12.Patates.. Patates.. Patates yumru olarak ekildiğinden patates ekim makinaları da diğer makinalardan ayrı olarak tasarlanmış özel makinalardır.

Transkript

1 12.Patates.. Patates.. Patates yumru olarak ekildiğinden patates ekim makinaları da diğer makinalardan ayrı olarak tasarlanmış özel makinalardır. Patates yumrusunun en büyük özelliği dışardan gelen fiziksel etkilere karşı çok duyarlı olmasıdır. Çok kolay yaralanır ve bakteri ve mantar hastalıklarına karşı çok duyarlıdır. Bir patates yumrusu cm 2 lik ortalama yetişme alanına gereksinim duyduklarından sıra arası uzaklığı cm, sıra üzeri uzaklığı ise cm olacak şekilde ocaklara ekilirler. İklim ve toprak koşullarına göre patates yumrusu toprağa 2 şekilde ekilir : 1-Düz tarlaya ekim 2-Sırta ekim Patates bir çapa bitkisidir ve tohumluk olarak kullanılacak yumruların ortalama ağırlıkları g arasında değişir. Birim alana atılacak yumru miktarı dikkate alındığında patates bitkisi için ekim normu 300 kg/da civarındadır Prof.Dr.Rasim OKURSOY 1

2 12.Patates.. Düz tarlaya ekim, hafif topraklarda ve toprak neminin korunmasının önemli olduğu iklim ve toprak koşullarında uygulanırken, sırta ekim bol yağışlı bölgelerde ve ağır toprak koşullarında uygulanır. Makinalı hasat ise sırta ekim yöntemi ile ekilmiş patates yumrularından yetişen patates bitkisi için daha uygundur. Patatesin ekim derinliğinin az olması istenir, çünkü makinalı yumru hasadında 1 da alandan daha fazla toprak kaldırmak istenmez. Ekim derinliği Hasatta kaldırılan toprak Patates ekiminde ekim derinliğinin artması hasat sırasındaki güç gereksinimini artırırken, yumrular çabuk ısınıp filizlenir ve olası mantar hastalıklarından korunmuş olur. Patates yumrularının ortalama ekim derinliği genellikle 5-6 cm olmaktadır. Küçük yumruların ekiminde ekim derinliği bu değerden biraz daha azdır. Diğer yandan, hafif ve kurak topraklarda ekim derinliği cm ye kadar çıkabilmektedir. Sırtlara ekimde patates yumrusunun üst kenarı tarlanın gerçek yüzeyine gelecek şekilde yerleştirilmesi istenir. 5 cm 75 ton 10 cm 100 ton 15 cm 150 ton Gelişme süresini 2-3 hafta kısaltmak için filizlendirilmiş patates ekimi yapılmaktadır Prof.Dr.Rasim OKURSOY 2

3 12.Patates.. Sırtlara ekimde patates yumrusunun üst kenarı tarlanın gerçek yüzeyine gelecek şekilde yerleştirilmesi istenir. Filizlendirilmiş patates yumrularında verim %10-20 daha yüksektir. Ancak bu yumrular tam otomatik ekim makinası ile ekilemezler. Ülkemizde genelde pazara dönük olmayan patates üretiminde ekim işleri el ile yapılmaktadır. El ile ekimde, bir kürek yardımı ile açılan çukurlara yumrular filiz gözleri yukarıya gelecek şekilde bırakıldıktan sonra üzerleri toprakla kapatılır. Bazı yörelerde ise karasaban ya da pulluklar ile açılan çiziler içerisine patates yumruları elle bırakılarak ekim yapılmaktadır. Patates ekiminde kullanılan mekanizasyon araçları şunlardır : 1-Çukur açma makinaları 2-El beslemeli patates ekim makinaları 3-Otomatik patates ekim makinaları Prof.Dr.Rasim OKURSOY 3

4 Kepçeli ekici düzenli patates ekim makinaları.. Yumruların düzgünlüğü şekil katsayısı ile tanımlanır. Bir tohumluğun şekil katsayısı parametreleri en az 30 yumru üzerinden ölçülür. %Ş 2 U 100 G K U: yumrunun uzunluğu (mm) G: yumrunun genişliği (mm) K: yumrunun kalınlığı (mm) Şekil katsayısı Şekil sınıfı Yuvarlak Oval Uzun 3402ın üzerinde Çok uzun Prof.Dr.Rasim OKURSOY 4

5 Örnek problem : Bir patates çuvalından rasgele seçilen 30 adet patates üzerinde yapılan ölçümlerin ortalama değerleri şöyledir : Uzunluk 7.3 cm, genişlik 4.7 cm ve kalınlık ise 54 mm. Çuvaldaki patates yumrularının şekil sınıfı nedir? Çözüm : 12.Patates U=73 mm, G=47 mm ve K=54 mm ise 2 U (73)(73) Şekil katsayısı Şekil sınıfı %Ş G K (54)(47) Yuvarlak Tabloya göre hesaplanan 210 değeri 150 ile 225 arasında olduğundan bu yumruların şekil sınıfı oval olarak saptanır Oval Uzun 3402ın üzerinde Çok uzun Prof.Dr.Rasim OKURSOY 5

6 12.Patates Problem Bir patates çuvalından rasgele seçilen 30 adet patates üzerinde yapılan ölçümlerin ortalama değerleri şöyledir : Uzunluk 45 mm, genişlik 80 mm ve kalınlık ise 20 mm. Çuvaldaki patates yumrularının şekil sınıfı nedir? Şekil katsayısı Şekil sınıfı Yuvarlak Oval Uzun 3402ın üzerinde Çok uzun Çözüm U=4.5 cm %Ş %Ş 2 G=8 cm K=2 cm U 100 G K (4.5) 2 = 100 (8) (2) Buradan %Ş=126.6 bulunur. Tabloya göre şekil sınıfı yuvarlak tır Prof.Dr.Rasim OKURSOY 6

7 Prof.Dr.Rasim OKURSOY 7

8 Prof.Dr.Rasim OKURSOY 8

9 Prof.Dr.Rasim OKURSOY 9

10 Prof.Dr.Rasim OKURSOY 10

11 Sırtlar Prof.Dr.Rasim OKURSOY 11

12 Çukur açma makinaları.. Daha çok filizlenmiş patates yumruların ekiminde kullanılır. Genellikle 2-6 sıralı yapılır. Yapı olarak dekikli ve kendi ekseni etrafında dönen bir disk ve bu disk üzerindeki deliklere bağlı 3-7 adet kürek bulunan bir makinadır. Disk üzerindeki kürek sayısına ve küreklerin diske bağlantı şekline göre aşılacak çukurların birbirine göre uzaklığı ayarlanabilmektedir. Açılan çukurun derinliği ise diskin üzerine yataklanmış olduğu kol üzerine yapılan baskı kuvveti ile ayarlanmaktadır Prof.Dr.Rasim OKURSOY 12

13 Patates ekim makinalarının çeşitleri 1-El ile beslemeli 2-Otomatik Yapıları oldukça basittir. Yumru deposu, çatı, oturak, çizi açıcı disk ve kapatıcı en önemli parçalarıdır. El beslemeli ekim makinalarında yumru deposu ahşap malzemeden yapılmış olup bir sandık şeklinde ve kg patatesi alacak şekilde yapılmıştır. Disk şeklinde çizi açıcı ile toprakta açılan çizinin içerisine oturakta oturan bir işçi tarafından yumrular, yumru sandığından alınır ve çizi içerisine bırakılır. Çizi içerisine bırakılan yumruların üzeri, yumuşak bir toprak tabakası tarafından bir kapatıcı yardımı ile örtülür ve yumrular filizlenmeye bırakılır Prof.Dr.Rasim OKURSOY 13

14 Bu makinalarda yumrular ekici organlara el ile verilmektedir. Filizlenmiş yumruları da ekebilirler. 1-çatı 2-tekerlek 3-çizi açıcı ayak 4-yumru borusu 5-kapatıcı 6-sıyırıcı 7-sinyal çubuğu 8-oturak 9-yumru deposu Yumru deposundan dökülen yumrular, makinanın oturağına oturmuş bir kişi tarafından yumru borusundan bırakılır. Sıra üzeri dağılım düzgünlüğü, uyarı sinyali ile sağlanır. Uyarı sinyali çoğunlukla bir zildir ve sıra üzeri belirli mesafeye ayarlanır. Ayarlanmış noktaya geldiğinde mekanik olarak zile çarpan bir çubuk sayesinde çıkan ses duyulur duyulmaz yumru borusuna ekilecek materyal bırakılır. En önemli sakıncası işçilerin zil sesine adapte olamamalarıdır Prof.Dr.Rasim OKURSOY 14

15 Tambur hareketini makine tekerleğinden alır. Tamburdaki patates dolu bölmelerin kapağı bölmeler yumru borusunun üzerine gelince otomatik açılır ve yumrular borunun içerisine düşerler. Sıra üzeri aralık bölmeli tamburun devrine bağlıdır.istenilen sıra üzeri aralığı, hareket iletim oranı değiştirilerek yapılır. El ile beslemeli ekim makinalarındaki istenmeyen sakıncalar bölmeli tamburlu patates ekim makinalarında ortadan kaldırılmıştır. Tam otomatik makinalar el işçiliğini en aza indirmesine rağmen filizlenmiş yumruların ekiminde büyük sıkıntılar doğurmaktadır. Kepçeli düzenlere sahip makinalarda yumruların kepçelere iyi oturabilmesi için düzgün yapıda olmaları gerekmektedir Prof.Dr.Rasim OKURSOY 15

16 Kepçeli ekici düzenlere sahip patates ekim makinalarında en önemli organ kepçeli elevatörlerdir. Kepçeler yumru deposundan gelen yumrularla doldurulur. Yarı otomatik sistemlerde kepçe doldurma işini işçiler yapar. 1-oturak 2-elevatör 3-tekerlek 4- çizi açıcı ayak 5-elevatör tahrik tamburu 6-çizi kapatıcı disk 7- yumru deposu Tam otomatik sistemlere sahip makinalarda da sıra üzeri dağılımı etkileyen boş kepçelerin olmaması için tamamlama yapılmaktadır. Otomatik tamamlama düzenine sahip algılayıcılı makinalarda uygulamalarda görülmektedir Prof.Dr.Rasim OKURSOY 16

17 Otomatik patates ekim makinalarının çoğunda şu elemanlar bulunur : 1-Yumru deposu 2-Kepçeli zincirli yumru taşıma düzeni 3-Perde 4-Dokunucu sensör ve tamamlama düzeni 5-Ekici ayak 6-Kapatıcı 7-Çatı ve diğer organlar Özellik El ile beslemeli Otomatik Güç (kw) (2) (4) (2) (4) Hız (km/h) Prof.Dr.Rasim OKURSOY 17

18 Otomatik patates ekim makinalarının çoğunda kepçeli zincirli taşıma düzenleri bulunmaktadır. Kepçeli zincirli taşıma düzenleri ile patates yumruları depodan alınarak ekici açtığı çizi içerisine yumruları düzenli bir şekilde bırakır. Her bir kepçe içerine bir adet yumru düşecek şekilde yumrular taşınmaktadır. Boş geçen kepçeler sıra üzeri dağılım düzgünlüğünü bozacağından, kepçelerin boş geçmemesi için tamamlama düzenlerinden yararlanılmaktadır. Çizi içerisine bırakılan yumrular, disk şeklindeki kapatıcılar yardımı ile yumuşak toprak ile örtülerek filizlenmeye bırakılmaktadır Prof.Dr.Rasim OKURSOY 18

19 Otomatik patates ekim makinalarının depoları bir perde ile ikiye ayrılmıştır.bunun tek nedeni, ekici organların yumruları aldığı bölümde yumru yüksekliğinin fazla olmamasının istenmesidir. Bu yükseklik en cm arasında olmalıdır. Yumruların, ekici organlara akışını kolaylaştırmak ve kepçelerin dolma oranının artırmak için depo tabanı eğimli yapılır. Yumruların kendi ağırlıkları ile kolayca köprü oluşturmadan akabilmesi için depo tabanın yatay düzlem ile yaptığı açı 35º den büyük olmalıdır. Büyük depo kapasiteli patates ekim makinalarında, ekici düzenlere yumruların akışını kolaylaştırmak için, eğimli depo tabanı yanında sarsıntılı depo tabanları da kullanılmaktadır Prof.Dr.Rasim OKURSOY 19

20 Büyük depo kapasiteli patates ekim makinalarında, depo tabanı mekanik ya da hidrolik olarak yukarı doğru kaldırılarak eğimli hale getirilebilmektedir. Bu durumda depo tabanının eğimi 45º civarında olabilmektedir. Çekilir tip ekim makinalarında yumru deposu daha büyüktür. Yumruların ekici organlara akışı, eğik depo tabanı ile sağlandıktan sonra kepçeli zincirli düzenlerle depodan alınan yumrular çizi açıcı ayağın açtığı çizi içerisine yavaşça bırakılarak ekilmesi sağlanır Prof.Dr.Rasim OKURSOY 20

21 Yumruların ekici organlara akışı, eğik depo tabanının yanında bantlı düzenlerle sağlanmaktadır. Bu düzenlerde deponun ön bölmesi sarsıcı düzenlerle titreştirilerek iyi bir akış düzgünlüğü elde edilir. Aynı işlem deponun alt tarafında bulunan bir hidrolik silindir yardımı ile deponun yukarıya kaldırılmasıyla da elde edilir Prof.Dr.Rasim OKURSOY 21

22 Kepçeli zincirli iletim düzenlerinde kullanılan kepçelerin boyu mm civarındadır. Kepçeler arası uzaklık 10 cm den daha az yapılmaz. Yumruları tek tek alır ve ekici ayağın açtığı çiziye atar. İki çeşidi vardır : 1-Kepçeli zincirler 2-Kepçeli çarklar Sıra üzeri dağılım düzgünlüğü için yumruların eşit zaman aralıklarında toprağa bırakılması kepçeli zincirli düzene hareket ileten kasnağın/tamburun hareketinin makinanın tekerleğinden alması ile sağlanır. Kepçelerin bir zincir yerine elastik bir bant üzerine perçinlenerek sabitleştirilmiş iletim düzenleri de uygulamada yaygın olarak kullanılmaktadır Prof.Dr.Rasim OKURSOY 22

23 Kepçeli çark şeklindeki ekici düzenler deponun yan yüzeyine yerleştirilmiştir. Çarkın üzerine yerleştirilmiş kepçelerin içerisinde yaylı kıskaç mandalı ve parmaklar bulunur. Ayar perdeli bölmenin içinden gelen yumrular bu mandalların etkisi ile parmaklar tarafından tutularak ekici düzene taşınır. Bir çark üzerinde 8-14 adet kepçe dolayısı ile de bu kadar sayıda parmak bulunur. Patates ekim makinasında kullanılan tamamlama düzenleri, boş geçen kepçelerin sıra üzeri dağılım düzgünlüğünün bozulmasını engellemeye yönelik bir tasarımdır. Bir çok makinada bir işçi gözetimiyle yapılan tamamlama işlemi gelişmiş makinalarda özel elektronik donanımlarla yapılmaktadır. Mekanik tamamlama düzenleri yaygın olarak kullanılır Mekanik tamamlama düzenlerine en önemli örnek, bölmeli tamburlu tamamlama düzenidir. Bölmeli tamburlu düzenlerde 24 adet bölmesi olan tamburlar kullanılır Prof.Dr.Rasim OKURSOY 23