4.CC$ D)E E" F G GÖRE

Transkript

1 4.CC$ D)E E" F G SLAM HUKUKUNA GÖRE EVLLKTE VELAYET VE KAPSAMI Muhammet Ali DANIMAN * The authority of wiljya and its scope regarding to mariage in Islamic law In this article we studied that the conditions of wil ya/wel ya (guardianship) which be required the wali (guardian) by the muslim scholars. Because the authority of wil ya about the marriage has been discussing by the muslim scholars since the time of the fornation of Islamic law schools. In this connection we researched the authority of wilaya which had given the girls who have reached tho age of puberty and the opinions said by the muslim scholars about this matter. The Sh fî, the M lik and the Hanbel law schools requires the existence of a wali but the Hanef law schools does not require a wali in the marriage. I. Giri: 2ahs ve aile hukukuyla yakndan ilgili olan velayet terimi; genel olarak bakalar adna rzalar alnmakszn hukukî muamelede bulunma yetkisi olarak tarif edilir. 1 Bu yönüyle velayet, hukukî tasarrufta bir bakasnn yerini alma manasnda hukukî temsilin bir çeidi olarak deeerlendirilir. Çünkü ehliyete tesir eden hadiseler kiiyi ehliyetsiz veya eksik ehliyetli (kâsr) hale getirirken bu gibi kiilerin ahsî ve malî ilerini yürütmek ve haklarn korumak temsil müessesesini gerektirir. 2 Evlilikte velayet denince de bununla velinin velayeti altndaki kimseleri evlendirme yetkisi kastedilir. Burada veli tarafndan evlendirilmeleri söz konusu olan kimseler eksik ehliyetliler ile ehliyetsizlerdir. Tam ehliyetli kzlarn rzalar alnmak artyla velileri tarafndan evlendirilmelerini de buraya dahil edebiliriz. Velayet hakkna sahip kiiye veli denir. Veli kanun veya hâkim tarafndan tayin edilir. 3 Velayet birçok yönden farkl taksim ve snflandrlmaya tâbi tutulur. 4 Biz burada konumuzla ilgili olmas hasebiyle iki tür snflandrmay zikretmekle yetineceeiz. * Selçuk Ünv. Sos. Bil. Enst. ]slam Hukuku Bilim Dal} Doktora Ö rencisi. danisman61@mynet.com 1 Velayetle ilgili tarifler için bkz. Karaman, Hayrettin, Anahatlar&yla +slâm Hukuku, Ensar Ne~riyat, ]stanbul 2000, II, 41; bkz. Kal âcî, Muhammed Revvâs-Kuneybî, Hamid Sâd}k, Mu cemu lugati l-fukahâ, Beyrut 1405/1985, s. 510; Erdo an, Mehmet, F&k&h ve Hukuk Terimleri Sözlü ü, Ra bet Yay., ]stanbul 1998, s Karaman, a.g.e., II, Ayd}n, Mehmet Akif, +slam-osmanl& Aile Hukuku, MÜ]FV Yay., ]stanbul 1985, s Bkz., Kuleysî, Ali Ahmed, Ahkâmu l-üsre, San a, 1414/1993, s

2 B 1")$$'*71$' 1) Velayet, konusu oldueu eye yani mahalle bael olarak ikiye ayrlr: a) Malla ilgili akit ve tasarruflar yerine getirmeyi saelayan malî velayet. b) Evlilikle ilgili ileri ve bizzat nikah akdini yerine getirmeyi saelayan nefsî velayet. 5 2) Velayet hakkna sahip kiinin tasarruflarndaki yetki snr açsndan da velayet ikiye ayrlr: a) Velayet-i icbar; Velayeti altndaki kiiyi rzasna bakmakszn evlendirebilme yetkisidir. Bu çeit velayet altna giren kimseler ehliyetsizler ve eksik ehliyetlilerdir. Çocuklar ve akl hastas yetikinler bu tür velayet altndadr. b) Velayet-i nedb; Veliye velayeti altnda bulunan kimseyi ancak onun rzasyla evlendirme yetkisi veren velayettir. Ergen ve bakire kzlarn velayeti bu çeit velayettir. Buna velayet-i istihbâb da denir. 6 slam hukukçular evlilikte velayet yetkisini ele alarak bu hususta velayet yetkisini üstlenecek kiilerin ne gibi artlar tamas gerektieini, yetkinin snrn tespit etmede velilerin haklarn ve kadnlarn bu meseledeki konumlarn belirlemeye çalmtr. ÖrneEin; nefsî bir tasarruf olan evlilik akdinde evlenecek olan kzlarn bu evliliei gerçekletirmede ne kadar yetkili oldueu, velilerin bu hususta kzn isteklerini dikkate alarak m hareket edeceei yoksa bu evliliei kendi isteei doerultusunda m yönlendireceei veya bu hususta velilerin kzlar zorla evlendirme yetkisine sahip olmalarnn meru bir delilinin bulunup bulunmade gibi meseleler genelde hep bu konu etrafnda ekillenmitir. Ayn zamanda bu konu evlilikte kadnn hak ve yetkisini belirlemek üzere aile hukukunu ilgilendiren önemli bir meseleyi ihtiva ettiei içindir ki geçmite oldueu gibi bugün de tartlmakta ve güncellieini hala korumaktadr. Biz de bu noktadan hareketle slam hukukuna göre evlenecek olan kadnlarn evliliklerindeki velayet yetkisini belirlemek amacyla slam hukukçular tarafndan ortaya konulan görü ve delilileri incelemeye çalacaez. Ayrca konuyla ilgili klasik yaklamlarn nasslarla uyum baelamnda ne kadar tutarl ve meru oldueunu belirlemek amacyla bu konudaki nasslarn özellikle hadislerin- iaret ettiei manalar mezhep görülerine bael kalmakszn bir tahlile tabi tutmaya gayret edeceeiz. Esasen incelemek istedieimiz asl konu ergen ve bakire kzlarn evlilikteki velayeti oldueundan bu konuya biraz daha aerlk vereceeiz. Dul kadnlarn ve bakire küçük kz çocueun velayeti konusunda genelde ihtilâf olmade için çalmamzda buna yer vermeyacaeiz. Bu arada una da iaret edelim ki evlilikte velayet yetkisi denildieinde bu kavram bazen evliliei gerçekletirmek üzere veli sfatn tayan kadnlarn velayetini de akla getirdieinden çalmamamzda ele alde- 5 6 Kal âcî-kuneybî, a.g.e., s. 510; Kuleysî, a.g.e., s. 91. Kâsânî, Bedâi u s-sanâi, Kahire ts. (Matbaatu l-imam), III, 1362; ]bnü l-hümâm, Fethu l-kadîr, Kahire ts. (el- Mektebetu t-ticâriyyetü l-kübrâ), III, 255; Erdo an, a.g.e., s. 481; Kuleysî, a,g,e., s. 91. Kâsânî (v. 587/1191) Hanefîlerin velayeti iki k}s}mda de erlendirdiklerini belirttikten sonra küçük erkek çocu un ve bakire küçük k}z çocu un üzerindeki velayetin icbar-i velayet cinsinden oldu unu; yeti~kin k}z}n üzerindeki velayetin ise velayet-i istihbâb cinsinden oldu unu söyler. Bkz., Kâsânî, a.g.e., III,

3 4.CC6Y "9C)"!"0")!"H E A mz velayet yetkisiyle, evliliee bizzat taraf olan kadnn kendi adna gerçekletirdiei evlilikteki velayet yetkisini kastettieimizi de belirtmek isteriz. 7 II. Kadnn EvliliCinde Velayet Yetkisi Problemi slam Hukukçular evlilikte velayet hakkna sahip kiide birtakm artlar aramtr. Bu artlardan birisi de ihtilâfl olmakla birlikte- zükûret yani velayet hakkna sahip olan kiinin erkek olmasdr. Nitekim ergenlik çaena ulam yetikin bir erkeein evliliee velayet etmesi ve evliliei gerçekletirmesi hususunda mezhepler arasnda herhangi bir ihtilaf mevcut olmazken kadnn evlilikteki velayet yetkisi konusunda farkl görüler ortaya çkmtr. Hanefî mezhebine mensup slam hukukçular bu hususta kadnlarn velayet yetkisine sahip olabileceei görüünü savunurken 2afiî, Mâlikî ve Hanbelî mezhebine mensup hukukçular kadnlarn bu meselede kendi balarna hareket edemeyeceeini belirterek evliliein geçerli olmas için bu evliliein bizzat veli tarafndan gerçekletirilmesi gerektieini savunmutur. Her iki görü arasnda orta bir yer tutan mam Muhammed ise bu meselede veli ile kz arasnda müterek bir velayet yetkisi tanyarak evliliein iki tarafn rzas doerultusunda gerçekletirilmesi gereeini savunur ki buna ortak velayet anlamna gelen velayet-i -irket adn verir. Bu meseledeki görü farkllenn nedeni, evlilikte velayet yetkisini gerektiren sebeplerin mezheplere göre farkl belirlenmesidir. Bir dieer ifadeyle evlilikte velayetin sebebi Hanefîlere göre küçüklük (siear), 2afiîlere göre bekaret, Malikîlere göre ise her ikisidir. Bu durumda Hanefîlerde bulüe çaendan itibaren artk zorlayc velayet söz konusu olmazken dieer mezheplerde sadece bulüe çaena ulam olmak yeterli görülmeyip ergen kzlarn evliliklerinde velinin bulunmas art koulur. 2imdi konuyla ilgili fakihlerin yaklamlarn ve dayandklar delilleri inceleyelim. A- Kadnn EvliliCinde Velayetin Gerekli OlmadCn Savunanlar ve Delilleri slam hukukçular arasnda Ebû Hanife (v. 150/767), Züfer (v. 158/775), Hasan b. Ziyâd (v.204/819) ve -rivayetlerin zahirinden anlalde üzere- Ebû Yûsuf (182/798) gibi hukukçular evlilikte kadnn velayetinin meru oldueunu söyler. Onlara göre hür ve ergen bir kadn rzas doerultusunda veliye danmadan kendi eini seçebilir. Bu görüte olan hukukçular veliden izinsiz gerçekletirilen evliliei mutlak bir hak olarak da görmez. Ebû Yûsuf ve Züfer bir görüe göre- evliliein geçerli olmas için kzn evlendiei kocasna denk olmasn yeterli görürken Ebû Hanife buna ilaveten en az emsal mehri üzere akit yaplmasn art koar. Bu durumda ehliyet sahibi yeti- 7 Esasen klasik f}k}h kitaplar}nda kad}nlar}n kendi ad}na veya bir ba~kas} ad}na üstlendi i velayet yetkisi aras}nda herhangi bir ayr}m}n yap}lmad} }n} da belirtmek isteriz. Nitekim konuyla ilgili olarak ]slam hukukçular} taraf}ndan ortaya konulan görü~ler incelendi inde bununla kad}nlar}n hem kendi evlili indeki velayet yetkisinin hem de velayet veya vekalet yoluyla bir ba~kas}n}n evlili indeki velayet yetkisinin birlikte kastedildi i ve bu husustaki hükümlerin her iki durumda geçerli oldu u görülür. Çünkü hukukçular ehliyet bahsinde bir ba~kas} ad}na velayet yetkisine sahip olan/olmayan birinin bu yetkiyi kullanmas}n} kendi ad}na velayet yetkisine sahip olma/olmama durumuyla do rudan ili~kili olarak de erlendirir. Bu da herhangi birinin bir ba~kas} ad}na velayet yetkisine sahip olmas}n}n kendi velayeti mukabilinde de erlendirildi ini gösterir.

4 1")$$'*71$' kin bir kadn evlilieini bizzat kendisi gerçekletiriyorsa, kocasnn kendisine denk ve mehrinin de emsallerinden az olmamas gerekir. Aksi halde bu evlilik velinin icazetine bael olarak mevkuf bir akit olur. Bu durumda veliler bu evliliee rza göstermezse velilerinin evliliei hakim yoluyla feshettirme gibi birtakm haklar sabit olur. Bu görüün temelinde o günün telakkleri vardr. 2öyle ki veliler mehrin fazlale ile övünür, azlendan utanrlar. Çünkü o dönemlerde, düük mehirle evlenen kadnlarn daha çok ahlaki bir zaafa sahip oldueu yönünde bir kabul bulunuyordu. Bir de bu durum o kabilenin kadnlarn zarara sokar. Çünkü bundan sonra onlardan kim, mehir belirlemeden evlense, onun mehri bu kadnn mehrine göre belirlenir. Yani emsal mehirde bu kadnarn ki esas alnr. Kabilenin kadnlarnn haklarn erkekler koruyacaendan itiraz hakk erkeklere tannr. Bu konudaki itiraz yetkisinin ve fesih talebinin zaman hakknda ise farkl görüler mevcuttur. Bazlarna göre çocuk doeuncaya kadar bazlarna göre ise hamilelik durumlarnn ortaya çkmasna kadarki süre içerisinde velilerin hakim yoluyla bu evliliein feshedilmesini talep etme haklar vardr. Bu sürenin almas durumunda velilerin fesih talebinde bulunmas mümkün olmaz. 8 Bu grubun konuyla ilgili delillerini :öylece sralamak mümkündür: 1- Kitap: Evlilikte kadnn velayetini meru görenlerin görülerine delil olarak getirdiei ayetlerden birinde Yüce Allah (c.c.): Bundan sonra kadn bo-arsa (üçüncü defa) kadn ba-ka birisiyle evlenmedikçe bir daha kendisine helal olmaz 9 buyurur. Bu ayette iki hususa dikkat çekilir. Birincisi; Ayetteki kadn ba-ka birisiyle evlenmedikçe kayd evliliei veliye deeil, kadna izafe eder. kincisi ise; Ayetteki kar-kocalarn birbirlerine dönmelerinde bir engel yoktur ifadesi elerin tekrar birbirlerine dönmek istemeleri durumunda bu tercihin bizzat eler vastasyla mümkün olabileceeine iaret eder. Velilerin bu konuda yetkili olacaena dair bir bilgiye ayette rastlanmaz. 10 Baka bir ayette eleri ölen kadnlarla ilgili olarak öyle buyurulur: %çinizden ölenlerin brakm- oldu3u e-ler kendi kendilerine dört ay on gün beklerler; müddetleri sona erdi3inde, onlarn kendi haklarnda uygun -ekilde yaptklarndan dolay size sorumluluk yoktur Ayet-i kerimede; müddetleri sona erdi3inde, onlarn kendi haklarnda uygun -ekilde yaptklarndan dolay size sorumluluk yoktur... ifadesi kadnlarn yeni bir evliliei gerçekletirmek istemeleri durumunda velilerin iznine gerek kalmakszn bu konuda müstakil hareket edebileceeine ve yeni bir evlilikte uygulanacak prosedürün onlara ait olacaena yorumlanr Bkz., Serahsî, el-mebsût, Beyrut 1406/4986, V, 10, 13; Kâsânî, a.g.e., III, 1365; Mer înânî, el-hidâye, Beyrut, ts. (Daru l-erkâm), I, 231; Mevs}lî, el-+htiyâr, ]stanbul 1991, III, 90; ]bnü l-hümâm, a.g.e., III, 255; ]bn Abidin, Reddü l-muhtâr, Kahire ts. (Matbaatu Mustafa el-babi), II/296. Bakara (2), 230. Cessâs, Ahkâmu l-kur ân, Beyrut 1412/1992, I, 474. Bakara (2), 234. Cessâs, a.g.e., I, 474.

5 4.CC6Y "9C)"!"0")!"H E Konuyla ilgili dieer bir ayette: Kadnlar bo-ad3nzda müddetleri sona erdi3inde kocalaryla güzellikle anla-rlarsa evliliklerine engel olmayn 13 denir. Ayette iddet müddetleri biten kadnlarn kocalaryla anlamalar durumunda, kendi rzalar ile evliliei aralarnda gerçekletireceklerine iaret edilir. Bu ayetten kadnlarn evlilieinde velilerin söz hakk olmade ve elerin tekrar birbirleriyle anlamas durumunda evliliklerine engel olmann yasaklande hükmü çkartlr. 14 Bir dieer ayette Hz. Peygamber e hitaben:...peygamber evlenmeyi diledi3i takdirde mü minlerden ayr srf sana mahsus olmak üzere- kendi mehrini peygambere hibe eden mümin kadn alman helal klm-zdr 15 buyurulur. Bu ayetten de evlilikte kadnn sözüne itibar edileceei ve kadnn kendi evlilieinde velayet yetkisine sahip olacae hükmü çkartlr. Çünkü ayette kendisini Hz. Peygamber (s.a.s.) e hibe etmek isteyen kadnn evliliei geçerli klnmtr Hadis: bn Abbas (r.a.) rivayetinde Hz. Peygamber (s.a.s.): Dul kadn evlili3inde velisinden daha yetkilidir. Kzn ise izni alnr. %zni susmasdr 17 buyurur. DiEer bir rivayette; Dul kadnn evlili3inde velinin yetkili olmayaca3; yetim kza dan-laca3 ve kzn susmasnn da ikrar (kabul) anlamna gelece3i 18 belirtilir. bn Ömer rivayetinde ise; Dul kadnn evlili3i konusunda velisinden daha hak sahibi olaca3, bakire kzn iznini babas alaca3 ve kzn susmasnn da izin manasna gelece3i 19 belirtilir. Hadislerde dul kadnn evliliee izin verme ve bu evliliei yerine getirme hususunda veliden daha hak sahibi oldueu belirtilir. Ayn ekilde hadislerde bakire kadnlarn kendi evlilieindeki velayet yetkisine iaret edildiei de söylenir. Müctehidler bu fikre gerekçe olarak da hadis-i erifteki daha hak sahibi olma (ehakk) lafzn gösterir. Hadislerde veliye de bir hak tannde anlalsa bile veliye tannan haktan maksadn kz raz oldueunda onun adna velinin bu akdi gerçekletirmesi olarak açklanr. 20 Ebû Hureyre (r.a.) rivayetinde ise; Dul kadnn isteyinceye kadar, bakire kzn ise izin verinceye kadar evlendirilemeyece3i belirtilir. Hz. Peygamber e kzn bu konudaki onaynn nasl olmas gerekti3i sorulunca Hz. Peygamber, kzn sukut etmesinin evlili3e onay ver Bakara (2), 232. Cessâs, a.g.e., I, 473; Serahsî, a.g.e., V, 11-12; Kâsânî, a.g.e., III, 1353; ]bnü l-hümâm, a.g.e., III, 240, 256. Ahzâb (33), 50. Cessâs, a.g.e., I, 475; Kâsânî, a.g.e., III, Müslim Nikâh, 66, 67, 68; Ebû Dâvûd Nikâh, 25, 26; Tirmîzî Nikâh, 18; Nesâî Nikâh, 33; ]bn Mâce Nikâh, 11; Mâlik b. Enes, el-muvatta Nikâh, 4; ]bn Hanbel, el-müsned, ]stanbul 1401/1981, I, 219, 241, 345; ]bn H}bbân, es-sahîh (thk. uayb el-arnaût), Beyrut 1390/1970, IX, 395; Dârekutnî, Sünen, Beyrut 1406/1986, III, 238. Bkz. Buhârî Nikâh, 41; Nesâî Nikâh, 31; ]bn Mâce Nikâh, 11; Dârimî Nikâh, 13; ]bn Hanbel, a.g.e., I, 334, 355. Ebû Dâvûd Nikâh, 24, 25; Nesâî Nikâh, 32; ]bn Hanbel, a.g.e., I, 219; Dârekutnî, a.g.e., III, 241; Beyhakî, es- Sünenü l-kübra, Mekke 1414/1994, VII, 115. ]bnü l-hümâm, a.g.e., III, 256; evkânî, Neylü l-evtâr, Beyrut 1403/1983, VI, 119; San ânî, Sübülü s-selâm, Beyrut 2000, III, 122; Kuleysî, a.g.e., s. 94.

6 1")$$'*71$' di3i anlamna gelece3ini 21 belirtir. Hadis-i erifte Hz. Peygamber in dul kadnla bakire kzn evliliei konusunda farkl davrande ortaya çkar. Nitekim evlilik konusunda dul kadndan açkça evliliei istemesi ve bu evliliee onay vermesi istenirken, bakire kzn utanp çekinmesinden dolay susmay tercih etmesi veya bu isteeini baz iaretlerle belirtmesi istenir. Çünkü erkeklerle pek yaknle olmade, genellikle utangaç bulundueu ve evlilik iradesini açkça ifade edemeyeceeinden 2âri, kzn rzaya delalet eden susmasn izin kabul eder. Ancak bu durum genel ehliyet kurallar gereeince kzn kendisine ait olan evlilik hakknn elinden alnde anlamna gelmez. Çünkü kz da ergenlik çaena ulatenda kendi menfaatlerini belirlemede ve hukukî tasarruflarnda ehliyet sahibi olmada evlilikle ilgili meselelerde dul kadnlara tannan tasarruf yetkisi gibi tasarruflarnda baemsz olarak kabul edilir. 22 Kzn evlilik konusundaki iradesini belirlemede esas alnan susma veya bunu baz iaretlerle belirtmesi uygulamas mutlak bir uygulama olmasa gerektir. Çünkü deeiik örf ve adetteki uygulamalara bael olarak bunun de- EiebileceEini düündüeümüzde hadiste bakire kzdan beklenilen bu uygulamann asl maksadnn kzn rza ve isteeini belirtmede bir ölçü oldueunu söyleyebiliriz. Bu durumda sözlü hatta fiilî bir uygulamann bile kzn rza ve isteeini belirlemede kriter olabileceei durumu ortaya çkar. Aksi takdirde her susma iradesinin kabul anlamna geleceei belirtilir ki bu durum istek ve rzann ölçüsünü belirlemede doeru bir yaklam olmaz. Çünkü baz örfî uygulamalarda kzlar aile büyüklerinden korktuklar veya kendi kararlarna itibar edilmeyeceeini bildikleri için bu konuda tepki çekmeyip sessiz kalmay zorunlu bir istek olarak telakki ederler. Bu da onlarn bu konuya rza gösterdiei anlamna gelmez. Yine ilgili hadisten bülue çaena ulaan kzlarn kendi evliliklerini belirlemede her zaman susmalar gibi bir hüküm çkarmak da mümkün olmaz. Nitekim konuyla ilgili dieer rivayetlerde evliliklerine rza göstermeyen kadnlarn Hz. Peygamber e gelerek bu durumu bizzat ikayet ettiklerini göz önüne aldemzda bülue çaena ulam bütün kzlarn kendi evliliklerini belirlemede susmalarnn bir kriter olmayacae çok net bir ekilde ortaya çkar. Hz. Aie rivayetinde bakire bir kz Hz. Peygamber e gelerek babasnn itibar kazanmak gayesiyle kendisini amcasnn oelu ile evlendirmek istedieini söyler. Hz. Peygamber (s.a.s.) de babasn çaertp bu konuda kzn fikrini alp-almaden sorar. Bunun üzerine kz: Ya Rasûlellah! Babamn yapt3 i-e kar- de3ilim. Fakat ben evlilikte kadnlarn bir hakk var m, yok mu; ö3renmek istedim 23 der. Bu hadis de ayn ekilde bakire kadnlarn evliliein Buhârî Nikâh, 41; Müslim Nikâh, 64; Tirmîzî Nikâh, 18; ]bn Mâce Nikâh, 11; Nesâî Nikâh, 33; Darekutnî, a.g.e.., III, 237; Beyhakî, a.g.e., VII, 119; ]bn Hanbel, a.g.e., II, 434. Serahsî, el-mebsût, V, 12; Kâsânî, a.g.e., III, 1353; San ânî, a.g.e., III, 121; Kuleysî, a.g.e., s. 96; Bilgi için bkz. Köse, Saffet, ]slam Hukukuna Göre Evlenmede Velayet, +slâm Hukuku Arat&rmalar& Dergisi, sy. 2, Konya 2003, s. 107 den naklen. Nesâî Nikâh, 36; ]bn Mâce Nikâh, 12; Ebû Dâvud Nikâh, 26; ]bn Hanbel, a.g.e., VI, 136; Dârekutnî, a.g.e., III, 232; Beyhakî, a.g.e., VII, 118; ]bn Ebî eybe, Musannef, Riyad 1409/1989, III, 459. Nesâî (v. 303/915) bu ha-

7 4.CC6Y "9C)"!"0")!"H E de velinin iznine gerek olmadena yorumlanr. Zaten Hz. Peygamber e gelen kzn: Ben evlilikte kadnlarn bir hakk var m, yok mu; ö3renmek istedim ifadesi de bunu gösterir. 24 Hadiste Hz. Peygamber e gelen kzn evlilieinden ikayetçi olmade bizzat kendi ifadesinden anlalr. Kzn bu konudaki asl ikayeti heralde o zamanlarda cereyan eden evliliklerle ilgili olsa gerektir. Kz bu ekildeki bir davranla kanaatimizce evliliklerini kendi görüleri doerultusunda yönlendiren velileri Hz. Peygamber e ikayet etmek istemitir. Hz. Peygamber in Ümmü Seleme yle evliliei de bu konuda delildir. Çünkü Hz. Peygamber (s.a.s.) onu istemek üzere haber gönderince Ümmü Seleme: Velilerimden -u anda burada kimse yok demitir. Hz. Peygamber (s.a.s.) de: Ne burada bulunan ne de bulunmayan velilerinden bu evlili3i hokar-lamayacak olan vardr 25 buyurur. Hz. Peygamber in Ümmü Seleme ye verdiei cevaptan hareketle bu hadiste artlarna uygun bir evliliein veli tarafndan engellemenin doeru bir davran olmayacaena zmnen iaret edildiei söylenir. 26 Hz. Peygamber in dul bir kadn olan Ümmü Seleme yle evliliei, evlilikte bakire kzlarn velayeti konusunda her ne kadar açk bir delil olmasa da evlilikte kadnn velayetini meru görenler bu tür hadislerle görülerini desteklemeye çalr. 3- Sahabe Sözleri: Baz sahabeler velisiz evliliein caiz olacaen söyler. Hz. Ömer, Hz. Ali ve bn Ömer (r.a.) bunlar arasnda zikredilir. Nitekim bir anne kzn onun rzas doerultusunda evlendirdieinde ve bu haber de Hz. Ali ye intikal ettieinde Hz. Ali bu evliliein caiz oldueuna hükmetmitir. 27 Hz. Aie (r.a.) de kardei Abdurrahman n kz Hafsa nn Münzir b. Zübeyr ile evlilieini bir kadn olarak kendisi üstlenmitir. 28 Sahabelerden nakledilen bu çeit söz ve uygulamalar kadnlarn evliliee velayet edebileceklerine ve bu hususta sözlerine itibar edileceeine yorumlanr. Zikredilen rivayetler kadnlarn veli sfatyla evlilikteki velayet yetkisine iaret etmekle birlikte bu rivayetler kadnlarn kendi evliliklerindeki velayet yetkisiyle ayn deeerlendirilir. Çünkü evliliei veli sfatyla gerçekletiren bir kadnn kendi evlilieinde söz sahibi olmas da kaçnlmaz olur. Hatta bu ekildeki bir kadnn kendi evlili- Einde söz sahibi olmas daha güçlü bir delil olur. Çünkü ehliyet kurallar gereeince bakasnn velayet yetkisine sahip olmak ayn velayet konusunda kendisini de yetki sahibi olmasn gerektirir. Bu nedenledir ki islam hukukçular kadnlarn evlilieindeki velayet yetkisini ve kadnlarn bakas hakkndaki velayet yetkisini ayn kapsamda deeerlendirerek ya bu hususta bütün vedisi Hz. Ai~e den rivayet etmi~; ]bn Mâce ise benzer laf}zlarla Büreyde den nakletmi~tir. Bkz. ]bn Mâce Nikâh, 12. Bkz. Serahsî, a.g.e., V, 12; bkz., Köse, a.g.m, s ]bn Hanbel, a.g.e., VI, 295, 313. Bkz., Serahsî, a.g.e., V, 12. Mevs}lî, el-+htiyâr, III, 91. Mâlik b. Enes, el-muvatta Talâk, 15; Beyhakî, a.g.e., VII, 112; Sahnûn b. Abdisselâm, el-müdevvenetü l-kübrâ, Beyrut, ts. (Dâru Sâd}r), IV, 178; ]bn Hacer, Fethu l-bârî, Beyrut 1379, IX, 186; Serahsî, a.g.e., V, 12; ]bn Rü~d, Bidayetü l-müctehid., Beyrut 1978, II, 9.

8 1")$$'*71$' layetlerin üstlenebileceeini ya da hiçbir velayet hakkna sahip olunamayaca- E görüünü savunurlar. 4- Akli Delil: Kadnn evlilieindeki velayet yetkisi kendi malndaki tasarruf yetkisine kyas edilir. Nitekim yetikin bir kadnn kendi malnda dilediei gibi tasarruf etme yetkisi bulunur. Bu durumdaki bir kadnn evlilikte velayet yetkisine sahip olmas da kaçnlmaz olur. Bu konuda velisinden veya bakasndan izin almasna da gerek yoktur. Ancak evlilikte kefâet (denklik) ve mehir konusunda velinin de hakk bulundueu için bu hususta velinin tüm yetki ve haklar tamamen sakt olmaz. Veli bu hususta ancak kadna danarak rzasn alr. 29 Sözgelimi evlilikte kadnn velayetini üstlenen bir velinin kadnn haklarn korumak gayesiyle rzasna uygun olarak onu dengi ile ve emsal mehrini esas alarak evlendirmesi durumunda hem kadnn hak ve menfaatleri korunmu/gözetilmi olur hem de bu evlilik sonucunda velinin ve dieer kadn akrabalarn zarar görmesi engellenmi olur. Esasen böyle bir evlilik kadn tarafndan gerçekletirildieinde evlilikten beklenen maksat hâsl olacae için velinin iznine ve rzasna da gerek kalmaz. 30 B- Kadnn EvliliCinde Velayetin Gerekli OlduCunu Savunanlar ve Delilleri Evlilikte kadnn velayeti konusundaki dieer bir görü; kadnn velayet hakkna sahip olmayacae yönündedir. Mâlikîler, 2afiîler, Hanbelîler Hanefîlerden mam Muhammed ve bir rivayete göre Ebû Yûsuf bu görütedir. Mâlikîler evlilikte velayet konusunda mezhep içerisindeki fakihlerin ittifak ile üç madde üzerinde birleirler. Bunlar; velayeti üstlenecek kiinin Müslüman, ergen ve erkek olmasdr. Bunun dndaki artlar velayet için geçerli saylmaz. Buna göre kadn velayette bulundueunda -velisinin izni olsa da- bu evlilik geçerli saylmaz. Velayette bulunan kadnn bakire-dul, hür-cariye veya reîd-sefîh olmas velayet için dikkate alnmaz. Bu ekildeki bir evliliein feshedilmesi gerekir. 31 2afiîlerde veliden izinsiz gerçekletirilen bir evlilik geçerli saylmaz. Ayn ekilde kadnn bakasn evlendirmesi de caiz olmaz. Çünkü kendi evlilieinde velayeti kabul edilmeyen birisinin bakas için velayette bulunmas caiz olmaz. 32 Buna göre evlenmek isteyen kadn öncelikle velisine danr ve Kâsânî, a.g.e., III, 1353; Haskefî, ed-dürrü l-muhtâr, Kahire ts. (Matbaatu Mustafa el-bâbî), II, 297. Denklik ve mehir ~art} gözetilerek gerçekle~tirilen bir evlilikte Hanefîler, velinin iznini gerekli görmezken di er mezheplerde bu izin formalite olarak de erlendirilir. Çünkü böyle bir evlili e velinin izin vermeyi~i yetkisini k}z}n lehine kullanmad} } anlam}na gelir ki bu durumda ondan velayet yetkisi dü~er ve yetki s}radaki veliye intikal eder. Böyle bir formalitenin aile içi çeki~melere sebebiyet vermesi ihtimal dairesinde oldu u için denklik ve mehir konusuna dikkat edilmesi durumunda evlilikte velinin haklar}n}n yerine getirildi i dü~ünülerek di er konularda k}z}n istek ve tercihlerinin dikkate al}nmas} gerekir. Bkz. Köse, a.g.m., s Sahnûn b. Abdisselâm, a.g.e., II, 165; ]bn Rü~d, a.g.e., II, 12; ]bn Cüzeyy, el-kavânînu l-f&kh&yye, Beyrut ts. (Darü l-fikr), s âfi î, el-ümm, Beyrut 1410/1990, V, 21-23; Nevevî, el-mecmû, (]bn Hacer in Telhîsu l-habîr ve Râfi î nin Fethu l- Azîz i ile birlikte) Beyrut ts. (Dâru l-fikr), X, 302; irbînî, Mu ni l-muhtâc, Kahire ts. (Matbaatu Mustafa el-bâbî), III, 147; Remlî, Nihayetü l-muhtâc, Kahire 1384, V, 224.

9 4.CC6Y "9C)"!"0")!"H E e seçiminde beraberce rol üstlenir. Kadn, rzasna uygun olan ele evlenmek istedieinde velisi onun adna bu akdi yerine getirir. Fakat veli olmadan kadnn rzas olsa bile evlilikte sözüne itibar edilmez ve bu ekilde bir evlilik kurulmu olmaz. 33 Hanbelîler de kadnn evlilik velayetinde bulunmasn ve veli dndaki bir kimseye bu konuda velayet hakk tannmasn caiz görmez. 34 Hanefîlerden mam Muhammed e göre, veli izin verdiei takdirde kadnn kendisini evlendirmesi caizdir. Kadn veliden izinsiz evlenirse evlilik velinin icazetine bael olarak mevkûftur. Veli ile kz arasnda müterek bir velayet söz konusudur. Buna göre veli rzasn almadan kzn evlendiremez; kz da velisinin iznini almadan evlenemez. Fakat daha sonralar mam Muhammed in Ebû Hanife nin görüüne döndüeü rivayet edilir. Ebû Yûsuf un da mam Muhammed le ayn görüte oldueuna dair kaynaklarda bilgiler vardr. 35 Osmanl devletinde Kanunî devrinden bir müddet sonrasna yani yakla- k 951/1544 yllarna tekabül eden zamana kadar bülue çaena ulam kadnlarn evliliklerinde velinin rzasna bael kalnmayacae görüünü savunan Ebû Hanife nin görüü uygulama alan bulmutur. Bu tarihten Hukuk-i Aile Kararnamesi yürürlüee girdiei 25 Ekim 117 tarihine kadar mam Muhammed in görüü zamann ihtiyaçlarna daha uygun kabul edilerek evlilikte velayet konusunda velinin rzasnn yannda kzn da rzas alnarak bu evliliee karar vermede her ikisinin de müterek bir velayet yetkisine sahip oldueu hükmü ilerlik kazanmtr Ekim 1917 tarihli Hukuk-i Aile Kararnamesi ise mevcut artlar ve konjektürel durumlar dikkate alarak evlilikte velayet için gerekli ya snrn erkeklerde 18, kadnlarda 17 olarak belirlemitir. Ayn ekilde kararname evlilik velayetine sahip erkek ve kadnlar arasnda da bir ayrm yaparak evlilik ehliyetine sahip erkeklerin diledikleri gibi evlenebileceklerini buna karlk kadnlarn evliliklerinde velilerin bu evlilikten haberdar olmalarn ve bu evliliee yönelik velilerden bir itirazn sabit olmamas gerektieini karara baelamtr. Velinin itiraz bulunmaz veya varid görülmezse bu evliliee ancak o zaman izin verilmitir. 37 Durum böyle olmakla birlikte bu süreç içerisinde velisiz gerçekletirilen evliliklerin feshi her zaman mümkün olmamtr. Kanunî devrinden belli bir müddet sonrasna kadar hakimler velisiz gerçekletirilen evlilikleri geçerli sayarken bundan sonraki süreç içerisinde böyle evliliklerin feshedildieine dair bir bilgiye kaynaklarda rastlanmaz. Bu durum daha sonralar Ebû Hanife ve Ebû Yusuf un görüüne tekrar dönüldüeünü göste Nevevî, a.g.e., X, 302. ]bn Kudâme, el-mu nî, Beyrut ts. (Dâru l-kütübi l-]lmiyye), VII, 327; Behûtî, Keâfu l-k&nâ, Riyad ts. (Mektebetü n-nasri l-kavmiyye), III, 30. Bkz., Kâsânî, Bedâi u s-sanâi, III, 1364; Mer înânî, el-hidâye, I, 231; Mevs}lî, el-+htiyâr, III, 90. Ayd}n, Mehmet Akif, +slam-osmanl& Aile Hukuku, MÜ]FV Yay., ]stanbul 1985, s. 97. Ayd}n, a.g.e., s

10 3 1")$$'*71$' rir. 38 Kararnamenin ilgili 8. maddesinde unlar zikredilir: On yedi ya-n itmam etmi- olan kebire, bir -ahs ile tezevvüc etmek üzere müracaat ettikde hâkim keyfiyyeti velisine tebli3 eder ve veli i tiraz etmedi3i veya i tiraz görülmedi3i halde izdivacna müsaade eyler. 39 Kararname evlilik gerçekletikten sonra erkeein denk (küfüv) olmade gerekçesiyle yuvann yklmasn sakncal gördüeü için Malikî mezhebinden istifade ederek evlilikten önce velinin bir itiraznn olup olmaden aratrma yoluna gitmitir. Velinin denklik konusunda bir itiraz yoksa evlilikle ilgili dieer konularda da velinin iznine ve rzasna gerek kalmaz. Konuyla ilgili hükmün tanzim edildiei 8. maddenin gerekçeli kararnda velayeti etkileyen olumsuz durumlarn evlilikten önce bizzat taraflarn kendi iradesiyle bertaraf edilmesi gereeine iaret etmek üzere ergenlik çaendaki bir kadnn kendi evlilieinde bizzat yetkili oldueu, velinin ise bu konuda sadece snrl bir itiraz hakknn bulundueu açkça ifade edilmitir: Mezheb-i muhtara göre kebîre nefsini tevzice kadir olup velinin ancak ahvâl-i mahdûdede hakk- i tiraz vardr. Halbuki akd-i nikahn icrâsndan sonra te-ekkül etmi- aileyi velinin i tiraz üzerine feshetmektense kable n-nikâh bu türlü avârzn izâlesi daha mâkul ve tarafeynin menfaatna daha muvafktr. 40 Bu da bize Osmanl devletinde uzun bir müddet boyunca tatbik edilen ve evlilikte velin iznini gerekli klan mam Muhammed in görüünün terkedilmi oldueunu gösterir. Bu grubun konuyla ilgili delillerini :öylece sralamak mümkündür: 1- Kitap: lgili ayetlerden birinde: Kadnlar bo-ad3nzda, müddetleri sona erdi3inde, kocalaryla güzellikle anla-rlarsa evlenmelerine engel olmayn buyurulur. Kadnn velayetini meru görmeyen slam hukukçularna göre ayetteki evlenmelerine engel olmayn hitab velilere yöneliktir. Çünkü 2âri eski kocalaryla tekrar evlenmeyi arzulayan kadnlarn bu yöndeki isteklerine engel olan velileri bu davranlarndan dolay ikaz etmitir. 2ayet evlilik kadnlarn istek ve yetkisi doerultusunda olsayd ikaz edilmenin bir anlam olmazd. Bu görüte olan hukukçulara göre ayetin lafz umumîdir, bakire-dul veya büyük-küçük bütün kadnlar ayetin kapsamna girmektedir. 42 Zikredilen ayette velinin evlilikteki velayet hakknn açk bir ekilde belirtildiei söylenir. mam 2afiî (v. 204/819) evlilikte velinin velayet hakkn gerekli klan en açk ayetin bu ayet oldueunu söyler. 43 Çünkü bu düünceyi Bkz., Ayd}n, a.g.e., s. 98. Bkz., Ayd}n, a.g.e., s. 246; Çeker, Orhan, Aile Hukuku Kararnamesi, Ebru Yay., ]stanbul s. 16. Bu noktada dikkat edilmesi gereken bir husus, velinin evlili e yönelik bir itiraz}n}n olup olmad} }n}n soru~turulmas}yla velinin izninin kar}~t}r}lmamas} gerekti idir. Bu meselede veliye erke in k}z}na denk olup olmad} } sorulacakt}r. Velinin ancak bu durumda evlili e itiraz} mümkün olmaktad}r. Örne in velinin r}zas} olmadan gerçekle~tirilen bir evlilikte evlilikten sonra bile olsa veli damad}n}n k}z}na denk olmad} }n} (küfüv) ileri sürerek bu evlili in feshedilmesini talep etme hakk}na sahip olmaktad}r. Bkz. Ayd}n, a.g.e., s Bkz., Ayd}n, a.g.e., s. 272; Çeker, a.g.e., s. 67. Bakara (2), 232. ]bn Kudâme, a.g.e., IV, 450; ]bn Hacer, a.g.e., IX, 187; ]bn Cüzeyy, a.g.e., III, 27; San ânî, Sübülü s-selâm, III, afi î, el-ümm, V, 21.

11 4.CC6Y "9C)"!"0")!"H savunanlar ayetin nüzûl sebebi ile görülerini destekler. Ayet Mâ kil b. Yesâr (v. 65/685) hakknda nazil olmutur. Kz kardeini boadktan sonra tekrar onunla evlenmek isteyen enitesine Mâ kil engel olmak isteyince ayet nazil olur. 44 Kadn kendisini evlendirme hakkna sahip olsayd kardei Ma kil bundan dolay azarlanmazd ve ayet sadece kadnn kendisini evlendirmek isteyiini beyan eder mahiyette inerdi. Zira kadn kocasna dönmek istiyordu ve kadnn yetkisi olsayd evlenecekti. Nitekim Ma kil b. Yesâr tarafndan söylenen Yeminimden dolay keffâret ödedim ve kz karde-imi kocasna nikahladm sözü de nikah akdinin Ma kil tarafndan yaplden gösterir. O halde ayetteki hitap elere deeil de velilere ait olmaldr. 45 Evlilikte kadnn velayet hakknn meru olmaden savunanlarn dieer delilleri unlardr: %çinizdeki bekarlar, kölelerinizden ve cariyelerinizden iyi olanlar evlendirin 46 ayeti ile...inanmalarna kadar; puta tapan erkeklerle mümin kadnlar evlendirmeyin 47 ayetindeki hitabn velilere yönelik oldueu ve bu yöndeki evliliein veliler tarafndan yerine getirilmesi gerektieine iaret eder. Yine Kur ân- Kerîm de;...erkekler kadnlar üzerine hâkimdirler..., 48 cariyelerle ilgili olarak da...velilerinin izniyle onlarla evlenin buyurulur. Bu ayetler de veli olmadan kadnn evliliei gerçekletiremeyeceeine delil getirilir. 50 Ayn ekilde, E3er onlara mehir biçer de el sürmeden onlar bo-arsanz, -kendileri veya nikah akdi elinde olan erke3in ba3-lamas hali müstesna- biçti3inizin yarsn verin ayetindeki nikah akdi elinde olan ifadesinden maksat, Hz. Aie (v. 58/678), bn Abbas (v.68/687), Hasan el-basrî (v. 110/728), Tâvus b. Keysân (v.106/724), Mücahid (v.114/722) ve Atâ b. Ebî Rebâh a (v.114/732) göre velidir. 51 Ahzâb Suresi 50. ayetini evlilikte kadnn velayet yetkisine sahip oldu- Eu eklinde yorumlayanlara karlk, zikredilen uygulamann sadece Hz. Peygamber (s.a.s.) e has bir durum oldueu söylenir. Çünkü Hz. Peygamber müminlere kendilerinden daha yakn ve dosttur; dünya ve ahiretle ilgili i-lerinde onlarn yardmcsdr. 52 Ayn ekilde dünyada iken i-lerini idare etmek üzere velisi olmayan kimsenin de velisi bizzat Hz. Peygamber (s.a.s.) dir. 53 Dolaysyla ilgili ayetlerden kadnn kendisini evlendirmede velayetinin geçerli oldueu ve evlilikte sözüne itibar edilmesi gerektieine dair herhangi bir hüküm çkartlamaz ]bnü l-arabî, Ahkâmu l-kur ân (thk. Ali Muhammed el-bicâvî), Beyrut ts. (Dâru l-ma rife), I, 174; Kurtubî, el- Cami li-ahkâmi l-kur ân, Beyrut 1987, III, 158; San ânî, a.g.e., III, 122; Sâbûnî, Muhtasaru Tefsîri +bn Kesîr, Beyrut ts. (Dâru l-kalem), I, 211; Bkz., Köse, a.g.m, s ]bnü l-hümâm, a.g.e., I, 244; San ânî, a.g.e., III, 122. Nur (24), 32. Bakara (2), 221. Nisa (4), 34. Nisa (4), 25. âfi î, el-ümm, V, 21. Sâbûnî, a.g.e., I, 217; Bilgi için bkz., Köse, a.g.m., s Ahzab (33), 6. Ebû Dâvûd Nikâh, 20; Tirmîzî Nikâh, 14; Dârimî Nikâh, 11; ]bn Hanbel, el-müsned, I, 250; VI, 47. San ânî, a.g.e., III, 122.

12 B 1")$$'*71$' 2- Hadis: Evlilikte velayet hakknn veliye ait oldueunu söyleyen hukukçular, hadislerin bu hükme iaret ettieini söyler. Nitekim Ebû Musa el- E âri (r.a.) yoluyla nakledilen hadiste Hz. Peygamber (s.a.s.): Velisiz nikah olmaz 55 buyurur. Bu hadis benzer lafzlarla Ebû Bürde den de rivayet edilir. 56 Bir baka hadiste Hz. Peygamber (s.a.s.): Hangi kadn velisinin izni olmakszn nikahlanrsa onun nikah batldr, batldr, batldr 57 buyurur. Bu hadisler evlilikte velinin bulunmasn art komaktadr. Velisiz bir evlili- Ein sahih bir evlilik olmade söylenir. Ebû Hureyre yoluyla nakledilen hadiste ise Hz. Peygamber öyle buyurur: Kadn kadn evlendiremez. Kendi ba-na kendisi de evlenemez. Ancak zaniyedir bu -ekilde evlenen. 58 slam hukukçularnn ekseriyetine göre bu hadisler kadnn evlilikte kendi adna veya bakas adna velayet yetkisine sahip olmaden gösterir. Evlilikte kadna icap ve kabul yetkisi tannmade içindir ki, kadn veliden izinsiz olarak ne kendisini ne de bir bakasn evlendirebilir. Çünkü zikredilen hadisler açk bir ekilde evlilikte velinin iznini gerekli klar. 59 Hadislerde velilerden habersiz gerçekletirilen evliliein akibeti konusunda aer hükümler belirtilir. ÖrneEin, kendi bana evlenen veya baka bir kadn evlendiren kadn hakknda zaniye sfat kullanlr ve bu ekildeki evliliklerin batl oldueu belirtilir. lgili hadisler isnat yönünden kuvvetli olmamakla birlikte metin yönünden de tenkit edilmeye müsaittir. Velinin izni olmakszn evlenen kadnn evlilieini batl olarak deeerlendiren hadis isnat yönünden zayftr. Nitekim rivayetin senedinde bulunan Zühri (v.124/740) kendisine soruldueunda böyle bir hadis bilmedieini söyler. Ayrca kendisi velisiz evliliein caiz oldueu görüünü savunur. Senette yer alan Hz. Aie (v. 58/632) de ayn görütedir. Bununla birlikte kendisini veya bir bakasn evlendiren kadn hakknda zaniye tabirinin kullanlmas da metin yönünden tenkit edilebilir. Zira Hz. Aie kardei Abdurrahman n kzn babas olmade halde bizzat kendisi bir kadn olarak üstlenmitir. Hz. Aie den bu hadise aykr bir tutum sergilendiei hesaba katldenda ilgili hadisin velayetle alakal olmade ortaya çkar. Ayn ekilde hadiste ifade edildiei üzere kadnn yapte bu evliliei slam hukukunda sistematize edilen zina kavramyla ilikili olarak deeerlendirmemek gerekir. Çünkü slam hukukunda bir kadna zina suçunu isnat ederek o kadn zaniye olarak deeerlendirmek velayetle alakal bir mesele deeildir. O halde Hz. Peygamber in bu ekildeki ifadeleri kanaatimizce gizli evliliklere yönelik bir yasaklama veya bu evlilikleri knamaya yönelik bir tutum olmaldr. Çünkü gizli evliliklerde slam n evlilikten bekle Tirmîzî Nikâh, 14; Ebû Dâvûd Nikâh, 20. Buhârî Nikâh, 36; Tirmîzî Nikâh, 14; ]bn Mâce Nikâh, 15; Dârimî Nikâh, 11; ]bn Hanbel, a.g.e., I, 259; IV, 394, 413. Ebû Dâvûd Nikâh, 20; ]bn Mâce Nikâh, 15; Tirmîzî Nikâh, 14; Dârimî Nikâh, 11; Mâlik b. Enes, el- Muvatta, Nikâh, 5; ]bn Hanbel, a.g.e., VI, 66. ]bn Mâce Nikâh, 15; Dârekutnî, Sünen, III, 227; Beyhakî, es-sünenü l-kübrâ, VII, 110. Hadis-i ~erifin senedinde bulunan ravilerin hepsi sika ve adildir. S}hhat yönünden de kuvvetli bir hadistir. Bilgi için bkz., San ânî, a.g.e., III, 122. âfi î, a.g.e., V, 21-22; ]bn Kudâme, a.g.e., VII, ; San ânî, a.g.e., III, 122; evkânî, a.g.e., VI, 118.

13 4.CC6Y "9C)"!"0")!"H E A diei gaye ve maslahatlarn elde edilmesi güç oldueundan slam dini bu ekildeki evlilikleri yasaklamtr. 3- Sahabe Sözleri: Evlilikte velinin iznini gerekli görenler görülerini baz Sahabe uygulamalaryla da destekler. Nitekim bir rivayette Hz. Aie cahiliye devrinde cereyan eden ve kendi devirlerinde geçerlilieini koruyan bir evlilik çeidini anlatr. Bu evlilik; velinin kzn veya velayeti altnda bulunan kimseyi belli bir mehir karlenda kar tarafla evlendirmesidir. 60 Hz. Ömer de kendi kzn Hz. Osman la evlendirmek istedieinde bizzat kendisi kzna veli olmu ve ona kzn bizzat kendisi teklif etmitir. Dilersen kzm Hafsâ y sana nikahlayaym eklinde icapta bulunmu ve kznn evlilieini velayeten üstlenmitir. 61 Kanaatimizce, son hadisten velinin kz evlendirmesinden ziyade bir kimsenin kzn erkeee teklif edebileceei hususu anlalr. Ayrca ilgili rivayetten kzn evlendirmek isteyen Hz. Ömer in bu evlilikte kznn tercih veya isteklerini dikkate almade eklinde bir yorum çkarmak da pek mümkün gözükmez. 4- Aklî Delil: Kadnn evlilikte velayet hakkna sahip olmaden söyleyenler bu durumu kadnn fizyolojik ve psikolojik yapsnn bir gereei olarak açklar. Çünkü kadn narin ve nazik bir yapda yaratldendan duygusal yönü aer basar. Bu sebeple çok tez karar verir ve sonrasn düünmeden hareket eder. Düünmeden ve duygusal hareket ederek kurulan bir evliliein olumsuz sonuçlarndan en fazla kadn etkileneceeinden bu durumda onun bir veliye veya kendisi adna karar verebilecek güvenilir bir kimseye ihtiyaç duyulur. Bu durumda kadnlarn isabetli karar vermelerinde onlara yardmc olmay saelayan ve onlar adna evliliee velayet edecek olan bir velinin bulunmas da kaçnlmaz olur. Evlilikten beklenen maslahatn elde edilmesi için bu konuda kadnn tek bana karar vermesi de doeru bir davran olarak deeerlendirilmez. 62 C- Görü:lerin ve Delillerin DeCerlendirilmesi Evlilikte velayet konusundaki görülere delil olmak üzere zikredilen ayetlerin hükümlere delaleti zannîdir. 63 ÖrneEin; Kadnlar bo-ad3nzda, müddetleri sona erdi3inde, kocalaryla güzellikle anla-rlarsa evlenmelerine engel olmayn 64 ayetinden deeiik hükümlerin çkarlmas mümkündür. Zaten mezhepler bu ayeti evlilikte velayet konusunda sahip olduklar görüler doerultusunda yorumlamtr. Mesela evlenmede velinin iznini art koanlar ayetteki hitâbn velilere yönelik oldueunu iddia etmektedirler. Çünkü iddetini doldurduktan sonra boanm kadnn kocasyla bir ilikisi kalmaz. Bu görüte olan hukukçular ayetin nüzûl sebebinden hareket ederek bu sonuca Buhârî Nikâh, 36; ]bn Hacer, a.g.e., IX, 184. ]bn Hacer, a.g.e., IX, 187. Sayis, Ali- eltût, Mahmûd, Mukârenetu l-mazâhib, Kahire 1373/1953. s. 59. ]bn Rü~d, a.g.e., II, 7. Bakara (2), 232.

14 1")$$'*71$' ularlar. 65 Oysa Hanefîler ayn ayetteki evlenmelerine engel olmayn ibaresinin evliliei kadna izafe etmesinden hareketle evlenmede velinin iznini gerekli görmezler. 66 Bununla birlikte ayetteki bo-ad3nzda ifadesine bakldenda hitabn kocalara yönelik olmas mümkündür. Hatta daha tutarl gözükmektedir. 67 Çünkü kocann boama yetkisi vardr. Yine ayetten boanm kadnlarn tekrar eski kocalar ile evlenmek istemeleri durumunda yaknlarnn bu evliliee engel olma hakkna sahip olmayacae, aksi takdirde bunun yetkisiz bir tasarruf olacae hükmünü çkarmak da mümkündür. 68 Konuya ilikin zikredilen hadislerin bir ksm delalet yönünden dieer bir ksm da hem sübût hem de delâlet yönünden zannîdir. Hz. Aie den rivayet edilen: Hangi kadn velisinin izni olmakszn nikahlanrsa onun nikah batldr, batldr, batldr 69 hadisini Hanefîler amel etmeye uygun görmezler. Çünkü hadisi rivayet eden Zührî (v.124/740), kendisine soruldueunda böyle bir hadis bilmedieini söyler. Ayrca kendisi velisiz evliliein caiz oldueu görü- ünü savunur. Senette yer alan Hz. Aie de ayn görütedir. Hatta kardei Abdurrahman n kzn babasnn yoklueunda bizzat kendisi evlendirmitir. 70 Velisiz nikah yoktur hadisine de zayf oldueu gerekçesiyle itirâz edilir. Zira hadisin çeitli tarîklerinden birisi muzdarip, dieeri munkat ve ötekisi de mürseldir. 71 Kadnn velayeti konusundaki görülere kaynaklk eden nasslar yorumlamadaki farkllk bu hususta deeiik görülerin ortaya çkmasna sebep olmutur. Ebû Hanife bata olmak üzere mezhep içindeki hukukçularn çoeu evlilik konusunda hürriyetçi bir yaklamla kadna velayet hakk tanyarak onu evlilikte belirleyici/fail konuma yükseltirken Hanefîlerin dndaki dieer mezhep mensuplar kadna herhangi bir söz hakk tanmayarak onu evlilikte/e seçiminde pasif bir konuma düürmütür. 72 Mezheplerin bu ekildeki bir görü farkllena sahip olmas bu konuya delalet eden açk bir nass delilinin ]bn Rü~d (v.595/1198) ayetten velayet alt}ndaki kad}n}n evlili inde velinin onu engelleme gibi bir hakk}n}n bulunmayaca } ~eklinde bir hüküm ç}karman}n da mümkün olabilece ini söyler. Bkz., ]bn Rü~d, a.g.e., II, 8. Bilgi için bkz., Köse, a.g.m., s Serahsî, a.g.e., V, 11-12; Kâsânî, a.g.e., III, 1353; ]bnü l-hümâm, a.g.e., III, 256. ]lgili ayeti de erlendiren Prof. Dr. Abdulaziz Bay}nd}r, ayetin hatal} yorumlanmas}ndan kaynaklanan baz} problemleri dile getirir. Ayetteki engellemenin her iki anlama gelebilece ini yani bo~ad}klar} kad}nlar} ba~ka kocayla evlilikten engelleyen kocalar ile iddetini tamamlay}p kocas}yla bir ili~kisi kalmayan kad}n} engelleyen kocaya yönelik bir engelleme olabilece ini belirtir ve ilgili ayetten kocan}n kad}na yönelik fiilî engelleme hakk}n}n olabilece i hükmünü ç}kartan Hanefîlerin görü~ünü ele~tirir. Geni~ bilgi için bkz., Bay}nd}r, Abdulaziz, Kur an I& &nda Do ru Bildi imiz Yanl&lar, s. 191, Süleymaniye Vakf} Yay., ]stanbul Ebû Dâvûd Nikâh, 19; ]bn Mâce Nikâh, 15; Tirmîzî Nikâh, 14; Dârimî Nikâh, 11; Mâlik b. Enes, a.g.e. Nikâh, 5; ]bn Hanbel, a.g.e., VI, 66. ]bn Hacer, a.g.e., IX, 186; Serahsî, a.g.e., V, 12; ]bn Rü~d, a.g.e., II, 9; bkz. Köse, a.g.m., s Sayis- eltût, a.g.e., s. 63; bkz. Köse, a.g.m., s Konuyla ilgili bir de erlendirmede bulunan Prof. Dr. Abdulaziz Bay}nd}r, mezheplerin konuya farkl} yakla~mas} neticesinde çok say}da s}k}nt} do mas}na sebep oldu unu belirtir. O bu konuda ~öyle söyler: Hanefî mezhebi, iki ahitle k&y&lan denetimsiz nikah& geçerli sayd& & için bu görü; okullarda, iyerlerinde ve birçok mekanda gizli nikahlara veya k&z kaç&rmalar&na yol açm&t&r. Kaç&r&lan k&za iki ahit huzurunda evet dedirtilerek nikah k&y&lm& ve k&z&n konumu merulat&r&lm&t&r.?afiî, Mâlikî ve Hanbelî mezheplerinin görüü, bal&k paras&na yol açm&t&r. Madem velinin taraf olamd& & nikah geçersizdir, öyleyse onu ikna etmek gerekir. Bunun en k&sa yolu bal&k vermektir. Bal& & mehirle kar&t&rmamak gerekir, mehir k&z&n kendisine verilir. Bal&k ise, babas&na, amcas&na, kardeine v.s verilir. Bilgi için bkz. Bay}nd}r, a.g.e., s. 197.

15 4.CC6Y "9C)"!"0")!"H E bulunmamasndan kaynaklanr. Sözgelimi; Hanefîlerin dndaki dieer üç mezhebe mensup slam hukukçular velayetle ilgili hadisleri ön plana alarak bu meseleyi velayetle ilgili olmayan ayetlerle beraber deeerlendirerek zikredilen ayetleri kendi görüleri doerultusunda yorumlamtr. Bu da konuyla ilgili görüleri merulatrma maksadyla ilgili hadislerin yardmyla ayetlerden de istifade edilmesine ve ayetlerin zorlama bir te vile tabi tutularak bu husustaki velayet yetkisinin kadna deeil de veliye tannmasna yol açmtr. Hadislere gelince; konuyla ilgili hadislerde velinin gerekliliei açkça ifade edilmitir. Fakat bu gereklilik, kzn doeru kararlar vermesine yardmc olmay saelayan bir yetki olarak deeil de evliliei belirleyici bir yetki olarak anlalmtr. Bu anlaytan hareketle hadislerde ifade edilen bu yetki de ayn mezheplerce evliliein olmazsa olmaz prensibi haline dönütürülerek bu konuda kadnlarn yetkisinin kstlanmasna ve evlilikle ilgili meselelerde velinin ön plana alnmasna sebep olmutur. Kanaatimizce, üç mezhebe mensup hukukçularn böyle bir görüe sahip olmasnda slam hukukçularnn yaade dönemdeki konjektürel yapnn ve buna bael olarak ekillenen sosyokültürel anlayn da etkisi olmutur. Çünkü cahiliye devrinden kalma baz Arap âdetlerinin kalntlar, geçmi dönem âlimlerinin yaade coerafyadaki gelenek ve âdetler kadn konusunda baz anlay ve telakkilerin olumasna sebebiyet vermi ve bu devirdeki âlimlerin fikrî düüncelerine de yön vererek kadnlar hakknda verilen fkhî hükümlerde etkisini göstermitir. Sosyolojik bir gerçektir ki toplumlarda oluan köklü baz âdet ve alkanlklarn ksa sürede deeiip yerine daha farkl bir düünce ve hayat tarznn ikame edilmesi zor, en azndan uzun zaman isteyen bir durumdur. 73 Hanefîler ise, hadis kabul artlarna uymade gerekçesiyle evliliee velayette kadnn yetkisini kstlayan hadislerle amel etmezler. Çünkü onlara göre, hadisi rivayet eden râvi ile rivayeti çelimemelidir. Rivayetle râvi amelinin çelimesi durumunda zikredilen hadisin râvinin ameli doerultusunda neshedilmi/mensuh bir rivayet olabileceei ihtimaline yer verirler. ÖrneEin Hz. Aie velisiz evliliein geçerli olmade eklinde bir hadis rivayet etmi fakat kendisi bu rivayete aykr bir görü belirterek hadisin shhatine gölge düürmütür. Ayn ekilde Hanefîler, konuyla ilgili hadislerin isnat yönünden kuvvetli olmaden söyleyip bakire kzn zorla evlendirilmesine izin vermeyen dieer hadislerle görülerini ekillendirerek bu görüler doerultusunda ilgili ayetleri dolayl bir yoruma tabi tutmutur. 74 Bize göre, evlilikte kadnn velayeti konusunda dile getirilen klasik yorumlar Enda meseleye yaklamakla problemin çözümü tam olarak saela Kald} ki günümüzde bile içinde ya~ad} }m}z toplumumuzda kad}nlara yönelik eskiden kalma baz} olumsuz yarg} ve ifadelerin etkisini görmekteyiz. Örne in; K&z& kendi haline b&rak&rsan ya davulcuya ya da zurnac&ya kaçar ; K&z&n& dövmeyen dizini döver ; Kad&nlara bir konu hakk&nda dan& fakat söylediklerinin tersini yap gibi baz} kal}p yarg} ve ifadelerin günümüzde bile kad}nlar hakk}nda olu~an telakkilere yön verdi ini ve onlara yönelik olumsuz bir bak}~ aç}s}na sebebiyet verdi ini söyleyebiliriz. Hanefîler ço u zaman hadislere ihtiyatl} yakla~mak üzere baz} kriterler geli~tirerek gerekli kriterleri ta~}yan hadislerle amel etmeyi uygun görürler. Bu ilkeye ters bir durum oldu unda di er hüküm ç}karma yöntemlerini kullanarak f}khî görü~lerini temellendirirler.

16 1")$$'*71$' namaz. O halde bu noktada bir çözüm ararken slam hukukunun genel ilkelerini ve deeien konjektürel durumlar da dikkate alarak bu konuda objektif bir çözümlemeye gidilmesi gerekir. 75 slam Aile Hukukunda evlilikten hedeflenen gaye/maksatlar; eler arasnda karlkl sevgi ve muhabbetin olumas, saelkl bir nesil ve toplum meydana getirmek için evlilik akdinin saelam temellere oturtulup kalclenn saelanmas ve evlilikten beklenen dinî ve toplumsal maslahatlarn elde edilmesidir. EvliliEe bu açdan bakldenda evlilikten hedeflenen gaye/maksatlarn büyük bir ksmnn eler vastasyla saelande görülür. Çünkü eler arasndaki karlkl sevgi ve muhabbetin olumas ve gönül rzasna dayanan uzun süreli mutlu beraberliklerin saelanmas gibi birçok maksat ve maslahatlar evlenecek olan bireylerin özgür kararlar neticesine elde edilir. Bu da bir ömür boyu beraber yaayacae eini seçme konusundaki kararn, bizzat evlenecek olan bireyler tarafndan herhangi bir zorlama olmakszn özgürce verilmesini gerektirir. Ancak bu noktada evlenecek olan bireylere düen görev; hayatlarn kurma noktasnda evlenmek istedikleri kiileri kendi statülerine uygun ve denk adaylardan seçmeleridir. Uygun olmayan evliliklerden en fazla zarar yine kendileri göreceei için bu hususta onlara yardmc olacak bir velinin bulunmasna da ihtiyaç duyulur. Evlilikte velayet yetkisini ilke olarak evlenecek olan bireylere tandemzda bu meselede velinin konumunu nasl belirleyeceeiz? Tabiri caizse bu hususta veliye evliliei denetleme yetkisini tanyabiliriz. Veliye tannan denetleme yetkisinden maksat; evlenecek olan kzlarn evliliklerine engel olmak veya onlarn evliliklerini kendi istekleri doerultusunda yönlendirmek deeil bilakis onlarn istekleri doerultusunda onlara yardmc olmaktr. Aslnda evlenmek isteyen kzn böylesine önemli bir ite doeru kararlar verebilmesini saelamak ve menfaatini gözetmek amacyla beraberinde kendisine yardmc olabilecek bir velinin bulunmasna da ihtiyaç vardr. Çünkü veli, velayeti altndaki kzn menfaatlerini gözetip koruyan, onun problemleriyle yakndan ilgilenen ve ona isabetli kararlar vermeye yardmc olan kiidir. Velinin velayeti altndaki kz üzerindeki yetkisi de esasen bu amaca yöneliktir. 76 Bu durumda iki önemli noktaya dikkat etme zorunlulucu ortaya çkar. "lki; evlenmek isteyen gençlerin böylesine önemli bir meseleye adm atmadan önce kendi balarna hareket etmeksizin bu konuda aile büyüklerine haber vererek onlarn onaylarn almal ve bu evliliei ilan edip duyurmalardr. Çünkü Hz. Peygamber in bu konudaki emirleri evliliein alenî yaplmasna yöneliktir. 77 Aile büyüklerine danlmadan ve onlarn haberi olmakszn Konuyla ilgili klasik yorumlar} evlili in tesciline/denetimine yönelik ilk a~amalar olarak kabul etsek bile günümüzde bu konuda ileri bir düzenlemeye gidilmesinin kaç}n}lmaz bir durum oldu u aç}kt}r. Çünkü ilgili yorumlar neticesinde ]slam hukukuna çe~itli ele~tiriler yöneltilerek bu konudaki görü~lerin geçerlili i tart}~}lm}~t}r. Bkz. Köse, a.g.m., s Hz. Peygamber: Evlili i defle bile olsa ilân edin ve Nikahta helal ve haram&n aras&n& ay&ran deftir buyurmu~tur. Tirmîzî Nikâh, 6; Nesâî Nikâh, 72; ]bn Mâce Nikâh, 20; ]bn Hanbel, a.g.e., III, 418.

17 4.CC6Y "9C)"!"0")!"H E evlenmek isteyen gençlerin sadece iki ahit huzurunda formalite icab olarak kydklar nikah ne slâm n evlilikten beklediei maksatlarla ne de kendi geleceklerini kurma noktasnda gençlerin evlenecekleri bireyleri seçme hürriyetleriyle baedatrabiliriz. Zaten toplumumuzda bu ekilde kurulan evlilikler incelendieinde, eler arasnda iddetli anlamazlklardan doean birtakm problemler nedeniyle saelkl bir aile hayatnn devam ettirilemediei ve genelde bu evliliklerin ayrlklarla sonuçlande görülür. "kincisi ise; evliliein tescîl ile hukukî güvence altna alnmasdr. Bu durumda veli veya ailenin izni alnmadan yaplan evlilikler ayrlkla sonuçlansa bile hem kadnn haklar güvence altna alnm olur hem de meydana gelen maddî ve manevî zararn aileler tarafndan kabulü daha kolay hale gelmesi saelanr. 78 III. Ergen-Bakire Kzlarn Velileri Tarafndan Zorla Evlendirilmesi Evlilik velayeti konusunda baz mezheplere mensup hukukçular tarafndan belirtilen görüleri tekrar tartmak gerekir. Sözgelimi Mâlikî mezhebinde bir görüe göre baba, bakire kzn zorla evlendirebilir. 79 2afiîlere göre de bakireyi evlendirme hakk babaya aittir. Onlarla konuup görü ve onaylarn almak tavsiyeye ayan olsa da art deeildir. Kzn annesinin iznini almak da iyidir. 80 Öncelikle unu belirtelim ki bakire kzlarn evliliei konusunda veliye tannan icbâri velayeti destekleyen veya velilerin bu husustaki davranlarn meru gösteren doerudam bir ayet yoktur. Ayn ekilde hadislerde de bakire kzn rzas alnmadan zorla evlendirileceeine dair zayf da olsa bir rivayete rastlanlmamtr. Aksine, rivayetler Hz. Peygamber in evlilik akdinde kzn rzasn gözetme ve cahiliye devrinden kalma Arap âdetini ykma yönünde bir tavr ortaya koydueunu gösterir. Nitekim Hz. Peygamber e bu ekilde kylan bir nikahn haberi geldieinde nikah kabul etmeyip kzn rzas ve isteei doerultusunda nikahn tekrarlanmasn istemesi de bu tür uygulamalara bir tepki özelliei tamaktadr. 81 Hansa bintü Hzâm yoluyla nakledilen hadiste 82 bu durum oldukça açktr. Babas, dul olan kz Hansa y rzasn olmadan evlendirmiti. Hansa bunu ho karlamade için Resûlullah a ikayette bu Bkz, Köse, a.g.m., s Örne in; koca ister köle, ister ~imdiki veya gelecekteki durumuna bak}l}nca k}zdan kötü olsun, ister çirkin bulunsun, isterse k}z}n mehri bir kantar alt}n iken o, bir çeyrek dinarla evlendirmi~ olsun fark etmez. K}z, 60 veya daha yukar} ya~ta ve evlenmesi velisi taraf}ndan engellenmi~ de olabilir. Yeter ki koca, yumurtalar} ve erkeklik organ} kesilmi~ veya organ} olmakla birlikte meni gelmeyecek ~ekilde yumurtalar} ç}kar}lm}~ olmas}n. Sahih görü~e göre bu durumda baba, k}z} zorlayamaz. Ak}l hastas}, alaca hastal} }na tutulmu~, cüzaml}, erkeklik organ} sertle~meyen (innîn), had}m veya güçsüz olan erkek için de zorlama yap}lamaz. Bkz., Derdîr, e-?erhu l-kebîr (n~r. Muhammed Ali), Beyrut II, afiî, el-umm, V, Yasd}man, Neclâ, Kurân-Sünnet-F&k&h Ba lam&nda Kad&n&n Evlilikteki Haklar&, ]zmir 2003 s ; Bu konuda geni~ bilgi için bkz. Ate~, Ali Osman, +slâm a Göre Cahiliye ve Ehl-i Kitap Örf ve Adetleri, ]stanbul 1995, s Hansa hadisinin mürsel veya mevsûl oldu u ~eklinde baz} ihtilaflar mevcuttur. Hadisin mürsel olarak rivayet edildi ini söyleyenler vard}r. ]bn Hacer e göre, do ru olan görü~ bu hadisin mevsûl oldu udur. Çünkü pek çok ki~i bu hadisin mevsûl olarak rivayet edildi ini söylemi~tir. Bkz. ]bn Hacer, Fethu l-bârî, IV,

18 1")$$'*71$' lunmu, Hz. Peygamber de nikah iptal etmiti. 83 Bu hadise benzer rivayetler Câbir b. Abdillah 84 ve bn Ömer 85 den de nakledilmekte, her iki rivayette de bakire kzn kendisine sormadan evlendiren babann durumu anlatlmakta ve Hz. Peygamber in de evli çiftleri ayrde belirtilmektedir. bn Abbas rivayetinde ise Hz. Peygamber in evliliei kabul edip etmeme konusunda kz muhayyer brakte nakledilmektedir. 86 Bu nedenledir ki bn Hacer (v.852/1448) Ebû Hureyre hadisinin 87 erhinde; hadisin bakire kz üzerinde icbar (zorlama) velayetinin bulunmad3na i-aret etti3ini 88 söyler. San ânî (v.1182/1768) de; Hadis ifade edece3ini etmi-tir. Velinin bekar kz evlili3e zorlama hakk yoktur 89 ifadesini kullanr. Konuyla ilgili olarak bn Kayyim el-cevziyye (v.751/1350) baz deeerlendirmelerde bulunur. Özetle unlar söyler: Dul olan Hansa ile bakire kzn itiraz sonucunda Hz. Peygamber (s.a.s.) her ikisini de serbest brakr. Bu tutum, baba ve di3er velilerin kzlarn evlili3e zorlamalarnn yasakland3n gösterir. Nitekim bu anlay- Hz. Peygamber in hükmüne, dînin kâidelerine ve %slâm toplumunun menfâatine daha uygun olur. 90 Bu durumda baz müctehid imamlarn ve onlara bael ilim ehli kimselerin bakire kzn evlilieinde veliye tandklar icbarî velayeti, kendi devirlerinde oluan sosyo-kültürel anlayn bir sonucu olarak deeerlendirmekle meselenin daha kolay çözüleceei kanaatindeyiz. Zira Cahiliye devrinden kalma baz Arap âdetlerinin geçerlilieini devam ettirmesi, yaanlan coerafyadaki örf ve âdetlerin toplum üzerinde etkin bir rol oynamas gibi baz sebepler ilim ehlini ve onlara tâbi kimseleri muhtemelen bu sonuca götürmütür. Oysa günümüz toplumlar müctehid imamlar döneminden farkl bir yapya sahiptir. 91 Bu sebeple daha önceki ictihâdî hükümleri deeerlendirirken mevcut artlar ve konjektürel durumlar da dikkate almak zorundayz. Her ictihâdî mesele ancak ilgili oldueu dönemin artlar doerultusunda deeerlendirildi- Einde daha saelkl bir sonuca ulalabilir Buhârî Nikâh, 42; ]krâh, 3; Ebû Dâvûd Nikâh, 26; Nesâî Nikâh, 35; ]bn Mâce Nikâh, 12; Dârimî Nikâh, 14; Mâlik b. Enes, el-muvatta Nikâh, 25; Tirmîzî Nikâh, 18; Taberânî, el-mu cemü l-kebîr (n~r. Hamdi b. Abdilmecid es-selefî), Mevs}l 1404/1983, XXIV, 251; Beyhakî, es-sünenü l-kübrâ, VII, 119. Dârekutnî, Sünen., III, 233; Beyhakî, a.g.e., VII, 117. Dârekutnî, a.g.e., III, 236. Ebû Dâvûd Nikâh, 23, 24; Dârekutnî, a.g.e., III, 234; Beyhakî, a.g.e., VII, 117. Ebû Hureyre rivayetinde: Dul kad}n isteyinceye kadar; bakire k}z ise izin verinceye kadar evlendirilemez. Ey Allah }n Resulü! Onun izni nas}ld}r? diye soruldu unda Hz. Peygamber: Susmas}d}r buyurur. Bkz., Buhârî Nikâh, 41; Müslim Nikâh, 64; Tirmîzî Nikâh, 18; ]bn Mâce Nikâh, 11; Nesâî Nikâh, 33; Darekutnî, a.g.e, III, 237; Beyhakî, a.g.e., VII, 119; ]bn Hanbel, a.g.e., II, 434. ]bn Hacer, a.g.e., IX, 191. San ânî, Sübülü s-selâm, III, 121. ]bn Kayyim el-cevziyye, Zâdu l-me âd, Beyrut 1985, V, 95-98; bkz., Köse, a.g.m., s Üzülerek belirtmek gerekir ki; imdilerde de toplumumuzda -özellikle k}rsal kesimlerde- k}z çocuklar}n}n kocalar}n} seçmede hürriyetleri ellerinden al}nm}~ durumdad}r. Genellikle evlilik karar}n} babalar yahut anneler vermektedir. K}z ise bakire bir genç olarak bu konuda görü~ belirtmekten utanmaktad}r. Zaten içinde ya~ad} } toplumun yap}s} da babas} veya ailesinin iradesine kar~} koymas}n} da mümkün k}lmamaktad}r. Sonuçta bu durum pek çok gönülsüz evliliklerin kurulmas}na ve ard}ndan da istenmeyen olaylar}n ya~anmas}na sebebiyet vermektedir. Bilgi için bkz. S}bâî, Mustafa, Târih boyunca Kad}n Haklar}n}n Geli~imi ve Müslüman Kad}n}n Hukuku, Antoloji: +slâm da Kad&n Haklar&, Ankara 1993, I, 51.

19 4.CC6Y "9C)"!"0")!"H E Bize göre, ergenlik çaendaki yetikin bir genç kzn rzas ve isteei gözetilmeksizin srf velayet yetkisine dayanlarak zorla evlendirilmesinin pek hakl bir gerekçesi görünmemektedir. Çünkü evliliei yaayacak olan ne baba ne de dieer velilerdir. Böylesine önemli bir meselede kz bir kenara iterek ve ona raemen onun adna karar vermenin kendisine kar yaplan büyük bir hakszlk oldueunu söylemek çok da hatal olmasa gerektir. Zira ister dul isterse kz olsun hukukî ahsiyet sahibi birinin srf kadn olmas maslahatn koruyamama noktasnda temel bir sebep olamaz. Esasen malî ve nefsî bütün akit ve tasarruflarda er an kadna tannan yetki bu akit ve tasarruflarnda ehliyet sahibi olmasdr. Tasarruflar olumsuz yönde etkileyen ehliyet arzalar gibi bir durum yoksa bu noktada kadna tannan hak ve yetkileri kstlamay doeru ve hukukî bir davran olarak kabul etmek çok da isabetli gözükmemektedir. Evlilik de nefsî bir tasarruf olarak düünüldüeünde yetikin bir genç kzn evlilik için yeterli ehliyete sahip oldueu kabul edilerek bu evliliee kalkmas durumunda velilerin srf velayet yetkisine dayanarak onlarn evliliklerini engelleme veya onlarn istemediei/holanmade kiilerle zorla evlendirme gibi bir haklar bulundueunu söylemek pek insafla baedar bir durum deeildir. Bu konuda karar kzlara ait olup veliler bu kararn olumasna yardmc olur. IV. Sonuç slam Hukukunda evlilikte kadnn velayet yetkisini kstlayan veya engelleyen açk bir nass yoktur. Konuyla ilgili olumsuz görülerin daha ziyade slam hukukçularnn yaade dönemdeki sosyo-kültürel anlayn bir sonucu olarak ortaya çkten söylemek mümkündür. Evlenmek isteyen kadnlar bu evliliee velayet etme konusunda bizzat kendileri hak sahibidir. Onlarn kararlarna engel olma noktasnda veya onlar istemedikleri kiilerle zorla evlendirmede veliler yetkili deeildir. Velilerin görevi bu hususta kadna danarak onlarn rzas doerultusunda evliliein gerçeklemesine yardmc olmaktr. Bu ekildeki bir evlilikle hem kadnn haklarn güvence altna alnr hem de kzn rzas ve isteei doerultusunda herhangi bir zorlama olmakszn bu evliliein gerçeklemesi saelanr. Ayn ekilde evlilikten dolay ailenin sosyo-politik menfaatleri de korunarak akraba içerisinde meydana gelebilecek olumsuz tutum ve davranlara sebebiyet verilmi olmaz. Bu noktada evlenecek olan bireylerin dikkat etmesi gerektici baz önemli hususlar da vardr. Bu hususlardan "lki; gençlerin hayatlarn kurma noktasnda evlenmek istedikleri kiileri kendi statülerine uygun ve denk adaylardan seçmeleridir. Çünkü elerin birbirlerine uygun kiileri seçmesi evlilikten beklenen maslahatlarn elde edilmesini kolaylatrr. "kincisi; evlenmek isteyen gençlerin böylesine önemli bir meseleye adm atmadan önce kendi balarna hareket etmeksizin bu konuda aile büyüklerine haber vererek onlarn onaylarn almal ve bu evliliei ilan edip duyurmalardr. Bu durumda

20 3 1")$$'*71$' bir ömür beraber yaayacae eini seçme konusundaki karar sadece velinin istek ve rzas doerultusunda kalmayp mutlu ve kalc bir evlilik yapabileceklerine inanan denk adaylarn evliliklerine yol açlm olur. Ayn ekilde ilerde doeabilecek problemlerin kabulü ve kzn kendi bana kalmasn önleme açsndan da bu evlilikten aile ve toplumun haberdar olmas saelanr.