HİPERTANSİYON VE TEDAVİ YAKLAŞIMI ÖĞR. GÖR. ÖZLEM BULANTEKİN ÇKÜ SAĞLIK YÜKSEKOKULU HEMŞİRELİK BÖLÜMÜ

Transkript

1 HİPERTANSİYON VE TEDAVİ YAKLAŞIMI ÖĞR. GÖR. ÖZLEM BULANTEKİN ÇKÜ SAĞLIK YÜKSEKOKULU HEMŞİRELİK BÖLÜMÜ

2 World Health Day 2013: measure your blood pressure, reduce your risk People can cut the risks of high blood pressure by: consuming less salt eating a balanced diet engaging in regular physical activity avoiding tobacco use avoiding harmful use of alcohol.

3 ARTERİYAL KAN BASINCI Arteriyal kan basıncı, diğer bir deyişle tansiyon, damar yatağındaki kanın akım sırasında damar duvarında oluşturduğu basınçtır ve mm civa (Hg) olarak ifade edilir.

4 HİPERTANSİYON (HT) Hipertansiyon, arteriyel kan basıncının normal sınırların üzerinde seyretmesi olarak tanımlanır. Kan basıncı sistolik (büyük tansiyon) ya da kalbin kanı pompalarken oluşturduğu basınç ve diyastolik (küçük tansiyon) ya da kalbin kan pompalamaya ara verdiği dönemdeki basınç olarak iki farklı değerden oluşur.

5 Normal kan basıncı değerleri sırasıyla sistolik için en çok 120 mmhg, diyastolik için ise en çok 80 mmhg olmalıdır.

6 WHO ya (Dünya Sağlık Örgütü) göre Hipertansiyon için; sistolik >140 mmhg, diyastolik > 90 mmhg

7 SİSTOLİK (mmhg) Optimal <120 ve <80 DİYASTOLİK (mmhg) Normal <130 <85 Yüksek Normal ve Hipertansiyon Evre veya Evre veya Evre İzole sistolik Hipertansiyon (sınırda) <90

8 Hastaların %90-95 inde hipertansiyon bilinen bir hastalığa bağlı değildir. Bu tip hipertansiyona esansiyel hipertansiyon denir. Kalan %5-10 unda hipertansiyona yol açan başka bir hastalık ( böbrek hastalıkları, diyabet, kalp hastalıkları gibi) vardır. Bu tip hipertansiyona da sekonder hipertansiyon denir.

9 ABD de HT hastalarının %72 si hastalıklarının farkında, yalnız %61 i tedavi alıyor, yalnızca %35 i eşik kriterin (<140/90mmHg) altında bulunmuştur.

10 Hipertansiyonun Epidemiyoloji Ülkemizde TEKHARF 2011 değerlendirmesinde; Erkeklerin %62 si ilaç alıyor, %84 ü ilaçla hafif normalize, %64 ü normal düzeyde

11 Kadınların %77 si ilaç alıyor, %80 i hafif normal, %52 si ilaçla normal bulunmuştur (hafif normal:<160/95mmhg).

12 Türk Hipertansiyon Prevalans Çalışması PatenT2 Türk Hipertansiyon ve Böbrek Hastalıkları Derneği 2012 Türkiye de erişkinlerdeki hipertansiyon prevalansı, farkındalığı, tedavisi ve kontrolü ile bunları etkileyen faktörleri saptamak

13 Çalışma Kapsamındaki 26 İlin Dağılımı

14 CİNSİYET

15 YAŞ GRUPLARI

16 BEDEN KİTLE İNDEKSİ (BKİ)

17 HT PREVALANSI

18 PatenT (2003) ve Patent (2012)

19 YAŞ ve Sistolik kan basıncı (SKB)

20 YAŞ ve Diyastolik kan basıncı (DKB)

21 YAŞ GRUPLARINDA HT PREVALANSI

22 Eurostat Nuts Bölgelerinde Hipertansiyon Prevalansı

23 BKİ VE HT SIKLIĞI

24 HT FARKINDALIK ORANI

25 ANTİHİPERTANSİF KULLANIM ORANI

26 Hipertansiyon Farkındalığına Etki Eden Faktörler p Odds Ratio 95% C.I. Alt Üst Yaş (Her bir yaş artışı) <0,001 1,053 1,040 1,066 Cinsiyet (Kadın olmak) <0,001 1,850 1,385 2,472 Yerleşim Yeri (Kent te yaşamak) 0,008 1,473 1,108 1,958 Günlük ekmek tüketimi (Her bir tam ekmek) <0,001 0,777 0,678 0,891 Fiziksel Aktivite Düzeyi (Ev ve İş) 0,068 0,868 0,746 1,010 Ailede HT Öyküsü (Ailede HT öyküsü olmak) <0,001 2,173 1,644 2,873 Sigara (Sigara kullanmamak) 0,019 1,463 1,065 2,012 Doktora başvuru (Doktora başvurmuş olmak) <0,001 7,598 3,684 15,667 Diyabet varlığı (Diyabet hastası olmak) <0,001 3,287 2,258 4,785 BKİ Grubu (Aşırı kilolu veya şişman olmak) <0,001 2,374 1,648 3,420

27 Hipertansiyon Oluşumunu Kolaylaştıran Faktörler Kalıtım Aşırı tuz kullanma Yaş artışı (65 yaş üzeri) Irk (Siyah ırk) Cinsiyet (Erkekler) Stres Hava kirliliği Serum kolesterol yüksekliği Sigara Diyabet Şişmanlık

28 Kan Basıncı Ölçümü Oturur pozisyonda, kol kalp hizasında, kolu bir yere dayanmış olarak 5 dakika dinlendikten sonra Ölçümden önceki 30 dakika içinde sigara, kahve içilmemeli 28

29 Uygun boyutta manşonla Kan Basıncı Ölçümü (manşonun şişirilen kısmı kolun en az % 80 i) 5 dak ara ile en az 2 ölçüm yapılmalı Karşı koldan da KB yüksekliği teyid edilmeli Ölçülen ve hedef KB değerleri sözlü, yazılı olarak hastaya bildirilmeli 29

30 HT & Hedef Organ Hasarı Atheroskleroz Vazokonstriksiyon Vasküler hipertrofi Endotel disfonksiyonu İNME HT MI HT LV hipertrofisi Fibrozis Apoptozis KALP YETMEZLİĞİ ÖLÜM GFR Proteinüri Aldosterone sekr. Glomerüler skleroz BÖBREK YETMEZLİĞİ Adapted from Willenheimer R et al. Eur Heart J. 1999;20: ; Dahlöf B. J Hum Hypertens. 1995;9(suppl 5): S37 S44; Daugherty A et al. J Clin Invest. 2000;105: ; Fyhrquist F et al. J Hum Hypertens. 1995;9 (suppl 5): S19 S24; Booz GW, Baker KM. Heart Fail Rev. 1998;3: ; Beers MH, Berkow R, eds. The Merck Manual of Diagnosis and Therapy. 17th ed. Whitehouse Station, NJ: Merck Research Laboratories; 1999: ; Anderson S. Exp Nephrol. 1996;4(suppl 1):34 40; Fogo AB. Am J Kidney Dis. 2000;35:

31 HİPERTANSİYONUN YOL AÇTIĞI DAMAR HASARLARI Yüksek kan basıncı özellikle damar endoteli damar düz kasları ve bağ dokusunu etkiler. Ateroskleroz riskini arttırır. Hipertansiyonun erken döneminde büyük arterlerde ve arteriollerde hipertrofi media tabakasının kalınlaşmasına ve damar çağının daralmasına ve direncinin artmasına yol açar. 31

32 HİPERTANSİYONUN KALPTE YOL AÇTIĞI HASARLAR Sol ventrikül hipertrofisi, kalp yetersizliği, koroner arter hastalığı ve myokard infarktüsüne yol açabilir. Hipertansiyonu olan bireylerden arter kan basıncı normal olan bireylere göre iki kat daha fazla kalp yetersizliği ve koroner arter hastalığı gelişme riski vardır. 32

33 HİPERTANSİYONUN YOL AÇTIĞI BÖBREK HASARLARI Böbrek hastalığı ile birlikte hipertansiyonu olan hastaların prognozu daha kötü Uzun süredir devam eden yüksek kan basıncı değişikliklerinden böbreği koruyamaması sonucu böbrek glomerullerinde hasara neden olmakta ve mikroalbüminüri oluşmaktadır. 33

34 HİPERTANSİYONUN YOL AÇTIĞI GÖZ HASARLARI Retina damarlarının çapında daralma, retina kanamaları ve fokal spazmlar, eksüda oluşumu, optik fundusta ödem oluşabilir. 34

35 HİPERTANSİYONUN YOL AÇTIĞI BEYİN HASARLARI Beyin kanlanmasını sağlayan arterlerde hipertrofi ve yeniden biçimlenme meydana gelir. Bu değişiklikler vazokonstrüksiyona yol açar, vazodilatasyonu engeller Beyin otoregülasyonunun bozulmasına yol açar. 35

36 HT NASIL ÖNLEYEBİLİRİZ??? İLAÇ TEDAVİSİ İLAÇ DIŞI TEDAVİ Beden Ağırlığının Normale İndirilmesi Düzenli Fiziksel Egzersiz Tuz Kısıtlaması Diyette Yeterli Potasyum Alımının Sürdürülmesi Genel Sağlık Açısından, Diyetle Yeterli Kalsiyum Ve Magnezyum Alımının Sürdürülmesi Sigaranın Bırakılması Alkol Alımının Sınırlandırılması

37 Beden Ağırlığının Normale İndirilmesi Beden kitle indeksi: Vücut ağırlığı(kg) / Boy²(m) BKİ (kg / m²) Tanım <20 Zayıf Normal Fazla kilolu Obez (şişman) >40 Morbid (aşırı şişman)

38 BKİ siniz 25 kg/m² den fazla ise kilo vermeniz gerekir. 10 kg kayıp, kan basıncında 5-20 mmhg lık bir azalma sağlar.

39 Düzenli Fiziksel Egzersiz Düzenli fiziksel egzersiz kan basıncında 4-9 mmhg lık bir azalma sağlar. Haftada en az 3 kez tercihen 5 kez dk. orta hızda yürüyüş yapılabilir. Hafif koşu, bisiklete binme, merdiven çıkma gibi egzersizlerde önerilebilir.

40 Eğer vaktiniz yoksa, zaman bulamıyorsanız, İş yerinde asansör yerine merdivenlerden çıkın, aracınızı uzağa park edin ve birkaç sokak yürüyün, müziği açın, egzersiz yapın ya da dans edin.

41 Tuz Kısıtlaması Tavsiye edilen tuz miktarı 5-6 gr. (1 çay kaşığı) Normal bir beslenme ile günde gr. tuz tüketilmektedir. Tuz tüketiminin sağlıklı hale getirilmesi ile kan basıncında 2-8 mmhg lık bir azalma sağlanır.

42 Türkiye de Tuz Tüketimi Çalışması SALTurk2 Türk Hipertansiyon ve Böbrek Hastalıkları Derneği 2012 PatenT2 grubundan seçilmiş alt grupta günlük tuz alımını saptamak Diyetle alınan tuzun kaynaklarını araştırmak

43 Örneklem Büyüklüğü Çalışma 4 ilin kır ve kentinde gerçekleştirilmiştir. Ankara İstanbul İzmir Konya Şubat-Mart 2012 de 4 ilde 925 kişi taranmış, 24 saatlik idrarda kreatinin atılımı belirlenen sınırlar içinde olan 657 kişi analize dahil edilmiştir.

44 Cinsiyete Göre Tuz Alımı

45 Yerleşim Yerine Göre Tuz Alımı 17,00 16,00 15,96 15,00 14,50 14,00 13,00 12,00 11,00 10,00 Kent Kır

46 Diyetteki Tuz Kaynakları Ortalama SD 24h idrarda sodyum (gr) 14,77 5,62 Sodyum Öykü (gr) 11,92 4,88 Yemek Tuz 6,62 3,72 İşlenmiş Besin 1,28 1,35 Doğal Besin 0,26 0,44 Eklenen Tuz 5,08 3,58 Ekmek Tuz 3,80 2,10 Sofra Tuzu 1,50 1,46

47 Diyetteki Tuz Kaynakları

48 Diyetle Alınan Tuzun Besin Türlerine Göre Dağılımı Yemek Tuzu Besin Türü Dağılım* (İşlenmiş %) Kahvaltılıklar (Peynir-Zeytin) %58 (98) Turşu %17 (100) Et-Tavuk-Balık ve Et Ürünleri %12 (36) Kuruyemişler %5 (70) Bisküvi ve Krakerler %2 (100) Diğer Besinler %6 (0) * Pişerken, sofrada eklenen ve ekmek ile alınan tuz hariç 2% 5% 2% 5% 6% 6% Kahvaltılıklar (Peynir-Zeytin vb.) Kahvaltılıklar (Peynir-Zeytin vb.) 12% 12% 17% 17% 58% 58% Turşu vb. Turşu vb. Et-Tavuk-Balık ve Et Ürünleri Et-Tavuk-Balık ve Et Ürünleri Kuruyemişler Kuruyemişler Bisküvi ve Krakerler Bisküvi ve Krakerler Diğer besinler Diğer besinler

49 Tuz kullanımını sınırlandırmak için, tuzsuz ekmek kullanması, yemeklere tuz atılmaması, sofrada tuzluk kullanılmaması, turşu, salamura vb. gibi işlenmiş gıdalardan uzak durulması, yemeklerin taze otlar, limon suyu ve sirkelerle tatlandırılması, ambalajlı ürün alırken mutlaka yiyeceklerin üzerindeki etiketlere bakıp sodyum ya da tuz miktarı düşük ürünlerin seçilmesi, işlenmiş etlerden (sucuk, pastırma, sosis, salam ) kaçınılması tavsiye edilebilir.

50 Diyette Yeterli Potasyum Alımının Sürdürülmesi Günde yaklaşık 90 mmol. Bunun için, muz, patates, domates, kuru kayısı, kuru şeftali lahana vb. gibi potasyumdan zengin gıdalardan günde 1-2 porsiyon tüketmesi önerilebilir.

51 Genel Sağlık Açısından, Diyetle Yeterli Kalsiyum Ve Magnezyum Alımının Sürdürülmesi Kalsiyumdan zengin gıdalar süt ve süt ürünleri (günde 1-2 porsiyon). Magnezyumdan zengin gıdalar tam tahıllar, fındık, fıstık ceviz, badem, alabalık, yeşil yapraklı sebzeler (günde 1 porsiyon)

52 Yağlar Konusunda Ölçülü Olun Bitkisel Yağlar ( Mısırözü, Ayçiçek, Zeytinyağı tercih edin) Yağsız süt ürünlerini tüketin (Yarım yağlı süt, yağsız yoğurt) Yağsız et ürünlerini tüketin (Yağsız et, tavuk eti, balık) Sosis, pasta gibi yağlı yiyecekleri yemeyin

53 Sigaranın Bırakılması Sigara içimi kan basıncında belirgin yükselmeye yol açmaktadır. Bunun yanısıra sigara içildiğinde kan basıncını düşürmek amacıyla kullanılan ilaçların etkinliği de azalmaktadır. Sigara içimi bırakıldığında ilk günden itibaren kan basıncı daha rahat kontrol altına alınmaya başlayacaktır.

54 Sigarayı bıraktım sıra sizde!

55 Alkol Alımının Sınırlandırılması Alkol alımının, beden ağırlığı normal ve normalin üstünde olan erkeklerde 30 cc etanolü (20-30 gr.), kadınlarda veya düşük kilolu erkeklerde ise 15 cc etanolü (10-20 gr.) geçmeyecek şekilde sınırlandırılması gerekir. (30 cc. Etanol=720 cc bira=300 cc şarap=60 cc viski)

56

57 TEŞEKKÜRLER SAĞLIKLI GÜNLER DİLEĞİYLE