AVRUPA ÜROLOJİ DERNEĞİ PROSTAT KANSERİ KILAVUZU

Transkript

1 AVRUPA ÜROLOJİ DERNEĞİ PROSTAT KANSERİ KILAVUZU G. Aus, C.C. Abbou, M. Bolla, A. Heidenreich, H. van Poppel, H-P. Schmid, J.M. Wolff, F. Zattoni

2 İÇİNDEKİLER SAYFA 1 GENEL BİLGİ Kaynaklar 6 2 SINIFLAMA Gleason skoru Kaynaklar 7 3 RİSK FAKTÖRLERİ Kaynaklar 8 4 TARAMA VE ERKEN TANI Kaynaklar 10 5 TANI Parmakla rektal muayene (PRM) Prostat Spesifik Antijen (PSA) Transrektal Ultrasonografi (TRUS) PRM, PSA, TRUS ve Prostat kanseri (PKa) arasındaki ilişki Prostat biyopsileri Kaynaklar 13 6 EVRELEME T-Evrelemesi N-Evrelemesi M-Evrelemesi PKa nın tanısı ve evrelemesi için guideline Kaynaklar 21 7 TEDAVİ: GEÇ TEDAVİ (Gözleyerek İzlem) Giriş Tanım Lokalize PKa nın ertelenmiş tedavisi (Evre T1-T2, Nx-N0, M0) Lokal İleri PKa nın ertelenmiş tedavisi (Evre T3-T4, Nx-N0, M0) Metastatik PKa nın ertelenmiş tedavisi (Evre M1) Ertelenmiş tedavinin özeti Endikasyonlar Seçenekler Kaynaklar 27 8 TEDAVİ: RADİKAL PROSTATEKTOMİ Giriş Evre T1a-T1b PKa Evre T1c PKa 30

3 8.4 Evre T2 PKa Evre T3 PKa Nodal Hastalık Radikal Prostatektomi sonuçları Neoadjuvan hormon tedavisi ve radikal prostatektomi Komplikasyonlar ve fonksiyonel neticeler Radikal Prostatektominin özeti Endikasyonlar Opsiyonel BURAYA NE YAZILABİLİR? Yorumlar Kaynaklar 34 9 TEDAVİ: TEDAVİ EDİCİ veya KALICI RADYOTERAPİ Giriş Teknik yönler Lokalize PKa T1-2c, N0, M T1a-T2a, N0, M0 ve Gleason skoru 6 ve PSA < 10 ng/ml (düşük risk grubu) T2b veya PSA ng/ml, veya Gleason skoru 7 (orta risk grubu) T2c, veya Gleason skoru > 7 veya PSA > 20 ng/ml (Yüksek risk grubu) Orta veya yüksek risk lokalize PKa da lenf nodlarının profilaktik ışınlanması Yenilikçi teknikler Yoğunlaştırılmış radyoterapi (IMRT) Transperineal brakiterapi Geç toksisite T3 N0 M0 patolojik tümör evresinde erken postoperatif eksternal ışınlama Lokal ileri PKa: T3-T4 N0 M0, T1-4 N1 M Neoadjuvan hormonal tedavi Eşlik eden ve adjuvan hormonal tedavi Adjuvan hormonal tedavi Neoadjuvan, eşlik eden ve adjuvan hormonal tedavi Tedavi Edici veya Kalıcı radyoterapinin özeti Kaynaklar PROSTAT KANSERİNİN DENEYSEL LOKAL TEDAVİSİ Genel bilgi Prostatın Kriyocerrahisi (CSAP=Mutlaka kısaltmak zorunda mıyız?) CSAP=Mutlaka kısaltmak zorunda mıyız? endikasyonları PKa da modern kriyocerrahisinin sonuçları Birincil PKa tedavisinde CSAP=?? komplikasyonları CSAP=?? ın özeti Prostatın yüksek yoğunlukta odaklanmış ultrasonu (HIFU) PKa da HIFU nun sonuçları HIFU nun komplikasyonları 51

4 10.4 Radyofrekans interstisyel tümör ablasyonu (RITA) Klinik lokalize PKa da deneysel tedavi seçeneklerinin özeti Kaynaklar HORMONAL TEDAVİ Giriş Prostat ta hormonal kontrolün temelleri Hormonal tedavinin farklı tipleri Testosteron düşürücü tedavi (kastrasyon) Bilateral Orşiektomi Östrojenler Luteinizan hormon salgılatıcı hormon (LHRH) agonistleri LHRH antagonisleri Antiandrojenler Steroidal antiandrojenler 55 Siproteron asetat 55 Megestrol asetat ve medroksiprogesteron asetat Steroid olmayan antiandrojenler 56 Nilutamid 56 Flutamid 56 Bikalutamid Kombinasyon tedaviler Maksimal androjen blokajı (MAB) Minimal androjen blokajı (veya periferal androjen blokajı) Devamlı androjen baskılama tedavisine (ABT) karşı aralıklı tedavi Ertenlenmiş ABT ye karşı erken tedavi Hormonal tedavi endikasyonları Çeşitli tedaviler için kontrendikasyonlar Sonuç Yan etkileri- Hayat Kalitesi ve hormon tedavisinin maliyeti Yan etkileri Hayat kalitesi (QoL=Mutlaka kısaltmak gerekiyor mu?) Hormonal tedavi seçeneklerinin maliyet-etkinliği Hormon tedavisinin özeti Kaynaklar PROSTAT KANSERİNİN BİRİNCİL TEDAVİSİNDE KLAVUZ ÖZETİ İZLEM: SAĞITIM AMAÇLI BİRİNCİL TEDAVİ SONRASI Tanım Neden izlem? Nasıl izlenmeli? PSA izlemi PSA ilerlemesinin tanımı Radikal prostatektomi sonrası PSA izlemi 72

5 Radyoterapi sonrası PSA izlemi Parmakla rektal muayene Transrektal ultrasonografi (TRUS) ve biyopsi Kemik sintigrafisi Bilgisayarlı tomografi (BT) ve Magnetik rezonans görüntüleme (MRG) Ne zaman izlem? Sağıtım amaçlı tedavi sonrası izlem klavuzu Kaynaklar İZLEM: HORMONAL TEDAVİ SONRASI Giriş Neden izlem? Nasıl izlenmeli? PSA izlemi Kreatinin, hemoglobin ve karaciğer fonksiyonlarının izlemi Prostatik asit fosfataz (PAP) izlemi, kemik taraması, ultrason 76 ve göğüs röntgeni 14.4 Ne zaman izlem? Evre M0 hastalar Evre M1 hastalar Hormona cevapsız hastalar Hormonal tedavi sonrası izlem klavuzu Kaynaklar SAĞITIM AMAÇLI TEDAVİ SONRASI BİYOKİMYASAL BAŞARISIZLIK TEDAVİSİ Genel bilgi Tanım Başarısız tedavi tanımı Nüksün tanımı Lokal veya sistemik nüks Lokal veya sistemik nüksün tanımı PSA yükselmesinin değerlendirilmesi PSA relapsı olan hastalarda tanısal işlemler Sadece PSA nüksü olanlarda tedavi Radikal prostatektomi sonrası tek başına PSA nüksünde radyoterapi Hormonal tedavi Gözlem Radikal prostatektomi sonrası PSA nüksünde yaklaşım Radyoterapi sonrası PSA başarısızlığına yaklaşım Radyasyon başarısızlıklarında kurtarıcı kriyoablasyon cerrahisi (CSAP) Radyasyon başarısızlıklarında kurtarıcı brakiterapi Gözlem Radyoterapi tedavisi sonrası PSA relapsına yaklaşım Birincil tedavi sonrası ikincil tedavi klavuzu Kaynaklar 85

6 16 HORMONA CEVAPSIZ PROSTAT KANSERİ (HRPKa) Arka plan HRPKa nın tanımı Androjen bağımsız PKa tedavisinde sonucun değerlendirilmesi Tedaviye yanıtın değerlendirilmesinde öneriler Androjen bağımsız PKa da androjen yoksunluğu İkincil hormonal tedavi Androjen çekilme sendromu Birincil hormonal tedavi sonrası tedavi seçenekleri Hormon dışı tedavi (Sitotoksik ajanlar) Palyatif tedavi seçenekleri Hormonal sağaltım sonrası tedavinin özeti HRPKa da Sitotoksik tedavi guideline ı ve öneriler HRPKa da palyatif yaklaşım guideline ı HRPKa da palyatif yaklaşım için öneriler Kaynaklar METİNDE KULLANILMIŞ KISALTMALAR 105

7 1 GENEL BİLGİ Prostat kanseri (PKa) günümüzde erkek toplumunu ilgilendiren başlıca sağlık problemlerinden birisi olarak tanınmaktadır. Avrupa da her yıl tahmini 2,6 milyon yeni kanser olgusuna tanı konulmaktadır. Avrupa daki tüm erkek kanserlerinin %11 ini PKa oluşturmaktadır (1) ve bu değer Avrupa Birliği ndeki (AB) kanser ölümlerinin % 9 unu oluşturmaktadır (2). Hastalığın görülmesinde bir dereceye kadar önemli farklılıklar bulunması dikkat çekicidir; örneğin, ortalama ömrün uzun olduğu ve sigaraya bağlı hastalıklarda ılımlı bir mortalitenin izlenildiği İsveç te, PKa erkeklerdeki en sık malignitedir ve 1999 yılında tüm yeni kanser olgularının % 31,5 kadarını oluşturmaktadır (3). Organize tarama programı kullanılmadığında sadece %55 tümör olgusu tanı anında, lokalize evrede bulunacaktır (4). Benzer modern serilerde klinik olarak lokalize olan olguların %30-45 inde, patolojik evrelemede ekstrakapsüler uzanım gösterdiği saptanacaktır (5,6) 1.1 KAYNAKLAR 1. Bray F, Sankila R, Ferlay J, Parkin DM. Estimates of cancer incidence and mortality in Europe in Eur J Cancer 2002;38: Black RJ, Bray F, Ferlay J, Parkin DM. Cancer incidence and mortality in the European Union: cancer registry data and estimates of national incidence for Eur J Cancer 1997;33: Cancer incidence in Sweden The National Board of Health and Welfare: Stockholm, Sandblom G, Dufmats M, Nordenskjold K, Varenhorst E. Prostate carcinoma trends in three counties in Sweden : results from a population based national cancer register. South-East Region Prostate Cancer Group. Cancer 2000;88: Noldus J, Graefen M, Haese A, Henke RP, Hammerer P, Huland H. Stage migration in clinically localized prostate cancer. Eur Urol 2000;38: Amling CL, Blute ML, Bergstrahl EJ, Seay TM, Slezak J, Zincke H. Long-term hazard of progression Derneği after radical prostatectomy for clinically localized prostate cancer: continued risk of biochemical failure after 5 years. J Urol 2000;164: Uroonkoloji

8 2 SINIFLAMA Tablo 1 de PKa nın 2002 TNM (Tümör, Nod, Metastaz) sınıflaması gösterilmiştir. Tablo 1: PKa nın Tümör, Lenf Nodu ve Metastaz (TNM) sınıflaması T Primer Tümör TX Primer tümör değerlendirilemez T0 Primer tümörün kanıtı yok T1 Klinik olarak saptanamayan, palpe edilemeyen veya görüntülenemeyen tümör T2 T3 T1a T1b T1c Re rezeke edilen dokunun % 5 veya daha azında raslantısal olarak histolojik tümör saptanması Rezeke edilen dokunun % 5 inden fazlasında rastlantısal olarak histolojik tümör saptanması İğne biyopsisinde tümör saptanması (örn., yükselmiş prostat spesifik antijen (PSA) seviyesi nedeniyle) Prostat ta sınırlı tümör¹ T2a T2b T2c Bir lobun yarısını veya daha azını kapsayan tümör İki lobu birden kapsamayan yalnız bir lobun yarısından fazlasını kapsayan tümör Her iki lobu kapsayan tümör Prostat kapsülünü aşmış tümör² T3a T3b Ekstrakapsüler yayılım (tek veya çift taraflı) Tümör seminal vezikülü(leri) tutmuş T4 Tümör fikse veya seminal vezikülün dışındaki komşu yapılara yayılmış: Mesane boynu, eksternal sfinkter, rektum, levator kaslar, veya pelvik duvar N Bölgesel lenf nodları³ NX N0 N1 M Uzak Metastaz 4 MX M0 M1 Bölgesel lenf nodları değerlendirilemez Bölgesel lenf nodu metastazı yok Bölgesel lenf nodu metastazı mevcut Uzak metastaz değerlendirilemez Uzak metastaz yok Uzak Metastaz M1a Bölgesel olmayan lenf nod(ları) M1b Kemik (lere) M1c Diğer alan (lar) Tümör iğne biyopsisi ile tek veya her iki lobta saptanmış, ama palpasyon veya görüntüleme ile saptanamamış ise T1c olarak sınıflandırılır. Prostatik apekse veya kapsüle invazyon (daha öteye değil) T3 olarak değil T2 olarak sınıflandırılır. 0,2 cm den büyük olmayan metastaz pn1mi olarak gösterilebilir Tek taraftan fazla metastaz varlığında en ileri kategori kullanılmalıdır

9 Gleason Skoru Prostat adenokarsinomunun derecelendirmesinde en sık kullanılan sistem Gleason skorlamasıdır (2). İki en az agresif 10 en fazla agresif olmak üzere sistem 2 ile 10 arasında bir değer vererek skoru belirtir. Bu skor tümörde en çok bulunan iki desenin toplamıdır (derece 1-5). Tümör örneğinin skorlanabilmesi çin bir desenin (derece) biyopsi spesimeninin %5 inden fazlasını kapsaması gerekmektedir. Biyopsi materyali (İğne biyopsisi veya cerrahi materyal) Gleason skorunu değerlendirebilmek için gereklidir; sitolojik örnekler kullanılamamalıdır.. Kanıta dayalı tıp (EBM) prensiplerine uygun olarak bu güncel kılavuzda önermelerin düzey ve dereceleri mümkün oldukça belirtilmiştir (3). (tüm açıklamalar için 17 inci bölüme bakınız) 2.2 KAYNAKLAR 1. Sobin LH and Wittekind Ch (eds). TNM Classification of Malignant Tumours. 6th edn. Wiley-Liss: New York, Gleason DF, Mellinger GT. Prediction of prognosis for prostatic adenocarcinoma by combined histological grading and clinical staging. J Urol 1974;111: US Department of Health and Human services. Public Health Service, Agency for Health Care Policy and Research 1992, pp RİSK FAKTÖRLERİ Klinik PKa gelişmesindeki riski belirleyen faktörler kesin olarak bilinmemektedir ve çok az tanımlanmıştır. Kalıtım önemli bir risk faktörü olarak gözükmektedir. Birinci derece akrabada hastalık varsa, hastalık riski en az iki katına çıkmaktadır. İki veya daha fazla akrabada hastalığın görüldüğü durumlarda risk 5 ile 11 kat artmakatdır (1,2). Üç veya daha fazla akrabada tanı konulmuş veya en az iki akrabada erken yaşta kanser gelişmiş (örneğin 55 yaşından önce) olan küçük bir alt gruptaki bireyler (yaklaşık %9) gerçek kalıtımsal PKa olarak tanımlanmışlardır. (3). Dünyanın farklı bölgelerinde otopsi ile saptanan prostat kanseri sıklığı yaklaşık aynıdır (4). Bu bulgu. çeşitli coğrafik bölgelerde farklılıklar gösteren klinik PKa görülme sıklığıyla belirgin zıtlıklar oluşturur.. Hastalığın görülme sıklığı ABD ve Kuzey Avrupa da yüksek iken Güney-Doğu Asya da düşüktür (5, 6). Eğer Japon ırkından bir kişi Japonya dan ayrılarak Hawaii ye yerleşirse PKa gelişme riski artmaktadır, eğer Kaliforniya ya yerleşirse risk daha da artarak Amerikan erkeklerinin riskine erişmektedir (7). Bu bulgular, dış faktörlerin sözde latent olan PKa nın klinik PKa ya ilerleme (progresyon) riskini etkilediğini göstermektedir. Bu faktörlerin neler olduğu halen tartışmalıdır, ama diyette yüksek oranda hayvansal yağların bulunması prostat kanseri gelişmesindeki riskin artmasında önemli olabilir (8). Diğer faktörler; düşük E vitamini, selenyum, lignanlar ve izoflavenoidlerin alınmasıdır. (9). Yine güneş ışınlarına maruz kalma ile klinik PKa gelişme riskinin ters ilişkili olduğu belirtilmektedir. Güneş ışınının D vitamininde yükselmeye neden olması, PKa dan koruyucu etkiye sahip olabileceğini göstermektedir (10). Özet olarak, klinik PKa gelişmesinde risk faktörlerinin belirlenmesinde kalıtımsal etkenler önemlidir ve bu risk artışında dış faktörlerin önemli bir etkisi vardır. Anahtar soru ise riski azaltmak için acaba yaşam biçimini (hayvansal yağ alımını azaltmak, meyve, tahıl ve sebzelerin alımını artırmak) değiştirilmesini önerecek kadar verinin olup olmadığıdır (11). Bu konuda bazı veriler bulunmaktadır ve bu bilgiler akrabalarında prostat kanseri bulunupta alması gereken diyeti sorgulayanlara verilmelidir (kanıt seviyesi: 3-4).

10 3.1 KAYNAKLAR 1. Steinberg GD, Carter BS, Beaty TH, Childs B, Walsh PC. Family history and the risk of prostate cancer. Prostate 1990;17: Gronberg H, Damber L, Damber JE. Familial prostate cancer in Sweden. A nationwide register cohort study. Cancer 1996;77: Carter BS, Beaty TH, Steinberg GD, Childs B, Walsh PC. Mendelian inheritance of familial prostate cancer. Proc Natl Acad Sci USA 1992;89: Breslow N, Chan CW, Dhom G, Drury RAB, Franks LM, Gellei B, Lee YS, Lundberg S, Sparke B, Sternby NH, Tulinius H. Latent carcinoma of prostate at autopsy in seven areas. The International Agency for Research on Cancer, Lyons, France. Int J Cancer 1977;20: Zaridze DG, Boyle P. Cancer of the prostate: epidemiology and aetiology. Br J Urol 1987;59: Carter HB, Piantadosi S, Isaacs JT. Clinical evidence for and implications of the multistep development of prostate cancer. J Urol 1990;143: Zaridze DG, Boyle P, Smans M. International trends in prostatic cancer. Int J Cancer 1984;33: Meyer F, Bairati I, Shadmani R, Fradet Y, Moore L. Dietary fat and prostate cancer survival. Cancer Causes Control 1999;10: Denis L, Morton MS, Griffiths K. Diet and its preventive role in prostatic disease. Eur Urol 1999;35: Hanchette CL, Schwartz GG. Geographic patterns of prostate cancer mortality. Evidence for a protective effect of ultraviolet radiation. Cancer 1992;70: Schulman CC, Zlotta AR, Dennis L, Schroder FH, Sakr WA. Prevention of prostate cancer. Scand J Urol Nephrol 2000;205(Suppl):

11 4 TARAMA VE ERKEN TANI Toplum veya kitle taraması ile asemptomatik erkeklerin (riskli) incelenmesi tanımlanmaktadır. Tarama sıklıkla araştırma çalışmalarının desteği ile bir araştırmacı tarafından başlatılır. Buna karşı, erken tanı veya fırsatcı tarama bireysel olguların bulunmasını sağlar.taranan (hasta) ve/ veya hekimi tarafından başlatılır. Her iki araştırmanında son noktası iki kazanımlıdır.:birincisi, PKa-Spesifik mortalitenin azaltılması. Daha fazla kanseri saptamak amaç olmadığı gibi, sağkalım da son nokta değildir, çünkü sağkalım ağrılıklı olarak tanı zamandan etkilenmektedir. İkinci olarak, yaşam süresi içerisinde yaşam kalitesine belirlenmiş kazanç olarak önemlidir. (QUALYs). Sanayileşmiş tüm ülkelerde PKa ya bağlı ölüm sıklığı ülkeden ülkeye geniş bir farklılık göstermektedir (1). Günümüzde ABD ve Avusturya da PKa dan ölüm oranlarında düşme görülmektedir, bunun dışında İngiltere ve Fransa da da benzer düşüşler izlenmektedir (1). Benzeri şekilde, İsveç te tanı koymaya yönelik çabaların artmasıyla öldürücü olmayan tümörlerin tanı alması sonucunda göreceli 5 yıllık yaşam oranı 1960 tan 1988 e artış göstermiştir (2). Bununla beraber, bu bulgu Hollanda da gerçekleştirilen benzeri bir çalışmada desteklenmemiştir (3). ABD de son zamanlarda mortalitenin azalması geniş agresif tarama programlarının benimsenmesine bağlanmaktadır. Bununla birlikte, prostat spesifik antijen (PSA) taramasının bu azalmaya neden olduğu konusunda kesin bir kanıt yoktur (4, 5). Tyrol deki (Avusturya) randomize olmayan bir tarama projesi, taramanın PKa mortalitesindeki azalmada etkin olduğu hipotezini desteklemektedir. Tyrol de erken tanı programı ile kombine edilen tedavinin Avusturya nın geriye kalan diğer bölümlerine göre PKa mortalitesinde %33 azalmaya neden olduğu bilinmektedir (6) (kanıt seviyesi :2b). Ek olarak,sonuçları tartışılmakla beraber Quebec ten (Kanada) Labrie ve arkadaşları aktif prostat kanseri taramasına randomize olanlarda daha düşük mortalite oranları olduğunu balirtmektedir. (8). Diğer çalışmalar ise taramaya bağlı pozitif bulguların aksini göstermektedir. Lu-Yao ve arkadaşları (9) tarafından Seattle (yüksek oranda taranmış nüfus) ile Connecticut (Az oranda taranmış nüfus) verileri karşılaştırıldığında PSA testindeki farklılıklara ve sağıtıcı tedavilerin kullanımına rağmen PKa mortalitesindeki azalmada fark oluşmamaktadır (kanıt seviyesi:2b). PKa taramasının etkinliğini doğru bir şekilde değerlendirmek için prospektif, tercihen toplum tabanlı, randomize çalışmalara ihtiyaç vardır. Bu alanda iki çalışma devam etmektedir; ABD de PLCO (Prostate, Lung, Colorectal ve Ovary) çalışması ve Avrupa da ERSPC (European Randomized Screenin for Prostate Cancer) çalışması (10). Bu çalışmaların PKa mortalitesindeki farklılıklar ile ilgili ilk analiz sonuçlarının 2008 yılında elde edilmesi planlanmıştır (kanıt seviyesi:1b) Bugün için, toplumdaki tüm erkeklerde PKa erken tanısı için toplum tabanlı tarama programlarının gerekliliğini açığa kavuşturacak lehte ya da alehteki kanıtlar yetersizdir (kanıt seviyesi:3). Daha az tartışmalı, ve çoğu kılavuzda tavsiye edilen, erken tanıda yardımcı olması amacıyla PSA nın parmakla rektal muayene (PRM) ile birlikte kullanılmasıdır (11) (bölüm 5 e bakınız)( kanıt seviyesi:3) 4.1 KAYNAKLAR 1. Oliver SE, May MT, Gunnell D. International trends in prostate-cancer mortality in the PSA-ERA. Int J Cancer 2001;92: Helgesen F, Holmberg L, Johansson JE, Bergstrom R, Adami HO. Trends in prostate cancer survival in Sweden, 1960 through 1988, evidence of increasing diagnosis of non-lethal tumours. J Natl Cancer Inst 1996; 88: Post PN, Kil PJ, Coebergh JW. Trends in survival of prostate cancer in southeastern Netherlands Int J Cancer 1999;81:

12 Mettlin C. Impact of screening on prostate cancer rates and trends. Microsc Res Tech 2000;51: Potosky AL, Feuer EJ, Levin DL. Impact of screening on incidence and mortality of prostate cancer in the United States. Epidemiol Rev. 2001;23: Bartsch G, Horninger W, Klocker H, et al. Prostate cancer mortality after introduction of prostatespecific antigen mass screening in the Federal State of Tyrol, Austria. Urology 2001;58: Labrie F, Candas B, Dupont A, et al. Screening decreases prostate cancer death: first analysis of the 1988 Quebec prospective randomized controlled trial. Prostate 1999;38: Boer R, Schroeder FH. Quebec randomized controlled trial on prostate cancer screening shows no evidence of mortality reduction. Prostate. 1999;40: Lu-Yao G, Albertsen PC, Stamford JL, Stukel TA, Walker-Corkery ES, Barry MJ. Natural experiment examining impact of aggressive screening and treatment on prostate cancer mortality in two fixed cohorts from Seattle area and Connecticut. BMJ 2002;325: De Koning HJ, Liem MK, Baan CA, Boer R, Schroder FH, Alexander FE. Prostate cancer mortality reduction by screening: power and time frame with complete enrolment in the European Randomized Screening for Prostate Cancer (ERSPC) trial. Int J Cancer. 2002;98: Schmid H-P, Riesen W, Prikler L. Update on screening for prostate cancer with prostate-specific antigen. Crit Rev Oncol Hematol 2004;50:

13 5 TANI Prostat kanseri tanısında PRM, serum PSA ölçümü ve transrektal ultrasonografi (TRUS) kullanılan yöntemlerdir. Tanı cerrahi örneklerde, prostat biyopsi parçalarında veya ince iğne aspirasyonlarında adenokarsinomun görülmesiyle konulur. Histopatolojik değerlendirme tümörü derecelendirmeye olanak sağlar. Ultrason klavuzluğunda sistematik olarak çok sayıda biyopsi alınması, parmakla veya ultrasonik değerlendirmede şüpheli bulunan alanlardan biyopsi alınmasından çok daha fazla kanser tanısı koydurmaktadır. 5.1 Parmakla rektal muayene (PRM) Prostatın periferal zonunda yerleşmiş olan tümörler 0,2ml veya daha büyük olduğunda PRM ile tespit edilebilmektedir. Pozitif PRM nin kansere dönüşme riski büyük oranda PSA ya bağlıdır. Tablo 2: PSA değeri ve PKa riski PSAng/mL PPV (Kanser için) 0-1 % % % % % 69 PPV = pozitif prediktif değer; PSA = prostat-spesifik antijen. 5.2 Prostat Spesifik Antijen (PSA) PSA ölçümü PKa tanısında değişimlere yol açmıştır. PSA yalnızca prostatın epitelyal hücreleri tarafından salınan kallikrein benzeri serin proteazdır. Pratik kullanımda organa özgü olmasına rağmen kansere özgü değildir ve benign prostat hiperplazisi, prostatit ve benzeri malign olmayan durumlarda da yükselebilir. PSA seviyesi şüpheli PKa durumlarında bağımsız bir değişken olarak PRM ve TRUS dan daha iyi bir öngörücüdür. Günümüzde birçok ticari PSA ölçüm kiti kullanılmasına karşın uluslararası yaygın bir standart bulunmamaktadır. PKa tanısında Prostatik Asit Fosfataz (PAP) gibi diğer tümör belirleyicilerinin PSA ile birlikte kullanıldıklarında hiçbir ek katkıları yoktur. Yüksek PKa riskini gösteren PSA eşiğinin belirlenmesi gerekmektedir. PSA değerleri 3-6 ng/ml olan erkeklerin 7 yıllık kümülatif takiplerinde % 34 oranında PKa tanısı konulurken, 6-10 ng/ml olanlarda bu oran %44 ve 10ng/ml üzerinde olanlarda ise %71 düzeyindedir. Palpabl olmayan PKa ların tanısı serum PSA seviyelerine bağlıdır. Uluslararası kabul edilmiş bir eşik değer olmamakla birlikte 4ng/ml üzerindeki PSA değeri birçok çalışmada kullanılmıştır. Yaşları arasında olan erkeklerde, PSA 3-4ng/ml arasında iken PKa tanısı %13,2 oranında konulur ve bunların büyük çoğunluğu klinik olarak anlamlı tümörlerdir. Daha yüksek kanser yakalama oranları nedeniyle daha düşük eşik değerleri bazı yazarlar tarafından önerilmektedir. Amerikan koruma çalışmaları düşük PSA seviyelerinde de erkeklerde PKa bulunma riski olduğunu göstermiştir. Plasebo bacağındaki 2950 erkekteki PSA seviyesine göre PKa gelişme riski tablo-3 te gösterilmiştir. Biyopsi sırasındaki yaş aralığı dir.

14 Tablo 3: Düşük PSA değerlerindeki PKa riski PSA (ng/ml) PKa riski % % % % % 26.9 PSA = prostat-spesifik antijen. PSA eşiğinin düşürülmesi, doğası gereği hayatı tehdit etmeyecek olan önemsiz kanserlerin yakalamasından kaçınma gibi önemli bir durumla yüzleştirmiştir. Klinik olarak önemli fakat palpe edilemeyen PKa ları yakalayacak PSA eşik değeri için henüz yeterli veri bulunmamaktadır. PSA değerinin aşağıda belirtilen modifikasyonları erken evre prostat kanseri tanısı koymada PSA nın özgünlüğünü artırmak için tanımlanmıştır; PSA yoğunluğu Transizyonel bölge (zon) PSA yoğunluğu Yaşa-özgün referans aralıkları Moleküler PSA formları PSA hızı PSA katlanma zamanı Tüm bu modifikasyonlar ara PSA değerlerinde (4-10ng/ml) PKa ile prostatın benign hastalıklarını ayırmada yardımcıdır. Fikir birliğine ulaşılmamış olmakla beraber bu uygulamalar günlük kullanımda yer almaktadır. Evre T1c normal PRM ve TRUS bulguları olduğu halde sadece PSA yüksekliği nedeniyle biyopsi yapılan hastaları tanımlamaktadır. Bu tümör evresinin Avrupalı hastalarda klinik durumu ve patolojik uyumu değerlendirildiğinde %11-26 oranında önemsiz kanser görülmekte buna karşın %18-49 oranında lokal hastalık saptanmaktadır. 5.3 Transrektal Ultrasonografi (TRUS) PKa ların TRUS da görünüm özellikleri farklılık gösterebilir. Prostatın periferal bölgesinde hipoekoik alan gibi klasik bir resim her zaman görülmeyebilir. Birçok kanserin izoekoik ve sadece sistematik biyopsi ile tanınabilir olduğu vurgulanmalıdır. Ellis ve arkadaşları yakaladıkları PKa larda %37,6 oranında izoekoik prostat alanlarından olduğunu belirtmişlerdir. Birkaç erken tarama çalışmasında da benzer sonuçlar bildirilmiştir. TRUS un PKa tanısında iki potansiyel önemi vardır; 1. Malignite şüpheli odakları belirlemek 2. Prostat biyopsinin doğruluğunu arttırmak Kontrol amacıyla başvuran kişilerde TRUS fizik muayeneye göre %50 daha fazla PKa yakalamaktadır. Buna karşın PKa nın ultrasonografik görüntüsü değişkendir ve oldukça küçük oranda PSA ve PRM normal iken PKa tanısı koydurmaktadır. Bu yüzden, gri skala TRUS un esas rolü sistematik örnekleme yapmak için biyopsiye rehberlik etmektir.

15 5.4 PRM, PSA, TRUS ve PKa arasındaki ilişki Toplum taramalarında tanı araçlarının çeşitli kombinasyonlarının pozitif öngörü değeri %20-80 arasında değişmektedir. Bu üç tanı aracından herhangi birisinde anormal bulgu elde edildiğinde pozitif biyopsi oranı %6-25, ikisinde anormallik olduğunda %18-60 ve üçünde anormallik saptandığında pozitif sonuç elde edilmesi %56-72 düzeyine ulaşmaktadır Prostat Biyopsileri Parmak klavuzluğunda yapılan ince iğne aspirasyonu, tanı ve tümörün sitolojik derecelendirilmesine minimal komplikasyon riski ile olanak sağlamaktadır. Buna karşın, bu yöntemle elde edilen sonuçların tutarlı olabilmesi için deneyimli sitolog gereksinimi vardır ve yöntem İskandinav ülkeleri dışında yaygın kullanılmamaktadır. Ultrason eşliğinde transrektal 18G iğne ile alınan biyopsi örneklerinin histopatolojik değerlendirmesi standart metot haline gelmiştir. Antibiyotik profilaksisi kullanıldığında çok sayıda doku örnekleri düşük komplikasyon riski ile alınabilmektedir. Lezyon yönelik biyopsiler palpabl bir lezyon ve yüksek PSA varlığında kullanılabilinir. Doppler ultrason kontrastına göre hedeflenmiş biyopsilerde sistematik biyopsilere benzer oranda kanser yakalama sonuçları elde edilmiştir, fakat bu metot henüz yaygın kabul görmüş değildir (kanıt seviyesi 2b). Erken çalışmalar örnek alınan odak sayısı azaldığında kanser yakalama oranlarının da azaldığını göstermektedir. Sadece PSA>10ng/ml ile birlikte palpabl bir lezyonu olanlarda direkt lezyona yönelik yapılan birkaç biyopsi ile kabul edilebilir bir tanı koyma yüzdesine erişilmektedir. Diğer hastalar için daha fazla örnekleme (daha fazla kor) önerilmektedir. Hodge tarafından tarif edilen sekstant biyopsiler bu durum için kullanılmıştır. Daha sonra standart sekstant biyopsilerin yerine daha iyi PKa yakalama oranları nedeniyle yanlamasına sekstant biyopsiler almıştır. Bu biyopsi tarzında erken PKa nın daha sık bulunduğu periferal zonun posterolateral yüzü de korlar arasına dahil edilmiştir. PKa yakalamak için gerekli ideal biyopsi örneği sayısı tartışmalıdır. Birkaç çalışmada ilk biyopside artan doku örneği sayısı ile kanser yakalama oranları değerlendirildi. Neredeyse tamamında Hodge tarafından tanımlanan standart 6 odak biyopsiye nazaran daha yüksek oranda kanser yakalandı. Örnek olarak Eskew ve arkadaşları, 13 ila 18 odak biyopsi alınan beş bölge yöntermi ile standart orta-lob 6 odak biyopsilerine kıyasla %35 daha fazla kanser tanısı koydular (36). Kanser bulunma olasılığının %2 veya daha az sıklıkta olduğu bilinen transizyonel zonun ilk biyopside yer almaması gerektiğini çalışmalarda açık olarak görülmektedir (37, 38). Ayrıca kanserlerin büyük bir çoğunluğu da yanlamasına 6 odak biyopsilerde yer alan prostatın uzak-yan orta lob bölgesinde saptanmıştır. Bu da biyopsilerin yönünün de en az örneklenen odak sayısı kadar önemli olduğunu göstermektedir. Eğer ilk biyopsi negatif is tekrar biyopsiler önerilebilir. İlk biyopsisi negatif olanlarda ikinci biyopsilerinde %10-35 oranında kanser yakalanabilir (39-41). Yüksek dereceli intraepiteliyal neoplazi (PIN) veya atipik küçük asiner proliferasyon (ASAP) varlığında prostatta aynı anda kanser bulunma olasılığı % olduğu için tekrar biyopsi şarttır (42-43). Djavan ve arkadaşları iki kez yapılan biyopsilerin klinik önemli birçok kanseri tespit ettiğini bildirmişlerdir (41). Hastalarda tekrarlanan biyopsilerle kanser saptanmasına devam edilmektir. Bugün, elimizde tekrar biyopsi yapılması gerektiği durumlarda kullanılacak ispatlanmış bir biyopsi şeması yoktur (kanıt seviyesi 3). İderek artan sayıda erkeğin iki veya daha fazla tekrarlanan sayıda tekrarlayan yaygın biyopsi örneklemesine maruz kalması klinik uygulamada daha fazla analjezi ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Birçok çeşit yöntem değerlendirildiğinde, kolay uygulanması ve en iyi komplikasyon oranları ile periprostatik lokal anestezik enjeksiyonu en etkili yöntem olarak

16 görünmektedir. Plasebo veya intrarektal lokal anestezik jel ile karşılaştırıldığı23 çalışmanın yirmisinde periprostatik injeksiyonun daha iyi sonuçlar verdiği bulunmuştur (45-67) (kanıt seviyesi 1a). 5.6 KAYNAKLAR 1. Gerber GS, Chodak GW. Routine screening for cancer of the prostate. J Natl Cancer Inst 1991;83: Hodge KK, McNeal JE, Terris MK, Stamey TA. Random systematic versus directed ultrasound guided transrectal core biopsies of the prostate. J Urol 1989;142:71-74, discussion Ellis WJ, Chetner MP, Preston SD, Brawer MK. Diagnosis of prostatic carcinoma: the yield of serum prostate specific antigen, digital rectal examination and transrectal ultrasonography. J Urol 1994;152: Carvalhal GF, Smith DS, Mager DE, Catalona WJ. Digital rectal examination for detecting prostate cancer at prostate specific antigen levels of 4 ng/ml or less. J Urol 1999;161: Eastham JA, May R, Robertson JL, Sartor O, Kattan MW. Development of a nomogram that predicts the probability of a positive prostate biopsy in men with an abnormal digital rectal examination and a prostate-specific antigen between 0 and 4 ng/ml. Urology 1999;54: Catalona WJ, Richie JP, Ahmann FR, Hudson MA, Scardino PT, Flanigan RC, dekernion JB, Ratliff TL, Kavoussi LR, Dalkin BL, Waters WB, MacFarlane MT, Southwick PC. Comparison of digital rectal examination and serum prostate specific antigen (PSA) in the early detection of prostate cancer: results of a multicentre clinical trial of 6,630 men. J Urol 1994;151: Polascik TJ, Oesterling JE, Partin AW. Prostate specific antigen: a decade of discovery what we have learned and where are we going. J Urol 1999;162: Semjonow A, Brandt B, Oberpenning F, Roth S, Hertle L. Discordance of assay methods creates pitfalls for the interpretation of prostate-specific antigen values. Prostate Suppl 1996;7: Wirth MP, Frohmuller HG. Prostate-specific antigen and prostatic acid phosphatase in the detection of early prostate cancer and the prediction of regional lymph node metastases. Eur Urol 1992;22:27-32.

17 Catalona WJ, Smith DS, Ratliff TL, Dodds KM, Coplen DE, Yuan JJ, Petros JA, Andriole GL. Measurement of prostate-specific antigen in serum as a screening test for prostate cancer. N Engl J Med 1991;324: Aus G, Becker C, Franzén S, Lilja H, Lodding P, Hugosson J. Cumulative prostate cancer risk assessment with the aid of the free-to-total prostate specific antigen ratio. Eur Urol 2004;45: Lodding P, Aus G, Bergdahl S, Frosing R, Lilja H, Pihl CG, Hugosson J. Characteristics of screening detected prostate cancer in men 50 to 66 years old with 3 to 4 ng/ml. Prostate specific antigen. J Urol 1998;159: Horninger W, Reissigl A, Rogatsch H, Volgger H, Studen M, Klocker H, Bartsch G. Prostate cancer screening in the Tyrol, Austria: experience and results. Eur J Cancer 2000;36: Thompson IM, Pauler DK, Goodman PJ, Tangen CM, Lucia MS, Parnes HL, Minasian LM, Ford LG, Lippman SM, Crawford ED, Crowley JJ, Coltman CA Jr. Prevalence of prostate cancer among men with a prostate-specific antigen level < or =4.0 ng per milliliter. N Engl J Med 2004;350: Stamey TA, Freiha FS, McNeal JE, Redwine EA, Whittemore AS, Schmid H-P. Localized prostate cancer. Relationship of tumour volume to clinical significance for treatment of prostate cancer. Cancer 1993;71(3 Suppl): Benson MC, Whang IS, Pantuck A, Ring K, Kaplan SA, Olsson CA, Cooner WH. Prostate specific antigen density: a means of distinguishing benign prostatic hypertrophy and prostate cancer. J Urol 1992;147: Zlotta AR, Djavan B, Marberger M, Schulman CC. Prostate specific antigen of the transition zone: a new parameter for prostate cancer prediction. J Urol 1997;157: Oesterling JE, Jacobsen SJ, Chute CG, Guess HA, Girman CJ, Panser LA, Lieber MM. Serum prostate specific antigen in a community-based population of healthy men. Establishment of age-specific reference ranges. JAMA 1993;270: Catalona WC, Smith DS, Wolfert RL, Wang TJ, Rittenhouse HG, Ratliff TL, Nadler RB. Evaluation of percentage of free serum prostate-specific antigen to improve specificity of prostate cancer screening.

18 JAMA 1995;274: Okihara K, Cheli CD, Partin AW, Fritche HA, Chan DW, Sokoll LJ, Brawer MK, Schwartz MK, Vessella RL, Loughlin KR, Johnston DA, Babaian RJ. Comparative analysis of complexed prostate specific antigen, free prostate specific antigen and their ratio in detecting prostate cancer. J Urol 2002;167: , discussion Huber PR, Schmid H-P, Mattarelli G, Strittmatter B, van Steenbrugge GJ, Maurer A. Serum free prostate specific antigen: isoenzymes in benign hyperplasia and cancer of the prostate. Prostate 1995;27: Carter HB, Pearson JD, Metter EJ, Brant LJ, Chan DW, Andres R, Fozard JL, Walsh PC. Longitudinal evaluation of prostate-specific antigen levels in men with and without prostate disease. JAMA 1992;267: Schmid H-P, McNeal JE, Stamey TA. Observations on the doubling time of prostate cancer. The use of serial prostate-specific antigen in patients with untreated disease as a measure of increasing cancer volume. Cancer 1993;71: Elgamal AA, Van Poppel HP, Van de Voorde WM, Van Dorpe JA, Oyen RH, Baert LV. Impalpable, invisible stage T1c prostate cancer: characteristics and clinical relevance in 100 radical prostatectomy specimens a different view. J Urol 1997;157: Lee F, Torp-Pedersen ST, Siders DB, Littrup PJ, McLeary RD. Transrectal ultrasound in the diagnosis and staging of prostate cancer. Radiology 1989;170: Gustavsson O, Norming U, Almgard LE, Fredriksson A, Gustavsson G, Harvig B, Nyman CR. Diagnostic methods in the detection of prostate cancer: a study of a randomly selected population of 2,400 men. J Urol 1992;148: Mettlin C, Murphy GP, Babaian RJ, Chesley A, Kane RA, Littrup PJ, Mostofi FK, Ray PS, Shanberg AM, Toi A. The results of a five-year early prostate cancer detection intervention. Investigators of the American Cancer Society National Prostate Cancer Detection Project. Cancer 1996;77: Jones WT, Resnick Ml. Prostate ultrasound in screening, diagnosis and staging of prostate cancer.

19 Probl Urol 1990;4: Esposti PL, Elman A, Norlen H. Complications of transrectal aspiration biopsy of the prostate. Scand J Urol Nephrol 1975;9: Aus G, Ahlgren G, Bergdahl S, Hugosson J. Infection after transrectal core biopsies of the prostate - risk factors and antibiotic prophylaxis. Br J Urol 1996;77: Collins GN, Lloyd SN, Hehir M, McKelvie GB. Multiple transrectal ultrasound-guided biopsies - true morbidity and patient acceptance. Br J Urol 1993;71: Frauscher F, Klauser A, Volgger H, Halpern EJ, Pallwein L, Steiner H, Schuster A, Horninger W, Rogatsch H, Bartsch G. Comparison of contrast enhanced color Doppler targeted biopsy with conventional systematic biopsy: impact on prostate cancer detection. J Urol 2002;167: Aus G, Ahlgren G, Hugosson J, Pedersen KV, Rensfeldt K, Soderberg R. Diagnosis of prostate cancer: optimal number of prostate biopsies related to serum prostate-specific antigen and findings on digital rectal examination. Scand J Urol Nephrol 1997;31: Stamey TA. Making the most out of six systemic sextant biopsies. Urology 1995;45: Aus G, Bergdahl S, Hugosson J, Lodding P, Pihl CG, Pileblad E. Outcome of laterally directed sextant biopsies of the prostate in screened males aged years. Implications for sampling order. Eur Urol 2001;139: , discussion Eskew LA, Bare RL, McCullough DL. Systemic 5 region prostate biopsy is superior to sextant method for diagnosing carcinoma of the prostate. J Urol 1997;157: , discussion Morote J, Lopez M, Encabo G, de Torres I. Value of routine transition zone biopsies in patients undergoing ultrasound-guided sextant biopsies for the first time. Eur Urol 1999;35: Terris MK, Pham TQ, Issa MM, Kabalin JN. Routine transition zone and seminal vesicle biopsies in all patients undergoing transrectal ultrasound guided prostate biopsies are not indicated. J Urol 1997;157: Applewhite JC, Matlaga BR, McCullough DL. Results of the 5 region prostate biopsy method:

20 the repeat biopsy population. J Urol 2002;168: Roehrborn CG, Pickers GJ, Sanders JS. Diagnostic yield of repeated transrectal ultrasound-guided biopsies stratified by specific histopathologic diagnosis and prostate specific antigen levels. Urology 1996;47: Djavan B, Ravery V, Zlotta A, Dobronski P, Dobrovits M, Fakhari M, Seitz C, Susani M, Borkowski A, Boccon-Gibod L, Schulman CC, Marberger M. Prospective evaluation of prostate cancer detected on biopsies 1,2,3 and 4; when should we stop? J Urol 2001;166: Zlotta AR, Raviv G, Schulman CC. Clinical prognostic criteria for later diagnosis of prostate carcinoma patients with initial isolated prostatic intraepithelial neoplasia. Eur Urol 1996;30: Haggman MJ, Macoska JA, Wojno KJ, Oesterling JE. The relationship between prostatic intraepithelial neoplasia and prostate cancer: critical issues. J Urol 1997;158: Hong YM, Lai FC, Chon CH, McNeal JE, Presti JC Jr. Impact of prior biopsy scheme on pathologic features of cancers detected on repeat biopsies. Urol Oncol 2004;22: Alavi AS, Soloway MS, Vaidya A, Lynne CM, Gheiler EL. Local anesthesia for ultrasound guided prostate biopsy: a prospective randomized trial comparing 2 methods. J Urol 2001;166: Stirling BN, Shockley KF, Carothers GG, Maatman TJ. Pain perception during transrectal ultrasound guided prostate needle biopsy: an objective analysis of local anesthesia use. Prostate Cancer Prostatic Dis 2002;5: Lynn NN, Collins GN, Brown SC, O Reilly PH. Periprostatic nerve block gives better analgesia for prostatic biopsy. BJU Int 2002;90: Rodriguez A, Kyriakou G, Leray E, Lobel B, Guille F. Prospective study comparing two methods of anesthesia for prostate biopsies: apex periprostatic nerve block versus intrarectal lidocaine gel: review of the literature. Eur Urol 2003;44: Adamakis I, Mitropoulos D, Haritopoulos K, Alamanis C, Stravodimos K, Giannopoulos A. Pain during transrectal ultrasonography guided prostate biopsy: a randomized prospective trial comparing