Islami hükümlerin asli kaynaklan Kur'an-ı Kerim ve

Transkript

1 CAMi l(adin VE AİLE

2 Rivayetler ışığında Cami ve Kadu1 Prof. Dr. Mahmut YEŞİL N.E.ü. İldhiyat Fakaltesi Hadis Anabilim Dalı Oğretim Üyesi. Islami hükümlerin asli kaynaklan Kur'an-ı Kerim ve Hz. Peygamber (s.a.s.)'in hadisleridir. Literatürde bu kaynaklar Kitap ve Sünnet şeklinde ifade edilir. Allah Tealll Kur'an ayetlerini açıklama/tebytn görevini Peygamberimize vermiştir. Hz. Peygamber (s.a.s.), Kur'an üzerinde gerekli izahlan yapmış, ilave olarak sahabeye ve bütün inananlara islami hükümlerin tatbi~atını örnek olarak göstermiştir. Ayrıca Teala'nın Hz. Peygamber (s.a.s.)'in sözleri arasında, Allah kendisine Kur'an dışında bildirdikleri de vardır. Peygamberimizin söz ve davranışları günümüze, çok özel bir nakil yöntemi olan rivayet yoluyla intikal etmiştir. sebeple herhangi bir konuda en saglam bilgi ve uygulama, Hz. Peygamber (s.a.s.);den nakledilmiş makbul rivayetler vasıtasıyla elde edilebilir. Bu makalede. Hz. Peygamber (s.a.s.). ' döneminde kadınların cami 1 mescid ile münasebetleri rivayetler ışıgında ele alınacaktır. O dönemde cami yerine mescid kelimesi kullanılmaktadır. Bu Asr-ı saadet 1 mutluluk çağı olarak isimlendirilen zaman diliminde, toplumdaki insaniann yansını teşkil eden kadınlar, mescide geliyorlar mıydı? Günlük beş vakit namaza, Cuma, bayram ve cenaze namazianna iştirak ediyorlar mıydı? Sonraki l + 73

3 74, ~ CAMi l<t\din VE Ai LE' <!>9.. bütün dönemlere örnek teşkil edecek uygulamalan bulabilece-. ğimiz Hz. Peygamber (s.a.s.) dö:geminde cami-kadın ilişkileri nasıldı? sorulannı cevaplayabilmek için ilgili rivayetlere baş-. vurmamız gerekecektir. Öncelikle belirtmek gerekir ki, asr-ı saadette mescidin yerine getirdiği görevler günümüzden farklıydı. Orada ibadetler tfa ediliyor, eğitim-öğretim faaliyetleri ve kültürel çalışmalar yapılıyor, adli, idari, askeri istişareler gerçekleştiriliyor, ayrıca mescit, misafirlerin kabul edilip ağırlandığı, eğlence ve benzeri faaliyetlerinicra edildiği bir mekan olarak da hizmet veriyordu. 1 Hz. Peygamber (s.a.s.), beş vakit namazın mescitte cemaatle eda edilmesini arzu ediyordu. Beş vakit namaz arasmda yatsı ve sabah vakitlerine ayn bir önem atfedilmekte, yatsıyı cemaatle.. kılan kimsenin gecenin yansım, hem yatsıyı hem sabah namazmı cemaatle eda eden kimsenin ise bütün geceyi ibadetle ihya etmiş gibi olacağı hadislerde belirtilmektedir. 2 Cemaatle kılman namazın yirmi yedi derece daha faziletli olduğunu bildiren rivayetlerin 3 yanı sıra, Ebü Hureyre'nin rivayet ettiği bir hadis-i şerifte ezanı dinledikten sonra mescide gitmeyenler sert bir şekilde eleştirilmiştir. 4 Hadisteki bu sert ifade cemaate devamın ne kadar önemli olduğunu çok net bir biçimde ortaya koymaktadır. Ayrıca cemaate devam etmek, cemiyet fertlerinin birlik ve beraberliği, kardeşlik şuurunun gelişmesi ve içtimat yapının güçlenmesi açısından da çok faydalıdır. Bu sebeple, cemaatle namaz kılmanın hükmü, Hanbeit mezhebine göre farz-ı ayn, Şafillere göre farz-ı kifaye, Hanefi ve Malikilere göre ise sünnet-i müekkede olarak tesbit edilmiştir. 5 1 Bkz. Önkal, Ahmet-Bozkurt, Nebi, "Cami", DİA, VII, Ebo. Davud, Salat, 47 (555). 3 Buhan, Ezan, 30; Müslim, Mesacid, 247, 249; Nesat, İmamet, 42; Muvatta', Cemaat, 1. 4 Ebo. Davud, Salat, 46 (548); Tirmizi, Mevakıt, 48; Darimt, Salat, 19, Kahraman, Abdullah, "Klasik Fıkıh Literatüründe Kadının Cemaatle İbadeti Konusundaki Yaklaşımlarda Fitne Söyleminin Rolü", Marife,

4 ~ RiVAYETLER I S I (;ı NDi\ CAM i VE KADlN --- ~.. 76 Cemaatle namaz kılmanın fazileti, kadın ve erkek için aynı derecededir. Çünkü Hz. Peygamber (s.a.s.), kadıniann camiye gitmelerine engel olunmamasmı ısrarla istemiş, onlann geceleri bile camiye gitme taleplerinin olumlu karşılanmasını emretmiştir.6 Kadıniann mescitlerle münasebetini konu edinen hadisleri iki grupta ele almak mümkündür: A. Çoğunluğu oluşturan sağlam rivayetlerde kadıniann mescitte ibadet etmelerine izin verilmektedir. Peygamber Efendimiz şöyle buyurmuştur: "Allah'ın kadın kullannın Allah'ın mescitlerine gelmelerine engel olmayınız." 7 Bazı rivayetlerde ise, gece namazlannda da kadınlara izin verilmesinden söz edilmektedir. Büyük muhaddis Buhar1 "el-canıiu:s-sahih" isimli eserinde konuyla ilgili bölüme şu başlığı koymuştur: "Geceleyin ve alacakaranlıkta kadınlan n mescide gitmeleri. " 8 Bu bölümde İbn Ömer'den nakledilen bir haberde Peygamberimiz (s.a.s.), erkeklere hitaben şöyle buyurmaktadır: "Eşleriniz sizden gece mescide gitmek için izin isterse, onlara izin veriniz. ' 19 Konu ile ilgili haberlerden bazılannda şu bilgileri öğreniyoruz: Hz. Aişe, bize yatsı namazının geciktiği bir günde, mescitte çocuklann ve kadıniann uyuyakaldıklannı haber veriyor. 10 Aynca yine Hz. Aişe, sabah namazını mescitte kılan hanımiann Yıl : 4, Sayı:2, Guz 2004, Konya, Uzunpostalcı, Mustafa, "Cemaat", DlA, Vll, Ebo Davud, Suleyman İbn Eş'as Sicistant, Sunen, I-V. 2. bs. istanbul 1992, Sala.t, 52; Aynca bkz., İbn Hanbet, n: 42, Buha.ı'l, Ezan, 162. Bilindigi gibi, Buha.ı'!'nin bab başlıklan, O'nun konu ile ilgili l<anaatlerini yansıtması açısından önemlidir. Bu sebeple, "Buhal'l' nin Cıkhı/hadislerden çıkanmlan, bab başlıklanndadır" denilmiştir. 9 Abdurrazzak, İbn Hernınarn es-san'ant, Musanııef, thk., Habibburrahman el- A'zamt, I-Xl, 2. bs., Beyrut, 1983, lll, 151; Buhari, Ezan, 162, Cuma, 13; Muslim, Salat, 134,135; Aynca bkz., İbn Hacer, Fetlıu'l-Bllrf, 3. bs., 1-Xlll, Beyrut, 1985, Il, Buhari, Ezan, 162; Ebo Davnd, Salat, 52; Tirmizi, Cuma, 48; Nesat, Ahmed ibn Şuayb, Sünen, I-VIII, 2. bs. İstanbul 1992, Salat, 19.

5 76 ~ CAM I I<ADIN VE AiLE ~ durumlannı şöyle anlatıyor: "Resülullah (s.a.s.), sabah. namazını mescitte erken vakitte (el-ğales) kılarken, elbiselerine bürlinmüş olarak gelen mürnin hanımlar da cemaate iştirak ederlerdi. Evlerine döndüklerinde hava, onlan kimsenin tanıyamayacağı kadar karanlık olurdu." 11 Ebü Mesüd'un eşinin yatsı namazını mahalle mescidinde kıldığı da zikredilmektedir. 12 Mescitte ibadet için hanımıara izin verilmesi konusunda, Hz. Ömer'in (23/643) başından şöyle bir hadise geçmiştir: Hz. Ömer'in Atike binti Zeyd isimli bir eşi vardı. Yatsı ve sabah ' namazlannı mescitte cemaatle kılıyordu. Hz. Ömer, eşine, yemin ederim ki yaptığın bu işi istemediğimi biliyorsun deyince eşi, ben de yeminle belirteyim ki, bana yasak koyuncaya kadar mescide gitmeyi terk etmeyeceğim, dedi. Bunun üzerine.. Hz. Ömer, ben de sana yasak koymayacağım, dedi. 13 Çevresindekiler Atike'ye dediler ki: Ömer'in kıskanç olduğunu, yatsı ve sabah namazlannda mescide gitmenden hoşlanmadığını bildiğin halde neden böyle yapıyorsun? Atike, yasak koysun, engel olan mı var? deyince, cevap soruyu soranlardan geldi: Evet, Resülullah'ın şu sözü Ömer'in yasak koymasını engelliyor: "Allah'ın kadın kullannın mescide gitmelerine yasak koymayınız. " 14 Mescide devam konusunda böylesine azimli ve ısrarlı olan bu hanım, Hz. Ömer mescitte saldınya uğradığı vakit de orada bulunuyordu ve eşine ilk yardım eden kişi o olmuştu. 15 ll Buhaı1, Ezan, 162, 165, Mev!lktt, 27, Sal!lt, 13; Tirmizi, Sal!lt, 2; Nesııt, Mevaktt, 25; İbn M!lce, Salat, 2; D!lrimi, Salat, İbn Ebt Şeybe, Abdullah İbn Muhammed, Musannef, I-VII, Beyrut, 1995, Il, 158; Aynca bkz. Yeşil, Mahmut, Kadıniann Cemaate iştiraki ile İlgili Hadisler Üzerine Bir inceleme, Selçulı Üniversitesi ilahiyat Fahaltesi Dergisi, 2004, sayı: 17, Muvatta', Malik ibn Enes, thk., M. Fuad Abdülbakt, l-ll, 2. bs. istanbul, 1992, Kıble, 14; Abdurrazzak, lll, Buhar1, Cuma, Abdurrazzak, lll, 148

6 ... ~--- RiVAY ETLER ISIGINOA CA Mi VE I<ADIN ----<t» 77 Peygamber Efendimiz (s.a.s.)'in açık beyanianna rağmen, Hz. Ömer'in eşini mescide gönderme konusundaki isteksizliğini nasıl anlamalıyız? Şunu peşinen belirtelim ki, Hz. Ömer, hem iman, hem de ibadet ve itaat yönüyle yüksek bir değere sahiptir. Hz. Ömer, kıskançlığı yüzünden eşini camiye göndermek istemediği halde, ona yasak koymamıştır. Çünkü Peygamber (s.a.s.)'in emri vardır. Ancak her insan, yaşadığı toplumdan mutlaka etkilenir. Sahip olduğu anlayış, düşünce ve tavırlannı hemen terk edemez. Olaylan değerlendirirken, o günün örf ve adetlerini, kadın-erkek münasebetlerini, toplumun kadına bakışı ve ona verdiği değeri de göz ardı etmek mümkün değildir. Aynca, Hz. Ömer'in karakteri de bu davranışında etkili olmuş olabilir. Yukandaki haberler, kadıniann mescitlere gitmelerine izin verildiğini açıkça ortaya koymaktadır. Onlann ibadetlerini rahatça yapmalanm sağlamak için bazı tedbirler de alınmıştır. Peygamberimizin eşi Ümmü Selerne'nin anlattığına göre, ResOlullah (s.a.s.) döneminde, namazdan selam verilince, Efendimiz ve erkek sahabiler yerlerinde otururlar, kadınlar kalkar ve mescidden çıkarlardı. Diğerleri de istedikleri zaman mescidi terkederlerdi. 16 Hadisin başka bir rivayetinde Ümmü Seleme, bu uygulamayı kendi kanaatine göre yorumlayarak, kadıniann erkeklerle karşılaşmadan daha rahat çıkmalan için böyle yapıldığını belirtmektedir. 17 Hz. Peygamber (s.a.s.), mescide devam ~den hanımiann daha rahat hareket etmeleri için: "Şu :kapıyı ka~ınl~~a tahsis etsek" buyurmuştur. Bunun üzerine Abdullah Ibn ümer bu kapıdan ölünceye kadar hiç girmemiştir. 18 Hz. Ömer de bu kapının sadece kadınlar tarafından kullanılmasını emretmiştir Buhaı1, Ezan, Buhaı1, Ezan, Eb o Davud, Salat, 17; Hadisin tahrici için bkz., Elbani, Daifu S ünen-i Ebt Dilvud, 1. bs., Riyad, 1991, 44. ı 9 Ebo Dilvud, Salat, 17; Elbant, bu hadis için zayıf demiştir. bkz., age., 45.

7 78 ~ CAMi l<i\din VE Ai te ~ Hadisler, kadın ve erkeklerin aynı mekanda namaz kılarken nasıl bir saf düzeni içinde durm~lan gerektiğini açıklamaktadır. Peygamberimiz (s.a.s.), erkeklerin önde, kadınlann da arkada saf tutmalannın daha hayırlı olduğunu belirtmiştir. 20 Eğer iki erkek cemaat olursa imarnın arkasında saf tutarlar. Kadın cemaat tek kişi bile olsa erkeklerin arkasındaki saf ta yer alır. 21 Asr-ı saadette, kendilerine farz olmamasına rağmen, hanımlar Cuma namazianna iştirak etmişlerdir. Cenaze narnazına katılması ile ilgili farklı düşüncelere rağmen, bu namaza iştirak edenler de olmuştur. Bayram namazianna kadın erkek, evli bekar herkesin iştiraki konusunda Peygamberimizin hususi bir gayret sarf ettiğini görüy.0ruz. 22 B. Yukanda nakledilen rivayetlerden, kadınlann camide ibadet etmelerinin mümkün olduğu açık bir biçimde anlaşılması:ıa rağmen, Peygamberimizden nakledilen bir hadis, bir de Hz. Aişe'nin sözü, kadınlann camide ibadet etmeleri konusunda olumsuz bilgi verinektedir. Önce hadis-i şerif üzerinde duralım. Hz. Peygamber (s.a.s.) şöyle buyurmuştur: "Kadınlann özel odalannda kıldıklan namaz, evlerinde kıldıklanndan daha faziletlidir, evlerinde kıldıklan namaz da mescitte kıldıklanndan daha faziletlidir." 23 Bazı araştırmacılar, birkaç ravi hakkında zayıf denilmesi sebebiyle bu rivayet hakkında olumsuz kanaat belirtmektedirler. Bir kere hadisin sağlam senetiere dayanan rivayetleri, kaynaklarda zikredilmektedir. Kaldı ki, zayıflığın dereceleri vardır ve hepsinin ayn hükümleri vardır. Bu sebeple zikrettiğimiz haber, makbul bir rivayettir. Ancak bu ve benzeri sahih rivayetleri doğru 20 Abdurrazzak, III, 148; İbn Ebt Şeybe, Il, ; Müslim, Salat, 159; Darimt, Salllt İbn Hacer, age., ll, 168, Aynntılı bilgi için bkz. Yeşil, İbn Ebt Şeybe, Il, 159; Ebo Davud, Salat, 53.

8 «3>--- RIVAYETLER ISI(iJND/\ CAMI VE KADlN --et» 79 anlamak için hadis bilim dallanndan yararlanarak çaba sarf etmemiz gerekmektedir. 24 Büyük sahabi Abdullah İbn Mesud, kadının kıldığı en faziletli namazın evinde kıldığı namaz olduğunu yemin ederek ifade ettikten sonra, iki istisna getirmiştir. Birisi hac ve umrede mescitlerde namaz kılınması, diğeri ise yaşlı kadınlann mescitte namaz kılmalan. 25 Bazı alimler kadınlann evlerinde kıldıklan namazın daha faziletli olduğunu bildiren bu rivayeti herhangi bir fitneye sebebiyet verilmesi haline tahsis etmişlerdir. Gelişen sosyal hayat çerçevesinde toplumun çeşitli kesimlerinde, birçok iş yerinde ve alışveriş mahallinde bulunabilen Müslüman kadınının, bilhassa kendileri için özel yerler ayrılması durumunda, cami ibadetlerine katılmasının fitneye sebep olabileceğini ileri sürmek makul olmasa gerektir. 26 Ayrıca, bu haberlerin arka plamnda, sebeb-i vürodun hususi ve mevzii bir olay olması veya geçici bir müddet için bu tedbirlerin uygulanmış olması ihtimallerini de düşünebiliriz. Çünkü elimizde, Hz. Peygamber (s.a.s.) dönemindeki uygulama ve bu konuyu ifade eden sağlam deliller mevcuttur. Yasak anztdir, sonradan ortaya çıkmıştır. Yasak koymak yerine, almacak tedbirlerle, bu sünnetin ihyası büyük önem arz etmektedir. Çünkü camiden uzak yaşayan Müslüman kadın, tebliğ ve irşat ~aaliyetlerinden de büyük ölçüde uzak kalmış, bu noktada ciddi bir eğitim-öğretim kaybı ve açığı söz konusu olmuştur. 24 Konuyla ilgili değerlendirmeler için bkz. Karacabey, Salih, "Hadislerin Metin Tenkidinde Fiilt Sünnete Müracaatın Onemi Bağlamında Kadın Iann ve Çocuklann Camiye Gitmeleri ile İlgili Hadislerin Değerlendirilmesi", Uludağ Oniversitesi lltılıiyat Falıaltesi Dergisi, 9. Sa}'l, , Bursa, İbn Ebt Şeybe, ll, 159; Benzer haberler için bkz., Abdurrazzak, lll, 150; İbn Ebt Şeybe, ll, 158; Hadisi Taberant "ei-i<ebir'' de rivayet etmiştir. Senedindeki rical, sahih hadis ricalidir. Bkz.,Heysemi, age., ll, Uzunpostalcı, 289.

9 80 «]> Ci\ M i l<i\di N VE Ai L ~ <t» Kadınlara evlerinin en tenha köşesinin namaz için gösterilmesinin fitne korkusu sebebiyle olması ihtimal dahilindedir. Fitne, çok farklı anlamlann kendisine yüklendiği, insanlan ür-. küten bir kelimedir. Kötü bir sonuç doğuracağı konusunda ihtimalin çok zayıf olduğu durumlarda dahi fitneden söz edilebilmektedir. Fitnenin ne olduğu, hangi davranışıann fitneye sebep olduğu, hangi sonuçlann fime sayılacağı konulan önemini bugün de koruma ktadır. 27 Açıkça yasaklanmarnış davranışiann fitne vehmiyle, fitneye sebep olabilir endişesiyle yasak sayılmasının ve terk edilmesinin birçok fayda ve maslahatın da kaybına sebep olabileceği gerçeği unutulmamalıdır. Değerli araştırmacı -Abdullah Kahraman konuyla ilgili makalesinde şu görüşlere yer veriyor: Hz. Peygamber (s.a.s.) döneminde kadınlann genç-yaşlı aynrnı yapılmadan mescide gelmeleıine engel olunmadığı giıbi gelmeleri konusunda teşvik edilmişlerdir. Ancak Hz. Peygamber (s.a.s.), mescide devarn eden kadınlann riayet etmeleri gereken bazı ölçüler vazetmiştir. Kadınlann mescide gelirken koku sürünmemeleri, alımlı elbiseler giymemeleri, erkeklere kanşmamalan gibi hususlar bunlardan bazılandır. Bunun yanında Hz. Peygamber (s.a.s.), 27 Fitne, imtihan ve sınama demeklir. Kur'an'da 34 ayette fıtne kelimesi, 26 ayette de türevleri geçmektedir. Kelime bu ayetlerde farklı anlamlarda kullanılmıştır. Bazılan şunlardır : Şirk, küfür, sapıklık, azap, işkence, günah, şeytanın hile ve tuzagı. (Fitne kelimesinin tarihi süreçte kazandıgt farklı manalan, ayet ve hadislerde kullanımı için bkz., Çağncı, Mustafa, "Fitne", DİA, Xlll, 156) Fitne kelimesi pek çok hadiste de kullanılmıştır. ei-mu'cemu'i-mufelıres'te, bab isimleri hariç, yaklaşık olarak 150, aynı kökten kelimelerle ilgili olarak da 60 civannda hadise işaret edilmiştir. Buhl\11, "Fitnelerin ZuhOru" isimli bapda topladıgı hadislerle, fıtne kavramının kapsamını dint, ahlakt, ilmt ve ictimat çoküşıl içine alacak şekilde genişletmiştir (Çagncı, DİA. Xlll, 157). İbnıl'l-Esir imtihan ve ihtibar manasma gelen fitne kelimesinin, sonradan günah, küfür, kıta! gibi anlamlar için kullanıldığını belirtmektedir. (Nihaye, lll, 411, "Fitne kavramının tarih boyunca Mılslomanlann ruhunda ılrkıltücü tesirler uyandırmasında, ilk dönem Mılslılmanlannın, özellikle ilk iki asırda yaşayaniann müşi!hede ettikleri siyasi çalkantılann bıraktığı derin izierin payı bılyüktür. " (Çagncı, DlA, XIII, 158)

10 ... «J> --- RiVAYETLER ISIC-;INDA CAMi VE I<ADIN ----<~ 81 muhtemelen kadmlann sorumluluklannı da gözeterek onlann namazlannı evlerinde kılmalannın daha faziletli olacağını ifade etmiştir. 26 Fakat Hz. Peygamber (s.a.s.)'in söz konusu tavsiyesi, hanım ve erkek sahabiler tarafından kesinlikle bir yasaklama olarak algılanmadığı gibi, mescitte kıldıklan namazın fazilet bakımından daha az olacağı şeklinde de değerlendirilmemiştir. Zira bu tavsiyeye rağmen, hanım sahabiler, mescitte namaz kılmaya devam etmiş, erkek sahabiler de onlara engel olmamıştır. Hz. Peygamber (s.a.s.)'in mescide gelmek isteyen kadınlar için ölçü getiren hadisleri de dikkate alındığında, kadının evinde kıldığı namazın daha faziletli olacağı yolundaki tavsiyeleri, sanki söz konusu ölçülere riayet edemeyen kadınlara mahsus kabul edilmiştir. Bunlar yanmda Hz. Peygamber (s.a.s.) döneminde fitne söylemi ile kadmlann mescitlerden engellenmesi gibi bir durum söz konusu değildir. 29 Konumuzia ilgili olumsuz delillerden birisi de Hz. Aişe (r.a.)'den nakledilen şu sözdür: "Eğer Peygamber (s.a.s.), kadın Iann bugün yaptığı şeyleri görseydi, İsrailoğullan kadınlannın yasaklandığı gibi onlara da mescit yasağı koyardı. " 30 Peygamberimizin irtihali üzerinden çok uzun bir süre geçmemişken, Hz. Aişe'nin böyle bir söz söylemesi oldukça manidardır. Birkaç nesil geçmiş değildir. Sahabenin belki büyük bir bölümü hayattadır. Hz. Aişe'yi, bu şiddetli uyanyı yapmaya sevk eden sebepler neler olabilir? Burada şu ihtimalden söz etmek mümkündür. Mescide giden hammlar, bazı hatalı hareketler yapmış olabilirler. Bu durumu gören Aişe Annemiz, mürninleri ikaz etmek amacıyla bu sözleri söylemiştir. Nitekim kadmlann ihdas ettikleri/ortaya çıkardıklan şeyler arılatılırken, giyim kuşam konusunda dikkatsizlik, parfüm kullanmak ve mescitte Zınetlerini 28 Ebü Davud, Salaı, Kahraman, İbn Ebt Şeybe, II, 158; Buhari, Ezan, 162; Müslim, Salaı, 144; Ebü D1!vüd, Sahil, 53.

11 82... ~ CAMi KADlN VE AILE '!» takmaktan söz edilmiştir. Yukanda zikredilen Hz. Aişe (r.a.)'nin sözunu açıklarken Nevev1 şöyl~ demektedir: "Bu ve benzeri hadislerle kadınlar rnescide gitmekten men edilemez. Arıcak hadislerin ortaya koyduğu bazı şartlar vardır. Bunlan şöyle sıralayabiliriz: Parfürn kullanrnarnak, süslenrnernek, sesi duyulacak takı takmamak, erkeklerle kanşık bir şekilde bulunrnarnak, yolda kötülüğünden korkulacak bir şeyin bulunmaması. " 31 Aynca Hz. Aişe'nin bu sözü, bir problerne işaret etmektedir. Hüküm koyma mevkiinde değildir. Kaynaklanrnızda, sahabe ve tabiundan bazı kirnselerin, eşierini mahalle rnescidine, Cuma ve cemaate göndermediklerine dair haberler mevcuttur. 32 Bu konuda, sürekli ve süratle genişleyen İslam coğrafyasının farklı din, kultür ve sosyal yapıdan gelen insanlardan oluşmasından doğan problemierin de göz ardı edilmemesi gerekir. Hz. Peygamber (s.a.s.) dönemindeki uygularnalann ele alındığı bu makalede istikbale yönelik bazı rnülahaza ve teklifierin ifade edilmesi uygun olacaktır: 1. Öncelikle kadıniann camiye gitmesinin uygun olmadığı kanaatinin hem cemaat hem de görevlilerin zihninde düzeltilmesi için çaba göstermek gerekmektedir. 2. Camilerimizde, hanımiann namaz kılması yadırganmamalı, kadınlar için uygun bir bölüm aynlmarnış olan camilerde arka saflarda yer bırakılarak namaz kılmalan kolaylaştınlmalıdır. 3. Beş vakit namazını mescitte kılan bir mürnin erkek, eşi ve çocuklan ile birlikte camiye gitmeli, mescitte cemaatle namazın maddi ve manevi faydalanndan onlann da istifade etmesini sağlamalıdır. 31 Bkz., Mılslim, Salıll, 144; Nevevi, el-minlıilcfi ŞerhiMaslim ibn el-haccilc, I-XVIII, Mısır, 1930, IV Bkz., Abdurrazzak, lll, ; İbn Eb! Şeybe, II, 159.

12 ... ~--- RiVAYETLER I~IG INDA CAMi VE KADlN ---<ct» Camilere bitişik inşa edilen şadırvanlarda kadınlanmızın da rahatça abdest alıp namaza hazırlanmalan için alınan tedbirler ve düzenlemeler yaygmlaştınlmalıdır. 5. Kadınlanmızm camide uyması gereken kurallar, mabet içi ve dışı eğitim vasıtalanyla kendilerine öğretilmelidir. 6. Kadmlanmızm her camide Cuma narnazına iştirakleri şu anda mümkün görünmemektedir. Ancak, yeri müsait camilerde onlann Cuma namazı kılmalan sağlanmalıdır. 7. Cenaze namazı kılmak isteyen hamrolara bu imkan sağ onlara karşı anlayışlı ve hoşgörülü davranılmalıdır. lanmalı, Böylece onlar da, belki en yakın akrabalanna ve dostlanna karşı son görevlerini yapma mutluluğunu elde edeceklerdir. 8. Bayram namazlannm,. şehrin belirlenmiş alanlannda toplu olarak eda edilmesi, Peygamberimiz (s.a.s.) dönemindeki uygulamalar dikkate alınırsa çok önemli bir sün!lettir. Bu sünnetin yerine getirilmesi imkansız değildir. Bütün şehir nüfusunun bir araya getirilmesinde zorluklar olsa da, bölge bölge veya mahalle olarak Müslümaniann toplu bayram namazlan kılmalannı sağlamak mümkündür. Yapılacak bir planlama ile namazdan sonra bayramiaşma gerçekleştirilebilir. Böyle bir uygulama, bugünkü adetlerimizde bazı değişikliklere sebep olurken, çok önemli bir sünnetin ihyasına da vesile olmuş olacaktır. Kadınlanmızın büyük ölçüde toplumsallaştığı günümüzde onlan camiden uzak tutmak, diğer ibadetlere katılmalannı engellemek isabetli görünmemektedir. Gerekli tedbirleri almak suretiyle kadınlanmızın camideki faaliyetlere iştiraki, aynı zamanda onlann eğitim sürecine de önemli katkılar sağlayacaktır.

13 Top(umun farriz grupfqnnm camide ya aa cami etrafında bir araya ge(me(eri, diğer mekô.n(ann sağ(ayamacfığı bir artı değer ortaya koymarıacfır. Sosyaffeşme ifııiyacını cami bütünluğü içerisinde gideren insanfqr, aynı aeğer(er etrafında bu(uşma ve manevi c(oyum gibi fayc[a(ar e(c[e etmektedir.