Dr. Onur KALKAN UC Berkeley LL.M. SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARINDA ALTERNATİF ÇÖZÜM YÖNTEMLERİ

Transkript

1 Dr. Onur KALKAN UC Berkeley LL.M. SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARINDA ALTERNATİF ÇÖZÜM YÖNTEMLERİ

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ...VII İÇİNDEKİLER... IX KISALTMALAR...XXIII GİRİŞ...1 I. KONUNUN TAKDİMİ...2 II. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI VE İNCELEME YÖNTEMİ...3 Birinci Bölüm SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARININ SINIFLANDIRILMASI 1. SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIĞI KAVRAMI...7 I. Genel Olarak Uyuşmazlık Kavramı...7 II. Sermaye Piyasası Uyuşmazlıklarının Tarafları...8 A. Yatırımcı Genel Olarak Yatırımcı Kavramı...9

3 X 2. Yatırımcının Finansal Tüketici Olarak Kabul Edilebilirliği...10 B. Yatırım Kuruluşu...12 III. Sermaye Piyasası Uyuşmazlıklarının Çözümünde Yer Alan Kuruluşlar...13 A. İngiltere de Finansal Ombudsmanlık Hizmeti Tarafından Uyuşmazlıkların Çözümü...13 B. Amerika Birleşik Devletlerinde Finans Sektörü Düzenleyici Otoritesi Tarafından Arabuluculuk Programının Yürütülmesi...15 C. Türkiye de Sermaye Piyasası Kanunu İle Yetkilendirilen Kuruluşlarca Uyuşmazlıkların Çözümü BORSA İŞLEMLERİNDEN KAYNAKLANAN UYUŞMAZLIKLARIN BORSA İSTANBUL TAR AFINDAN ÇÖZÜMÜ...17 I. Talimatsız İşlem Yapma Veya Talimatın Gereğini Yerine Getirememe II. Provizyon Avcılığı BORSA İŞLEMLERİ HARİCİNDEKİ UYUŞMAZLIKLARIN TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ TARAFINDAN ÇÖZÜMÜ I. Foreks İşlemlerinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar II. Kredili İşlemlerden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar...27 III. Müşteri Temsilcisine Verilen Vekaletnamelerden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar...31 IV. Yatırım Tavsiyesinin Yerindeliğine Dair Uyuşmazlıklar...31 A. Yerindelik Unsurları...33 B. Yatırım Tavsiyesinin Yerindeliğine Dair Uyuşmazlık Türleri AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİNDE ÇÖZÜME KAVUŞTURULAN SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIK ÖRNEKLERİ...35 I. Genel Olarak...35

4 II. Vadeli İşlem Sözleşmelerinde Arabuluculuğa Başvurulması III. Hedge Fonlarda Arabuluculuğa Başvurulması A. Hedge Fonlarda Arabuluculukta Gizlilik...39 B. Hedge Fonlarda Arabuluculukta İş İlişkilerinin Muhafaza Edilmesi...39 C. Hedge Fonlarda Arabuluculukta Fon Yöneticilerine Yaptırım Uygulanabilirliği...41 IV. Yapılandırılmış Finansal Tahvil Uyuşmazlıklarında Arabuluculuğa Başvurulması...42 A. Lehman Brothers ın İflasında Yapılandırılmış Finansal Tahvillerde Uygulanan Arabuluculuk Sürecinin Aşamaları Bildirim/Yanıt Aşaması Arabuluculuk Aşaması ARA DEĞERLENDİRME...47 XI İkinci Bölüm SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM YOLLARI 1. UYUŞMAZLIKLARIN YARGISAL YOLLA ÇÖZÜMÜ...49 I. Yargı İşlevi ve Kullanılması II. Uyuşmazlıkların Devlet Mahkemeleri Yoluyla Çözümü III. Uyuşmazlıkların Tahkim Yoluyla Çözümü...52 A. Genel Olarak Tahkim Kurumu ve Niteliği...52 B. Tahkimin Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları Arasında Değerlendirilebilirliği UYUŞMAZLIKLARIN ÇÖZÜMÜNDE ALTERNATİF ÇÖZÜM YOLLARINA BAŞVURULMASI...55 I. Adalete Erişimin Genişletilmesi II. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yollarının Gelişimi...58 III. Genel Olarak Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolları...58

5 XII IV. Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yollarının Sınıflandırılması A. Arabuluculuk Arabuluculuk, Tahkim ve Hukuk Davası Uyuşmazlık Çözümleri İçerisinde Arabuluculuğun Yeri Tamamlayıcı Bir Disiplin Olarak Arabuluculuk...65 B. Doğrudan Görüşme C. Uzlaştırma...67 D. Kısa Yargılama E. Vakıaların Saptanması...70 F. Ombudsmanlık Müessesesi Ombudsman Türleri Genel Amaçlı Ombudsmanlar Tek veya Özel Amaçlı Ombudsmanlar Ulusal veya Uluslarüstü Düzeydeki Ombudsmanlar...73 G. Arabuluculuk-Tahkim Genel Olarak Arabuluculuk-Tahkim Sisteminin İşleyişi Arabuluculuk-Tahkim Sisteminin Etkilerine İlişkin Doktrinel Görüşler Kademeli Uyuşmazlık Çözüm Modeli...78 H. Tarafsız Ön Değerlendirme Metodu...79 V. Hukuk Uyuşmazlıklarında Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yöntemlerine Dair Düzenlemeler A. Avukatlık Kanunu B. Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun C. Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARINDA ALTERNATİF ÇÖZÜM YOLLARININ KULLANILMASI...86

6 XIII I. Sermaye Piyasası Uyuşmazlıklarında Arabuluculuğun Uygulanabilirliği II. Sermaye Piyasası Hukukunda Tarafsız Ön Değerlendirme Yönteminin Uygulanabilirliği III. Sermaye Piyasası Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk- Tahkim Yönteminin Uygulanabilirliği...91 A. Amerika Birleşik Devletlerinde Arabuluculuk- Tahkim in Fonksiyonu ve Uygulaması Avantajları Dezavantajları...93 B. Amerika Birleşik Devletlerindeki FINRA Tarafından Uygulanan Arabuluculuk-Tahkim Yönteminin İngiltere deki Finansal Ombudsman Hizmetiyle Karşılaştırılması...95 IV. Sınır Ötesi Finansal Uyuşmazlıklarda Finansal Uyuşmazlık Çözüm Ağına Başvurulması ARA DEĞERLENDİRME...99 Üçüncü Bölüm SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARININ ARABULUCULUK YÖNTEMİYLE ÇÖZÜMLENMESİ 1. GİRİŞ HUKUKİ VE TİCARİ MESELELERDE ARABULUCULUK SERMAYE PİYASASINDA ALTERNATİF UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜNE İLİŞKİN AVRUPA BİRLİĞİ DÜZENLEMELERİ I. Finansal Hizmetlerden Kaynaklanan Uyuşmazlıklarda Kalite Şartları ve Alternatif Uyuşmazlık Çözümüne Dair Düzenleme ve Kararlar

7 XIV II. Medeni Hukuk ve Ticaret Hukukunda Alternatif Uyuşmazlık Çözümü Hakkında Yeşil Kitap SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARINDA ARABULUCULUK I. Genel Olarak II. Türk Hukukunda FİNANSAL HİZMETLERDEN KAYNAKLANAN UYUŞMAZLIKLARDA ARABULUCULUĞUN ZORUNLU KILINABİLİRLİĞİ I. ABD Hukukunda II. Avrupa Birliği Hukukunda III. İtalyan Hukukunda IV. Türk Hukukunda A. Dava Şartı Olarak Arabuluculuğun Anayasaya Aykırılık Sorunu B. Sermaye Piyasası Uyuşmazlıklarında Zorunlu Arabuluculuğun Uygulanırlığı SERMAYE PİYASALARINDA ARABULUCULUĞUN ADİLLİĞİ I. Taraf İradesi II. Yargısal Adalet III. Taraflarca Elde Edilen Maddi Sonuç IV. Usuli Adalet ABD HUKUKUNDA SERMAYE PİYASASI ALANINDAKI ARABULUCULUK DÜZENLEMELERİ I. Finans Sektörü Düzenleyici Otoritesinin Arabuluculuk Programı II. Amerikan Tahkim Birliği nin Menkul Kıymetler Arabuluculuk Programı III. Hukukumuzda Sermaye Piyasası Uyuşmazlıklarının Genel Arabuluculuk Kurallarıyla Çözümlenmesi

8 XV 8. ARABULUCULUK İÇİN DOĞRU ZAMANIN BELİRLENMESİ I. Tahkim Davası Açılmadan Önce II. Çok Yönlü Bir Keşfe Başlamadan Önce III. Keşiften Sonraki Aşamada IV. Tahkim Duruşmasından Önce SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARINDA ARABULUCUNUN SEÇİMİ I. Amerikan Hukukunda Arabulucunun Seçilme Yöntemi II. Hukukumuzda Arabulucunun Seçilme Yöntemi SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARINDA ARABULUCUNUN NİTELİKLERİ I. Amerikan Hukukunda Arabuluculuk İçin Aranan Kriterler II. Hukukumuzda Arabuluculuk İçin Aranan Kriterler SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARINDA ARABULUCULUK SÜRECİ I. Arabuluculuk Sözleşmesi II. Arabuluculuk Sürecinin Başlatılması A. Arabuluculuğun Karşı Tarafa Doğrudan Önerilmesi B. Online Arabuluculuk Başvurusunda Bulunulması III. Arabuluculuk Öncesinde Gerçekleştirilen Faaliyetler A. Arabuluculuğun Planlanması B. Arabuluculuk Sürecine Hazırlık C. Arabulucuya Sunulacak Bilgi ve Belgeler D. Tarafsız Arabulucu ile Doğrudan İletişim IV. Arabuluculuk Görüşmeleri A. Ortak Görüşme B. Özel Görüşme V. Risk Analizi ve Müzakereler VI. Uzlaşma Aşaması A. Uzlaşma Sürecinin Başarılı Olması

9 XVI B. Uzlaşma Sürecinin Başarısız Olması C. Arabuluculuk Sürecinden Vazgeçme SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARINDA ARABULUCULUK UZLAŞMA ANLAŞMALARI I. Anlaşmanın Yazılı Şekilde Olmasının Gerekliliği II. Anlaşma Belgesinin Etkisi SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARINDA ARABULUCULUK GÖRÜŞMELERİNE DAVET EDİLEBİLECEK KİŞİLER I. Yatırım Kuruluşu Yetkilisi II. Uzman Kişi III. Arkadaş ve Akrabalar ARABULUCULUK ÜCRETİ SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARINDA ARABULUCULUK SÜRECİNİN GİZLİLİĞİ I. Amerika Birleşik Devletleri Hukuk Sisteminde Arabuluculuk Yönteminde Gizliliğe İlişkin Düzenlemeler A. Gizliliğe İlişkin FINRA Düzenlemesi B. Gizliliğe İlişkin ABD Tahkim Birliği Düzenlemesi II. Hukukumuzda Arabuluculuk Yönteminin Gizliliğine İlişkin Düzenlemeler III. Arabuluculuk Gizlilik Anlaşması IV. Gizlilik İlkesine Yönelik Riskler V. Gizliliğin İhlali Halinde Yaptırım Uygulaması SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARINDA ARABULUCUNUN SORUMLULUĞU I. ABD Hukukunda II. Türk Hukukunda ARABULUCULUĞUN GELECEĞİ ARA DEĞERLENDİRME...178

10 XVII Dördüncü Bölüm SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARININ YETKİLENDİRİLMİŞ KURULUŞLARCA ÇÖZÜMLENMESİ 1. GİRİŞ TÜRK ve İNGİLİZ HUKUKUNDA SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARININ YARGI DIŞINDA ÇÖZÜMLENMESİ UYUŞMAZLIK ÇÖZÜM MERKEZİ İLE DÜZENLEYİCİ OTORİTE ARASINDAKİ İLİŞKİ I. İngiltere de Finansal Ombudsman Hizmetinin Finansal Yönetim Otoritesiyle İlişkisi II. Borsa İstanbul un Sermaye Piyasası Kurulu İle İlişkisinin Niteliği A. Borsa İstanbul un İdare Hukuku Perspektifinden Sermaye Piyasası Kurulu İle İlişkisi B. Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği nin Sermaye Piyasası Kurulu ile İlişkisi SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIĞINI ÇÖZMEYE YETKİLİ KURUMLAR I. İngiliz Hukukunda Finansal Ombudsmanlık Sistemi Uygulaması A. Genel Olarak B. Kademeli Uyuşmazlık Sisteminin Benimsenmesi C. Finansal Ombudsman Hizmeti nin Gözetimi II. Türk Hukukunda Sermaye Piyasası Uyuşmazlıklarının Yetkili Kuruluşlarca Çözümü III. Sermaye Piyasası Uyuşmazlıklarında Yetkilendirilen Kuruluşların Yatırımcı Güvenine Katkısı

11 XVIII 5. TÜRK HUKUKUNDA SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARININ ALTERNATİF YÖNTEMLERLE ÇÖZÜMU I. Kamu Denetçilerince Verilen Kararların Sermaye Piyasası Mevzuatına Etkisi II. Mülga 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu Uyarınca Borsa Uyuşmazlıklarının Çözüme Kavuşturulması III. 558 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname Kapsamında Uyuşmazlık Çözümü IV sayılı Sermaye Piyasası Kanunu Kapsamında Uyuşmazlıkların Çözümü A. Borsa İstanbul un Borsa İşlemleri Bakımından Yetkili Mercii Olarak Tayini Borsa İstanbul un Uyuşmazlıkları Çözme Yetkisinin Hukuki Niteliği Borsa Uyuşmazlık Komitesinin Yapısı B. Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği nin Borsa İşlemleri Haricindeki Uyuşmazlıklar Bakımından Yetkili Mercii Olarak Tayini Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği nin Uyuşmazlık Çözme Fonksiyonu Müşteri Uyuşmazlıkları Hakem Heyetinin Yapısı YATIRIM KURULUŞUNA BAŞVURU VE YATIRIM KURULUŞUNUN ŞİKAYETİ ELE ALMA YÖNTEMLERİ UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜNDE KANUNLA YETKİLENDİRİLMİŞ KURULUŞLARA BAŞVURU I. İngiltere de Finansal Hizmetler ve Piyasalar Kanunu ile Yetkilendirilen Finansal Ombudsman Hizmetine Başvuru A. Finansal Ombudsman Hizmetine Başvuru B. Şikayetin Finansal Ombudsman Tarafından İncelenmesi..217 II. Türk Hukukunda Sermaye Piyasası Kanununca Yetkilendirilmiş Kuruluşlara Başvuru A. Borsa İstanbul Tarafından İnceleme Yapılması

12 XIX B. Türkiye Sermaye Piyasaları Birliği Tarafından İnceleme Yapılması GENİŞ ETKİ ALANINA SAHİP UYUŞMAZLIKLAR BAKIMINDAN İNCELEME SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARINDA ÇÖZÜM SÜRECİ I. Uygulanacak Hükümler II. Uyuşmazlığa İlişkin Taraf Teşkilinin Sağlanması A. Yatırımcı B. Yatırım Kuruluşu III. Sermaye Piyasası Uyuşmazlıklarının Kanunla Yetkilendirilen Kurumlarca Çözüm Süreci A. Uyuşmazlığın İncelenmesi B. Taraflar ve İlgililerin Dinlenmesi C. Uyuşmazlığı Genişletme Yasağı D. Süre Kısıtlaması E. Deliller ve İspat Finansal Ombudsman Hizmeti Tarafından Nazara Alınabilecek Deliller Hukukumuzda Sermaye Piyasası Uyuşmazlıklarında İspat Genel Olarak Çerçeve Sözleşme Taraflar Arasında Delil Sözleşmesi Bulunması Halinde Delil Sözleşmesi Kavramı Yatırımcı ile Yatırım Kuruluşu Arasında Delil Sözleşmesi Yapılması Taraflar Arasında Delil Sözleşmesi Bulunmaması Halinde Talimatsız İşlemler Bakımından İspat Yükünün Yatırımcıya Ait Olması

13 XX 2.6. İspat Yükünü Taşımayan Yatırım Kuruluşunun Açıklama Ödevi Yatırım Kuruluşlarınca Belgelerin Saklanması Sermaye Piyasası Uyuşmazlıklarının Çözümünde Değerlendirilen Esaslı Deliller Müşteri Hesabı Açılış Formu Biyografik Veri Yatırımcının Yatırım Deneyiminin Belirlenmesi Yatırımcının Yatırım Amacının Belirlenmesi Yatırımcının Risk Toleransının Belirlenmesi Ses Kaydı ve Log Kayıtları Aylık Hesap Ekstresi İşlem Bildirimi Yazışmalar UYUŞMAZLIK ÇÖZÜMÜNDE YETKİLİ KURULUŞÇA VERİLEN KARAR VE KARARIN ETKİLERİ I. İngiliz Hukukunda II. Türk Hukukunda UYUŞMAZLIK HİZMETİ KARŞILIĞINDA YAPILACAK ÖDEME ARA DEĞERLENDİRME Beşinci Bölüm SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIĞI HAKKINDA YETKİLENDİRİLMİŞ KURULUŞLARCA VERİLEN KARARLARIN DENETİMİ 1. GİRİŞ...273

14 XXI 2. SERMAYE PİYASASI KURULU NUN UYUŞMAZLIĞA İLİŞKİN İTİRAZLARI İNCELEME YETKİSİ SERMAYE PİYASASI KURULU TARAFINDAN YAPILACAK İTİRAZ İNCELEMESİ I. Sermaye Piyasası Kurulunca İtirazın Usuli Açıdan İncelenmesi II. Sermaye Piyasası Kurulunca İtirazın Esas Açısından İncelenmesi III. Sermaye Piyasası Kurulunca Ceza Davasının Açılmasını Gerektiren Bir Vakıanın Bekletici Mesele Yapılması IV. Sermaye Piyasası Kurulunca Verilen Kararın Hukuki Niteliği V. Sermaye Piyasası Kurulu Tarafından Uyuşmazlığın Esasına İlişkin Verilebilecek Kararlar A. Onama Kararı Verilmesi B. Bozma Kararı Verilmesi C. Kısmen Onama Kısmen Bozma Kararı Verilmesi D. Düzelterek Onama Kararı Verilmesi VI. Sermaye Piyasası Kurulu Kararının Tavzihi SERMAYE PİYASASI KURULU KARARLARININ YARGISAL DENETİMİ SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIĞI HAKKINDA KARAR VERİLMESİNDEN ÖNCE ADLİ YARGI YOLUNA BAŞVURULMASI I. Yatırımcı Tarafından Açılan Hukuk Davasının Borsa İstanbul un İncelemesine Etkisi II. Yatırımcı Tarafından Açılan Hukuk Davasının Sermaye Piyasası Kurulu nun İncelemesine Etkisi A. Yatırım Kuruluşu Tarafından Menfi Tespit Davası Açılması B. Yatırım Kuruluşu Tarafından Açılacak Menfi Tespit Davasının Medeni Kanun Madde 2 Çerçevesinde Değerlendirilmesi

15 XXII 6. BORSA İSTANBUL VE TÜRKİYE SERMAYE PİYASALARI BİRLİĞİ TARAFINDAN BİLGİNİN KULLANIMI KARARIN KAMUYLA PAYLAŞIMI I. İngiliz Hukukunda II. Türk Hukukunda SERMAYE PİYASASI UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜM SİSTEMİNE YÖNELİK ELEŞTİRİLER I. Duruşmaya Duyulan Gereksinim II. Grup Davaları veya Toplu Şikayetler III. Bilginin Şikayet Sahibi Tarafından Kullanılmasına Yönelik Belirsizlikler ARA DEĞERLENDİRME SONUÇ KAYNAKÇA