BETONCU (SEVİYE 3) YETERLİLİK KODU: 12UY HAZIRLAYAN YRD.DOÇ.DR OSMAN ŞİMŞEK GAZİ ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

Transkript

1 BETONCU (SEVİYE 3) YETERLİLİK KODU: 12UY HAZIRLAYAN YRD.DOÇ.DR OSMAN ŞİMŞEK GAZİ ÜNİVERSİTESİ TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

2 ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa No I. GİRİŞ KİŞİSEL GÜVENLİK VE ÇEVRE KAZA RİSKLERİ Betoncu İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Önlemler Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) Şantiyedeki Risk Unsurları ve İkazlar İlk Yardım Şantiyede Uyulması ve Yapması Gereken Kurallar 8 3. TEMEL BİLGİLER Beton Beton Terim ve Tanımları Şantiyede Beton Hazır beton Beton Karışım Elemanları Agrega Karışım Suyu Çimento Katkı Maddesi Beton sınıfları ve betonun basınç dayanımı Beton dayanımlarını etkileyen faktörler BETONCU BETON DÖKÜM ÖNCESİ HAZIRLIKLARI Hazırlık Beton Öncesi İşlemler Döküm Öncesi Eski Beton Üzerine Yeni Beton Dökülmesinde Yapılan Hazırlıklar BETON DÖKÜMÜ Beton Dökümü Başladığında yapılması gerekenler Taze Betonun Yerine Dökülmesi Hava Şartlarına Göre Gerekli Önlemleri Normal hava şartları altında betonun yapım, döküm ve bakım kuralları Anormal hava şartları altında betonun yapımı ve dökümü Soğuk Hava Koşullarında Alınması Gereken Önlemler Sıcak Hava Koşullarında Alınması Gereken Önlemler Sıcak hava koşullarında yapılacak betonlar için alınması gereken önlemler TAZE BETONU TAŞINMASI Kıvamın(Slump) Önemi TAZE BETONU YERLEŞTİRİLMESİ VE SIKIŞTIRILMASI Taze Betonun Yerleştirme İşlemindeki Kurallar Vibratör Çeşitleri ve Kullanım Yerleri Betona Vibratör Uygulamasında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Taze Betonun Yüzey Düzeltme İşlemleri 38 2

3 8. BETONUN KORUNMASI VE KÜR YAPILMASI Betonun Korunması Isı Yalıtımı ile Koruma Koruganlar ile Koruma Beton Koruma Süresi Betonun Kür Edilmesi Buhar kürü Kimyasal madde ile kür Su kürü ve ıslak örtü ile kapatma Betonun örtü veya püskürtme membranı kullanılarak kür edilmesi Betona su püskürterek kür edilmesi Beton yüzeyine plastik örtülerle hava ile temasını keserek kür edilmesi Özel kür teknikleri Mukavemet gelişmesinin hızlandırılması Priz çabuklaştırıcı katkı maddesi olarak kalsiyum klorür kullanılması Kalsiyum klorür kullanılması durumunda Priz çabuklaştırıcı diğer katkı maddeleri. 45 KAYNAKLAR. 45 Tablolar Tablo 1. Çimento Çeşitleri. 14 Tablo 2. Betonun Karakteristik Basınç Dayanımı. 16 Tablo 3. Beton kesitine bağlı olarak yerleştirilme esnasında betonda olması gereken minimum sıcaklık. 24 Tablo 4. Karılma İşlemi Sonunda Betonda Bulunması Tavsiye Olunan Minimum Sıcaklıklar. 24 Tablo 5 Çökme (kıvam) sınıfları Tablo 6 Betonun en büyük tane büyüklüğüne bağlı olarak yerleştirme sıcaklığı. 30 Tablo 7. Daldırma(dahili) vibratörün etkili olduğu alan şişe (dalıcı ucun) çapına göre etki alanı değişimi. 33 ġekġller Şekil-1 Daldırma Tipi Vibratör Uygulaması Şekil-2. Daldırma Vibratör Kullanma Tekniği. 33 RESĠMLER Resim 1. İş elbisesi ve güvenlik araçlarına ilişkin örnekler görülmektedir. 5 Resim-2 Daldırma Tipi Vibratör Uygulaması. 34 Resim-3 Daldırma Tipi Vibratörün Donatı Arasında Uygulaması.. 34 Resim-4 Kalıp Tipi Vibratörün Uygulaması Resim-5 Yüzey Tipi Vibratörün Uygulaması 35 3

4 I. BETONCULUĞA GĠRĠġ Betoncu mesleğinin tanımı; İş sağlığı ve güvenliği ile çevreye ilişkin önlemleri alarak, kalite sistemleri çerçevesinde, mesleği ile ilgili iş organizasyonu yapan, beton döküm öncesi hazırlıkları yapan, taze betonu yerleştiren, beton yüzey düzeltmesini yaparak hava şartlarına uygun beton kürü ve beton döküm ve sıkıştırma işlemlerini yapan, kullanılan araç-gereçlerin bakımlarını yapan ve mesleki gelişim için gerekli faaliyetlere katılan nitelikli kişidir. 2. KĠġĠSEL GÜVENLĠK VE ÇEVRE KAZA RĠSKLERĠ 2.1. Betoncu ĠĢ Sağlığı ve Güvenliğine ĠliĢkin Önlemler Çalışma hayatının tamamında olduğu gibi beton taşıma yerleştirme, sıkıştırma, koruma ve olgulaştırma da iş sağlığı ve güvenliği önemli görülmektedir. İş yerinde verimliliğin artırılması maddi ve manevi kayıpların azaltılarak çalışma sürecinin sürdürülebilmesi için iş sağlığına ilişkin önlemlerin alınması gerekmektedir. İş sağlığı ve güvenliği önlemleri başlangıçta kişisel önlemler olarak başlarken iş yeri organizasyonu ve genel güvenlik düzenlemeleri ile devam eder. İş kazalarının olmaması kadar iş kazası sonrası neler yapılacağı da maddi ve manevi kayıplar üzerinde önemli etkilere sahiptir. Bu bakımdan iş yerinde alınabilecek önlemler; kişisel davranışların yanı sıra KiĢisel Koruyucu Donanım (KKD), Risk Unsurları ve Ġkazlar, Ġlkyardım gibi konuları kapsamaktadır KiĢisel Koruyucu Donanım (KKD) Yapım sürecinde çalışanların yürütülen işten kaynaklanabilecek, sağlık ve güvenliği etkileyen bir veya birden fazla riske karşı koruyan, çalışan tarafından giyilen, takılan veya tutulan tüm alet, araç, gereç ve cihazlara kişisel koruyucu donanım adı verilmektedir. Şantiye ortamında yapılan diğer çalışmalarda olduğu gibi kalıp yapım işinin de gereği olarak bazı giysi ve emniyet araçlarının (Kişisel Koruyucu Donanım) kullanılması gerekmektedir sayılı İş Kanunu gereğince inşaat işleri, özellikle iskeleler ve yerden yüksek çalışma platformların üstünde, altında veya yakınında yapılan işler, kalıp yapımı ve sökümü, montaj ve kurma işleri, iskelede çalışma ve yıkım işlerinde bazı giysilerin kullanımı zorunlu tutulmaktadır. Kalıp yapımında kullanılan giysi ve güvenlik araçları: Baret İş eldiveni 4

5 Çizme Reflektik yelek İş elbisesi Emniyet kemeri olarak sayılabilir. Resim 1 de giysi ve güvenlik araçlarına ilişkin örnekler görülmektedir. Baretler İş eldiveni Çizme İş elbiseleri Emniyet kemerleri Resim 2. İş elbisesi ve güvenlik araçlarına ilişkin örnekler görülmektedir. İş eldiveni: Betonarme demircisi iş yapar iken mutlaka eldiven giymek zorundadır. Eldiven elin korunması için işçinin ellerine ve yapacakları işe uygun seçilmiş olmalıdır. Baret: Genellikle, inşaat iş kollarında başa bir cismin düşmesi, çarpması veya başın bir yere vurulması yahut başın gerilimli bir iletkene değmesi olasılığına karşı kullanılır. Yönetim faaliyetleri dışındaki çalışan ve buraları ziyaret eden herkes, baret giymek zorundadır. Genellikle, barette renk standardı şöyledir; Beyaz renkli: Üst düzey yönetici ve ziyaretçiler, Mavi renkli: Mühendisler ve teknik elemanlar, Turuncu renkli: Formenler ve ustabaşılar, Sarı renkli: İşçiler, Kırmızı renkli: iş güvenliği, sivil savunma ve yangınla mücadele elemanları, YeĢil renkli: Sağlık personeli içindir. Çizme: Betoncu, beton dökerken yerleştirirken, sıkıştırma ve mastarlama yaparken ayaklarının betondan zarar görmemesine için kullanılan ayakkabıdır. 5

6 Reflektik yelek: İnşaat işlerinde çalışanların fark edilmesine yarayan renkleri, gündüz görüşü kolaylaştırmak için, turuncu veya kırmızı fosfor file örgü kumaştan yapılır. Önünde ve ark asında geceleri ışık yansıtan şeritler bulunur, kolsuz yapıldığı için iş elbisesi üzerine giyilir. Yağmurluk: İşçiyi yağmurdan ve ıslak ortamın zararlarından korumada kullanılır. Yağmurluk, kaynak dikişli ve dayanıklı fermuarlıdır. Boyu diz kapağının hemen altındadır. Emniyet kemeri: Betonarme demircisi montaj ve demir bağlama işlerini yüksek yerde yapması durumunda çalışmalarında, düşmeye karşı emniyetli çalışmayı sağlar ġantiyedeki Risk Unsurları ve Ġkazlar Çalışma (şantiye) ortamında çalışanların kişisel koruyucu donanım kullanmalarının yanı sıra ortamın yapısı ve iş hayatının gereği olarak bazı risk unsurları öngörülerek onlara ilişkin ikazlar belirlenir bu ikazlar şekil, yazı, ışıklandırma gibi çok kolayca dikakti çekebilecek unsurlardan oluşur. Genelde risk unsurlarına yönelik olarak kullanılan ikaz işaret ve levhalarına ilişkin bazı örnekler aşağıda verilmiştir. Güvenlik ve sağlık iģaretleri: Özel bir amaç, faaliyet veya durumu işaret eden levha, renk, sesli ve/veya ışıklı sinyal, sözlü iletişim ya da el kol işareti yoluyla iş sağlığı ve güvenliği hakkında bilgi veren, tehlikelere karşı uyaran ya da talimat veren işaretlerden oluşmaktadır. Yasak iģaretleri: Tehlikeye neden olacak veya tehlikeye maruz bırakacak bir davranışı yasaklayan işaretlerdir. Bunlar aşağıda görüldüğü gibi genelde daire biçiminde, beyaz zemin üzerine siyah piktogram, kırmızı çerçeve ve diyagonal çizgi ile oluşturulurlar. Sigara İçilmez Açık alev kullanmak yasaktır Yaya giremez Yetkisiz kimse giremez Uyarı iģareteri : Bir tehlikeye neden olabilecek veya zarar verecek durum hakkında uyarıda bulunan işaretledir. Bunlar aşağıda görüldüğü gibi genelde üçgen şeklinde sarı zemin üzerine siyah piktogram ve siyah çerçevelidir. 6

7 İş makinası Elektrik tehlikesi Tehlike Emredici iģaretler: Uyulması zorunlu bir davranışı belirleyen işaretlerdir. Bunlar aşağıda görüldüğü gibi genelde daire biçiminde, mavi zemin üzerine beyaz piktogramlıdır. Gözlük kullan Baret giy Eldiven giy İş ayakkabısı giy Emniyet kemeri kullan Acil çıkıģ ve ilkyardım iģaretleri: acil çıkış yolları, ilkyardım veya kurtarma ile ilgili bilgi veren işaretlerdir. Bilgilendirme iģareti: genelde bilgilendirme amaçlı düzenlenen işaretlerdir. ĠĢaret levhası: geometrik şekil, resim, sembol, piktogram ve renklerden oluşturulan ve gerektiğinde yeterli aydınlatma ile görülebilir hale getirilmiş özel bilgi ileten levhalardır. Ek bilgi levhası: bir işaret levhası ile beraber kullanılan ve ek bilgi sağlayan levhalardır. Sembol veya piktogram: bir işaret levhası veya ışıklandırılmış yüzey üzerinde kullanılan ve özel bir durumu veya özel bir davranışı tanımlayan şekillerdir IĢıklı iģaret: Saydam veya yarı saydam malzemeden yapılmış, içeriden veya arkadan aydınlatılarak ışıklı bir yüzey görünümü verilmiş işaret düzeneğidir. Sesli sinyal: insan sesi yada yapay insan sesi kullanmaksızın, özel amaçla yapılmış bir düzeneğin çıkardığı ve yaydığı, belirli bir anlama gelen kodlanmış ses dir. 2.3.Ġlk Yardım İş yerinde iş kazası olmaması çok arzu edilen ve buna yönelik bütün önlemlerin alınması gereken olgudur. Ancak bütün iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine rağmen iş kazası olması ihtimal dahilindedir. İş kazası oluşumundan hemen sonra kazanın durumuna göre yapılabilecek iki şey vardır. Birincisi ilk yardım ikincisi sağlık kurumundan ilk yardım (acil yardım) çağırmadır. İlk yardım işlemi ilk yardım bilgisinin yanı sıra işk yardım malzemesi de gerektirir. Bu nedenle ilk yardım işlemlerinin ve ilk yardım malzemelerinin yerlerinin bilinmesi gerekir. İlk yardım dolabının yerinin kolayca görünebilir ve çalışanların bildiği bir yerde olması gerekir. Ġlk yardım dolabında bulunması gerekenler: Büyük sargı bezi (10 cm x 3-5 m), hidrofil gaz steril (10x10 cm üçgen sargı 50 lik kutu), antiseptik solüsyon (50 ml), flaster (2 cm x 5 7

8 m), çengelli iğne, küçük makas (paslanmaz çelik), bandaj, turnike (En az 50 cm örgülü tekstil malzemeden), yara bandı, tıbbı eldiven ve el feneri olarak sayılabilir. Ġlk yardım çağırma (112): Bir yaralanma veya sağlık sorunu esnasında, sağlık ekibinden yardım istemek için bilinmesi gereken telefon numarasıdır. Zamanında telefon edilmesi kadar elemanın iş yeri adresini tam olarak bilip tarif edebilmesi de önemli bir olgu olarak görülmektedir. İş iskelesi: İşin durumuna göre düşmeye karşı tutmayı ve dayanmayı sağlayan enaz 60cm gezinme yeri ve basma yerinden en az 90 cm korkuluğa sahip iskeledir. İlk yardım dolabının yerini bilmesi gerekir. Dolapta; Büyük sargı bezi (10 cm x 3-5 m), Hidrofil gaz steril (10x10 cm Üçgen sargı 50 lik kutu), Antiseptik solüsyon (50 ml), Flaster (2 cm x 5 m), Çengelli İğne, Küçük makas (paslanmaz çelik), Esmark bandajı, Turnike (En az 50 cm örgülü tekstil malzemeden), Yara bandı, Tıbbı eldiven ve El feneri bulunmalıdır ġantiyede Uyulması ve Yapması Gereken Kurallar a) Çalışacağı alanın gereken güvenlik donanım kontrolünü iş sağlığı ve güvenliği uzmanının direktiflerine uygun olarak yapar, b) Çalışma alanında ilgisiz kişilerin bulunmasını engeller, c) Çalıştığı veya kullandığı makinede gerekli güvenlik tedbirleri mevcut mu ve görevini yapabiliyor mu kontrol eder veya gerekli bilgiyi alır, d) Kullandığı alet ve ekipmanların kaza riski olanlarda ikaz edici levhalara dikkat eder, e) Elektrikli makinelerin şartellerini, düşen cisimlere veya çalışandan kaynaklanan hatalı hareketlere karşı koruma önlemini alır. f) Çalışma alanının temizlik ve düzenini sağlar, g) İşin gerektirdiği çalışma alanını belirler, h) Yapılacak işle ilgili ekibini oluşturur ve iş dağılımını yapar, i) Çalışma alanında bulunan atıkların uzaklaştırılmasını sağlar. 3. TEMEL BĠLGĠLER 3.1.Beton 8

9 Beton: çimento, agrega, su ve katkı(kimyasal veya puzolanik) maddelerinin uygun oranlarda ve homojen olarak karıştırılması ile elde edilen, başlangıçta plastik kıvamlı olup, zamanla çimentonun hidratasyonu sebebiyle katılaşıp sertleşen kompozit bir yapı malzemesidir Beton Terim ve Tanımları Beton üretiminde ortam ve malzemenin sıcaklığı çok önemlidir. Bunun için sıcaklık tanımlarını bir betoncunun çok iyi bilmesi gerekir. Ortalama sıcaklık; Beton döküm yerinde saat 7.00 de, da, de, da ve da ölçülen hava sıcaklıklarının aritmetik ortalamasıdır. Anormal hava Ģartları; Beton dökümü sırasında, sağanak halinde yağış, şiddetli rüzgâr, aşırı soğuk ve don, aşırı sıcaklık yükselmesinin bulunduğu süredeki hava durumudur. AĢırı soğuk hava; Beton dökümü sırasında ortalama sıcaklığın ardı ardına üç gün süre ile + 5 C ın altına düştüğü süredeki hava durumudur. AĢırı sıcak hava; Beton dökümü sırasında ortalama sıcaklığın ardı ardına 3 gün süre ile + 30 C ın üstünde bulunduğu süredeki hava durumudur. Beton karıģım sıcaklığı; Karışım elemanları bir araya getirilerek karıştırma işlemi tamamlandığı andaki beton sıcaklığıdır. Normal hava koģulu; Betonun yapım, döküm ve bakımı sırasında içinde bulunduğu ortamın ortalama sıcaklığının + 5 C ile + 30 C arasında olduğu, aşırı rüzgâr ve yağışın bulunmadığı süredeki hava durumudur. Beton yerleģtirme sıcaklığı; Karıştırılmış betonun yapıda yer alacağı kısma yerleştirildiği andaki beton sıcaklığıdır. Beton karıģım elemanları; Betonu meydana getiren çimento, agrega ve karışım suyu ile varsa bu karışıma giren katkı maddeleridir Kür ve kür maddesi: Kür, buhar veya sudan yararlanılarak, sıcaklık ve nemi yüksek bir ortamın sağlanmasıyla betona erken mukavemet kazandırılması için alınan önleme denir. Kür maddesi, betonun karışım suyunun buharlaşarak kaybolmasını önlemek üzere, betonun yüzüne sürülerek veya püskürtülerek ince bir tabaka halinde uygulanan; betona kür temin eden kimyevi maddedir. Ayrıca su, yelken bezi, keçe, lifli levhalar, plastik levhalar, talaş vb. malzemelere ise kür malzemeleri denir. Koruma; Hazırlanan ve yerine yerleştirilen betonun anormal(aşırı sıcak, aşırı soğuk) hava şartlarından, yağmur, rüzgâr gibi etkenlerden zarar görmesini önlemek üzere alınan her türlü tedbirlerdir. 9

10 Korugan; Beton yapılarda korumanın sağlanması için gerekli işlemleri kolaylaştırmak maksadı ile yapıyı içine alacak şekilde tahta, kontrplak, yelken bezi, keçe, lifli levhalar, plastik levhalar vb. malzemeden yapılmış olan geçici donatımlardır. Beton kimyasal katkısı: Taze ve sertleşmiş betonun istenen özellikleri kazandırmak için betonun karıştırma işlemi sırasında betona, çimento kütlesinin % 5.ini geçmemek üzere, eklenen kimyasal maddelerdir. Su azaltıcı/akıģkanlaģtırıcı katkı: Belirli bir beton bileşiminde kıvamı değiştirmeden su miktarının azalmasını sağlayan veya su miktarı değişmeden çökmeyi/yayılmayı artıran veya her iki etkiyi birlikte yaratan kimyasal katkılardır. Yüksek oranda su azaltıcı/süper akıģkanlaģtırıcı katkı: Belirli bir beton bileşiminde kıvamı değiştirmeden su miktarının yüksek oranda azalmasını sağlayan veya su miktarı değişmeden çökmeyi/yayılmayı yüksek oranda artıran veya her iki etkiyi birlikte yaratan kimyasal katkılardır. Su tutucu katkı: Terlemeyi azaltarak su kaybını düşüren kimyasal katkılardır Hava sürükleyici katkı: Karıştırma sırasında taze betona kontrollü miktarda küçük, düzgün dağılmış ve sertleşme sonrasında da kalıcı hava kabarcığı sürükleyen kimyasal katkılardır. Priz hızlandırıcı katkı: Karışımın, plâstik halden katı hale geçmeye (prizin) başlama süresini kısaltan kimyasal katkılardır. SertleĢmeyi hızlandırıcı katkı: Priz süresini etkileyerek veya etkilemeksizin betonun erken dayanım kazanma hızını artıran kimyasal katkılardır. Priz geciktirici katkı: Karışımın, plâstik halden katı hale geçmeye (prizin) başlama süresini uzatan kimyasal katkılardır. Su geçirimsizlik katkısı: Sertleşmiş betonun kılcal su emmesini azaltan kimyasal katkılardır. Priz geciktirici / su azaltıcı / akıģkanlaģtırıcı katkı: Su azaltıcı / akışkanlaştırıcı katkının etkisini (asıl amaç) ve priz geciktirici katkının etkisini (tâli amaç) birlikte oluşturan etki. Priz geciktirici / yüksek oranda su azaltıcı / süper akıģkanlaģtırıcı katkı: Yüksek oranda su azaltıcı / süper akışkanlaştırıcı katkının etkisini (asıl amaç) ve priz geciktirici katkının etkisini (tâli amaç) birlikte oluşturan etki. Priz hızlandırıcı / su azaltıcı / akıģkanlaģtırıcı katkı: Su azaltıcı / akışkanlaştırıcı katkının etkisini (asıl amaç) ve priz hızlandırıcı katkının etkisini (tâli amaç) birlikte oluşturan etki. 3.3.ġantiyede Beton 10

11 Şantiyede yapılan beton, betonun kullanıcısı tarafından, kendi amaçlarına uygun olarak şantiyede üretilen betondur. Şantiyede beton, mobil beton santralında beton üretimi, betonyerle beton üretimi ve kürek ile beton üretimi olmak üzere üç şekilde hazırlanır. Şantiyenin ihtiyacını karşılamak üzere beton basınç dayanımı esas alınarak üretim yapılır. Küçük kapsamlı tamirat ve tadilat veya önemsiz yerlerde kullanılacak beton işlerinde betonyerle üretilen beton kullanılır. Kürekle beton üretiminde ise karıştırma işlemi kürek yardımı ile elle yapılır. Genellikle küçük kapsamlı ve önemsiz işlerde tüvanan agrega ile üretilen betondur Hazır beton Hazır beton; beton tüketicisi (kullanıcısı) tarafından inşaata ait teknik bilgi ve özellikleri aynı zamanda, kullanım yeri belirtilerek sipariş edilen ve beton üreticisi (santralı/fabrikası) tarafından inşaatın özelliklerine (beton sınıfı/ slampı vb) göre bilgisayar kontrolüyle istenilen oranlarda bir araya getirilen (agrega, çimento, su, katkı maddesi) malzemelerin, beton santralında veya mikserde karıştırılmasıyla üretilen ve tüketiciye 'taze beton' olarak teslim edilen betona ' Hazır Beton' denir. Tam otomasyonlu üniteler ile makine araç gereçleri sayesinde insan hatalarını yok etmek ve lineer üretim sağlamak amacıyla planlı, programlı girdi kontrolleri yapılarak imalat öncesi, imalat sırası ve imalat sonrasında bir dizi faaliyetler yürütülerek inşaat sektörü için Hazır betonun fayda ve üstünlükleri Kaliteli beton üretimi Kontrol imkanı Standartlara uygunluk Betondan tasarruf Çimentodan tasarruf Kalıp malzemesinden tasarruf Zamandan tasarruf İşçilikten tasarruf Büyük projelerde hızlı çalışma imkanı Kraft kağıdından tasarruf Daha az beton atığı Çevre temizliği ve çevre sağlığına önem vermesi Türk ekonomisine % 100 kayıtlı katkı Hazır beton irsaliye belgesinde olması gerekenler 11

12 Hazır beton üreticisi, beton kullanıcısına gönderdiği her trasmiksere irsaliye vermek zorundadır. İrsaliyede betonla ilgili bilgiler veya bilgisayar çıktısı olarak veya hazır beton tesisi yetkilisinin el yazısı ile doldurulmuş olarak hazırlanır. Bir irsaliye belgesinde şu bilgiler bulunmalıdır. Hazır beton tesisinin ismi Sevk ve teslim belgesinin seri numarası Yükleme tarihi ve saati(çimentonun su ile temas ettiği saat) Trasmikseri tanıtıcı bilgi(plaka) Alıcını ismi ve şantiyenin adresi Betonun miktar (m 3 olarak) Betonun teslim yerine ulaştığı saat Boşaltmaya başladığı saat ve boşalmayı bitirdiği saat Dayanım sınıfı Kıvamı Klorür içeriği Beton bileşenlerinin özellikleri ( agrega, katkı maddesi, çimento, su, agrega ve çimento tipi) Taze beton şantiyeye ulaştığında her veya rasgele Transmikserden uygunluk kontrolü için beton numunesi alınmalı veya yerinde kıvam testi yapılmalıdır. Betonun kullanılacağı yerle ilgili etki sınırları bilinmesi gerekir. Bu çevre etkilerine maruz kalacak betonun bu çevre özelliklerine uyumlu üretilmesi gerekir Beton KarıĢım Elemanları Agrega Agrega betonun ana iskeletini oluşturan ana malzemedir. Betonun mutlak hacminin yaklaşık % 75 ini oluşturan, mineral, organik, polimer kökenli ve 63 mm ye kadar çeşitli tane büyüklüklerinde kırılmamış veya kırılmış tanelerin yığınıdır. Kaynaklarına göre, doğal ve yapay olmak üzere iki, Yoğunluk veya birim ağırlıklarına göre normal, hafif ve ağır agregalar olmak üzere üç, Tane büyüklüklerine göre ise ince ve iri agrega olmak üzere iki sınıfa ayrılırlar. Doğal agrega, taş ocaklarından, nehirlerden, denizlerden, teraslardan ve göllerden elde edilen kırılmış veya kırılmamış yoğun yapılı agregadır. Yapay agrega ise yüksek fırın cürufu gibi sanayi ürünü olan kırılmış veya kırılmamış agregalardır. Tane büyüklüğü 4 mm den küçük olan agregalar ince agrega (kum), tane büyüklüğü 4 mm den büyük olan agregalar ise iri agrega (çakıl) olarak tanımlanır. Tuvenan (karışık) agrega ise kum ve çakılın bir arada bulunur. 12

13 İyi bir beton üretimi için agregalarda bulunması gereken şartlar şunlardır. 1. Tane dağılımı (granülometrik bileşim) TS 706 EN nin gereklerini yerine getirmelidir. Boşluksuz bir beton karışımı elde edilmesine elverişli olmalıdır. 2. Tane şekli kübik olmalıdır. Şekilce kusurlu (yassı ve uzun) taneler içermemelidir. 3. Tane dayanımı, istenen özellikte bir betonun yapımı için yeterli olmalıdır. Sert, dayanıklı ve boşluksuz olmalıdır. Aşınmaya dayanımlı olmalıdır. 4. Sık sık donma-çözülme etkisinde kalan betonlarda, dona dayanıklı agrega kullanılmalıdır. 5. Kil, silt, mil ve toz gibi beton dayanımını ve aderansı olumsuz etkileyen zararlı maddeler içermemelidir. 6. Organik kökenli ve hafif maddeler içermemelidir. 7. Beton üretiminde kullanılacak agregalar sertleşmiş betonda zararlı hacim artışına ve bu nedenle tahribata neden olabilen sülfatlar, donatı korozyonuna neden olabilecek bazı tuzlar ve klorür içermemelidir. 8. Betonda alkali silika reaksiyonuna neden olabilecek aktif silisleri içermemelidir Piyasada yaygın biçimde hazır beton sektöründe "2 No Agregalı "(D2) kullanılmaktadır. Çok sık donatılı veya ince kesitli elemanların üretiminde" 1 No Agrega"(D1) kullanılmaktadır. En Büyük Agraga Tane Büyüklüğü Sınıfı \ Dmax. (mm) D1 (1 No lu) 12 mm D2 (2 No lu) 22 mm D3 (3 No lu) 32 mm D4 (4 No lu) 63 mm KarıĢım Suyu En iyi beton karışım suyu içilebilecek nitelik deki sudur. Ayrıca daha önce kullanılarak denenmiş ve iyi sonuç vermiş bütün sular beton karışım suyu olarak kullanılabilinir. Beton karışım suyunun ph değeri 7 den küçük olmamalıdır. Karışım suyu içinde tuz bileşikleri, serbest klor, yağ, organik madde ve endüstriyel atık bulunmamalıdır. Karışım suyu, çimentonun kimyasal reaksiyonunu sağlaması ve çimentonun hidratasyonunu tamamlayarak mukavemet kazandırması yanında agrega ile çimento hamurunun birbirine yapışması (aderansı), betonun boşluksuz yerleştirilip sıkıştırılması için gerekli olan sudur. Bu suya işlenebilirlik suyu da denilmektedir. Su beton içinde beton 13

14 hacminin yaklaşık %14-21 arasında bir hacmi oluşturur. Beton özelliklerini olumsuz yönde etkileyecek yabancı maddeler içinde bulundurmayan bütün doğal kaynaklı sular beton üretiminde kullanılabilir. Bu suyun toplamına karışım suyu da denir. Gereğinden fazla veya eksik olan karışım suyu, beton özelliklerini olumsuz yönde etkiler. Karışım suyunun% 10 eksik olması, basınç dayanımını % 10 ve karışım suyunun % 20 fazla olması ise basınç dayanımını % 30 azaltmaya neden olur. Betona katılan fazla su cinayettir Çimento Çimento, doğal kalker taşları ve kil karışımının o C sıcaklıkta ısıtıldıktan (pişirildikten) sonra alçı taşı ile beraber öğütülmesi ile elde edilen hidrolik bir bağlayıcı malzeme olarak tanımlanır. Çimento tanelerinin büyüklüğü 5 ila 90 mikron arasındadır. Çimento bağlayıcılık görevini su ile tepkimeye girdikten sonra kazandığı için hidrolik bağlayıcı olarak adlandırılır. Çimento, su ile karıştırılıp plastik hamur durumuna geldikten bir süre sonra havada ya da su içinde yavaş yavaş katılaşır. Bu katılaşma olayına piriz adı verilir. Ancak bu olay içinde bulunulan koşullara ve çimento cinsine bağlı olarak değişiklik gösterebilir. Herhangi bir kimyasal priz geciktirici kullanılmadıysa ve hava sıcaklığı çok düşük değilse yaklaşık 10 saat gibi bir süreçte donma(sertleşme) gerçekleşir. Tablo 1. çimento çeşitleri ve türleri verilmiştir. Aşağıda verilen çimento cinsleri 28 günlük basınç dayanımlarına göre 32,5, 42,5 ve 52.5 MPa dayanım alma durumuna göre de Normal(N), hızlı dayanım kazanmalarına göre de (R ) sembolleriyle farklılık belirtilmiştir. Çimento torbası üzerinde şu bilgiler vardır. Portland Çimentosu (CEM I-32,5 R gibi) Çimento üreten firma( fabrikanın ismi) Çimentonun standart numarası Ay bazında üretim tarihi ( Kasım 2012 gibi) Net ağırlığı (50 kg gibi) Tablo- 1. Çimento Çeşitleri Ana tipler Genel Çimento Tipleri Klınker ( kütlece % olarak) CEM I Portland Çimentosu CEM I Portland- Curuflu Çimento CEM II/A-S CEM II/B-S Portland- Silis Dumanlı CEM II/A-D Çimento 14

15 CEM II Portland- Puzolanlı Çimento CEM II/A-P CEM II/B-P CEM II/A-Q CEM II/B-Q Portland- Uçucu küllü Çimento CEM II/A-V CEM II/B-V CEM II/A-W CEM II/B-W Portland- Pişmiş Şistli Çimento CEM II/A-T CEM II/B-T Portland- Kompoze Çimento CEM II/A-M CEM II/B-M Yüksek fırın Cüruflu Çimento CEM III/A CEM III/B CEMIII/C 5-19 CEM III CEM IV Puzolanik Çimento CEM IV/A CEM IV/B CEM V Kompoze Çimento CEM V/A CEM V/B Katkı Maddesi Beton katkı maddeleri, harç ve betonların taze veya sertleşmiş haldeki bazı özelliklerini değiştirmek amacıyla karıştırma işlemi sırasında kimyasal veya puzolanik maddelerdir. Kimyasal katkı maddeleri beton içine çimentonun ağırlığının % cinsinden sıvı ise karışım suyu ile birlikte katı ise çimento ile birlikte betona katılır. Genellikle bu maddeler sıvıdırlar. Puzolanik(mineral) katkı maddesi beton içine çimentonun ağırlığının % cinsinden çimento ile birlikte betona katılır. Genel olarak katkı maddeleri beton içinde % 8 lik bir hacmi işgal eder. Katkı maddelerinin, temel üretim kurallarına aykırı hazırlanan bir betonun kötü niteliklerini iyileştirmeleri beklenemez. Katkı maddelerinin seçimi ve kullanılmasında bilinçli davranılması gerekir. Çünkü betonun bazı özelliklerini iyileştirmek amacıyla kullanılan bir katkı maddesi, betonun bazı özellikleri üzerinde olumsuz etki gösterebilir veya beklenen olumlu etkiyi göstermeyebilir. Bu maddelerin yerinde ve özelliğine göre uygun miktarda kullanılmasıyla çimentoların mukavemet artışını hızlandırmak, daha az su kullanarak mukavemeti arttırmak, soğuk havalarda beton dökmek, dış etkilere karşı daha dayanıklı beton üretmek gibi olumlu sonuçlar elde edilebilir. 15

16 Kimyasal katkı maddeleri genel olarak sıvıdır, azda olsa toz halde bulunanlar da vardır. Katkı maddelerini şu şekilde sınıflandırmak mümkündür: Priz süresini hızlandırıcı veya geciktirici, hava sürükleyici, karışım suyunu azaltıcı, priz süresini hızlandırıcı ve süper akışkanlık kazandırıcı katkılar. Beton kimyevi katkı maddeleri, betonun fiziki ve kimyevi özelliklerinin bazılarında değişiklik yapmak amacıyla beton karışım suyuna belli oranlarda katılan maddelerdir. Betonda kullanılacak toplam kimyasal katkı miktarı, imalatçı firma tarafından önerilen en fazla miktar ve daha yüksek miktarlarda kullanımının betonun performans ve dayanıklılığı üzerinde olumsuz etkisi olmadığı belirlenmemiş ise 1 kg çimento için 50 gramı geçmemelidir. Yani önlem veya ön deneme yapılmadan fazla miktarda kullanılmamalıdır. Birden fazla(çeşit) katkının aynı beton harmanında kullanılması durumunda katkıların bir biri ile uyumluluğu basınç deneyi ile kontrol edilerek uyumlu ise kullanılmasına karar verilmelidir. Puzolanik katkı maddeleri genel olarak katı(toz) dır. Katkı maddelerini şu şekilde sınıflandırmak mümkündür: silis dumanı, uçucu kül, yüksek fırın cürufu gibi. Betonun kimyasal etkilere dayanıklılığını artırır ayrıca betona ekonomiklik kazandırır. Çevreye olumlu katkıda bulunur Beton sınıfları ve betonun basınç dayanımı Betonun tanımlanması ve sınıflandırılması basınç dayanımına göre yapılır. Basınç dayanımı, çapı 150 mm ve yüksekliği 300 mm silindir veya küp (150 mm kenarlı) numunelerin 28 gün standart kür koşullarında saklanmış (20 C ±2 C kirece doygun su içerisinde) sonunda, TS EN :2002 e uygun biçimde test edilerek elde edilir. Tablo 2. Betonun Karakteristik Basınç Dayanımı Beton Beton Dayanımı (N/mm 2 ) sınıfı Silindir(150x300mm) Küp(150 mm) C 16/ C 20/ C 25/ C 30/ C 35/ C 40/ C 45/ C 50/ C 55/ C 60/ C 70/ C 80/

17 C 90/ C 100/ Beton dayanımlarını etkileyen faktörler Beton basınç dayanımını olumlu veya olumsuz şekilde etkileyen birçok faktör vardır. Bunların bir kısmı betonu oluşturan malzemelere( agrega, su, çimento ve katkı maddesi)bağlı iken bir kısmı tamamıyla beton döküm, yerleştirme, korumadan kaynaklanırken bir kısmı da betonun bulunduğu dış faktörlerden kaynaklanmaktadır. a- Beton karıģım elemanlarından kaynaklanan faktörler Son yıllarda inşaat sektöründe hazır betonun oldukça fazla kullanılması betoncunun beton karışım elemanlarının yetki ve sorumluluğunu ortadan kaldırmıştır. Ancak betoncu taze betona akışkanlık kazandırmak için fazla su katmasından başka bir şey değildir. Betoncu şunu bilmelidir ki her fazla su beton özelliklerinin olumsuz yönde etkiler. Beton karışım elemanlarından kaynaklanan faktörler: 1. Beton karışım elemanlarının oranı(agrega-çimento, su-çimento ve iri-ince agrega oranları) 2. Agreganın kalitesi, 3. Agreganın tane dağılımı, 4. Agrega tanesini boşluk oranı, yüzey şekli, yassılık oranı, ince tane miktarı 5. Çimentonun taze ve bayat olması, 6. Suyun kalitesi ve miktarı, b- Taze betonun karıģtırılması, taģınması ve yerleģtirilmesinden kaynaklanan faktörler Betonun taşınması ve yerleştirilmesinde betoncunun daha dikkatli ve bu konularda yetiş olması beton özellikleri üzerinde etkili olacağı bilinen bir gerçektir 8. Gereğinden fazla veya az sürede karıştırılması 9. Karıştırma hızı, 10. Taşınmasındaki sarsıntı, 11. Dökme(boşaltma) mesafesi, 12. Betonu dağıtma(yayma) şekli, 13. Yerleştirme sıkıştırma metodu, 14. Sıkıştırma süresi. c- Betonun korunması ve küründen kaynaklanan faktörler 17

18 Taze betonun yerine döküldükten sonra betonun özelliklerine etki eden dış faktörler ve betoncunun alınması gereken önlemler. 1-Çevre nemi, nemi koruma, 2-Ortam ısısı, ısının kontrol altına alınması, 3-Rüzgâr hızı, buharlaşmaya karşı koruganla korunması, 4-Beton ısısı, beton ısısını kontrol altına alınması gereken önlemler, 5-Kür şartları, olarak sıralanabilir. 4. BETONCU BETON DÖKÜM ÖNCESĠ HAZIRLIKLARI 4.1. Hazırlık Beton döküleceği yerin durumuna göre hazırlık yapmak gerekir. Beton teslim edileceğinde yeterli işgücü olduğu kontrol edilmelidir. Döküm esnasında en az üç betoncu(kişi) bulunmalı, daha sıcak ilklimde veya daha büyük işlerde bu betoncu sayısı arttırılmalıdır. İşe başlamadan önce aşağıdaki malzemelerin bulunduğu kontrol edilip yoksa veya eksikse tedarik edilmelidir. Yapının tipi ve konumu, kalıp şekli, kalıp boyutu gibi yapı özellikleri dikkate alınarak, yerleştirme işi en uygun ekip ve ekipmanın seçilmiş ve kullanıma hazır durumda olmaları, Yağmur yağma ihtimali varsa yağmurdan koruma için geniş bir naylon bulundurulmalı. El arabası, kürek, tırmık vb. Taban zeminini ıslatmak ve kür yapmak için su kaynağı sağlanmalı. Perdahlama için minimum 120mm genişliğinde uzun saplı tahta mala bulundurulmalı. Mastarlama için sert, düz tahta bulunması sağlanmalıdır. Sıcak ve rüzgarlı havalarda buharlaşmayı önleyici katkı veya membran (örtü) sağlanmalıdır. Beton süpürgesi(bitirme için) bulundurulmalı. Kür malzemesi(telis ve su veya katkı maddeleri) bulundurulmalı. İşlenebilirliği artırma amacıyla betona su eklenmemelidir. Fazla su hem dayanım hem de dayanıklılık açısından çok zararlıdır. Beton Dökümlü Yapılırken Yapılması Gerekenler 18

19 Yerleştirme işlemine başlamadan önce, yapının bulunduğu yerde ve yapıda gereken ön hazırlıkların yerine getirilmesi, yerleştirme işleminin aksamadan sürdürülebilmesi için doğru planlama yapılması, Doğrudan transmikser vasıtasıyla ya da el arabalarıyla betonu dağıtmalıdır. Ayrışmadan kaçınmak için kürek ve tırmık ile kaba bir tesviye yapılmalı. Kalıplar arasında ahşap kalas kullanarak betonu yüzeyini düzlenmeli. Perdahlama: Yüzeyi, uzun bir tahta ile uygulanmalıdır. Kesinlikle hem mastarlama da hem de perdahlamada çelik kullanılmamalıdır. Bitirme için beton süpürgesi veya telis beton üzerine sürüklenerek kullanılabilinir. Eğer beton dökümü sıcak, kuru veya rüzgarlı bir havada yapılacaksa özel önlemler alınmalıdır. Taze betonu mastarlama dan sonra plastikle öreterek veya rüzgar kesici, sis halinde su püskürtücü, buhar tutucular kullanarak hızlı nem kaybından korunmak için gerekli malzemelerin temin edilmesi. Sıcak havada priz hızlı olur, bu hızlı priz bazı olumsuzlukları da beraber getirir. Bunun için priz geciktirici tedbirler alınmalıdır. Küremeyle, betonun bitirilmesinden hemen sonra başlayabilmek için gerekli hazırlıklar yapılmalıdır Beton Öncesi ĠĢlemler Beton genellikle doğrudan toprak(zemin), kazılmış veya tefsiye edimiş zemin, kayalık zemin, kalıp(ahşap, çelik, playwood vb.) ve daha önce dökülmüş beton üzerine dökülebilir. Bunları sırası ile inceleyelim; 1. Beton doğrudan doğruya toprak zemine dökülecekse zemin önce 15 cm. derinliğe kadar yeterince nemlendirilmelidir ve sonra sıkıştırılmalıdır. Bu şekilde zeminin, beton karışım veya işlenebilirlik suyunu emmesi önlenmiş olur. 2. Bazı durumlarda beton doğrudan doğruya zemin üzerine dökülmesi istenmez bunun birçok nedeni olabilir. Bu durumda betonla toprağın temasını kesmek için 5 cm kalınlığında mıcır veya uygun boyutta iri agrega serilip sıkıştırılır yada blokaj yapılıp, sulanır ve sonra beton dökülür. 3. Beton kayalık zemin üzerine dökülecekse, zemin üzerindeki gevşek kısımlar uygun bir şekilde temizlenip ve zemin suya doygun hale getirilir. İş derzlerinden sonra yeniden beton dökümüne başlanacaksa, derzler varsa yabancı maddelerden temizlenmeli, doygun kuru yüzey konumuna getirildikten sonra beton dökülmeli. 19

20 4. Eğer beton kalıp yüzeylere dökülecekse, kalıp yalanmalı ve kalıp temizlenmeli( kalıp tahtası, demir bağlama teli artıkları), demir donatı, kalıp, asmolenler suya doygun hale getirilmelidir ki betonun karışım ve işlenebilme suyunu emmesin. 5. Beton dökmeden önceki hazırlıklar, yeni dökülecek betona temas edecek bütün yüzeylerin sıcaklığının betonun erken donmasına veya sertleşmesinin uzamasına sebep olmayacak bir değerde olmasını önceden sağlamaktır. Bu temas yüzeylerinin sıcaklığı betonun sıcaklığına mümkün olduğu kadar yaklaştırılmalıdır. 6. Beton kalıba dökülecek ise; Beton yerleştirilmeden önce kalıpların içinde bulunabilecek toz, kalıp atığı, kar, buz ve donmuş su temizlenmelidir. Bunun için hava jetleri kullanılabilir. 7. İklim etkisiyle donmaya maruz kalmış veya içinde donmuş maddeler bulunan bir alt tabaka üzerine hiç bir şekilde beton yerleştirilmemelidir. 8. Donuk(donmuş) zemin üzerine beton dökülmesi gereken hallerde, donuk zemin yeterli derinliği kadar ısıtılarak çözülmeli veya donuk zemin yeterli bir derinliğe kadar yerinden çıkartılarak, evvela kuru ve taneli bir malzeme ile doldurulduktan sonra bunun üzerine yerleştirilmesine başlanılmalıdır Döküm Öncesi Eski Beton Üzerine Yeni Beton Dökülmesinde Yapılan Hazırlıklar Bir iş derzinden sonra veya eski beton üzerine yeniden beton dökümüne başlandığında derzler tüm yabancı maddelerden temizlenmeli, kayalık-zeminlerde olduğu gibi doygun kuru yüzey durumuna getirilmelidir. Eski betonla yeni betonun kaynaşması için eski betonun yüzeyi iyi bir şekilde temizlenmesi gerekir. Bu temizleme metodu, temizlenmesi istenen boyanın veya lekenin cinsine, temizlenecek yüzeyin büyüklüğüne bağlı olarak değişir. a - Asit veya Alkali Ġle Temizleme Asit ve alkali çözeltileri iç ve dış beton yüzeylerindeki harç ve çiçeklerime lekelerinin, giderilmesinde kullanılır. Kullanılacak temizleme maddesi, temizlenecek yüzeyin çeşidine, giderilecek madde veya lekenin cinsine bağlı olarak seçilmelidir. Harç lekelerinin temizlenmesi için önce harcın fazlalıkları uygun aletler yardımıyla koparılır sonra yüzey temiz su ile ıslatılır. Daha sonra 10 kısım su, 1 kısım derişik hidroklorik asit veya 20 kısım su; 1 kısım derişik fosforik asit karıştırılarak elde edilmiş çözeltilerden biri ile veya fırça kullanarak yıkanır. Asitle yıkama işleminden sonra yüzeyler bol su ile yıkanmalıdır. Bu metot, sert fırçalarla, ıslatılarak fırçalamakla giderilemeyen çiçeklenmelerin giderilmesinde de uygulanabilir. b - Macun Ġle Temizleme 20

21 Uzun zaman ihmal edilmiş eski ve derin lekelerin temizlenmesinde uygulanır. Bunun için lekenin özelikleri göz önünde bulundurularak tespit edilen etkin kimyasal temizleme malzemesi kimyasal bakımdan etkisiz ince malzeme ile karıştırılıp macun kıvamına getirilmeli ve lekeli yüzeyin üzerine kalın bir tabaka halinde sürülmelidir. Bu halde kimyasal madde kumaşa iyice emdirilmeli ve lekenin üzerine konulmalıdır. Temizleme işlemi sona erdikten sonra yüzey bol su ile yıkanmalıdır. c - Buhar ve Su Ġle Temizleme Bu metot özellikle betonun açık hava etkilerine kalan yüzeyleri üzerindeki kirleri gidermekte kullanılır. Basınçlı buhar ve su ile temizleme etkili olması nedeniyle tercih edilmelidir. Temizleme, beton yüzeyine yüksek hızla buhar ve su karışımı püskürtülerek yapılır. Buhar ikmal kaynağı olarak, kamyona monte edilmiş portatif bir kazan kullanılabilir. Temizleme işini hızlandırmak üzere sodyum karbonat; sodyum bikarbonat veya tri sodyum fosfat gibi alkaliler temizleme suyuna katılabilir. Bu maddelerin suya katılma oranları kirlilik miktarına bağlı olup deneyler sonunda bulunmalıdır. Çiçeklenmeye meydan vermemek için, yüzeyler temizlemeden sonra bol su ile yıkanmalıdır. Buharla temizleme ile giderilemeyen sertleşmiş birikintiler tel fırçalarla giderilebiliri. Yüzeyin zedelenmemesi için ince tel fırçalar kullanılabilir. d - Kum Püskürtme Ġle Temizleme Bu temizleme metodunda, kum, basınçlı hava ile bir püskürtme ağzından beton yüzeyine püskürtülerek yapılır. 5. BETON DÖKÜMÜ 5.1. Beton Dökümü BaĢladığında Yapılması Gerekenler Her transmikser irsaliyesini betonu, beton pompasına boşaltma başlamadan önce mutlaka kontrol edilmelidir. Betonun verilen siparişe uygun olduğundan, taşıma süresinin geçmediğinden emin olunmalı. Betonun kıvamını gözlenmeli ve gerekirse çökme(slump) deneyi şantiyede yapılarak kontrol edilmeli. Gelen beton verilen siparişden daha yüksek veya düşük kıvamlı ise hazır beton firmasıyla irtibat kurulmalı. Soğuk veya sıcak havalarda taze betonun sıcaklığını ölçülmeli. 21

22 Teslim edilen betondan, her biri ayrı transmikserden olmak üzere, TS 500'de önerilen miktarda küp veya silindir numune alınmalı veya alınmasını sağlanmalı. Alınan numunelerle gelen betonun hem yoğunluklarından (beton miktarından) hem de betonun basınç dayanımından emin olunmalıdır. Beton numunelerinin alınması, saklanması ve kırılması(test edilmesi), ilgili standartlarına uyun olmasına dikkat edilmelidir. Beton basınç dayanım deney sonuçlarını TS 500'e göre değerlendirilmelidir Betonla ilgili gözlem ve deney sonuçlarını veya raporlarını düzenli olarak arşivlenmeli kalite el kitabında öneriler süre içinde saklanmalıdır Taze Betonun Yerine Dökülmesi Betonun karşılaştırılmaya başlaması ile dökümün ve sıkıştırılmanın tamamlanması arasında geçen süre olabildiğince kısa tutulmalıdır. Taze beton sıcaklığının döküm esnasında 5 o C den daha düşük ve 30 o C den daha yüksek olmaması gerekir. Amormal hava koşullarında alınması gereken kurallara uyulmalıdır. Beton yatay tabakalar halinde dökülmelidir. Her bir tabakanın kalınlığı cm olmalıdır. Tabaka kalınlığı her bölgede eşit ve homojen olmalıdır. Kolon ve perde gibi elemanlarda tabaka kalınlığı cm olabilir. Barajlar gibi kütle betonlarında bu kalınlıklar artabilir. Taze betonu en fazla 80 cm lik bir yükseklikten boşaltılmalıdır. Beton daima kalıba düşey yönde ve dik olarak dökülmelidir. Betonun yerleştirme işlemine kalıpların köşelerinden başlanmalıdır. Çiseleyen bir yağmur beton dökümü için uygundur. Şiddetli bir yağmurda ise beton dökümü için uygun değildir. Bu yağış betonun üst yüzeyini bozar ve betonu olumsuz etkiler. Yeni dökülen betonun önceki ile kaynaşması sağlanmalıdır. Betonun döküm sırasında uygulamadaki gecikme sebebi ile iki tabaka arasında derz veya süreksizlik (soğuk derz) meydana gelir, Soğuk derz hattı, beton yüzeyinde görülen, geç uygulanan ikinci tabaka ile gecikme nedeniyle sertleşmiş birinci tabaka arasında meydana gelmiş gözle görülebilen hattır. Betonda bu durum istenmemesine rağmen zaman zaman kaçınılmazdır. Eğik yüzeylerde beton dökümüne en alt noktadan başlanmalı, yerleştirme yukarıya doğru sürdürülmelidir. Betonun tabak kalınlığının az olması taze betonda terlemeyi azaltan önemli faktörlerden biridir. Bundan dolayı tabaka kalınlığını belirli seviyede tutulmalıdır. 22

23 Betonun yatay yöndeki hareketi, beton içindeki agreganın ayrışmasını kolaylaştıracağından yatay hareket en aza indirgenmelidir. Betonun kolon kalıplarına kolon başlarından dökülmesi zorunlu olduğu hallerde, betonun etriye ve kalıp yüzeylerine çarparak ayrışması için donatı içine en az 50 cm. giren ve kolon eksenine paralel olarak tutunabilen elastik huniler kullanılmalıdır Hava ġartlarına Göre Gerekli Önlemleri Hava şartlarının, normal ve anormal olmasına göre beton üretimi yapılır. Normal hava şartları, hava sıcaklığının + 5 C ile 30 C arasında, rüzgârsız, yağışsız ortam olarak kabul edilir. Bu ortamın dışındaki hava şartları da anormal hava şartları olarak kabul edilir Normal hava Ģartları altında betonun yapım, döküm ve bakım kuralları Beton yapım, döküm ve bakım kuralları; istenen işlenebilme özelliğinde, yeterli mukavemet ve dayanıklılıkta beton yapabilmek için uyulması gereken hususlardır. Betonun üretimi, normal hava koşullarında değişik üretim yöntemleriyle yapılır. Beton üretiminde amaç, belirli oranlarda çimento kullanarak yerine dökülmüş betonun dayanımının maksimum olmasını sağlamaktır. Bunun ön koşulu, agrega en büyük tane boyutunu mümkün olan en büyük değerde tutarak iri ve agregayı fazla, ince agregayı az miktarda kullanarak 1 m 3 deki agrega doluluk oranını (kompasiteyi) yükseltmektir. Kompasitenin yükseltilmesi ise çeşitli granülometri metotlarıyla mümkündür Anormal hava Ģartları altında betonun yapımı ve dökümü Anormal hava koşulları; beton dökümü süresince ortalama sıcaklığın ard arda 3 gün süre ile +5 0 C nin altında veya C nin üzerinde bulunması nedeniyle betonun, mukavemet veya dayanıklılığını tehlikeye düşürecek yüksek ve ani sıcaklık değişmesi halleridir. Anormal hava şartları, ilgili TS ye göre, beton dökümü süresince, sağanak halinde yağış, şiddetli rüzgâr, aşırı soğuk, don ve aşırı sıcaklık yükselmesinin bulunduğu hava durumudur. Anormal hava şartlarında, istenen kıvam, işlenebilme, yeterli mukavemet ve dayanıklılıkta özelliğine sahip beton yapmak için döküm ve bakım işlemlerinde bazı kurallara uyulması gereklidir. Soğuk havada beton dökme çalışmalarının amacı, don olayına rağmen yeterli dayanım ve dayanıklılıkta beton elde etmektir. Bu şartlarda beton dökülmesi durumunda, kaliteli beton elde edebilmek için yapım, döküm ve bakım işlerinde bir takım önlemlerin alınması gerekir. 23

24 Taze betonda priz esnasındaki donma etkisinde kalması tehlikelidir. Priz öncesinde ve sertleşme sonrası donma etkilerinde kalmasının etkisi daha azdır. Taze betonun döküldüğü ortamın sıcaklığının düşmesi, priz süresini ve kalıp alım süresi uzar, betonun mukavemeti düşer, hatta beton içindeki agregaların beton kütlesinden veya agregalarda parçalanmalar görülebilir. Soğuk havalarda betonu korumada izlenecek yol, başlangıçta beton ısısının belirli bir değerden aşağı düşmesini önlemektir. Taze betonun döküldüğü ortamın sıcaklığı bir gün içinde +5 C 'nin altına düşerse 48 saat süreyle, bir günden fazla +5 C 'nin altına düşerse, 72 saat süreyle donma-çözülmeye karşı korunmalıdır. Betonun basınç mukavemetinin 5MPa' a erişmesinden sonra don sebebi ile zarar görmeyeceği normal şartlarda söylenebilir. Bu süre iyi bir beton için +10 C sıcaklıkta 3 gündür. Tablo 3. Beton kesitine bağlı olarak yerleştirilme esnasında betonda olması gereken minimum sıcaklık Beton kesitinin kalınlığı, Yerleştirilme esnasında betonda olması cm gereken minimum sıcaklık o C < >180 5 Tablo 4. Karılma İşlemi Sonunda Betonda Bulunması Tavsiye Olunan Minimum Sıcaklıklar Beton kesitin kalınlığı, cm Aşağıdaki hava sıcaklıklarında üretilecek beton karışımının üretildikleri anda sahip olması gereken sıcaklık, o C -18 o C den düşük -18 o C ile -1 o C arası -1 o C den yüksek < > Soğuk Hava KoĢullarında Alınması Gereken Önlemler Genel olarak, soğuk havada beton dökme çalışmalarının amacı, don olayına rağmen yeterli mukavemet ve dayanıklılıkta beton elde etmektir. Mukavemetin gelişmesi için gereken beton koruma süreleri, bu sürenin sonunda mukavemetin artmasına elverişlilik bakımından meydana gelebilecek hava şartları ile yapının 24

25 güvenliği için gerekli mukavemet değerleri göz önüne alınarak tespit edilmelidir. Bu konuda mukavemet açısından gerekli koruma tedbirleri hava şartlarına dayanıklılık bakımından alınacak tedbirlerden önce göz önünde bulundurulmalıdır. Taze betonu yerleştirdikten sonra olabilecek donlardan koruma ve bu süre içinde gerekli en az sıcaklığın sağlanmasıyla ilgili tedbirler önceden planlanmalıdır. Sonbaharda, don olayları başlamadan önce, bu tedbirlerle ilgili malzeme ve donatım hazır olmalıdır. Soğuk hava koşullarının beton üzerindeki olumsuz etkilerinin azaltılabilmesi amacıyla, bu koşullarda yapılacak betonlar için alınması gereken bazı önlemleri üretim aşamasında bazıları ise betoncular tarafından alınabilir. Beton üretim aģamasında alınacak önlemler; Beton karışımının sıcaklığını yükseltebilmek için, betonu oluşturan malzemelerin ısıtılarak kullanılması, Çimento, su ve agregalar olabildiğince uygun sıcaklıkta stoklanmalı, Agregalar periyodik olarak sıcak su ile ıslatılmalı ama agregalarda farklı nem oranlarının oluşmamasına dikkat edilmelidir. Beton karışım suyunun uygun ısıya getirilmesi, Karışım suyu, istenilen kıvamı sağlayacak en az miktarda kullanılmalı, Beton transmikserinin belirli ısıda kapalı alanda bekletilmesi, Betonun ilk günlerdeki dayanımının yüksek olmasını sağlayacak türde çimento( CEM I in R tipi) ve kimyasal katkı maddesi kullanılması, Beton üretildikten sonraki önlemler; Soğuk havada dökülen betonların korunması için uygun kalıp( ahşap) ve izolasyon malzemelerinin ve/veya uygun kür yönteminin uygulanması, Tünel kalıplarda ısıtma-yapının dış ortamdan izole edilmesi Beton santralı üretim sorulusunun bilgisi çerçevesinde antifriz kullanılması, İşin önceden planlanması ve beton dökümünden önce gereken hazırlıkların yapılması, 25

26 Sıcak Hava KoĢullarında Alınması Gereken Önlemler Sıcak anormal hava koşulları; beton dökümü süresince ortalama sıcaklığın ard arda 3 gün süre ile C nin üzerinde bulunması nedeniyle betonun, mukavemet veya dayanıklılığını tehlikeye düşürecek yüksek ve ani sıcaklık değişmesi halleridir. Taze betonun sıcaklığı yüksek olursa, çimento hidratasyonu kısa sürede gerçekleşerek betonda hızlı prize ve dayanımın düşük olmasına sebep olur. Havanın bağıl nemi az ise, karma suyunun bir kısmının hızla buharlaşması sonucu, taze betonun işlenebilirliği azalır, plastik rötre ve kılcal çatlakların oluşma olasılığı artar. Aynı zamanda yapının kısımları arasında yüksek sıcaklık farklarının oluşması ve soğuma sonucu oluşan çekme gerilmeleri de termal çatlamalara neden olur. Betonun sıcak havada genleşmesine izin verilmesi durumunda hava boşluklarının genleşerek büyümesi, betonun mukavemetini azaltır. Kür amacıyla kullanılan suyun yüksek sıcaklık ve kuru havada, hızlı bir şekilde buharlaşması, hidratasyonu yavaşlatır. Bunun sonucunda betonun mukavemet gelişimi azalır ve hızlı kuruma rötresi ortaya çıkar. Kuruma rötresi, malzemede çekme gerilmeleri meydana getirir ve sertleşmiş beton çatlar. Sertleşmiş betonda, sıcak hava ila ortaya çıkabilecek problemler şöyle sıralanabilir: 1. Yerleşme anında ve onu izleyen bir kaç gün içinde beton sıcaklığının yüksek olması sonucu, 28 gün ve daha sonraki yaşlarda betonun mukavemeti azalabilir. 2. Kuruma rötresi eğilimi ve sıcaklık farklılıkları sonucunda, yapının soğumasıyla termal çatlaklar oluşabilir. 3. Çatlama sonucu, beton dayanıklılığı azalabilir. 4. Beton geçirgenliği artabilir. 5. Betonun erken priz alması neden olur. Sıcak havada beton yerleştirme ve yüzey tamamlama işlemlerinin hızlandırılmasında fayda vardır. Bu işlemlerin yavaş olması, taze betonda işlenebilirliğin azalmasına ve su ihtiyacının artmasına sebep olur. Yüzey işlemlerine yerleştirme biter bitmez başlanmalıdır. İyi bir sıkıştırma sağlanmadan, betonun yerleştirilmesine devam edilmemelidir. Sıcak havada betonu ince tabakalar halinde yerleştirmek, iki tabaka arasındaki bağın sağlam olması açısından önemlidir. Yerleştirme işlemi, çok sayıda personel tarafından yapılmalı ve en kısa zamanda tamamlanmalıdır Sıcak hava koģullarında yapılacak betonlar için alınması gereken önlemler 26

27 Bu önlemlerin bir kısmı beton üretim aşamasında alınması gerekirken bazıları ise beton döküldükten sonra betoncu tarafından alınabilinir. Taze betonun sıcaklığı, rüzgârın hızı, bağlı nem ve ortam sıcaklığı göz önüne alınmalı Çimento, su ve agregalar olabildiğince soğuk olmalı veya soğutulmalı. Düşük çimento dozu ve hidratasyonu ısısı düşük(cem II N ve CEM III N) çimentolar tercih edilmelidir. Döküm yerine ulaşan beton bekletilmeden yerleştirilmeli ve vibrasyon kısa sürede tamamlanmalıdır. Taze beton, hidratasyon suyunun uçmaması ve yüzeysel çatlamalara neden olmamak için en az ilk 3-4 gün sürekli ıslak tutulmalı ya da kimyasal yöntemlerle, güneş ve yüksek ısıdan korunmalıdır. Taze beton henüz sıcak iken (hidratasyon tamamlanmadan), yüzey çatlamalarına neden olmamak için perde yan kalıpları alınmamalı ya da hemen yalıtım yorganı ile kaplanmalıdır. Taze betonun dökümün gecikmesi halinde priz geciktirici kimyasal katkılar kullanılmalıdır. Hava sıcaklığının 30 0 C üzerine hava şartlarında beton dökme işleminin akşam veya gece vakitlerinde yapılması tercih edilmelidir. Taze betonun karışım suyunun kalıp tarafından emilmesini için betonun döküleceği yer ıslatılması Saha betonlarda yerleştirilme işlemi tamamlandıktan hemen sonra ilk mastarlama yapılmalıdır. İkinci mastarlama birinci mastarlamadan kısa bir süre sonra metal tabanlı mastar ile yapılmalıdır. Mastarlama işlemlerinin yavaş ve düzgün yapılmasına dikkat edilmelidir. Taze betonun dökümden sonra ilk yarım saatten başlayarak 72 saat boyunca su kürü uygulanmalı, Beton yüzeyinden buharlaşma ve su kaybına karşı yüzeyler su geçirmez örtüler ile rüzgâra karşı da korunmalıdır. Normal betonarme yapılarda kür süresi yaz aylarında ortalama 5 gün olmalı, ayrıca uzun süre yüzey sürekli nemli tutulması beton mukavemeti açısından yararlıdır. 27