T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BURDUR İLİ TAHIL YETİŞTİRİLEN TOPRAKLARIN VERİMLİLİK DURUMLARININ BELİRLENMESİ

Transkript

1 T.C. SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ BURDUR İLİ TAHIL YETİŞTİRİLEN TOPRAKLARIN VERİMLİLİK DURUMLARININ BELİRLENMESİ Ahmet DOĞAN Danışman Prof. Dr. İbrahim ERDAL YÜKSEK LİSANS TEZİ TOPRAK BİLİMİ VE BİTKİ BESLEME ANABİLİM DALI ISPARTA

2 2018 [Ahmet DOĞAN]

3 TEZ ONAYI Ahmet DOGAN tarafından hazırlanan "Burdur İli Tahıl Yetiştirilen Toprakların Verimlilik Durumlarının Belirlenmesi" adlı tez çalışması aşağıdaki jüri üyeleri önünde Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Anabilim Dalı'nda YÜKSEK LİSANS TEZİ olarak başarı ile savunulmuştur. ' Danışman Prof. Dr. İbrahim ERDAL Süleyman Demirel Üniversitesi Jüri Üyesi Prof. Dr. Figen ERASLAN İNAL Süleyman Demirel Üniversitesi Jüri :Üyesi Yrd. Doç. Dr. Yakup ÇIKILI Düzce Üniversitesi Enstitü Müdürü Prof. Dr. Yasin TUNCER

4 TAAHHÜTNAME Bu tezin akademik ve etik kurallara uygun olarak yazıldığını ve kullanılan tüm literatür bilgilerinin referans gösterilerek tezde yer aldığını beyan ederim. Ahmet DOĞAN

5 İÇİNDEKİLER sayfa İÇİNDEKİLER... i ÖZET... ii ABSTRACT... iii TEŞEKKÜR... iv ŞEKİLLER DİZİNİ... v ÇİZELGELER DİZİNİ... vi SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ... vii 1. GİRİŞ KAYNAK ÖZETLERİ MATERYAL VE YÖNTEM Burdur İlinin Coğrafi Yapısı Bölgenin İklimi Bölgenin Arazi Kullanım Durumu Toprak Örneklerinin Alındığı Yerler ve Koordinatları Toprak Örneklerinin Alınması ve Toprak Analizleri Toprak reaksiyonu Elektriksel iletkenlik Toprak tekstürü Organik madde Kireç Bitkiye yarayışlı fosfor Alınabilir kalsiyum ve magnezyu Alınabilir potasyum Bitkiye yarayışlı demir, bakır, mangan ve çinko Analiz sonuçlarını değerlendirilmesi ve sınıflandırılması ARAŞTIRMA BULGULARI Toprakların ph Durumu Toprakların EC İçerikleri Toprakların Tekstürü Toprakların OM İçerikleri Toprakların CaCO 3 İçerikleri Toprakların Bitkiye Yarayışlı P İçerikleri Toprakların Alınabilir Ca İçerikleri Toprakların Alınabilir Mg İçerikleri Toprakların Alınabilir K İçerikleri Toprakların Bitkiye Yarayışlı Mn İçerikleri Toprakların Bitkiye Yarayışlı Fe İçerikleri Toprakların Bitkiye Yarayışlı Zn İçerikleri Toprakların Bitkiye Yarayışlı Cu İçerikleri TARTIŞMA VE SONUÇLAR KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ i

6 ÖZET Yüksek Lisans Tezi BURDUR İLİ TAHIL YETİŞTİRİLEN TOPRAKLARIN VERİMLİLİK DURUMLARININ BELİRLENMESİ Ahmet DOĞAN Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. İbrahim ERDAL Bu tez çalışmasında, Burdur ilinde tahıl yetiştiriciliği yapılan toprakların verimlilik durumlarının bazı fiziksel ve kimyasal analizlerle belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu amaçla yöreyi temsil edecek şekilde 10 ilçeden (Ağlasun, Merkez ilçe, Bucak, Çavdır Çeltikçi, Gölhisar, Karamanlı, Kemer, Tefenni ve Yeşilova) 97 toprak örneği alınmış ve toprakların ph, elektriksel iletkenlik (EC), kireç (CaCO 3 ), bünye (tekstür), organik madde (OM), alınabilir kalsiyum (Ca), potasyum (K) ve magnezyum (Mg), bitkiye yarayışlı fosfor (P), demir (Fe), bakır (Cu), mangan (Mn) ve çinko (Zn) analizleri yapılmıştır. Analizler sonucunda elde edilen veriler sınır değerlerle karşılaştırılmış ve toprak örnekleri alınan bölgenin verimlilik durumları belirlenmeye çalışılmıştır. Elde edilen verilere göre bölge topraklarının, %100 ünün düşük EC, %11 inin nötr, %89 unun hafif alkali olduğu, %6 sı kireçli, %47 si orta kireçli, %12 si fazla kireçli, %35 i çok fazla kireçli olarak hesaplanmıştır. Bölge topraklarının bünyesine bakıldığında %1 i siltli killi tın, %3 ü kumlu tın, %7 si siltli tın, %9 u kumlu killi tın, %19 u tınlı, %29 u killi tın ve %32 si killi olarak bulunmuştur. Organik madde bakımından analizleri yapılan toprakların %15 inin çok az, %55 inin az, %26 sının orta, %3 ünün iyi ve %1 inin yüksek olduğu bulunmuştur. Bölge topraklarının bitkiye yarayışlı P içerikleri bakımından %3 ünün az, %59 unun yeterli, %35 inin fazla, %3 ünün çok fazla olduğu ve bitkiye yarayışlı P içerikleri bakımından iyi durumda olduğu görülmüştür. Toprakların sadece % 7 sinin alınabilir K bakımından yetersiz ve % 93 ünün ise yeterli olduğu gözlenmiştir. Topraklarda alınabilir Ca, Mg ve bitkiye yarayışlı bakır eksikliğine rastlanmazken, yüzde 40, 56 ve 89 unda sırasıyla bitkiye yarayışlı F, Zn ve Mn eksikliği olduğu belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Burdur, Tahıl toprakları, Toprak analizleri, Verimlilik. 2018, 59 sayfa ii

7 ABSTRACT M.Sc. Thesis DETERMINATION OF NUTRITIONAL STATUS OF CEREAL CULTURED SOILS IN BURDUR CITY Ahmet DOĞAN Süleyman Demirel University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Soil Science and Plant Nutrition Supervisor: Prof. Dr. İbrahim ERDAL In this study, it was aimed to determine the fertility status of cereal soils in Burdur district by means of some chemical and physical analysis. For this purpose, 97 soils were taken from the different district (Ağlasun, Centra District, Bucak, Çavdır Çeltikçi, Gölhisar, Karamanlı, Kemer, Tefenni and Yeşilova) of Burdur region. On the soils, ph, electrical conductivity (EC), lime (CaCO3), texture and organic matter (OM) and available calcium (Ca), potassium (K) magnesium (Mg) phosphorus (P), iron (Fe), Copper (Cu), manganase (Mn), and Zinc,(Zn) analysis were made. Analysis resuls were compared with the standart values to determine soil fertility status. According to results, it was seen that 32 % of the soil is clayey, 29 % of the soil is clayey-loamy, 19 % of the soil is loamy, 9 % of the soil is sandy-clayey-loam, 7% of the soil is silty-clay, 3% of the soil is sandy- loam and 1 % of the soil is siltyclayey- loam. All soils are low EC, 11 % of the soils are neutral and 89 % of the soils is moderate alkaline. 6 percent of the soils is limy, 47 percent has moderate lime, 12 percent of the soils has high lime, and 35 percent of the soils has quite high lime content. 15 percent of the soils contain very little organic matter, 55 % of the soils contain little, 26% of the soils contain moderate and 4% of the soils contain sufficient and high organic matter. If an evaluation was made in terms of available nutrient concentrations, it was seen that 3 % of the soil had lower, 59% of the soil had sufficient and 35 % of the soil had high, 3 % of the soil contains very high phosphorus. Only 7% of the soils deficient in terms of available K and 93 % of the soil are sufficient. There is not calcium, magnesium and cupper deficiency in the soils. 40, 56 and 89 percent of the soils have demir, zinc and manganese deficiency, respectively. Key words: Burdur, cereal soil, soil analysis, fertility 2018, 59 pages iii

8 TEŞEKKÜR Bu araştırma için beni yönlendiren, karşılaştığım zorlukları bilgi ve tecrübesi ile aşmamda yardımcı olan ve her konuda benden yardımlarını esirgemeyen değerli Danışman Hocam Prof. Dr. İbrahim ERDAL a teşekkürlerimi sunarım. Laboratuvar çalışmalarımda ve analizlerimde beni yönlendiren Arş. Gör. Pelin ALABOZ ve Arş. Gör. Enise SUKUŞU na, arazi çalışmalarımda yardımlarını esirgemeyen Süleyman Demirel Üniversitesi Bitki Koruma Bölümü nden Arş. Gör. Fatma Gül GÖZE ÖZDEMİR e, araştırmanın yürütülmesinde maddi ve manevi yardımlarını gördüğüm Prof. Dr. Ali COŞKAN a, teşekkür ederim. Tezimin gerçekleşmesinde 4880-YL1-17 numaralı proje ile maddi destek sağlayan BAP a teşekkür ederim. Tezimin her aşamasında beni yalnız bırakmayan aileme sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım. Ahmet DOĞAN ISPARTA, 2018 iv

9 ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa Şekil 3.1. Burdur il sınırı ve örnekleme noktaları Şekil 4.1. Toprakların ph durumlarının oransal dağılımı (%) Şekil 4.2. Toprakların EC içeriklerinin oransal dağılımı (%) Şekil 4.3. Toprakların bünyelerinin oransal dağılımı (%) Şekil 4.4. Toprakların OM içeriklerinin oransal dağılımı (%) Şekil 4.5. Toprakların CaCO 3 içeriklerinin oransal dağılımı (%) Şekil 4.6. Toprakların P içeriklerinin oransal dağılımı (%) Şekil 4.7. Toprakların Ca içeriklerinin oransal dağılımı (%) Şekil 4.8. Toprakların Mg içeriklerinin oransal dağılımı (%) Şekil 4.9. Toprakların K içeriklerinin oransal dağılımı (%) Şekil Toprakların Mn içeriklerinin oransal dağılımı (%) Şekil Toprakların Fe içeriklerinin oransal dağılımı (%) Şekil Toprakların Zn içeriklerinin oransal dağılımı (%) Şekil Toprakların Cu içeriklerinin oransal dağılımı (%) v

10 ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa Çizelge 3.1. Ağlasun ve Merkez ilçe örnekleme noktaları koordinatları Çizelge 3.2. Bucak ve Çavdır ilçeleri örnekleme noktaları koordinatları Çizelge 3.3. Çeltikçi ve Gölhisar ilçeleri örnekleme noktaları koordinatları Çizelge 3.4. Karamanlı ve Kemer ilçeleri örnekleme noktaları koordinatları Çizelge 3.5. Tefenni ve Yeşilova ilçeleri örnekleme noktaları koordinatları Çizelge 3.6. Toprak analiz sonuçları için sınır değerler Çizelge 3.7. Toprak bünye sınıfları Çizelge 4.1. Burdur ili tahıl toprakların ph durumu Çizelge 4.2. Burdur ili tahıl toprakların EC içerikleri Çizelge 4.3. Burdur ili tahıl toprakların bünyeleri Çizelge 4.4. Burdur ili tahıl toprakların OM içerikleri (%) Çizelge 4.5. Burdur ili tahıl toprakların CaCO 3 içerikleri (%) Çizelge 4.6. Burdur ili tahıl toprakların P içerikleri (mg kg -1 ) Çizelge 4.7. Burdur ili tahıl toprakların Ca içerikleri (mg kg -1 ) Çizelge 4.8. Burdur ili tahıl toprakların Mg içerikleri (mg kg -1 ) Çizelge 4.9. Burdur ili tahıl toprakların K içerikleri (mg kg -1 ) Çizelge Burdur ili tahıl toprakların Mn içerikleri (mg kg -1 ) Çizelge Burdur ili tahıl toprakların Fe içerikleri (mg kg -1 ) Çizelge Burdur ili tahıl toprakların Zn içerikleri (mg kg -1 ) Çizelge Burdur ili tahıl toprakların Cu içerikleri (mg kg -1 ) vi

11 SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ B Bor C Karbon CaCO 3 Kireç Ca Kalsiyum cm Santimetre Cu Bakır ds Desi siemens EC Elektriksel iletkenlik FAO Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü Fe Demir g Gram ha Hektar K Potasyum KDK Katyon değişim kapasitesi kg Kilogram K 2 O Potasyum oksit km 2 Kilometre kare M Molar Mg Magnezyum mg Miligram mm Milimetre Mn Mangan N Azot OM Organik madde P Fosfor ph Toprak reaksiyonu ppm Milyonda bir birim P 2 O 5 Difosfor penta oksit S Kükürt Zn Çinko % Yüzde C Derece Santigrat µs Mikro siemens vii

12 1. GİRİŞ İnsanoğlu yerleşik hayata geçmesinden ve tarımın başlamasından sonra dünya nüfusu her geçen yıl artmış buna karşın tarım arazilerinin bilinçsiz kullanımı ve kentleşme kullanılabilir tarım arazilerinin azalmasına neden olmuştur. Giderek azalan tarım alanlarının bilinçsiz ve yanlış kullanımı var olan alanların da verimsizleşmesine sebep olmuştur. Bunların başlıca nedenleri bilinçsiz sulama, yanlış gübreleme, arazilerin yanlış değerlendirilmesi, gereğinden fazla kimyasal gübre kullanımı, iklim değişiklikleri gibi olumsuzluklardır. Bu durum, birim alandan maksimum verim alınması ve tarım arazilerinin dikkatli kullanılmasını zorunlu kılmıştır. Tarım topraklarını korumak ve verimliliğini sürdürülebilir kılmak gelecek için önemli bir öncelik olmuştur. Eğer bu topraklar korunmaz ise verimlilikleri zamanla giderek azalacaktır (Hermanson vd., 2000). Birim alanda verimliliği arttırabilmek için her türlü tarımsal üretimin temelini oluşturan toprakların etkin ve sürdürülebilir kullanımı için toprağın temel verimlilik özelliklerinin bilinmesi öncelikli konuların başında yer almaktadır. Sürdürülebilir tarımsal bir faaliyet verimli bir toprak ile ayrılmaz bir bütündür. Toprak kalitesini anlamak demek, mevcut optimal fonksiyonları ile gelecekteki kullanımları için bozulmasını önlemede toprağı okumak ve yönetmek demektir (Doran vd., 1996). Tarım topraklarının temel özelliklerinin belirlenerek, bu özelliklere göre hangi kullanım türlerine uygun olduklarının değerlendirilmesi modern tarım için bir zorunluluk olmaktadır. Bitkisel üretimde temel amaç, kaliteli ve verimli ürün almaktır. Bitki gelişimi çevre, toprak ve bitki faktörleri gibi çeşitli faktörlerin kontrolü altındadır. Bu nedenle sayılan bu faktörlerin bilinmesi sağlıklı bir bitki gelişimi, en uygun verim ve kaliteli ürün elde edilebilmesi açısından son derece önemlidir. Bitki yetiştirme ortamı olarak toprak, son derece karmaşık bir yapı olup verimlilik kapasitesi birçok faktöre bağlı olarak değişebilmektedir. Toprakların bitkiye yarayışlı besin elementi sağlama kapasitesi; toprak ph sı, kireç, organik madde, bünye, tuz içeriği, katyon değişim kapasitesi, bitkiye yarayışlı besin maddesi içeriği gibi toprak ve çevre etmenleri ile yakından ilgilidir. Bunlardan biri ya da daha fazlasının eksikliğinin olması veya dengeli miktarlarda bulunmamaları antagonistik etkiye sebep olacağı gibi, bitki gelişimini olumsuz yönde etkileyebilmekte ve elde edilen ürünlerin miktar ve kalitesini bozabilmektedir. Bir alanda, bitkisel üretimde bulunmadan önce, mutlaka 1

13 yukarıda belirtilen özelliklerin belirlenmeli ve buna göre bitki deseni seçilmelidir. Kurulmuş bahçelerde de bu özelliklere göre bir besleme programlarının hazırlanması son derece önemlidir. Çünkü yapılacak olan program, gübreleme şekli, cinsi ve miktarına göre değişiklik gösterebilir. Toprak ve bitki analizlerine dayanmayan gübreleme programları, ya tümüyle ya da kısmen başarısızlığa uğramaya adaydır. Bu durum emek sarfiyatına, kaynak israfına ve bunun yanında çevresel etkiler alanında olumsuzluğa sebep olmaktadır (Küçükyumuk ve Erdal, 2008). Toprak analizleri, bitkilerin beslenme durumlarının ve besin elementi gereksinimlerinin belirlenmesinde sıklıkla başvurulan yöntemlerden birisidir. Genel olarak herhangi bir çözücüyle çözeltiye alınan besin maddeleri, çeşitli yollarla belirlenmekte ve elde edilen sonuca göre bitkilerin beslenme programları hazırlanmaktadır. Gübrelemenin başarılı olması için, bitkilerin ihtiyaç duydukları bitki besin maddesi miktarları ile toprakların besin maddesi sağlama kapasitelerinin çok iyi bir şekilde belirlenmiş olması gereklidir. Toprakların besin elementi sağlama kapasiteleri, çeşitli faktörlerin kontrolü altındadır. Bitkiler tarafından alınabilir besin elementlerinin belirlenmesinde kullanılan toprak test yöntemlerindeki temel amaç, o toprakta yetiştirilecek olan bitkilerin kökleriyle alabilecekleri besin elementini, çeşitli çözücülerle çözeltiye almaktır. Aynı toprakta yetişmiş olmalarına rağmen, bitkilerin topraktaki besin maddesinden yararlanma kapasiteleri değişebilir. Bu durumda, seçilen toprak analiz sonuçlarının bitki analizleriyle kontrol edilmesi, kullanılacak yöntemin uygunluğunun ölçülmesinde önemli bir yoldur ( Erdal ve Boydak, 2011). Bitkisel üretimde kaliteli ve yüksek verim elde etmek için, bitki besin elementlerinin bitkide yeterli düzeyde olması gerekmektedir. Bitki besin elementlerinin yeterliliğini sağlamak için dengeli ve planlı bir gübreleme yapılmalıdır. Aşırı veya yetersiz gübreleme verimi düşürdüğü gibi bitkisel ürünlerin özelliklerini de etkiler (Çopur ve Katkat, 1992; Karaman, 1995). Tarımsal üretimde verim üzerine etki eden en önemli faktörlerin başında toprak verimliliği gelmektedir. Bazı durumlarda besin maddesinin fazlalığı veya noksanlığı bitkiler tarafından diğer besin maddelerinin alınımını etkiler. Yapılacak olan gübrelemeden bitkinin en iyi şekilde faydalanması için toprakların fiziksel ve kimyasal özelliklerinin analizlerle belirlenmesi çok önemlidir (Çimrin ve Boysan, 2006). Yapılan analizler sonucunda uygulanacak gübrelerin çeşidi, miktarı, zamanı ve şekli gibi faktörler daha iyi sonuçların elde edilmesini 2

14 sağlayacaktır. Bitkisel üretimde verim ve kalitenin artırılması bölgesel koşullara uygun anaç, tarımsal mücadele, sulama ve benzeri kültürel önlemlerin yanı sıra çevreyle ilgili koşullara uyumlu gübreleme ile gerçekleşecektir. Gerek toprak özelliklerinin etkisi ile ve gerekse bitki ıslahındaki gelişmeler nedeni ile yüksek verimli çeşitlerin bulunması topraklara bazı makro ve mikro elementlerin verilmesi gerektiğini ortaya koymuştur (Çakmak vd. 1996). Bitkisel üretimde yetiştirilecek bitki göz önüne alınarak bitkiye gerekli besin maddelerinin en uygun dozda verilmesi önerilmektedir. Yapılan çalışmalarda besin elementince yetersiz bir toprağa ihtiyaç duyduğu miktardan fazla gübre verilince alınan verim, besin elementince zengin bir toprağa bitki ihtiyacı kadar gübre verilince alınan verimden azdır. Bitki besin elementlerinin bitkiler tarafından alınmaları, bitkideki fonksiyonları ve bitki bünyesindeki hareketlilikleri bitkiden bitkiye farklılık göstereceği için söz konusu elementlerin noksanlık ve toksisite belirtileri de bu özelliklere bağlı olarak değişecektir (Yıldız, 2004). Dengesiz beslenme bitkilerin hastalık ve zararlılara karşı duyarlılığını önemli ölçüde etkiler. Yapılan çok sayıdaki araştırmada, bitkilerin beslenmesi ile bitki hastalık ve zararlıları arasında önemli ilişkiler saptanmıştır. Bu olumsuzlukları ortadan kaldırmak için toprak analizleriyle toprakların bitkilere besin sağlama güçleri ve yetersizlikleri belirlenip gübreleme yolu ile giderilebilmektedir (Güneş vd., 2000). Yapılan bu çalışmada, Burdur ili merkez ve ilçelerinde tahıl yetiştirciliği yapılan toprakların verimlilik durumlarının toprak analizleriyle belirlenmesi amaçlanmıştır. 3

15 2. KAYNAK ÖZETLERİ Kuştutan vd. (2017), Manisa ilinin en büyük bağ alanı ve üzüm üretimini gerçekleştiren ilçesi olan Alaşehir de yetiştirilen Superior Seedless üzüm çeşidinin beslenme durumunu belirlemek amacı ile yapılan çalışmada, toprak analiz sonuçlarını şu şekilde bulunmuştur. Toprak örneklerinin bünyesi killi-tın ile tınlı bünye arasında değişmekte olup %70 inin tınlı bünyeye sahip olduğu, toprak örneklerinin ph sının hafif alkalinden kuvvetli alkaline kadar değişmekle beraber %70 inin hafif alkalin ve %30 unun kuvvetli alkalin karakterli olduğu ve örneklerin tamamının organik maddece noksanlık gösterdiği belirtilmiştir. Bağ topraklarını, tuz değerleri yönünden sınırlayıcı olduğu, toplam azot yönünden örneklerin tamamının düşük sınıfında yer aldığı belirtilmiş, yaklaşık %60 ı kireçli olan topraklarda, alınabilir fosforun %30 unun düşük, %30 unun orta, %20 sinin yüksek ve %20 sinin çok yüksek olduğunu bildirmişlerdir. Alınabilir potasyumun %20 sinin çok düşük, %30 unun düşük ve %50 sinin orta düzeyde olduğunu bulunmuşlardır. Alınabilir magnezyumun %10 unun düşük, %20 sinin orta, %50 sinin yüksek ve %20 sinin çok yüksek düzeyde olduğu, alınabilir kalsiyumun %30 unun düşük, %20 sinin orta ve %50 sinin yüksek düzeyde olduğu, alınabilir çinko örneklerin tamamında düşük; alınabilir demir örneklerin %20 sinde yeterli, alınabilir mangan ve bakır ise örneklerin tamamında yeterli düzeyde olduğu tespit etmişlerdir. Toprak özelliklerine ait besin elementi kapsamları arasında önemli ilişkiler olduğu belirtilmiştir. Çataklı Havzası nın doğu yakasında çay (Camellia sinensis L.) tarımı yapılan toprakların bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri ile besin elementleri durumlarının belirlenmesi amacıyla yapılan çalışmada, çalışma alanından farklı eğim, yükseklik ve fizyografik ünite olmak üzere 16 noktadan yüzey ve yüzey altı toplam 32 toprak örneği alınmıştır. Bu toprakların fiziksel ve kimyasal özelliklerinin yanında verimlilik analizlerini içeren 16 farklı parametre analiz edilmiş ve elde edilen sonuçların tanımlayıcı istatiksel hesaplamaları yapılmıştır. Çalışma alanı yüzey topraklarının kum, kil ve silt miktarı sırasıyla yaklaşık %28-77, %7-46 ve %14-34; yüzey altı kum, kil ve silt miktarı sırasıyla yaklaşık %4-81, %6-41 ve %12-34 olarak bulunmuştur. Yüzey ve yüzey altı için baskın bünye sınıfı kumlu tın olarak belirlenmiştir. Çalışmada yüzey topraklarının ph ları arasında, yüzey altı topraklarının ph ları ise arasındadır. Toprakların organik madde 4

16 düzeylerini yüzeyde yaklaşık % , yüzey altında ise yaklaşık % arasında olduğu belirlenmiştir. Toprakların makro besin elementleri olarak adlandırılan azot, fosfor ve potasyum içeriklerinde, genellikle yetersizlikler belirlenmiş olmasına karşılık; mikro besin elementlerinden bakır ve demir içeriklerinde bir problem bulunmazken, çinko ve mangan içeriklerinde yetersizlikler olduğu bulgusuna varılmıştır (Saygın vd., 2017). Ülkemizde Van salebi olarak bilinen bazı karasal orkide türlerinin de bulunduğu Anacamptis, Cephalanthera, Dactylorhiza, Orchis ve Ophrys cinslerine ait on iki orkide türünün yetiştiği toprakların bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri belirlenmiştir. Analizler sonucunda topraklarda; kum: %15-58, silt: %18-66, kil: % ; ph: ; tuz: ds m -1 ; kireç: % ; organik madde: % ; azot (N): % değerleri arasında bulunmuştur. Bitkiye yarayışlı besin elementleri yaklaşık; fosfor: 6-18 ppm; potasyum: ppm; sodyum: ppm; magnezyum: ppm; demir: ppm; bakır: 1-5 ppm; mangan: ppm ve çinko: ppm olarak belirlenmiştir (Çığ ve Yılmaz, 2015). Artvin yöresinde yonca tarımı yapılan toprakların bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerini incelemek ve bitki besleme ile ilgili sorunlarını belirlemek amacıyla yürütülen bir çalışmada, 78 adet toprak örneği kullanılmıştır. Toprak örneklerinde, bünye, ph, EC, kireç, organik madde, alınabilir P, toplam N, ekstrakte edilebilir K, Ca, Mg, Na, B, Fe, Cu, Zn ve Mn analizleri yapılmış ve analiz sonuçları sınır değerleri ile karşılaştırılarak değerlendirilmiştir. Elde edilen bulgulara göre; yonca tarımı yapılan toprakların genel olarak killi tın, tın, kumlu killi tın ve kumlu tın bünyeye sahip, yaklaşık %55 i nötr reaksiyonlu, %59 u az kireçli olduğu ve tuzluluk probleminin olmadığı belirlenmiştir. Büyük çoğunluğu yeterli düzeyde organik madde ve toplam N içeren toprakların, yaklaşık %59 unda alınabilir P, %40 ında ekstrakte edilebilir K yetersiz bulunmuştur. Toprakların ekstrakte edilebilir Ca, Mg ve Na içerikleri sırasıyla mg kg -1, mg kg -1 ve mg kg -1 arasında değişmekte olup, ekstrakte edilebilir Fe, Cu ve Zn yönünden yonca topraklarının yeterli düzeyde olduğu saptanmıştır. İncelenen toprakların yaklaşık %46 sında ekstrakte edilebilir B, %16 sında ise ekstrakte edilebilir Mn noksanlığı görülmüştür (Özyazıcı vd., 2013a). 5

17 Özyazıcı vd. (2013b), Doğu Karadeniz Bölgesinde yaygın olarak yer alan Kırmızı- Sarı Podzolik toprakların temel bazı karakteristik özellikleri ve verimlilik durumunu belirlemek amacıyla yaptıkları bir çalışmada, alanı temsilen 370 adet toprak örneği almış ve bu örneklerin bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerini belirlemişlerdir. Araştırma sonuçlarına göre topraklar genellikle killi tın, kumlu killi tın, kumlu tın ve tın tekstürlü olup, düşük ph değerlerine sahip olduğu, bazı toprak örnekleri az veya önemsiz düzeyde kalsiyum karbonat içerdiklerini ama bölgede tuzluluk sorunu olmadığını belirtmişlerdir. Araştırma sonucunda, alınabilir P, ekstrakte edilebilir K ve Ca yönünden toprak örneklerinin çoğunluğunun yetersiz düzeyde olduğunu belirlemişlerdir. Toprakların toplam N, ekstrakte edilebilir Mg, Na, Fe, Cu ve Mn kapsamlarının yeterli ve yüksek düzeyde olduğunu, organik madde yönünden %70 i yüksek durumda olan toprakların, ekstrakte edilebilir Zn yönünden noksanlık gösterebilir durumda olduğunu belirtmişlerdir. Marmara Bölgesi nde tarım yapılan toprakların tamamını tanımlayacak şekilde yapılan bir çalışmada; 0-20 cm derinlikten toprak örnekleri alınmış ve alınan toprak örneklerinde verimlilik analizleri ve bitkiye yarayışlı makro ve mikro besin element analizleri yapılmıştır. Toprak analiz sonuçları belli ölçütlere göre sınıflandırılarak, besin maddelerinin eksiklik, yeterlilik veya fazlalık seviyeleri belirlenmiştir. Yapılan analizler sonucunda, Marmara Bölgesi tarım arazilerinin genel olarak killi tınlı, hafif alkali karakterli, organik madde bakımından az, tuzsuz ve az kireçli topraklar olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca azot bakımından çok fakir ve fakir, yarayışlı potasyum, kalsiyum ve magnezyum bakımından ise fazla sınıfında bulunmuştur. Bölge topraklarının %47 sinde fosfor noksanlığı görülürken, %53 ünde fosfor fazlalığı görülmektedir. Demir ve bakır içerikleri yeterli düzeyde iken, çinko ve mangan içeriklerinin ise az olduğu tespit edilmiştir (Taşova ve Akın, 2013) Bursa ili alüviyal büyük toprak grubu tarım topaklarının verimlilik durumlarının ortaya konması ve potansiyel beslenme sorunlarını saptamak amacıyla yapılan araştırmada, toprakların genel olarak orta bünyeli, hafif alkali, az ve orta düzeyde kireçli olduğu belirlenmiştir. Aynı araştırmada toprakların yaklaşık %43 ünün organik madde, %46 sının N, %10 unun P ve %20 sinin kükürt (S), yaklaşık %43 ünün Zn ve %90 ının Mn bakımından yetersiz olduğu belirlenmiştir. Buna 6

18 karşılık toprakların %23 ünde K, %43 ünde Ca, %73 ünde Mg, %50 sinde bitkiye yarayışlı P, %90 ında F ve örneklerin tamamında C yeter düzeyde bulunmuştur (Turan vd. 2010). Tüfenkci vd. (2009), Van ili bağlarının beslenme durumlarının belirlenmesi için toplam altı köyde 10 farklı üzüm bağında 11 üzüm çeşidi üzerinde yapılan çalışmada toprak numunesi almış ve bazı analizler yapmışlardır. Yapılan analiz sonucunda; bağ topraklarının %60 ının kumlu killi tın bünyeli olduğu, tümünde tuz sorununun olmadığı, %60 ının organik madde içeriğinin düşük, %40 ının az kireçli, %50 sinin orta düzeyde kireçli olduğu, %60 ının toplam N yönünden, %40 ının yarayışlı P yönünden fakir olduğu ve %50 sinde alınabilir Zn yönünden noksanlık bulunduğu saptanmışlardır. Buna karşılık K, Ca, Mg, Fe, Mn ve Cu oranlarının tüm örnekler için yeterli düzeyde olduğunu tespit etmişlerdir. Bursa ili Kahverengi Orman büyük toprak grubu topraklarının verimlilik durumunu belirlemek amacıyla yürütülen bir araştırmada, toprakların genellikle killi tın, kumlu killi tın ve kil tekstürlü, nötr ya da hafif alkali reaksiyonlu olduğu, farklı oranlarda kireç kapsayan toprak örneklerinin çoğunlukla kireç bakımından zengin ve tuzluluk sorununun bulunmadığı belirlenmiştir. Araştırma sonucunda, toprakların toplam N, alınabilir Zn kapsamlarının genellikle orta düzeyde olduğu, toprakların değişebilir K ve Fe kapsamlarının yeterli, değişebilir Ca ve Mg ile alınabilir Mn ve Cu miktarlarının yüksek düzeyde olduğu ve toprakların yaklaşık %60 nda yetersiz organik madde bulunduğu tespit edilmiştir (Tümsavaş ve Aksoy, 2009). Bursa yöresi Rendzina büyük toprak grubu topraklarında yapılan bir araştırmada; toprakların genellikle kil tekstürlü, nötr ve hafif alkalin ph da, değişik miktarlarda kireç içerdikleri ve herhangi bir tuzluluk sorunlarının olmadığı belirlenmiştir. Toprakların toplam N, yarayışlı P ve Zn besin maddesi içeriklerinin orta düzeyde, değişebilir K ve Fe içerikleri yönünden yeterli, değişebilir Ca ve Mg ile alınabilir Mn ve Cu açısından oldukça yüksek olduğu, toprakların yaklaşık %92 sinde organik madde içeriğinin yetersiz düzeyde olduğu belirlenmiştir (Tümsavaş ve Aksoy, 2008). Isparta yöresinde bulunan gül bahçelerinin beslenme durumlarının toprak ve yaprak analizleriyle belirlenmesi amacıyla yürütülen bir çalışmada, altı farklı bölgeden, 7

19 toplam 60 bahçe olmak üzere toprak örnekleri alınmış ve bazı fiziksel ve kimyasal analizleri yapılmıştır. Toprak analiz sonuçlarına göre; bahçelerin tamamında organik madde, Mg ve Mn nin yetersiz düzeyde olduğu, P ve Fe miktarlarının yüksek seviyede olduğu, K, Ca ve Cu nun ise yeter sınırlar arasında oldukları belirlenmiştir (Küçükyumuk ve Erdal, 2008). Çanakkale ye bağlı Eceabat ilçesi tarım topraklarının verimlilik durumlarını belirlemek amacıyla yapılan bir çalışmada; araştırma alanını temsil edebilecek şekilde 116 toprak örneği alınmıştır. Çalışmada, örneklerin bazı fiziksel ve kimyasal analizleri yapılmıştır. Elde edilen verilere göre; toprakların kireç içerikleri farklı olup tuzsuz, hafif alkali, düşük organik madde ve yüksek K içeriğine sahip oldukları görülmüştür. Toprakların yarısının P, yaklaşık %83 ünün Zn ve %58 inin Mn içeriklerinin yetersiz düzeyde olduğu bulunmuştur. Toprakların yaklaşık %90 ının kalsiyum içeriği, %99 unun bakır içeriği ve tamamının magnezyum ve demir içeriklerinin yeterli olduğu görülmüştür (Parlak vd., 2008), Karlıdağ ve Güleryüz (2008), Malatya ilindeki Hacıhaliloğlu kayısı çeşidiyle tesis edilmiş bakımlı, bakımsız ve yaşlı bahçelerin yaprak ve toprak analizlerine dayalı beslenme düzeylerini belirlemek amacıyla 2002 ve 2003 yıllarında yürüttükleri çalışmada; üç bahçe gurubu toprağında da N, P, Mn ve Zn nin yetersiz ve K, Ca, Mg, Cu ve Fe yeterli düzeylerde olduğunu belirtmişlerdir. Yaprak örneklerinde ise N nin üç bahçe gurubunda da düşük, P nin bakımlı bahçelerde düşük buna karşın bakımsız ve yaşlı bahçelerde yeterli ve Ca, Na, Fe, Mn, Cu ve K üç bahçe gurubunda da yeterli düzeylerde olduğunu saptamışlardır. Zn nin ise normal düzeyde olduğu belirlenmiştir. Bahçelerde Mg alımında sorun olduğu, özellikle N ve P gübrelemesine gereksinim duyulduğu ortaya konmuştur. Mersin ilindeki elma, kayısı, erik, kiraz ve şeftali bahçelerinin bazı toprak özellikleri bakımından verimlilik durumlarını belirlemek amacıyla 666 adet toprak örneği alınarak yürütülen bir çalışmada; toprakların %90 ının tın bünyeli, %84 ünün alkali reaksiyonlu oldukları ve %98 inde ise tuzluluk problemi olmadığı tespit edilmiştir. Bunların yanı sıra, toprakların %66 sının kireç içeriğinin yüksek ve çok yüksek, %52 sinin organik maddece fakir, %76 sının alınabilir fosfor bakımından yüksek ve 8

20 çok yüksek ve %54 ünün ise değişebilir potasyum yönünden noksan oldukları saptanmıştır (Pınar vd., 2008). Şanlıurfa bölgesinde yapılan bir çalışmada, toprakların verimlilik durumunu belirlemek amacıyla Harran ilçesinden toplam 109 adet toprak numunesi alınmıştır. Analiz sonuçlarına göre çalışmada; 89 adet toprakta kireç çok yüksek, 73 adet toprakta organik madde düşük, 46 adet toprakta P 2 O 5 seviyesi düşük, 97 adet toprakta Fe seviyesi yüksek bulunmuştur. Numunelerin tamamında K 2 O, Cu ve Mn seviyeleri yüksek bulunmuş, 10 adet toprakta ise Zn seviyesinin düşük olduğu tespit edilmiştir (Saraçoğlu ve Taş, 2008). Tekirdağ yöresi tarım toprakları üzerinde yapılan bir araştırmada, toprak örneklerinin %90 ının organik maddece fakir olduğu bildirilmiştir (Bellitürk vd., 2007) Van ili çevresi tarım topraklarında bazı makro ve mikro besin element içeriklerini belirlemek ve bunların bazı toprak özellikleri ile ilişkilerini saptayarak, verimlilik durumlarını belirlemek amacıyla buğday tarımı yapılan alanlardan yöreyi temsil edecek şekilde 0-20 ve cm olmak üzere iki farklı derinlikten 26 noktadan toplam 52 toprak örneği alınmıştır. Araştırma sonuçlarına göre toprakların; toplam azot içerikleri %0.35-%1.96, alınabilir fosfor ppm, değişebilir potasyum ppm, alınabilir Cu ppm, alınabilir Fe ppm, alınabilir Mn ppm ve alınabilir Zn ppm aralığında bulunmuştur. Yapılan değerlendirmelere göre, toprakların yaklaşık %12 si N bakımından fakir, %36 sı orta, %46 sı iyi ve %6 sı zengin durumda olduğu, toprakların yaklaşık %31 inde çok az, %50 sinde az ve %19 unda ise orta düzeyde P bulunduğu bildirilmiştir. (Çimrin ve Boysan, 2006). Çanakkale nin Bayramiç ilçesindeki Türkmenli, Pıtıreli, Ahmetçeli köylerinden toprakların verimlilik durumunu belirlemek amacıyla 27 toprak örneği alınmıştır. Elde edilen sonuçlara göre, toprakların %44 ünde P, %8 inde K, %25 inde Ca, %33 ünde Mn, tamamında Mo, %4 ünde Zn, %22 sinde B, %18 inde Cu eksikliği görülmüş olup, Mg ve Fe eksikliğine rastlanmamıştır(sandalcı, 2005). Bursa ili Kireçsiz Kahverengi büyük toprak grubu topraklarının bazı özellikleri ve besin maddesi içeriklerini belirlemek istenmiştir. Yürütülen bu çalışmada; yöre 9

21 topraklarının genellikle orta ve ağır bünyeli, ph larının hafif asidik, nötr ve hafif alkali arasında değiştiğini, toprakların kireçsiz olduğunu ve herhangi bir tuzluluk probleminin olmadığı ortaya konmuştur. Toprakların değişebilir K, Ca, Mg ile yarayışlı P, Fe, Mn, Cu ve Zn içerikleri yönünden yeterli; ancak toprakların %76 sının organik madde, %52 sinin ise toplam N yönünden yetersiz düzeyde oldukları saptanmıştır (Tümsavaş ve Çelik, 2005). Eldivan yöresinde yetiştirilen kirazların makro ve mikro besin elementleri bakımından beslenme durumunun belirlenmesi ve toprakların verimlilik durumlarını tespit etmek amacıyla yöreyi temsilen seçilen 14 üretici bahçesinden eş zamanlı olarak toprak örnekleri alınmıştır. Çalışma sonucunda elde edilen veriler sınır değerleri ile karşılaştırılarak yeterlilik düzeyleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Toprak örneklerinin bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri ile mutlak gerekli bazı makro ve mikro besin maddeleri içerikleri belirlenmiştir. Elde edilen sonuçlara göre; araştırma alanı topraklarının nötr ve hafif alkali raksiyonlu, kumlu killi tın, killi tın ve kil bünyeli, orta derecede kireçli ve düşük organik maddeli olduğu bulunmuştur. Topraklardaki N, K, Fe, Mn miktarlarının yetersiz, Cu ve Zn miktarlarının yeterli, Mg miktarının ise fazla olduğu belirlenmiştir. (Başaran ve Okant, 2005). Taban vd. (2004), Kastamonu Taşköprü yöresinde sarımsak tarımı yapılan toprakların verimlilik durumunu ve beslenme problemlerini belirleyebilmek amacıyla 40 adet toprak örneği alarak bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerini belirlemişlerdir. Araştırmacılar genel olarak; killi tın, tın ve kumlu killi tın tekstüre sahip, hafif alkali reaksiyonlu ve orta kireçli olan toprakların yaklaşık %67 sinin N, %40'ının P, %82'inin S, %5'inin K, %97'sinin Zn ve Mn, %7'sinin F ve %67 sinin B bakımından yetersiz olduğunu saptamışlardır. Araştırma topraklarında tuzluluk açısından sorun olmadığı, toprakların %55'inde organik maddenin yetersiz, %45'inde orta düzeyde olduğunu saptamışlardır. Antalya ili Kumluca ve Finike yörelerindeki seralarda, tek mahsul olarak yetiştirilen domates bitkisinin beslenme durumlarını belirlemek için toplam 40 domates serasında yetişme döneminin ortasında yaprak örnekleri, 0-20 ve cm derinlikten alınan toprak örnekleri üzerinde çalışma yapılmıştır. Çalışma sonucunda elde edilen veriler sınır değerleri ile karşılaştırılarak yeterlilik düzeyleri tespit 10

22 edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışmada; sera topraklarının ph ve kireç içerikleri domates yetiştiriciliği için büyük ölçüde istenenden daha yüksek, organik madde içeriklerinin yetersiz olduğu görülmüştür. Toprakların hafif, orta ve yüksek tuzlu sınıfında yer aldıkları saptanmıştır. Toprakların toplam N ve alınabilir Fe kapsamlarının Finike yöresinde Kumluca yöresine göre daha iyi düzeyde olduğu görülmüştür. Toprakların alınabilir P, değişebilir K, Ca, Mg, alınabilir Zn, Mn, Cu içeriklerinin ise her iki yörede de genellikle iyi düzeylerde olduğu; her iki yörede de yaprak örneklerinin N, P, K içerikleri düşük ve yeterli, Ca içerikleri yüksek, Mg, Zn, Mn, Cu içerikleri yeterli ve yüksek, Fe içeriklerinin ise yeterli düzeylerde olduğu belirlenmiştir (Orman ve Kaplan, 2004). Isparta yöresindeki elma bahçelerinin toprak verimlilik durumlarını belirlemek amacıyla elma bahçelerinden toprak örnekleri alınmıştır. Toprak örneklerinde bazı fiziksel ve kimyasal analizler yapılmış ve özellikleri araştırılmıştır. Çalışmada yöre topraklarının genelde hafif alkali, orta bünyeli, fazla kireçli, organik maddece fakir, değişebilir K ve alınabilir Mn ve alınabilir Cu içeriklerinde eksikliğin olmadığı, alınabilir Fe ve Zn miktarlarının ise büyük oranda yetersiz olduğu tespit edilmiştir (Erdal vd., 2004). Konya Beyşehir İlçesi tarım topraklarının verimlilik durumları ve toprağın besin elementi içeriğini belirlemek amacıyla yapılan çalışmada 48 toprak örneği alınmıştır. Çalışma sonucunda toprak örneklerinin genellikle tınlı tekstür, hafif alkalin ph, tuzsuz, orta kireç ve düşük organik maddeli, toprakların N, P, K, Fe, Cu, Mn ve Zn ortalamaları sırasıyla yaklaşık 104, 24, 502, 16, 6, 3 ve 2.6 ppm dir. (Zengin vd., 2003). Ordu yöresinde fındık yetiştiriciliği yapılan toprakların verimlilik durumunu belirlemek amacıyla yapılan bir çalışmada 65 adet toprak örneği alınmış ve bu örneklerde toprakların bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri belirlenmiştir. Çalışma sonucunda elde edilen veriler sınır değerleri ile karşılaştırılarak yeterlilik düzeyleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Araştırmada elde edilen bulgulara göre; yöre topraklarının asit reaksiyonlu, az kireçli, killi ve killi tınlı bünyeye sahip, azot ve organik madde bakımından yeterli düzeyde olduğu bulunmuştur. Yöre topraklarının yaklaşık %49 unda yarayışlı P, %69 nda yarayışlı K, %38 inde Ca, %12 nde Mg 11

23 orta ve düşük oranlarda olduğu belirlenmiştir. Yöre topraklarının yaklaşık %75 inin Zn, %94 ünün B bakımından noksan ve düşük olduğu, toprakların Fe, Cu ve Mn içeriklerinin yeterli seviyelerde değişim gösterdiği tespit edilmiştir (Tarakçıoğlu vd., 2003). Bursa ili Vertisol büyük toprak grubunun verimlilik durumunu belirlemek amacıyla 25 toprak örneği alınmış ve bazı fiziksel ve kimyasal analizler yapılmıştır. Araştırma topraklarında; genellikle kil bünyeli, nötr ve hafif alkalin reaksiyonlu, farklı miktarlarda kireç içeriği ve tuzluluk sorunu olmadığı görülmüştür. Toprakların toplam azot, değişebilir potasyum, yarayışlı fosfor, alınabilir demir ve çinko kapsamları yönünden yeterli, değişebilir kalsiyum ve magnezyum ile alınabilir mangan ve bakır açısından oldukça zengin olduğunu, ancak toprakların %80 inin organik madde yönünden yetersiz düzeyde olduğu görülmüştür (Tümsavaş, 2003). Çanakkale ili Lâpseki ilçesi tarım alanlarının verimlilik durumlarını belirlemek için 246 toprak örneği alınmıştır. Araştırmada bölge topraklarının; yüksek kireçli, yüksek ph lı, organik madde ve fosfor içeriklerinin az, potasyumca zengin, %70 inin çinko ve demir içeriklerinin az, %55 inin mangan içeriğinin az, %95 inde bakırın yeterli olduğu bulunmuştur (Demirer vd., 2003). Bursa İlinde değişik ürünlerin yetiştirildiği alanlarda, toprak verimlilik özelliklerini belirlemek amacı ile yapılan çalışmada toplam 1018 adet toprak örneği üzerinde çalışılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre; toprakların yaklaşık %56 sının organik madde, %22 sinin alınabilir P ve %22 sinin alınabilir K içeriklerinin düşük ve çok düşük düzeylerde olduğu belirlenmiştir (Başar, 2001). Şanlıurfa yöresinde antepfıstığı yetiştirilen toprakların verimlilik seviyelerinin belirlenmesi ve besin maddesi noksanlığı bulunan topraklar üzerinde yapılacak gübre denemelerine veri oluşturmak amacıyla yapılan araştırmada 0-20 cm, cm ve cm derinlikten toplam 28 adet toprak örneği alınmıştır. Çalışma sonucunda elde edilen veriler sınır değerleri ile karşılaştırılarak yeterlilik düzeyleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Elde edilen sonuçlara göre; toprakların kumlu killi tın, tın, kil ve killi tınlı tekstürlü, kireç içerikleri yaklaşık %4-%86; ph değerleri arasında olduğu belirlenmiştir. Analiz sonuçlarına göre topraklar tuzsuz olup, EC 12

24 seviyeleri μs/cm; KDK içerikleri me/100 gr arasında değiştiği makro ve mikro element analizleri sonucunda toprakların tamamında makro elementlerden N ile mikro elementlerden Fe ve Zn noksanlığının şiddetli düzeyde olduğu belirlenmiştir (Kızılgöz vd., 1999). Türkiye topraklarının verimlilik durumunu, toprakların fiziksel ve kimyasal özelliklerini ortaya koyabilmek için ülke genelinde tarım alanlarından toplam adet toprak örneği alınmıştır. Bu topraklarda bünye, ph, toplam tuz, organik madde, kireç, yarayışlı potasyum ve yarayışlı fosfor analizleri yapılmıştır. Bünye bakımından toprakların %50,49 u tınlı, %41,44 ü killi tınlı, %4,74 ü killi, %3,27 i kumlu ve %0,05 i ağır killi olarak bulunmuştur. Türkiye genelinde ph açısından en fazla alanı hafif alkali topraklar, bunu sırasıyla nötr, hafif asit, orta asit, kuvvetli alkali ve kuvvetli asit topraklar izlemiştir. Türkiye topraklarının organik madde miktarının genelde az olduğu belirlenmiştir. Toprakların kireç miktarı açısından en fazla alanı kireçli topraklar, bunu sırası ile az kireçli, kireçli, çok fazla kireçli ve fazla kireçli alanlar izlemiştir. Tuz miktarı açısından en fazla alanı tuzsuz topraklar, bunu sırasıyla hafif tuzlu, orta tuzlu ve çok tuzlu topraklar izlemiştir. Ülkemiz topraklarının çok büyük bir kısmının potasyum miktarının yüksek olduğu belirlenmiştir. Toprakların fosfor miktarının %29,52 i çok az, %28,52 i az, %16,98 i orta, %15,66 ı çok yüksek ve %9,31 i yüksek olarak belirlenmiştir (Eyüpoğlu, 1999). Orta Anadolu da çeltik tarımı yapılan alanların toprak özelliklerini ve verimlilik durumlarını ortaya koymak için yapılan çalışmada 40 toprak örneği incelenmiştir. Çalışma sonucunda toprakların %60 ında N, %25 inde P, %30 unda Mn ve %90 ında Zn noksanlığı belirlemişlerdir. Ayrıca araştırmada topraklarda tuzluluk sorunu olmadığı ve toprakların %45'inde organik maddenin yetersiz olduğu saptanmıştır (Taban vd., 1997). Ege bölgesinde önemli bir tarım potansiyeline sahip Gediz Havzasının kollüviyal topraklarının 24 ayrı noktasındaki 0-25 cm derinlikten alınan toprak örneklerinde, besin elementlerinin yeterlilik durumu değerlendirilmiştir. Bu çalışmada, toprakların %71 inin azotça orta, %29 unun ise iyi durumda; alınabilir fosfor yönünden %38 inin yetersiz, %62 sinin yeterli; değişebilir potasyum bakımından %33 ünün yetersiz, %67 sinin iyi durumda olduğu belirlenip, toprak örneklerinin ph değerleri 13

25 ile alınabilir P, Fe ve Mn içerikleri arasında önemli negatif ilişkiler belirlenmiştir (Atalay, 1987). 14

26 3. MATERYAL VE YÖNTEM 3.1. Burdur İlinin Coğrafi Yapısı Burdur ili Güneybatı Anadolu Göller Bölgesi ndedir. Doğu ve güneyinde Antalya, güneybatısında Denizli, kuzeyinde Afyonkarahisar, kuzeydoğusunda Isparta ve güneybatısında Muğla illeri yer alır (Şekil 3.1). Ege, İç Anadolu ve Akdeniz bölgeleri arasında batı geçit bölgesinde yer alır '-39 20' kuzey enlemleri ile 29 35'-50-25' doğu boylamları arasındadır. İlin yüzölçümü 7135 km 2 olup, bunun 296 km 2 sini su satıhları oluşturmaktadır. İlin ortalama rakımı 1000 metre dolayındadır (Burdur İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2018a). Şekil 3.1. Burdur il sınırı ve örnekleme noktaları 15

27 3.2. Bölgenin İklimi İklim genellikle kışları soğuk ve yağışlı, yazları sıcak ve kuraktır. İç Anadolu, Akdeniz ve Ege bölgeleri arasında geçit iklimi özelliğine sahiptir. Yıllık yağışın büyük bir bölümü kış aylarında yağmur ve kar şeklindedir yılları arası ortalama yıllık yağış toplamı yaklaşık 472 mm dir. İlk donlar Kasım ayında görülür, son donlar ise Nisan ayının ikinci yarısına kadar devam eder yılları arasında ortalama en düşük ve en yüksek sıcaklık değerlerine göre; en düşük sıcaklık Ocak ayında -1.1 C, en yüksek sıcaklık Ağustos ayında 32.2 C dir (Burdur İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2018b). Göller yöresinin en karakteristik topoğrafik özelliğini Burdur ili gösterir. İlde pek çok tepe yapısında ova, vadi karakteristiğinde düzlükler, göller ve farklı yükselti de dağlar mevcuttur. İlin en yüksek noktası Gölhisar ilçesinde bulunan 2958 metre ile Koçaş Dağı dır. Bucak sınırları içerisinde yer alan Kestel Dağı 2336 metre, Ağlasun da bulunan Akdağ 2276 metredir. Tefenni ilçesindeki Eşler Dağı 2254 metre ve Çeltikçi deki Çeltikçi Beli 1225 metredir. Eğneş, Öteyüz, Çine, Çeltikçi, Kestel, Söğüt, Tefenni ve Irla vadileri bölgede bulunan vadilerden bazılarıdır. Burdur, Salda, Karataş, Yarışlı ve Uylupınar ilde bulunan önemli göllerdendir (Burdur İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2018c) Bölgenin Arazi Kullanım Durumu Burdur ilinin toplam arazi varlığı hektardır. Bunun ha (%45.37) ı orman alanı, ha (%29.24) ı tarım arazisi, ha (%20.01) ı tarıma elverişsiz alan, ha (%4.14) ı su satıhları ve ha (%1.24) ı çayır-mera alanları oluşturur ha tarım alanın, ha ı merkezde, ha ı Ağlasun da, ha ı Altınyayla da, ha ı Bucak ta, ha ı Çavdır da, ha ı Çeltikçi de, ha ı Gölhisar da, ha ı Karamanlı da, ha ı Kemer de, ha ı Tefenni de ve ha ı Yeşilova dadır. İlde % sınıf, % sınıf, % sınıf, %7.1 4.sınıf, %13 5.sınıf ve %0.6 7.sınıf tarım arazileri bulunmaktadır. Tarım arazilerinin %93.84 ünü tarla arazisi, %2.03 ünü meyvelik arazi, %1.33 ünü bağ arazisi, %2.74 ünü sebzelik arazi ve %0.06 sını zeytinlik arazi 16

28 oluşturur. Bölgedeki tarım arazilerinin %37 si sulanabiliyorken %63 ü sulanamamaktadır (Burdur İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2018d) Toprak Örneklerinin Alındığı Yerler ve Koordinatları Burdur yöresi tahıl tarımı yapılan toprakları temsilen Çavdır dan 5, Ağlasun ve Çeltikçi den 8, Kemer den 9, Gölhisar, Karamanlı ve Tefenni den 10, Bucak ve Yeşilova dan 12 ve Burdur merkezden 13 olmak üzere toplamda 97 farklı araziden araziyi temsil edecek şekilde 0-30 cm derinlikten toprak örnekleri alınmıştır. Örneklemelerin yapıldığı yerlerin koordinatları Çizelge 3.1, Çizelge 3.2, Çizelge 3.3, Çizelge 3.4 ve Çizelge 3.5 te verilmiştir. Çizelge 3.1. Ağlasun ve Merkez ilçe örnekleme noktalarının koordinatları Örnek no Ağlasun Merkez 1 N:37 34'33.96"/E:30 37'37.92" N:37 45'55.30''/ E:30 18'44.20'' 2 N: 37 40'35.10"/E:30 31'4.70" N:37 45'55.30''/ E:30 18'44.20'' 3 N:37 40'35.10''/E:30 31'11.70'' N:37 35'12.00''/ E:30 5'54.90'' 4 N:37 34'8.01''/E:30 34'27.80'' N:37 35'20.00''/ E:30 6'7.00'' 5 N:37 34'8.90''/E:30 34'28.60'' N:37 36'4.2''/ E:30 6'18.90'' 6 N:37 35'6.01''/E: '' N:37 36'14.4''/ E:30 5'38.10'' 7 N:37 35'6.01''/E: '' N:37 36'04.1''/ E:30 7'13.00'' 8 N:37 35'57.90''/E: '' N:37 36'26.0''/ E:30 7'45.60'' 9 N:37 36'36.7''/ E:30 7'58.10'' 10 N:37 37'03.0''/ E:30 8'50.80'' 11 N:37 38'48.0''/ E:30 9'52.70'' 12 N:37 38'50.6''/ E:30 22'18.40'' 13 N:37 38'13.5''/ E:30 22'20.70'' 17

29 Çizelge 3.2. Bucak ve Çavdır ilçeleri örnekleme noktalarının koordinatları Örnek no Bucak Çavdır 1 N:37 18'25.80''/E:30 28'40.2'' N:37 5'14.60"/E:29 41'8.30" 2 N:37 18'20.17''/E:30 28'00.3'' N:37 6'56.50"/E:29 42'23.40" 3 N:37 18'15.00''/E:30 27'27.4'' N:37 8'43.50"/E:29 41'23.40" 4 N:37 19'40.00''/E:30 29'44.9'' N:37 3'56.03"/E: 29 43'11.22" 5 N:37 20'33.70''/E:30 30'22.4'' N:37 6'2.02"/E:29 45'14.93" 6 N:37 21'35.80''/E:30 30'58.0'' 7 N:37 21'35.80''/E:30 30'58.0'' 8 N:37 22'46.30''/ E:30 31'36.5'' 9 N:37 27'22.80''/E:30 30'46.2'' 10 N:37 27'22.80''/E:30 30'46.2'' 11 N:37 24'58.60''/ E:30 26'40.8'' 12 N:37 24'58.60''/ E:30 30' 47.6'' Çizelge 3.3. Çeltikçi ve Gölhisar ilçeleri örnekleme noktalarının koordinatları Örnek no Çeltikçi Gölhisar 1 N:37 33'8.30"/E:30 31'4.00" N:37 5'1.50''/ E:29 31'37.30'' 2 N:37 33'9.50"/E:30 31'4.60" N:37 5'1.50''/ E:29 31'37.30'' 3 N:37 32'23,00"/E:30 31'7.40'' N:37 7'25.60''/ E:29 31'27.00' 4 N:37 31'31.40"/E:30 31'11.50" N:37 6'56.70''/ E:29 31'42.00'' 5 N:37 31'31.40"/E:30 31'11.50" N:37 6'54.60''/ E:29 31'50.20'' 6 N:37 31'31.31"/E:30 31'11.50"" N:37 8'36.80''/ E:29 32'27.20'' 7 N:37 31'31.31"E:30 31'11.50"" N:37 8'44.00''/ E:29 33'56.30'' 8 N:37 31'43.20"/E:30 29'47.40" N:37 8'52.10''/ E:29 35'29.70'' 9 N:37 8'58.10''/ E:29 36'25.50'' 10 N:37 5'43.67"/E:29 35'27.35" 18

30 Çizelge 3.4. Karamanlı ve Kemer ilçeleri örnekleme noktalarının koordinatları Örnek no Karamanlı Kemer 1 N:37 21'28.00"/E:29 47'51.90" N:37 27'00.10"/E:30 5'48.60" 2 N:37 22'35.60"/E:29 50'23.10" N:37 25'46.70"/E:30 5'23.90" 3 N:37 22'21.50"/E:29 50'55.60" N:37 21'44.29"/E:30 0'54.48" 4 N:37 22'15.70"/E:29 50'59.00" N:37 22'32.12"/E: 30 2'17.49" 5 N:37 21'30.20"/E:29 51'41.60" N:37 25'21.30"/E:30 6'21.80" 6 N:37 21'26.50"/E:29 51'58.20" N:37 24'28.60"/E:30 7'15.40" 7 N:37 21'22.00"/E:29 52'23.70" N:37 24'11.90"/E:30 7'45.70" 8 N:37 21'11.60"/E:29 52'53.70" N: 37 23'53.56"/E: 30 3'16.18" 9 N:37 21'22.40"/E:29 53'22.90" N:37 28'16.70"/E:30 04'20.00" 10 N:37 22'59.20"/E:29 54'29.80" Çizelge 3.5. Tefenni ve Yeşilova ilçeleri örnekleme noktalarının koordinatları Örnek no Tefenni Yeşilova 1 N:37 11'7.50"/E:29 44'58.80" N:37 35'44.20"/E:29 57'7.40" 2 N:37 10'34.50"/E:29 43'42.00" N:37 34'41.30"/E:29 56'4.40" 3 N:37 10'31.00"/E:29 43'14.40" N:37 34'54.90"/E:29 53'2.30" 4 N:37 11'7.50"/E:29 44'9.00" N:37 34'29.20"/E:29 52'10.10" 5 N:37 12'6.30"/E:29 43'49.10" N:37 34'31.90"/E:29 50'9.10" 6 N:37 12'47.20"/E:29 44'8.40" N:37 34'23.80"/E:29 50'18.30" 7 N:37 13'31.10"/E:29 44'8.40" N:37 32'30.00"/E:29 48'18.00" 8 N:37 14'19.80"/E:29 42'39.60" N:37 31'33.90"/E:29 47'20.30" 9 N:37 15'14.00"/E:29 45'13.30" N:37 30'50.60"/E:29 44'53.60" 10 N:37 17'38.90"/E:29 48'3.10" N:37 30'51.50"/E:29 44'49.50" 11 N:37 31'19.80"/E:29 39'51.50" 12 N:37 32'5.50"/E:29 47'58.30" 19

31 3.5. Toprak Örneklerinin Alınması ve Toprak Analizleri 97 farklı araziden her araziyi temsilen 0-30 cm derinlikten toprak örnekleri alınmıştır. Bu topraklar plastik bir leğende iyice karıştırılıp taş vb. materyaller ayıklanmıştır ve her araziyi temsilen bir örnek haline getirilmiştir. Topraklar plastik poşetlere alınarak etiketlenmiş ve laboratuvara getirilmiştir. Laboratuvara getirilen örnekler kurutulmuş, kesekleri ezilmiş ve 2 mm lik elekten geçirilerek saklama kaplarına alınmıştır (Kacar, 1995) Toprak reaksiyonu Havada kurutulmuş ve 2 mim lik elekten elenmiş toprak örnekleri 1:2.5 oranında saf su ile sulandırılıp çalkalama makinasında 5 dakika çalkalandıktan sonra cam elektrotlu ph metre ile ölçülmüştür (Kacar, 1995) Elektriksel iletkenlik Havada kurutulmuş ve 2 mim lik elekten elenmiş toprak örnekleri 1:2.5 oranında saf su ile sulandırılıp çalkalama makinasında 5 dakika çalkalandıktan sonra kondüktivimetre ile ölçülmüştür (Richards, 1954) Toprak tekstürü Toprak örneklerinin fraksiyonları Bouyoucos (1951) hidrometre yöntemi esasına göre belirlenip, toprak bünye sınıfları Soil Survey Manual (1951) e göre değerlendirilmiştir Organik madde Dikromat yükseltgenmesi yöntemlerinden Değiştirilmiş Walkley-Black metoduna göre belirleniştir (Nelson ve Sommers, 1982). 20

32 Kireç Toprakların kireç içerikleri Scheibler kalsimetresi kullanılarak belirlenmiştir (Kacar, 1995) Bitkiye yarayışlı fosfor Olsen vd. (1954) tarafından bildirildiği şekilde 0.5 Molar (M) NaHCO3 (ph=8.5) ile ekstrakte edilerek molibdofosforik mavi renk yöntemine göre spektrofotometreyle belirlenmiştir Alınabilir kalsiyum ve magnezyu Kacar (1995) tarafından bildirildiği şekilde, toprak örnekleri 1.0 N nötr (ph=7.0) amonyum asetat (CH3COONH4) ile ekstrakte edilerek çözeltiye geçen kalsiyum (Ca) ve magnezyum (Mg) atomik absorbsiyon spektrofotometresiyle belirlenmiştir Alınabilir potasyum Kacar (1995) tarafından bildirildiği şekilde, toprak örnekleri 1.0 N nötr (ph=7.0) amonyum asetat (CH3COONH4) ile ekstrakte edilerek çözeltiye geçen kalsiyum (Ca) ve magnezyum (Mg) atomik absorbsiyon spektrofotometresiyle belirlenmiştir Bitkiye yarayışlı demir, bakır, mangan ve çinko Lindsay ve Norvell (1978) tarafından açıklandığı şekilde, toprak-çözelti oranı 1:2 olacak şekilde M DTPA (dietilentriaminpenta asetik asit) M CaCl M TEA (trietanolamin) karışım çözeltisi (ph=7.3) ile 2 saat çalkalanarak ekstrakte edilen süzükte Zn ve Mn atomik absorbsiyon spektrofotometresinde (Varian AA240FS) belirlenmiştir. 21

33 Analiz sonuçlarını değerlendirilmesi ve sınıflandırılması Toprak analiz sonuçları Çizelge 3.6 da verilen sınır değerlere göre yorumlanmış ve sınıflandırılmıştır (Richards, 1954; Lindsay ve Norvell, 1969; Follet, 1969; Maas, 1986; FAO 1990; TOVEP 1991; Güneş vd. 1996). Çizelge 3.6. Toprak analiz sonuçları için sınır değerler Besin Sınıflandırma elementleri ve toprak Çok az Az Yeterli Fazla Çok fazla özellikleri P (mg kg -1 ) < >80 K (mg kg -1 ) < > 1000 Ca (mg kg -1 ) > Mg (mg kg -1 ) > 1500 Mn (mg kg -1 ) < > 170 Zn (mg kg -1 ) < > 8.0 Fe (mg kg -1 Az Orta Fazla ) < 0, > 4.5 Cu (mg kg -1 ) Yetersiz Yeterli Kireç (%) EC (ds m -1 ) Organik madde (%) ph <0.2 >0.2 Az kireçli Kireçli Orta kireçli Fazla kireçli Çok fazla kireçli > 25 Tuzsuz Hafif Tuzlu Orta Tuzlu Çok Tuzlu < Çok az Az Orta İyi Yüksek > 4 Kuvvetli Orta Hafif Hafif Kuvvetli Nötr Asit Asit Asit Alkali Alkali < > 8.5 Kum ( S ) Tınlı kum ( LS ) Kumlu tın ( SL ) Tın ( L ) Çizelge 3.7. Toprak bünye sınıfları BÜNYE SINFLARI (Shirazi ve Boersma, 1984) Siltli tın ( SiL ) Silt ( Si ) Kumlu killi tın ( SCL ) Killi tın ( CL ) Siltli killi tın ( SiCL ) Kumlu kil ( SC ) Siltli kil ( SiC ) Kil ( C ) 22

34 4.ARAŞTIRMA BULGULARI 4.1. Toprakların ph Durumu Yapılan ph ölçümlerinde toprakların örnekleme alanlarına göre dağılımı incelenecek olursa; Ağlasun, Merkez, Bucak, Çavdır, Çeltikçi, Gölhisar, Karamanlı, Kemer, Tefenni ve Yeşilova toprakları için ph değişimleri sırasıyla , , , , , , , , ve arasında bulunmuştur (Çizelge 4.1). İlçelerin ortalama ph değerleri ise sırasıyla 7.73, 7.70, 7.63, 7.51, 7.58, 7.70, 7.78, 7.85, 7.97 ve 7.72 olarak belirlenmiştir. Burdur ili tahıl yetiştiriciliği yapılan alanlarda genel bir değerlendirme yapılacak olursa, toprakların ph değerleri 6.74 ile 8.23 arasında değişip ortalaması 7.72 olarak hesaplanmıştır. Bu veriler ışığında; toprakların ph sınıflaması yapılacak olursa, toprakların %11 ü nötr ve %89 u hafif alkali karakterli topraklar olduğu görülmüştür (Şekil 4.1). Nötr Hafif alkali 11% 89% Şekil 4.1. Toprakların ph durumlarının oransal dağılımı (% 23

35 Çizelge 4.1. Burdur ili tahıl toprakların ph durumu Örnekleme alanları Örnek no Ağlasun Merkez Bucak Çavdır Çeltikçi Gölhisar Karamanlı Kemer Tefenni Yeşilova En az En fazla Ortalama Genel En az 6.74 En fazla 8.23 Ortalama

36 4.2. Toprakların EC İçerikleri Çalışma alanı topraklarında yapılan EC ölçümlerinde en az ve en düşük değerler; Ağlasun da ds m -1, Merkez de ds m -1, Bucak ta ds m - 1, Çavdır da ds m -1, Çeltikçi de ds m -1, Gölhisar da ds m -1, Karamanlı da ds m -1, Kemer de ds m -1, Tefenni de ds m -1 ve Yeşilova da ds m -1 arasında ölçülmüştür (Çizelge 4.2). Yapılan EC ölçümlerinde toprak örneklerinin %100 ü 2 ds m -1 den küçük olup düşük sınıfında yer almıştır (Şekil 4.2). Yeterli 100% Şekil 4.2. Toprakların EC içeriklerinin oransal dağılımı (%) 25

37 Çizelge 4.2. Burdur ili tahıl toprakların EC içerikleri (ds m -1 ) Örnekleme alanları Örnek no Ağlasun Merkez Bucak Çavdır Çeltikçi Gölhisar Karamanlı Kemer Tefenni Yeşilova En az En fazla Ortalama Genel En az 0.18 En fazla 1.41 Ortalama

38 4.3. Toprakların Tekstürü Yapılan analiz sonuçlarına göre bölgeden alınan toprak örneklerinin bünyesi geniş bir dağılım göstermektedir. Ağlasun dan alınan 8 örnekten 6 sı tın bünyesine sahip olduğu, Merkez ilçede topraklar geniş bir dağılım gösterip 5 bünye tespit edilmiştir (Çizelge 4.3). Bucak örneklerinde 4 farklı bünye tespit edilip genelinin tın ve kil bünyeye sahip olduğu görülmüştür. Çavdır dan alınan 5 örnekte 4 farklı bünye tespit edilmiş, örneklerinin %62,5 i killi tın ve %37,5 i kil bünyeli topraklardan oluşmaktadır. Gölhisar da killi tın bünyeye sahip topraklar ağırlıkta olup, Karamanlı dan alınan bütün örneklerin kil bünyesine sahip olduğu tespit edilmiştir. Kemer den alınan 9 örnekte 5 farklı bünyeye sahip toprak bulunup, Tefenni de kil, killi tın ve kumlu killi tın bünye tespit edilmiştir. Yeşilova ilçesinde diğer ilçelerden farlı olarak kumlu tın bünyeye sahip örnekler olmakla beraber kil, killi tın ve kumlu killi tın bünyeli toprakların da olduğu görülmüştür. Araştırma alanınındın alınan toprakların bünyeleri hakkında genel bir değerlendirme yapılacak olursa, 12 farklı toprak bünye sınıfından 7 tane bünye sınıfı tespit edilmiştir. Tespit edilen bünyeler tın (L), kil (C), siltli tın (SiL), kumlu killi tın (SCL), siltli killi tın (SiCL), kumlu tın (SL) ve killi tın (CL) olup, bölgeye dağılımları sırasıyla %19 L, %32 C, %7 SiL, %9 SCL, %1 SiCL, %3 SL ve %29 CL dir (Şekil 4.3). L C SiL SCL SiCL SL CL 19% 29% 32% 3% 1% 9% 7% Şekil 4.3. Toprakların bünyelerinin oransal dağılımı (%) 27

39 Çizelge 4.3. Burdur ili tahıl topraklarının bünyeleri Örnekleme alanları Örnek no Ağlasun Merkez Bucak Çavdır Çeltikçi Gölhisar Karamanlı Kemer Tefenni Yeşilova 1 L L CL SiCL CL L C L CL CL 2 L SiL C CL CL CL C SiL SCL CL 3 L L C C CL CL C SCL C CL 4 L SCL L SiL C C C SCL CL CL 5 CL L L CL C C C L C SCL 6 L CL L CL L C SiL C SL 7 CL CL SiL CL CL C SiL C C 8 L C L C SCL C CL SCL C 9 C CL CL C C SCL SL 10 CL L CL C C SCL 11 CL SiL SL 12 CL C C 13 C 28

40 4.4. Toprakların OM İçerikleri Toprak örneklerinin organik madde içerikleri incelenecek olursa; Ağlasun %0.30 ile %2.60, Merkez %0.53 ile %2.90, Bucak %0.34 ile %2.20, Çavdır %0.30 ile %2.55, Çeltikçi %1.57 ile %3.00, Gölhisar %0.57 ile %3.80, Karamanlı %0.51 ile %4.63, Kemer %0.36 ile %1.94, Tefenni %0.61 ile %2.67 ve Yeşilova %0.62 ile %2.68 arasında organik madde kapsadığı belirlenmiş olup, ilçelerin ortalama organik madde içerikleri sırasıyla %1.77, %1.70, %1.38, %1.68, %2.19, %2.00, %2.12, %1.20, % 1.70 ve %1.76 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.4). Toprak örneklerinin geneline bakıldığında; organik made içeriklerinin %0.30 ile %4.63 arasında değiştiği, ortalama organik madde içeriğinin ise %1.74 olduğu görülmektedir. Çalışma alanının genelinde sınıflamaya bakılacak olursa, örneklerin %15 i çok az, %55 i az, %2 sı orta, %3 ü yeterli ve %1 i ise fazla oranında organik madde içermektedir (Şekil 4.4). Bu verilere göre, bölgenin yaklaşık %80 ine organik madde takviyesi yapılması gerektiğini söylemek mümkündür. Çok az Az Orta İyi Yüksek 15% 1% 3% 55% 26% Şekil 4.4. Toprakların OM içeriklerinin oransal dağılımı (%) 29

41 Çizelge 4.4. Burdur ili tahıl topraklarının OM içerikleri (%) Örnekleme alanları Örnek no Ağlasun Merkez Bucak Çavdır Çeltikçi Gölhisar Karamanlı Kemer Tefenni Yeşilova En az En fazla Ortalama Genel En az 0.30 En fazla 4.63 Ortalama

42 4.5. Toprakların CaCO 3 İçerikleri Bölge topraklarının CaCO 3 içerikleri incelendiğinde; %6 sının kireçli, %47 sinin orta kireçli, %12 sinin fazla kireçli ve %35 inin çok fazla kireçli olduğu tespit edilmiştir (Şekil 4.5). Toprak örneklerinin kireç içerikleri %2.69 ile %50.80 arasında değişip, ortalama kireç içeriği %19.19 bulunmuştur (Çizelge 4.5). Toprak örnekleri ilçeler bazında incelendiğinde, (Ağlasun, Merkez, Bucak, Çavdır, Çeltikçi, Gölhisar, Karamanlı, Kemer, Tefenni ve Yeşilova) belirlenen değerler; %2.69-%37.56, %5.39- %46.12, %3.96-%33.81, %7.93-%36.30, %2.85-%15.20, %7.93-%35.35, %3.33- %28.05, %6.82-%39.15, %3.33-%50.80 ve %5.03-%16.96 arasında bulunup, ortalamaları sırasıyla %17.90, %33.09, %24.81, %15.20, %8.80, %19.00, %9.70, %30.20, %18.00 ve %8.57 bulunmuştur. Kireçli Orta kireçli Fazla kireçli Çok fazla kireçli 6% 35% 47% 12% Şekil 4.5. Toprakların CaCO 3 içeriklerinin oransal dağılımı (%) 31

43 Çizelge 4.5. Burdur ili tahıl topraklarının CaCO 3 içerikleri (%) Örnekleme alanları Örnek no Ağlasun Merkez Bucak Çavdır Çeltikçi Gölhisar Karamanlı Kemer Tefenni Yeşilova En az En fazla Ortalama Genel En az 2.69 En fazla Ortalama

44 4.6. Toprakların Bitkiye Yarayışlı P İçerikleri Bölge topraklarında yapılan bitkiye yarayışlı P analizinde, toprakların fosfor içerikleri 5.70 mg kg -1 ile 110 mg kg -1 arasında olup, ortalamaları mg kg -1 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.6). Ağlasun, Gölhisar, Kemer, Tefenni ve Yeşilova toprak örneklerinin geneli yeterli sınıfına, Merkez, Bucak ve Çavdır toprak örneklerinin geneli fazla ve çok fazla sınıfına, Çeltikçi ve Karamanlı örneklerinin yaklaşık yarı yarıya yeterli ve fazla sınıfına girdiği görülmüştür. Bitkiye yarayışlı P analizleri yapılan bölge topraklarında toplam %94 oranında yeterli ve fazla düzeyde yarayışlı fosfor belirlenmiştir. Bölgeden alınan 97 adet toprak örneğimden %3 ünün az, %58 inin yeterli, %36 sının fazla ve %3 ünün çok fazla sınıfına girdiği tespit edilmiştir (Şekil 4.6). Az Yeterli Fazla Çok fazla 3% 3% 35% 59% Şekil 4.6. Toprakların P içeriklerinin oransal dağılımı (%) 33

45 Çizelge 4.6. Burdur ili tahıl topraklarının P içerikleri (mg kg -1 ) Örnekleme alanları Örnek no Ağlasun Merkez Bucak Çavdır Çeltikçi Gölhisar Karamanlı Kemer Tefenni Yeşilova En az En fazla Ortalama Genel En az 5.70 En fazla Ortalama

46 4.7. Toprakların Alınabilir Ca İçerikleri Araşturma alanı topraklarında alınabilir Ca eksikliği görülmezken, toprakların %2 si yeterli, %95 i fazla ve %3 ü çok fazla sınıfında yer almıştır (Şekil 4.7). Toprak örnekleri alınan Ağlasun, Merkez, Bucak, Çavdır, Çeltikçi, Gölhisar, Karamanlı, Kemer, Tefenni ve Yeşilova ilçelerin ortalama alınabilir kalsiyum içerikleri sırasıyla; 6452 mg kg -1, 7006 mg kg -1, 8003 mg kg -1, 6885 mg kg -1, 6383 mg kg -1, 6172 mg kg - 1, 5452 mg kg -1, 6102 mg kg -1, 7868 mg kg -1 ve 5668 mg kg -1 bulunmuştur (Çizelge 4.7). Bölge topraklarında alınabilir Ca içerikleri için genel bir değerlendirme yapılacak olursa; en az 1928 mg kg -1, en fazla mg kg -1 ve ortalama 6620 mg kg -1 olarak bulunmuştur. Yeterli Fazla Çok fazla 3% 2% 95% Şekil 4.7. Toprakların Ca içeriklerinin oransal dağılımı (%) 35

47 Çizelge 4.7. Burdur ili tahıl topraklarının Ca içerikleri (mg kg -1 ) Örnekleme alanları Örnek no Ağlasun Merkez Bucak Çavdır Çeltikçi Gölhisar Karamanlı Kemer Tefenni Yeşilova En az En fazla Ortalama Genel En az 1928 En fazla Ortalama

48 4.8. Toprakların Alınabilir Mg İçerikleri Yapılan analizler sonucunda; toprakların hiç birinde alınabilir Mg için eksiklik görülecek seviyede içerik belirlenmemiş olup, en düşük alınabilir Mg içeriği 175 mg kg -1 ile Ağlasun ilçesinde, en yüksek alınabilir Mg içeriği 3538 mg kg -1 ile Karamanlı ilçesinde ölçülmüş ve toprakların genel alınabilir Mg içeriği ortalaması 1050 mg kg -1 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.8). Toprakların %23 ü yeterli, %63 ü fazla ve %14 ü çok fazla seviyede alınabilir Mg içermektedir (Şekil 4.8). Yeterli Fazla Çok Fazla 23% 14% 63% Şekil 4.8. Toprakların Mg içeriklerinin oransal dağılımı (%) 37

49 Çizelge 4.8. Burdur ili topraklarının Mg içerikleri (mg kg -1 ) Örnekleme alanları Örnek no Ağlasun Merkez Bucak Çavdır Çeltikçi Gölhisar Karamanlı Kemer Tefenni Yeşilova En az En fazla Ortalama Genel En az 175 En fazla 3538 Ortalama

50 4.9. Toprakların Alınabilir K İçerikleri Yapılan alınabilir K analizinde topraklar örnekleme alanına göre incelenecek olursa; Ağlasun, Merkez, Bucak, Çavdır, Çeltikçi, Gölhisar, Karamanlı, Kemer, Tefenni ve Yeşilova toprakları için alınabilir K içeriklerin ortalamaları sırasıyla 180 mg kg -1, 608 mg kg -1, 334 mg kg -1, 644 mg kg -1, 381 mg kg -1, 431 mg kg -1, 558 mg kg -1, 277 mg kg -1, 380 mg kg -1 ve 375 mg kg -1 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.9). Bölge topraklarının geneline bakıldığında, en az 55 mg kg -1, en fazla 1200 mg kg -1 ve ortalama ise 416 mg kg -1 bulunmuştur. Analizi yapılan 97 örnekte alınabilir K içeriği için sınıflama incelenecek olursa, toprakların %7 si az, %42 si yeterli, %48 i fazla ve %3 ü çok fazla sınıfına girmektedir (Şekil 4.9). Az Yeterli Fazla Çok fazla 3% 7% 42% 48% Şekil 4.9. Toprakların K içeriklerinin oransal dağılımı (%) 39

51 Çizelge 4.9. Burdur ili topraklarının K içerikleri (mg kg -1 ) Örnekleme alanları Örnek no Ağlasun Merkez Bucak Çavdır Çeltikçi Gölhisar Karamanlı Kemer Tefenni Yeşilova En az En fazla Ortalama Genel En az 55 En fazla 1200 Ortalama

52 4.10. Toprakların Bitkiye Yarayışlı Mn İçerikleri Çalışma alanı topraklarında yapılan bitkiye yarayışlı Mn analizinde toprakların değerleri; Ağlasun ilçesinde mg kg -1, Merkez ilçesinde mg kg -1, Bucak ilçesinde mg kg -1, Çavdır ilçesinde mg kg -1, Çeltikçi ilçesinde mg kg -1, Gölhisar ilçesinde mg kg -1, Karamanlı ilçesinde mg kg -1, Kemer ilçesinde mg kg -1, Tefenni ilçesinde mg kg -1 ve Yeşilova ilçesinde mg kg -1 aralığında olduğu, ortalama bitkiye yarayışlı Mn içeriklerinin ise sırasıyla 1.51, 5.00, 7.29, 8.08, 18.08, 8.26, 13.32, 6.36, 9.00 ve 7.88 mg kg -1 düzeyinde olduğu tespit edilmiştir (Çizelge 4.10). Çalışma alanının genelinde en az 1.72 mg kg -1, en fazla 53 mg kg -1 ve ortalama 9 mg kg -1 olarak bitkiye yarayışlı Mn belirlenmiştir. Analiz sonucunda elde edilen bitkiye yarayışlı Mn düzeylerine göre toprakların %14 ü çok az, %75 i az, %10 u yeterli ve %1 i fazla sınıfına girdiği görülmüştür (Şekil 4.10). Çok az Az Yeterli Fazla 1% 9% 10% 80% Şekil Toprakların Mn içeriklerinin oransal dağılımı (%) 41

53 Çizelge Burdur ili topraklarının Mn içerikleri (mg kg -1 ) Örnekleme alanları Örnek no Ağlasun Merkez Bucak Çavdır Çeltikçi Gölhisar Karamanlı Kemer Tefenni Yeşilova En az En fazla Ortalama Genel En az 1.72 En fazla Ortalama

54 4.11. Toprakların Bitkiye Yarayışlı Fe İçerikleri Çalışma alanı topraklarında yapılan bitkiye yarayışlı Fe tayininde 97 örneğin %40 ının orta ve %60 ının fazla sınıfında olduğu tespit edilmiştir (Şekil 4.11). Analizler sonucunda elde edilen bitkiye yarayışlı demir içerikleri ortalama olarak; Ağlasun da 7.95 mg kg -1, Merkez de 3.53 mg kg -1, Bucak ta 6.00 mg kg -1, Çavdır da 7.12 mg kg -1, Çeltikçi de 9.10 mg kg -1, Gölhisar da 5.40 mg kg -1, Karamanlı da 5.90 mg kg -1, Kemer de 3.20 mg kg -1, Tefenni de 4.80 mg kg -1 ve Yeşilova da 5.00 mg kg -1 bulunmuştur (Çizelge 4.11). Toprakların geneli değerlendirildiğinde bitkiye yarayışlı Fe içeriğinin ise 1.4 mg kg -1 ile 16.8 mg kg -1 arasında olduğu, ortalama olarak 5.6 mg kg -1 olduğu belirlenmiştir. Orta Fazla 40% 60% Şekil Toprakların Fe içeriklerinin oransal dağılımı (%) 43

55 Çizelge Burdur ili topraklarının Fe içerikleri (mg kg -1 ) Örnekleme alanları Örnek no Ağlasun Merkez Bucak Çavdır Çeltikçi Gölhisar Karamanlı Kemer Tefenni Yeşilova En az En fazla Ortalama Genel En az 1.42 En fazla Ortalama

56 4.12. Toprakların Bitkiye Yarayışlı Zn İçerikleri Çalışma alanı topraklarında yapılan bitkiye yarayışlı Zn analizine göre topraklar örnekleme alanları bazında incelenecek olursa; Ağlasun, Merkez, Bucak, Çavdır, Çeltikçi, Gölhisar, Karamanlı, Kemer, Tefenni ve Yeşilova da bitkiye yarayışlı Zn içerikleri sırasıyla; mg kg -1, mg kg -1, mg kg -1, mg kg -1, mg kg -1, mg kg -1, mg kg -1, mg kg -1, mg kg -1 ve mg kg -1 arasında olup, ortalamaları sırasıyla 0.61, 1.28, 0.95, 0.95, 0.68, 0.53, 0.80, 0.72, 0.88 ve 0.56 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.12). 97 adet toprak örneğinde genel bir değerlendirme yapılacak olursa, toprak örneklerinin bitkiye yarayışlı Zn içerikleri 0.1 mg kg -1 ile 4.8 mg kg -1 arasında olup ortalama bitkiye yarayışlı Zn içeriği 0.8 mg kg -1 olarak belirlenmiştir. Toprakların bitkiye yarayışlı Zn seviyeleri değerlendirildiğinde %4 ü çok az, %52 si az, %42 si yeterli ve %2 si fazla sınıfına girdiği tespit edilmiştir (Şekil 4.12). Çok az Az Yeterli Fazla 2% 4% 42% 52% Şekil Toprakların Zn içeriklerinin oransal dağılımı (%) 45

57 Çizelge Burdur ili topraklarının Zn içerikleri (mg kg -1 ) Örnekleme alanları Örnek no Ağlasun Merkez Bucak Çavdır Çeltikçi Gölhisar Karamanlı Kemer Tefenni Yeşilova En az En fazla Ortalama Genel En az 0.12 En fazla 4.84 Ortalama

58 4.13. Toprakların Bitkiye Yarayışlı Cu İçerikleri Bitkiye yarayışlı Cu analizi yapılan toprak örneklerinin hiç birinde eksiklik görülmemiş olup, Ağlasun, Merkez, Bucak, Çavdır, Çeltikçi, Gölhisar, Karamanlı, Kemer, Tefenni ve Yeşilova ilçelerinin ortalama bitkiye yarayışlı Cu içerikleri sırasıyla; 1.06 mg kg -1, 1.14 mg kg -1, 2.09 mg kg -1, 1.47 mg kg -1, 1.49 mg kg -1, 1.45 mg kg -1, 1.40 mg kg -1, 0.80 mg kg -1, 1.20 mg kg -1 ve 1.50 mg kg -1 olarak belirlenmiştir (Çizelge 4.13). Araştırma alanı topraklarının geneline bakıldığında bitkiye yarayışlı Cu içerikleri 0.22 mg kg -1 ile 4.46 mg kg -1 arasında olup, ortalama bitkiye yarayışlı Cu içerikleri 1.38 mg kg -1 düzeyinde bulunmuştur. Yeterli 100% Şekil Toprakların Cu içeriklerinin oransal dağılımı (%) 47

59 Çizelge Burdur ili topraklarının Cu içerikleri (mg kg -1 ) Örnekleme alanları Örnek no Ağlasun Merkez Bucak Çavdır Çeltikçi Gölhisar Karamanlı Kemer Tefenni Yeşilova En az En fazla Ortalama Genel En az 0.22 En fazla 4.46 Ortalama

60 5. TARTIŞMA VE SONUÇLAR Yapılan analizler sonucunda çalışma alanı topraklarının ph değişimleri 6.74 ile 8.23 arasında değişip, ortalama 7.72 olarak bulunmuştur. ph ları 6.74 ile 8.23 arasında değişen bu toprakların %11 inin nötr ve %89 unun hafif alkali sınıfında olduğu görülmektedir. Eyüpoğlu (1999) Türkiye genelinde yaptığı bir çalışmada; Burdur ilinden aldığı 3254 toprak örneğinde toprakların %0.8 inin hafif asitli, %21.7 sinin nötr, %77 sinin hafif alkali ve %0.2 sinin kuvvetli alkali olduğunu belirtmiştir. Eyüpoğlu ve yapılan bu yeni çalışmanın sonuçları, Burdur yöresi topraklarının ph düzeyinin düşürülmesi gerektiğini göstermiştir. Toprağın ph sının düşürülmesinde en etkili ve ekonomik madde elementel kükürttür. Toprağın ph sını düşürmek için çok ince öğütülmüş veya suda kolay çözünen toz kükürtlü gübreler kullanılmalıdır. Yöre topraklarında yapılan EC tayininde topraklar 0.18 ds m -1 ile 1.41 ds m -1 değerleri arasında bulunmuştur. EC tayininde bütün örnekler 2 ds m -1 az ölçülmüş olup tuz oranı olarak düşük sınıfındadır. Bu topraklarda bütün tahıl ürünlerinin yetiştirilebileceği kanısına varılmaktadır. Benzer bir şekilde Eyüpoğlu (1999) yaptığı çalışmada; yöre topraklarının %98.4 ünün tuzsuz olduğunu belirtmiştir. İdeal bir toprakta kum, silt ve kil oranı birbirine eşittir. Toprağın havalanması, bitki köklerinin gelişmesi, suyu ve havayı iletme yeteneği tekstüre bağlıdır. Çalışma alanı topraklarının bünyelerine bakıldığında 12 farklı bünye sınıfından 7 bünye tespit edilmiş olup, toprakların %80 ini tın, kil ve killi tın bünyeli topraklar oluşturmaktadır. Araştırma alanı topraklarının %15 i çok az, %55 i az %26 si orta, %3 ü iyi ve %1 i yüksek seviyede organik madde içerdiği ve organik madde bakımından yetersiz oldukları görülmektedir. Eyüpoğlu (1999) da bölge topraklarını yaklaşık %45 az, %3.5 iyi ve %1 yüksek seviyede organik madde içerdiğini bildirmiştir. Küçükyumuk ve Erdal (2008) yaptıkları bir çalışmada, Ağlasun ilçesindeki 10 farklı gül bahçesinden aldıkları toprak örneklerinin ortalama organik madde içeriğini %1.8 bulmuşlardır. Yapılan bu çalışmada ise Ağlasun ilçesinin ortalama organik madde içeriği %1.77 bulunmuş ve önceki araştırmaya benzer bir sonuç elde edilmiştir. 49

61 Organik maddenin yetersiz olması bitki besin maddelerinin alınımını, toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerini olumsuz yönde etkiler. Toprakta organik maddenin yeterli olması durumunda ise toprağın fiziksel ve kimyasal özelliklerini olumlu yönde etkiler ve bitkiye yarayışlı besin elementlerinin alınımını kolaylaştırır (Özbek vd., 1993; Bender vd., 1998; Lewandowski ve Zumwinkle, 1999). Analizler sonucunda belirlenen veriler bölge topraklarının organik madde içeriğinin mutlaka arttırılması gerektiğini göstermiştir. Bunun için ahır gübresi, kompost, solucan kompostu, yeşil gübreleme vb. uygulamalar toprağa organik madde sağlamada kullanılabilecek en başarılı yöntemler olarak belirtilmektedir (Kacar ve Katkat 2007a; Aynacı ve Erdal 2016; Erdal ve Ekinci, 2017a, b). Bölge topraklarının kireç içerikleri %2.69 ile %50.80 arasında değişmektedir. Çavdır, Çeltikçi, Karamanlı ve Yeşilova ilçelerinde toprakların genelinde orta düzeyde, diğer ilçelerin topraklarının çoğunda fazla ve çok fazla düzeyinde kireç tespit edilmiştir. Eyüpoğlu (1999) Burdur da yaptığı çalışmada, yaklaşık %18 az, %14 kireçli, %19 orta, %20 fazla ve %28 çok fazla düzeyde kireç tespit etmiştir. Yeni yapılan bu çalışma ile Eyüpoğlu nun yaptığı çalışma karşılaştırılınca, geçen süre zarfında toprakların kireç içeriklerinin arttığını söyleyebiliriz. Özellikle orta ve çok fazla kireçli toprakların arttığı görülmüştür. Yapılan bitkiye yarayışlı P analizinde önemli ölçüde eksiklik görülmemiştir. Çalışma alanı toprakları 5.70 mg kg -1 ile 110 mg kg -1 aralığında bitkiye yarayışlı P içermekte olup ortalama mg kg -1 olarak belirlenmiştir. Toprakların %59 nun yeterli, sadece %3 lük kısmının az düzeyde bitkiye yarayışlı P içerdiği görülmektedir. Küçükyumuk ve Erdal (2008) yaptıkları çalışmada, Ağlasun dan alınan 10 toprak örneğinde ortalama bitkiye yarayışlı P içeriğini 35 kg mg -1 bulmuşlardır. Bu çalışmada ise alınan 8 örneğin ortalaması 20 kg mg -1 olarak bulunmuştur. Eyüpoğlu (1999) Burdur dan aldığı toprak örneklerinde kg/da cinsinden bitkiye yarayışlı P içeriklerini hesaplamış ve yaklaşık; %21 inin çok az, %29 unun az, %20 sinin orta, %10 unun yüksek ve %20 sinin çok yüksek olduğunu söylemiştir. Çalışma alanı topraklarında yapılan alınabilir Ca, Mg ve K analizlerinde; toprak örneklerinin hiçbirinde Ca ve Mg eksikliği görülmezken, örneklerin sadece %7 sinde 50

62 K eksikliği görülmüştür. Toprak örneklerinin geneline bakıldığında, alınabilir Ca, Mg ve K içerikleri sırasıyla mg kg -1, mg kg -1 ve mg kg -1 değerleri arasında olup, ortalama içerikleri sırasıyla 6620 mg kg -1,1050 mg kg -1 ve 416 mg kg -1 olarak belirlenmiştir. Küçükyumuk ve Erdal (2008) yürüttükleri çalışmada Ağlasun dan alınana örneklerin ortalama alınabilir K içeriğini 170 mg kg - 1, ortalama alınabilir Mg içeriğini 141 mg kg -1 ve ortalama alınabilir Ca içeriğini 1414 mg kg -1 olarak bulmuşlardır. Bu çalışmada, Ağlasun ilçesinin ortalama alınabilir K içeriğinin, Küçükyumuk ve Erdal (2008) tarafından bulunan değere yakın olduğu görülmüştür. Eyüpoğlu (1999), Türkiye genelinde yürüttüğü çalışmada, Burdur ili topraklarının yaklaşık %86 sının alınabilir K içeriğinin 40 kg/da dan yüksek olduğunu belirtmiştir. Eyüpoğlu nun kullandığı sınır değer olan 40 kg/da ( mg kg -1 ) bu çalışmaya göre yorumlandığında, toprakların alınabilir K içeriklerinin yaklaşık %95 inin 40 kg/da dan yüksek olduğu görülmüştür. Çalışma alanı topraklarında yapılan bitkiye yarayışlı Mn, Fe, Zn ve Cu analizlerinde; toprakların %40 ının orta ve % 60 nın fazla Fe içerdiği belirlenmiş ve toprakların tamamında yeterli içerikte bitkiye yarayışlı Cu tespit edilmiştir. Toprak örneklerinin %89 unda bitkiye yarayışlı Mn,%56 sında bitkiye yarayışlı Zn çok az ve az seviyede bulunmuştur. Küçükyumuk ve Erdal (2008), Ağlasun dan alınan örneklerde bitkiye yarayışlı Fe, Cu ve Mn içeriklerini sırasıyla 7 mg kg -1, 0.8 mg kg -1 ve 2 mg kg -1 olarak bulmuşlardır. Yapılan bu çalışmada, Ağlasun örneklerinin bitkiye yarayışlı Fe, Cu ve Mn içerikleri ortalamaları sırasıyla 7.95 mg kg -1, 1.06 mg kg -1 ve 9.51 mg kg -1 olarak belirlenmiştir. Eyüpoğlu vd. (1998), Türkiye genelinde yaptığı çalışmada Burdur ilinden aldığı toprak örneklerinde; toprakların yaklaşık % 82 sinin ppm aralığında bitkiye yarayışlı Fe, tamamının ise 0.2 ppmden fazla (yeter düzeyde) bitkiye yarayışlı Cu içerdiğini belirtmiştir. Ayrıca toprak örneklerinin %94 ünde Zn eksikliği görüldüğü ve Burdur Türkiye genelinde en çok Zn eksikliği görülen illerden ikinci sırada olduğunu belirtmiştir. Topraklarda Mn ve Zn noksanlığının bu kadar yaygın görülmesindeki temel etkenlerin, toprak ph sının yüksekliği, yüksek kireç içeriği ve düşük organik madde gelmektedir. Bilindiği üzere yüksek kireç içeriği ve yüksek ph, topraklarda mikro element eksikliğinin temel nedenlerindendir (Tistale vd., 1985; Kacar ve Katkat 2007b; Karaman vd. 2012). 51

63 Sonuç olarak; Burdur ili tahıl yetiştirciliği yapılan toprakların verimlilik açısından büyük önem taşıyan organik madde bakımından yetersiz, ph larının yüksek ve kireç içeriklerinin fazla olması özellikle mikro elementlerin yarayışlılığı açısından sorun oluşturacak niteliktedir. Ayrıca topraklarda OM düşüklüğü, toprakların azot bakımından da fakir olacağına işaret etmektedir. Bu nedenle, tahıl yetiştirciliği yapılacak olan alanlarda özellikle N, Mn ve Zn gübrelemesine özel önem verilmesi önerillir. Bunun yanında, toprakların OM içeriklerinin artırılmasına yönelik olarak ahır gübresi vb organik gübre kullanımı artırılmalı, toprak ph sını artırıcı özellikteki gübrelerle, kireç içeriği yüksek gübre kullanımlarından kaçınılmalıdır. 52

64 KAYNAKLAR Atalay, İ.Z., Gediz Havzası Kollüvyal Topraklarının Besin Elementi Durumu ve Bunların Bazı Toprak Özellikleri ile İlişkileri. Ege Üniv. Zir. Fak. Dergisi, 24 (1), s. Aynacı, D., Erdal, İ., Evsel Atıklardan Elde Edilen Kompostun Mısır ve Biberin Gelişimi ve Besin Elementi İçeriğine Etkisi. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 20(1), Başar. H., Bursa İli Topraklarının Verimlilik Durumlarının Toprak Analizleri ile İncelenmesi. Uludağ Ünv. Zir. Fak. Dergisi, 15, Başaran, M., Okant, M., Bazı Toprak Özelliklerinin Eldivan Yöresinde Yetiştirilen Kirazların Beslenme Durumu Üzerine Etkisi. Tarım Bilimleri Dergisi, 11(2), Bellitürk, K., Danışman, F, Pakdil, N.B. ve Yılmaz, F., Evaluation of Phosphorus Status of Thrace Region Soils and Suitability of Different Chemical Methods Used to Determine Plant Available Soil Phosphorus of These Soils. Bulgarian Journal of Agricultural Sciences, 13(4), Bender, D., Erdal, İ., Dengiz, O., Gürbüz, M., Tarakçıoğlu, C., Farklı Organik Materyallerin Killi Bir Toprağın Bazı Fiziksel Özellikleri Üzerine Etkileri. International Symposium on Arid Region Soil. International Agrohydrology Research And Training Center, Menemen, İzmir, Bouyoucos, G.J., A Calibration of the Hydrometer Method for Making Mechanical Analysis of Soil. Agronomy Journal, 43(9), Burdur İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2018a. Coğrafi Yapısı ve Tarihi. Erişim Tarihi: Sayfalar/ Detay. aspx? SayfaId=11 Burdur İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2018b. İklim Durumu ve Nüfus Yapısı. Erişim Tarihi: tarim. gov.tr/ Sayfalar/ Detay. aspx?sayfaid=13 Burdur İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2018c. İlin Topoğrafik Yapısı ve Toprak Özellikleri 2018c. Erişim Tarihi: tarim. gov.tr /Sayfalar/Detay.aspx?SayfaId=12 Burdur İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, 2018d. Arazi Varlığı ve Dağılımı. Erişim Tarihi: Sayfalar/ Detay. aspx? Sayfa Id=14 Çakmak, İ., Yılmaz, A., Kalaycı, M., Ekiz, H., Torun, B., Erenoğlu, B. ve Braun, H.J., Zn Deficiency as a Critical Problem in Wheat Production in Central Anatolia. Plant and Soil, 180(2),

65 Çimrin, K. M. ve Boysan, S., Van Yöresi Tarım Topraklarının Besin Elementi Durumları ve Bunların Bazı Toprak Özellikleri ile İlişkileri. Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Bilimleri Dergisi, 16(2), Çığ, A., Yılmaz, H., Van Yöresinde Doğal Olarak Yetişen Farklı Orkide Türlerine Ait Toprakların Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri. Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Dergisi, 3(1), 1-8. Çopur, Ö. U. Katkat, A.V., Azotlu Gübrelerin Domates Bitkisinin Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri Üzerine Etkileri. Uuludağ Üniversitesi Ziraat Fak. Dergisi, 9, Demirer, T., Kaleli, Ş., Öztokat Kuzucu, C., A Study to Determine Fertility Status in the Çanakkale-Lâpseki Agricultural Areas, Turkey. Journal of Arid Environments, 54, Doran, J. W., Sarrantonio, M., Liebig., M. A., Soil Health and Sustainability. Advances in Agron, 56, Erdal, İ., Yurdakul, İ., Aydemir, O., Isparta Yöresi Elma Bahçelerinin Verimlilik Durumları. Türkiye 3. Ulusal Gübre Kongresi, Tarım-Sanayi- Çevre, Ekim, Tokat, Erdal, İ., Boydak Ç Isparta Yöresi Kiraz Bahçeleri Topraklarının Bitkiye Yarayışlı Demir Miktarlarının Belirlenmesinde DTPA ve EDTA Test Yöntemlerinin Karşılaştırılması. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 6(1), Erdal, İ., Ekinci, K., 2017a. Effets of Vermicomposts Obtained from Rose Oil Processing Wastes, Dairy Manure, Municipal Open Market Wastes and Straw on Plant Gowth, Mineral Nutrition, and Nutrient Uptake of Corn. Journal of Plant Nutrition, 40(15), Erdal, İ., Ekinci, K., 2017b. Effect of Vermicompost Obtained from Kitcheen Wastes on Corn Growth and Mineral Nutrition. Scientific Papers-Series A- Agronomy, 60, Eyüpoğlu, F., Kurucu, N., Talaz, S., Türkiye Topraklarının Bitkiye Yarayışlı Bazı Mikro Elementler (Fe, Cu, Zn, Mn) Bakımından Genel Durumu. Toprak ve Gübre ve Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, 72s, Ankara. Eyüpoğlu, F., Türkiye Topraklarının Verimlilik Durumu. Toprak ve Gübre Araştırma Enstitüsü Yayınları, 122s, Ankara. FAO, Micronutrient, Assesment at the Country Level, an Intemational Study. FAO Soils Bulletin, 63. Rome. Follet, R.H., Zn. Fe. Mn and Cu in Colorado Soils. PhD. Dissertation. Colo. State Univ. 54

66 Güneş, A., Aktaş, M., İnal, A., Alpaslan, M., Konya Kapalı Havzası Topraklarının Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri. A.Ü. Ziraat Fakültesi Yayınları. Yayın No, Güneş A., Alpaslan, M., İnal, A., Bitki Besleme ve Gübreleme. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları, 467s, Ankara. Hermanson, R., Pan, W., Perillo, C., Stevens, R., Stockle, C., Nitrogen Use by Crops and the Fate of Nitrogen in the Soil and Vadose Zone. Washington State University and Washington Department of Ecology Interagency Agreement, C Kacar, B., Bitki ve Toprağın Kimyasal Analizleri. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Eğitim, Araştırma ve Geliştirme Vakfı Yayınları, 466s, Ankara. Kacar, B., Katkat, A.V., 2007a. Bitki Besleme. (Genişletilmiş ve Güncellenmiş 3. Baskı). Nobel Yayın, 849, Fen ve Biyoloji Yayanları Dizisi, 29, Nobel Yayın Dağıtım, , Ankara. Kacar, B., Katkat, A.V., 2007b. Gübreler ve Gübreleme Tekniği. Nobel Yayın Dağıtım. Karaman, M.R., Azotlu Gübrelerin Domates (Lycopersicum esculentum L.) Verimi ve Meyve Kalitesi Üzerine Etkisi. Doktora Tez Çalışması, Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Toprak Anabilim Dalı. Tokat. Karaman, M. R., Adiloğlu, A., Brohi, R., Güneş, A., İnal, A., Kaplan, M., Zengin, M., Bitki Besleme. Gübretaş Rehber Kitaplar Dizisi, 2. Karlıdağ, H., Güleryüz, M., Farklı Bakım Şartlarında Yetiştirilen Hacıhaliloğlu Kayısı Çeşidinin Beslenme Düzeyinin Belirlenmesi. 4.Ulusal Bitki Besleme ve Gübreleme Kongresi, 8-10 Ekim, Konya, Kızılgöz, İ., Kızılkaya, R., Acar, İ., Seyrek, A., Kaptan, H., Şanlıurfa Yöresinde Antepfıstığı (Pistacia Vera L.) Yetiştirilen Toprakların Verimlilik Düzeyinin Saptanması Üzerine Bir Araştırma. GAP 1.Tarım Kongresi, Mayıs, Şanlıurfa. Kuştutan, F., Ateş, F., Akın, A., Alaşehir İlçesinde (Manisa) Superior Seedless Üzüm Çeşidi Yetiştirilen Toprakların Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri. Harran Tarım ve Gıda Bilimler Dergisi, 21 (1), Küçükyumuk, Z., Erdal, İ., Isparta Yöresi Gül Bahçelerinin Verimlilik Durumların Değerlendirilmesi. 4. Ulusal Bitki Besleme ve Gübre Kongresi, 8-10 Ekim, Konya,

67 Lewandowski, A., Zumwinkle, M., Assessing the Soil System. A Review of Soil Quality Literature. Minessota Department of Agriculture. Energy and Sustainable Agriculture Program, Lindsay WL, Norvell WA., Development of A DTPA Micronutrient Soil Test. Soil Science Society of American Proceeding, 35, Maas, E.V., Salt Tolerance of Plants, Appl. Agric. Res. (19): Nelson, D.W., Sommers, L.E., Organic Matter. Methods of Soil Analysis. Part 2. Chemical and Microbiological Properties Second Ed. Argon. N:9. 2. Ed. P: Olsen S.R., Cole C.V., Watanable, F.S., Dean, L.A., Estimation of Available Phosphorus in Soils By Extraction with Sodium Bicarbonate. U. S. Dept. of Agric. Cir, 939, Washington D. C. Orman, Ş., Kaplan, M.,, Kumluca ve Finike Yörelerinde Serada Yetiştirilen Domates Bitkisinin Beslenme Durumunun Belirlenmesi. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 17(1), Özbek, H., Kaya, Z., Gök, M., Kaptan, H., Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi Kitabı, 73, Özyazıcı, M. A., Dengiz, O., Sağlam, M., 2013a. Artvin İlinde Yonca (Medicago sativa L.) Tarımı Yapılan Toprakların Verimlilik Durumu ve Potansiyel Beslenme Problemlerinin Ortaya Konulması. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 14(2), Özyazıcı, M. A., Aydoğan, M., Bayraklı B., Dengiz O., 2013b. Doğu Karadeniz Bölgesi Kırmızı-Sarı Podzolik Toprakların Temel Karakteristik Özellikleri ve Verimlilik Durumu. Anadolu Tarım Bilim Dergisi, 28(1), Parlak, M., Fidan, A., Kızılcık, İ., Koparan, H., Eceabat İlçesi (Çanakkale) Tarım Topraklarının Verimlilik Durumlarının Belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 14(4), Pınar, H., Arslan, R., M. Bircan, A. Ata., Mersin İlindeki Elma, Kayısı, Erik, Kiraz ve Şeftali Bahçelerinin Bazı Toprak Özellikleri Bakımından Verimlilik Durumları. 4. Ulusal Bitki Besleme ve Gübre Kongresi, 8-10 Ekim, Konya, Richards, L.A., Diagnosis and Improvement Saline and Alkaline Soils. U.S. Dep. Agr. Handbook 60. Sandalcı, U Çanakkale İli Bayramiç İlçesi Tarım Topraklarının Verimlilik Durumlarının Saptanması. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Çanakkale. 56

68 Saraçoğlu, M., Taş, M., Şanlıurfa İli Harran İlçesi Topraklarının Bitki Besin Elementi Kapsamları. 4. Ulusal Bitki Besleme ve Gübreleme Kongresi, 8-10 Ekim, Konya, Saygın, F., Gürsoy, F. E., Demirdağ Turan, İ., Dengiz, O., Çataklı Çayı Havzası Doğu Yakasında Çay Tarımı Yapılan Toprakların Fiziksel, Kimyasal ve Verimlilik Özelliklerinin Belirlenmesi. Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi, 4(2), Soil Survey Manuel., U. S. Dept. Agricultural Handbook 18. Washington D.C. Shirazi, M.A., Boersma, L., A Unifying Quantitative Analysis of Soil Texture 1. Soil Science Society of America Journal, 48(1), Taban, S. M. Alpaslan, Hashemi, A.G., Eken, D., Orta Anadolu'da Çeltik Tarımı Yapılan Toprakların Bazı Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 3(3), Taban, S., Çıkılı, Y., Kebeci, F., Taban, N., Sezer, S. M., Taşköprü Yöresinde Sarımsak Tarımı Yapılan Toprakların Verimlilik Durumu ve Potansiyel Beslenme Problemlerinin Ortaya Konulması. Tarım Bilimleri Dergisi, 10(3), Tarakçıoğlu, C., Yalçın, S. R., Bayrak, A., Karabacak, H., Ordu Yöresinde Yetiştirilen Fındık Bitkisinin (Corylus Avellana L.) Beslenme Durumunun Toprak ve Bitki Analizleri ile Belirlenmesi. Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Bilimleri Dergisi, 9(1), Taşova, H., Akın, A., Marmara Bölgesi Topraklarının Bitki Besin Maddesi Kapsamlarının Belirlenmesi, Veri Tabanının Oluşturulması ve Haritalanması. Toprak Su Dergisi, 2(2), Tisdale, S. L., Nelson, W. L., Beaton, J. D., Soil Fertility and Fertilizers. Collier Macmillan Publishers. TOVEP, Türkiye Toprakları Verimlilik Envanteri. T.C. Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlığı Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü. Turan, M.A., Katkat, A. V., Özsoy, G, Taban, S., Bursa İli Alüviyal Tarım Topraklarının Verimlilik Durumları ve Potansiyel Beslenme Sorunlarının Belirlenmesi. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 24(1), Tüfenkçi, Ş., Sönmez, F., Gazioğlu Şensoy, R. İ., Van İli Bağlarının Beslenme Durumlarının Belirlenmesi. Harran Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 13(4),

69 Tümsavaş, Z., Bursa İli Vertisol Büyük Toprak Grubu Topraklarının Verimlilik Durumlarının Toprak Analizleriyle Belirlenmesi. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 17(2), Tümsavaş, Z., Çelik, İ., Bursa İli Kireçsiz Kahverengi Topraklarının Bazı Özellikleri ve Besin Elementleri İçerikleri. Ç. Ü. Z. F. Dergisi, 20(1), Tümsavaş, Z., Aksoy, E., Bursa Yöresi Rendzina Büyük Toprak Grubu Topraklarının Bazı Özellikleri ve Besin Maddesi İçerikleri. Uludağ Üniv. Zir. Fak. Dergisi, 22 (1), Tümsavaş, Z., Aksoy, E Kahverengi Orman Büyük Toprak Grubu Topraklarının Verimlilik Durumlarının Belirlenmesi. Uludağ Üniv. Zir. Fak. Dergisi, 23 (1), Yıldız, N., Toprak ve Bitki Ekosistemindeki Ağır Metaller. Yüksek Lisans Ders Notları, Erzurum. Zengin, M., Çetin, Ü., Ersoy, İ., Özaytekin, H.H., Beyşehir Yöresi Tarım Topraklarının Verimlilik Durumlarının Belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 17(31), Walkley, A., Black, I.A., An Examination of the Degtjareff Method for Determining Soil Organic Matter, and a Proposed Modification of the Chromic Acid Titration Method. Soil Science, 37(1),

70 ÖZGEÇMİŞ Adı Soyadı : Ahmet DOĞAN Doğum Yeri ve Yılı : Midyat, 1988 Medeni Hali : Bekar Taranmış Fotoğraf (3.5cm x 3cm) Yabancı Dili E-posta : İngilizce : amtdgn47@gmail.com Eğitim Durumu Lise : Gülkent Anadolu Lisesi, 2008 Lisans : SDÜ, Ziraat Fakü Bilimi ve Bitki Besleme 59