Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Ö retim Üyesi

Transkript

1 I Prof. Dr. Mehmet Bahtiyar Kocaeli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ticaret Hukuku Ö retim Üyesi Ticari flletme Hukuku Ders Notlar Soru Örnekleri Gözden Geçirilmifl 6. Bas

2 II Yay n No : 1837 Hukuk Dizisi : 832 ISBN Bas - Ekim STANBUL Copyright Bu kitab n bu bas s için Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask -Cilt Kapak Tasar m : Beta Bas m A.fi. : Kahraman Ofset Ba c lar/ stanbul (0-212) : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) Fax: (0-212) betakitap@betakitap.com

3 III De erli Hocam; Prof. Dr. Hayri DOMAN Ç e Sayg yla

4 IV

5 V ALTINCI BASIYA ÖNSÖZ Daha önceki bas lar büyük ilgiyle karfl lanan ve k sa sürede tükenen bu ders notlar m z gözden geçirilmifl, yaz ve rakam hatalar düzeltilmifl, ayr ca mevzuattaki de ifliklikler ifllenmifltir. Yard mlar ndan dolay, Arfl. Gör. Levent B ÇER, Arfl. Gör. Mehmet fiua ve Beta Bas m Yay m A.fi. nin de erli çal flan Gülgonca ÇARPIK a teflekkür ediyorum. Ö rencilerimize ve temel bilgiler edinmek isteyen herkese yararl olmas dile iyle. Ca alo lu, ÜÇÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ lk iki bas s k sa sürede ve ilgiyle karfl lanan bu mütevazi kitapç n üçüncü bas s n n yap lmas, bize mutluluk vermektedir. Bu bas da, mevzuatta ve içtihatlarda meydana gelen önemli baz de iflikliklere de inilmifl, küçük eklemeler yap lm flt r. Mevzuat de iflikliklerinin de erlendirilmesinde ve yaz hatalar n n düzeltilmesindeki yard mlar ndan dolay, YTÜ. ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Ticaret Hukuku Araflt rma Görevlisi Gökmen GÜNDO DU ya müteflekkirim. Yararl olmas dile iyle. Mutlukent,

6 VI

7 VII ÖNSÖZ Ticaret Hukuku, Hukuk Fakülteleri d fl nda, Siyasal ve ktisadi ve dari Bilimler gibi birçok fakültede ve çeflitli bölümlerde okutulmaktad r. Ö rencilerim, derslerde anlatt klar m bir kitap ya da en az ndan ders notu haline getirmem için uzun süredir ve srarl biçimde benden talepte bulunmaktayd lar. Do rusu, uzun vadede böyle bir niyetim de vard. Ö rencili imde sayg de er Hocam Prof. Dr. Erdo an MORO LU nun anlatt ve uygulamadan örneklerle süsledi i dersleri büyük bir dikkatle izler ve özenle notlar al rd m. Akademisyen olduktan sonra da, sürekli de iflik kitaplar karfl laflt rarak ders anlatmaya ve ö rendiklerimi, en k sa ve kal c biçimde aktarmaya gayret ettim. Elimde mevcut k sa özetler ile düzenli not tutan ö rencilerimin yazd klar n gözden geçirmek, derslerde s kl kla sorulan sorular ve gereken konularda eklemeler yapmak suretiyle bu ders notlar n haz rlad m. Böylece, Kamu Yönetimi, ktisat, flletme, Çal flma Ekonomisi, Uluslararas liflkiler ve benzeri bölüm ö rencilerinin do rudan yararlanabilecekleri bu çal flman n ortaya ç kt n düflünüyorum. Ayr ca, Hukuk Fakültelerindeki ö rencilerimizin de, as l ders kitab olarak de ilse bile, bir tekrar veya s nava haz rl k kayna olarak kitapç ktan yararlanmalar n da sa lamak istedim. Bu amaçla, kolay anlafl l r, örnekli, teorik ayr nt lardan uzak, ilgili baz Yarg tay kararlar n da içeren derli toplu bir bilgi sunmaya çal flt m. Ö rencilerimizin gerek fakültede, gerek daha sonraki meslek yaflant s nda sürekli karfl laflt klar s navlar düflünerek, kitapç n sonuna baz soru örnekleri ekledim. Klasik, test ve uygulama tipinde soru ve s nav örnekleri seçerek, kitapç a, tüm s navlara haz rl k için bir çal flma kayna niteli i de kazand rmay amaçlad m.

8 VIII Her çal flmada rastlanabilece i gibi, ilk bas olmas n n da etkisiyle, kitapç kta baz eksik ve noksanlar bulunabilir. Fakat öneri, elefltiri ve katk lar do rultusunda hep daha iyisini ortaya koyma çabas sürecektir. Baflta ö rencilerimiz ve temel bilgiler edinmek isteyen herkes için yarar sa lad ölçüde, çal flma amac na ulaflm fl say lacakt r. K ymetli Evrak Hukuku ve fiirketler Hukuku notlar m z da ayn amaç ve yöntemle ilk f rsatta yay na haz r hale getirmeye çal flaca m. Birlikte olabildi imiz s n rl zamandan çal flmalar m için hep taviz veren sevgili eflim Av. Ayla BAHT YAR ve o lum Eren Kutay a, desteklerinden dolay aile büyüklerime ve baflta Prof. Dr. Erdo an MORO LU olmak üzere hocalar ma sonsuz minnettar m. Ayr ca, kitabç n oluflmas ndaki yard mlar ndan dolay, ö rencim Semra SATIR a, anabilim dal m za yeni kat lan de erli araflt rma görevlisi Ayd n ÇEL K e ve sevgili sekreterimiz Gülsen KOÇER e, yay m içtenlikle üstlenen BETA Bas m Yay m Da t m Afi nin tüm mensuplar na, özellikle Say n Rahmi ARIKAN ile Gülgonca ASLANYILMAZ a ve Yeter fiah N e de teflekkür ediyorum. Bu mütevazi çal flmay, Ticaret Hukuku nun büyük üstad Say n Prof. Dr. Hayri DOMAN Ç e en derin sayg lar mla ithaf ediyorum. Kendilerinden ö renci s fat yla ders alm fl de ilim; ancak akademisyen s fat mla çok fley ö rendim. Bana sürekli destek sa lay p, hep özendirici olmufllard r. Zat alileri ad na yay nlanan arma anlara makale vermem nasip olamad için büyük mahcubiyet ve üzüntü duymufltum. Böylece, sayg de er Hocaya karfl minnet ve flükran borcumu bir nebze olsun ödemifl say laca m düflünüyor; kendilerine sa l kl ve mutlu nice y llar diliyorum. Mutlukent, 15 Ocak 2003 Doç. Dr. Mehmet BAHT YAR

9 IX Ç NDEK LER BEfi NC BASIYA ÖNSÖZ...V ÖNSÖZ...VII KISALTMALAR...XXI 1. G R fi...1 I. T CARET VE T CARET HUKUKU...1 II. T CARET HUKUKUNUN ÖZELL KLER VE MEDEN HUKUKTAN BA IMSIZLI I SORUNU...2 III.T CARET HUKUKUNUN MEDEN HUKUK VE BORÇLAR HUKUKU LE L fik S...6 IV.T CARET HUKUKU - EKONOM HUKUKU AYRIMI...7 V. T CARET HUKUKUNUN UYGULANMA ALANINA L fik N S STEMLER...8 A. Sübjektif Sistem...8 B. Objektif Sistem...9 C. Karma Sistem...9 D. Modern Sistem (Ticari flletme Sistemi)...9 VI.ÜLKEM ZDE T CARET HUKUKUNUN DÜZENLEN fi, KISA TAR HÇES VE MEVZUATI T CAR filetme...14 I. T CAR filetmen N TANIMI VE UNSURLARI...14 A. Gelir Sa lama Amac n n Bulunmas...15 B. Devaml l k...16 C. Esnaf Faaliyeti S n rlar n Aflma...16

10 X D. Ba ms zl k...18 II. T CAR filetme TÜRLER...19 A. Ticarethane...19 B. Fabrika...20 C. Ticari flekilde iflletilen di er müesseseler...21 III. T CAR filetmen N MALVARLI I...21 A. Maddi Unsurlar...22 B. Gayri Maddi Unsurlar...22 IV. T CAR filetmede MERKEZ VE fiube...25 A. Merkez ve fiube Kavramlar le fiubenin Unsurlar ç liflkide Ba ml l k D fl liflkilerde Ba ms zl k Yer ve Yönetim Ayr l...26 B. Bir Yerin fiube Say lmas n n Sonuçlar Ticaret siciline tescil yeri aç s ndan Ticaret ünvan aç s ndan Temsil yetkisinin s n rland r lmas aç s ndan flletmenin devrinde kapsam aç s ndan Yetkili mahkeme ve icra dairesi aç s ndan Çekin cirosu aç s ndan...28 V. T CAR filetme LE LG L ÖNEML BAZI HUKUK OLAY VE filemler...28 A. Ticari flletmenin Devri Ve Birleflmesi Genel Olarak BK. 179 Uyar nca Devrin Koflullar Devir Alman n Sonuçlar...31 B. Ticari flletme Rehni Genel Olarak Rehnin Taraflar...33

11 XI 3. Rehnin Kapsam Rehnin Kurulmas Ticari flletme Rehninin Sonuçlar Rehnin Sona Ermesi...38 C. Ticari flletmenin Miras Yoluyla Geçmesi T CAR fi VE SONUÇLARI...40 I. AD fi - T CAR fi AYRIMININ ÖNEM...40 II. T CAR fi N ÖLÇÜTLER...41 A. TTK'da Düzenlenen fller...41 B. Bir Ticari flletmeyi lgilendiren fller...41 C. Ticari fl Karinesi...42 D. Taraflardan Birisi çin Ticari Olan Sözleflmeler...43 III. T CAR filere BA LI SONUÇLAR...44 A. Ticari fllerde Teselsül Karinesi (Müteselsil Borçluluk Kural )...44 B. Ticari fllerde Faiz Faiz Hakk nda Mevzuat Faiz Türleri...46 a. Niteli i Aç s ndan Faiz...46 aa. Kapital (Anapara) Faizi...46 bb. Temerrüt Faizi...46 cc. Tazminat Faizi...47 b. Kayna Aç s ndan Faiz...47 aa. Kanuni Faiz...47 bb. Akdi ( radi) Faiz...47 c. Hesaplanmas Aç s ndan Faiz...48 aa. Basit Faiz...48 bb. Bileflik Faiz...48

12 XII 3. Ticari fllerde Faizin Özellikleri...48 a. Kararlaflt r lmam fl olsa bile faiz istenebilmesi...48 b. Bileflik faizin istisnaen geçerli olmas...48 c. Daha yüksek oranda temerrüt faizi istenebilmesi Faiz Oranlar...49 a. Kapital Faizi Oran...49 b. Temerrüt Faizi Oran...50 c. Yabanc Para Borçlar nda Faiz Oran...52 C. Ticari fllerde Zamanafl m Süreleri...52 D. En Yüksek S n r Aflan fllemlerin Hukuki Durumu T CAR HÜKÜMLER...55 I. GENEL OLARAK...55 II. T CAR fie UYGULANACAK HÜKÜMLER N SIRASI...55 A. Emredici Hükümler...55 B. Sözleflme Hükümleri...56 C. Yedek Ticari Hükümler...56 D. Ticari Örf ve Adet...56 E. Genel Hükümler T CAR YARGI...58 I. GENEL OLARAK...58 II. T CAR DAVALAR...58 A. Mutlak Ticari Davalar TTK. 4/I, bent 1-6'da Say lan Hususlardan Do an Hukuk Davalar Özel Kanun Hükümleri Gere i Ticari Say lan Davalar...60

13 XIII B. Havale, Vedia ve Telif Haklar ndan Do an ve Bir Ticari flletmeyi lgilendiren Davalar...60 C. Her ki Taraf çin Ticari Say lan Hususlardan Do an (Nispi Ticari) Davalar...61 III.T CAR DAVALARIN GÖRÜLECE MAHKEMELER...62 A. Özel Hüküm Bulunmas...62 B. Özel Hüküm Bulunmamas...63 IV.T CAR DAVALARDA SPAT...65 V. T CAR DAVALARDA UYGULANACAK USUL TAC R SIFATI VE TAC R OLMANIN SONUÇLARI...67 I. TAC R SIFATININ KAZANILMASI...67 A. Gerçek Kiflilerde Tacir S fat n n Kazan lmas Bir Ticari flletmenin Mevcut Olmas flletmenin Çal flt r lmas flletmenin Kendi Ad na Çal flt r lmas Tacir S fat Yönünden Özellik Gösteren Durumlar...69 a. Ticaret yapmas yasak veya izne/ruhsata ba l olanlar...69 b. Mümeyyiz küçük ve k s tl lar...70 c. Evli Kad nlar...70 B. Tüzel Kiflilerde Tacir S fat n n Kazan lmas Ticaret fiirketleri Dernekler/Vak flar Kamu Tüzel Kiflilerine Ait flletmeler...72 C. Donatma fltiraki...74 II. TAC R SIFATININ KAYBED LMES...74 III. TAC R OLMANIN HÜKÜM VE SONUÇLARI...74 A. flasa Tabi Olma...75

14 XIV B. Ticaret Siciline Kaydolma...76 C. Odalara ve Birliklere Kay t Olma...76 D. Ticaret Ünvan Seçme ve Kullanma Zorunlulu u...76 E. Ticari fl Karinesine Tabi Olma...77 F. Ticari Örf ve Adetlere Tabi Olma...77 G. Ticari Defterler Tutma...77 H. Basiretli Bir fladam Gibi Davranma...77 I. Ücret ve Faiz steme Hakk Ücret ve Cezai fiart n Azalt lmas n steyememe...79 K. Fatura Düzenleme...80 L. Fatura ve Teyit Mektubuna tiraz Etme...80 M. Her ki Taraf n Tacir Olmas na Ba l Özel Hükümler Bir tak m ihbar ve ihtarlar n geçerli olabilmesi için flekle uyma zorunlulu u Hapis hakk n kullanmada kolayl ktan yararlanma Ticari sat fl ve trampalarda özel hükümlere tabi olma...83 a. K s m K s m Yerine Getirilen Sözleflmelerde Al c n n Haklar...83 b. Al c n n Alacakl S fat yla Temerrüdü Halinde Sat c n n Mal n Sat fl n steme Hakk...84 c. Mal n Ay pl Olmas Halinde Al c n n Yükümlülükleri...85 IV. ESNAFLAR HAKKINDA DA UYGULANACAK OLAN T CAR HÜKÜMLER T CARET ÜNVANI, filetme ADI VE MARKA...88 I. GENEL OLARAK...88 II. T CARET ÜNVANI...88

15 XV A. Ticaret Ünvan n n Oluflturulmas ndaki Sistemler..88 B. Ticaret Ünvan n n Oluflturulmas Çekirdek K s m...89 a. Gerçek kifli tacir...89 b. Adi flirket...89 c. Ticaret fiirketleri...90 d. Dernek ve Di er Tüzel kifliler...91 e. Donatma fltiraki Ek K sm...91 C. Ticaret Ünvan Seçme ve Kullanma Zorunlulu u..92 D. Ünvan n De iflmesi veya De iflikliklerden Etkilenmemesi...93 E. Ünvan Kullanma Hakk...93 F. Ünvan n Korunmas...93 III. filetme ADI...93 IV. MARKA...94 A. Genel Olarak...94 B. Markan n Tan m ve fllevleri Reklam ifllevi Garanti ifllevi Kaynak belirtme ifllevi...96 C. Marka Türleri Nitelikleri Aç s ndan Kullananlar Aç s ndan...96 D. Markan n Benzer Kavramlardan Ay rdedilmesi Co rafi flaretlerden Ticaret Ünvan ve flletme Ad ndan...98 E. Marka Kullan lmas nda Sistemler...98 F. Markan n Tescili Marka Korumas ndan Yararlanacak Kifliler...98

16 XVI 2. Marka Tescilinde Red Nedenleri Tescil Aflamalar a. Baflvuru b. nceleme c. Üçüncü Kiflilerin Görüflleri ve tirazlar d. Tescil G. Marka Tescilinin Sonuçlar H. Marka ile lgili Hukuki fllemler Devir Rehin Haciz Lisans I. Tescili Markaya Tecavüz ve Markan n Korunmas Hukuki Yapt r mlar Haks z Rekabet Davalar le Koruma Cezai Yapt r mlar Markan n Hükümsüzlü ü K. Marka Hakk n n Sona Ermesi HAKSIZ REKABET I. GENEL OLARAK II. HAKSIZ REKABET N TANIMI VE UNSURLARI III. BAfiLICA HAKSIZ REKABET ÖRNEKLER IV. HAKSIZ REKABET N YAPTIRIMLARI A. Hukuki yapt r mlar Aç labilecek Davalar Davac S fat Daval S fat Zamanafl m Hükmün Üçüncü Kiflilere Etkisi B. Cezai yapt r mlar...118

17 XVII 9. T CAR DEFTERLER I. DEFTERLER N YARARI VE HUKUK ÖNEM II. DEFTER TUTMA YÜKÜMÜNE TAB OLANLAR III. T CAR DEFTERLER N TÜRLER A. Gerçek Kifli Tacirlerce Tutulmas Zorunlu Olanlar smen Say lm fl (Belirli) Defterler smen Say lmam fl (Belirsiz) Defterler B. Tüzel Kifli Tacirlerce Tutulmas Zorunlu Olanlar smen Say lm fl (Belirli) Defterler smen Say lmam fl (Belirsiz) Defterler C. Tüzel Kiflili i Bulunmayan flletmelerce Tutulmas Zorunlu Olanlar smen Say lm fl (Belirli) Defterler smen Say lmam fl (Belirsiz) Defterler IV. T CAR DEFTER VE BELGELER N SAKLANMASI V. T CAR DEFTERLER N DEL L OLMA N TEL A. Sahibi Aleyhine Delil Olmas B. Sahibi Lehine Delil Olmas V. T CAR DEFTERLER N TESL M VE BRAZI A. Teslim B. braz T CARET S C L I. GENEL OLARAK S C L VE ÖRGÜTLENMES II. S C LE KAYDI GEREKL HUSUSLAR III. S C L filemler IV. S C L filemler N N YAPILMASI, NCELEME VE T RAZ A. fllemlerin Yap lmas...131

18 XVIII B. nceleme C. ncelemenin Sonuçlanmas ve tiraz V. S C L N AÇIKLI I VE ETK LER A. Ticaret Sicilinin Aç kl ve Do rulu u B. Kurucu ya da Aç klay c Etki C. Olumlu ya da Olumsuz Etki TAC R YARDIMCILARI I. GENEL OLARAK II. BA IMLI YARDIMCILAR A. Ticari Temsilci Tan m ve Öngörülüfl Amac Atanmas Temsil Yetkisinin Kapsam ve S n rlar a. Kanunda belirtilen s n rlamalar b. Tacirin iradesinden do an s n rlamalar c. Yard mc l k niteli inden do an s n rlamalar Temsil Yetkisinin Sona Erme Nedenleri B. Ticari Vekil Tan m Atanmas Temsil Yetkisinin Kapsam ve S n rland r lmas C. Seyyar Tüccar Memuru Tan m Atanmas Temsil Yetkisinin Kapsam ve S n rland r lmas Ticari Vekil ve Seyyar Tüccar Memurunun Temsil Yetkisinin Sona Ermesi...143

19 XIX III. BA IMSIZ YARDIMCILAR A. Acente Tan m,türleri ve Uygulanacak Hükümler Acentelik Sözleflmesinin Unsurlar Acenteli in Benzer Sözleflmelerden Ay rdedilmesi a. Tellall ktan b. Komisyondan c. Tek Sat c l ktan d. Franchisingten Acentenin Borçlar Acentenin Haklar Acentenin Temsil Yetkisi ve Kapsam Acenteli in Sona Ermesi, Sonuçlar ve Zamanafl m Acentelik Hükümlerine Tabi Kifliler B. Ticaret flleri Tellal Genel Olarak Tan m Ve Unsurlar Borçlar Haklar Tellall n Son Bulmas C. Komisyoncu Tan m ve Unsurlar Komisyoncunun Borçlar Komisyoncunun Haklar Komisyonculu un Son Bulmas ve Zamanafl m D. Tafl ma flleri Komisyoncusu Tan m ve Unsurlar Borçlar...161

20 XX 3. Haklar Tafl ma flleri Komisyoncusunun Sorumlulu u Zamanafl m CAR HESAP I. TANIMI VE filev II. CAR HESABA GEÇ R LEB LECEK ALACAKLAR..165 III. CAR HESABIN filey fi VE SÜRELER IV. BAK YEN N KABULÜ V. BAK YEN N HACZ VI. CAR HESABIN SONA ERMES EK (SORU ÖRNEKLER ) I. KLAS K SORULAR (75 Adet) II. TEST SORULARI (44 Adet) III. UYGULAMA SORULARI (22 Adet) ÖNER LEN KAYNAKLAR...209

21 XXI KISALTMALAR BanK : Bankac l k Kanunu BK. : Borçlar Kanunu BKKKK : Banka Kartlar ve Kredi Kartlar Kanunu bkz. : bak n z E. : Esas no. FK. : Kanuni Faiz ve Temerrüt Faizine liflkin Kanun FSEK. : Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu GM. : Genel Müdürlü ü HD. : Hukuk Dairesi HGK. : Hukuk Genel Kurulu HSYK : Hakimler ve Savc lar Yüksek Kurulu HUMK. : Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu DT. : ktisadi Devlet Teflekkülü K. : cra ve flas Kanunu K. : Karar No Karfl. : karfl laflt r n z KHK. : Kanun Hükmünde Kararname K K. : Kamu ktisadi Kuruluflu K T. : Kamu ktisadi Teflebbüsü KoopK. : Kooperatifler Kanunu m. : madde MK. : Türk Medeni Kanunu RG. : Resmi Gazete

22 XXII s. : sayfa SerPK. : Sermaye Piyasas Kanunu T. : Tarih TD. : Ticaret Dairesi T GEM : Tar m flletmeleri Genel Müdürlü ü T RK : Ticari flletme Rehni Kanunu TKHK : Tüketicinin Korunmas Hakk nda Kanun TOBB : Türkiye Odalar ve Borsalar Birli i TPE : Türk Patent Enstitüsü TST : Ticaret Sicili Tüzü ü TTK : Türk Ticaret Kanunu TTSG : Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi vb. : ve benzeri vd. : ve devam VUK. : Vergi Usul Kanunu