Kolorektal kanser cerrahisi uygulanan hastaların bilgi gereksinimlerinin belirlenmesi

Transkript

1 Araştırma / Research Article TAF Preventive Medicine Bulletin DOI: /pmb Kolorektal kanser cerrahisi uygulanan hastaların bilgi gereksinimlerinin belirlenmesi Determination of the information needs of patients having undergone colorectal cancer surgery Sibel Yılmaz Şahin 1, Emine İyigün 1, Cengizhan Açıkel 2 ÖZET Amaç: Bu araştırmada, kolorektal kanser cerrahisi uygulanan ve ostomisi olmayan hastaların taburculuk öncesi bilgi gereksinimlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Yöntem: Kolorektal kanser cerrahisi uygulanan hastaların bilgi gereksinimlerinin belirlenmesi amacıyla araştırma; Ocak Aralık 2012 tarihleri arasında bir eğitim araştırma hastanesi genel cerrahi kliniğinde yürütülmüştür. Araştırma kapsamına; kolorektal kanser cerrahisi uygulanan, Türkçe iletişim kurabilen, araştırmaya katılmayı kabul eden, klinikten saat içinde taburcu olması planlanan 51 hasta dahil edilmiştir. Veri toplamak amacıyla Hasta Bilgi Formu ve Hasta Öğrenim Gereksinimleri Ölçeği (HÖGÖ) nin Türkçe formu kullanılmıştır. Bulgular: Hastaların yaş ortalamalarının 61,3 olduğu belirlenmiştir. Hastaların sağlık durumlarına ilişkin özellikleri incelendiğinde; yaklaşık 1/3 inin kronik hastalığa sahip olduğu (%35,3) ve 2/3 sinin daha önce en az bir kez ameliyat olduğu (%66,7) belirlenmiştir. Araştırmaya katılan kolorektal kanserli hastaların tanıları incelendiğinde; %52,9 unun kolon kanseri ve %47,1 inin rektum kanseri olduğu saptanmıştır. Yapmış olduğumuz çalışmada hastaların öğrenim gereksinimleri ölçeği toplam puan ortalaması 199,6±29,7 olarak belirlenmiştir. Kolorektal kanser cerrahisi uygulanan hastaların taburcu olmadan önce, öncelikli olarak tedavi ve komplikasyonlar, ikinci sırada yaşam aktiviteleri, üçüncü sırada ise yaşam kalitesi konusunda bilgi alma gereksinimi duydukları belirlenmiştir. Sonuç: Bu çalışmada kolorektal cerrahi uygulanan hastaların taburculuğa ilişkin yüksek düzeyde bilgi gereksinimlerinin olduğu belirlenmiştir. Hastaların gereksinimlerinin doğru şekilde belirlenmesi ve bu doğrultuda eğitim verilmesi hastanın yaşam kalitesini artıracaktır. ABSTRACT Purpose: The aim of this study was to determine the information needs of the patients, who have undergone colorectal cancer surgery and having no ostomy, before discharge. Method: With the purpose of determining the information needs of the patients having undergone colorectal cancer surgery, the research was conducted in the General Surgery Clinic of a training research hospital between January 2012 and December Into scope of this research, 51 patients who had undergone colorectal cancer surgery, could communicate in Turkish Language, accepted to participate in the research and were planned to be discharged within hours were included. With the purpose of collecting information, Patient Admittance Form and the Turkish Version of Patient Learning Needs Scale (PLNS) have been used. Results: Average age of the patients was determined to be When the characteristics regarding the health condition of the patients were examined, it was determined that 1/3 of the patients had chronic illness (35.3%) and 2/3 of them had at least one operation (66.7%). When the diagnoses of the patients with colorectal cancer were examined, they were consecutively detected to be 52.9% colon cancer and 47.1% rectal cancer. In the study we conducted, Patient Learning Needs Scale total score was determined to be as 199.6±29.7. It was determined that before discharge the patients having undergone colorectal cancer surgery were in need of getting information regarding treatment and complications firstly, daily life activities secondly, life quality thirdly. Conclusions: In this study, patients were determined to be in need of high- level of information regarding discharge. Determining the requirements of the patients correctly and giving education accordingly will improve quality of life of patients. 1 Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Bilim Dalı, Hemşirelik Yüksek Okulu, 2 Biyoistatistik Bilim Dalı, Gülhane Askeri Tıp Akademisi Tıp Fakültesi, Yazışma Adresi/Address for correspondence: Sibel Yılmaz Şahin, Cerrahi Hastalıkları Hemşireliği Bilim Dalı, Hemşirelik Yüksek Okulu, sysahin@gata.edu.tr Anahtar Kelimeler: Kolorektal Kanser Cerrahisi, Bilgi Gereksinimi, Öğrenim Gereksinimi, Hemşirelik Bakımı, Taburculuk Eğitimi Key Words: Colorectal Cancer Surgery, Information Need, Learning Need, Nursing Care, Discharge Education Gönderme Tarihi/Received Date: Kabul Tarihi/Accepted Date: Yayımlanma Tarihi/Published Online: GİRİŞ Dünyada her yıl yaklaşık bir milyon yeni kolorektal kanser olgusu saptanmaktadır. Kolorektal kanserler için hastalığa yakalanma yaşı yaş arasında değişmekle birlikte, görülme sıklığı tüm dünyada yaşlanma, yaşam tarzı ve çevresel etkenlerdeki değişikliğe bağlı olarak artmaktadır. Kolorektal kanserler en sık görülen kanser türleri içinde üçüncü, kansere bağlı ölümler arasında ikinci sırada yer almaktadır (1-3). Türkiye de Sağlık Bakanlığı Kanser Savaş Daire Başkanlığının yaptığı istatistiklere göre; kolorektal kanserler, akciğer kanseri ve meme kanserinden sonra üçüncü sırada yer almaktadır ve Türkiye de görülme sıklığı %7,7 dir (1,4). Dünyada ve ülkemizde kanser araştırmalarına verilen önem artmıştır. Kolorektal kanser cerrahisi uygulanan hastaların taburculuklarına ilişkin literatür incelendiğinde; stoması olmayan hastalara yönelik çok az sayıda çalışma olduğu belirlenmiştir (3,5). Yapılan çalışmalarda kolorektal kanser cerrahisi sonrası hastaların; barsak boşaltımına ilişkin rahatsızlık, TAF Prev Med Bull 2015 Vol 14 Issue 5 401

2 Şahin, vd. : Kolorektal CA bilgi gereksinimi konstipasyon, diare, iştah azalması, ağrı kontrolünde güçlük, tanı ve tedavi işlemlerinden korkma, ostomi açılma korkusu, kontrolünü yitirme korkusu deneyimledikleri bildirilmiştir (5-8). Harrison ve arkadaşları çalışmalarında kolorektal cerrahi uygulanmış ve stoması olmayan hastaların taburcu edildikten sonra stoması olan hastalara göre daha fazla bilgi gereksinimi duyduklarını saptamıştır (9). Beaver da çalışmasında, kolorektal kanser cerrahisi uygulanan ve stoması olan hastaların taburcu olmadan önce bilgi aldıklarını, stoması olmayan hastaların ise yeterli bilgi almadıkları ve bu durumdan memnun olmadıklarını belirtmektedir (10). Yurt dışında yeterli çalışma olmamakla birlikte Türkiye de de benzer çalışmalara rastlanmamıştır. Kanser hastalarının ve ailelerinin bilgilendirilmeleri ve desteklenmeleri önem arz eden konulardır. Hastaların komplikasyonlardan korunabilmeleri, gelişebilecek komplikasyonları erken dönemde saptayabilmeleri, evde bakımlarını ve tedavilerini sürdürebilmeleri için iyi bir taburculuk eğitimine gereksinim vardır. Hemşire, hastanın bakım gereksinimlerini karşılayacak, sağlığını koruyacak ve geliştirecek bilgi ve becerileri, bireyin gereksinimlerine uygun, planlı bir eğitimle kazandırabilir (11-15). Kanserin görülme sıklığının artması sağlık çalışanlarının kanserle yaşayan bireylerin gereksinimlerini belirlemesi ve bu gereksinimleri karşılamaya yönelik bakımlarını yeniden planlamasına duyulan ihtiyacı da arttırmaktadır (2). Günümüzde hastanede yatış süreleri kısalmakta ve hastaların bilgilendirilmesi ve taburculuğu için ayrılan zaman da azalmaktadır. Bu durum hastaların taburculuğu sırasında planlı prosedürlerin uygulanması gereğini öne çıkarmaktadır. Hastaları bilgilendirmenin önemi ve bilgiye gereksinim duydukları bilinmektedir (12). Hastaların bilgi gereksinimlerinin, önceliklerinin ve bunu etkileyen etkenlerin doğru belirlenmesi, taburculuk eğitiminin doğru planlanmasına ve verilen taburculuk eğitiminin etkinliğinin sürekli değerlendirilmesine olanak sağlayacaktır (14). Bu çalışma kolorektal kanser cerrahisi uygulanan ve stoması olmayan hastaların, taburcu olmadan önce, bilgi gereksinimlerinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Kolorektal kanser cerrahisi uygulanan hastaların bilgi gereksinimlerinin belirlenmesinin hemşirelerin taburculuk eğitimlerini planlamalarında yol gösterici olacaktır. MATERYAL METOD Araştırma Dizaynı Tanımlayıcı bir çalışma olarak planlanan bu araştırma; Ocak Aralık 2012 tarihleri arasında bir eğitim araştırma hastanesinin genel cerrahi kliniğinde yürütüldü. Araştırma kapsamına; kolorektal kanser cerrahisi uygulanan, Türkçe iletişim kurabilen, araştırmaya katılmayı kabul eden, klinikten saat içinde taburcu olması planlanan 55 hasta dahil edildi. Ancak 2 hastanın araştırmaya katılmayı reddetmesi, 2 hastanın da görüşmeyi yarıda kesmesi nedeniyle değerlendirme 51 hasta ile yapıldı. Kolorektal kanser cerrahisi uygulanıp stoma açılan hastalar ayrıca bilgi ve eğitim aldıkları için araştırmaya dâhil edilmemiştir. Veri toplamak amacıyla Hasta Bilgi Formu ve Hasta Öğrenim Gereksinimleri Ölçeği (HÖGÖ) nin Türkçe formu kullanıldı. Verilerin toplanması yaklaşık dakika sürdü. Verilerin değerlendirilmesinde frekans, yüzde, ortalama ve standart sapma kullanıldı. Veri Toplama Aracı Hasta Öğrenim Gereksinimleri Ölçeği hastaların taburculukta bilgi gereksinimlerini belirlemek için ilk olarak 1990 yılında Bubela, Galloway ve arkadaşları tarafından geliştirilmiş olup, 2007 de yılında Emine Çatal tarafından Türkçe ye uyarlanarak geçerliği ve güvenilirliği test edilmiştir. Ölçek; ilaçlar, yaşam aktiviteleri, toplum ve izlem, duruma ilişkin duygular, tedavi ve komplikasyonlar, yaşam kalitesi ve cilt bakımı olmak üzere 7 alt ölçekten ve toplam 50 maddeden oluşmaktadır. Ölçek maddeleri likert tipi ölçekleme yöntemi ile 1= önemli değil, 2= biraz önemli, 3= ne az ne çok önemli, 4= çok önemli, 5= son derece önemli şeklinde değerlendirilmektedir. Buna göre; hastalardan taburculuk öncesi eve gönderilmeden bilgi gereksinimlerini ve önceliklerini en iyi tanımlayan seçeneği seçmeleri istenmektedir. Ölçeğin değerlendirmesi, her bir alt boyut ve ölçek toplam puanı üzerinden yapılmaktadır. Ölçek sonucunda elde edilen puanlar arasında değişmektedir ve 0-50 arası hastanın eğitim gereksinimi önemli değil, arası biraz önemli, arası ne az ne çok önemli, arası çok önemli, arası son derece önemli şeklinde yorumlanmaktadır. Çatal ve Dicle nin yapmış olduğu geçerlilik güvenirlik çalışmasında toplam ölçek için cronbach alfa 0,95 olarak hesaplanmış olup, bizim çalışmamızda toplam ölçek için cronbach alfa 0,96 olarak hesaplanmıştır (4). Alt ölçekler için cronbach alfa değerleri ise 0,58 ile 0,85 arasında değişmektedir. Araştırmanın Etik Boyutu Araştırmanın yürütülmesi için, Hasta Öğrenim Gereksinimleri Ölçeğinin Türkçe geçerlilik güvenilirliğini yapan Emine ÇATAL dan, araştırmanın uygulandığı hastanenin yerel etik kurulundan ve hastalardan izin alınmıştır. BULGULAR Araştırma sonucu elde edilen veriler değerlendirildiğinde; hastaların yaşlarının arasında değiştiği ve yaş ortalamalarının 61,3 olduğu belirlenmiştir. 402 TAF Prev Med Bull 2015 Cilt 14 Sayı 5

3 Şahin, et al. : Colorectal CA information need Hastaların sosyodemografik özellikleri incelendiğinde büyük çoğunluğunun (%76,5) evli/birlikte yaşadığı ve evlerini eşleri ile paylaştığı (%49) belirlenmiştir. Hastaların bakımı ile çoğunlukla çocukları (%29,4) ve eşleri (%27,5) ilgilenmektedir. Eğitim durumları açısından hastalar değerlendirildiğinde; hastaların çoğunlukla ilkokul (%35,3) ve lise (%27,5) mezunu olduğu görülmektedir (Tablo 1). Tablo 1. Hastaların Sosyodemografik Özellikleri. Sosyodemografik Özellikler Cinsiyet Sayı (n) Yüzde (%) Erkek 56 51,0 Kadın 55 49,0 Medeni Hali Bekar 2 3,9 Evli ya da birlikte yaşıyor 39 76,5 Dul (eşi ölmüş) 10 19,6 Evde birlikte yaşadığı bireyler Yalnız 7 13,7 Anne baba kardeş 1 2,0 Eş 25 49,0 Bekar Çocuklar/Çocuklar 2 8,7 Evli Çocuk/Çocuklar 13 25,5 Diğer 1 4,3 Bakımınızdan sorumlu olan kişi Var 30 58,8 Çocuklar 15 29,4 Eş 14 27,5 Anne 1 2,0 Yok 21 41,2 En son bitirdiğiniz okul Okuryazar değil 3 5,9 Okuryazar 2 3,9 İlkokul 18 35,3 Ortaokul 6 11,8 Lise 14 27,5 Yüksek okul / Üniversite 8 15,7 Tablo 2 de hastaların sağlık durumlarına ilişkin özellikleri incelendiğinde; hastaların yaklaşık 1/3 inin kronik hastalığa sahip olduğu (%35,3) ve 2/3 sinin daha öce en az bir kez ameliyat olduğu (%66,7) belirlenmiştir. Araştırmaya katılan kolorektal kanserli hastaların tanıları incelendiğinde; %52,9 unun kolon kanseri ve %47,1 inin rektum kanseri olduğu saptanmıştır. Bu çalışmada kolorektal kanser cerrahisi uygulanan hastaların bilgi gereksinimlerine ilişkin ölçek toplam puanının 199,6 ± 29,7 ile çok önemli düzeyde olduğu saptanmıştır. Hastaların taburcu olmadan önce bilgi alma gereksinimi duydukları alanlar ise; öncelikli olarak tedavi ve komplikasyonlar, ikinci sırada yaşam aktiviteleri, üçüncü sırada ise yaşam kalitesidir (Tablo 3). Tablo 2. Hastaların Sağlık Durumlarına İlişkin Özellikleri. Özellikler Sayı (n) Yüzde (%) Kronik hastalık durumu Evet Var 18 35,3 Hayır Yok 33 64,7 Daha önce cerrahi girişim uygulanma durumu ve sayısı Evet 34 66,7 1 kez 16 31,4 2 kez 14 27,5 3 kez 4 7,8 Hayır 17 33,3 Yapılan ameliyat Kolon kanseri 27 52,9 Rektum kanseri 24 47,1 Tablo 3. Hastaların Bilgi Gereksinimleri ve Alt Ölçek Puanlarının Dağılımı. HÖGÖ Alt Grupları En az En çok Ortalama±SS Tedavi ve Komplikasyonlar ,6 ± 5,1 Yaşam Aktiviteleri ,6 ± 6,3 Yaşam Kalitesi ,7 ± 5,5 İlaçlar ,0 ± 5,6 Toplum ve İzlem ,1 ± 3,5 Cilt Bakımı ,8 ± 3,5 Duruma İlişkin Duygular ,9 ± 3,6 Toplam Puan ,6 ± 29,7 Hastaların en çok ve en az bilgi almak istedikleri konular incelendiğinde; en çok Hasta Öğrenim Gereksinimleri Ölçeğinin yaşam kalitesi alt boyutunda yer alan Hastalığımın belirtileri ortaya çıktığında ne yapmalıyım? (Tablo 4) en az ise Hasta Öğrenim Gereksinimleri Ölçeğinin cilt bakımı alt boyutunda Ayaklarıma uygun bakımı nasıl yapmalıyım? (Tablo 5) konusunda bilgi almak istedikleri belirlenmiştir. Tablo 4. Hastaların En Çok Bilgi Almak İstedikleri Konular. Bilgi Gereksinimi Hastalığımın belirtileri ortaya çıktığında ne yapmalıyım? Ameliyat yarasının bakımını nasıl yapmalıyım? Tedavime bağlı oluşabilecek yan etkiler nelerdir? Bağırsak boşaltımı ile ilgili bir problem olursa ne yapmalıyım? Evde yardım için telefonla kimi aramalıyım? En az En çok Ortalama±SS 1 5 4,47 ± 0, ,39 ±0, ,37 ± 0, ,33 ± 0, ,33 ± 0,7 TAF Prev Med Bull 2015 Vol 14 Issue 5 403

4 Şahin, vd. : Kolorektal CA bilgi gereksinimi Tablo 5. Hastaların En Az Bilgi Almak İstedikleri Konular. Bilgi Gereksinimi Ev işlerine/işe ne zaman başlayabilirim? Toplumsal gruplarla (hasta dernekleri gibi) nasıl iletişim kurabilirim? Ayaklarıma uygun bakımı nasıl yapmalıyım? Klinikten eve nasıl gideceğim? İlaçlarımı nereden/nasıl temin edebilirim? TARTIŞMA En az En çok Ortalama±SS 1 5 3,14 ± 1, ,18 ± 1, ,39 ± 1, ,47 ± 1, ,65 ± 1,2 Bilgi gereksinimi çalışmaları kanser hastalarının önceliklerini belirlemek amacıyla yapılmaktadır. Aynı zamanda hemşirelerin sınırlı zamanlarını en iyi şekilde kullanmalarına yardımcı olurken hastaların stresli dönemlerinde fazla bilgi yüklenmesini önlemek ve ihtiyacı olacak bilgiyi vermek açısından önemlidir (16). Yapmış olduğumuz çalışmada kolorektal kanser cerrahisi uygulanan hastaların, taburcu olmadan önce çok önemli derecede bilgi gereksinimi duydukları belirlenmiştir. Bu çalışmada hastaların öncelikle tedavi ve komplikasyonlar, yaşam aktiviteleri ve yaşam kalitesi alanlarında bilgi almak istedikleri belirlenmiştir. Literatür incelendiğinde hastaların bilgi gereksinimlerini belirlemeye yönelik yapılan çalışmalarda hastaların bilgi almak istedikleri öncelikli konular bizim çalışmamıza benzerlik göstermektedir (6,17,18). Bizim çalışmamızdan farklı olarak, aynı ölçeği kullanan Demirkıran ve Uzun; koroner arter bypass greft ameliyatı geçiren hastaların öncelikli olarak bilgi almak istedikleri konuların yaşam aktiviteleri, cilt bakımı ve yaşam kalitesi alanında olduğunu saptamıştır (19). Özel, cerrahi girişim geçiren hastaların taburculuk sonrası bilgi gereksinimlerini ve önceliklerini belirlemek amacıyla yapmış olduğu araştırmalarında; bizim çalışmamızdan farklı olarak hastaların öncelikle ilaçlar konusunda daha sonra ise tedavi ve komplikasyonlar ile yaşam kalitesi alanlarında bilgi almak istediklerini saptamıştır (14). Elde ettiğimiz veriler ve literatür bulgularına göre uygulanan cerrahi girişimin ve hasta gruplarının farklı olmasına bağlı olarak hastaların gereksinimlerinin de farklı olduğu görülmektedir. Literatür incelendiğinde kolorektal kanser cerrahisi sonrası hastaların; konstipasyon, diare gibi barsak boşaltım problemleri, iştahsızlık, ağrı kontrolünde güçlük, tanı ve tedavi işlemlerinden korkma, ostomi açılma korkusu gibi ameliyat sonrası komplikasyonlar ve semptom kontrolüne ilişkin sorunlar yaşadıkları bildirilmiştir (5-8). Araştırmamızda literatür bilgilerini destekler şekilde hastaların en çok bilgi almak istedikleri konuların kolorektal kanserin belirtileri ortaya çıktığında ne yapacakları, ameliyat yarasının bakımını nasıl yapacakları, tedavilerine bağlı oluşabilecek yan etkilerin neler olduğu, barsak boşaltımı ile ilgili problemlerini nasıl giderebilecekleri ve evde yardım için telefonla kimi arayabilecekleri hakkında olduğu saptanmıştır. Yapmış olduğumuz çalışmanın sonuçlarına benzer şekilde Lithner ve arkadaşları kolorektal cerrahi uygulanmış ve stoması olmayan hastalara ameliyat sonrası verilen bilgilere ilişkin algılarını belirlemek üzere yaptıkları çalışmada hastaların; ameliyatın sonuçları, evde semptomlar ortaya çıktığında bunlarla nasıl baş edecekleri ve hastalıklarının seyri ile yaşamlarının bundan nasıl etkileneceği konusunda bilgi almak istediklerini bildirmişlerdir (12). Yapılan diğer çalışmalarda da kolorektal cerrahi uygulanan hastaların en çok gereksinim duydukları konuların; hastaların tedavisi ve diğer tedavi seçeneklerinin neler olduğu, hastalığın yayılması ve seyrinin nasıl olduğu, hastalığın nüks etmesine ilişkin bilgi, semptom ve komplikasyonlar, hastalık ve destekleyici tedavi, günlük yaşam aktiviteleri ve yaşam kalitesi olduğu bildirilmiştir (10,16,20). Elde ettiğimiz veriler ve literatür bulguları değerlendirildiğinde kolorektal cerrahi uygulanan hastaların bilgi almak istedikleri konuların; tedavi ve komplikasyonlar üzerine yoğunlaştığı görülmüştür. Teknolojideki gelişmeler ile birlikte tanı ve tedavi yöntemlerinin artması hastaları belirsizlikler ile karşı karşıya bırakmaktadır. Belirsizlik kanser yaşantısının her evresinde görülen bir özelliktir. Kanser yaşantısının tanı evresinde, tedavi sırasında, hatta tedavi başarılı olsa bile sonrasında belirsizlik yaşanmaktadır. Yaşanan bu belirsizliklere karşı kolay uyum sağlayabilmeleri için hastalar daha fazla bilgiye gereksinim duyarlar. Bazı hastalar, doğaları gereği soru sormakta rahat olurken bazı hastalar ise endişelerini ve duygularını paylaşmak için yardıma gereksinim duymaktadır (12,21). Hasta eğitimi bireyin tanı ve tedavisini anlamasına, kendi bakımına aktif katılmasına, hastalığı ile ilgili güçsüzlük duygusundan kurtulmasına, sağlığını yeniden kazanmasına, kısa sürede iyileşmesine, komplikasyonları önlenmesine ve evde bakımını sürdürülmesine yardım eder (22). SONUÇ Günümüzde kolorektal kanser görülme oranı giderek artmaktadır. Bununla beraber teknolojik ve tıbbi gelişmeler sürmekte, hastalıkların erken teşhisi, tedavisinin yanında hastaların hızla iyileşmesi ve hastaneye geri dönüşlerinin azalması için protokoller de gelişmektedir. Hastanın tedavisinin başarılı olması için hasta ve sağlık çalışanın işbirliği içinde olması önemlidir. Bunu sağlamanın en iyi yolu hastayı bilgilendirmektir. Hastaların bilgi gereksinimleri hastalıklarına, bireysel özelliklerine göre farklılık gösterebilmektedir. Hastaların bilgi gereksinimlerini karşılarken öncelikle gereksinim 404 TAF Prev Med Bull 2015 Cilt 14 Sayı 5

5 Şahin, et al. : Colorectal CA information need duyduğu konulara yer verilmesinin hastalığıyla baş etmesinde, tedaviye uyumunu sağlamada, hastaneye plansız geri dönüşleri azaltmada ve hasta memnuniyetini arttırmada yararlı olacağı düşünülmektedir ARAŞTIRMANIN SINIRLILIKLARI Anketlerin uygulanması esnasında yaşlı hastalarla iletişim kurmakta zaman zaman güçlük yaşanmıştır. Örneğin İlaçlarımı nereden/nasıl temin edebilirim? sorusunu kendilerine değil yakınlarına sorulmasını beklemişlerdir. Araştırma sonuçlarının, sadece bu örneklem grubundaki hastaları kapsamaktadır, genellenemez. KAYNAKLAR 1. Büyükdoğan, M. (2009). Kolorektal kanserde genetik ve etyolojik faktörler. Selçuk Tıp Dergisi, 25, Taylor, C., Richardson, A., & Cowley, S. (2011). Surviving cancer treatment: An investigation of the experience of fear about, and monitoring for, recurrence in patients following treatment for colorectal cancer. European Journal of Oncology Nursing, 15(3), Worster, B., & Holmes, S. (2008). The preoperative experience of patients undergoing surgery for colorectal cancer: a phenomenological study. European Journal of Oncology Nursing, 12(5), Tastan, S., Andsoy, I. I., & Iyigun, E. (2013). Evaluation of the knowledge, behavior and health beliefs of individuals over 50 regarding colorectal cancer screening. Asian Pacific Journal of Cancer Prevention, 14(9), Pan, L. H., Tsai, Y. F., Chen, M. L., Tang, R., & Chang, C. J. (2011). Symptom distress and self-care strategies of colorectal cancer patients with diarrhea up to 3 months after surgery. Cancer Nursing, 34(1), E1. 6. Galloway, S. C., & Graydon, J. E. (1996). Uncertainty, symptom distress, and information needs after surgery for cancer of the colon. Cancer Nursing, 19(2), Harrison, J., Young, J., Auld, S., Masya, L., Solomon, M., & Butow, P. (2011). Quantifying postdischarge unmet supportive care needs of people with colorectal cancer: a clinical audit1. Colorectal Disease, 13(12), John, S., George, S., Primrose, J., & Fozard, J. (2011). Symptoms and signs in patients with colorectal cancer. Colorectal Disease, 13(1), Jonsson, C., Stenberg, A., & Frisman, G. H. (2010). The lived experience of the early postoperative period after colorectal cancer surgery. European Journal of Cancer Care, 20(2), Beaver, K., Bogg, J., & Luker, K. A. (2001). Decision making role preferences and information needs: a comparison of colorectal and breast cancer. Health Expectations, 2(4), Çatal, E., & Dicle, A. (2008). Hasta öğrenim gereksinimleri ölçeği nin Türkiye de geçerlik ve güvenirlik çalışması. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 1(1), Lithner, M., Johansson, J., Andersson, E., Jakobsson, U., Palmquist, I., & Klefsgard, R. (2012). Perceived information after surgery for colorectal cancer an explorative study. Colorectal Disease, 14(11), Nagler, R. H., Gray, S. W., Romantan, A., Kelly, B. J., DeMichele, A., Armstrong, K., et al. (2010). Differences in information seeking among breast, prostate, and colorectal cancer patients: Results from a population-based survey. Patient education and counseling, 81, S54-S Özel, S. (2010). Cerrahi Girişim Geçiren Hastaların Taburculuk Sonrası Bilgi Gereksinimlerinin Belirlenmesi. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, M.Ü. Sağlık Bilimleri Enstitüsü İstanbul. 15. Yıldırım, M., & Bayraktar, N. (2010). Cerrahi kliniklerinde çalışan hemşirelerin taburculuk planlaması sürecindeki rolleri ve bunu etkileyen faktörler. Türkiye Klinikleri Hemşirelik Bilimleri Dergisi, 2(2), Ankem, K. (2006). Factors influencing information needs among cancer patients: A meta-analysis. Library & information science research, 28(1), Taşdemir, N., Güloğlu, S., Turan, Y., Çataltepe, T., & Özbayır, T. (2010). Learning Needs of Neurosurgery Patients. Journal of Neurological Sciences (Turkish), 27(4), Uzun, O., Ucuzal, M., & Inan, G. (2011). Post-Discharge learning needs of General Surgery patients. Pakistan Journal of Medical Sciences, 27(3). 19. Demirkıran, G., & Uzun, Ö. (2012). Koroner Arter Bypass Greft Ameliyatı Geçiren Hastaların Taburculuk Sonrası Öğrenim Gereksinimleri. Ege Üniversitesi Hemşirelik Fakültesi Dergisi, 28(1), McCaughan, E., Prue, G., & Parahoo, K. (2009). A systematic review of quantitative studies reporting selected patient experienced outcomes, with a specific focus on gender differences in people with colorectal cancer. European Journal of Oncology Nursing, 13(5), Öz, F. (2001). Hastalık yaşantısında belirsizlik. Türk Psikiyatri Dergisi, 12(1), Öztürk, H., Çilingir, D., & Hintistan, S. ( 2011). Hastaların Dahiliye ve Cerrahi Kliniklerinde Hemşirelerin Yaptığı Hasta Eğitimlerini Değerlendirmesi. Dokuz Eylül Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Elektronik Dergisi, 4(4), GATA. This is an open access article licensed under the terms of the Creative Commons Attribution Non-Commercial License ( which permits unrestricted, noncommercial use, distribution and reproduction in any medium, provided the work is properly cited. Source of Support: Nil, Conflict of Interest: None declared TAF Prev Med Bull 2015 Vol 14 Issue 5 405