ANESTEZ DE XENON: GEÇM fi VE GÜNÜMÜZ

Transkript

1 DERLEME ANESTEZ DE XENON: GEÇM fi VE GÜNÜMÜZ Mehmet Emin ORHAN ÖZET GATA Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabiim Dal Xenon renksiz, kokusuz, tats z ve tek atomlu bir gazd r. S v havan n fraksiyone distilasyonundan elde edilir. Uzun zamand r anestezik olarak bilinmektedir. Xenon anestezisi bir çok deneysel klinik çal flmada de erlendirilmifl, emniyetli ve etkili özelli inin yan s ra ideal bir anestezi in bir çok özelli ine sahip oldu u ortaya konmufltur. Anestezik etkisinin yan nda, analjezik ve özellikle beyin ve kalpte önemli oranda organ koruyucu etkiler göstermektedir. Çevre dostudur ve ozona zarar verici etkisi yoktur, ancak maliyeti nedeniyle klinik pratikte s n rl kullan lmaktad r. ANAHTAR KEL MELER: Xenon; Anestezi SUMMARY XENON IN ANESTHESIA: PAST AND PRESENT Xenon is a colorless, odorless, tasteless monatomic gas. It is manufactured by fractional distillation of liquid air. It has long been recognized that xenon is an anesthetic. Xenon anesthesia has been evaluated in many experimental clinical trials that have demonstrated its safe and effective profile and also has many of the properties of an ideal anesthetic. Besides these anesthetic effects, xenon has been shown to exert analgesic, substantial organoprotective properties, especially in the brain and the heart. It is environmentally friendly and does not have ozone depleting properties. However the limited use xenon in clinical practice is related to high cost. KEYWORDS: Xenon; Anesthesia Xenon (Xe) yunanca "xenos"dan köken al r ve "yabanc " anlam ndad r. ngiliz kimyac lar William Ramsey ve Morris W. Travers taraf ndan 1898 y l nda izole edilmifltir. Atmosferde % oran nda ve 50 m 3 havada ise sadece 4 ml oran nda do al olarak bulunmaktad r. Havan n kademeli olarak dam t lmas yla elde edilmektedir. T p alan nda inhalasyon anestezi i olarak ve klinik radyolojide görüntülemede kullan l rken, lazer, X-ray tüpler, yüksek kaliteli lambalar, reflektörler ve uzay endüstrileri de di er kullan m alanlar d r. Y lda ortalama 10 milyon L üretilmekte ve bunun 1 milyon L si t bbi amaçla, 0.5 milyon L ise anestezide kullan lmaktad r (1-5). Xenon un anestezik özelli i ile ilgili bilgiler 1939 y l ndan beri derin su dalg çlar üzerindeki etkilerinden dolay bilinmektedir (4, 6). lk defa 1946 da Lawrence ve ark. (7) inert (eylemsiz) gazlar n fareler üzerindeki etkilerini çal flm fllar ve Xe nin narkotik etkiye sahip oldu unu bildirmifllerdir de Cullen ve Gross (8) 81 yafl nda erkek orflektomi ve 38 yafl nda kad n tüp ligasyonu ameliyat na al nan iki olguda % xenonoksijen kar fl m n n solutulmas ile uygun anestezi koflullar sa layabilmifllerdir. Erkek hastada 3. dk da bilinç kayb, 10. dk da ise cerrahi uyar ya yan ts zl k sa lan rken, kad n hastada 5. dk da bilinç kayb 10. dk da ise cerrahi uyar ya minimal yan t al nm fl ve bu nedenle anesteziye 50 mg iv meperidin eklenmifltir. Her iki hastada da vital bulgular stabil seyretmifl ve ameliyatlar sorunsuz olarak bitirilmifltir. Anestezi uygulamas n n kesilmesinden 2 dk sonra hastalarda; yer, zaman, kifli oryantasyonun iyi ve derlenmenin sorunsuz oldu u bildirilmifltir. Bu tarihten günümüze kadar Xe ile ilgili yap lan pek çok çal flmada, birçok avantaj ndan söz edilse de günlük anestezi uygulamas na henüz girememifltir. Bunun en önemli nedeni ise üretiminin güç ve maliyetinin yüksek olmas d r (9, 10). Ancak son y llarda artan bir ilgi ile Xe 125

2 yeniden gündeme gelmifl, 2000 y l nda Rusya da, 2005 de Almanya da anestezik olarak kulan m için onay alm flt r. Bu ülkeler yan nda Hollanda ve sveç klinik uygulamada kullanm fl, yak n zamanda ise di er Avrupa ülkelerinde ve kuzey Amerika k tas nda onay alaca ümit edilmektedir (2, 11). Niçin Xenona ilgi artmaktad r? Uzun y llard r bilinen, ancak son y llarda üzerinde önemle durulan gerçek, kullan lan ve sal nan gazlar n sera etkisi ile oluflturduklar çevresel kirlilik ve global s nmad r. Ozon tabakas na zararl etkileri nedeniyle, klorlu hidrokarbonlar n sal n - m 2030 y l ndan itibaren uluslar aras anlaflma ile yasaklanacakt r. Desfluran ve sevofluran gibi anestezikler florinli hidrokarbonlar olarak ozon tabakas na daha az zarar verseler de, bunlar n sera gaz etkisi oluflturma kapasiteleri karbondioksitten 10 kat daha fazlad r y l nda Kyoto Konferans ile gaz sal n m n n azalt lmas na yönelik düzenlemeler ortaya konulmufltur. N 2 O anestezik ve tafl y c bir gaz olarak uzun zamand r ve yayg n olarak klinik anestezi uygulamalar nda kullan lmaktad r. Ancak ozon tabakas na zararl etkileri ve sera gaz etkisi nedeni ile ayn konferansta kullan m k s tlanacak olan baflka bir gazd r (4). N 2 O moleküler temelde karbondioksitten 230 kez daha fazla sera gaz etkisine sahiptir. Global s nman n yaklafl k % 0,1 inden, at k anestezik olarak ortama sal nan N 2 O sorumlu tutulmaktad r. Durumu daha da kötülefltiren ise N 2 O nun atmosferdeki kal fl süresinin yaklafl k 120 y l olmas d r (9). Di er yandan ameliyathane çal flanlar n n volatil anesteziklere sürekli maruz kalma problemi henüz çözülebilmifl de ildir. Volatil anesteziklere sürekli maruz kalanlarda ise bunlar n teratojenik, mutajenik etkileri halen tart fl lan konulard r. Bu nedenle çal flma ortamlar ndaki volatil anestezik konsantrasyonlar n n tamam yla s f rlanmas hedeflenen amaçlard r (4). Xenonun yeniden gündeme gelmesinde, anestezik olarak avantajlar n n yan s ra, belki de en önemli etkenlerden bir tanesi ozon tabakas na zarar vermemesi ve sera gaz etkisinin olmamas d r (3). Fiziksel ve kimyasal özellikleri Xenon renksiz, kokusuz, tats z, yan c ve patlay c olmayan, anestezik özelli e sahip monoatomik (tek atomlu) bir gazd r. Atom numaras 54 ve moleküler a rl tür. Buharlaflma derecesi -111,9 C, kaynama derecesi C dir. Havadan 4, N 2 O dan ise 3.4 kez daha yo undur. Kan/gaz partisyon katsay s 0.115, ya /su çözünürlük katsay s 20 dir. Kauçuk ve silikonlardan süratle difüze olur, bu nedenle rutin anestezi uygulamalar nda önemli oranda kayba u rar. Silikondan yap lm fl solunum sistemlerindeki kay p oran 750 ml/saattir (1, 2). ndüksiyon ve derlenme Xenonun farkl anesteziklerle karfl laflt r ld, indüksiyon ve derlenmeyi de erlendiren genifl çok merkezli çal flman n da oldu u çal flmalar yay nlanm flt r. Di er inhalasyon anesteziklerine (N 2 O; 0.47, sevofluran; 0.65, desfluran; 0.42) göre son derece düflük kan/gaz partisyon katsay s na (0.115) sahip olmas nedeniyle Xe anestezisinde indüksiyon ve derlenme daha h zl d r. Xenon ve sevofluran inhalasyonu ile yap lan karfl laflt rmal çal flmada, indüksiyon süresi Xe ile (71±21 saniye) sevofluran a (147±59 saniye) göre daha h zl bulunmufltur (12). Hava yolunu irrite etmemesi nedeniyle sakin ve yumuflak bir indüksiyon sa lar (3). Xenon ile ayn MAK konsantrasyonlar nda N 2 O/izofluran ve N 2 O/sevofluran anestezilerine göre derlenme 2-3 kat daha h zl bulunmufltur, ayr ca Xe de derlenmenin yumuflak, sorunsuz ve rahats zl k vermeden sa lanabildi i bildirilmifltir (13). Dingley ve ark. (14) derlenme süresinin, Xe anestezisinde propofol anestezisine göre anlaml derecede k sa oldu unu bildirmifl, buna karfl n Coburn ve ark.n n (15) çal flmas nda her ikisi aras nda derlenme sürelerinde anlaml fark bulunmam flt r. Ancak yo un bak mda sedasyon amac yla Xe ve propofolün karfl laflt r ld çal flmada Xe ile derlenmenin daha h zl oldu u gösterilmifltir (16). Yafll larda Xe ve desfluran n kognitif fonksiyonlar ve derlenme süreleri üzerine etkilerinin araflt r ld - çal flmada kognitif fonksiyonlar için fark bulunamazken, derlenme süresi xenon anestezisinde desflurana göre anlaml oranda k sa bulunmufltur (17). Derlenme süresinin anestezi süresi ile iliflkisinin de erlendirildi i çal flmada; derlenme süresinin anestezi süresinden ba ms z oldu u ve anestezi süresi ile korelasyon göstermedi i bildirilmifltir (18). Di er volatil ajanlar n aksine nondepolarizan kas gevfleticilerin etkisini art rmaz (5, 19). Xe nin minimum alveolar konsantrasyonu (MAK) ilk çal flmada 0.71 olarak bildirilmifltir (8). Daha sonraki çal flmalarda yaklafl k de erler bulunmufl, orta yafl grup popülasyonda % 63 olarak tespit edilmifltir. Di er volatil anesteziklerden farkl olarak cinsiyete ba l MAK oranlar nda farkl l klar vard r. Bu de er kad nlar için % 51, erkekler için % 69 dur (20-22). MAK uyanma de eri 0.46 d r ve N2O (0.61) ile sevofluran- izofluran (0.35) de erleri aras ndad r (23). Organ sistemlerine etkileri Solunum sitemi Santral etki ile solunum say s n düflürerek apneye neden olur. Solunum oran nda düflmeye kompanzatuar yan t tidal volüm art fl d r ve dakika ventilasyonu minimal oranda de iflir. Bu di er anesteziklerin solunumsal 126

3 etkilerinden farkl d r. Di er anestezik ajanlarla solunum oran artarken tidal volüm ve dakika ventilasyonu azal r (2). Yüksek yo unluk ve vizkoziteye sahip olmas nedeniyle hava yolu rezistans n artt rma olas l teorik olarak mümkündür (3, 24). Ancak Xe ile yap lan çal flmalarda akci er mekanizmas nda çok hafif bozulmalara neden olmas nedeniyle yafll hastalarda ve kronik akci- er hastal klar nda da emniyetle kullan labilece i sonucuna var lm flt r (2, 20). Diffüzyon hipoksisi tart flmal - d r. Ancak Xe nin kan-gaz partisyon katsay s n n çok düflük olmas nedeniyle alveoler diffüzyonu nitroz okside göre daha yavafl olacakt r. Domuzlarda yap lan kan gaz çal flmalar nda xenon anestezisinden derlenme sürecinde diffüzyon hipoksisi olmad bildirilmifltir (2). Di er volatil anesteziklerden farkl olarak nöromusküler iletiyi bask lamamas nedeniyle diyafragma kontraksiyonunu etkilememektedir (25). Kardiyovasküler sistem Gönüllülerde, kardiyovasküler ve non kardiyak cerrahi geçiren hastalarda yap lan çal flmalarda Xe anestezisinde, miyokard kontraktilitesi, kardiyak indeks, kan bas nc veya sistemik vasküler rezistansta anlaml bir de ifliklik görülmemifl ve kardiyovasküler stabilite sa lanm flt r (2, 4, 24, 26). % 50 MAK ve subanestezik konsantrasyonlarda plazma adrenalin konsantrasyonu düflük bulunmufltur (4). Hayvan modellerinde, günümüzde rutin kullan lan anesteziklerin izole ventriküler kas hücresinde iyon ak m n bask lamalar na karfl n, % 80 konsantrasyonda test edilen Xe nin kardiyak kalsiyum, sodyum ve potasyum iyon kanallar üzerine inhibe edici etkileri bulunamam flt r (2, 20). Kalp at m h z n düflürdü ü ve ritimde de ifliklik yapt konusunda yay nlar mevcuttur, etkinin mekanizmas tam olarak ayd nlat lamam flt r (2, 24). Ancak sempatik ve parasempatik sistemde iletimi bask lad ve otonomik direkt miyokardiyal ve indirekt katekolaminerjik sistemin birlikte etkileri ile kardiyostabilitenin sa land düflünülmektedir (23). Bunun yan nda tavflan ve rat kalbinde yap lan invivo çal flmalarda; Xe nin koroner arter oklüzyon sonras erken reperfüzyon döneminde infarkt alan - n azaltarak kardiyoprotektif etkisinin oldu u ve iskemi öncesinde solutulmas yla, miyokard iskemi alan nda anlaml azalma yaparak uygun koruyucu ön koflullar oluflturmada yararl oldu u bildirilmifltir (19). Serebral kan ak m Hayvan çal flmalar nda Xe, di er anestezik ajanlara (halotan) göre kardiyak output ve beyin, karaci er, böbrek ve gastrointestinal sisteme olan bölgesel kan ak m n art r r. Serebral kan ak m ndaki art fl n di er organlara göre daha büyük oranda oldu u gösterilmifltir (2). Sa l kl gönüllülerde de de iflik konsantrasyonlarda serebral kan ak m n artt r r (3). Akut kafa travmal hastalarda intrakranial bas nçta art fla, serebral perfüzyon bas nc nda ise düflmeye neden olur. Ancak serebral oligemi veya iskemi etkisi yoktur (2, 3, 23). Serebral kan ak m ndaki art fl orta derecede hiperventilasyon ile düflmektedir. Bu bilgiler fl nda nörocerrahi için ya da intrakranial bas nc artm fl hastalar için kullan m henüz tart flmal d r (2, 3). Renal ve Hepatik sistem Akci erlerden at l m nedeniyle hepatik ve renal sistem taraf ndan herhangi bir de iflikli e u rat lmaz (23). Renal ve hepatik sistem fonksiyonlar n bozmaz (19). Bu nedenle renal ve hepatik sistem fonksiyonlar kötü olan cerrahi ve yo un bak m hastalar nda tercih edilebilece i kan s vard r (23). Di er inhalasyon anesteziklerinin rejyonal kan ak m n azaltmalar ve doku hipoksisi için potansiyel bir risk tafl malar nedeniyle, özellikle transplantasyon anestezisi için ilginç bir seçenek gibi görünmektedir (20). Endokrin sistem Kontrollü çal flmalarda, Xe verilen hastalarda daha az analjezik gereksinimi olmas na karfl n cerrahiye stres yan t de iflmemektedir. Kontrol grubu (N 2 O+O 2 ) ve Xe grubunun her ikisinde de cerrahiye ba l ACTH, kortizol ve prolaktin düzeylerinde art fl olmufltur (2). Toksisite Hayvan çal flmalar nda toksik etkiler araflt r lm flt r. Uzun süreli xenon anestezisine maruz b rak lan köpeklerde yap lan biyokimyasal, hematolojik ve morfolojik incelemelerde toksik bir etkiye rastlanmam flt r (2). Mutajenik ve karsinojenik etkiye sahip de ildir (1, 23). Gebe farelerde yap lan çal flmalarda embriyotoksik ve teratojenik etki bulunmam flt r. Xenon orta derecede immün yan t artt rmaktad r (1). Alerjik de ildir (23). Anestezi mekanizmas n araflt ran bir çal flmada, platelet agregasyonunun N 2 O taraf ndan inhibe edilmesine karfl n, Xe taraf ndan artt r ld bulunmufltur. Ancak bu etki 2 atmosfer bas nç ve üzerinde, istatistiksel olarak anlaml bulunmufltur. Bu nedenle bu etki ancak özel gaz kar fl m soluyan derin su dalg çlar için önemli olabilir (2). Malign Hipertermi Malign hipertermiye (MH) yatk n domuzlarda MH yi tetiklemedi i ve emniyetli oldu u gösterilmifltir (1, 3). Malign hipertermiye yatk n hastalardan al nan kas örnekleri Xe ye maruz b rak lm fl, MH yi tetikleyebilece ine dair bir kan t bulunamam flt r (2). 127

4 Metabolizmas ve Eliminasyonu Xenon özel koflullar alt nda dura an bir gazd r. Ancak reaktif elementlerle baz bileflikleri oluflturma kapasitesine sahiptir. Xe nin anestezik olarak herhangi bir biyokimyasal reaksiyona girmesi çok zor bir olas l k olmakla birlikte, bu olas l k tamam yla ihmal edilemez. Xenon un as l eliminasyonu akci er yoluylad r (2). Etki Mekanizmas Xenon un anestezik, analjezik ve organ koruyucu etkileri ve olas mekanizmalar Preckel ve ark. n n derlemesinde oldukça ayr nt l bir flekilde tart fl lm flt r (27). Xe nin anestezik etkisinin as l olarak NMDA reseptörlerinin yar flmas z inhibisyonu ile, daha küçük bir etkiyle de GABA veya non NMDA reseptörleri üzerinden oldu- u düflünülmektedir (23). % 80 konsantrasyonda Xe, N- MDA kaynakl ak m n % 60 n inhibe eder (19). Bu sonuçlar Xe nin presnaptik etkilerinin minimal düzeyde oldu unu göstermektedir. Bu görüflü kalp dokusunda bulunan voltaja duyarl iyon kanallar n n, klinik Xe uygulamas ile etkilenmemesi de desteklemektedir (1). Nikotinik asetilkolin reseptörlerinin anestezik ajanlara yüksek duyarl l k göstermesi ve xenonun nikotinik asetilkolin reseptörlerini geri dönüfllü inhibe etmesine karfl n (1, 27), inhibisyonun anestezi için çok önemli oldu- u düflünülmemektedir (27). Üzerinde daha önemle durulan baflka bir mekanizma ise xenon un potasyum kanallar ndan TREK-1 kanallar n aktive ederek, nöronal hiperpolarizasyona neden olmas ve hücre uyar labilirli- ini azaltmas d r (23). Anestezik etkiden as l olarak bahsedilen mekanizmalar sorumlu tutulmaktad r. Ancak bu etkide rol oynayan baflka mekanizmalarda vard r. Plasma membran Ca +2 -adenozin trifosfat (PMCA) pompa sistemi nöron stoplazmas ndaki Ca +2 regülasyonundan sorumludur. Xe bu sistemi inhibe ederek nöronal kalsiyum konsantrasyonunda art fla yol açar ve hücre uyar labilirli i azal r (27). Xenonun antinosiseptif etkisi henüz tam olarak anlafl lamam flt r. Ancak NMDA reseptör antagonisti olmas nedeniyle analjezik etkinin bu mekanizma ile olabilece- i bildirilmektedir (27). Klinik bir çal flmada N 2 0 ile benzer analjezik özellik göstermekle birlikte (10), N 2 O ile analjezik etki mekanizmalar farkl d r (23). Analjezik etki N 2 O dan 1.5 kat daha etkin bulunmufltur. Ancak gönüllüler üzerinde yap lan bu çal flmada afl r bulant ve kusmaya neden olmufltur (10). Yo un bak mda sedasyon amac yla Xe (MAK % 27-45) kullan lan hastalarda, propofol (0.5 mg/kg/saat) grubuna göre alfentanil tüketimi anlaml oranda düflük bulunmufltur (16). Nöroprotektif Etki Xenon un nöroprotektif bir ajan gibi etki gösterdi i akut nöronal travmal hayvanlardan elde edilen ilk verilerle ortaya konmufltur (11). nvivo ve invitro çal flmalarda bu etki gösterilmifltir (28). Serebral arterlerde geçici oklüzyon ile fokal iskemi oluflturulmufl farelerde, Xe ile N 2 0 ya göre total, kortikal ve subkortikal infarkt alanlar nda anlaml oranda azalma bulunmufltur (29). Kardiyak arrest oluflturulan domuz çal flmas nda, xenon anestezisinin total intravenöz anesteziye göre daha az nöronal hasar oluflturdu u gösterilmifltir (30). Her ne kadar çal flmalar n ço u Xe nin emniyetli bir ajan oldu una iflaret etse de, nöroprotektif etkisi konusunda karfl görüfller de bulunmaktad r. Serebral emboli oluflturulan ratlarda xenonun gaz kabarc klar n büyüttü ü ve bu flekilde kardiyopulmoner bypass sonras nda nörolojik sonuçlar kötülefltirebilece i kan s vard r (11). Nitröz okside göre bu etki orta derecededir. Rat modellerinde 10 dk uygulanan %70 nitröz oksit ile kabarc klar n % 67 oran nda büyüdü ü, % 70 xenon ile bu art fl n % 17 oldu u gösterilmifltir (11, 31). Bir baflka özelli i, travma öncesinde verilmesi ile nöron dokusunda uygun koruyucu ön koflullar oluflturarak doku hasar n azaltmas d r (11). Her ne kadar baz otörler hipotermik koflullarda verilen xenonun yararl nöroprotektif etkilerinin, olas zararl etkilerine göre daha önemli olabilece ini düflünseler de, bu konu üzerinde tart flmalar devam etmektedir. Xenonun nöroprotektif etkisinin mekanizmas tam olarak aç kl a kavuflmam flt r. NMDA reseptör aktivasyonu nöronal travman n bafllat lmas nda ve hücre ölümünde önemli bir rol oynamaktad r (23, 27). Ancak NMDA reseptörlerinin inhibe edilmesinin tek bafl na bu etkiden sorumlu tutulamayaca ve daha karmafl k mekanizmalar n rol oynayabilece i düflünülmektedir (27). TREK-1 kanallar n aktive etmesi ve antiapopitotik etki göstermesi nöroprotektif etkiyi sa lad düflünülen di er mekanizmalard r (23). Maliyet Xenon un günümüzde fiyat yaklafl k olarak dolar/l dir (2, 32). Ancak as l belirleyici olan arz ve talepten kaynaklanan fiyat de ifliklikleridir sonlar ndaki fiyat 4 dolar/l, 1998 de ise fiyat 18 dolar/l ye kadar yükselmifltir (6). Gelecekte fiyat n n ne olaca n kestirmek zordur. Ancak xenon üretimindeki teknolojik geliflmelerle birlikte fiyat n düflmesi olas d r. Özellikle xenonun yeniden üretilmesine göre, at k gazlarda bulunan miktar n n kullan ma geri kazand r lmas n n maliyeti daha düflük olacakt r. Düflük eriyebilirli i nedeniyle 128

5 dokulardan emilen miktar oldukça az olacakt r. At k gazlarla at lan xenon konsantrasyonu % dan daha fazlad r (2, 6). Ancak düflük ak mla ve yeniden solumal kapal sistemlerle maliyeti düflürmek mümkün olabilir (5). Yar kapal sitemlerde (LMA, yüz maskesi, spontan solunum) fiyat 1200 /saat, düflük ak mda (0.3 L/dk) /saattir. Xenon anestezisi için tasarlanm fl tamamen kapal otomatik solunum sistemleri (Physiofleks, Gas piston, Balanced circle, Circle priming) gelifltirilmifltir (2, 32). Yaz flma Adresi: Dr. Mehmet Emin ORHAN GATA Anesteziyoloji ve Reanimasyon Anabilm Dal Etlik, Ankara Tel : Fax : e-posta: meorhan@gata.edu.tr KAYNAKLAR 1. Sanders RD, Franks NP, Maze M. Xenon: no stranger to anaesthesia. Br J Anaesth 2003; 91: Dingley J, Ivanova-Stoilova TM, Grundler S, Wall T. Xenon: recent developments. Anaesthesia 1999; 54: Aziz TS. Xenon in anesthesia. Int Anesthesiol Clin. 2001; 39: Marx T, Schmidt M, Schirmer U, Reinelt H. Xenon anaesthesia. J R Soc Med 2000; 93: Özköse Z. Yeni inhalasyon ajanlar ve Xenon. Anestezi Dergisi 2006;14: Goto T, Nakata Y, Morita S. Will xenon be a stranger or a friend?: the cost, benefit, and future of xenon anesthesia. Anesthesiology 2003; 98: Lawrence JH, Loomis WF, Tobias CA, Turpin FH. Preliminary observations on the narcotic effect of xenon with a review of values for solubilities of gases in water and oils. J Physiol 1946; 105: Cullen SC, Gross EG.The anesthetic properties of xenon in animals and human beings, with additional observations on krypton. Science 1951; 113: Goto T. Is there a future for xenon anesthesia? Can J Anesth 2002; 49: Petersen-Felix S, Luginbuhl M, Schnider TW, Curatolo M, Arendt-Nielsen L, Zbinden AM. Comparison of the analgesic potency of xenon and nitrous oxide in humans evaluated by experimental pain. Br J Anaesth 1998; 81: Tonner PH. Xenon: one small step for anaesthesia? Curr Opin Anaesthesiol 2006; 19: Nakata Y, Goto T, Morita S. Comparison of inhalation inductions with xenon and sevoflurane. Acta Anaesthesiol Scand 1997; 41: Goto T, Saito H, Shinkai M, Nakata Y, Ichinose F, Morita S. Xenon provides faster emergence from anesthesia than does nitrous oxide-sevoflurane or nitrous oxide-isoflurane. Anesthesiology. 1997; 86: Dingley J, King R, Hughes L, et al. Exploration of xenon as a potential cardiostable sedative: a comparison with propofol after cardiac surgery. Anaesthesia. 2001; 56: Coburn M, Kunitz O, Baumert JH, et al. Randomized controlled trial of the haemodynamic and recovery effects of xenon or propofol anaesthesia.br J Anaesth. 2005; 94: Bedi A, Murray JM, Dingley J, Stevenson MA, Fee JP.Use of xenon as a sedative for patients receiving critical care. Crit Care Med. 2003; 31: Coburn M, Baumert JH, Roertgen D, et al. Emergence and early cognitive function in the elderly after xenon or desflurane anaesthesia: a double- blinded randomized controlled trial. Br J Anaesth. 2007;98: Goto T, Saito H, Nakata Y, Uezono S, Ichinose F, Morita S. Emergence times from xenon anaesthesia are independent of the duration of anaesthesia. Br J Anaesth 1997; 79: Sanders RD, Maze M. Xenon: from stranger to guardian. Curr Opin Anaesthesiol. 2005; 18: Hecker K, Baumert JH, Horn N, Rossaint R. Xenon, a modern anaesthesia gas. Minerva Anestesiol. 2004; 70: Ruzicka J, Benes J, Bolek L, Markvartova V. Biological effects of noble gases. Physiol Res. 2007; (suppl.1): Nakata Y, Goto T, Ishiguro Y, et al. Minimum alveolar concentration (MAC) of xenon with sevoflurane in humans. Anesthesiology 2001; 94: Sanders RD, Ma D, Maze M. Xenon: elemental anaesthesia in clinical practice. Br Med Bull 2005; 71: Goto T, Hanne P, Ishiguro Y, Ichinose F, Niimi Y, Morita S.. Cardiovascular effects of xenon and nitrous oxide in patients during fentanyl-midazolam anaesthesia. Anaesthesia. 2004; 59: Fujii Y. Respiratory effects of xenon. Int Anaesthesiol Clin 2001; 39: Wappler F, Rossaint R, Baumert J, et al. Multicenter randomized comparison of xenon and isoflurane on left ventricular function in patients undergoing elective surgery. Anesthesiology 2007; 106: Preckel B, Weber NC, Sanders RD, Maze M, Schlack W. Molecular mechanisms transducing the anesthetic, analgesic, and organprotective actions of xenon. Anesthesiology. 2006; 105: Wilhelm S, Ma D, Maze M, Franks NP. Effects of xenon on in vitro and in vivo models of neuronal injury. Anesthesiology 2002; 96: Homi HM, Yokoo N, Ma D, et al. The neuroprotective effect of xenon administration during transient middle cerebral artery occlusion in mice. Anesthesiology 2003; 99: Schmidt M, Marx T, Gloggl E, Reinelt H, Schirmer U.Xenon attenuates cerebral damage after ischemia in pigs. Anesthesiology 2005; 102: Benavides R, Maze M, Franks NP.Expansion of gas bubbles by nitrous oxide and xenon. Anesthesiology. 2006; 104: Tenbrinck R, Hahn MR, Gultuna I, et al. The first clinical experiences with xenon. Int Anesthesiol Clin 2001; 39: