyorsa, dosyalar arama sonuçları olarak görüntülenir. Dosyayı özelliğe göre (dosya türü gibi) arıyorsanız arama kutusunu ve ardından arama kutusunun hemen altındaki tercihlerden birini tıklatarak yazmaya başlamadan önce aramayı daraltabilirsiniz. Bu işlem arama metninize size daha doğru sonuçlar verecek bir arama filtresi ("tür" gibi) ekler. Aradığınız dosyayı görmüyorsanız, arama sonuçlarının altındaki seçeneklerden birini tıklatarak tüm arama kapsamını değiştirebilirsiniz. Örneğin, Belgeler kitaplığındaki bir dosyayı arıyor ancak bulamıyorsanız, aramayı diğer kitaplıklara genişletmek için Kitaplıklar'ı tıklatabilirsiniz. 72

74 Dosya ve klasörleri kopyalama ve taşıma Bazen, dosyaların bilgisayarda depolandığı yeri değiştirmek isteyebilirsiniz. Örneğin, dosyaları başkalarıyla paylaşmak için farklı bir klasöre taşımak veya çıkarılabilir ortama (örn. CD'ler ya da bellek kartları) kopyalamak isteyebilirsiniz. Çoğu kişi, sürükle ve bırak olarak adlandırılan bir yöntemi kullanarak dosyaları kopyalar veya taşır. Taşımak istediğiniz dosya veya klasörün bulunduğu klasörü açarak başlayın. Ardından, farklı bir pencereye taşımak istediğiniz klasörü açın. Her ikisinin de içeriğiniz görebilmeniz için pencereleri masaüstünde yan yana yerleştirin. Şekil 2.57 Mouse ile dosya işlemleri Daha sonra, dosyayı veya klasörü birinci klasörden ikinci klasöre sürükleyin. Tüm yapılması gereken bu kadardır. Bir dosyayı kopyalamak veya taşımak için bir pencereden diğerine taşımak için Sürükleyip bırakma yöntemini kullanırken, bazen dosya veya klasörün kopyalandığını, bazense taşındığını fark edebilirsiniz. Bir öğeyi aynı sabit diskte depolanan başka bir klasöre sürüklüyorsanız, aynı konumda dosya ya da klasörün iki kopyasının olmaması için öğe taşınır. Öğeyi, farklı konumdaki bir klasöre (örn. bir ağ konumu) veya CD gibi bir çıkarılabilir ortama sürüklüyorsanız, öğe kopyalanır. Dosyaları oluşturma ve silme Yeni dosya en yaygın şekilde bir program kullanılarak oluşturulur. Örneğin, bir sözcük işleme programında metin belgesi veya video düzenleme programında film dosyası oluşturabilirsiniz. Bazı programlar, açıldıkları anda bir dosya oluşturur. Örneğin, WordPad'i açtığınızda, boş bir sayfayla başlatılır. Bu, boş (ve kaydedilmemiş) bir dosyayı temsil eder. Yazmaya başlayın ve işinizi kaydetmeye hazır olduğunuzda Kaydet düğmesini tıklatın. Gösterilen iletişim kutusunda ileride dosyayı yeniden bulmanıza yardımcı olacak bir dosya adı yazın ve ardından Kaydet'i tıklatın.(şekil 2.58) Programların çoğu varsayılan olarak dosyaları Belgelerim ve Resimlerim gibi ortak klasörlere kaydeder, böylece bir sonraki defa dosyaların bulunması kolay olur. 73

75 Şekil 2.58 Dosya kaydetme menüleri Artık bir dosyaya ihtiyacınız olmadığında, bellekte yer açmak ve bilgisayarınızın istenmeyen dosyalarla dolmasını önlemek için söz konusu dosyayı bilgisayardan kaldırabilirsiniz. Bir dosyayı silmek için, dosyayı içeren klasörü veya kitaplığı açın ve dosyayı seçin. Klavyenizde Delete tuşuna basın ve ardından Dosya Sil iletişim kutusunda Evet'i tıklatın. Dosyayı sildiğinizde, geçici olarak Geri Dönüşüm Kutusu'na depolanır. Geri Dönüşüm Kutusu'nu, yanlışlıkla silmiş olduğunuz dosya veya klasörleri kurtarmanıza olanak sağlayan bir güvenlik ağı olarak düşünün. Bazen, istenmeyen dosyalarınız tarafından kullanılan sabit disk alanının tümünü geri kazanmak için Geri Dönüşüm Kutusu'nu boşaltmalısınız. 74

76 Varolan bir dosyayı açma Dosyayı açmak için çift tıklatın. Dosya genellikle, o dosyayı oluşturmak veya değiştirmek için kullandığınız programda açılır. Örneğin, bir metin dosyası, sözcük işleme programınızda açılır. Ancak, durum her zaman böyle değildir. Örneğin, resim dosyası çift tıklatıldığında genellikle bir resim görüntüleyicisi açılır. Resmi değiştirmek için farklı bir program kullanmanız gerekir. Dosyayı sağ tıklatın, Birlikte Aç'ı ve ardından kullanmak istediğiniz programın adını tıklatın Yardım ve Destek Servisi Windows Yardım ve Destek, Windows un yerleşik yardım sistemidir. Genel sorulara hızlı yanıtların alınabileceği, sorun giderme önerileri ve nasıl yapılacağına dair yönergelerin bulunduğu bir yerdir. Windows Yardım ve Destek i açmak için Başlat menüsünden Yardım ve Destek i seçin. Şekil 2.59 Yardım ve Destek menüsü Windows Yardım, Windows un bir parçası olmayan, başka bir üreticiye ait bir programla ilgili yardımcı olamaz. Onun için, programın kendi yardımına başvurmanız gerekir. 75

77 Yardım arama Yardım almanın en hızlı yolu, arama kutusuna bir ya da iki sözcük yazmaktır. Örneğin, kablosuz ağla ilgili bilgi almak için, kablosuz ağ yazıp Enter tuşuna basın. En kullanışlı sonuçlar en üstte olacak şekilde bir sonuç sonuç listesi gösterilir. Konuyu okumak için sonuçlardan birine tıklayın [Şekil 2.60]. Şekil 2.60 Yardım arama Yardım a Göz Atma Yardım konularına konuya göre göz atabilirsiniz. Yardıma Gözat düğmesine tıklayarak gösterilen konu başlıkları listesinden bir öğeyi tıklatın. Konu başlıkları, Yardım konularını ya da başka konu başlıklarını içerebilir. Yardım konusunu açmak için üzerine tıklayın ya da konu listesinde daha fazla araştırma yapmak için başka bir başlığa tıklayın. Bir programla ilgili yardım alma Hemen hemen her program kendi yerleşik Yardım sistemiyle gelir. Bir programın Yardım sistemini açmak için programın Yardım menüsünde, listedeki ilk öğeyi tıklatın. Yardım menüsü genellikle Menü çubuğunda en sonda bulunur. Yardım sistemine program ekranında F1 kısayolu ile de ulaşabilirsiniz. Bu işlev tuşu, hemen her programın Yardımını açar. Đletişim kutuları ve pencerelerle ilgili yardım alma Programa özel yardıma ek olarak, bazı iletişim kutuları ve pencereler işlevleriyle ilgili Yardım konularına bağlantılar içerir. Daire ya da kare içinde bir soru işareti ya da renkli ve altı çizili bir metin bağlantısı görürseniz, Yardım konusunu açmak için tıklayın [Şekil 2.61]. 76

78 Şekil 2.61 Güç seçenekleriyle ilgili yardım bağlantıları Đnternet kaynaklarını kullanma İnternet çok miktarda bilgi içerdiğinden, sorunuzun yanıtını milyarlarca İnternet sayfalarından birinde bulma şansınız çok yüksektir. İnternet araması, araştırmanıza başlamak için iyi bir yerdir. Genel aramayı kullanarak aradığınızı bulamazsanız, Windows ya da bilgisayar sorunlarına odaklanan İnternet sitelerinde arama yapın. Bu konuyla ilgili Windows un kendi İnternet sitelerinden de yardım alabilirsiniz: Windows Çevrimiçi Yardım ve Destek Windows un kullandığınız sürümündeki tüm Yardım konularının çevrimiçi sürümünü, eğitim videolarını ve diğer kullanışlı bilgileri sağlar. Microsoft Yardım ve Destek Genel sorunların çözümlerini, nasıl yapılacağını, sorun giderme adımlarını ve en güncel karşıdan yüklemeleri bulabileceğiniz sitedir. Ayrıca bu sitede belirli sorunlar ve bilgisayar hatalarının ayrıntılı çözümleri bulunan büyük makale veritabanında arama yapabilirsiniz. 77

79 2.4. LINUX Giriş 1960 lı yılların sonlarına doğru Multics projesi adı altında General Electric, AT&T Bell Laboratories ve MIT (Massachusetts Institute of Technology) de yeni bir işletim sisteminin doğum sancıları başladı. Bu çalışmaların sonucu olarak 1969 yılında AT&T Bell laboratuvarlarında Ken Thompson ilk Unix işletim sistemini geliştirdi. Unix mini bilgisayarlar üzerinde, çok görevli ve çok kullanıcılı yapıda oluşturuldu yılında Dennis Ritchie, C programlama dilini geliştirdi ve Unix, C ile yeniden derlendi. C programlama dilinin en büyük avantajı, program komutları ile donanımlara doğrudan erişebilmesiydi. Daha sonraki yıllarda POSIX (Portable Operating System Interface for Computer Environments) standardı olarak adlandırılan yapı ile Unix, hiçbir değişiklik yapılmadan ya da çok küçük değişikliklerle yeniden derlenerek farklı mimarideki sistemlerde çalışabilecek yapıya kavuşmuş oldu. UNIX işletim sistemi zamanla belli kuruluşlar tarafından sahiplenilmiş ve serbest yazılım olmaktan çıkarak, Microsoft işletim sistemleri gibi kaynak kodları dışarıya kapalı ve ücretli yazılımlar haline gelmiştir yılında University of Helsinki de öğrenci olan Linus Torvald, UNIX tabanlı, pekçok gelişmeleri ve yenilikleri olan bir işletim sistemi yazmış ve Linus ismini vermiştir. Linus çok kısa bir sürede İnternet üzerinde yayılmış ve pek çok programcı tarafından geliştirilmiştir. Zamanla değişik kuruluşlar bu işletim sisteminin çekirdeğini kullanarak değişik sürümler geliştirmişler ve ortak isim olarak Linux u kullanmaya başlamışlardır. Geliştirilen programların ve sürümlerin ortak özelliği, GPL (Gnu Public License) lisanslı oldukları için kaynak kodları açık ve herkes tarafından geliştirilebilir olmalarıdır. Linux işletim sisteminin bir diğer özelliği, çok düşük özellikli donanıma sahip sistemler üzerinde ve değişik platformlarda (Intel, Alfa vb.) çalışabiliyor olmasıdır. Özellikle son dönemlerde kullanımı yaygınlaşmaya başlayan 64 Bit İşletim Sistemleri ve uygulamaları açısından da Linux işletim sistemleri avantajlar sunmaktadır. Değişik kuruluş ve firmalar tarafından geliştirilen Linux sürümleri bulunmaktadır. Sürüm olarak ilk kez Slackware Linux duyurulmuştur. Slackware sürümü halen ücretsiz olarak dağıtılmaktadır. Sonradan bazı Linux sürümleri belli bir ücret karşılığında dağıtılmaya başlanmıştır. Farklı Linux sürümleri, grafik arayüz programları ile Linux kullanımını ve yönetimini oldukça kolaylaştırmıştır. Linux sürümleri hakkında detaylı bilgiye ya da adreslerinden ulaşabilirsiniz. En çok kullanılan Linux sürümleri arasında Debian, Slackware, Mandriva, Fedora, Open Suse başta gelmektedir. Linux Sürümlerinin Đnternet Adresleri Fedora Linux Slackware Linux Mandriva Linux Open Suse Linux Debian Linux Linux Uygulama/Arşiv Siteleri Linux Haber Siteleri

80 Kurulum Linux işletim sistemini bilgisayara yükleyebilmek için öncelikle gerekli medyayı edinmeniz gerekir. Kurulumları yerel olarak disket (eski sürümlerde) ya da CD/DVD ile, İnternet ortamında FTP 29 ya da NFS 30 ile gerçekleştirebilirsiniz. İnternet üzerinden kurulumda kurulumu başlatabilmeniz için gerekli disket veya başlangıç CD sini oluşturmanız gerekir. Kurulumu gerçekleştimek için gerekli olan donanım ve özellikleri AMD ya da Intel işlemci tabanlı PC (I386, I486, Pentium, Pentium II, Pentium III, Pentium 4 işlemcili sistemlere kurulum gerçekleştirebilirsiniz. Bunun yanında ALPHA, SPARC gibi farklı platformlarda da kullanabileceğiniz Linux sürümleri de bulunmaktadır.) CD-ROM ya da DVD-ROM Sürücü (IDE ya da SCSI sürücüler kullanabilirsiniz). Yeni sürüm bazı Linux dağıtımları USB bellek ya da USB sabit disk üzerinden kurulum seçenekleri de sunmaktadır. Eski sürümlerin kurulumu için 3,5 disket sürücüyle de kurulum gerçekleştirilebilir. En az 64 MB RAM (İhtiyaca göre ya da grafik ortam kullanacaksanız daha yüksek kapasiteli -en az 512 MB- tavsiye edilir.) En az 1 GB sabit disk alanı (Kullanım ihtiyacına ve kuracağınız programların kapasitesine göre sabit disk alan ihtiyacınız değişir. Aynı sistem üzerinde farklı disk alanlarında (partitions) hem Linux, hem Microsoft Windows işletim sistemleri kullanabilir, Linux içerisinden Windows alanlarına ve o alanlardaki belgelere erişebilirsiniz.) Ekran Kartı (Grafik arayüz kullanımına ve amacına göre ekran kartının belleğine karar verilir.) Fare (Kullanmak istiyorsanız -özellikle grafik arayüz ortamında ihtiyaç duyacağınız için- iki ya da üç tuşlu fare kullanabilirsiniz.) Bunların yanında İnternet ortamında çalışacaksanız Ethernet kartı ya da harici modemler, ses kartı, televizyon kartı, yazıcı, CD/DVD-yazıcı gibi donanımları da Linux işletim sisteminde kullanabilirsiniz. Gerekli disk alanını ayarlama Sistem üzerinde hem Linux, hem de Windows işletim sistemleri kullanacaksanız diskte Linux için boş alan ayırmalısınız. Daha önceden Windows ortamında fdisk programı ile diski bölümlendirip Linux için yer ayırmış ya da boş alan bırakmışsanız herhangi bir işlem yapmanıza gerek yoktur. Var olan disk bölümlerinden birini Linux için kullanacaksanız kurulum sırasında bu bölümü silip Linux için gerekli bölümlendirmeyi yapabilirsiniz. Bunların dışındaki bir durumda, ya diski baştan bölümlendirip ona göre kurulumu gerçekleştirebilir ya da Partition Magic vb. farklı bir program yoluyla disk üzerindeki bölümleri yeniden yapılandırarak gerekli alan ayarlamasını yapabilirsiniz. Kurulum sırasında disk bölümlendirme ve disk alanı kullanımı için olan seçenekleri kullanarak, Linux işletim sisteminin kurulumu için gerekli disk alanı veya alanlarını ayarlayabilirsiniz. 29 FTP: kıs. File Transfer Protocol, Dosya Aktarma Protokolü. 30 NFS: kıs. Network File System, Ağ Dosya Yapısı. 79

81 Linux işletim sistemi dosya yapısı olarak ext2 veya ext3 kullanır. Bunun yanında disk üzerinde belli bir bölüm takas alanı (swap) olarak kullanılır. Takas alanı diskin belli bir bölümünün RAM gibi kullanılması için yaratılır. Genel kullanım için 512 MB takas alanı ayrılması önerilir. Farklı kullanımlar için bu değer kişiye özel yapılandırılabilir. Linux işletim sisteminden Windows (fat, vfat-fat32) disk bölümlerine erişilebilir. Kurulum sırasında ya da sonrasında bu bölümlerin bağlantı noktalarını (mount point) belirleyip bu bölümlere erişebilirsiniz. Örnek kurulum (OpenSUSE) Bu bölümde OpenSUSE Linux işletim sisteminin 11.1 sürümünün grafik ortamda kurulumu anlatılmaktadır. OpenSUSE kurulumu için kurulum DVD ya da CD leri, internet üzerinden kurulum yapılacak ise kurulum başlangıç CD si (opensuse-11.1-net-i586.iso) ile bilgisayarı başlatın [Şekil 2.62]. Şekil 2.62 Kurulum ekranı Kurulum dili ve klavye düzenini seçin [Şekil 2.63]. Türkçe dil desteği tam olarak sağlanmamış olsa da kullanıcı düzeyindeki işlemlerin hemen hemen tamamını Türkçe desteği ile yapabilirsiniz. 80

82 Şekil 2.63 Dil ve klavye düzeni seçimi Yeni kurulum ya da daha önceden kurulu OpenSUSE Linux varsa sürüm yükseltme veya kurulu sistemi kurtarma seçeneklerinden birini seçin [Şekil 2.64]. Şekil 2.64 Kurulum seçenekleri Daha sonra zaman dilimi seçimi ve tarih/saat ayarını yapın [Şekil 2.65]. 81

83 Şekil 2.65 Zaman ayarı Varsayılan paket seçimlerinden herhangi birini kullanacaksanız GNOME, KDE ya da XFCE, KDE 3.5 masaüstü yöneticilerinden birini seçin [Şekil 2.66]. Şekil 2.66 Masaüstü seçimi Daha sonraki adımlarda, ayrıntılı paket seçiminde, birden fazla masaüstü yöneticisi de seçebilirsiniz. Masaüstü yöneticileri, Linux işletim sisteminin kullanımını yalnızca menüler, sunulan grafik arayüz araçları ve görünüm olarak değiştirir; yapılacak işlemleri, kullanılacak programları değiştirmez. KDE masaüstü yöneticileri, KDE4 sürümü ile Microsoft Vista, KDE3 sürümü ile Microsoft Windows XP sürümlerine benzerliği ile Windows kullanıcılarının Linux ile uyumunu kolaylaştırmaktadır. GNOME 82

84 masaüstü yöneticisi ise kendine özgü menü yapısı ve sunduğu grafik arayüz araçları ile Linux kullanıcılarına özgün ve özgür bir görünüm sunmaktadır. Bunların yanında, XFCE ve diğer masaüstü yöneticileri ise sistem kaynaklarını fazla tüketmeyen ve farklı görünümlerdeki hafif masaüstü yöneticileridir. Sonraki adımda, Linux işletim sistemini kuracağınız disk bölümü ayarlamasını yapın. Yapılandırmayı, önceki sayfalarda verilen örneklerden yararlanarak, ihtiyacınıza uygun bir şekilde gerçekleştirebilirsiniz. Örnekteki kurulum, sanal makine üzerinde, SCSI disk ve tek işletim sistemi tercihi ile yapılacaktır [Şekil 2.67]. Şekil 2.67 Disk yapılandırması Daha sonra varsayılan kullanıcı tanımlaması [Şekil 2.68] ve kullanıcıların sisteme giriş yöntemi ve şifreleme yöntemi seçimi ve ayarlarını yapın [Şekil 2.69]. 83

85 Şekil 2.68 Yeni kullanıcı oluşturma Şekil 2.69 Kullanıcıların sisteme giriş yöntemini seçme Son aşamada, kurulum ayarlarının özeti listelenir [Şekil 2.70]. İsteğe bağlı olarak listedeki Yazılım bölümüne girip ayrıntılı paket seçimi yaparak kurulumu tamamlayabilirsiniz. 84

86 Şekil2.70 Kurulum özeti Đş Đstasyonu Olarak Linux ta Kullanılabilen Uygulamalar Linux işletim sistemiyle, X grafik arabirimi kullanarak Microsoft Windows işletim sistemlerinde gerçekleştirilen uygulamaların eşdeğerlerini farklı seçeneklerle kullanabilirsiniz. Buna ek olarak pek çok uygulamayı da ücretsiz olarak edinebilirsiniz. Gelişen Linux dünyasında programların sayısı ve gelişimi hızla artmaktadır. X-grafik arabirim ortamı Kullanım kolaylığı açısından, Linux işletim sisteminde komut satırı yerine X Windows tabanlı kullanıcı arayüzü kullanabilirsiniz. Microsoft Windows ve MacOS işletim sistemlerinden farklı olarak, Linux işletim sisteminin grafik arayüzü üç ana bölümden oluşur: X Windows programı, pencerelerin açılması, resimlerin gösterilmesi gibi grafik ortamdaki temel işlevlerin gerçekleşmesini sağlar. Pencere yöneticisi pencerelerin nasıl görüntüleneceğini ve taşıma/boyutlandırma işlemlerini nasıl yapacağınızı belirler. Dosya yöneticisi, simgeler ve menüler yardımıyla dosya ve dizinler üzerinde yapacağınız işlemleri ve dosya/dizinlerin özelliklerini belirler. Pencere yöneticileri, X ortamında fare, klavye gibi donanımları kullanarak işlemleri gerçekleştirmenizi sağlar. Linux işletim sisteminde çalışan pek çok pencere yöneticisi vardır. Bunlar arasında KDE [Şekil 2.71], Gnome [Şekil 2.72], Xfce [Şekil 2.73] gibi pencere yöneticileri bulunmaktadır. Pencere yöneticileri pencereleri açma, kapama, taşıma, boyutlandırma gibi temel işlemler yanında, aynı zamanda dosya yöneticisi işlevini ve diğer üst düzey işlemleri de yapabilirler. 85

87 Şekil 2.71 KDE 4 masaüstü yöneticisi Şekil2.72 Gnome masaüstü yöneticisi 86

88 Şekil 2.73 Xfce masaüstü yöneticisi Sistem yöneticisi olarak X ortamını otomatik olarak başlatabileceğiniz gibi komut satırından startx komutu ile de X ortamına geçebilirsiniz. X ortamına geçmiş olsanız bile Ctrl+Alt+F1 den Ctrl+Alt+F6 ya kadarki kombinasyonları kullanarak diğer 6 konsola ulaşabilirsiniz. Ctrl+Alt+F7 ile tekrar grafik ekrana dönebilirsiniz. Eğer birden fazla grafik ekran açtıysanız Ctrl+Alt+F8, Ctrl+Alt+F9 vb. ile diğer grafik ekranlara geçiş yapabilirsiniz. Gnome, KDE, WindowMaker, fvwm2, sawfish başlıca pencere yöneticisi alternatifleri arasında gelmektedir. İsteğinize bağlı olarak diğer pencere yöneticilerini de sisteme adresinden yükleyip kullanabilirsiniz. Ofis uygulamaları Microsoft Office ürünlerine alternatif olarak hazırlanmış yazılım paketleridir. OpenOffice.org Uygulamaları OpenOffice.org, Sun firması tarafından hazırlanmış Star Office uygulaması üzerine geliştirilen açık kaynak kodlu ofis yazılımı olup Microsoft Office ürünlerinden Word, Excel ve PowerPoint ile oluşturulan belgelerin büyük bir çoğunluğunu açabilmekte ve benzer şekilde belge oluşturmanıza olanak tanımaktadır. OpenOffice uygulamasını menü ve kısayollardan ya da komut satırında ooffice (ilişkili olarak oocalc, oodraw, ooimpress, oomath, ooweb, oowriter) komutu ile çalıştırabilirsiniz. K Office Uygulamaları KDE firması tarafından geliştirilen metin hazırlama, tablolama, sunum hazırlama, grafik çizme, formül yazma, hesap makinesi gibi pek çok uygulamayı içerir. Uygulamaları menü ve kısayollardan ya da komut satırından koshell (ilişkili olarak kformula, kchart, kcharselect, kpresenter, kspread, kword, kcalc) komutu ile çalıştırabilirsiniz. 87

89 Gnome Office Uygulamaları Gnome firması tarafından geliştirilen Abiword, Gedit (metin yazma) ve Gnumeric (tablolama) programlarını içerir. Uygulamaları menü ve kısayollardan ya da komut satırından abiword, gedit ve gnumeric komutları ile çalıştırabilirsiniz. Đnternet tarayıcıları Linux altında Netscape (netscape)35, Netscate4.x (netscape), Opera (opera), Mozilla (mozilla), Bluefish (bluefish) programları ile görsel; Lynx (lynx), Links (links) programları ile resimsiz metin formatında İnternet taraması gerçekleştirebilirsiniz. Dosya tarayıcıları Prozilla Downloader (prozgui), GnomeFTP (gftp), NT Web Downloader (nt) ile görsel, Lftp (lftp), Ncftp (ncftp), Sftp (sftp), Ftp (ftp), Wget (wget) programları ile resimsiz metin ortamında dosya transfer işlemlerini gerçekleştirebilirsiniz. Çokluortam uygulamaları KDE Action (action), KMidi Player (kmidi), XMMS Mp3 Player (xmms), Real Player (realplay), Xmovie (xmovie), Broadcast2000 (bcast) programları ile film izleyebilir, müzik dinleyebilir, video filmleri hazırlayabilirsiniz. Resim görüntüleyiciler K Paint (kpaint), Gnome Image Manipulation (gimp), Xfig (xfig), Electric Eyes (ee), Xview (xv) programları ile resim görüntüleyebilir, yeni resimler yaratılıp mevcut resimler üzerinde değişiklik yapabilirsiniz. Uygulama geliştirme Linux altında çok farklı seçeneklerde uygulama geliştirebilirsiniz. Borland Kylix (startkylix), K Developer (kdevelop), Anjuta C++ Developer (anjuta), QT Designer (designer), Gnugdb (gdb) programları ile görsel ortamda; Gnome C++ (gcc, g++), Gnome Fortran (g77, f77), Tcl/Tk, Python (pythone), Java (java), FreePascal (fpc) vb. programlarla metin ortamında uygulama geliştirebilirsiniz. Eğitim-bilim uygulamaları Matlab (matlab), K Calculater (kcal), Calculator (calcoo), GnoPlot (gnoplot), MathPlot (mathplot), K Fractal (kfract), GtkGraph (gtkgraph), Chemtool (chemtool), Xoscope (xoscope), GnomeOctave (goctave) programları Linux ortamında eğitim amaçlı programlar olarak sunulmaktadır. Yayınlama Acrobat Reader (acroread), DVI Viewer (dvi), Ghost View (gv), Xdvi (xdvi), Xpdf (xpdf), K Ghostview (kghostview), GnomeGhostView (ggv), Latex (latex) programlarıyla postscript, pdf ve txt belgelerini görüntüleyebilirsiniz. Diğer yazılımlar Yukarıda sözü edilen programların yanı sıra arşivleme için Archiver (ark), tar (tar), Gnuzip (gzip); veritabanı uygulamaları için Adabas (adabas), GnuSQL (gasql); metin düzenleyici (text editor) olarak K text editor (kedit), Gnome text editor (gedit), GnomeXEditor (gxedit), Emacs (emacs), Xemacs (xemacs), Vi (vi), Vim (vim), CoolEdit (cooledit); binary dosya düzenleyici (binary editor) olarak K binary editor (khexedit), HexEditor (hexedit); çizim-tasarım için Dia (dia), Kchart (kchart), Kivio (kivio) programlarını kullanabilirsiniz. 88

90 2.5. UNIX UNIX işletim sistemi BİDB merkezi sunucu sistemleri üzerine kurulu çok güçlü bir işletim sistemidir lı yılların sonlarına doğru MIT ve AT&T Bell laboratuvarlarında bilgi paylaşımını gerçekleştirmek amacı ile mini-bilgisayarlar üzerinde MULTICS adı altında bir işletim sistemi geliştirildi. Daha sonra bu işletim sistemine çok-görevli (multitasking) işletim sistemi özelliği eklenerek ismi ilk önce UNICS ve zamanla UNIX olarak değişti. Farklı bilgisayar firmaları ve kuruluşlar bu işletim sistemini temel alarak kendi UNIX tabanlı işletim sistemlerini geliştirdiler. Bunlar arasında Solaris (Sun Microsystems), SCO UNIX (Santa Cruz Operation), IRIX (Silicon Graphics), HP-UX (Hewlett-Packard), AIX (IBM), A/UX (Apple) en yaygın olarak kullanılan UNIX işletim sistemlerine örnek olarak verilebilir Unix Đşletim Sisteminin Yapısı UNIX, işletim sistemi tarafından destekli donanım üzerine kurulu çekirdek (kernel), kabuk programları (shells), dosya yapısı (file system) ve komutlar-programlar (commandsprograms) bileşenlerinden oluşan bir bütündür. Bütün bunlar birbirleriyle ilişkili olarak çalışmaktadır. (Şekil 2.74) Şekil 2.74 UNIX işletim sistemi ilişki şeması Unix Sistemlere Giriş UNIX işletim sistemi ile çalışan sistemlere, sistem üzerinden ya da uzaktan erişilebilir. Microsoft Windows ya da UNIX (türevleri ya da Linux) işletim sistemi ile çalışan diğer sistemlerden, erişim hakkı olan (kullanıcı hesabının tanımlandığı) sistemlere, Telnet ve SSH gibi terminalprogramlarıyla, ulaşılmak istenen sistemin adresi (DNS kaydı ya da IP adresi) kullanılarak erişilebilir. telnet beluga.cc.metu.edu.tr ssh

91 ODTÜ Bilgi İşlem Daire Başkanlığı donanım parkı, tüm ODTÜ yerleşkesine hizmet veren, çeşitli kullanıcı kitlelerine yönelik çalışan ve çok çeşitli işlevleri yerine getiren sunucular içermektedir. Beluga, Orca, Simena Üniversitemiz öğrencilerine, idari ve akademik personeline açık olan sunuculardır. Bu sunuculara bağlanarak Pine, Mutt gibi yazılımlar aracılığıyla e- posta okuyup gönderebilir, sunucu üzerinde yazılım derleyebilir ve çalıştırabilir, bunun yanında lisanslı yazılımlar kullanarak akademik çalışmalar yürütebilirsiniz. External ODTÜ nün yerleşke dışına açılan kapısıdır. Orca, Beluga gibi merkezi sunucu sistemler ODTÜ dışına kapalı olduğu için, yerleşke dışından bu sistemlere ulaşmak isterseniz önce external.cc.metu.edu.tr adlı sunucuya, daha sonra istediğiniz sunucu sisteme bağlanmanız gereklidir. ODTÜ deki Merkezi Sunucu Sistemler Üzerinde Çalışan Derleyiciler Merkezi Sunucu Sistem Üzerinde Kurulu Derleyici Beluga xlc : C Derleyicisi Orca xlf : FORTRAN Derleyicisi Simena xlc : C Derleyicisi gcc : GNU C Derleyicisi g++ : GNU C++ Derleyicisi g77 : GNU FORTRAN Derleyicisi Temel Unix Komutları Merkezi sunucular üzerinde kullanabileceğiniz belli başlı komutlar şunlardır: man: Komutlar hakkında bilgi almak için kullanılır. quota: Disk kullanım bilgilerini görüntüler. ls: Dizinin içeriğini görüntüler. cd: İçinde bulunduğunuz dizini değiştirir. who: Sisteme bağlı kullanıcı bilgilerini gösterir. date: Sistem tarih bilgisini gösterir. finger: Kullanıcı bilgilerini gösterir. write: Anlık mesaj gönderir. talk: Karşılıklı yazışmak için kullanılır. mesg y/n: Mesaj kabul/ret iznini ayarlar ve görüntüler. kill: Çalışan bir yazılımı sonlandırır. find: Dosya ve dizin araştırmak için kullanılır. cat: Dosya içeriğini gösterir. head: Dosyanın ilk kısmını gösterir. tail: Dosyanın son kısmını gösterir. lp: Dosyanın yazıcı çıktısını almak için kullanılır. fgrep: Dosya içerisinde metin aramak için kullanılır. Merkezi Sunucu Sistemlere Bağlantı ODTÜ de Beluga ve Orca isimli merkezi sunucu sistemleri kullanabilirsiniz. ODTÜ yerleşkesinde, yerel ağa ya da kablosuz ağa bağlı kişisel bilgisayarlar üzerinden veya bilgisayar salonlarından birisine giderek salon görevlisinin yardımı ile salonda bulunan herhangi bir bilgisayar üzerinde bulunan SSH Secure Shell Client yazılımını kullanarak 90

92 bu merkezi sunucu sistemlerden birine bağlanabilirsiniz. Yerleşke dışından bağlantı için önce External (external.cc.metu.edu.tr) sunucusuna bağlanıp bu sunucu üzerinden istediğiniz sunuculara bağlanabilirsiniz. Örneğin, External sunucusuna bağlandıktan sonra Beluga sunucusuna şu komutla bağlanabilirsiniz: ssh beluga.cc.metu.edu.tr SSH Secure Shell Client yani Güvenli Kabuk İstemcisi, uzaktan erişim amacıyla kullanılan Telnet arayüzünün güvenli bir alternatifidir. Güvenli olmasının nedeni, SSH yazılımında kullanıcı şifreleri de dahil olmak üzere tüm veri iletişiminin şifreli olarak gerçekleşmesidir. Bu sayede şifrenin ya da iletilen herhangi bir verinin trafik içinden çıkartılması ve ele geçirilmesi mümkün değildir. SSH Secure Shell Client yazılımını; ftp://ftp.metu.edu.tr pub mirrors ftp.ssh.com bağlantısından indirip yükleyebilirsiniz. Kurulum hem istemci yazılımı olan SSH Secure Shell Client, hem de dosya transfer yazılımı olan SSH Secure File Transer Client yazılımlarını kapsamaktadır. Yazılımı yükledikten sonra, Başlat menüsünden Secure Shell Client içerisindeki SSH Secure Shell Client seçeneğini seçerek ya da masaüstündeki SSH Secure Shell Client simgesini çift tıklayarak çalıştırabilirsiniz. Quick Connect düğmesini tıkladığınızda açılan pencerede bağlanmak istediğiniz sunucunun adını Host Name, kullanıcı adınızı ise User Name kısmına yazarak Connect düğmesine basmalısınız.(şekil 2.75) Şekil 2.75 SSH Secure Shell bağlantı menüsü Daha sonra açılan pencerede kullanıcı şifrenizi girip OK düğmesine tıklayarak sunucuya bağlanabilirsiniz. Eğer bağlanmak istediğiniz sunucuya ilk defa bağlanıyorsanız ya da sunucunun Host ID tanımı sistem yöneticileri tarafından değiştirildiyse bir uyarı mesajı ile karşılaşırsınız. Bu ekranı Yes düğmesine tıklayarak geçebilirsiniz. 91

93 BÖLÜM 3 ETKĐN VE GÜVENLĐ PC KULLANIMI 3.1 ETKĐN PC KULLANIMI Türk Standartları Enstitüsü nün tanımladığı ISO 9241 no. lu standardın bir bölümü olan Kullanılabilirlik Klavuzuna göre; kullanılabilirlik, bir ürününün belirli kullancılar tarafından belirli amaçlarla etkili, verimli ve belirli bir kullanım çerçevesinde memnuniyetle kullanılabilme derecesi olarak tanımlanmaktadır. Ayrıca aynı kılavuzda bir ürünün etkili olarak kuıllanılması, kullanıcıların belirlei amaşlardaki doğruluk ve bütünlüğe ulaşmasının ölçülmesi ile değerlendirilebileceği belirtilmiştir. Bu kapsamda bilgisayarın etkin kullanımı amacıyla kullanılabilirlik araçları olan fare ve klavyenin etkin kullanımına bakılması gerekir Fare Kullanımı Fare, Windows un görsel zemininde en önemli işlevi olan aygıtlardan biridir. Solaklar için ayarları değiştirilebilse de, standart bir farenin sol tuşu öğeyi seçmeye, (Şekil 3.1) sol tuşa çift tıklama dosyanın, klasörün içine girmeye ya da programı çalıştırmaya yarar. Sağ tuş ise programa, uygulamaya ait yardımcı bir menü açar. Günümüzde çoğu farede iki tuş arasında bulunan kaydırma düğmesi, sayfaları aşağı ve yukarı kaydırmaya, klavyedeki Ctrl tuşuyla birlikte yakınlaşma ve uzaklaşmaya yarar. Şekil 3.1 Fare Sol Tuşu seçimi görüntüsü 92

94 3.1.1.a. Sürükle ve bırak Windows da kullanılan pratik bir diğer fare işlevi de taşıma ve kopyalama ile birden çok öğe seçmek için kullanılan sürükle ve bırak tır. Bir dosyayı bir yere taşımak için farenin sol tuşu ile dosyayı tutun, tuşu bırakmadan taşımak istediğiniz klasörün üzerine sürükleyin ve bırakın. Kopyalamak için aynı işlemi Ctrl tuşuna basılı tutarak yapın. Birden çok öğeyi seçmek için farenin sol tuşuna basılı tutarak yukarıdan aşağıya ya da aşağıdan yukarıya doğru bir çerçeve çizin, tuşu bırakın [Şekil 3.2]. Çerçevenin değdiği tüm öğeler seçilmiş olur. Şekil 3.2 Fare Sol Tuşu, sürükle ve bırak işlevi b. Farenizi güvenle kullanmanız için ipuçları Farenizin düzgün tutulması ve hareket ettirilmesi, özellikle bilgisayarınızı uzun süre kullanıyorsanız, bileklerinizin, ellerinizi ve kollarınızın acımasını veya yaralanmasını önlemenize yardımcı olur. Sorunlardan sakınmanıza yardımcı olabilecek bazı ipuçları: Farenizi dirsek düzeyinde yerleştirin. Kollarınızın üst kısmı yan taraflarınızda rahat olmalıdır. Farenizi sıkmayın veya sıkı bir şekilde kavramayın. Hafifçe tutun. Fareyi, kolunuzu dirseğinizden hareket ettirerek kullanın. Bileğinizi yukarı, aşağı veya yanlara bükmekten sakının. Fare düğmesini tıklatırken hafifçe dokunun. Parmaklarınızı gevşek tutun. Düğmelere değmeyecek şekilde havada tutmayın. Fareyi kullanmanız gerekmiyorsa elinizde tutmayın. Her dakikalık bilgisayar kullanımından sonra kısa molalar verin Klavye Kullanımı Mektup yazarken veya sayısal veri hesaplarken, bilgisayarınıza bilgi girmek için öncelikli olarak klavyenizi kullanırsınız. Bilgisayarınızı denetlemek için de klavyenizi kullanırken birkaç basit klavye komutu (bilgisayarınız için yönergeler) daha etkin olarak çalışmanıza yardımcı olabilir a. Tuşlar nasıl düzenlenir Klavyenizdeki tuşlar, işlevlerine göre birkaç gruba ayrılabilirler: Yazma tuşları (alfasayısal tuşlar). Bu tuşlar, geleneksel daktilodaki aynı harf, sayı, noktalama ve simge tuşlarından oluşmaktadır. Denetim tuşları. Bu tuşlar, belirli eylemleri gerçekleştirmek için tek başına veya diğer tuşlarla birlikte kullanılır. En sık kullanılan denetim tuşları Ctrl, Alt, Windows logosu tuşu ve Esc'dir. İşlev tuşları. İşlev tuşları belirli görevleri gerçekleştirmek için kullanılır. F1, F2, F3 şeklinde devam ederek F12'ye kadar etiketlenmiştir. Bu tuşların işlevleri programdan programa değişir. 93

95 Gezinme tuşları. Bu tuşlar, belgelerde ve web sayfalarında hareket etme ve metin düzenleme için kullanılır. Bunlar arasında, Home, End, Page Up, Page Down, Delete ve Insert yer alır. Sayısal tuş takımı. Sayısal tuş takımı sayıları hızlı bir şekilde girmek için kullanışlıdır. Tuşlar, geleneksel bir hesap makinesi veya toplama makinesinde olduğu gibi bir blokta bir araya gruplanmıştır. Aşağıdaki resimde, normal bir klavyede bu tuşların nasıl dizildiği gösterilmektedir. Klavyenizin düzeni farklı olabilir.(şekil 3.3) Şekil 3.3 Tuşların klavyede dizilişi b. Metin yazma Ne zaman bir programa, e-posta iletisine veya metin kutusuna bir şeyler yazmanız gerekse, yanıp sönen dikey bir çizgi görürsünüz ( I ). Bu, aynı zamanda ekleme noktası olarak da adlandırılan imleç'tir. Yazdığınız metnin başlayacağı yeri gösterir. Fareyle istediğiniz yeri tıklatarak ya da gezinme çubuklarını kullanarak imleci taşıyabilirsiniz. Harfler, sayılar, noktalama işaretleri ve sembollerin yanı sıra, yazım tuşlarına ÜstKrkt, Caps Lock, Tab, Enter, Boşluk Çubuğu ve Geri Al tuşu da dahildir. Tuş adı Kullanımı Büyük harf yazmak için bir harfle birlikte Üst Karakter tuşuna basın. Başka Üst bir tuşun üst kısmında gösterilen sembolü yazmak için o tuşla birlikte Üst Karakter Karakter tuşuna basın. Tüm harfleri büyük harf olarak yazmak için bir defa Caps Lock tuşuna basın. Caps Lock Bu işlevi devre dışı bırakmak için tekrar Caps Lock tuşuna basın. Klavyenizde Caps Lock tuşunun etkin olup olmadığını gösteren bir ışık olabilir. İmleci birkaç boşluk ileri taşımak için Tab tuşuna basın. Ayrıca, bir formda Sekme sonraki metin kutusuna gitmek için de Tab tuşuna basabilirsiniz. İmleci bir sonraki satırın başına taşımak için Enter tuşuna basın. Bir iletişim Enter kutusunda, vurgulanan düğmeyi seçmek için Enter tuşuna basın. Boşluk İmleci bir boşluk ileri taşımak için Boşluk tuşuna basın. Geri tuşu İmleçten önceki karakteri veya seçili metni silmek için Geri tuşuna basın. 94

96 3.1.2.c. Klavye kısayollarını kullanma Klavye kısayolları, klavyenizi kullanarak eylemleri gerçekleştirme yollarıdır. Daha hızlı çalışmanıza yardımcı olduklarından kısayol olarak adlandırılırlar. Aslında, fareyle gerçekleştirebildiğiniz hemen hemen her eylem ve komut klavyenizde bir veya daha fazla tuşla daha hızlı gerçekleştirilebilir. Yardım konularında iki veya daha fazla tuş arasındaki artı işareti (+) birlikte basılması gereken tuşları belirtmektedir. Örneğin, Ctrl+A, Ctrl tuşu basılı tutulup A tuşuna basılması anlamına gelir. Ctrl+Üst Karakter+A, Ctrl ve Üst Karakter tuşu basılı tutulup A tuşuna basılması anlamına gelir d. Program kısayollarını bulma Programların çoğunda klavyenizle işlem yapabilirsiniz. Hangi komutların klavye kısayollarının olduğunu görmek için bir menü açın. Kısayollar (varsa) menü öğelerinin yanında gösterilir. (Şekil 3.4) e. Menüleri, komutları ve seçenekleri seçme Klavyenizle menüleri açabilir, komutları ve diğer seçenekleri seçebilirsiniz. Altı çizili harfler içeren menülerin yer aldığı bir programda, karşılık gelen menüyü açmak için Şekil 3.4 Program kısayolları Alt tuşuna ve altı çizili bir harfe basın. Komutu seçmek için menü öğesinde altı çizili harfe basın. Paint ve WordPad gibi Şerit kullanan programlarda, Alt tuşuna basıldığında, basılabilecek bir harfin üzeri kaplanır (harfin altı çizilmez). Şekil 3.5 Altı çizili harf kısayolları Bu yöntem iletişim kutularında da çalışır. İletişim kutusundaki bir seçenekte altı çizili bir harf gördüğünüzde, bu, söz konusu seçeneği belirlemek için Alt tuşuna ve o harfe basabileceğiniz anlamına gelir. (Şekil 3.5) 95

97 3.1.2.f. Yararlı kısayollar Aşağıdaki tabloda, en yararlı klavye kısayollarından bazıları listelenmektedir. Basılacak tuş Yaptığı işlem Windows logo tuşu Alt+Sekme Alt+F4 Ctrl+S Ctrl+C Ctrl+X Ctrl+V Ctrl+Z Ctrl+A F1 Başlat menüsünü açma Açık programlar veya pencereler arasında geçiş yapma Etkin öğeyi kapatma veya etkin programdan çıkma Geçerli dosya veya belgeyi kaydetme (programların çoğunda çalışır) Seçili öğeyi kopyalama Seçili öğeyi kesme Seçili öğeyi yapıştırma Eylemi geri alma Belge veya penceredeki tüm öğeleri seçme Bir program veya Windows için Yardım'ı gösterme Windows logosu tuşu +F1 Windows Yardım ve Destek'i gösterme Esc Geçerli görevi iptal etme Programdaki seçimle ilgili komut menüsünü açın. Seçimi sağ Uygulama tuşu tıklatmaya eşdeğerdir g. Gezinme tuşlarını kullanma Gezinme tuşları, imleci taşımanızı, belgeler ve web sayfalarında dolaşmanızı ve metni düzenlemenizi sağlar. Aşağıdaki tabloda, bu tuşların bazı yaygın işlevleri listelenir. Basılacak tuş Sol Ok, Sağ Ok, Yukarı Ok veya Aşağı Ok Home End Ctrl+Home Ctrl+End Page Up Page Down Delete Insert Yaptığı işlem İmleci veya seçimi, ok yönünde bir karakter veya bir satır ileri taşıma ya da bir web sayfasını ok yönünde kaydırma İmleci satır başına taşıma ya da web sayfasının en üstüne gitme İmleci satır sonuna taşıma ya da web sayfasının en altına gitme Belgenin en üstüne gitme Belgenin en altına gitme İmleci taşıma ya da bir ekran yukarı gitme İmleci taşıma ya da bir ekran aşağı gitme İmleçten sonraki karakteri veya seçili metni silme; Windows'da seçili öğeyi silme ve Geri Dönüşüm Kutusu'na taşıma Ekleme modunu açma kapatma. Ekleme modu açıkken, yazdığınız metin imlecin bulunduğu yere eklenir. Ekleme modu kapalıyken, yazdığınız metin varolan karakterleri değiştirir. 96

98 3.1.2.h. Sayısal tuş takımını kullanma Sayısal tuş takımında, 0 ile 9 arasındaki sayılar, + (toplama), - (çıkarma), * (çarpma) ve / (bölme) aritmetik işlemleri ve ondalık ayırıcı hesap makinesinde olduğu gibi dizilmiştir. Tabii ki, klavyede başka bir yerde bu karakterlerin benzeri bulunur, ancak tuş takımının dizilimi sayısal verileri veya matematik işlemlerini tek elle daha kolay girmenizi sağlar. Sayısal tuş takımını kullanarak sayı girmek için Num Lock tuşuna basın. Çoğu klavyede, Num Lock tuşunun etkin olup olmadığını gösteren bir ışık vardır. Num Lock devre dışı olduğunda, sayısal tuş takımı ikinci bir gezinti tuşları kümesi olarak çalışır (bu işlevler, tuşların üzerinde, sayıların veya sembollerin yanında yazar). Hesap makinesiyle basit işlemleri gerçekleştirmek için sayısal tuş takımınızı kullanabilirsiniz. (Şekil 3.6) Şekil 3.6 Sayısal tuş takımı i. Üç acayip tuş PrtScn (veya Print Screen) Uzun süre önce bu tuş gerçekten de üzerinde yazan şeyi yapıyordu, geçerli metin ekranını yazıcınıza gönderiyordu. Bugün ise PrtScn tuşuna basıldığında, tüm ekranın resmi çekilir ("ekran resmi") ve bilgisayarınızın belleğinde Pano'ya kopyalanır. Buradan resmi Microsoft Paint'e veya başka bir programa yapıştırabilir (Ctrl+V) ve isterseniz o programdan yazdırabilirsiniz. Bazı klavyelerde PrtScn ile aynı tuşu paylaşan SYS RQ daha karmaşıktır. Geçmişte, SYS RQ "sistem isteği" olarak tasarlanmıştı, ancak bu komut Windows'da etkin değildir. Đpucu Ekranın tamamı yerine yalnızca etkin pencerenin resmini çekmek için Alt+PrtScn tuşlarına basın. ScrLk (veya Scroll Lock) Çoğu programda Scroll Lock tuşuna basılması herhangi bir etki oluşturmaz. Birkaç programda, Scroll Lock tuşuna basıldığında ok tuşlarının ve Page Up ve Page Down tuşlarının davranışı değişir; bu tuşlara basıldığında imlecin ya da seçimin konumu değişmeden belgenin kaydırılması sağlanır. Klavyenizde Scroll Lock tuşunun etkin olup olmadığını gösteren bir ışık olabilir. 97

99 Pause/Break Bu tuş nadiren kullanılır. Bazı eski programlarda bu tuşa basıldığında programın duraklatılması sağlanır veya Ctrl ile birlikte bu tuşa basıldığında programın çalışması durdurulur j. Diğer tuşlar Bazı çağdaş klavyelerde, programlara, dosyalar veya komutlara hızlı ve tek basımlık erişim sağlayan "kısayol tuşları" veya düğmeler bulunur. Başka modellerde, ses denetimleri, kaydırma tekerlekleri, yakınlaştırma tekerlekleri ve diğer araçlar vardır. Bu özelliklerle ilgili ayrıntılar için, klavyeniz veya bilgisayarınızla birlikte verilen bilgileri denetleyin ya da üreticinin web sitesini ziyaret edin k. Klavyenizi güvenle kullanmanız için ipuçları Klavyenizin düzgün kullanılması, özellikle bilgisayarınızı uzun süre kullanıyorsanız, bileklerinizin, ellerinizi ve kollarınızın acımasını veya yaralanmasını önlemenize yardımcı olur. Sorunlardan sakınmanıza yardımcı olabilecek bazı ipuçları: Klavyenizi dirsek düzeyinde yerleştirin. Kollarınızın üst kısmı yan tarafınızda rahat olmalıdır. Klavyenizi önünüze ortalayın. Klavyenizin bir sayısal tuş takımı varsa, ara çubuğunu ortalama noktası olarak kullanabilirsiniz. Uzak tuşlara erişmek amacıyla parmaklarınızı germek yerine tüm kolunuzu kullanabilmek için el ve bilekleriniz klavyenin üzerinde olacak şekilde yazın. Yazarken avcunuzu ve bileklerinizi herhangi bir yüzeye dayamaktan kaçının. Klavyenizde avuç içi desteği varsa, yalnızca yazmaya ara verdiğinizde kullanın. Yazarken, hafif dokunun ve bileklerinizi düz tutun. Yazmadığınız zaman, kollarınızı ve ellerinizi dinlendirin. Her dakikalık bilgisayar kullanımından sonra kısa molalar verin GÜVENLĐ PC KULLANIMI Kullanıcıların sıkça yaptığı hatalar ve alınacak önlemler Güvenli bilgisayar kullanımının sağlanmasının ancak kullanıcıların bilinçli hareket etmesiyle olabileceği mantığı ile yola çıkılırsa, güvenli bilgisayar kullanımı konusunda kullanıcıların sıkça yaptığı hatalara ve bunları giderecek önlemlere bakmakta fayda vardır. 1. Masaüstü bilgisayarlar üzerinde sunucu nitelikli işletim sistemleri Son kullanıcının kullanımına yönelik masaüstü bilgisayarlar genellikle sunucu nitelikli işler için tasarlanmamıştır. Ancak son kullanıcı tarafından sıkça yapılan hatalardan birisi, işletim sisteminin ne kadar kapsamlı olursa o kadar iyi çalışacağı düşüncesidir. Örneğin Microsoft firması tarafından sunulan Windows Server işletim sisteminin ya da Linux Server sürümlerinin Windows XP Professional/Home ya da Linux Workstation işletim sistemlerinden daha iyi çalıştığına dair yanlış bir kanı vardır. Sunucu nitelikli işletim sistemleri üzerinde kullanıcının bilgisi dışında otomatik olarak kurulan ve çalışan servisler sistem performansını düşürmekte, ciddi güvenlik açıklarına neden olabilmektedir. Kullanıcıların bu konuda bilinçlendirilmesi ve ihtiyaçlarına uygun nitelikte işletim sistemi kurması/kullanması sağlanmalıdır. 98

100 2. Masaüstü bilgisayarlar üzerinde sunucu nitelikli uygulamalar İşletim sistemleri istemci nitelikli olmakla birlikte (Windows XP Home/Professional ya da Linux Workstation vb.), kullanıcılar özellikle dosya paylaştırmak ya da web sayfası sunmak için güvensiz FTP sunucuları ya da web sunucuları kurabilmektedirler. Bu durumun engellenebilmesi için sunucu nitelikli bu servislerin sistem yöneticileri tarafından merkezi olarak, güvenli işletim sistemleri üzerinde güvenli yazılımlar aracılığıyla verilmesi sağlanmalıdır. Örneğin kullanıcılar kendi kullanıcı hesaplarını kullanarak UNIX sunucu sistemler üzerinde web sayfası hazırlayabilmeli, dosyalarını sunucu sistemler üzerinde çalışan FTP programları ile taşıyabilmelidir. 3. İşletim sistemleri güncellemeleri Son kullanıcıların sıkça yaptıkları hatalardan birisi, işletim sistemini kurduktan sonra kurulumun tamamlanmış olduğunu ve güvenlik açısı bulunmadığını sanmalarıdır. İşletim sistemlerinin piyasaya sürülmesinin ardından sürekli olarak güncellemeleri çıkmaktadır. Bu güncellemeler bir yandan sürücüler ve sorunlu sistem dosyalarını yenileri ile değiştirirken bir yandan ve daha önemlisi işletim sistemindeki güvenlik açıklarını kapatmaktadırlar. Bazı işletim sistemleri kendi güncellemelerini otomatik olarak kurmakta ya da otomatik kurulum için ayarlanabilmektedir. Virüsler genellikle bilgisayarı güncellenmemiş işletim sistemlerinin güvenlik açıklarını kullanarak etkilemekte ve yayılabilmektedir. 4. Uygulama yazılımları güncellemeleri İşletim sistemleri yanında bazı uygulama yazılımları da güncellenmedikleri durumda güvenlik açıklarına neden olabilmekte, bu açıklar nedeniyle bilgisayar virüsten etkilenebilmekte, bilgi kaybı yaşanabilmektedir. Özellikle Microsoft Outlook vb. e-posta okuma programları, Microsoft Office paketleri, MSN Messenger ve ICQ gibi mesaj programlarının güncellenmesi gerekmektedir. 5. Masaüstü bilgisayarda yönetici hakları Masaüstü bilgisayar kullanıcılarının en sık yaptıkları hatalardan birisi kullandıkları bilgisayarın yöneticisi olmayı istemeleridir. Masaüstü bilgisayarların kullanılabilmesi için yönetici haklarına gerek bulunmamaktadır. Bununla birlikte sistem yöneticileri de gereksiz telefonlardan ve yapılan gereksiz açıklamalardan kurtulabilmek amacıyla zaman zaman kullanıcıların bilgisayarları yönetebilmesine izin vermektedir. Son kullanıcının yönetici haklarıyla farkına varmadan yaptığı kurulumlar ya da değiştirdiği konfigürasyon parametreleri bilgisayar üzerinde güvenlik açıklarına neden olabilmektedir. 6. Antivirüs yazılımları ve güncellemeler Bazı kullanıcılar antivirüs yazılımlarının bilgisayarlarını yavaşlattığını düşünmektedir. Gerçekten de antivirüs yazılımları sistem performansında 0,5-2% arasında düşüşe neden olmaktadır. Bununla birlikte bu performans kaybı virüs bilgisayarı etkilediği zaman bilgisayarın performansındaki düşüşle karşılaştırılamayacak kadar küçüktür. Bu nedenle masaüstü bilgisayarlarda antivirüs yazılımı kullanmak virüslere karşı alınacak ilk önlemlerden birisidir. Bunun yanında kullanıcılar tarafından sık yapılan hatalardan birisi antivirüs yazılımı kurulduktan sonra bilgisayarın virüslere karşı güvende olduğunun sanılması, yazılımın güncellenmemesidir. Kullanıcılar antivirüs yazılımlarının nasıl çalıştığı, yeni çıkan virüsleri nasıl tespit ettiği ve virüs tarama motoru (engine), virüs tanım dosyalarının (virus pattern files) nasıl güncelleneceği konusunda bilinçlendirilmelidir. 99

101 7. Dosya paylaşımları Kullanıcılar dosyalarını ağ üzerindeki diğer kullanıcılarla paylaşırken bu dosyaların herkes tarafından görüldüğünün farketmemektedirler. Bunun yanında belirli dizinleri paylaşıma açmak yerine işletim sistemi dosyalarının ve programların bulunduğu dizinleri paylaşıma açmakta, parolasız olarak açılan bu paylaşımlar sonucunda bir yandan güvenlik açıkları oluşturmakta, bir yandan ağ üzerinden yayılan virüsler için uygun zemin oluşturmaktadırlar. Kullanıcıların dosya paylaşımlarının riskleri konusunda bilinçlendirilmesi, dosya paylaşımı konusunda daha güvenli yolların sunulması gerekmektedir. 8. Dosya alışverişi Kullanıcılar Kazaa, Imesh gibi P2P dosya paylaşım programları ya da ICQ gibi mesajlaşma programları aracılığıyla tanımadıkları ve güvenirliliği bilinmeyen bilgisayarlardan aldıkları programları bilgisayarlarına indirmekte ve çalıştırmaktadırlar. Bu programlar virüsya da truva atı nitelikli olabilmektedir. Bu konuda kullanıcıların bilgilendirilmesi gerekmektedir. 9. Web üzerinde bilinçsiz çalıştırılan programlar Bazı web sitelerinden bilinçsizce indirilen programlar ve program parçacıkları (plugin) bilgisayarların virüs veya zararlı bir kod tarafından işgal edilmesine neden olabilmektedir. Bu durumun engellenmesi için kullanıcıların Internet tarayıcı programlarında güvenlik ayarlarını yapmaları, web sayfalarına bağlantı yapıldığında çıkan sorulara ancak anladıktan sonra onay vermeleri gerekmektedir. 10. E-posta eklentileri Virüs tarafından hazırlanmış, kullanıcının kimden geldiğini bilmediği veya sosyal mühendislik eseri olarak çok bilinen bir kullanıcıdan geliyormuş gibi gösterilen e- postaların eklentilerinin kullanıcı tarafından çalıştırılması çokça görülen ve virüsün bilgisayarı etkilemesini sağlayan basit bir hatadır. E-posta yoluyla yayılan virüslerin bilgisayarı etkilemesini engellemek için antivirüs yazılımları ve işletim sistemleri güncellenmeli, güvenli e-posta okuma programları tercih edilmelidir Altın kural Güvenli bilgisayar kullanımından kasıt, en basit tanımı ile; kişisel bilgisayarınızdaki bilgilerin ve bilgisayarın kullanım kontrolünün internet yada bağlı bulunduğu ağ üzerindeki diğer kullanıcılar tarafından ele geçirilmesini önleyecek şekildeki kullanılması demektir. Güvenlik uzmanları, güvenlik açıklarının %80 inin, bu açıkları kapatmak için gösterilecek toplam çabanın %20 si ile kapatılabileceği görüşündedirler. Bu açıkları gidermeye yönelik ODTÜ Bilgi İşlem Dairesince tavsiye edilen 8 altın kural aşağıda açıklanmıştır. 1. İşletim Sistemi Güncellemelerinin Yapılması Virüslerin çoğu, işletim sistemi ve üzerinde kurulu yazılımların açıklarından faydalanarak bilgisayarları etkilemektedir. Bu açıklara karşı işletim sistemi üreticilerinin yayınladıkları güncellemeleri düzenli olarak yüklemelisiniz. Bu nedenle işletim sisteminin otomatik güncelleme özelliğini etkinleştirmeniz önerilir. Microsoft Windows işletim sistemi Service Pack dosyalarına ODTÜ FTP arşivinden (ftp://ftp.metu.edu.tr/popular/microsoft) erişebilirsiniz. Güncel Service Pack dosyalarını yükledikten sonra sonra güvenlik açıklarını kapatmak ve son 100

102 güncellemeleri yüklemek için adresine bağlanarak bilgisayarınızı güvenlik açıklarına karşı kontrol ettirmeniz ve öncelikle kritik güncellemeleri indirerek kurmanız gerekmektedir. Bazı Linux paketlerinde de güvenlik açıkları olabilmektedir. Bu nedenle, eğer bir Linux işletim sistemi kullanıyorsanız, kullandığınız paketin de duyurulan güncelleme yamalarını yapmanız gerekmektedir. Kullanılan yazılımlar ve sürümle ilgili olarak güvenlik sitelerinin duyuruları takip ederek ilgili paket güncellemelerinin yapılması önerilmektedir. 2. Antivirüs Yazılımı Kurulup Güncel Tutulması Virüslerin bilgisayarı etkilemesine karşı alınacak en etkili yöntem antivirüs yazılımının kurulması ve güncel tutulmasıdır. Tanımlarına sahip olduğu virüsleri fark edebildiği için antivirüs yazılımının güncellemesini yapmak, yazılımı kurmak kadar önemlidir. ODTÜ yerleşkesinde Mcafee VirusScan ve Symantec Antivirus yazılımlarını lisanslı olarak kullanabilirsiniz. Lisanslı antivirüs yazılımlarının kurulum CD lerine Bilgi İşlem Daire Başkanlığı 109 no.lu odadaki BİDB Kütüphanesi nden ulaşabilirsiniz. Güncellemeleri ODTÜ FTP arşivinden (ftp://ftp.metu.edu.tr/virus-updates) yapabilirsiniz. 3. Güvenli (İyi) Şifre Seçilmesi Şifre, kullanıcı kodunun kişiye özel kalmasını sağlar. Şifrenizi yeterince güvenli seçmeli, kimseye söylememeli ve herhangi bir yere yazmamalısınız. Şifre bilgisi sisteme erişimde kullanıldığı için özellikle sistem yöneticisi şifresinin diğer kullanıcılar tarafından bilinmemesi ve kolayca öğrenilmemesi gerekir. Bunun için şifre; En az 8 karakterden oluşmalıdır. Kolayca tahmin edilebilecek ad, soyad, doğum tarihi gibi kişisel bilgiler tek başına kullanılmamalıdır. Büyük-küçük harflerin ve rakamların karışımından, ancak unutmayacağınız şekilde seçilmelidir. Belli aralıklarla değiştirilmelidir. ODTÜ merkezi sunucu sistemleri Unix sunucularıdır. Bu sistemlerde büyük küçük harf ayrımı olduğundan şifrenizin içinde büyük ve küçük harflerin bulunması tavsiye edilir. Örnek şifre: AKap!aN7 1Yap(raK Akap!aN7 %5in cit gibi Not: Bu şifreler örnek olup, güvenliğiniz için aynen kullanılmaması önerilir. 4. Güvenli Bağlantı (e-posta, web, FTP) Yapılması İşletimi Bilgi İşlem Daire Başkanlığı tarafından sağlanan ODTÜ merkezi e-posta sunucusu (e123456@metu.edu.tr formatlı adresleri yöneten sunucu) güvenli e- posta servisi sağlamaktadır. E-postalarınızı Microsoft Outlook Express, Mozilla Thunderbird vb. yazılımlarla okumanız halinde e-posta alışverişlerini güvenli moda dönüştürmeniz tavsiye edilir. adresinden ulaşabileceğiniz METU-Mail servisi güvenli bağlantı özelliğine sahiptir. Ayrıca, Merkezi Sunucu Servislerine bağlanmak 101

103 için Telnet yerine SSH, dosya tranferi için FTP yerine SFTP programlarını kullanmanız önerilir. 5. Bilgisayar Açılışlarına Şifre Konulması Bilgisayarın BIOS ayarları genellikle son kullanıcıların kullanmadığı ayarlardır. Bilgisayar açılırken DEL ya da F1 tuşuna basılarak erişilebilir. Erişimin parolalı hale getirilmesi bilgisayarın fiziksel güvenliği açısından önemlidir. Bu işlem BIOS menülerinden yapılabilir. BIOS sık kullanılmadığından şifresinin unutulması olasıdır, şifrenin güvenli bir yere not edilmesi faydalı olabilir. Bilgisayarın açılışında işletim sistemi tek bir kullanıcı tarafından kullanılsa bile bu kullanıcıya ait bir şifre ile işletim sistemine erişilmesi bilgisayardaki verilerin korunması açısından önem taşımaktadır. Bunun yanında bilgisayarın fiziksel güvenliğinin sağlanabilmesi amacıyla ekran koruyucularını şifreli olarak kullanmanız önerilmektedir. Çok kullanıcılı bilgisayarlarda ise açılışta şifre konulması çok daha fazla önem taşımaktadır. Ayrıca bilgisayar başından ayrılırken bilgisayarı kilitlemeniz, bununla birlikte belirli bir süre sonra ekran koruyucunun çalışması ve ekran koruyucudan çıkarken şifre sorulmasını sağlamanız önerilmektedir. 6. Tarayıcılarda Beni Hatırla Kullanılmaması Bazı web siteleri kullanıcılarını tanıyabilmek için kullanıcı adı ve şifre istemektedir. Kullanım kolaylığı yaratmak amacı ile tarayıcılar (Internet Explorer, Mozilla Firefox, vb.) bu bilgileri saklayabilmekte ve daha sonra kullanıcı tekrar aynı siteye girdiğinde kullanıcı adı ve şifre girmek zorunda bırakmamaktadırlar. Ancak şifrelerin bu şekilde bir yerde tutulması güvenlik açısından sakıncalıdır. Bu nedenle tarayıcılarda beni hatırla özelliğini kullanmamanız tavsiye edilmektedir. 7. Tarayıcıların Güvenlik Ayarları İnternet tarayıcılarının ayarlarında farkında olmadan yaptığınız değişiklikler güvenlik açığı yaratabilmektedir. Bu nedenle bu konu hakkında detaylı bilginiz yoksa tarayıcıların varsayılan ya da yüksek güvenlik ayarlarını kullanmanız önerilmektedir. 8. Sosyal Boyutlar (Çevrimiçi Dolandırıcılık) Çevrimiçi dolandırıcılılık, e-posta veya web siteleri aracılığıyla kullanıcıların kişisel bilgilerinin toplanmasıdır. Web siteleri sahipleri genel olarak kullanıcılarının şifre, kredi kartı numarası, hesap numaraları vb. kişisel bilgilerini e-posta aracılığıyla istemezler. Bu nedenle kişisel bilgilerinizi isteyen e-postalara cevap vermeyiniz. Orijinallerine çok benzeyen siteler yapılarak ve e-posta aracılığı ile kullanıcıları bu sitelere yönlendirerek ekrandaki alanların doldurulması hedeflenmektedir. Bu nedenle önemli bilgileri ilgili alanlara girmeden önce sitenin orijinalliğinden emin olmak için öncelikle bağlantısı verilen adres ile adres satırındaki adresin aynı olmasına ve sonra da yönlendirilen sayfada sağ alt köşede bulanan kilit düğmesine tıklayarak güvenlik sertifikasında bulunan adresle adres satırındaki adresin aynı olmasına dikkat etmelisiniz. Konu ile ilgili daha detaylı bilgiye; Güvenlik Virüsler ve Bilgi Güvenliği ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular yoluyla erişebilirsiniz. 102

104 Microsoft Windows Đşletim sistemi güvenliği Internet'e bağlanırsanız, başka kişilerin bilgisayarınızı kullanmasına izin verirseniz veya dosyaları başkalarıyla paylaşırsanız, bilgisayarınızın zarar görmesini engellemek için önlemler almanız gerekir. Bilgisayarınızı ve işletim sisteminizi koruma Bilgisayarınızın olası güvenlik tehditlerinden korunmasına yardımcı olmanın yolları şunlardır: Güvenlik duvarı. Güvenlik duvarı, korsanların veya kötü amaçlı yazılımların bilgisayarınıza erişmesini önleyerek bilgisayarınızın korunmasına yardımcı olabilir. Windows Update. Windows, düzenli aralıklarla bilgisayarınız için güncelleştirmeleri denetleyip otomatik olarak yükleyebilir. Virüs koruması. Virüsten koruma yazılımı, bilgisayarınızın virüslere, solucanlara ve diğer güvenlik tehditlerine karşı korunmasına yardımcı olabilir. Casus yazılım ve diğer kötü amaçlı yazılımlardan korunma. Casus yazılım önleme yazılımı, bilgisayarınızın casus yazılımlardan ve diğer olası istenmeyen yazılımlardan korunmasına yardımcı olabilir. Standart kullanıcı hesabı kullanma. Bilgisayarınızda oturum açtığınızda, sahip olduğunuz kullanıcı hesabı türüne bağlı olarak Windows size belirli düzeyde haklar ve ayrıcalıklar sunar a. Güvenlik duvarı kullanma Güvenlik duvarı, Internet'ten gelen bilgileri denetleyen ve ardından güvenlik duvarı ayarlarınıza göre bilgisayarınızdan uzak tutan veya geçişine izin veren bir yazılım veya donanımdır. Bu şekilde, güvenlik duvarı saldırganların veya kötü amaçlı yazılımların bilgisayarınıza erişim sağlamasını önlemeye yardımcı olur. Windows Güvenlik Duvarı, Windows'un içine yerleştirilmiştir ve otomatik olarak açılır. Internet'ten veya ağdan bilgi alması gereken anlık ileti programı gibi bir program çalıştırır veya çok oyunculu bir ağ oyunu oynarsanız, güvenlik duvarı bağlantıyı engellemek mi, yoksa bağlantının engellemesini kaldırmak mı (izin vermek) istediğinizi sorar. Bağlantının engelini kaldırmayı seçerseniz, Windows Güvenlik Duvarı bir özel durum oluşturur, böylece gelecekte programın bilgi alması gerektiğinde güvenlik duvarı tekrar sorun çıkarmaz.(şekil 3.7) Şekil 3.7 Güvenlik duvarı çalışması b. Virüs koruması kullanma Virüsler, solucanlar ve Truva atları, saldırılara açık bilgisayarlara Internet üzerinden bulaştırmak amacıyla saldırganlar tarafından oluşturulan programlardır. Truva atları, ekran koruyucusu gibi görünüşte yasal bir programın içine gizlenerek bilgisayara 103

105 girerken, virüsler ve solucanlar kendilerini bilgisayardan bilgisayara kopyalayabilirler Bozucu virüsler, solucanlar ve Truva atları, sabit diskinizdeki bilgileri silebilir veya bilgisayarınızı tamamen devre dışı bırakabilir. Diğerleri doğrudan hasara neden olmazlar, ancak bilgisayarınızın performansını ve tutarlılığını kötüleştirirler. Virüsten koruma programları, içinde virüs, solucan ve Truva atı olup olmadığını anlamak için e-postaları ve bilgisayarınızdaki diğer dosyaları tarar. Bunlardan biri bulunduğunda, virüsten koruma programı bilgisayarınıza ve dosyalarınıza zarar vermeden karantinaya alır (yalıtır) veya tamamen siler. Windows'da yerleşik virüsten koruma programı yoktur, ancak bilgisayar üreticiniz yüklemiş olabilir. Aksi takdirde, bir virüsten koruma programı bulmak için güvenlik yazılımı sağlayıcıları web sitesine gidin. Her gün yeni virüsler tanımlandığından, otomatik güncelleştirme özelliği olan bir virüsten koruma programını seçmek önemlidir. Virüsten koruma yazılımınız güncelleştirildiğinde, denetlenecek virüsler listesine yeni virüsler eklenir; böylece bilgisayarınız yeni saldırılardan korunmuş olur. Virüs listesi güncel değilse, bilgisayarınız yeni tehditlere karşı açık demektir. Güncelleştirmeler için genellikle yıllık üyelik ücreti gerekir. Düzenli olarak güncelleştirmeleri almak için üyeliği güncel tutun. Uyarı Virüsten koruma yazılımı kullanmıyorsanız, bilgisayarınızı kötü amaçlı yazılımlardan zarar görmeye açık bırakırsınız. Ayrıca, virüsleri diğer bilgisayarlara yayma riskini de taşırsınız c. Casus yazılım korumasını kullanma Casus yazılım, genellikle uygun şekilde izninizi almadan reklamlar gösterebilen, sizinle ilgili bilgileri toplayabilen ve bilgisayarınızın ayarlarını değiştirebilen yazılımlardır. Örneğin, casus yazılımlar, web tarayıcınıza istenmeyen araç çubukları, bağlantılar veya sık kullanılanlar yükleyebilir, varsayılan ana sayfanızı değiştirebilir ya da sık sık açılır pencere reklamları görüntüler. Bazı casus yazılımlar, tespit edebileceğiniz herhangi bir belirti göstermez ancak ziyaret ettiğiniz web siteleri veya yazdığınız metinler gibi hassas bilgileri gizlice toplar. Casus yazılımların çoğu karşıdan yüklediğiniz ücretsiz yazılımlardan yüklenir, ancak bazı durumlarda bir web sitesinin ziyaret edilmesi casus yazılımın bulaşmasına neden olabilir. Bilgisayarınızın casus yazılımlardan korunmasını yardımcı olmak için casus yazılımlardan koruma programı kullanın. Microsoft Windows da, Windows Defender adı verilen yerleşik bir casus yazılım önleme programı vardır ve bu program varsayılan olarak etkindir. Windows Defender, casus yazılım kendisini bilgisayarınıza yüklemeye çalıştığında uyarır. Ayrıca, varolan casus yazılımlarını tarar ve ardından kaldırır. Her gün yeni casus yazılımları ortaya çıktığından, en son casus yazılımı tehditlerini algılaması ve bunlara karşı koruması için Windows Defender düzenli olarak güncelleştirilmelidir. Windows Defender, Windows'u güncelleştirdiğiniz zaman gerekli olursa güncelleştirilir d. Windows'u otomatik olarak güncelleştirme Microsoft, yeni virüslere ve tehditlere karşı bilgisayarınızı korumaya yardımcı olabilen önemli Windows güncelleştirmelerini düzenli olarak sunmaktadır. Bu güncelleştirmeleri olabilecek en hızlı şekilde almanız için otomatik güncelleştirmeyi açın. Böylece, Windows için kritik düzeltmelerin bilgisayarınızda eksik olup olmadığını merak etmenize gerek kalmaz. Güncelleştirmeler siz Internet'e bağlandığınızda sessiz bir şekilde karşıdan yüklenir. Güncelleştirmeler, farklı bir zaman belirlemediyseniz 104

106 03:00'da yüklenir. Bilgisayarınızı daha önce kapatırsanız, kapatmadan önce güncelleştirmeleri yükleyebilirsiniz. Aksi takdirde, Windows bu güncelleştirmeleri bir dahaki sefere bilgisayarınızı başlattığınızda yükler.(şekil 3.8) Şekil 3.8 Windows Update e. Standart kullanıcı hesabı kullanma Bilgisayarınızda oturum açtığınızda, sahip olduğunuz kullanıcı hesabı türüne bağlı olarak Windows size belirli düzeyde haklar ve ayrıcalıklar sunar. Üç farklı türde kullanıcı hesabı vardır: standart, yönetici ve konuk. Yönetici hesabı bilgisayar üzerinde tam denetim sağlasa da, standart hesap kullanılması bilgisayarınızın daha güvenli olmasına yardımcı olabilir. Bu şekilde, başka kişiler (veya saldırganlar) siz oturum açmışken bilgisayarınıza erişim sağlarlarsa, bilgisayarın güvenlik ayarlarını kurcalayamazlar ve diğer kullanıcı hesaplarını değiştiremezler. 105

107 BÖLÜM 4 DÜZENLEME VE YEDEKLEME 4.1. DÜZENLEME Dosyalar, Belgeler Bilgisayar üzerindeki yazılımlar ve programlar işinizi görmeye yarayan araçlardır. Belgeler ise programlar aracılığıyla yaratılan ürünlerdir. Şekil 4.1 Birkaç Dosya türü Dosya, bilgi (örneğin, metin, görüntü veya müzik) içeren bir öğedir. Dosya açıldığında, birisinin masasında veya dosya dolabında bulabileceğiniz metin belgesi veya resme benzeyebilir. (Şekil 4.1) Dosya Đsimleri Her dosyanın bir adı ve uzantısı vardır. Her dosya için dosya adlandırma kurallarına (file-naming conventions) uygun geçerli bir dosya adı verilmelidir Dosya Uzantıları Dosya uzantısı (File extension) dosya içeriğini açıklar Dosyanın uzantısı oluşturulduğu program yada beraber çalıştırılacağı programa uygun olarak uzantı alır. Dosya isminden bir nokta ile ayrılır Readme.txt, Newsletter.doc Dosya türüne bağlıdır Bir çok uygulama programı kendine has dosya uzantısına (native file format) sahiptir.(şekil 4.2) 106

108 Şekil 4.2 *.doc dosya türü Dosya Đsimlendirme kuralları Karakter limiti DOS Windows 95/98/XP/Vista Mac OS 8 karakter dosya Dosya adı ve adı ve 3 karakter uzantısı toplam karakter uzantı karakteri aşamaz Boşluk Olmaz Olur Olur Olmaz Numara Olur Olur Olur Olur İzin verilmeyen */[]; = \:,? */ < > = \:? : karakterler Aux, Com1, İzin verilmeyen dosya adları Com2, Com3, Com4, Con, Lpt1, Lpt2, Lpt3, Prn, Nul Aux, Com1, Com2, Com3, Com4, Con, Lpt1, Lpt2, Lpt3, Prn, Nul Büyükharf/Küçük Hayır Hayır Hayır harf duyarlılığı Her türlü dosya adı kullanılabilir UNIX/Linux En az 14 en çok 256 karakter # $ % ^ & ( ) { } [ ] \? ; < > Versiyona göre değişir Evet (küçükharf kullanımı) 107

109 Klasörler Klasör, dosyalarınızı depolayabileceğiniz bir taşıyıcıdır. Masanızda binlerce kağıt dosyanız olsaydı, istediğiniz dosyayı gerektiğinde bulmak nerdeyse imkansız olurdu. Bu nedenle, kişiler genellikle dosya kağıtlarını dosya dolabındaki klasörlere depolarlar. Bilgisayarınızda klasörler aynı şekilde çalışır. (Şekil 4.3) Klasörler diğer klasörleri de depolayabilir. Bir klasörün içinde bulunan klasörler genellikle alt klasör olarak adlandırılır. İstediğiniz kadar alt klasör oluşturabilirsiniz ve klasörlerin her biri istediğiniz kadar dosya ve ek klasör içerebilir. Şekil 4.3 Klasör Simgeleri İşletim sistemi dosyaları organize halde tutmak için klasörler içinde tutar. Klasör ismi sürücü adı ile dosya adı arasında backslash (\) işaretiyle ayrılır.(şekil 4.4) Şekil 4.4 Dosya Yolu Dosya Yönetimi Windows Gezgini: Bilgisayarımızın işletim sistemi ve üzerine kurulu uygulama programları ile üzerinde çalıştığımız bilgileri içeren dosyaları kolayca kaydetmeye, yeniden bulmaya, yerleştirmeye ve isimlendirmeye dosya yönetimi denilebilir. Günlük kullanımda en çok kullanıdığımız işletim sisteminin Microsoft Windows ürünleri olduğu ön yargısı ile yola çıkarsak Windows Gezgini dosya yönetim aracına en iyi örnektir.(şekil ) Şekil 4.5 Windows Gezgini Başlat Menüsü Yeri 108

110 Şekil 4.5 Windows Gezgini Optimum dosya yönetimi için; Açıklayıcı isimler verin, Dosya uzantılarını koruyun, Benzer dosyaları aynı dizine taşıyın, Dizinlerinizi yukarıdan aşağıya dizin, Belgelerim dizinini kullanın, Dosya ve klasörlerinize erişmek ve yerleştirmek için işletim sisteminiz eğer destekliyorsa mevcut kitaplıkları kullanabilir, yada kendiniz kitaplıklar oluşturabilirsiniz. Dört adet varsayılan kitaplık listesi ve normal olarak ne için kullanıldıklarıyla ilgili bilgiler: Belgeler kitaplığı. Sözcük işlemci belgeleri, hesap tabloları, sunumlar ve diğer metinle ilgili dosyaları düzenlemek ve yerleştirmek için bu kitaplığı kullanın. Varsayılan olarak, Belgeler kitaplığına taşıdığınız, kopyaladığınız veya kaydettiğiniz dosyalar Belgelerim klasöründe depolanır. Resimler kitaplığı. Dijital fotoğraf makinesi, tarayıcı ya da diğer kişilerden gelen e-posta ile elde ettiğiniz dijital resimlerinizi düzenlemek ve yerleştirmek için bu kitaplığı kullanın. Resimler kitaplığına taşıdığınız, kopyaladığınız veya kaydettiğiniz dosyalar, varsayılan olarak Resimlerim klasöründe depolanır. Müzik kitaplığı. Ses CD'sinden kopyaladığınız ya da Internet'ten yüklediğiniz şarkılar gibi dijital müziğinizi düzenlemek ve yerleştirmek için bu kitaplığı kullanın. Müzik kitaplığına taşıdığınız, kopyaladığınız veya kaydettiğiniz dosyalar, varsayılan olarak Müziğim klasöründe depolanır. Videolar kitaplığı. Dijital fotoğraf makinesi veya video kameranızla oluşturduğunuz klipler veya Internet'ten yüklediğiniz video dosyaları gibi videolarınızı düzenlemek ve yerleştirmek için bu kitaplığı kullanın. Videolar kitaplığına taşıdığınız, kopyaladığınız veya kaydettiğiniz dosyalar, varsayılan olarak Videolarım klasöründe depolanır. 109

111 Veri dosyalarını ve program dosyalarını aynı dizine yerleştirmeyin, Diski Bölümlere ayırma (partition): Diskin mantıksal bölümlerine partisyon (partition) denir. Bir hard disk en önce bir partition ya da partitionlardan oluşur. Diski mantıksal bölümlere ayırmaya da partitioning denir. Örnek olarak diski C: D: E: gibi sürücü harflerine göre bölümlemek ya da linuxta diski mount pointlere göre bölümlemek gibi. Bilgilerin hard diskte durduğu ana bölgeler yani partitionlar ancak formatlanmışsa kullanılabilir. Partition değişik file systemlerde formatlanabilir. Kullanılmakta olan işletim sisteminin kurulu olduğu partition (genellikle C: dir.) üzerinde kaydedilmiş dosyalar, bilgisayarın güvenlik açıkları nedeniyle işletim sisteminin çalışmasında bir sıkıntı olduğunda yada işletim sistemi çalışamaz hale geldiğinde (sistem göçtüğünde) çoğu kez işletim sistemi dosyaları ile beraber kullandığımız dosyalarda ulaşılamaz hale gelmektedir. Bunun önüne geçebilmenin en kolay yolu mevcut diski birden fazla mantıksal bölüme yani partition a bölmek, kullandığımız dosyaları ve bunların aldığımız yedeklerini (back up lerini) oluşturduğumuz bu partitonlara yerleştirmektir.(şekil 4.6) Şekil 4.6 Windows Gezgini 4.2. YEDEKLEME Neden Yedekleme? Dosya düzenleme kısmında da bahsettiğimiz gibi kullanmakta olduğumuz bilgisayarın güvenlik açıkları nedeniyle işletim sisteminin çalışmasında bir sıkıntı olduğunda yada işletim sistemi çalışamaz hale geldiğinde (sistem göçtüğünde), çoğu kez işletim sistemi dosyaları ile beraber kullandığımız dosyalar da ulaşılamaz hale gelmektedir. Bunun önüne geçebilmenin en kolay yolu mevcut sistemimizin ve-veya dosyalarımızın yedeğini almaktır. Veri yedekleme; Disk sürücüsündeki tüm veri ve program dosyalarının başka bir ortama yedeğini almaktır. Veriyi korumak için en iyi yöntemdir ve yedekleme mutlaka başka bir yedekleme ünitesine yapılmalıdır. Yedekleme yapılmadan önce sistem üzerinde öncelikle ve mutlaka antivirüs programı çalıştırılarak virüs taraması yapılmalıdır. Yedekleme yapmadan önce virüslerin silinmesi veya virüslü dosyaların karantinaya alınması bilgisayar ve bilgi güvenliği yönünden önemlidir. 110

112 Yedekleme Ortamları Floppy Disk (Disket) External Hard Disk (Harici HDD) CD DVD Tape USB Falsh Disk Partition 1.44 MB 80 GB (2,5TB a kadar destekleyenler var.) 680 MB 4.7 GB 40 gb (ortalama) 2 GB (8 GB a kadar destekleyenler var.) Kapasiteye göre Yedekleme Verinin yedeklenmesi ya direk dosyanın başka bir ortama birebir kopyalanması ile ya da bir yedekleme yazılımı programı ile bir tür paketleme şeklinde yapılır. Yedekleme yazılım paketleri işletim sisteminin içinde gömülü olarak bulunabileceği gibi arı bir program şeklinde de olabilir. Microsoft Windows ailesinin içineki Back-Up özelliği işletim sistemlerine gömülü olanların, Norton Ghost ise yedekleme programlarının en çok kullanılanlarındandır a. Back-Up Backup hizmet programı, sabit diskinizdeki bilgilerin bir kopyasını oluşturmanıza yardımcı olur. Sabit diskinizdeki verilerin istenmeden silinmesi, üzerine başkalarının yazılması veya sabit disk hatası yüzünden verilere erişilememesi durumunda, kaybolan veya bozulan verileri geri yüklemek için kopyasını kullanabilirsiniz. Yedekleme yi başlatmak için Başlat ı tıklatın, Programlar ın, Donatılar ın, Sistem Araçları nın üzerine gelin, sonra da Yedekleme yi tıklatın.(şekil 4.7) Şekil 4.7 Back-Up Yedekleme 111

113 Şekil 4.8 Back-Up Yedekleme Seçimi b. Norton Ghost Hardisk inizin imajının alınması, diskinizin tüm içeriğini partition lar ve içerdiği tüm veriler dahil olmak üzere, sıkıştırılmış(isterseniz sıkıştırmadan da alabilirsiniz) tek bir dosya haline getirilmesi olarak özetlemek mümkün. Böylece sahip olduğunuz tüm verileri, seçenekleri, programları ve ayarları kolayca yedekleyebilen bir tek dosya boyutuna sahip olursunuz. Ayarlamaları yapılmış temiz bir işletim sistemine kavuşmuş oluyorsunuz, Dilediğiniz zaman geri çağırabileceğiniz bir imaj dosyanız oluyor. Bu nedenle disk klonlama yazılımları, çalışma ortamınızın genel bir yedeğini almak için günümüzde kullanabileceğiniz en kolay ve en güvenilir yöntemler arasında yer alıyor. Bu programlar, sistemin sağlam çalıştığı ve ihtiyacınıza göre özelleştirildiği anda alınan bir yedeği alarak, olası bir ciddi sorun veya zaman içinde aşırı yığılmadan kaynaklanan problemlerin rahatsızlık verdiği durumlarda size zahmetsiz geri dönüş olanağı sağlayabiliyorlar. Bu geri dönüş zahmetsiz olmasının nedeni ise; alınan imajın geri yüklenmesi en fazla 5 veya 10 dakika sürüyor.böylece her seferinde belki bir saatinizi harcadığınız kurulumlardan kendinizi kurtarmış oluyorsunuz. Ghost;düzgün bir şekilde çalışan sistemimizin yedeğini alarak zamanla meydana gelen sistem bozulması, sistemin yavaşlaması gibi durumlarda almış olduğunuz yedek dosyasını geri yükleyerek, sisteminizin yedeğini almış olduğunuz o anına geri dönmesini sağlamış olur. Ghost ile yapmanız gereken tek şey; işletim sisteminizi kurup donanımlarınızın sürücülerini tanıtıp, elinizin altında olması gereken programlarınızı sisteminize kurduktan sonra bilgisayarınızı Norton Ghost açılış CD-ROM u ile başlatıp, hazırlamış olduğumuz videodaki yönergeleri uygulamak. Böylelikle düzgün bir şekilde çalışan bir işletim sisteminin yedeğini aldığınız için ileride meydana gelebilecek sistem bozulmalarında sisteminizi gerisin geriye geri yüklediğinizde sisteminiz, yedeğini aldığınız andaki durumuna; yani en son iyi çalışan anına geri dönecektir. Ayrıca yedek dosyasını sabit diskinizin Windows kurulu olmayan bölümüne koymanız gerekiyor. 112

114 Şekil 4.9 Norton Ghost Açılış Sayfası Şekil 4.10 Yedekleme Seçenekleri 113

115 Şekil 4.11 Norton Ghost Menüsü-a 114

116 BÖLÜM 5 ĐNTERNET VE UYGULAMALARI Bilindiği gibi İnternet, dünya genelindeki bilgisayar ağlarını ve kurumsal bilgisayar sistemlerini birbirine bağlayan elektronik iletişim ağıdır. Askeri iletişim amaçlı kurulan, zamanla devlet ve eğitim kurumlarına yayılan İnternet, teknolojinin ucuzlaması ve gelişmesiyle bugün yaşamın en önemli bir halkalarından biri konumuna gelmiştir. Günümüzde siberalem olarak adlandırılan bu dev ağ, yalnızca boş zaman değerlendirme aracı olarak ya da eğlence ve iletişim amaçlı değil; bilgi edinme, öğrenme ve alışveriş amaçlı, dahası bankacılık ve e-devlet benzeri uygulamalarda olduğu gibi zaman kazanmak için kullanılmaktadır. İnternet e evinizden ya da işyerinizden telefon ya da kablo altyapısını kullanarak belli bir ücret karşılığında bağlanabilirsiniz. Ücret tarifesi, hizmet veren firmaya, bağlantı hızına ve veri limitine göre değişkenlik gösterir. Günümüzde İnternet i ayrıca, bazı kamuya açık yerlerdeki kablosuz bağlantı altyapısını kullanarak geçici süre ücretsiz kullanabilirsiniz ĐNTERNET TERĐMLERĐ WWW (World Wide Web); binlerce bilginin HTTP (Hypertext Transfer Protocol) yoluyla ulaşılabilir olduğu ağ için kullanılan isimlendirmedir. World Wide Web ve HTTP bir bilgi ortamından başka bir bilgi ortamına bağlantı kurmayı sağlar. Ses, grafik, film vb ortamların birlikte çalışmasını olanaklı kılar. FTP (File Transfer Protocol Dosya Aktarım Protokolü); Internet kullanıcıları arasındaki dosya alışverişini hızlandıran ve kolaylaştıran mekanizmadır. URL (Uniform Resource Locator); bir web sitesinin ya da herhangi bir dosyanın Internet te kendisine özel olan yeri için kullanılır. Web tarayıcıları istenilen dosyaya ya da dizinine erişmek için belirtilmiş Web sunucusuyla iletişime geçerler. URL yapısı; servis cinsi://yeri/ek biçimindedir. Örneğin, ODTÜ nün ana sayfasın URL sidir. Web adresinin; ilk kısmı bilgisayar ismidir, genelde www olur. ikinci kısım organizasyonun adıdır (metu: Middle East Technical University). Üçüncü kısım organizasyonun türü (edu: educational eğitim, com: commercial ticari, org: non-profit organization kazanç gütmeyen organizasyon, gov: government devlet kurumu, net: network ağ vb), son kısımsa ülke kodudur (ülke kodu yoksa ABD, tr: Türkiye, uk: United Kingdom Birleşik Krallık vb). Servis çeşidi örnekleri; (Web adresi izlemeli), ftp:// (FTP adresi izlemeli, genelde bir özel dosyanın adresi olur), mailto: (gönderilecek e-postanın gideceği e-posta adresi izlemeli), news: (habergrupları adresi izlemeli) vb. 115

117 5.2. WORLD WIDE WEB (WWW) Web in binlerce belge bulunan bir ağ olduğundan bahsetmiştik. Bu belgeler genelde web sayfalarında sunulur. Web sayfaları HTML (Hypertext Markup Language) kullanılarak yaratılır. Belgenin yazarı, HTML kullanarak, belgesinde belirlediği özel bir yeri başka bir bilgi kaynağına yönlerdirmek için kod yazar. Bu özel kodlanmış bölümlere hypertext link denir. Web sayfası metin, resim ya da daha farklı çoklu ortam seçenekleri sunabilir. Web sayfasının çıktısı yazıcıdan alınabilir WEB e erişim WWW dünyasına ulaşmak için bilgisayarda işletim sistemi dışında bulunması gereken yazılım bir web tarayıcıdır. Örneğin Netscape Navigator, Microsoft Internet Explorer, Mozilla FireFox v.b. Web tarayıcısı web sayfasının nerede bulunduğunu arar, bulur ve web sunucusuna web sayfasını okumak için istemde bulunur. Cevap geldiğinde ekranda web sayfasını ya da sayfa ulaşılamıyorsa hata mesajını gösterir Đnternet te gezinti İnternet sitelerinde gezinti yapabilmeniz için bilgisayarınızda yüklü bir İnternet tarayıcı programı bulunması gereklidir. İnternet ten ücretsiz olarak indirip yükleyebileceğiniz bu programlardan en bilinenleri Mozilla Firefox ve Opera ile birlikte Microsoft un ürettiği Internet Explorer dır. Standart bir Internet Explorer penceresi şu öğelerden oluşur [Şekil 5.1]: Şekil 5.1 Internet Explorer penceresi öğeleri Başlık çubuğu Tüm Microsoft Windows pencerelerinde bulunan çubuktur. Internet Explorer da site yöneticisi tarafından belirlenen sitenin başlığını görebilirsiniz. Pencere kontrol düğmeleri Daha önce anlatıldığı gibi, tüm Vista pencerelerinde bulunan kontrol düğmeleridir. Pencereyi görev çubuğuna indirme, tam ekran görüntüleme ve kapatma işlevlerini yerine getirir. Gezinti düğmeleri Bir önceki sayfaya dönmek için Geri, geri döndükten sonra tekrar aynı sayfaya gitmek için İleri, gezinti yaptığınız sayfaları liste halinde görüntülemek için Son sayfalar düğmelerini tıklayın. 116

118 Adres çubuğu Ulaşmak istediğiniz İnternet sitesinin adresini yazdığınız yerdir. Adresin başındaki bölümünü yazmanıza gerek yoktur. Adres, önceden ziyaret ettiğiniz İnternet adresleri arasında yer alıyorsa, yazarken açılan listeden seçebilirsiniz. Ayrıca, en sık kullanılan biçim olan.com uzantılı, örneğin sitesine girecekseniz, adres satırına yalnızca msn yazıp Ctrl+Enter tuşlarına basın. Internet Explorer, otomatik olarak adresin başına www, sonuna com ekler. Son ziyaret ettiğiniz adresleri görmek için adres kutusunun sağ tarafındaki oka tıklayın ya da F4 kısayol tuşunu kullanın. Sayfayı yeniden yüklemek için Yenile düğmesine ya da F5 kışayol tuşuna, tıkladığınız sayfanın yüklenmesini durdurmak için Durdur düğmesine ya da Esc kısayol tuşuna basın. Arama kutusu Internet Explorer da tanımlı arama siteleri aracılığıyla, adresini yazıp siteye girmeye gerek kalmadan İnternet te arama yapabilirsiniz. Yeni arama sitesi eklemek için arama kutusunun sağındaki oka tıkladığınızda açılan menüden Daha Fazla Sağlayıcı Bul u seçin. Açılan İnternet sayfasından istediğiniz arama sitesini tıklayın. Arama sırasında her zaman bu siteyi kullanmak isterseniz, açılan Arama Sağlayıcısı Ekle penceresindeki Bunu varsayılan arama sağlayıcım yap seçeneğini işaretleyin [Şekil 5.2]. Şekil 5.2 Arama sağlayıcı ekleme penceresi Sık kullanılanlar Beğendiğiniz ya da daha sonra ziyaret edeceğiniz bir İnternet adresini, sonradan kolay erişim için, Sık Kullanılanlara Ekle düğmesiyle ya da Alt+Z kısayoluyla sık kullanılanlar listesine ekleyebilirsiniz. Bu listeye Sık Kullanılanlar Merkezi düğmesiyle ya da Alt+C kısayoluyla ulaşabilirsiniz. Sekmeler Sekmeli görünüm sayesinde İnternet sayfalarını tek bir program penceresi altındaki sekmelerde görüntüleyebilirsiniz. Sayfadaki bağlantıya tıklarken Ctrl tuşuna basılı tutarsanız, bağlantı farklı bir sekmede açılır. Yeni Sekme düğmesini ya da Ctrl+T kısayolunu kullanarak başka bir siteye bağlanmak üzere yeni sekme açabilirsiniz. Ayrıca dilerseniz farklı sekmelerde birden fazla giriş sayfası tanımlayabilirsiniz. Giriş sayfası Internet Explorer programını ilk çalıştırdığınızda karşınıza gelen sayfa ya da farklı sekmelerdeki sayfalardır. Bir sayfayı giriş sayfası olarak tanımlamak ya da giriş sayfalarınız arasına eklemek için, sayfa ekrandayken Giriş Sayfası düğmesinin yanındaki oku tıklayınca açılan menüden Giriş Sayfası Ekle veya Değiştir i seçin. Herhangi bir anda giriş sayfanızı görüntülemek için Giriş Sayfası düğmesine basın. Özet akışı (RSS feed) Genellikle haber sağlayıcı ya da sık güncellenen İnternet siteleri tarafından kullanılan, adresini yazıp siteye girmeye gerek kalmadan sitedeki güncellemeleri takip etmenizi sağlayan özel bir dosya biçimidir. Bir site özet akışı hizmeti veriyorsa düğme turuncu renkte görünür, düğmenin yanındaki oka bastığınızda açılan menüden özet akışı seçeneklerini görebilirsiniz. Yazdırma İnternet sayfasını yazdırmak için Yazdır düğmesine tıklayın. Yazıcı seçimi, sayfa yapısı, baskı önizleme vb. seçenekler için düğmenin sağındaki oku kullanabilirsiniz. 117

119 Sayfa menüsü Klasik Menü çubuğundaki en sık kullanılan yeni pencere açma, kesme, kopyalama, yapıştırma, yakınlaştırma, metin boyutu vb. işlemlerin yer aldığı menüdür. Araçlar menüsü Klasik Menü çubuğundaki Araçlar menüsündeki tüm seçeneklerle birlikte araç çubukları, tam ekran vb. görünümle ilgili ayarların bulunduğu menüdür. Menü çubuğu Internet Explorer ın 7.0 sürümünde standart olarak aktif olmayan Menü çubuğunu görmek için Alt tuşuna basın, fare ya da klavyeyle istediğiniz işlemi seçin. Menü çubuğunun pencerede sürekli görünmesini istiyorsanız, şu yöntemleri kullanabilirsiniz: Alt tuşuyla açtığınız menü çubuğundaki Görünüm menüsünde bulunan Araç Çubukları altındaki Menü Çubuğu nu işaretleyin. Sekmelerin sağında bulunan boş alanda sağ tıklayınca açılan menüden Menü Çubuğu nu işaretleyin. Pencerenin sağ tarafında bulunan Araçlar menüsü altındaki Menü Çubuğu nu işaretleyin. Eklenti (Plug-in) Bazı İnternet siteleri, görsel içeriği arttırmak için İnternet tarayıcı programlarına eklenti (plug-in) adı verilen yazılımları yüklemenizi isteyebilir. Bu yüklemenin bilginiz dahilinde olması için ekranın üst tarafında beliren Bilgi Çubuğu nda bir uyarı görüntülenir [Şekil 5.3]. Şekil 5.3 Eklenti yükleme uyarısı Sıklıkla kullanılan eklentilerden bazıları ve bunların İnternet siteleri şunlardır: Java Applet ( Macromedia Flash/Shockwave ( QuickTime ( RealPlayer ( Adobe Acrobat Reader ( Güvenlik gerekçesiyle isteğiniz dışında ya da bilmediğiniz yüklemeleri yapmamanız önerilir. Kullanmak istemediğiniz ya da ihtiyacınız kalmayan eklentileri kaldırmak için Araçlar menüsü altındaki Eklentileri Yönet seçeneğini kullanabilirsiniz Đnternet ten veri yüklemek(download) İnternet te ilginizi çeken pekçok şeyi, sonradan kolay erişmek ya da arşivlemek amacıyla bilgisayarınıza kaydedebilirsiniz. Böylece İnternet e bağlı olmasanız bile bu dosyalara ulaşabilirsiniz. İnternet ten indirdiğiniz içerik, ayrı bir yer belirtmemişseniz, kişisel klasörünüzde bulunan Karşıdan Yüklenenler altına kaydedilir. 118

120 Fotoğraf, resim vb. kaydetmek için resim üzerinde sağ tıkladığınızda açılan menüden Resmi Farklı Kaydet i seçin. Program kurulumu vb. uygulama dosyalarını bilgisayarınıza yüklemeden önce güvenlik gerekçesiyle ekrana bir uyarı penceresi gelir [Şekil 5.4]. Uygulama dosyasını doğrudan çalıştırmak için Çalıştır, kaydetmek için Kaydet düğmesine basabilirsiniz. Şekil 5.4 Dosya yükleme güvenlik uyarısı Bir İnternet sitesini kaydetmek için Sayfa menüsü altından Farklı Kaydet i seçin. Açılan pencerede istediğiniz kayıt türünü seçebilirsiniz [Şekil 5.5]. Şekil 5.5 Web sayfası kaydetme penceresi Web Sayfası, tam: Sayfayı resim ve grafiklerin yer aldığı bir klasör ve bu klasördeki içeriğin nasıl görüneceğini tanımlayan bir HTML dosyası olarak iki parça halinde kaydeder. Web Arşivi, tek dosya: Tüm içeriği tek bir ad ve dosya altında kaydeder. Yalnız bu dosya, diğer İnternet tarayıcılarında değil, yalnızca Internet Explorer da görüntülenebilir. Web Sayfası, Yalnızca HTML: Sayfayı sadece metinlerin ve yerleşim düzeninin bulunduğu bir HTML dosyası olarak kaydeder, resim ve grafik dosyalarını kaydetmez. Metin Dosyası: Herhangi bir metin editör programında görüntülenecek şekilde sayfadaki yalnızca metinleri kaydeder. 119

121 Đnternet arama motorları Internet teki binlerce bilgiden aranılanı bulmak için arama motorları tasarlanmıştır. Web arama motorları, insanların web içerisinde bulunan bilgilere kolayca ulaşabilmelerini sağlayan araçlardır. Web arama motorları, aslında, kaynakçaları binlerce web sayfasının içeriğini barındıran veritabanlarıdır. Kullanıcılar bu veritabanları ile etkileşime geçip aramak istediği konuyu Search - Ara kısmına yazarak en uygun yanıtları alabilir. Sonuçlar görüntülendikten sonra uygun olan seçilip sağ tıklanınca çıkan menüde Open in New Window Yeni Sayfada/Sekmede Aç seçeneği ile yeni bir pencerede sonucun olduğu web sitesini görmek mümkündür. Birçok arama motoru vardır. Bunlardan en ünlüleri Altavista, Yahoo, Infoseek, Copernic ve Google dır (Şekil 5.6). Şekil 5.6 Google Arama motoru sayfası 5.3. E-POSTA E-posta ( Electronic mail), Internet kullanıcılarına e-posta adresini bildiği kişilere mesaj gönderme ve Internet e bağlı herhangi bir bilgisayardan e-posta adresi olan bir kişi tarafından gönderilmiş bir mesajı alma olanağı tanır. E-posta hesaplarına bağlanmak için hesap adı ve o hesaba ait parola gereklidir. E-posta hesabına ulaşıldıktan sonra e-posta okunabilir, cevaplanabilir, mesajla birlikte gönderilen iletiler açılabilir, gelmiş olan e-postalar istenen kişilere iletilebilir ya da onlara e-posta gönderilebilir. 120

122 Her gün milyonlarca mesaj e-posta yolu ile gönderilir ve alınır. insanların e-postayı tercih etmelerinin en önemli nedenleri; özel, güvenli, hızlı, kolay, elektronik ve ucuz olmasıdır. E-posta sunucuları e-postaları toplayan ve dağıtan bilgisayarlardır. Bu sunucular birbirlerine e-posta yollamak ve almak için bazı protokoller kullanırlar, örneğin SMTP (Simple Mail Transfer Protocol). Buna ek olarak e-posta istemcileri de bu sunucularla iletişim kurabilmek için bazı protokollere ihtiyaç duyarlar, örneğin POP (Post Office Protocol) ya da IMAP (Internet Message Access Protocol). Şekil 5.7 Örnek Mail sayfası (ODTÜ Webmail) E-posta istemcileri, e-posta işlemleri için bilgisayara yüklenmesi gereken ya da bazı durumlarda kendisini internet tarayacısıyla birlikte yükleyen programlardır, örneğin Microsoft Outlook Express, Netscape Messenger, Eudora vb. Kullanıcılara daha anlaşılır bir arayüz sunmalarına karşın güvenlik açıkları nedeniyle virüs bulaşmasını kolaylaştırmaktadır E-POSTA terimleri Adres Defteri (Address Book); düzenli olarak e-posta gönderilen kişi ya da kuruluşların eposta adreslerinin saklanmasını sağlayan alandır. Eklenti (Attachment); e-posta ile dosya alışverişinde kullanılan yöntemdir. E-postaya eklenen dosyalar gönderilen kişinin hesabının bulunduğu adrese gönderilen e-postayla birlikte gider. Bu dosyalar metin, tablo, grafik, resim, görüntü, müzik olabilir. Ancak bu dosyalar büyük boyutlarda ise hem e-posta sunucusuna yük getirebilir, hem de ulaşacağı e-posta hesabının kapasitesini aşabilir. Kime (To); kısmı e-postanın gönderileceği kişinin, kurumun ya da haberleşme listesinin e-posta adresinin yazıldığı yerdir. Cc (Carbon Copy); gönderilen kişiye giden e-postanın aynısı, bilgilendirme amacıyla farklı kişilere gönderildiğinde, bu kişilerin adreslerinin yazıldığı yerdir. E-postayı alan kullanıcı cc kısmında hangi adreslerin olduğunu görür. 121

123 Bcc (Blind Carbon Copy); cc gibi, gönderilen kişiye giden e-postanın aynısı, bilgilendirme amacıyla farklı kişilere gönderildiğinde, bu kişilerin adreslerinin yazıldığı yerdir. cc den farkı, e-postayı alan kullanıcının bcc kısmındaki adresleri görememesidir. Konu (Subject); e-postanın konusunu içerir. Cevapla (Reply); e-postayı gönderen adrese e-posta atmayı sağlar. Tüm Alıcılara Cevapla (Reply All); e-postayı gönderen ve bu e-postayı alan herkese e-posta atmayı sağlar. Yönlendir (Forward); gelen bir e-postayı başka bir kişi ya da kurumun e-posta adresine yönlendirmeyi sağlar. Gelen (Inbox); okunan ve okunmayan, gelen e-postaların toplandığı dizindir. Mesaj Kutuları (Mailboxes); gelen, gönderilen (outbox), çöp (trash) ve özel amaçla kullanıcı tarafından yaratılmış dizinler gibi birçok dizinden oluşan kutulardır E-POSTA yollama E-postayı hazırlamak için Mesaj Yaz (Compose) bölümüne girildikten sonra e- postanın gönderileceği adres Kime (To) kısmına, e-postanın kopyasının gönderileceği adresler ise Cc ya da Bcc kısmına yazılmalıdır. Kullanıcının e-postayı göndereceği kişilerin adresi, adres defterinde varsa bu bilgiler oradan da alınabilir. E-postaya eklenti yapılması isteniyorsa Ekle (Add Attachment) kısmından gönderilmesi istenen dosya ya da dosyalar seçilir. Eklentide gelen ya da gönderilen dosya, onu çalıştırabilecek ya da onu görüntüleyebilen bir program yoksa alıcı tarafından kullanılamaz. Unutulmamalıdır ki virüslerin en çok kullandığı yayılma yöntemi eklentilerdir. Konu (Subject) alanı dolduruluktan sonra mesaj yazılmalı, mesajın Taslak (draft) olarak saklanması istenirse Taslak olarak kaydet (Save Draft), gönderilmesi istenirse Gönder (Send) düğmesine basılmalıdır FTP (FILE TRANSFER PROTOCOL) FTP (File Transfer Protocol); Internet kullanıcıları arasında dosya alışverişini hızlandıran ve kolaylaştıran mekanizmadır. FTP yardımıyla dosya alışverişi yapmak için gerekli olan, Internet e bağlı bir bilgisayar üstüne kurulmuş FTP istemci yazılımı ve dosyayı alacağınız adreste sadece size özel ya da genel kullanım için bir anonymous (adsız) FTP hesabıdır. Güvenlik gerekçeleriyle FTP yazılımının SFTP (Secure FTP Güvenli FTP) olması önerilir. Host Name (Sunucu Adı); bağlanmak istenilen FTP sunucusunun adresidir. User Name & Password (Kullanıcı Adı & Parola); bağlanılan FTP sitesinde tanımlı olan kullanıcı adı ve o kullanıcıya ait paroladır. Örnek: Şekil 5.8 Uzaktaki sunucuya bağlantı penceresi ODTÜ de Beluga sunucusunda kayıtlı hesaba sahip bir kullanıcı beluga.cc.metu.edu.tr adresini FTP yazılımının adres bölmesine yazdığında, sunucu ondan hesaba giriş için gerekli olan kullanıcı adını ve parolasını soracaktır (Şekil 5.8). Bunları doğru olarak girdikten sonra sunucuda kendisi için ayrılmış dizine ulaşabilecektir. 122

124 Bağlantı sağlandıktan sonra kullanıcı, hesabında bulunan dosyaları ve dizinleri açılan pencerede görebilir (Şekil 5.9). Kullanıcı bilgisayarındaki herhangi bir dosya ya da dizini hesabına, hesabındaki dosya ya da dizini bilgisayarına aktarabilir. Bu işlemi kopyala (copy) ve yapıştır (paste) komutlarıyla ya da fare (mouse) ile taşıyarak yapabilir. Şekil 5.9 SSH Secure File Transfer penceresi 5.5. TELNET / SSH Kullanıcının uzaktaki bir sunucu üzerindeki kullanıcı hesabına erişim için kullanılan protokoldür. Kullanılan işletim sistemine bağlı olarak, Microsoft ürünlerinde komut satırına, Linux larda kullanılan kabukta telnet yazarak; ya da işletim sisteminden bağımsız, SSH gibi bir telnet programı kullanarak uzaktaki telnet protokolünü destekleyen bir sisteme bağlanılır. SSH Secure Shell programının, yollanan bilgiyi şifrelemesinden ötürü, işletim sistemlerinin kendi telnet programlarıyla karşılaştırıldığında güvenlik açısından büyük avantajı olduğu görülmektedir. Kullanıcının uzaktaki sisteme bağlanabilmesi için sistemde kullanıcı olarak tanımlı olması gerekmektedir. Bağlantı başlamadan önce sunucunun sayısal (IP numarası) ya da isimsel (host name) adresi verilir, bağlantının ilk aşamasında adı geçen bilgisayar kullanıcı adı ve parola verilerini sorgular. Bağlantı sağlandıktan sonra bazı UNIX komutları yardımıyla dosya alışverişi, e-posta görüntüleme gibi Internet işlemleri yapılabilir. (Şekil 5.10) 123

125 Şekil 5.10 SSH Secure Shell PINE mail programı menüsü 124

126 BÖLÜM 6 E-POSTA SERVĐSĐ VE KULLANIMI E-posta ( Electronic mail), Internet kullanıcılarına e-posta adresini bildiği kişilere mesaj gönderme ve Internet e bağlı herhangi bir bilgisayardan e-posta adresi olan bir kişi tarafından gönderilmiş bir mesajı alma olanağı tanır. E-posta hesaplarına bağlanmak için hesap adı ve o hesaba ait parola gereklidir. E-posta hesabına ulaşıldıktan sonra e-posta okunabilir, cevaplanabilir, mesajla birlikte gönderilen iletiler açılabilir, gelmiş olan e-postalar istenen kişilere iletilebilir ya da onlara e-posta gönderilebilir. Her gün milyonlarca mesaj e-posta yolu ile gönderilir ve alınır. insanların e-postayı tercih etmelerinin en önemli nedenleri; özel, güvenli, hızlı, kolay, elektronik ve ucuz olmasıdır. E-posta sunucuları e-postaları toplayan ve dağıtan bilgisayarlardır. Bu sunucular birbirlerine e-posta yollamak ve almak için bazı protokoller kullanırlar, örneğin SMTP (Simple Mail Transfer Protocol). Buna ek olarak e-posta istemcileri de bu sunucularla iletişim kurabilmek için bazı protokollere ihtiyaç duyarlar, örneğin POP (Post Office Protocol) ya da IMAP (Internet Message Access Protocol). E-posta ( Electronic mail), Internet kullanıcılarına e-posta adresini bildiği kişilere mesaj gönderme ve Internet e bağlı herhangi bir bilgisayardan e-posta adresi olan bir kişi tarafından gönderilmiş bir mesajı alma olanağı tanır. E-posta hesaplarına bağlanmak için hesap adı ve o hesaba ait parola gereklidir. E-posta hesabına ulaşıldıktan sonra e-posta okunabilir, cevaplanabilir, mesajla birlikte gönderilen iletiler açılabilir, gelmiş olan e-postalar istenen kişilere iletilebilir ya da onlara e-posta gönderilebilir. Her gün milyonlarca mesaj e-posta yolu ile gönderilir ve alınır. insanların e-postayı tercih etmelerinin en önemli nedenleri; özel, güvenli, hızlı, kolay, elektronik ve ucuz olmasıdır. E-posta sunucuları e-postaları toplayan ve dağıtan bilgisayarlardır. Bu sunucular birbirlerine e-posta yollamak ve almak için bazı protokoller kullanırlar, örneğin SMTP (Simple Mail Transfer Protocol). Buna ek olarak e-posta istemcileri de bu sunucularla iletişim kurabilmek için bazı protokollere ihtiyaç duyarlar, örneğin POP (Post Office Protocol) ya da IMAP (Internet Message Access Protocol) HORDE Horde, ODTÜ merkezi sunucu sistemleri üzerinden kayıtlı merkezi kullanıcı hesabınıza bağlı e-posta hesabınızdaki e-postalarınızı görüntüleyebileceğiniz, takvim, görevler, notlar gibi uygulamalarla işlerinizi organize edebileceğiniz, ODTÜ Merkezi kullanıcı hesabı işlemlerinizi kolaylıkla yapabileceğiniz bir hizmettir. Horde servisine adresindeki Horde bağlantısından ya da adresinden ulaşabilirsiniz. 125

127 Şekil6.1 Horde giriş sayfası Horde sistemine giriş yapabilmek için, Kullanıcı Adı ve Şifre alanlarına merkezi sunucu sistemler üzerindeki kullanıcı kodu ve şifrenizi girmeniz gerekmektedir. Bu ekranda, Horde için kullanmak istediğiniz dil seçeneğini de belirleyebilirsiniz. Sol menüde bulunan Posta seçeneği ile e-posta modülünü görüntüleyebilirsiniz. Şekil6.2 Horde posta sayfası 126

128 E-posta modülünde, Konu ya da Kimden başlığı altında bulunan bağlantılardan herhangi birine tıklayarak okumak için e-postaları açabilirsiniz. Yine bu ekranda mesajları işaretleyebilir, işaretli olanları silebilir ya da önceden oluşturduğunuz dizinlere taşıyabilirsiniz. Yeni ileti düğmesine tıkladığınızda açılan pencerede e-posta oluşturup gönderebilirsiniz. Şekil6.3 Horde yeni e-posta oluşturma Bu ekranda Kime kutusuna, e-posta göndermek istediğiniz e-posta adresini yazmalısınız. Eğer e-postanın bir kopyasını başka bir adrese daha göndermek istiyorsanız, bu e-posta adresini K. Kopya kutusuna yazabilirsiniz. Eğer e-postanın bir kopyasını başka bir adrese daha göndermek istiyor, ancak bu adresi diğerlerinin görmesini istemiyorsanız bu adresi Gizli K.K. kutusuna yazmalısınız. Konu kutusuna e-postanın konusunu yazdıktan sonra, mesaja dosya eklemek için Ekler düğmesine tıkladıktan sonra Metin kutusunun alt kısmında açılan Ekler alanını kullanarak eklemek istediğiniz dosyaları seçebilirsiniz. Daha sonra Ekle 127

129 düğmesinetıklayıp eklentileri mesajla birlikte gönderebilirsiniz. Alt kısımdaki Metin alanına göndermek istediğiniz mesajı yazabilirsiniz. E-postaları kaydetmek için Gelen Kutusu dışında farklı dizinler de kullanabilirsiniz. Araç çubuğundaki Dizinler düğmesine tıkladığınızda, önceden oluşturduğunuz dizinleri görebilirsiniz. İşlem Seç listesini kullanarak yeni dizinler ekleyebilir ya da dizin adının solunda yer alan kutucuğu işaretlendikten sonra dizinleri silebilirsiniz. Horde hakkında daha detaylı bilgiye; E-Posta Servisleri Merkezi E-Posta Servisi ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular yoluyla ulaşabilirsiniz POP3 ve IMAP POP3 (Post Office Protocol-Version 3) ve IMAP (Internet Message Access Protocol), Windows Mail, Outlook Express ya da Mozilla Thunderbird gibi e-posta istemcileri kullanıldığı zaman e-postalara kolaylıkla ulaşılabilmesini sağlayan ve aralarında bazı farklılıklar bulunan e-posta okuma servisleridir. E-posta sunucu ayarlarını yaparken bu iki seçenekten yalnızca birini seçebilirsiniz. İkisi arasındaki en temel fark, e-postaların IMAP te sunucu üstünde tutulması, POP3 te ise sabit diske indirilip sunucudan silinmesidir. POP3 te e-postaların birer kopyasının sunucuda kalmasını tercih ederseniz indirmeden önce gerekli ayarları yapmanız gerekir. IMAP te sunucu üzerinde oluşturduğunuz ya da sistemin yarattığı dizinlere ulaşabilirsiniz. POP3 te bu dizinler sabit diskte olmadıkları için görünmez. E-postalarınızı hep aynı bilgisayarı kullanarak, örneğin yalnızca dizüstü bilgisayarınızdan okuyorsanız, hesap ekleme sırasında POP3 seçmeniz seçmeniz daha uygundur. POP3 de e-postalar sunucudan sabit diske indirildiği için sunucuda yer kaplamaz. Ayrıca İnternet e bağlı olmasanız bile e-postalarınıza erişebilirsiniz. E-postalarınızı birden fazla bilgisayar kullanarak, örneğin hem ofis, hem de evinizdeki masaüstü bilgisayardan okuyorsanız, hesap ekleme sırasında IMAP seçmeniz daha uygundur. Bu şekilde e-postalarınıza ve sunucu üzerinde yarattığınız dizinlere her iki bilgisayardan da ulaşmanız mümkün olur POP3 Özellikleri E-postalar sabit diske kopyalanır. E-postalar sabit diske indirilirken sunucudan silinir. E- postaların sunucuda kalmasını tercih ederseniz e-postalarınızı indirmeden önce gerekli ayarları yapmanız gerekir. Bunun için Windows Mail ya da Outlook Express te; Araçlar Hesaplar Özellikler Gelişmiş yoluyla açılan ekranda İletilerin bir kopyasını sunucuda bırak seçeneğini işaretlemeniz gerekir. Aynı ayarlar için Mozilla Thunderbird istemcisinde; Araçlar Posta ve haber grupları ayarları Sunucu Ayarları yoluyla açılan ekranda E-postaları sunucuda bırak seçeneğini işaretlemelisiniz. 128

130 Şekil6.4 POP3 ayarları Outlook Express Şekil6.5 POP3 ayarları Mozilla Thunderbird 129

131 Sunucu üstünde e-postaları ayırmak için farklı dizinler yarattıysanız bu dizinler sabit diskte olmadıkları için görünmez. E-postalarınızı her zaman aynı bilgisayarı kullanarak, örneğin yalnızca dizüstü bilgisayarınızdan okuyorsanız hesap ekleme sırasında POP3 seçmeniz daha uygundur. E-postalar sunucudan sabit diske indirildiği için sunucuda yer kaplamaz. Merkezi E- Posta Servisi POP3 sunucusu olarak pop3.metu.edu.tr kullanmanız gereklidir IMAP Özellikleri E-postalar sunucu üstünde tutulur. Sunucu üzerinde oluşturduğunuz ya da sistemin yarattığı dizinlere ulaşabilirsiniz. E-postalarınızı birden fazla bilgisayar kullanarak, örneğin hem ofis, hem evdeki bilgisayarınızdan okuyorsanız hesap ekleme sırasında IMAP seçmeniz daha uygundur. Bu şekilde sunucu üzerinde yarattığınız dizinlere ve e- postalara ulaşmanız mümkün olur. Merkezi E-Posta Servisi IMAP sunucusu olarak imap.metu.edu.tr kullanmanız gereklidir. Windows Mail, Outlook Express ya da Mozilla Thunderbird gibi yazılımlarda güvenli bağlantı için e-posta özellikleri penceresindeki ilgili alanı işaretlemeniz gereklidir. Windows Mail ya da Outlook Express te e-posta hesabı eklemek için; Araçlar Hesaplar yoluyla açılan pencerede Ekle düğmesine basmalısınız. Şekil6.6 Outlook Express hesap ekleme Gelen e-postalar için sunucu tipini POP3 ya da IMAP seçmeli, gelen e-posta sunucusu olarak POP3 için pop3.metu.edu.tr, IMAP için imap.metu.edu.tr, giden e-posta sunucusu (SMTP) olarak da mail.metu.edu.tr adresini girmelisiniz. 130

132 Şekil6.7 IMAP - Outlook Express Mozilla Thunderbird istemcisine e-posta hesabı eklemek için; Araçlar Posta ve haber grupları ayarları Hesap Ekle düğmesini tıklamalısınız. Gelen e-postalar için sunucu tipini POP3 ya da IMAP seçmeli, gelen posta sunucusu olarak POP3 için pop3.metu.edu.tr, IMAP için imap.metu.edu.tr, gönderilen e-posta sunucusu olarak da mail.metu.edu.tr adresini girmelisiniz. Şekil6.8 Mozilla Thunderbird IMAP hesap ekleme 131

133 6.3. WINDOWS OUTLOOK EXPRESS Đnternet in en sık kullanılan özelliklerinden biri elektronik posta alışverişidir. Ücretsiz e-posta hizmeti sağlayan pekçok Đnternet sitesi vardır. E-posta alışverişi için bu Đnternet sitelerinden yararlanabileceğiniz gibi, önceki Windows sürümlerinde bulunan Outlook Express yazılımıdır E-posta hesabı ekleme Windows Mail programını ilk çalıştırdığınız zaman, daha önceden e-posta hesabı eklemediyseniz, ekrana otomatik olarak İnternet Bağlantı Sihirbazı gelir. Talimatları takip edip ilk ekrana adınızı, sonraki ekrana e-posta adresinizi, daha sonra e-posta sunucusu ayarlarını ve son olarak şifrenizi girmelisiniz. Başka bir e-posta hesabı eklemek üzere sihirbazı sonradan çalıştırmak için Araçlar menüsünden Hesaplar ı seçtiğiniz zaman açılan İnternet Hesapları penceresindeki Ekle düğmesine basabilirsiniz. Bu penceredeki Özellikler düğmesine basarak eklemiş olduğunuz e-posta hesabıyla ilgili ayarları yapabilirsiniz. Kaldır düğmesiyle eklemiş olduğunuz e-posta hesabını kaldırabilirsiniz [Şekil 6.9]. Şekil 6.9 Đnternet Hesapları penceresi 132

134 Windows Mail ya da Outlook Express ile farklı İnternet Servis Sağlayıcıları üzerinden ODTÜ hesabınızı kullanarak e-posta gönderebilmek için şu ayarları yapmalısınız: Sunucular sekmesinde yer alan Sunucum kimlik doğrulaması gerektiriyor seçeneğini işaretledikten sonra aktif hale gelen Ayarlar düğmesini tıklayarak Gelen posta sunucumla aynı ayarları kullan seçeneğini seçmeli ve Tamam düğmesine basmalısınız. Şekil6.10 Outlook Express hesap ayarları Daha sonra Gelişmiş sekmesinde yer alan Giden posta başlığı altındaki Bu sunucu için güvenli bağlantı (SSL) gereklidir seçeneğini seçmelisiniz. Bağlantı noktası numarası, posta sunucusunun IMAP ya da POP3 olmasına göre değişiklik gösterebilir. Gelen posta için yapmanız gereken ayarlarda bir değişiklik yoktur, giden posta için 587 rakamını girmeniz gerekir. Ayrıca gelen posta için de SSL seçeneğinin seçili olması zorunlu olmasa da e- postalarınızı güvenli bir biçimde okumak için önerilir. 133

135 Şekil6.11 Outlook Express hesap ayarları E-posta okuma Windows Mail ana ekranında sol bölümde tanımlamış olduğunuz hesaplar ve bu hesapların altındaki dizinleri görebilirsiniz. Size gelen e-postaların bulunduğu Gelen Kutusu dizinine tıkladığınızda, sağ bölümde üst tarafta e-posta listesini, alt tarafta da seçtiğiniz e-postanın içeriğini görüntüleyebilirsiniz. İleti listesinde okunmamış e-postalarınız kalın yazı tipiyle gösterilir. Okunmamış e-posta sayısı, ilgili klasörün yanında parantez içinde belirtilir. İleti listesinde satırın başında bulunan Öncelik sütununda ünlem işareti varsa ileti gönderen tarafından Yüksek Öncelikli olarak işaretlenmiştir. Ek sütununda işareti varsa e-postayla birlikte bir ya da birden fazla ek gönderilmiştir. Dikkat çekmek istediğiniz önemli e-postaları Bayrak sütununa tıklayarak işaretleyebilirsiniz [Şekil 6.12]. 134

136 Şekil 6.12 Outlook Express ekranı E-posta listesinde Kimden, Konu, Alma tarihi vb. başlıklara tıklayarak e-postaları kişi, konu, tarih vb. ölçüte göre sıralayabilirsiniz. Listede başka başlıkların da görünmesini isterseniz, herhangi bir başlık üzerinde sağ tıkladığınızda açılan menüden Sütunlar ı seçin. Okuduğunuz iletiyi silmek için klavye üzerindeki Delete tuşunu, araç çubuğu üzerindeki Sil düğmesini kullanabilir ya da e-posta listesinde ileti üzerine sağ tıklayınca açılan menüden Sil i seçebilirsiniz. Sildiğiniz e-postalar, Geri Dönüşüm Kutusu nda olduğu gibi önce Silinmiş Öğeler klasörüne taşınır. İletileri kalıcı olarak silmek için klasör adı üzerinde sağ tıkladığınızda açılan menüden Silinmiş Öğeler Klasörünü Boşalt ı seçin E-posta oluşturma ve gönderme Size gelen bir e-postayı yanıtlamak için e-posta listesinde iletinin üzerine sağ tıklayın, yalnızca iletiyi gönderen kişiye yanıt vermek için Göndereni Yanıtla, sizinle birlikte iletinin gönderildiği tüm kişilere yanıt vermek için Tümünü Yanıtla yı seçin. Bu işlem için araç çubuğu üzerindeki Yanıtla ve Tümünü Yanıtla düğmelerini de kullanabilirsiniz. Gelen e-postayı bir başkasına yönlendirmek için e-posta listesinde ileti üzerine sağ tıklayınca açılan menüden İlet i seçin ya da araç çubuğu üzerindeki İlet düğmesini kullanın. Yeni bir e-posta oluşturmak için Araç Çubuğu üzerindeki Posta Oluştur düğmesine basın ya da Dosya menüsündeki Yeni seçeneğinin altından Posta İletisi ni seçin. Birden çok e-posta hesabı tanımladıysanız, Yeni İleti penceresindeki Kimden kısmından iletiyi hangi e-posta hesabınız üzerinden göndereceğinizi seçebilirsiniz. Kime kısmına iletiyi göndereceğiniz e-posta adreslerini yazın. Eğer e-posta göndereceğiniz kişi, kayıtlı kişiler arasında yer alıyorsa, ya da bu adrese daha önce e-posta gönderdiyseniz, ilk harfi tuşladığınızda satırın altında açılan kutudan ilgili adresi seçebilirsiniz [Şekil 6.13]. 135

137 Şekil6.13 Yeni Đleti penceresinde gönderilecek kişiyi seçme Göndermek istediğiniz iletinin doğrudan muhatabı olmayan, ancak iletiyi bilgi amaçlı görmesini istediğiniz kişilerin e-posta adreslerini Bilgi kısmına yazın. Eğer bu kişileri alıcıların görmesini istemiyorsanız adresleri Gizli kısmına yazmalısınız. Gizli kısmı görünmüyorsa Görünüm menüsü altından Tüm Üstbilgi seçeneğini işaretleyin. Konu kısmına iletinin konusunu, gövde kısmına da metni yazdıktan sonra, e-postayı göndermek için Gönder düğmesine tıklayın. E-postayı sonradan düzenleyip göndermek üzere Taslaklar klasörü altına kaydetmek için Dosya menüsünden Kaydet i seçin Ek yollama ve alma İleti listesindeki Ek sütununda işareti varsa e-postayla birlikte bir ya da birden fazla ek gönderilmiş demektir. Ekleri açmak ya da bilgisayarınıza kaydetmek için önce ileti üzerine tıklayarak seçin, ileti içeriğinin görüntülendiği sağ alt bölümde ileti bilgilerinin yer aldığı satırdaki ataç işaretini tıklayın. Açılan menüden ekleri görüntüleyebilir ya da Ekleri Kaydet seçeneği ile bilgisayarınıza kaydedebilirsiniz [Şekil 6.14]. Şekil 6.14 Ekleri görüntülemek ya da kaydetmek için ataç işaretini tıklayın 136

138 Göndereceğiniz e-postaya dosya eklemek için Yeni İleti penceresindeki araç çubuğunda bulunan İletiye Dosya Ekle düğmesini ya da Ekle menüsündeki Dosya Eki seçeneğini kullanabilirsiniz. Dosyalar arasında gezinti yaparken bir dosya üzerinde sağ tıkladığınızda açılan menüdeki Gönder seçeneği altından Posta Alıcısı nı seçerek de dosyayı e-postaya ekleyebilirsiniz Klasörler E-postalarınızı IMAP servisi ile okuyorsanız sunucu üzerindeki klasörleri görebilirsiniz. Bunun için Araçlar menüsü altından IMAP Klasörleri ni seçin ya da araç çubuğundaki IMAP Klasörleri düğmesine tıklayın. POP3 servisi ile e-posta okuyorsanız bilgisayarınız üzerinde klasör yaratabilirsiniz. Bunun için Dosya menüsündeki Yeni seçeneğinin altından Klasör ü ya da klasör listesinde klasör adına sağ tıkladığınızda açılan menüden Yeni Klasör ü seçin. Tüm e-posta okuma programlarında olduğu gibi Windows Mail da da bulunan klasörler şunlardır: Gelen Kutusu (Inbox) Size gelen e-postaların bulunduğu klasördür. Giden Kutusu (Outbox) E-posta gönderirken, araç çubuğunda bulunan Gönder/Al düğmesine tıklamadan ya da Windows Mail otomatik olarak göndermeden önce e-postaların yerleştirildiği klasördür. Bu sayede tüm e-postaları aynı anda gönderebilir ya da e-posta alıcıya ulaşmadan üzerinde değişiklik yapabilirsiniz. Bunun için Araçlar menüsünden Seçenekler i seçtiğinizde açılan penceredeki Gönder sekmesi altında bulunan İletileri hemen gönder seçeneğinin karşısındaki işareti kaldırın. Yine aynı penceredeki Genel sekmesinde kaç dakikada bir gönderme ve alma işlemi yapılacağını belirleyebilirsiniz. Gönderilmiş Öğeler (Sent Items) Gönderdiğiniz e-postaların bulunduğu klasördür. Silinmiş Öğeler (Deleted Items) Sildiğiniz e-postaların ve klasörlerin yerleştirildiği klasördür. E-postaları kalıcı olarak silmek için klasör adı üzerinde sağ tıkladığınızda açılan menüden Silinmiş Öğeler Klasörünü Boşalt ı seçin. Taslaklar (Drafts) İleti penceresinde Dosya menüsü altındaki Kaydet i seçtiğinizde ya da Ctrl+S kısayoluyla kaydettiğiniz e-postaların bulunduğu klasördür. Önemsiz E-posta (Junk ) Windows Mail tarafından filtrelenen önemsiz (spam) e-postaların bulunduğu klasördür Kurallar Outlook Express de e-postaları daha kolay takip edebilmek için kural oluşturabilirsiniz. İletiyi gönderen ya da gönderilen kişi, konu satırında ya da ileti metninde geçen herhangi bir sözcük, boyut vb. koşullara göre filtreleyebilir, koşulu sağlayan iletinin ne yapılacağını seçebilirsiniz. Kural yaratmak için Araçlar menüsündeki İleti Kuralları altında bulunan Posta yı seçin. İlk defa kural yaratıyorsanız doğrudan Yeni Posta Kuralı penceresi açılır. Yeni Posta Kuralı penceresinde ilk kısımda koşulları belirleyin. İkinci kısımda belirlediğiniz koşulu sağlayan iletilerin ne yapılacağını seçin. Üçüncü kısımda seçtiğiniz koşul ve eylemlerin 137

139 detaylı açıklamasını altı çizili bağlantılara tıklayarak belirleyin. Dilerseniz dördüncü kısımda oluşturduğunuz bu kurala bir ad verin [Şekil 6.15]. Şekil 6.15 Konu satırında Kampanya, Fırsat ya da Đndirim sözcükleri geçen iletilerin Önemsiz E-posta klasörüne gönderilmesi için oluşturulan Önemsiz adlı kural Yarattığınız kuralı silmek, değiştirmek ya da birden çok kural arasında önceliğini belirlemek için yine Araçlar menüsündeki İleti Kuralları altında bulunan Posta yı seçin MOZILLA THUNDERBIRD Mozilla Thunderbird ile farklı İnternet Servis Sağlayıcılar (ISS) üzerinden ODTÜ kullanıcı hesabınızı kullanarak e-posta gönderebilmek için şu ayarları yapmalısınız: Araçlar menüsündeki Posta ve haber grubu ayarları kısmında Giden posta sunucusu (SMTP) Ayarları seçeneğini seçerek Düzenle düğmesi ile açılan pencereden Her zaman seçeneğini seçmelisiniz. Bağlantı noktası numarası, posta sunucusunun IMAP ya da POP3 olmasına göre değişiklik gösterebilir. Gelen posta için yapmanız gereken ayarlarda bir değişiklik yoktur, giden posta için 587 rakamını girmeniz gerekir. 138

140 Şekil6.11 Mozilla Thunderbird hesap ayarları 6.5. E-POSTA GÖRGÜ KURALLARI Telefon görüşmelerinde ve yüz yüze görüşmelerde olduğu gibi, e-posta iletişiminde de belirli davranış kuralları vardır. Bu kurallar, e-posta görgü kuralları veya ağ görgü kuralları (Internet ağı ve görgü kuralları terimlerinin birleşimi) olarak adlandırılır. Etkin iletişim için aşağıdaki yönergeleri izleyin: Mizah ve duygular konusunda dikkatli olun. E-posta duyguları tam anlamıyla taşımaz, bu nedenle alıcı sizin kast ettiğiniz tonlamayı anlamayabilir. Alıcı gerçek gibi yorumlayıp gücenebileceğinden, iğneleyici mizah özellikle risklidir. Duyguları iletmek için, ifadeleri kullanın. Göndermeden önce düşünün. E-posta iletisi yazıp gönderme hızlı ve kolay bir işlemdir-bazen bu aşırı kolay da olabilir. Önce iletinizi iyice düşünün ve öfkeliyken yazmaktan kaçının. Anlaşılır ve kısa bir konu satırı kullanın. İletinin içeriğini birkaç kelimeyle özetleyin. Çok fazla e-posta alan kişiler, iletinin önceliğini belirlemek için konu bölümünü kullanabilir. İletileri kısa tutun. E-posta iletisi herhangi bir uzunlukta olabilse de, e-posta hızlı iletişim için tasarlanmıştır. Çoğu kişinin birkaç paragraftan fazlasını okuyacak zamanı ya da sabrı yoktur. TÜMÜ BÜYÜK HARF kullanmaktan kaçının. Birçok kişi, tamamı büyük harfle yazılmış cümleleri bağırma şeklinde algılayıp bunun rahatsız edici veya kırıcı olduğunu düşünebilir. Hassas ya da gizli bilgilere dikkat edin. Herhangi bir alıcı, kasıtlı olarak veya yanlışlıkla iletinizi başkalarına iletebilir. Ayrıca, resmi veya iş iletişiminde yazım ve dilbilgisi hataları yapmaktan kaçının. Özensiz e-posta, profesyonel olmayan bir izlenim oluşturur. İletilerinizi göndermeden önce kontrol edin ve e-posta programınızın yazım denetleyicisi varsa, bu özelliği kullanın. 139

141 ĐFADELERĐ KULLANMA Duyguların, amacın veya tonun yalnızca metin yoluyla iletilmesi genellikle zor olduğundan, ilk nesil Internet kullanıcıları, ifadeleri (emoticon - duygu anlamına gelen emotion ve simge anlamına gelen icon sözcüklerinin birleşimi), başka bir deyişle yüz ifadelerini temsil eden klavye karakterleri dizilerini keşfetmiştir. Örneğin, :) yandan baktığınızda gülümseyen bir yüz gibi görünür. Bazı ifade örnekleri aşağıdadır. İfade Anlamı :) veya :-) Gülümseme, mutluluk veya şaka yapma :( veya :-( Kaş çatma veya mutsuzluk ;-) Göz kırpma :- İlgisiz veya kararsız :-o Şaşırmış veya kaygılı :-x Hiçbir şey söylememe :-p Dilini çıkarma (genelde şaka olarak) :-D Gülme 6.6. GÜVENLĐ E-POSTA KULLANIMI ĐPUÇLARI E-posta eklerini açarken dikkatli olun. E-posta ekleri (e-posta iletilerine eklenen dosyalar) birincil derecede virüs kaynağıdır. Tanımadığınız birisinden gelen bir eki kesinlikle açmayın. Göndereni tanıyor ancak bir ek beklemiyorduysanız, açmadan önce göndericinin gerçekten ek gönderip göndermediğini doğrulayın. Kişisel bilgilerinizi dikkatli koruyun. Bir e-postadan kredi kartı numarası, banka bilgileri veya diğer kişisel bilgileri istiyorsa, temkinli olun. E-posta iletilerindeki köprüleri tıklatırken dikkatli olun. Köprüler (tıklattığınızda web sitelerini açan bağlantılar), genellikle kimlik avı ve casus yazılımı aldatmaların bir parçası olarak kullanılırlar, ayrıca virüs de taşıyabilirler. Yalnızca güvendiğiniz e-posta iletilerindeki bağlantıları tıklatın. 140

142 BÖLÜM 7 VĐRÜS VE ANTĐVĐRÜSLER 7.1. VĐRÜSLER Virüs, herhangi bir bilgisayara değişik yollarla girebilen ve bu bilgisayarlarda istenmeyen sonuç ve zararlara yol açan programlara verilen genel bir isimdir. Bu programların kullandığımız, bilgisayarlarda çalıştırdığımız diğer programlardan temelde bir farkı yoktur. Bu nedenle, işletim sisteminin desteklediği bütün işleri yapabilirler. Virüsleri özel kılan, girdiği sistemlere kendilerini, kullanıcının farkında olmadan veya iradesi dışında çalıştırılacağı şekilde yerleştirmesi ve sistemlere zarar vermesidir. Bir virüs kullanıcı tarafından çalıştırılmadan veya kendisini programlayan kişi tarafından önceden belirlenmiş durum oluşmadan aktif hale gelmez. Bazı virüsler ise aktif hale geldikleri halde, belli bir süre istenmeyen etkilerini göstermezler. Virüsler genel olarak etkilerini diğer çalışan programlara "bulaşarak", onlarda çeşitli değişiklikler yaparak gösterirler. Virüslerin bir diğer özelliği ise kendilerini çoğaltmaları ve hafızada değişik yerlere kaydetmeleridir. Virüsler, disketler, ağ paylaşımı, Internet ( , dosya indirme, vs) yollarıyla yayılır. Virüslerin etkileri sadece rahatsızlık veren küçük problemler olabildiği gibi (ekranınıza rahatsızlık veren mesajlar çıkararak çalışmanızı bölmesi/engellemesi vb.) bilgisayarınızın hafızasını ve/veya disk alanını kullanarak bu kaynaklara verimli olarak erişiminizi engellemeleri ya da kullandığınız dosyaların içeriklerini bozmaları/silmeleri gibi oldukça zararlı etkileri de olabilir. Bunun dışında, kullandığınız bilgisayar programlarını bozabilir, çalışmalarını yavaşlatabilir, sabit diskinizin tamamını ya da önemli dosyaların olduğu kısımlarını silebilirler. Bazı virüsler ise kullanıcının bilgisayar konusundaki bilgisizliğini kullanarak yol açmadığı zararları vermiş gibi görünerek panik yaratırlar. Geçmişte bilgisayarlara çokça yayılmış, zararlara yol açmış, ancak günümüzde yayılmayan ve kendilerine anti-virüs yazılımlarınca korunma sağlanabilen ünlü virüslerden bazıları ise şunlardır: PEiCIH (Chernobyl), "ILOVEYOU" Virus, W97M/Thus, KRIZ, Supple, Win32.Kriz3862, Y2KCount, WOBBLER, LIFE STAGES v.b VĐRÜS ÇEŞĐTLERĐ Virüsler, solucanlar ve Truva atları, saldırılara açık bilgisayarlara Internet üzerinden bulaştırmak amacıyla saldırganlar tarafından oluşturulan programlardır. Truva atları, ekran koruyucusu gibi görünüşte yasal bir programın içine gizlenerek bilgisayara girerken, virüsler ve solucanlar kendilerini bilgisayardan bilgisayara kopyalayabilirler Bozucu virüsler, solucanlar ve Truva atları, sabit diskinizdeki bilgileri silebilir veya bilgisayarınızı tamamen devre dışı bırakabilir. Diğerleri doğrudan hasara neden olmazlar, ancak bilgisayarınızın performansını ve tutarlılığını kötüleştirirler. Virüsler; temiz bir dosyaya kendini bağlayan, kendini çoğaltan ve başka dosyalara yayılan bir programdır ve bir olayı başlatırlar. (Trigger Event):Yani Verileri bozabilir veya silebilirler, hatta işletim sisteminin çalışamaz hale gelmesibe neden olabilirler. Can sıkıcı mesajlar verebilirler. Ana özellikleri bir bilgisayara yerleşip, günlerce sistem tarafından algılanmadan çoğalmalarıdır. 141

143 Bilgisayar Virüsleri Çeşitleri; Dosya Virüsü (File virus) uygulama programı dosyalarına bulaşan virüslerdir. Boot sector virüsü Sistem dosyalarına bulaşan ve bilgisayar her açıldığında aktif olan virüstür. Makro virüsü makrolara bulaşan virüslerdir. (Makro kelime işlem programlarında (-ki excell, word gibi) bazı işlemleri otomatikleştirmek için yazılan küçük programlardır.) Trojan Virüsleri; görünürde ve asılda iki farklı işlem yapan programlardır. Gerçekte virüs değildir ama virüs taşıyabilirler ve kendi kendini çoğaltmazlar. Örnek olarak Oturum açma ekranı olabilir. ler ile gelen picture.exe isimli dosyalar genelde şifre çalmak için kullanılır Solucan (Worm) Virüsü; bilgisayar sistemine güvenlik eksikliklerinden giren programlardır. Genelde bilgisayar ağlarından bulaşırlar. Çoğalmak için başka bir dosyaya eklenmesi gerekmez. Virus Hoax; bazı virüsler gerçekte yoktur. Virüs hoax bir mesajı olarak gelir ve yeni çıkmış bir virüsün kötülüğü hakkında mesaj verir. Henüz nasıl yok edileceğinin olmadığını, manuel olarak nasıl silineceğini ve mesajı başkalarınada gönderilmesini bildiren bir mesajdır. Çoğu zaman sahte ve yalan bilgidir. Şekil 7.1 Virüs Hoax e-posta örneği 142

144 7.3. BĐLGĐSAYARA VĐRÜS BULAŞMASI VE TEMĐZLENMESĐ Eğer elinizde anti-virüs yazılımı yoksa bilgisayarınızda virüs olduğunu ancak (çoğunlukla) virüs etkisini gösterdikten sonra anlayabilirsiniz. Nadiren, dosya adı sabit ve bilinen virüsleri dosya adıyla tarayarak bulmak ve silmek çözüm olabilir. Bir virüsün etkileri; Bilgisayarda anormal yavaşlama, Windows uygulamalarında beklenmeyen hata mesajları (application error, system fault, missing files vs. gibi), Bilgisayarın kilitlenmesi, Rastgele DOS işletim sistemine dönmesi, Normalde açılan dosyaların açılmaması, Anormal sesler/görsel davranışlar ya da bilgisayarınızın isteğiniz dışında işlemler yapmaya başlaması, Bilgisayar ağında trafik yavaşlaması Servislere erişememek Tarayıcıların ayarlarının değişmesi Dosyaların yer ve isimlerinin değişmesi Gizli bilgilere başkaları tarafından erişim Performans azalması Antivirüs veya Koruyucu duvarın kaldırılması v.b. gibi şekillerde olabilir. Bu durumda yapılacak şey, bir anti-virüs programı kullanarak bilgisayarın virüsten temizlenmesidir. Ancak, virüsün bilgisayara önemli ölçüde/geri dönülmez hasarlar vermiş olduğu durumlarda virüsten temizleme işlemi her zaman başarılı olmayabilir. Bilgisayarınızda anti-virüs yazılımı olmadığı durumlarda, bu yazılıma sahip bir bilgisayarda daha önceden hazırlanmış olan acil durum disketi ile diskinizde ve disketlerinizde virüs taraması yapabilirsiniz. Anti-virüs yazılımlarının tarama işlemi sonrasında virüs bulamaması bilgisayarda virüs olmadığını değil, sadece tarama işleminde kullanılan anti-virüs programlarının tanıdığı virüslerin mevcut olmadığını gösterir. Kullanılan anti-virüs yazılımlarının buldukları virüsleri silmeleri veya bulaştıkları dosyalardan temizlemeleri mümkün olmaması da zaman zaman karşılaşılan bir durumdur. Bu durumda kullanılan anti-virüs programının güncellenmesi veya daha güncel başka bir anti-virüs yazılımının kullanılması uygun olacaktır. Yani, kullanılan anti-virüs programının tanımadığı bir virüsün bilgisayarınıza bulaşmış olması ihtimali her zaman vardır BĐLGĐSAYARI VĐRÜSLERDEN KORUMA Bilgisayarlar virüslerden çeşitli acil durum disketleri, virüslere özel programlarla temizlense de, değişik virüslere karşı, bu virüsler bilgisayarınıza bulaşmadan önce önlem almak ve baştan koruma sağlamak için McAfee Anti-Virus, Norton AntiVirus, F- Prot, Dr. Solomon's Anti-Virus Toolkits vb. gibi programları bilgisayarınıza henüz herhangi bir virüs sorunu ile karşılaşmamışken kurmanız önerilmektedir. Bu programlar bilgisayarınıza bir virüsün kopyalanması, veya bilgisayarda aktif hale gelmesi söz konusu olduğunda sizi uyarmakta ve onu etkisiz hale getirmektedir. Bir çok anti-virüs yazılımı yeni çıkan virüslere karşı, tarama motorlarını ve virüs tanım dosyalarını güncellemek için yeni dat (virüs tanım dosyaları) ve superdat (virüs tarama motorları) dosyalarını Internet üzerinden kullanıcılarının hizmetine sunmaktadır. Bu sayede anti-virüs yazılımları yeni virüse karşı bağışıklık kazanmakta ve virüs bilgisayara kopyalandığında veya aktif hale geldiğinde kullanıcıyı uyarmakta ve virüsü etkisiz hale getirmektedir. Üniversitemizin lisanslı kullanıcısı olduğu McAfee Vscan anti-virüs programı da bilgisayarlara kurulduğu ve gerekli otomatik güncelleme ayarları 143

145 yapıldığında kendisini kullanıcının herhangi bir müdahalesine gerek kalmadan güncellemekte ve bilgisayara programın kurulduğu tarihten sonra çıkan virüslere karşı koruma sağlamaktadır. Bu güncelleme virüs bilgisayara bulaştıktan sonra da işe yarayabilmektedir. Tespit edilen virüs silinmekte ve böylece sistemde yaptığı değişiklikler düzeltilebilmektedir. Ancak güncellemeden önce meydana gelmiş veri kayıplarını gidermek muhtemelen mümkün olmayacaktır. Eğer herhangi bir anti-virüs yazılımı olmayan bir bilgisayarda virüs sorunu varsa önce güncellemesi yapılmış bir anti-virüs programı (başka bir bilgisayarda) ile oluşturulan acil durum disketi ile sorunlu bilgisayar açılarak virüsler temizlenir ve daha sonra virüs programı kurulur ANTĐVĐRÜSLER Antivirus yazılımı bilgisayar dosyalarındaki virüsleri, Trojan ve solucanları tarayan, bulan ve silen bir programdır. Antivirüs yazılımları çoğunlukla güvenilirdir ancak bazı virüsler bulunamayabilir. Çünkü kendi virüs veri tabanında tanımlanımlanmış olan virüsleri arar. Yani Antivirüs yazılımları %100 güvenilir değildir. Virüsten koruma programları, içinde virüs, solucan ve Truva atı olup olmadığını anlamak için e-postaları ve bilgisayarınızdaki diğer dosyaları tarar. Bunlardan biri bulunduğunda, virüsten koruma programı bilgisayarınıza ve dosyalarınıza zarar vermeden karantinaya alır (yalıtır) veya tamamen siler. Her gün yeni virüsler tanımlandığından, otomatik güncelleştirme özelliği olan bir virüsten koruma programını seçmek önemlidir. Virüsten koruma yazılımınız güncelleştirildiğinde, denetlenecek virüsler listesine yeni virüsler eklenir; böylece bilgisayarınız yeni saldırılardan korunmuş olur. Virüs listesi güncel değilse, bilgisayarınız yeni tehditlere karşı açık demektir. Güncelleştirmeler için genellikle yıllık üyelik ücreti gerekir. Düzenli olarak güncelleştirmeleri almak için üyeliği güncel tutulması gerekir. Virüslerin verebileceği zararlardan korunmak için Üniversitemizde kampüs içi lisanslı McAfee ve Symantec anti-virüs programları çözüm önerilmektedir McAfee VirusScan a. McAfee VirusScan Enterprıse 8.7i Kurulum "Setup.exe" dosyasını çalıştırın. "Next" butonuna basarak kurulumun başlayacağını belirten uyarıyı geçin. Lisans bilgilerinin olduğu pencerede Lisans bitiş tarihini perpetual olarak değiştirin. Lisans sözleşmesini okuyarak Ok butonuna basınız. (Şekil 7.2). 144

146 Şekil 7.2 McAfee VS Lisans bilgisi Eğer Antivirüs yazılımı bir sunucu makinaya kurulmayacaksa, kurulum tipinin sorulduğu pencerede typical seçeneği seçilmelidir. Varsayılan olarak kurulum klasörü C:\Program Files\mcafee\VirusScan Enterprise\ dir. Hardiskinizde yeterli alan olmadığı durumların dışında burada bir değişiklik yapmayın. Daha sonra next butonuna basarak bir sonraki adıma geçin. custom seçeneği ile devame ederseniz; İlk olarak erişim kontrolu seviyesini seçmek gerekmektedir. (Standart koruma seviyesi tecrübeli olmayan kullanıcılarımıza tavsiye edilir.) Şekil 7.3 McAfee VS Kurulum bilgisi Kurulumda yüklenebilecek programların listesi gelir. AutoUpdate: Virüs tanım dosyalarının otomatik olarak güncellenmesini sağlar. Lotus Notes Scanner: Bu program Lotus Notes E-posta okuma programıdır ve gelen ve giden e-postaları virüslere karşı kontrol eder. 145

147 Microsoft Outlook Scanner: Bu program Microsoft Outlook E-posta okuma programıdır ve gelen ve giden e-postaları virüslere karşı kontrol eder. On-Access Scanner: Bu program bir dosyaya erişim yapıldığı anda, okuduğunda, değişitirilip düzenlendiğinde virüs kontrolu yaparak güvenliği sağlar. On-Demand Scanner: Bu program kullanıcı ne zaman isterse virüs taraması yapabilmesini sağlar. Bu programların hepsinin kurulması tavsiye edilir. (Resim 7.4) Şekil 7.4 McAfee VS Özellik seçimi Sonraki pencerede Uyarı yöneticisinin kurulup kurulmaması seçilir. Uyarı yöneticisi bilgisayarda bir virüs tespit edildiğinde sistem yöneticisini uyarmak için değişik uyarı sistemleri kullanır. (örnek: virüs tespit edildiğinde sistem yöneticisine e-posta gönderilmesi.) Bu özellik eğer bir kurulan sistem sunucu değilse kurulması tavsiye edilmez. next butonuna basarak bir sonraki adıma geçebilirsiniz. ( Bu özelliği kullanabilmeniz için ayrıca bir kurulum dosyasına ihtiyaç vardır.) Şekil 7.5 McAfee VS Uyarı Yöneticisinin kurulması 146

148 'Product Configuration' penceresi 'Import Auto Update Repository List' bölümünü içerir. Bu özellik otomatik güncellemenin yapılacağı lokal disk alanının yerini belirtmeyi sağlar. Ve Enable On-Access Scanner at the end of installation' bölümü kurulum bittikten sonra erişim kontrolunun etkinleştirilmesini sağlar. (Resim 7.6). Şekil 7.6 McAfee VS Kurulum bittikten sonra yapılan varsayılan ayarlar 'Security Configuration' penceresi 'Configuration Password Protection' bölümünü içerir. Bu özellik antivirüs yazılımının ayarlarını değiştirebilmek için bir şifre kullanılmasını sağlar. Ve 'Start Menu' bölümü Virusscan ikonunun gösterilmesini devre dışı bırakır. 'System Tray Icon and Menu' seçeneği uyarı alanında ikonların ve menülerin gösterilmesini sağlar. Bu özellikler Sistem yöneticilerinin kullancıların yazılıma müdahalelerini kısıtlamak amacıyla kullandıkları özelliklerdir.(resim 7.7) Şekil 7.7 McAfee VS Güvenlik Ayarları 147

149 'Ready to install' penceresi yazılımın kurulmaya hazır olduğunu gösterir. Install butonuna tıklayarak kurulumu başlatmalısınız. Kurulum yaklaşık 1-5 dakika sürer. Kurulum bittikten sonra, Update Now ve Run On Demand Scan seçeneklerinin olduğu pencere gelir. Burada internete bağlıysanız hemen güncelleme yapabilir, ve hemen bilgisayarınızı bir virüs taramasından geçirebilirsiniz. (Resim 7.8). Kullanıcıların her iki seçeneği de aktif hale getirmelerini öneririz. Şekil 7.8 McAfee VS Kurulum Sonu Güncelleme işlemi yavaş olabilir hatta bağlantı problemlerinden dolayı yarıda kalabilir. Bu gibi durumlarda Güncelleme bölümündeki işlem sırasını takip edebilirsiniz b. McAfee VirusScan Enterprise 8.7i Kullanımı McAfee VS 8.7 Erişimi McAfee VS yazılımı seçeneklerine ulaşmanın iki yolu vardır. McAfee VS 8.7 yazılımı, sistem tepsisi (System Tray) içinde kalkan şeklinde bir ikon olarak görülür. İkonunun üstüne gelip sağ tıklanınca sekiz seçenekli menu görüntülenir. Varsayılan olarak "On-Access Scan Statistis" seçilidir ve çift fare tıklamasında açılır. Not: Antivirüs yazılımı merkezi olarak yönetiliyor ise, bölüm/birim koordinatörü bu ikonun görünmemesini sağlamış olabilir. Başlat menüsü tıklanır o All Programs > Mcafee > VirusScan Console (Windows XP / Vista) Açılan pencerede: "Access Protection", "Buffer Overflow Protection", "On Delivery Scanner", "Unwanted Programs Policy", "On-Access Scanner", "AutoUpdate", "Full Scan", "Quarantine Manager Policy" varsayılan olarak hazırlanmış "Task" (görevler) olarak görüntülenmektedir. (Şekil 7.9) 148

150 Şekil McAfee 8.7 VS konsolu Access Protection Belirli portlara, dosyalara, dizinlere ve paylaşımlara erişimi kısıtlayarak, izinsiz girişleri engellemeyi sağlar. Şekil 7.10'daki pencere görüntüsü "Access Protection" çift tıklandığında kullanıcının karşısına gelen penceredir. Açılan pencerede üç sekme bulunmaktadır. "Port blocking" bilgisayara gelen ve giden trafikte belirli portların bloklanmasını sağlar. Bir port bloklandığında, o porttan gelen hem TCP hem UDP paketleri bloklanır. "File, share, and folder protection" paylaşımlara, dosyalara ve dizinlere okuma ve yazma erişimlerini engellemeyi sağlar. Varsayılan olarak tüm paylaşımları olduğu gibi bırakmaktadır ancak seçenekleri arasında "Make all shares read only" (tüm paylaşımları sadece okuma hakkı ver) ve "Block read and write access to all shares" (tüm paylaşımların okuma ve yazma haklarını durdur) vardır. "Reports" sekmesi, yukarda belirtilen sorunlar tesbit edildiği zaman hazırlanacak günlüklerin hangi konumda ve bu günlüklerin en fazla hangi boyutta olacağının ayarlanmasını sağlar. Şekil McAfee 8.7 VS konsolu 149

151 Buffer Overflow Protection Bellek taşması saldırıları sayesinde rastgele kod çalıştırılmasını engeller. Kullanıcı modunda API isteklerini izler ve bellek taşması sırasından ne zaman yapıldığını tesbit eder. Bir çok Microsoft ürününü bu şekilde takip edebilmektedir. Varsayılan olarak bellek taşması koruması açık olarak kurulur. Şekil 7.11'teki pencere görüntüsü "Buffer Overflow Protection" çift tıklandığında kullanıcın karşısına gelen penceredir. Açılan pencerede iki sekme bulunmaktadır. "Buffer Overflow Protection" sekmesi, bellek taşması saldırılarına karşı bilgisayarı koruma durumunu göstermektedir. "Reports" sekmesi, bellek taşması saldırısı tesbit edildiği zaman hazırlanacak günlüklerin hangi konumda ve bu günlüklerin en fazla hangi boyutta olacağının ayarlanmasını sağlar. Şekil McAfee 8.7 VS konsolu On-Delivery Scanner Gönderilen e-postaların eklentilerinde olası virüs olmasını engeller. Varsayılan olarak tüm eklentileri kontrol eder. Şekil 7.12'deki pencere görüntüsü "On-Delivery Scanner" çift tıklandığında kullanıcının karşısına gelen penceredir. Açılan pencerede altı sekme bulunmaktadır. "Detection" sekmesi, gelen e-postada taranması uygun görülen dosyaları göstermektedir. "Advanced" sekmesi altında "Heuristics" kutusu içinde virüs tanımlarında bulunmayan ama eski bir virüs motorunu kullanan virüsleri yakalamaya yarayan "Find unknown program virus" ve "Find unknown macro virus" seçenekleri varsayılan olarak seçilidir. "Non-viruses" kutusu içinde "Find potentially unwanted programs" seçeneği varsayılan olarak seçilmemiştir. Eğer aktif hale getirilirse 'pop-up' açılan pencerelere neden olan bazı casus programlar bulunabilmektedir. "Compressed files" kutusunda sıkıştırılmış dosyaların taranması ile ilgili seçenekler bulunmaktadır. Varsayılan olarak ".UPX" dosyalarını taramaktadır ancak ".ZIP" ve MIME olarak 150

152 kodlanmış dosyaları taramadan geçirmemektedir. "Actions" sekmesi altında virüs aktivitesini yaratan dosya bulunduğunda yapılacak işlemler tanımlanmıştır. Varsayılan olarak virüslü dosyanın otomatik olarak temizlenmesi seçilmiştir. Temizleme işlemi başarılı olamazsa karantina dizini olarak belirtilen dizine taşınması seçilidir. "Alert" kısmında virüs bulunması durumunda, bilgisayardan yöneticisine gönderilecek e- postanın düzenlemesini sağlayan pencere vardır. "Unwanted Programs" sekmesinde istenmeyen programların taranmasını sağlayan ayarlar bulunmaktadır."reports" sekmesi, virüs aktivitesi tesbit edildiği zaman hazırlanacak günlüklerin hangi konumda ve bu günlüklerin en fazla hangi boyutta olacağının ayarlanmasını sağlar. Şekil 12- McAfee 8.7 VS konsolu Unwanted Programs Policy Casus programları bulmayı sağlayan özelliktir. Bu bölümden tüm taramalarda bu tür programların taranmasını sağlayacak ayarlar yapılmaktadır. 151

153 Şekil McAfee 8.7 VS konsolu Şekil 7.13'deki pencere görüntüsü "Unwanted Programs Policy" çift tıklandığında kullanıcın karşısına gelen penceredir. Açılan pencerede iki sekme bulunmaktadır. Birincisi sekmede (Detection) genelde karşılaşılan istenmeyen programların listesi bulunur. İkinci sekme (User-Defined Detection) istenmeyen programlar arasına kullanıcı tarafından belirlenenlerin eklenebilmesini sağlar. On-Access Scan: Herhangi bir dosyaya erişimde antivirüs yazılımının ilgili dosyayı virüs taramasından geçirmesini sağlar. Kullanıcının her kullandığı programı virüs taramasından geçirildikten sonra kullanmasını sağlar. Dosya çalıştırılmadan önce yapılan bu taramada amaç virüs tanımlarında bulunan virüsleri yakalamaktır. Şekil 7.14'deki pencere görüntüsü "On-Access Scan" çift tıklandığında kullanıcın karşısına gelen penceredir. Açılan pencerede iki bölme bulunmaktadır. Birincisi solda "General Setting" ve "All Processes" ikonların bulunduğu kısım, ikincisi bu ikonların içeriklerinin bulunduğu ortadaki kısımdır. Varsayılan olarak "General Settings" ikonunun verileri görüntülenir. "General Settings" ikonu tüm virüs taramalarını ve tarama sonuçlarında yapılacak işlemleri belirlemektedir. 152

154 Şekil McAfee 8.7 VS konsolu "General" kutusu içinde bilgisayarın açılış ve kapanış işlemi sırasında antivirüs yazılımının yapacağı işlemler tanımlıdır. "General" kutusu, açılış sırasında "On-Access Scan" özelliğinin çalıştırılması ve karantina dizininin belirlenmesini sağlar. "Scan time" kutusu, dosyanın taranmasına en fazla kaç saniye ayrılacağını göstermektedir. "Script Scan" kutusu JavaScript ve VBScript betiklerinin bilgisayarda çalıştırılması sırasında taranmasını sağlar. "Blocking" kutusu bilgisayara uzaktan erişen bir kullanıcının virüslü dosya kopyalaması durumunda erişiminin bloklanmasını sağlar. "Messages" sekmesi tıklandığında ekrana gelen "Message for local users" kutusu, virüs bulunduğunda o anda bilgisayarı kullanan kullanıcıya verilecek mesajı ve bu kullanıcı yönetici haklarına sahip değilse yapabileceği işlemleri içermektedir. Bu seçenekler arasında dosyanın silinmesine izin verme vardır ancak sistem dosyalarını etkileyen bir virüsün bilinçsiz bir kullanıcı ile birleşerek sistemi bozma olasılığı göz önünde tutulduğundan varsayılan olarak aktif değildir. "Response to network users" kutusu ağ üzerinde bilgisayarı kullanan kullancılara gönderilecek mesajı ve iletişimin kesip kesilmeyeceğini belirler. 153

155 Şekil McAfee 8.7 VS On-Access Scan Özellikleri- Reports "Reports" sekmesi, bilgisayarda virüs aktivitesi tesbit edildiği zaman hazırlanacak günlüklerin hangi konumda ve bu günlüklerin en fazla hangi boyutta olacağının ayarlanmasını sağlar. Virüs aktivitesine ek olarak günlük dosyasına o an bilgisayarı kullanan kullanıcı adını, virüs taraması yapılmamış şifrelenmiş dosyaları ve oturum özetini yazar. "All Process" ikonuna tıklandığında "Process" sekmesi altında tüm işlemlere ya da düşük risk düzeyi ve yüksek risk düzeyi olarak ayrılmış işlemlere uygulanacak kurallara erişilmektedir. Varsayılan olarak tüm işlemlere aynı kurallar uygulanmaktadır (Şekil 7.16). 154

156 Şekil McAfee 8.7 VS On-Access Scan Özellikleri - All Process "Process" sekmesi altında, süreçlere uygulanacak politika bulunmaktadır. Varsayılan olarak tüm süreçlere aynı virüs tarama politikası uygulanmaktadır. "Detection" sekmesi altındaki "Scan Files" kutusunda diske yazıldığı sırada ve diskten okunduğu sırada dosyaların taranması varsayılan olarak seçilidir. Bu seçeneklere ek olarak ağ sürücülerinin de taranması olanağı vardır. "What to scan" kutusu altında varsayılan olarak tüm dosyalar işaretlidir ancak isteğe bağlı olarak varsayılan dosyalar ve bunlara ek olarak kullanıcının belirlediği dosyaları tarama seçeneği ya da yine isteğe bağlı olarak sadece özel dosya tiplerinin taranmasını sağlayan bir seçenek bulunmaktadır. Varsayılan ayarlarla kullanması önerilir. "What not to scan" seçeneği, kullanıcının belirleyeceği dizinler ve/veya dosya türleri için tarama yaptırmama olanağı sağlar. "Advanced" sekmesi altında "Heuristics" kutusu içinde virüs tanımlarında bulunmayan ama eski bir virüs motorunu kullanan virüsleri yakalamaya yarayan "Find unknown program virus" ve "Find unknown macro virus" seçenekleri varsayılan olarak seçilidir. "Non-viruses" kutusu içinde "Find potentially unwanted programs" seçeneği varsayılan olarak seçilmemiştir. Eğer aktif hale getirilirse 'pop-up' açılan pencerelere neden olan bazı casus programlar bulunabilmektedir. "Compressed files" kutusunda sıkıştırılmış dosyaların taranması ile ilgili seçenekler bulunmaktadır. Varsayılan olarak ".UPX" dosyalarını taramaktadır ancak ".ZIP" ve MIME olarak kodlanmış dosyaları taramadan geçirmemektedir. 155

157 Şekil McAfee 8.7 VS On-Access Scan Özellikleri - All Settings - Actions "Actions" sekmesi altında, virüs aktivitesini yaratan dosya bulunduğunda yapılacak işlemler tanımlanmıştır. Varsayılan olarak virüslü dosyanın otomatik olarak temizlenmesi seçilmiştir. Temizleme işlemi başarılı olamazsa karantina dizini olarak belirtilen dizine taşınması seçilidir. "Unwanted Programs" sekmesinde istenmeyen programların taranmasını sağlayan ayarlar bulunmaktadır. Scan All Fix Disks: Kullanıcının bilgisayarındaki dosyaların hepsini kendi istediği zaman taramasını sağlar. "Add" düğmesi, belirlenen tarama yapılacak alanlar dışında tarama yapılması istenilen alanların eklenmesini sağlar. "Remove" düğmesi, taranması istenmeyen listede bulunan alanların çıkarılmasını sağlar (Şekil 7.18). 156

158 Şekil McAfee 8.7 VS - On-Demand Scan Özellikleri "Start" düğmesi kullanıcının o anda tarama başlatmasını sağlar. "Reset to Default" düğmesi kullanıcının varsayılan ayarlara dönmesini, "Save as Default" varsayılan ayarların kullanıcının belirlediği ayarlar olmasını sağlar. Tarama işlemi "Schedule" düğmesine basılarak zamanlanmış görevler arasına alınabilir (Şekil 7.18). "Detection" sekmesi altındaki "Scan Files" kutusunda diske yazıldığı sırada ve diskten okunduğu sırada dosyaların taranması varsayılan olarak seçilidir. Bu seçeneklere ek olarak ağ sürücülerinin de taranması olanağı vardır. "What to scan" kutusu altında varsayılan olarak tüm dosyalar işaretlidir ancak isteğe bağlı olarak varsayılan dosyalar ve bunlara ek olarak kullanıcın belirlediği dosyaları tarama seçeneği ya da yine isteğe bağlı olarak sadece özel dosya tiplerinin taranmasını sağlayan bir seçenek bulunmaktadır. Varsayılan ayarlarla kullanması önerilir. "What not to scan" seçeneği içinde kullanıcının belirleyeceği dizinler ve/veya dosya türleri için tarama yaptırmama olanağını sağlar. "Advanced" sekmesi altında "Heuristics" kutusu içinde virüs tanımlarında bulunmayan ama eski bir virüs motorunu kullanan virüsleri yakalamaya yarayan "Find unknown program virus ve "Find unknown macro virus" seçenekleri varsayılan olarak seçilidir. "Non-viruses kutusu içinde "Find potentially unwanted programs" seçeneği varsayılan olarak seçilmemiştir. Eğer aktif hale gelirse pop-up açılan pencerelere neden olan bazı casus programlar bulunabilmektedir. "CPU utilization" tarama sırasında işlemcinin hangi oranda kullanılacağının belirlenmesini sağlar. "Compressed files" kutusunda sıkıştırılmış dosyaların taranması ile ilgili seçenekler bulunmaktadır. Varsayılan olarak ".UPX" dosyalarını taramaktadır ancak ".ZIP" ve MIME olarak kodlanmış dosyaları taramadan geçirmemektedir. 157

159 Şekil McAfee 8.7 VS - On-Demand Scan Özellikleri - Advanced "Action" sekmesi altında virüs aktivitesini yaratan dosya bulunduğunda yapılacak işlemler tanımlanmıştır. Varsayılan olarak virüslü dosyanın otomatik olarak temizlenmesi seçilmiştir. Virüslü dosyaya uygulanan temizleme işlemi başarılı olamazsa karantina dizini olarak belirtilen dizine taşınması seçilidir. "Report" sekmesi, bilgisayarda virüs aktivitesi tesbit edildiği zaman, hazırlanacak günlüklerin hangi konumda ve bu günlüklerin en fazla hangi boyutta olacağının ayarlanmasını sağlar. Virüs aktivitesine ek olarak günlük dosyasına o andaki kullanıcını adını, virüs taraması yapılmamış şifrelenmiş dosyaları ve oturum özetini yazar. AutoUpdate: Kullanıcının virüs tanımlama dosyalarını güncellemesini unutması ya da atlaması sonucu antivirüs yazılımın yeni çıkan virüslere karşı etkisiz kalmasını engellemek için hazırlanmış bölümdür (Şekil 7.20). "Update Now" düğmesi o anda güncelleme yapılmasını sağlar. 158

160 Şekil McAfee 8.7 VS - AutoUpdate Özellikleri "Log file" kutusu güncellemenin günlüğünü tutar. Bu dosyayı başarısız güncellemelerde, sorunu bulmak açısından incelemekte fayda vardır. "Run options" güncelleme sonrasında istenilen bir programın çalıştırılmasını sağlar. Genelde virüs tarama programının çalıştırılması bilgisayarın yeni çıkan virüs aktivitesinden etkilenip etkilenmediğini görmek açısından faydalıdır. Güncellemenin periyodik olarak yapılması için "Schedule" düğmesine basılır. Açılan pencerede, kullanılan bilgisayar bir domain üyesi bilgisayarsa ait olduğu domainde güncelleme yetkilerine sahip kullanıcı adı ve parolası girilmelidir. Ardından "Schedule" sekmesi tıklanarak hangi sıklıkla güncelleme yapılacağı belirlenmelidir. Normal durumlarda haftada bir defa güncelleme yapmak yeterlidir. Ancak acil önlem planları uygulanmaya başladığında gerekli görülürse bu süre düşürülmelidir (Şekil 7.21). Şekil McAfee 8.7 VS - AutoUpdate Özellikleri - Zamanlanmış Güncelleme 159

161 7.5.1.c. McAfee VirusScan Enterprise 8.7i Güncellemesi ftp.metu.edu.tr/popular/virus-updates/mcafee-sdat bağlantısı tıklanarak güncelleme dosyalarına ulaşılır En yeni Sdat****.exe (**** sayısal değerinin en büyük olduğu dosya, örnek: sdat4904.exe) bilgisayara kaydedilir. Bu dosya bilgisayarda çalıştırılır. Gerekli yerlerde "Next" düğmesine basılarak McAfee VirusScan programı güncellenmiş olur Symantac EndPoint Protection a. Symantec Endpoint Protection Kurulum Symantec EndPoint Protection Antivirus yazılımı kurulmadan önce varsa bilgisayarda kurulu farklı antivirüs yazılımları kaldırılmalıdır. Aksi takdirde farklı antivirüs yazılımları birbirlerinin tanım dosyalarını virüs olarak değerlendirebileceğinden problem yaratabilir. ftp://ftp.cc.metu.edu.tr/security/symanteciantivirus/symanteciantivirusiendpointi11i Protection/ adresinden indirilen; Sıkıştırılmış kurulum dosyaları açılır. SETUP.EXE çalıştırılır. Kurulum başladığında ekrana gelen açıklamayı Next butonuna basarak geçilir. (Şekil 7.22) Şekil Başlangıç Ekranı Bir sonraki aşamada lisans sözleşmesi kabul edilerek Next butonu ile bir sonraki adıma geçilir.(şekil 7.23) Eğer bölüm/birim koordinatörü tarafından kurulmuş bir Endpoint Protection Manager sunucusu varsa ve bu sunucu tarafından yönetim gerçekleşecekse Managed Client seçeneği seçilir ve Next butonu ile bir sonraki adıma geçilir. Eğer böyle bir sunucu yok ise Unmanaged Client seçeneği seçilerek devam edilir. (Şekil 7.24) 160

162 Şekil Lisans Sözleşmesi Şekil Đstemci tipi seçimi Şekil Kurulum tipi seçimi 161

163 Bir sonraki adımda, bilgisayarınıza hangi bileşenlerin kurulacağına karar vereceğiniz bir ekran gelecektir. Deneyimsiz kullanıcıların, standart bileşenlerin yükleneceği Typical seçeneğini seçerek devam etmeleri önerilir. (Şekil 7.25) Son olarak Install butonu tıklanarak kurulum başlatılır. (Şekil 7.26) Şekil Standart kurulum başlatılması Veya; Yüklenecek bileşenleri görüp değiştirebileceğiniz Custom seçeneğini seçerek devam ederseniz karşınıza aşağıdaki ekran gelecektir. Eğer e-posta istemcisi kullanıyorsanız Antivirus Protection başlığı altındaki bileşenleri yüklemeniz gerekmektedir. Eğer bilgisayarınıza güvenlik duvarı kurulup kurulmamasını isterseniz burdan seçebilirsiniz. (Şekil 7.27) Şekil Kurulacak bileşenlerin seçilmesi Bir sonraki ekranda bilgisayarınızda uygulanacak koruma seviyesini seçebilirsiniz. Enable Auto Protect, kurulum bittikten sonra bilgisayarınızın otomatik olarak kontrol altında tutulmasını sağlar. Run LiveUpdate, kurulum bittikten sonra programın güncelliğini kontrol edilmesi için seçilmelidir. 162

164 Disable Windows Defender, bilgisayarınızda kurulu olan Microsoft Windows Defender yazılımının herhangi bir çakışma yaratmaması için devre dışı bırakılmasını sağlar. (Şekil 7.28) Şekil Koruma seçenekleri Son olarak Install butonu tıklanarak kurulum başlatılır. (Şekil 7.29) Şekil Özel kurulum ayarları ile kurulumun başlatılması b. Symantec Endpoint Protection Kullanım Symantec Endpoint Protection kurulduktan sonra yazılımın yönetimi için aşağıdaki simgeye çift tıklamak gerekir. Şekil Symantec Endpoint Protection arayüz simgesi Endpoint Protection yazılımının yönetim ekranı aşağıdaki gibidir. Status başlığında yazılımın mevcut durumu takip edilebilir. 163

165 Şekil Yönetim arayüzü (Status). Status ekranında yazılım ile ilgili 2 özelliğin durumu kontrol edilebilir. (Antivirus ve Antispyware koruması, Proaktif tehdit koruması). Antivirus ve Antispyware koruması özelliğinin seçeneklerinden: Kısa tarama yapabilir, Kayıt geçmişini görebilir, Ayarları değiştirebilir, İstatistikleri görebilir, Tehdit listesini görebilir, Korumayı devre dışı bırakabilirsiniz. (Şekil 7.32) Şekil Antivirus ve Antispyware koruması seçenekleri. Yine aynı şekilde Proaktif tehdit koruması özelliği ile ilgili olan seçenekler ile : Özelliği devre dışı bırakma, Kayıt geçmişini görme, Ve ayarları değiştirme işlemleri yapılabilir.(şekil 7.33) 164

166 Şekil Proaktif tehdit koruma seçenekleri Scan for threats başlığı altında tarama ayarlarını özelleştirerek tarama yapabilir, tarama zamanlaması tanımlayabilir, ya da anında tüm sistem taraması yapabilirsiniz. (Şekil 7.34) Şekil Yönetim arayüzü (Scan for threats) Change Settings başlığı altında yazılımın özellikleri değiştirilebilir. Şekil Yönetim arayüzü. (Change Settings) 165

167 Antivirus and Antispyware Protection ayarlarında e-posta kontrolleri ile ilgili ayarlar, Dosya sistemi kontrolu ile ilgili ayarlar, ve günlüklerle ilgili ayarlar bulunmaktadır. Şekil Antivirus and Antispyware Protection ayarları Proactive Threat Protection ayarlarında tarama ile ilgili ayarlar (Trojan ve Worms, Keyloggers... gibi tehditlerin kontrol edilip edilmeyeceği ) yapılır. Şekil Proactive Threat Protection ayarları. Client Management ayarlarında yazılımın güncellenmesi, başka yazılımlar ile arasındaki etkileşimler ile ilgili ayarlar ve güncelleme ayarları yapılır. 166

Temel Bilgi Teknlolojileri 1. Ders notları 1. Öğr.Gör. Hüseyin Bilal MACİT 2017

Temel Bilgi Teknlolojileri 1. Ders notları 1. Öğr.Gör. Hüseyin Bilal MACİT 2017 Temel Bilgi Teknlolojileri 1 Ders notları 1 Öğr.Gör. Hüseyin Bilal MACİT 2017 Dersinin içeriği Bilgisayar nedir? Dünü, bugünü ve yarını? Veri ve bilgi kavramları İnternet kullanımı Dosya, klasör, disk

Detaylı

Ham Veri. İşlenmiş Veri Kullanıcı. Kullanıcı. Giriş İşleme Çıkış. Yazılı Çizili Saklama. Doç.Dr. Yaşar SARI-ESOGÜ-Turizm Fakültesi

Ham Veri. İşlenmiş Veri Kullanıcı. Kullanıcı. Giriş İşleme Çıkış. Yazılı Çizili Saklama. Doç.Dr. Yaşar SARI-ESOGÜ-Turizm Fakültesi Kullanıcı Ham Veri İşlenmiş Veri Kullanıcı Giriş İşleme Çıkış Yazılı Çizili Saklama Server PC Laptop PDA (Personal Digital Assitance) Netbook Tablet PC BİLGİSAYAR DONANIM YAZILIM Scanner (Tarayıcı)

Detaylı

Bilgisayar en yavaş parçası kadar hızlıdır!

Bilgisayar en yavaş parçası kadar hızlıdır! Donanım Bilgisayar en yavaş parçası kadar hızlıdır! Merkezi İşlem Birimi Kavramı (CPU) Bilgisayar içerisinde meydana gelen her türlü aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemlerinden sorumlu olan

Detaylı

BİLGİSAYAR KULLANMA KURSU

BİLGİSAYAR KULLANMA KURSU 1 2 KURS MODÜLLERİ 1. BİLGİSAYAR KULLANIMI 3 1. Bilişim (Bilgi ve İletişim) Kavramı Bilişim, bilgi ve iletişim kelimelerinin bir arada kullanılmasıyla meydana gelmiştir. Bilişim, bilginin teknolojik araçlar

Detaylı

Masaüstü Bilgisayarlar

Masaüstü Bilgisayarlar Bilgisayar Nedir? Girilen bilgileri alan işleyen, istenildiği takdirde saklayan veya kullanıcıya sunan çok maksatlı programlanabilen elektronik bir makinedir. Bilgisayar Nedir? İnsan beyni bilgi toplama,

Detaylı

Masaüstü Bilgisayarlar

Masaüstü Bilgisayarlar Bilgisayar Nedir? Girilen bilgileri alan işleyen, istenildiği takdirde saklayan veya kullanıcıya sunan çok maksatlı programlanabilen elektronik bir makinedir. Bilgisayar Nedir? İnsan beyni bilgi toplama,

Detaylı

Donanım Nedir? Bir bilgisayar sisteminde bulunan fiziksel aygıtların tümü

Donanım Nedir? Bir bilgisayar sisteminde bulunan fiziksel aygıtların tümü BİLGİSAYAR DONANIMI Donanım Nedir? Bir bilgisayar sisteminde bulunan fiziksel aygıtların tümü Donanım Nedir? Giriş aygıtları İşlemci Depolama aygıtları Çıkış aygıtları Çevresel aygıtlar Giriş Aygıtları

Detaylı

Düşünelim? Günlük hayatta bilgisayar hangi alanlarda kullanılmaktadır? Bilgisayarın farklı tip ve özellikte olmasının sebepleri neler olabilir?

Düşünelim? Günlük hayatta bilgisayar hangi alanlarda kullanılmaktadır? Bilgisayarın farklı tip ve özellikte olmasının sebepleri neler olabilir? Başlangıç Düşünelim? Günlük hayatta bilgisayar hangi alanlarda kullanılmaktadır? Bilgisayarın farklı tip ve özellikte olmasının sebepleri neler olabilir? Bilgisayar Bilgisayar, kendisine verilen bilgiler

Detaylı

Bilgisayar (Computer) Bilgisayarın fiziksel ve elektronik yapısını oluşturan ana birimlerin ve çevre birimlerin tümüne "donanım" denir.

Bilgisayar (Computer) Bilgisayarın fiziksel ve elektronik yapısını oluşturan ana birimlerin ve çevre birimlerin tümüne donanım denir. Bilgisayar (Computer) Bilgisayarın fiziksel ve elektronik yapısını oluşturan ana birimlerin ve çevre birimlerin tümüne "donanım" denir. Bilgisayar ve Donanım Ana Donanım Birimleri Anakart (Motherboard,

Detaylı

Merkezi İşlem Birimi Kavramı (CPU)

Merkezi İşlem Birimi Kavramı (CPU) Donanım Merkezi İşlem Birimi Kavramı (CPU) Bilgisayar içerisinde meydana gelen her türlü aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma işlemlerinden sorumlu olan elektronik bir aygıttır. Başlıca üç bölümden

Detaylı

Programlama Temelleri. Ders notları 1. Öğr.Gör. Hüseyin Bilal MACİT 2017

Programlama Temelleri. Ders notları 1. Öğr.Gör. Hüseyin Bilal MACİT 2017 Programlama Temelleri Ders notları 1 Öğr.Gör. Hüseyin Bilal MACİT 2017 Bilgisayar nedir? Bilgisayar, kullanıcıdan aldığı verilerle mantıksal ve aritmetiksel işlemleri yapan; yaptığı işlemlerin sonucunu

Detaylı

CPU çok güçlü bir hesap makinesi gibi çalışır. CPU lar çok zeki olmayabilirler ancak çok hızlıdırlar. Sadece 0 ve 1 değerleri üzerinden işlem

CPU çok güçlü bir hesap makinesi gibi çalışır. CPU lar çok zeki olmayabilirler ancak çok hızlıdırlar. Sadece 0 ve 1 değerleri üzerinden işlem Donanım CPU çok güçlü bir hesap makinesi gibi çalışır. CPU lar çok zeki olmayabilirler ancak çok hızlıdırlar. Sadece 0 ve 1 değerleri üzerinden işlem yaparlar. Güncel hızları GHz seviyeleri ile ifade

Detaylı

Optik Sürücüler CD/CD-ROM DVD HD-DVD/BLU-RAY DİSK Disket Monitör LCD LED Projeksiyon Klavye Mouse Mikrofon Tarayıcı

Optik Sürücüler CD/CD-ROM DVD HD-DVD/BLU-RAY DİSK Disket Monitör LCD LED Projeksiyon Klavye Mouse Mikrofon Tarayıcı 1 Donanım Bileşenleri ve Çalışma Prensipleri Anakart (Mainboard) İşlemci (Cpu) Ekran Kartı Bellekler Ram Rom Ses Kartı Ağ Kartı TV Kartı Sabit Diskler HDD HHD SSD Optik Sürücüler CD/CD-ROM DVD HD-DVD/BLU-RAY

Detaylı

TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİSİ KULLANIMI. Enformatik Bölümü

TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİSİ KULLANIMI. Enformatik Bölümü TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİSİ KULLANIMI Enformatik Bölümü - Bilgisayarın tanımı ve tarihçesi Bilgisayar, belirli komutlara göre veri işleyen ve depolayan bir makinedir. İlk bilgisayar 1950 yılında yapılmıştır.

Detaylı

BİLGİSAYAR DONANIMI. Donanım Nedir? Donanım Aygıtları. Bir bilgisayar sisteminde bulunan fiziksel aygıtların tümüne verilen ad.

BİLGİSAYAR DONANIMI. Donanım Nedir? Donanım Aygıtları. Bir bilgisayar sisteminde bulunan fiziksel aygıtların tümüne verilen ad. Donanım Nedir? Bir bilgisayar sisteminde bulunan fiziksel aygıtların tümüne verilen ad. BİLGİSAYAR DONANIMI Donanım Aygıtları Giriş aygıtları, İşlemci, Depolama aygıtları, Çıktı aygıtları, Çevresel aygıtlar

Detaylı

BİLGİ TEKNOLOJİLERİ SMO103

BİLGİ TEKNOLOJİLERİ SMO103 BİLGİ TEKNOLOJİLERİ SMO103 2. HAFTA BİLGİSAYAR SİSTEMİ, BİLGİSAYARI OLUŞTURAN BİRİMLER VE ÇALIŞMA PRENSİPLERİ ANAKART, İŞLEMCİ VE BELLEKLER SABİT DİSKLER, EKRAN KARTLARI MONİTÖRLER VE DİĞER DONANIM BİRİMLERİ

Detaylı

I.Dönem II.Yazılı Çalışma Notları

I.Dönem II.Yazılı Çalışma Notları 2016-2017 I.Dönem II.Yazılı Çalışma Notları Sınav Tarihi : 26-30 ARALIK Soru Sayısı :? Bu dosyanın tamamında sınavda sorulacak soruların %80 i yer almaktadır. Geriye kalan sorular sınavdan önceki ilk konulardandır

Detaylı

Donanımlar Hafta 1 Donanım

Donanımlar Hafta 1 Donanım Donanımlar Hafta 1 Donanım Donanım Birimleri Ana Donanım Birimleri (Anakart, CPU, RAM, Ekran Kartı, Sabit Disk gibi aygıtlar, ) Ek Donanım Birimleri (Yazıcı, Tarayıcı, CD-ROM, Ses Kartı, vb ) Anakart (motherboard,

Detaylı

Bilgisayar Temel kavramlar - Donanım -Yazılım Ufuk ÇAKIOĞLU

Bilgisayar Temel kavramlar - Donanım -Yazılım Ufuk ÇAKIOĞLU Bilgisayar Temel kavramlar - Donanım -Yazılım Ufuk ÇAKIOĞLU Bilgisayar Nedir? Bilgisayar; Kullanıcıdan aldığı bilgilerle mantıksal ve aritmetiksel işlemler yapabilen, Yaptığı işlemleri saklayabilen, Sakladığı

Detaylı

ENF 100 Temel Bilgi Teknolojileri Kullanımı Ders Notları 2. Hafta. Öğr. Gör. Dr. Barış Doğru

ENF 100 Temel Bilgi Teknolojileri Kullanımı Ders Notları 2. Hafta. Öğr. Gör. Dr. Barış Doğru ENF 100 Temel Bilgi Teknolojileri Kullanımı Ders Notları 2. Hafta Öğr. Gör. Dr. Barış Doğru 1 Konular 1. Bilgisayar Nedir? 2. Bilgisayarın Tarihçesi 3. Günümüz Bilgi Teknolojisi 4. Bilgisayarların Sınıflandırılması

Detaylı

GAZİ ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BM-404 BİLGİ GÜVENLİĞİ LABORATUVARI UYGULAMA FÖYÜ

GAZİ ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ BİLGİSAYAR MÜHENDİSLİĞİ BM-404 BİLGİ GÜVENLİĞİ LABORATUVARI UYGULAMA FÖYÜ HAFTA: 4 AMAÇLAR: Bilgisayar Donanım Parçaları BİLGİSAYAR KASASI İçine yerleştirilecek olan bilgisayar bileşenlerini dışarıdan gelebilecek fiziksel darbelere karşı korur, elektriksel olarak yalıtır, sahip

Detaylı

TEMEL BĐLGĐ TEKNOLOJĐLERĐ KULLANIMI BÜLENT TURAN

TEMEL BĐLGĐ TEKNOLOJĐLERĐ KULLANIMI BÜLENT TURAN 1 Bilgi Teknolojileri nedir? 2 TEMEL BĐLGĐ TEKNOLOJĐLERĐ KULLANIMI BÜLENT TURAN Bilgi ve iletişim teknolojileri bilginin meydana getirilmesi, yönetilmesi, saklanması, yayılması için kullanılan çeşitli

Detaylı

1. PS/2 klavye fare 2. Optik S/PDIF çıkışı 3. HDMI Giriş 4. USB 3.0 Port 5. USB 2.0 Port 6. 6 kanal ses giriş/çıkış 7. VGA giriş 8.

1. PS/2 klavye fare 2. Optik S/PDIF çıkışı 3. HDMI Giriş 4. USB 3.0 Port 5. USB 2.0 Port 6. 6 kanal ses giriş/çıkış 7. VGA giriş 8. İşlemci: İşlemci,kullanıcıdan bilgi almak, komutları işlemek ve sonuçları kullanıcıya sunmak gibi pek çok karmaşık işlemi yerine getirir. Ayrıca donanımların çalışmasını kontrol eder. İşlemci tüm sistemin

Detaylı

Bilişim Teknolojileri ve Yazılım Ders Notları. K. Selçuk GÜLİTER / Bilişim Teknolojileri Öğretmeni BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ TEMEL KAVRAMLAR-1

Bilişim Teknolojileri ve Yazılım Ders Notları. K. Selçuk GÜLİTER / Bilişim Teknolojileri Öğretmeni BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ TEMEL KAVRAMLAR-1 Bilişim Teknolojileri ve Yazılım Ders Notları K. Selçuk GÜLİTER / Bilişim Teknolojileri Öğretmeni BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ TEMEL KAVRAMLAR-1 BT Temel Kavramları Bilişim teknolojilerinden bahsederken akla

Detaylı

Hazırlayan: Cihan Aygül BT Rehber ÖĞRETMENİ

Hazırlayan: Cihan Aygül BT Rehber ÖĞRETMENİ Hazırlayan: Cihan Aygül BT Rehber ÖĞRETMENİ 1 Düşünelim? * Bilişim teknolojisi günlük hayatta hangi alanlarda kullanılabilir? * Günlük hayatta gözlemlediğiniz bilgisayar çeşitlerini söyleyiniz. 2 Bilgisayar

Detaylı

ANAKART (MOTHERBOARD)

ANAKART (MOTHERBOARD) ANAKART (MOTHERBOARD) ANAKART (MOTHERBOARD) Anakart, bir bilgisayarın tüm parçalarını üzerinde barındıran ve bu parçaların iletişimini sağlayan elektronik devredir. Anakartın Yapısı ve Çalışması Anakart

Detaylı

DONANIM & YAZILIM Modül 2

DONANIM & YAZILIM Modül 2 Modül 2 MODÜL 2 DONANIM & YAZILIM Donanım Yazılım Nedir? Temel Donanım Bileşenleri İşletim Sistemleri (Win,Pardus,MAC) Laptop Projeksiyon Bağlantıları Projeksiyon Açma Kapama İşletim Sistemi ile Görüntü

Detaylı

Doğu Akdeniz Üniversitesi Bilgisayar ve Teknoloji Yüksek Okulu Bilgi teknolojileri ve Programcılığı Bölümü DERS 1 - BİLGİSAYAR VE ÇEVRE ÜNİTELERİ

Doğu Akdeniz Üniversitesi Bilgisayar ve Teknoloji Yüksek Okulu Bilgi teknolojileri ve Programcılığı Bölümü DERS 1 - BİLGİSAYAR VE ÇEVRE ÜNİTELERİ Doğu Akdeniz Üniversitesi Bilgisayar ve Teknoloji Yüksek Okulu Bilgi teknolojileri ve Programcılığı Bölümü DERS 1 - BİLGİSAYAR VE ÇEVRE ÜNİTELERİ Bilgisayar, kendine önceden yüklenmiş program gereğince

Detaylı

Bilgisayar Donanımı Dersi BİLGİSAYARIN MİMARI YAPISI VE ÇALIŞMA MANTIĞI

Bilgisayar Donanımı Dersi BİLGİSAYARIN MİMARI YAPISI VE ÇALIŞMA MANTIĞI Bilgisayar Donanımı Dersi BİLGİSAYARIN MİMARI YAPISI VE ÇALIŞMA MANTIĞI Bilgisayarın Mimarı Yapısı ve Çalışma Mantığı Bilgisayarı yapısal olarak; bilgilerin girilmesi, girilen bilgilerin belirtilen durumlara

Detaylı

Ünite-2 Bilgisayar Organizasyonu. www.cengizcetin.net

Ünite-2 Bilgisayar Organizasyonu. www.cengizcetin.net Ünite-2 Bilgisayar Organizasyonu Bilgisayar Nedir? Belirli bir sonuç üretmek amacıyla; mantıksal kıyaslamalardan sonuç çıkarabilen, büyük miktarlarda bilgiyi depolayabilen ve gerektiğinde bu bilgileri

Detaylı

Bil101 Bilgisayar Yazılımı I. M. Erdem ÇORAPÇIOĞLU Bilgisayar Yüksek Mühendisi

Bil101 Bilgisayar Yazılımı I. M. Erdem ÇORAPÇIOĞLU Bilgisayar Yüksek Mühendisi Bil101 Bilgisayar Yazılımı I Bilgisayar Yüksek Mühendisi Kullanıcıdan aldığı veri ya da bilgilerle kullanıcının isteği doğrultusunda işlem ve karşılaştırmalar yapabilen, veri ya da bilgileri sabit disk,

Detaylı

Temel Bilgisayar Bilgisi

Temel Bilgisayar Bilgisi Temel Bilgisayar Bilgisi BİL131 - Bilişim Teknolojileri ve Programlama Hakan Ezgi Kızılöz Bilgisayarların Temel Özellikleri Bilgisayarlar verileri alıp saklayabilen, mantıksal ya da aritmetik olarak işleyen

Detaylı

Temel Kavramlar-2. Aşağıda depolama aygıtlarının kapasitelerini inceleyebilirsiniz.

Temel Kavramlar-2. Aşağıda depolama aygıtlarının kapasitelerini inceleyebilirsiniz. Temel Kavramlar-2 Byte = 8 Bit in bir araya gelmesiyle oluşan bellektir. Bilgisayarın tanıdığı harf rakam ve özel karakterlerden her biri 1 byte lık yer kaplar. Yani her bir harfin 1 veya 0 dan oluşan

Detaylı

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ VE YAZILIM

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ VE YAZILIM Bilgisayar : Kullanıcıdan aldığı bilgiyi işleyip, tekrar kullanıcaya sunan teknolojik alete denir.üç çeşit bilgisayar vardır.bunlar ; Masaüstü,Dizüstü,Tablet. Bilgisayarın Özellikleri : 1. Hızlıdır. 2.Hatasızdır.

Detaylı

Bilişim Teknolojilerine Giriş

Bilişim Teknolojilerine Giriş Bilişim Teknolojilerine Giriş Bilginin toplanması, işlenmesi, saklanması ve iletilmesini sağlayan teknolojilerin bütününe bilişim teknolojileri denir. Bilişim Teknolojisi Girilen verileri saklayan, işleyen,

Detaylı

Donanım Nedir? Bir bilgisayar sisteminde bulunan fiziksel aygıtların tümü

Donanım Nedir? Bir bilgisayar sisteminde bulunan fiziksel aygıtların tümü BİLGİSAYAR DONANIMI Donanım Nedir? Bir bilgisayar sisteminde bulunan fiziksel aygıtların tümü Donanım Nedir? Giriş aygıtları İşlemci Depolama aygıtları Çıkış aygıtları Çevresel aygıtlar Giriş Aygıtları

Detaylı

Donanım Nedir? Bir bilgisayar sisteminde bulunan fiziksel aygıtların tümü

Donanım Nedir? Bir bilgisayar sisteminde bulunan fiziksel aygıtların tümü BİLGİSAYAR DONANIMI Donanım Nedir? Bir bilgisayar sisteminde bulunan fiziksel aygıtların tümü Donanım Nedir? Giriş aygıtları İşlemci Depolama aygıtları Çıkış aygıtları Çevresel aygıtlar Giriş Aygıtları

Detaylı

MEHMET ÇEKİÇ ORTAOKULU

MEHMET ÇEKİÇ ORTAOKULU ANKARA MAMAK MEHMET ÇEKİÇ ORTAOKULU BİLGİSAYAR DONANIM BİRİMLERİ Ankara, 2013 Hazırlayan: Mustafa KATLANÇ BİLGİSAYAR DONANIM BİRİMLERİ 1 Bilgisayar Donanım Birimleri Bilgisayar sistemleri, donanım birimlerinin

Detaylı

Bilgisayar Donanımı. Temel Birimler ve Çevre Birimler. Öğr.Gör.Günay TEMÜR / KAYNAŞLI MESLEK YÜKSEOKULU

Bilgisayar Donanımı. Temel Birimler ve Çevre Birimler. Öğr.Gör.Günay TEMÜR / KAYNAŞLI MESLEK YÜKSEOKULU Bilgisayar Donanımı Temel Birimler ve Çevre Birimler Öğr.Gör.Günay TEMÜR / KAYNAŞLI MESLEK YÜKSEOKULU İçerik Bilgisayarın birimleri; Giriş Çıkış Depolama İşlem Donanım Bileşenleri ve Çalışma Prensipleri

Detaylı

27.10.2014 MONĐTÖRLER

27.10.2014 MONĐTÖRLER MONĐTÖRLER 46 47 Bilgisayarın kullanıcının yaptığı işlemleri görebilmesini sağlayan görsel parçasıdır. Monitörde hareketli ya da sabit resim olarak algılananlar aslında tek karelik resimlerdir. Bu tek

Detaylı

KONU 1 BİLGİSAYAR VE ÇEVRE ÜNİTELERİ

KONU 1 BİLGİSAYAR VE ÇEVRE ÜNİTELERİ Doğu Akdeniz Üniversitesi Bilgisayar ve Teknoloji Yüksek Okulu Elektrik ve Elektronik Teknolojisi KONU 1 BİLGİSAYAR VE ÇEVRE ÜNİTELERİ Bilgisayar, kendine önceden yüklenmiş program gereğince çeşitli bilgileri

Detaylı

BİLGİSAYARLA İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR BİLGİSAYARLARIN İÇ DONANIMI, ANA BİRİMLERİ VE ÇEVRE BİRİMLERİ

BİLGİSAYARLA İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR BİLGİSAYARLARIN İÇ DONANIMI, ANA BİRİMLERİ VE ÇEVRE BİRİMLERİ BİLGİSAYARLA İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR BİLGİSAYARLARIN İÇ DONANIMI, ANA BİRİMLERİ VE ÇEVRE BİRİMLERİ BİLGİSAYAR NEDİR? Verileri işleyen,veriler üzerinde aritmetiksel ve mantıksal işlemler yapabilen,elde ettiği

Detaylı

Temel Bilgi Teknolojileri -1

Temel Bilgi Teknolojileri -1 Temel Bilgi Teknolojileri -1 Dr. Öğr. Üyesi Aslı Eyecioğlu Özmutlu aozmutlu@bartin.edu.tr 1 Konu Başlıkları Donanım Bileşenleri Harici Donanım Dahili Donanım 2 Donanım Bileşenleri Bilgisayarın fiziksel

Detaylı

Bölüm 3. Donanım Dış Donanım NELER ÖĞRENECEĞİZ? Bilgisayar Donanımları: Komut Verenler. Dış Donanım Birimleri. Klavye Çeşitleri. Monitör Çeşitleri.

Bölüm 3. Donanım Dış Donanım NELER ÖĞRENECEĞİZ? Bilgisayar Donanımları: Komut Verenler. Dış Donanım Birimleri. Klavye Çeşitleri. Monitör Çeşitleri. Bölüm 3 Donanım Dış Donanım 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 1 Dış Donanım Birimleri. NELER ÖĞRENECEĞİZ? Klavye Çeşitleri. Monitör Çeşitleri. Yazıcı Çeşitleri 2006 Prentice-Hall, Inc Slide 2 Bilgisayar Donanımları:

Detaylı

BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI. 1-Bilgisayar, donanım ve yazılım kavramları 2-Bilgisayar çeşitleri 3-Bilgisayarlar arsındaki farklılıklar

BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI. 1-Bilgisayar, donanım ve yazılım kavramları 2-Bilgisayar çeşitleri 3-Bilgisayarlar arsındaki farklılıklar BİLGİ TEKNOLOJİSİNİN TEMEL KAVRAMLARI 1-Bilgisayar, donanım ve yazılım kavramları 2-Bilgisayar çeşitleri 3-Bilgisayarlar arsındaki farklılıklar Yılmaz DEMİR BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ ÖĞRETMENİ Ünitelerimiz

Detaylı

SORULAR (1-36) SORU -2 Aşağıdakilerden hangisi klavye ve farenin takıldığı portlardan biridir?

SORULAR (1-36) SORU -2 Aşağıdakilerden hangisi klavye ve farenin takıldığı portlardan biridir? SORULAR (-36) SORU - Aşağıdakilerden hangisi sadece giriş donanımıdır? A) Ses kartı B) Klavye C) Yazıcı D) Ekran SORU -2 Aşağıdakilerden hangisi klavye ve farenin takıldığı portlardan biridir? A) Paralel

Detaylı

1 DERS İZLENCESİ 2 BİLGİSAYARA GİRİŞ Bilgisayar nedir? Bilgisayarın tarihçesi Bilgisayarın kullanıldığı alanlar Bilgisayarın kullanılmasında dikkat

1 DERS İZLENCESİ 2 BİLGİSAYARA GİRİŞ Bilgisayar nedir? Bilgisayarın tarihçesi Bilgisayarın kullanıldığı alanlar Bilgisayarın kullanılmasında dikkat 1 DERS İZLENCESİ 2 BİLGİSAYARA GİRİŞ Bilgisayar nedir? Bilgisayarın tarihçesi Bilgisayarın kullanıldığı alanlar Bilgisayarın kullanılmasında dikkat edilmesi gereken alanlar Bilgisayarların sınıflandırılması

Detaylı

Bilgi ve iletişim teknolojileri

Bilgi ve iletişim teknolojileri Bilgi ve iletişim teknolojileri 1 Bilgisayar, Hesap makinesi gibi araçlara neden ihtiyaç duyulmuştur? Zaman tasarrufu Bilginin depolanması ihtiyacı Hatasız işlem yapma isteği İletişim ihtiyacı 30\2 Bilişim

Detaylı

C) 19 inçlik CRT ile LCD monitörün görünebilir alanı farklıdır. D) Dijital sinyali, analog sinyale çevirmek için DAC kullanılır.

C) 19 inçlik CRT ile LCD monitörün görünebilir alanı farklıdır. D) Dijital sinyali, analog sinyale çevirmek için DAC kullanılır. 1(13) - Aşağıdaki yazıcı türlerinden hangisinde fotoğrafik resim kalitesinde çıktı elde edilebilinir? A) İğne Uçlu C) Lazer B) Nokta Vuruşlu D) Mürekkep Püskürtmeli 2(11) - Monitörlerle ilgili olarak verilen

Detaylı

Giriş Çıkış Birimleri:

Giriş Çıkış Birimleri: DONANIM VE YAZILIM Giriş Çıkış Birimleri: Bilgisayara dış ortamdan bilgi girilmesini sağlayan ve girilen bu bilgilerin bilgisayar tarafından işlendikten sonra, tekrar dış ortama çıkarılması için kullanılan

Detaylı

Bilişim Teknolojileri

Bilişim Teknolojileri Bilişim Teknolojileri Arş.Görev.Semih ÇALIŞKAN 1.Hafta İÇİNDEKİLER Bilgisayar nedir? Donanım nedir? Yazılım nedir? Giriş nedir? İşlem nedir? Bellek nedir? Çıkış nedir? BİLGİSAYAR NEDİR? Bilgisayar, kullanıcıdan

Detaylı

Donanım ve Yazılım Altyapısı Bileşeni

Donanım ve Yazılım Altyapısı Bileşeni Donanım ve Yazılım Altyapısı Bileşeni Her Okula 1 Adet Çok Fonksiyonlu Yazıcı 1 Adet Doküman Kamera Her Dersliğe Etkileşimli Tahta Panel Tip Etkileşimli Akıllı Tahta Kablolu İnternet Bağlantısı Her Öğretmene

Detaylı

Öğr.Gör. Mehmet Can HANAYLI

Öğr.Gör. Mehmet Can HANAYLI 1 DERS İZLENCESİ 2 SİSTEM MİMARİLERİNE GİRİŞ Bilgisayar nedir? Bilgisayarın tarihçesi Bilgisayarın kullanıldığı alanlar Bilgisayarın kullanılmasında dikkat edilmesi gereken alanlar Bilgisayarların sınıflandırılması

Detaylı

ANA KART NEDİR? ANA KART (MAIN BOARD) ANA KARTIN GÖREVİ 07.10.2013

ANA KART NEDİR? ANA KART (MAIN BOARD) ANA KARTIN GÖREVİ 07.10.2013 ANA KART NEDİR? www.sukrukaya.org Bir bilgisayarın tüm parçalarını üzerinde barındıran ve bu parçaların birbiriyle iletişimine zemin hazırlayan elektronik parçadır. Bilgisayara takılan parçaların hangi

Detaylı

ANAKART. Çıkış Birimleri. Giriş Birimleri. İşlem Birimi. Depolama Birimleri. İletişim. Birimleri. Bellek. Birimleri

ANAKART. Çıkış Birimleri. Giriş Birimleri. İşlem Birimi. Depolama Birimleri. İletişim. Birimleri. Bellek. Birimleri ANAKART Giriş Birimleri İşlem Birimi Çıkış Birimleri İletişim Birimleri Bellek Birimleri Depolama Birimleri Anakart Motherboard, Sistem kartı Mainboard gibi isimleri de vardır. Anakart Bilgisayarın en

Detaylı

Dersin Konusu ve Amaçları: Ders P lanı: Bölüm 1: Bilgi Teknolojilerinde Temel Kavramlar

Dersin Konusu ve Amaçları: Ders P lanı: Bölüm 1: Bilgi Teknolojilerinde Temel Kavramlar Bilgi Teknolojileri ve Uygulamalarına Giriş Dersin Konusu ve Amaçları: Bu dersin amacı daha önce bilgisayar ve bilgi teknolojileri alanında herhangi bir bilgi ve/veya deneyime sahip olmayan öğrenciye bilgi

Detaylı

Çıkış Birimleri. Çıkış Birimleri. Giriş Birimleri. İşlem Birimi. Bellek Birimleri

Çıkış Birimleri. Çıkış Birimleri. Giriş Birimleri. İşlem Birimi. Bellek Birimleri Çıkış Birimleri Giriş Birimleri İşlem Birimi Çıkış Birimleri Bellek Birimleri Çıkış Birimleri Çıkış birimleri; bilgisayardaki işlemlerin sonucunda elde edilen ve kullanıcıya ses ya da görüntü olarak aktarılacak

Detaylı

DİZÜSTÜ BİLGİSAYAR (5)

DİZÜSTÜ BİLGİSAYAR (5) DİZÜSTÜ BİLGİSAYAR (5) 1. Dizüstü Bilgisayar en az Intel Core i5 2,3 GHz hızında işlemcisi olmalıdır. 2. Dizüstü bilgisayarın 4 GB DDR3 1333 MHz belleğe sahip olmalıdır. 3. Dizüstü bilgisayar ekran kartının

Detaylı

Bilgisayar Kasası Üzerindeki Düğmeler. Kabloları

Bilgisayar Kasası Üzerindeki Düğmeler. Kabloları ve Bağlantı Kabloları Her bilgisayar üzerindeki düğmeleri, yuvalar (kablo girişleri) ve prizler bilgisayardan bilgisayara değişebilir. Ancak, çoğu masaüstü bilgisayarlarda bazı özellikleri aynıdır. Bilgisayarın

Detaylı

ANA KARTLAR ANA KARTLAR VE KASALAR

ANA KARTLAR ANA KARTLAR VE KASALAR ANA KARTLAR VE KASALAR ANA KARTLAR 2 ANA KART (MAIN BOARD) 3 ANA KART NEDİR? Bir bilgisayarın tüm parçalarını üzerinde barındıran ve bu parçaların birbiriyle iletişimine zemin hazırlayan elektronik parçadır.

Detaylı

DONANIM VE YAZILIM. Ahmet SOYARSLAN biltek.info

DONANIM VE YAZILIM. Ahmet SOYARSLAN biltek.info DONANIM VE YAZILIM Ahmet SOYARSLAN biltek.info Donanım Nedir? Bilgisayarın gözle görülebilen ve elle tutulabilen kısımlarına donanım denir. Örneğin, ekran, klavye, sabit disk, fare, yazıcı gibi.. Bilgisayar

Detaylı

İşletim Sistemi. BTEP205 - İşletim Sistemleri

İşletim Sistemi. BTEP205 - İşletim Sistemleri İşletim Sistemi 2 İşletim sistemi (Operating System-OS), bilgisayar kullanıcısı ile bilgisayarı oluşturan donanım arasındaki iletişimi sağlayan ve uygulama programlarını çalıştırmaktan sorumlu olan sistem

Detaylı

Bilgisayar Kasası Üzerindeki Düğmeler. Kabloları

Bilgisayar Kasası Üzerindeki Düğmeler. Kabloları ve Bağlantı Kabloları Her bilgisayar üzerindeki düğmeleri, yuvalar (kablo girişleri) ve prizler bilgisayardan bilgisayara değişebilir. Ancak, çoğu masaüstü bilgisayarlarda bazı özellikleri aynıdır. Bilgisayar

Detaylı

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN TEMELLERİ

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN TEMELLERİ BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİNİN TEMELLERİ 2.HAFTA Yonga Seti (Chipset) Anakart üzerinde yer alan bir dizi işlem denetçileridir. Bu denetçiler anakartın üzerindeki bilgi akış trafiğini denetler. Bilgisayarın kalitesi,

Detaylı

BİLGİSAYARIN DONANIM BİRİMLERİ VE GÖREVLERİ

BİLGİSAYARIN DONANIM BİRİMLERİ VE GÖREVLERİ BİLGİSAYARIN DONANIM BİRİMLERİ VE GÖREVLERİ Merkezi İşlem Birimi (CPU: Central Processing Unit):Ana İşlem Ünitesi, Merkezi İşlemci ya da kısaca işlemci denir. Bilgisayarın program komutlarını bellekten

Detaylı

İşletim Sistemlerine Giriş

İşletim Sistemlerine Giriş İşletim Sistemlerine Giriş İşletim Sistemleri ve Donanım İşletim Sistemlerine Giriş/ Ders01 1 İşletim Sistemi? Yazılım olmadan bir bilgisayar METAL yığınıdır. Yazılım bilgiyi saklayabilir, işleyebilir

Detaylı

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ VE YAZILIM. Bilgi: Araştırma, gözlem veya deney yoluyla elde edilen gerçeklerdir.

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ VE YAZILIM. Bilgi: Araştırma, gözlem veya deney yoluyla elde edilen gerçeklerdir. BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ VE YAZILIM Bilgi: Araştırma, gözlem veya deney yoluyla elde edilen gerçeklerdir. Bilişim: Ekonomik, teknik ve toplumsal alanda bilginin elektronik makineler aracılığıyla düzenli işlenmesidir.

Detaylı

DONANIM VE YAZILIM. Bilişim Teknolojileri ve Yazılım Dersi

DONANIM VE YAZILIM. Bilişim Teknolojileri ve Yazılım Dersi DONANIM VE YAZILIM Bilişim Teknolojileri ve Yazılım Dersi Bilgisayar Kendisine verdiğimiz bilgileri istediğimizde saklayabilen, istediğimizde geri verebilen cihaza denir. Donanım, Yazılım Bilgisayar Donanım

Detaylı

Bölüm 4. Sistem Bileşenleri. Bilgisayarı. Discovering. Keşfediyorum 2010. Computers 2010. Living in a Digital World Dijital Dünyada Yaşamak

Bölüm 4. Sistem Bileşenleri. Bilgisayarı. Discovering. Keşfediyorum 2010. Computers 2010. Living in a Digital World Dijital Dünyada Yaşamak Sistem Bileşenleri Bilgisayarı Discovering Keşfediyorum 2010 Computers 2010 Living in a Digital World Dijital Dünyada Yaşamak Sistem Sistem, bilgisayarda veri işlemek amacıyla kullanılan elektronik bileşenleri

Detaylı

Bilişim Teknolojileri Temelleri 2011

Bilişim Teknolojileri Temelleri 2011 Bölüm 1 Bilişim Teknolojileri Temelleri 2011 Dijital Dünyada Yaşamak Hedefler Bilgisayar kullanabilmenin günümüzde başarılı olmak için neden son derece önemli olduğu Bilgisayar sözcüğünün tanımlanması

Detaylı

Girdi ve Giriş Aygıtları

Girdi ve Giriş Aygıtları Girdi ve Giriş Aygıtları 1 Girdi nedir? Girdi, bilgisayarın belleğine girilen veri ve talimatlardır. 2 Giriş Aygıtları Nelerdir? Giriş aygıtı, kullanıcıların bir bilgisayara veri ve talimatları girmelerine

Detaylı

SORULAR (37-66) Aşağıdakilerden hangisi günümüz anakartlarının en çok kullanılan veriyoludur?

SORULAR (37-66) Aşağıdakilerden hangisi günümüz anakartlarının en çok kullanılan veriyoludur? SORULAR (37-66) SORU -37 Aşağıdakilerden hangisi günümüz anakartlarının en çok kullanılan veriyoludur? A) ISA B) AGP C) PCI D) PCI-e SORU -38 Aşağıdakilerden hangisi yavaş olması sebebiyle günümüz anakartlarında

Detaylı

T E M E L K AV R A M L A R. Öğr.Gör. Günay TEMÜR / Teknoloji F. / Bilgisayar Müh.

T E M E L K AV R A M L A R. Öğr.Gör. Günay TEMÜR / Teknoloji F. / Bilgisayar Müh. B İ L G İ S AY A R M Ü H E N D İ S L İ Ğ İ N E G İ R İ Ş T E M E L K AV R A M L A R BAŞLAYALIM BİLGİSAYAR (COMPUTER) NEDİR? Bilgisayar, kullanıcıdan aldığı verilerle aritmetiksel ve mantıksal işlemler

Detaylı

DONANIM. 1-Sitem birimi (kasa ) ve iç donanım bileşenleri 2-Çevre birimleri ve tanımlamaları 3-Giriş ve çıkış donanım birimleri

DONANIM. 1-Sitem birimi (kasa ) ve iç donanım bileşenleri 2-Çevre birimleri ve tanımlamaları 3-Giriş ve çıkış donanım birimleri DONANIM 1-Sitem birimi (kasa ) ve iç donanım bileşenleri 2-Çevre birimleri ve tanımlamaları 3-Giriş ve çıkış donanım birimleri DONANIM SİSTEM BİRİMİ ÇEVREBİRİMLERİ Ana Kart (Mainboard) Monitör İşlemci

Detaylı

Ana Donanım Birimleri ve Disk Sürücüleri. Bilgisayarın çalışabilmesi için mutlaka var olması gereken donanım birimleridir.

Ana Donanım Birimleri ve Disk Sürücüleri. Bilgisayarın çalışabilmesi için mutlaka var olması gereken donanım birimleridir. Ana Donanım Birimleri ve Disk Sürücüleri Bilgisayar donanımı 2 ye ayrılır. Bunlardan birincisi bilgisayarın çalışması için gerekli olan zorunlu donanım birimleridir. Buna Ana Donanım Birimleri denir. İkincisi

Detaylı

DONANIM 07-08 Bahar Dönemi TEMEL BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ

DONANIM 07-08 Bahar Dönemi TEMEL BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ DONANIM 07-08 Bahar Dönemi TEMEL BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ Donanım nedir? Donanım bilgisayarı oluşturan her türlü fiziksel parçaya verilen verilen addır. Donanım bir merkezi işlem biriminden (Central Processing

Detaylı

Bilgisayarların Çeşitleri:

Bilgisayarların Çeşitleri: Bilgisayar nedir?: Tasarlandığı günden bugüne kadar değişik tanımları yapılabilen bilgisayar (computer) aygıtının genel tanımı şu şekilde yapılmaktadır: Bilgisayar, kullanıcıdan aldığı verilerle aritmetik

Detaylı

Bilişim Teknolojileri Temelleri 2011. Dijital Dünyada Yaşamak

Bilişim Teknolojileri Temelleri 2011. Dijital Dünyada Yaşamak Bilişim Teknolojileri Temelleri 2011 Dijital Dünyada Yaşamak Bilgisayar nedir? Bilgisayar, kullanıcı tarafından girilen bilgileri(veri) işleyen, depolayan istendiğinde girilen bilgileri ve sonuçlarını

Detaylı

Bilgisayar Kavramına Giriş, Bilgisayar Kullanımı ile İlgili Temel Kavramlar

Bilgisayar Kavramına Giriş, Bilgisayar Kullanımı ile İlgili Temel Kavramlar Bilgisayar Kavramına Giriş, Bilgisayar Kullanımı ile İlgili Temel Kavramlar Teknolojinin gelişmesi ile birlikte bilgiye gereksinim daha da artmaktadır. Bilginin toplanıp derlenerek anlamlı bir duruma getirilmesi

Detaylı

BİT İN TEMEL KAVRAMLARI. 1-BİT ÜRÜNLERİ 2-BİT ÇEŞİTLERİ 3-DONANIM ve YAZILIM TEKNOLOJİLERİ

BİT İN TEMEL KAVRAMLARI. 1-BİT ÜRÜNLERİ 2-BİT ÇEŞİTLERİ 3-DONANIM ve YAZILIM TEKNOLOJİLERİ BİT İN TEMEL KAVRAMLARI 1-BİT ÜRÜNLERİ 2-BİT ÇEŞİTLERİ 3-DONANIM ve YAZILIM TEKNOLOJİLERİ 1 BİLGİSAYAR NEDİR? Giriş birimleri aracılığıyla girilen bilgileri işleme (aritmetiksel, mantıksal ve karşılaştırma)

Detaylı

TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI. Bilgisayar I ve Bilgi İletişim Teknolojileri Dersi Öğr.Gör. Günay TEMUR

TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI. Bilgisayar I ve Bilgi İletişim Teknolojileri Dersi Öğr.Gör. Günay TEMUR TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ KULLANIMI Bilgisayar I ve Bilgi İletişim Teknolojileri Dersi Öğr.Gör. Günay TEMUR BİLGİSAYARIN TANIMI VE TARİHÇESİ Bilgisayar, kullanıcıdan aldığı verilerle mantıksal ve aritmetiksel

Detaylı

PORTLAR Bilgisayar: VERİ:

PORTLAR Bilgisayar: VERİ: PORTLAR 1.FARE 2. YAZICI ÇİZİCİ TARAYICI 3.AĞ-İNTERNET 4.SES GİRİŞİ 5.SES ÇIKIŞI(KULAKLIK) 6.MİKROFON 7.USB-FLASH 8.USB-FLASH 9.MONİTÖR 10.PROJEKSİYON 11.KLAVYE BİLGİSAYAR NEDİR? Bilgisayar: Kullanıcıdan

Detaylı

BİLGİSAYARIN TEMEL BİLEŞENLERİ

BİLGİSAYARIN TEMEL BİLEŞENLERİ BİLGİSAYARIN TEMEL BİLEŞENLERİ Öğr. Gör. Özge Öztimur Karadağ 1 Bilgisayarın Tanımı 2 Bilgisayarın Tanımı Bilgisayar belirli komutlara göre veri işleyen ve depolayan bir makinedir. 2 Bilgisayarın Temel

Detaylı

Orta Doğu Teknik Üniversitesi Bilgi İşlem Daire Başkanlığı. Temel Bilgisayar Kullanımı

Orta Doğu Teknik Üniversitesi Bilgi İşlem Daire Başkanlığı. Temel Bilgisayar Kullanımı Orta Doğu Teknik Üniversitesi Bilgi İşlem Daire Başkanlığı Temel Bilgisayar Kullanımı Sürüm 3 Aralık 2009 Temel Bilgisayar Kullanımı, Orta Doğu Teknik Üniversitesi - Bilgi İşlem Daire Başkanlığı bünyesinde

Detaylı

ANAKARTLAR. Anakartın Bileşenleri

ANAKARTLAR. Anakartın Bileşenleri ANAKARTLAR Anakartlar, bilgisayarların temel donanım elemanıdır. Bir bilgisayarın tüm parçalarını üzerinde barındıran ve bu parçaların iletişimini sağlayan elektronik devredir. Anakartın Bileşenleri 1-Yonga

Detaylı

5. HAFTA KBT104 BİLGİSAYAR DONANIMI. KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi

5. HAFTA KBT104 BİLGİSAYAR DONANIMI. KBUZEM Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi 5. HAFTA KBT104 BİLGİSAYAR DONANIMI Karabük Üniversitesi Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi 2 Konu Başlıkları Bellekler İç Bellekler ROM Bellek RAM Bellek Dış Bellekler Sabit Disk Sürücüleri

Detaylı

BİLGİ TEKNOLOJİLERİNE GİRİŞ

BİLGİ TEKNOLOJİLERİNE GİRİŞ BİLGİ TEKNOLOJİLERİNE GİRİŞ TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİSİ KULLANIMI Öğr. Gör. GÜLTEKİN BÜYÜKŞENGÜR HAFTA 1 SAPANCA Meslek Yüksekokulu BİLGİ TEKNOLOJİLERİNE GİRİŞ BİLGİSAYARIN TANIMI BİLGİSAYAR VE BİLGİSAYAR

Detaylı

.. YILI BİLGİSAYAR SİSTEM KURULUM BAKIM ONARIM VE ARIZA GİDERME KURS PLANI MODÜL SÜRESİ

.. YILI BİLGİSAYAR SİSTEM KURULUM BAKIM ONARIM VE ARIZA GİDERME KURS PLANI MODÜL SÜRESİ .... YILI BİLGİSAYAR KURULUM BAKIM ONARIM VE ARIZA KURS PLANI KURS MERKEZİNİN ADI ALAN ADI KURSUN ADI. TOPLAM SÜRE BAŞLAMA TARİHİ BİTİŞ TARİHİ BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ 352 SAAT.. /.. /... /.. /. BİLGİSAYAR

Detaylı

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ BİL-109 ÖĞRETİM GÖREVLİSİ SEMİH ÇALIŞKAN

BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ BİL-109 ÖĞRETİM GÖREVLİSİ SEMİH ÇALIŞKAN BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ BİL-109 ÖĞRETİM GÖREVLİSİ SEMİH ÇALIŞKAN SOFTWARE (YAZILIM) O Sahip olunan bilgisayarların üzerine, onları verimli bir şekilde kullanmak için, çeşitli programlar yüklenir. Bu programların

Detaylı

Dersin Adı Alan Meslek/Dal Dersin Okutulacağı Dönem / Sınıf Süre Dersin Amacı Dersin Tanımı Dersin Ön Koşulları

Dersin Adı Alan Meslek/Dal Dersin Okutulacağı Dönem / Sınıf Süre Dersin Amacı Dersin Tanımı Dersin Ön Koşulları Dersin Adı Alan Meslek/Dal Dersin Okutulacağı Dönem / Sınıf Süre Dersin Amacı Dersin Tanımı Dersin Ön Koşulları Ders İle Kazandırılacak Yeterlikler Dersin İçeriği Yöntem ve Teknikler Eğitim Öğretim Ortamı

Detaylı

Aşağıdaki sorularda doğru olan şıkları işaretleyerek değerlendiriniz.

Aşağıdaki sorularda doğru olan şıkları işaretleyerek değerlendiriniz. Aşağıdaki sorularda doğru olan şıkları işaretleyerek değerlendiriniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi ana kart üzerinde yer almaz? A) Bellek B) İşlemci C) Genişleme yuvaları D) Güç kaynağı 2. Aşağıdakilerden

Detaylı

.. YILI BİLGİSAYAR SİSTEM KURULUM BAKIM ONARIM VE ARIZA GİDERME KURS PLANI MODÜL SÜRESİ

.. YILI BİLGİSAYAR SİSTEM KURULUM BAKIM ONARIM VE ARIZA GİDERME KURS PLANI MODÜL SÜRESİ .... YILI BİLGİSAYAR SİSTEM KURULUM BAKIM ONARIM VE ARIZA KURS PLANI KURS MERKEZİNİN ADI ALAN ADI KURSUN ADI. TOPLAM SÜRE BAŞLAMA TARİHİ BİTİŞ TARİHİ BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ 352 SAAT.. /.. /... /.. /. BİLGİSAYAR

Detaylı

NOT: Bazı donanımlar giriş hemde çıkış donanımıdır. HEM GİRİŞ- HEM ÇIKIŞ BİRİMİ OLAN DONANIMLAR SABİT DİSK HAFIZA KARTLARI FLASH BELLEK

NOT: Bazı donanımlar giriş hemde çıkış donanımıdır. HEM GİRİŞ- HEM ÇIKIŞ BİRİMİ OLAN DONANIMLAR SABİT DİSK HAFIZA KARTLARI FLASH BELLEK ÇEVRE BİRİMLERİ Giriş ve çıkış donanımları Giriş donanımları Çıkış donanımları Klayve fare Tarayıcı HEM GİRİŞ- HEM ÇIKIŞ BİRİMİ OLAN DONANIMLAR SABİT DİSK HAFIZA KARTLARI FLASH BELLEK Monitör(ekran) Yazıcı

Detaylı

Bu benzetmeden sonra teknik olarak da açıklamak gerekirse en basit haliyle kablo girişi demek mümkündür.dış birimlerle bilgisayarlar arasındaki bilgi

Bu benzetmeden sonra teknik olarak da açıklamak gerekirse en basit haliyle kablo girişi demek mümkündür.dış birimlerle bilgisayarlar arasındaki bilgi Port Nedir? Port kelimesinin Türkçe karşılığına baktığımız zaman Liman olduğunu görürüz.peki bilgisayar dünyasında Port terimi neyi karşılamaktadır.limanların ne iş yaptığını biliyorsak Port larında aynı

Detaylı

Bilgisayar Mühendisliğine Giriş

Bilgisayar Mühendisliğine Giriş Bilgisayar Mühendisliğine Giriş Bilgisayar Sistemlerinin Gelişimi 1830 Analitik Makine (Charles Babbage) 1850 Boole Cebiri (George Boole) 1890 Elektro Mekanik Cihaz (Herman Hollerith) 1931 Analog Bilgisayar

Detaylı

BİLECİK HALK EĞİTİM MERKEZİ BİLGİSAYAR OPERATÖRLÜĞÜ KURSU NOTLARI

BİLECİK HALK EĞİTİM MERKEZİ BİLGİSAYAR OPERATÖRLÜĞÜ KURSU NOTLARI BİLECİK HALK EĞİTİM MERKEZİ BİLGİSAYAR OPERATÖRLÜĞÜ KURSU NOTLARI Bilgisayar nedir?: Tasarlandığı günden bugüne kadar değişik tanımları yapılabilen bilgisayar (computer) aygıtının genel tanımı şu şekilde

Detaylı

Donanım&Yazılım 30.10.2013

Donanım&Yazılım 30.10.2013 Bilgi ve İletişim Teknolojisi Dersi Donanım&Yazılım Donanım (Bilgisayarı oluşturan parçaların her birine donanım denir). Örnek; Klavye Fare Ekran Yazılım (Bilgisayar donanımının uyumlu bir şekilde çalışmasını

Detaylı

BİLGİSAYAR. Yazılım ve Donanım olmak üzere iki kısımdan oluşur. BİLGİSAYAR DONANIM YAZILIM

BİLGİSAYAR. Yazılım ve Donanım olmak üzere iki kısımdan oluşur. BİLGİSAYAR DONANIM YAZILIM DONANIM NEDİR? BİLGİSAYAR Yazılım ve Donanım olmak üzere iki kısımdan oluşur. BİLGİSAYAR DONANIM YAZILIM DONANIM Donanım somut bir kavramdır. Bu nedenle donanımı, elle tutulur, gözle görülür tüm parçaları

Detaylı

3G Modem İstasyonu Kullanma Kılavuzu V:1.0 Model: 433R

3G Modem İstasyonu Kullanma Kılavuzu V:1.0 Model: 433R 3G Modem İstasyonu Kullanma Kılavuzu V:1.0 Model: 433R Ürün Beraberinde Gelenler: 1 adet 3G Modem İstasyonu 1 adet DC5V 1.2A Adaptör 1 adet USB Kablo 1 adet RJ45 Ethernet Kablo 1 adet CD-ROM (Kullanım

Detaylı