AR V BELGELER YLE ERMEN FAAL YETLER C LT I - VIII BELGE ÇER K - D Z N

Transkript

1 T.C. GENELKURMAY BA KANLI I ANKARA AR V BELGELER YLE ERMEN FAAL YETLER C LT I - VIII BELGE ÇER K - D Z N ARMENIAN ACTIVITIES IN THE ARCHIVE DOCUMENTS VOLUMES I - VIII DOCUMENT CONTENTS - INDEX Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Ba kanlı ı Yayınları ANKARA GENELKURMAY BASIMEV 2008

2 YAYIN KURULU / PUBLICATION COMMITTEE Yayına Hazırlayan / Editor Dr. Ö. Alb. Ahmet TET K ngilizce Çeviri ve Sayfa Düzeni / English Translation and Page Design Uzm. Yusuf Serdar DEM RTA Belge çerik ve Çeviri / Document Research and Transcription Uzm. Sema DEM RTA Uzm. brahim ÇA LAR Uzm. Mahmut Yüksel CANBAZ Düzelti / Redaction Uzm. Yasemin TA CI Belge Ayırım / Document Classification Uzm. Nuri BAYRAK Veri Hazırlama / Data Processing Nuray ÇALI KAN

3 SUNU Ar iv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri belge yayın, bilimsel ara tırmalar için kaynak eser olarak hazırlanmı tır. Birinci Dünya Harbi nde, Osmanlı Devleti nin bir iç güvenlik probleminin belgelerini bu özet dizin ve sekiz ciltte bulmak mümkün olacaktır. Cephenin gerisinde meydana gelen iç tehdit olayları, asayi in bozulması, güvenlik zafiyetine sebep olan saldırılar ve alınan tedbirler bu dönemin öne çıkan faaliyetleridir. Vatanda ların ferdî hak ve hürriyetlerinin korunması, dı kaynaklı tahriklere kar ı tedbirlerin alınması, zorunlu olarak alınan kararların uygulanması, uygulamada kar ıla ılan sorunlar ve bunların çözümlenmesi için gösterilen gayretler anılan dönemde Devlet idarecilerini me gul eden ba lıca konular olmu tur. Terörün acımasız ve insafsız saldırılarının hedefi olan vatanda lar, yasal partilerin devlet aleyhine giri tikleri yasa dı ı eylemler, dı ba lantılar, gizli örgütlenmeler, propagandalar, vatanda lara örgüt adına uygulanan baskılar belgelerle ortaya konulmaktadır. Di er taraftan Devletin kerim ve koruyucu vasfıyla vatanda larına yönelik -sava ın bütün a ır artlarına ra men- ekonomik, mali ve sa lık alanındaki iyile tirme tedbirleri de belgelerde yer almaktadır. Bu kitap, sekiz ciltte yer alan belgelerin içerik özetleri ve her cildin dizinini içeren bir anahtar olarak hazırlanmı tır. Böylece belgelerin bütünü hakkında bilgi edinmenin yanı sıra belgelerden dizin yardımıyla da yararlanmak kolayla acaktır. Ar iv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri in meseleyi farklı yönleriyle yansıtan bir belgesel olma niteli iyle önemli bir bo lu u dolduraca ı de erlendirilmektedir. Ziya GÜLER Hava Korgeneral ATASE ve Dent. Ba kanı

4 PRESENTATION The documentary publication Armenian Activities in the Archive Documents is published as a source book for the academia. Finding of some of the reflections of a problem of inner security in the Ottoman State during the First World War is facilitated in this brief summary and index of the eight-volume series. Perturbing incidents taking place in the rear echelons, internal threats, deterioration of public order, assaults impeding security, and the measures taken constitute the prominent activities of the time. Defending of the personal rights and freedom of the citizens, taking of measures against foreign fomentations, implementing of the coercively taken measures, problems encountered in their applications, efforts spent for solutions were the major challenging issues for the administrators of the State. Citizens as the targets of atrocious and merciless terror, illegal activities of the legal parties against the state, foreign relations, forming of secret organizations, propagandas, and the intimidation of the public in the name of the organizations are all put forward in the documents. The measures the State took for the economic, financial welfare and for the development of well-being of the citizens despite the prevailing grave conditions of war in its capacity as munificent and protective entity are reflected in the documents. This book is prepared as a key to the contents of the documents presented in this eight-volume series. Moreover, acquisition of overall information on the documents is hereby rendered easy with the brief contents of the documents and the index. It is our conviction that the Armenian Activities in the Archive Documents , as a documentary, has filled an important gap by reflecting the truth from a different perspective. Ziya GÜLER Lieutenant General (Air) Chief of ATASE ve Dent. Directorate

5 Ç NDEK LER / CONTENTS Belge çerik 1 C LT I 3 C LT II 7 C LT III 13 C LT IV 19 C LT V 23 C LT VI 29 C LT VII 34 C LT VIII 43 Document Contents 51 VOLUME - I 53 VOLUME - II 56 VOLUME - III 61 VOLUME - IV 65 VOLUME - V 68 VOLUME - VI 71 VOLUME - VII 75 VOLUME - VIII 80 Dizin / Index 85 III

6 AR V BELGELER YLE ERMEN FAAL YETLER (Cilt I - VIII) BELGE ÇER K - D Z N

7 2

8 C LT - I S.Nu. Tarihi çeri i am daki 73 üncü Alay 1 inci Taburdan Binba ı Ragıp Bey in evindeki hizmet eri Kilisli Ador Kuyumcuyan ın, Hınçakyan Komitesi Kilis ubesi Ba kanı Agop Basmacıyan a yazdı ı 25 Mayıs 1914 tarihli mektup Hınçakyan Komitesi Kilis ubesi tutanak ve karar defterlerinden tercümeler Erzurum Valili inin, Pasinler deki Ermeni köylerinin durumunu incelemek üzere gönderilen görevlinin raporu hakkında 3 üncü Orduya verdi i bilgi Erzurum Valili inin 3 üncü Ordu Komutanlı ına Pasinler deki Ermeni köylerinde oturanlar hakkında verdi i bilgiler Erzurum Valili inin, Pasinler deki Ermeni köylerinin durumunu incelemek üzere gönderdi i Sivil Memur Mehmet Nuri Bey in raporu Bitlis Valisi Mustafa Bey in gelen Ermeni aydınlarının, Türk ordusunun ilerlemesi veya geri çekilmesi hâlinde takınacakları tavırlar ve alacakları tertibat hakkındaki istihbarat raporu Diyarbakır Valili inin, Diyarbakırlı Mardirosyan Setrak a ait bazı önemli evrak ve mektuplar hakkında stanbul Sıkıyönetim Mahkemesi Soru turma Heyeti Ba kanlı ına gönderdi i raporlar Dı i leri Bakanlı ının, do u sınırındaki ve Romanya daki Ermenilerin durumu hakkında Harbiye Nezaretine gönderdi i raporlar inci Kolordu Komutanlı ının Develi deki bazı Ermenilerin bomba imali ile bombaları kilise ile okul gibi yerlerde saklamalarına dair Harbiye Nezaretine gönderdi i rapor Adana Valili i ile 4 üncü Ordu Komutanlı ının Dörtyol Ermenileri hakkında hazırladıkları raporlar Ermeniler tarafından katledilen ve mezalime u rayan, bugün Van ili Özalp ilçesi Sarıköy ve Tepedam köyleri halkına ait isim listeleri. 3

9 Zeytûn olayı ve Zeytûn Ermenileri hakkında 4 üncü Ordu Komutanlı ı ve çi leri Bakanlı ına verilen bilgiler skenderun Mürettep Mevki 1 inci Alay Komutanlı ının skenderun daki Ermenilerin, Ermeni propagandasına yönelik çalı malarına dair Ba komutanlı a gönderdi i yazı Emniyet Genel Müdürlü ünün Tekirda ve Çorlu daki Ermenilerin yasa dı ı faaliyetlerine dair Genel Karargâh stihbarat 2 nci ube Müdürlü üne gönderdi i rapor uncu Kolordunun Ermeni Ta naksütyun Cemiyetinin Sivas taki gizli faaliyetleri hakkında Ba komutanlı a gönderdi i rapor Osmanlı Devleti nce hazırlanması dü ünülen ve Ermenilerin yaptıkları mezalime ait Kırmızı Kitap hakkında Ba komutanlık ve Dı i leri Bakanlı ı arasındaki yazı malar. 17 (1915) Erzurum, Mu, Bitlis, Van ve Kars gibi yerlerdeki Ermenilerin Türk ordusu hakkındaki gizli faaliyetlerine dair ükrü Bey in Van dan Ba komutanlı a gönderdi i ayrıntılı rapor Nisan 1915 te Hasankale den Ba komutanlı a gönderilen ve Ermeni iddialarının gerçek dı ı oldu u ve Ermenilerin isyan hâlinde bulunduklarına dair yazı çi leri Bakanı Talât Pa a nın, gizli faaliyetler içinde olan Ermeni örgütleri ve ki ileri hakkında yapılacak uygulamaya ait 24 Nisan 1915 te Ba komutanlı a gönderdi i yazı Ermenilerin nakil ve sevklerini gerektiren siyasi sebeplere ili kin Bakanlar Kurulunca 31 Mayıs 1915 te kabul ve ilan edilen karar ile ba ka yerlere nakledilen Ermenilerin iskân ve ia eleriyle di er konular hakkında 10 Haziran 1915 tarihli yönetmelik Sava sebebi ve ola anüstü siyasi zorunluluklar nedeniyle ba ka yerlere nakledilen Ermenilere ait mal, mülk ve arazilere uygulanacaklar hakkında 10 Haziran 1915 tarihli yönetmelik Sevk ve uzakla tırılmaları kararla tırılan Ermenilerin illere göre da ılımlarını gösteren cetveller. 4

10 Antep te bulunan Ta nak ve Hınçak örgütlerinin kapatılması ve örgüt üyelerinin evlerinde ele geçen silahlar ile evraka ili kin Antep Mutasarrıflı ının yazısı Bogos Nubar Pa a nın ba kanlı ında Mısır da kurulan Ermeni Yardımsever Cemiyeti nin faaliyetleri hakkında 4 üncü Ordu Komutanlı ı, Emniyet Genel Müdürlü ü ve Ba komutanlık arasında yapılan yazı malar Canik Mutasarrıflı ının Hınçak ve Ta nak komitelerinin ileri gelenlerinden Samsun da tutuklu bulunanlara ait Harbiye Nezaretine gönderdi i liste çi leri Bakanı Talât Pa a nın, Hınçak ve Ta nak örgütlerinin Türk Devleti ne ve milletine kar ı giri ti i yasa dı ı faaliyetleri hakkında Sıkıyönetim Mahkemesi Ba kanlı ına gönderdi i 24 Mayıs 1915 tarihli yazı Canik Mutasarrıflı ının Emniyet Genel Müdürlü üne gönderdi i Hınçak ve Ta nak komitesi üyesi olup Bafra, Çar amba ve Ünye de tutuklu bulunan Ermenilere ait isim listesi üncü Ordu Komutanı Mahmut Kâmil Pa a nın, do u illerindeki Ermenilerin Halep ve Musul a sevk edilmelerine ait gerekçeleri hakkında, Harbiye Nezaretine gönderdi i yazısı Polis Genel Müdürlü ünün, Genel Karargâh stihbarat ube Müdürlü üne gönderdi i Ermenilerin gizli faaliyetlerine yardımcı olan D. Pit isimli bir ahıs hakkındaki raporu Dı i leri Bakanlı ının Romanya nın Sünne ehrindeki Ermenilerin faaliyetleri hakkında Ba komutanlı a gönderdi i raporlar sviçre deki Ermenilerin Osmanlı Hükûmeti aleyhinde yapmakta oldukları propaganda hakkında Cenevre Ba konsoloslu undan Ba komutanlı a gelen 4 Temmuz 1915 tarihli yazı Amasya Tümen Komutanlı ının, Amasya daki Kuyumcular Çarsısı ndaki yangın ve bu olayla ilgili yakalanan Ermeniler hakkında 10 uncu Kolordu Komutanlı ına ve Harbiye Nezaretine gönderdi i 22 Temmuz 1915 tarihli yazı. 5

11 Atlı bir Ermeni çetesinin Tokat ile Zile sınırı üzerindeki köyleri yaktı ı ve halkı katletti ine dair Amasya Depo Taburu Komutanlı ının Amasya Tümen Komutanlı ına gönderdi i yazı Bo azlıyan, Sorgun ve Akda madeni bölgesindeki Ermenilerin Türklere yaptıkları mezalim hakkında 5 inci Kolordu Komutanlı ının Ba komutanlı a gönderdi i yazı Zile yakınlarındaki atlı bir Ermeni çetesinin yakalanması için, bir müfrezenin sevk edilmesine dair 10 uncu Kolordu Komutanlı ından gelen 23 Temmuz 1915 tarihli yazı Bogos Nubar Pa a nın ba kanlı ında Mısır da kurulan Ermeni Yardımsever Cemiyeti nin çalı maları, bu cemiyetin Rusçuk ve umnu ubelerine ait isim listeleri ile mali durumlarının gösteren cetveller Mara ın Fındıcak ve Dönüklü köylerindeki Ermenilerin, jandarma ile çatı tıkları ve bu köyleri ate e verdiklerine dair Adana Valili inin çi leri Bakanlı ına gönderdi i yazı Mara ın Fındıcak köyündeki Ermeni e kıyasının takibi ve yakalanması ile ilgili olarak 4 üncü Ordu Komutanı Cemal Pa a nın, Ba komutanlı a gönderdi i yazı Menzil Müfetti i Veli Pa a nın, Ermeni askerlerinin ihanetleri ve durumları ile ilgili olarak Ba komutanlı a gönderdi i yazı Ermenilerin sevkleri esnasında kanuna aykırı i lemler ve suistimalleri soru turmak üzere gönderilecek heyetlerin kimlerden olu tu u ve hangi ehirlerde görev yapacaklarına dair Ba bakanlık Müste arı Emin Bey in Harbiye Nezaretine gönderdi i yazı Diyarbakır çevresindeki Hınçak ve Ta nak Cemiyeti üyelerinin 4-12 Mayıs 1915 tarihlerinde alınan ifadeleri yılında yapılan nüfus sayımına ait istatistik cetvelleri. 6

12 C LT - II S.Nu. Tarihi çeri i üncü Ordu Komutanı Vehip Pa a nın, Erzurum ve çevresindeki Ermeni askerlerinin mezalimine dair, Ba komutanlı a arz etti i 21 Mart 1916 tarihli bilgi Amerika da oturan Ermeniler tarafından Osmanlı vatanda ı Ermenilere gönderilen paraların ne yolla geldi i ve kimlere da ıtıldı ına dair çi leri Bakanlı ının yazıları Tosya nın Çaykapı köyünde bir Ermeni çetesinin dört kadını kaçırdıklarına dair 1 inci Ordu Komutanlı ının 11 Nisan 1916 da Ba komutanlı a yazdı ı yazı Bursa Valili inin, Amerika da kurulmu cemiyetler veya Ermeniler tarafından toplanarak Osmanlı Devleti nde bulunan Ermenilere da ıtılmak üzere gönderilen para hakkındaki 12 Nisan 1916 tarihli yazısı Bükre te Rus casusu olan Ermenilere dair, Osmanlı Ordusu Ba komutanlı ının 5 Nisan 1916 tarihli yazısı Bükre Askerî Ata esinin, Bükre te Ruslar lehine casusluk yapan Ermenilere dair 24 Haziran 1916 tarihli yazısı Dı i leri Bakanlı ının Bükre te casusluk yapan Ermeniler hakkında Ba komutanlık ile yaptı ı yazı malar Osmanlı Donanmasında yüzba ı rütbesiyle görev yapan Zadık Hanzadyan ın, casusluk yapması ve yargılanmasına dair yazı malar Sorgun ve Akda madeni bölgesinde mezalim yapan Ermeni asker firarilerine dair 1 inci Ordu Komutanlı ının Ba komutanlı a verdi i 11 Eylül 1916 tarihli bilgi Türk topraklarındaki Amerikalıların, Ermeni meselesindeki tutum ve davranı lara dair Türkler Hakkında Dalkavukluk ba lıklı Ekim 1916 tarihli bir yazı Bafra bölgesinde Rum ve Ermenilerden meydana gelen bir çetenin takibi ve ele geçirilen silahlar hakkında 3 üncü Ordu Komutanlı ının 12 Mart 1917 tarihli yazısı. 7

13 çi leri Bakanı Talât Pa a nın, Mu ta bazı sivilleri ve askerleri öldüren Ermeni bir ahıs hakkında, Halep Valili inden istedi i 14 Haziran 1917 tarihli bilgi iste i inci Ordu Komutanlı ının Bo azlıyan ve çevresinde faaliyet gösteren Ermeni ve Rumların olu turdu u çeteler hakkındaki 10 Temmuz 1917 tarihli yazısı zmit çevresinde halka mezalim yapan Ermeni çeteleri ve bu çetelere yataklık eden zmit Amele Taburundaki Ermenilerin ba ka bir yere nakledilmesine dair çi leri Bakanlı ının 28 Mayıs 1917 tarihli yazısı Osmanlı vatanda ı Ermeni askerlerden tercüman olarak 24 Temmuz 1917 tarihinde görevlendirilenlerin isim listeleri Kafkas Orduları Grubu Komutanı Ahmet zzet Pa a nın, Erzincan daki Ermeni komitelerinin mezalimine dair 9 Mayıs 1917 tarihli yazısı Eylül 1917 de 36 ncı Kafkas Tümenine iltica eden 156 ncı Alay 12 nci Bölük Komutanı Te men Nikola nın, Ruslar ve özellikle Ermenilerin yaptıkları mezalime dair ifadesi Ruslar ve Ermeniler tarafından Müslümanlara ve esirlere yapılan muameleler hakkında, çe itli tarihlerde 3 üncü Orduya sı ınan askerlerle Rus mülteci ve esirlerinin ifadeleri smail Hakkı Bey in, Erzincan ve çevresinde bulunan Ermeni kuvvetlerinin durumuna dair 36 ncı Kafkas Tümeni Komutanlı ına verdi i ve 3 Ocak ubat 1918 tarihlerini kapsayan raporu Ba komutan Vekili Enver Pa a nın, Brest-Litowsk ta bulunan zzet Pa a ya, Ermeniler hakkında gündeme getirilmesini istedi i hususlara dair telgraf sureti üncü Ordu Komutanlı ının, Erzincan daki Ermeni mezalimine dair Ba komutanlı a ve 2 nci Ordu Komutanlı ına gönderdi i 21 Ocak 1918 tarihli yazısı inci Kafkas Kolordusu Komutan Vekili Rü tü nün, Erzincan ve çevresindeki Ermeni mezalimine dair 3 üncü Ordu Komutanlı ına gönderdi i rapor nci Kafkas Ordusu Komutanı evket Bey in, Trabzon ve Giresun çevresinin durumu hakkında 3 üncü Ordu Komutanlı ına yazdı ı 25 Ocak 1918 tarihli raporu. 8

14 ncı Kafkas Tümeni Komutan Vekili Yarbay Recep in, Erzincan ve çevresindeki Ermeni çetelerinin durumu hakkında 1 inci Kafkas Kolordusu Komutanlı ına gönderdi i 31 Ocak 1918 tarihli raporu üncü Ordu Komutanı Vehip Mehmet Pa a nın, Ermeni mezalimi hakkında Rus Kafkas Orduları Ba komutanı General Perjavalski ve Rus Kafkas Ordusu Komutanı Odeshelitze ile çe itli tarihlerde yaptı ı yazı malar inci Kafkas Kolordusu Komutanı Albay Kâzım Karabekir in, Erzurum un bazı köylerinde Ermeni çetelerinin yaptıkları mezalime dair 3 üncü Ordu Komutanlı ına gönderdi i 2 ubat 1918 tarihli yazısı üncü Kafkas Alayı Komutanlı ının, Ermenilerin Bayburt taki mezalimine dair 21 ubat 1918 tarihli yazısı nci Kafkas Kolordusu Komutanlı ının, Trabzon ve çevresindeki Rum ve Ermeni çetelerinin yaptıkları mezalime dair 2 ubat 1918 tarihli yazısı Osmanlı Ordusu Ba komutanlı ının, Ermeniler tarafından yapılan mezalim hakkında, dı ülkelere yayımladı ı 3 ubat 1918 ve 17 Mart 1918 tarihli bildiriler nci Ordu Komutanlı ının Erzincan çevresindeki Rus ve Ermeni kuvvetlerinin durumu hakkında 3 ubat 1918 tarihli yazısı inci Kafkas Kolordusu Komutanı Kâzım Karabekir in, Erzincan daki Ermeni kuvvetlerine dair 3 üncü Ordu Komutanlı ına gönderdi i 4 ubat 1918 tarihli yazısı nci Ordu Komutanlı ının Erzincan ve çevresinde Ermeni mezalimine dair, 3 üncü Ordu Komutanlı ına gönderdi i 4 ubat 1918 tarihli rapor üncü Bölge Müfetti li i ve 1 inci Kafkas Kolordusu Komutanlı ının, Erzincan, Kelkit, Gümü hane ve Trabzon çevresindeki Ermeni mezalimine dair 6 ubat 1918 tarihli yazıları üncü Ordu Komutanlı ının, Erzincan ve Akçaabat taki Ermenilerin durumuna dair, Ba komutanlık ve 4 üncü Ordu Komutanlı ına gönderdi i 6 ubat 1918 tarihli rapor. 9

15 üncü Ordu Komutanlı ının, Erzincan ve çevresindeki Ermeni mezalimine dair 7 ubat 1918 tarihli yazısı üncü Ordu Komutanlı ının, Erzincan ve Bayburt taki Ermeni mezalimine dair Ba komutanlı a gönderdi i 8 ubat 1918 tarihli yazı üncü Kolordu Komutanlı ının Erzincan çevresindeki Ermeni mezalimine dair 3 üncü Ordu Komutanlı ına gönderdi i 9 ubat 1918 tarihli yazı üncü Ordu Komutanlı ının, Erzincan, Gümü hane, Bayburt ve Erzurum daki Ermeni mezalimine dair 12 ubat 1918 tarihli yazısı Kafkas Cephesi Orduları Komutanı Vehip Pa a nın Ermeni mezalimi hakkında 12 ubat 1918 tarihli yazısı ile 3 üncü Ordu Kurmay Ba kanlı ının Erzincan, Vakfıkebir ve Bayburt taki Ermeni mezalimine dair 15 ubat 1918 tarihinde 4 üncü Ordu Kurmay Ba kanlı ına gönderdi i yazı üncü Ordu Komutanlı ının Gümü hane ve civarındaki Ermeni mezalimine dair 12 ubat 1918 tarihinde Ba komutanlı a gönderdi i yazı uncu Kafkas Alayı na iltica eden iki ki inin ifadesini içeren 13 ubat 1918 tarihli yazı inci Kafkas Kolordusu Komutanı Albay Kâzım Karabekir in Erzincan ve çevresindeki Ermeniler hakkında 13 ubat 1918 tarihinde 3 üncü Ordu Komutanlı ına gönderdi i yazı Ermenilerin Erzincan da yaptıkları mezalime dair Ba komutanlı a 16 ubat 1918 tarihinde gönderilen yazı inci Kafkas Kolordusu Komutanı Albay Kâzım Karabekir in 3 üncü Ordu Komutanlı ına Erzincan ve çevresindeki Ermeniler hakkında 24 ubat 1918 tarihinde gönderdi i yazı nci Kafkas Kolordu Komutanının, Ermenilerin Madenhanları civarında yaptıkları mezalime dair 3 üncü Ordu ve Ba komutanlı ına ubat 1918 tarihlerinde gönderdi i yazılar üncü Ordu Komutanlı ının Ermeni çete reisi Ar ak ın Bayburt ve Kelkit teki faaliyetlerine dair 28 ubat 1918 tarihli yazısı. 10

16 nci Kafkas Kolordusu Komutanı evki Pa a nın, Mürettep Süvari Alayından Erzurum ve çevresindeki Ermenilere dair 1-2 Mart 1918 tarihlerinde aldı ı haberleri içeren yazısı inci Kafkas Kolordusu Komutanı Albay Kâzım Karabekir in, 1 inci Kolordu karargâhının Alaca ya geli inde Ermeni mezalimine dair Ba komutanlı a 10 Mart 1918 te gönderdi i yazı üncü Ordu Komutanlı ının Erzurum ve Erzincan çevresindeki Ermeni mezalimine dair 21 Mart 1918 tarihli gönderdi i yazı Trabzon ve Erzincan daki Ermeni mezalimine dair Genel Karargâh 2 nci ube Müdürü Seyfi Bey e 1-2 Mayıs 1918 tarihlerinde gönderilen yazılar Genel Karargâh 2 nci ubeden Yüzba ı Ahmet Refik in Erzincan ve Erzurum daki Ermeni mezalimine dair Genel Karargâh 2 nci ube Müdürü Seyfi Bey e 4-8 Mayıs 1918 tarihlerinde gönderdi i raporlar slahiye ve çevresinde görülen Ermeni çetesi ile ilgili olarak 2 nci Ordu Komutanlı ına Mayıs 1918 tarihlerinde gönderilen yazılar Erivan bölgesindeki Ermenilerin Müslümanlara yaptıkları mezalim hakkında Bakû Müslüman Yardımsever Cemiyetinin Ka ızman Temsilcisi tarafından gönderilmi olan 7 Mayıs 1918 tarihli mektup uncu Kafkas Tümen Komutanının Erivan da urbulak ve Tokmakkent arasında 20 hane Müslüman halkın Ermeniler tarafından katledildi ine, Erivan daki Müslümanların Osmanlı topraklarına göç için müracaat ettiklerine dair 1 inci Kafkas Kolordu Komutanlı ına 20 Haziran 1918 tarihli yazısı inci Kafkas Kolordusu Komutanı Albay Kâzım Karabekir in Ermeni Kolordusu Komutanı General Nazarbekof a Ermenistan Cumhuriyeti topraklarında bulunan Müslümanlara Ermeni çeteleri tarafından yapılan mezalime son verilmesi iste ine ili kin telgrafı Erzurum, Erzincan, Nahçıvan ve Kafkasya da Ermeni mezalimi ile bu mezalime dair 1 Temmuz 1918 de Osmanlı Heyetine ve 27 Haziran 1918 de Gümrü Ba ımsız Ermeni Heyet Ba kanlıklarına gönderilen yazılar. 11

17 nci Ordu Komutanının slahiye-osmaniye arasında faaliyet gösteren Ermeni çeteleri için gerekli önlemlerin alınması istemi Halep Valisinin 2 nci Ordu Komutanlı ından slahiye civarındaki Ermeni çeteleri için tedbir alınması iste ine dair yazısı nci Kolordu Komutanının 2 nci Ordu Komutanına Ermeni çete faaliyetlerine dair 2 A ustos 1918 de göndermi oldu u bilgi uncu Ordu Komutanının Do u Orduları Grubu Komutanlı ına Rumiye ve Tebriz civarındaki faaliyetlere ili kin göndermi oldu u yazı Ermeni çete reisi Antranik hakkında 9 uncu Ordu Komutanı tarafından Do u Orduları Grubu Komutanına 29 A ustos 1918 de gönderilen yazı Halep Demir Yolu irketi Müdürünün Ermeni çeteleriyle ili kisine dair Harbiye Nezaretine verilen bilgi Erzurum katliamı suçlusu, tutuklu 28 Ermeni nin Erivan a sevk ve iadelerine dair 9 uncu Ordu Komutanlı ı ile Ba komutanlık arasında yapılan yazı ma Erivan ın güneydo usundaki Türk köylerinde Ermeni birliklerinin mezalimi hakkında 9 uncu Ordu Komutanının Harbiye Nezaretine gönderdi i 27 Aralık 1918 tarihli yazı. 12

18 C LT - III S.Nu. Tarihi çeri i Bakkal Muratyan o lu Agop Hazaryan ın 10 A ustos 1914 tarihli ifadesi Komisyoncu Minas o lu Vahan Boyacıyan ın 11 A ustos 1914 tarihli ifadesi Vahan Boyacıyan ın 12 A ustos 1914 tarihinde yeniden alınan ifadesi Vartan o lu Simbat Kılıçyan ın 13 A ustos 1914 tarihli ifadesi Minas Kapril Ke i o lu nun 13 A ustos 1914 tarihli ifadesi Mateos Karamazyan Serkisyan ın 13 A ustos 1914 tarihli ifadesi Doktor Bedros Torosyan ın 15 A ustos 1914 tarihli ifadesi Doktor Bene Torosyan ın 15 A ustos 1914 tarihinde tekrar alınan ifadesi Agop o lu Hamparsum Boyacıyan ın 16 A ustos 1914 tarihli ifadesi Parseh o lu Nerses Zakaryan ın 16 A ustos 1914 tarihli ifadesi Ohannes Tanelyan o lu stepan ın 17 A ustos 1914 tarihli ifadesi Doktor Kirkor Celalyan ın 18 A ustos 1914 tarihli ifadesi Avukat Haçer o lu Vahan Zeytinciyan ın 18 A ustos 1914 tarihli ifadesi Gohak gazetesi sorumlu müdürü Hrabet o lu Hemayak ın 18 A ustos 1914 tarihli ifadesi Agop Avadisyan ın 18 A ustos 1914 tarihli ifadesi Komisyoncu Yermiya nın A ustos 1914 tarihli ifadesi Kurukahveci, Kirkor o lu Karnik in 19 A ustos 1914 tarihli ifadesi. 13

19 Tüccar Avadis o lu Samoil Tomacyan ın 19 A ustos 1914 tarihli ifadesi stepan o lu Abraham ın 19 A ustos 1914 tarihli ifadesi Armanak Karabetyan ın A ustos 1914 tarihli ifadesi Bakkal Agop o lu Artin in 20 A ustos 1914 tarihli ifadesi Ayakkabıcı Agop o lu Ni an ın 20 A ustos 1914 tarihli ifadesi Arda ın 20 A ustos 1914 tarihinde tekrar alınan ifadesi Abraham ın 20 A ustos 1914 tarihinde tekrar alınan ifadesi stanbul Emniyet Genel Müdürlü ünün Arda kod adlı Armenak, Abraham ve Yermiya hakkında hazırladı ı 21 A ustos 1914 tarihli fezleke Sahak Bedrosyan o lu Bedros un 22 A ustos 1914 tarihli ifadesi Sako kod adlı Bedrosyan ın 22 A ustos 1914 tarihinde tekrar alınan ifadesi Melko o lu Karakin in 25 A ustos 1914 tarihli ifadesi shak o lu Leon Balasyan ın 25 A ustos 1914 tarihli ifadesi stefan o lu Abraham ın 26 A ustos 1914 tarihli ifadesi zmir milletvekili Seyyid Bey in yanında bahçıvanlık yapan Hamparsum Ma uyan ın 26 A ustos 1914 tarihli ifadesi Asador o lu Bedros Kalfayan ın 26 A ustos 1914 tarihli ifadesi Yermiya o lu Kipriyanos un 29 A ustos 1914 tarihli ifadesi Hamparsum o lu Armenak ın 10 Eylül 1914 tarihli ifadesi Ohannes o lu Hrabet in 15 Eylül 1914 tarihli ifadesi Karabet Patukyan ın 20 Eylül 1914 tarihli ifadesi Karabet Patukyan ın 20 Eylül 1914 tarihinde tekrar alınan ifadesi Gazeteci Hemayak ın 29 Eylül 1914 tarihli ifadesi. 14

20 Karabet Patukyan ın 30 Eylül 1914 tarihli ifadesi Yedek subay Karabet o lu Kegam Vanikyan ın 3 Ekim 1914 tarihli ifadesi Karabet Patukyan o lu Kirkor un 3 Ekim 1914 tarihli ifadesi Eski Gohak gazetesi idare memuru Aram Açıkba yan ın 4 Ekim 1914 tarihli ifadesi Bahçecik te ö retmen Ohannes o lu Yervant Panover in 3 Aralık 1914 tarihli ifadesi Kirkor o lu Karnik in 5 Aralık 1914 tarihli ifadesi Yervant ın 5 Aralık 1914 tarihinde tekrar alınan ifadesi Yervant ın 5 Aralık 1914 tarihinde tekrar alınan ifadesi Karamaz ın 5 Aralık 1914 tarihinde alınan ifadesi Ohannes o lu Mıgırdiç Yeretsyan Aziz in 16 Aralık 1914 tarihli ifadesi Karamaz ın 16 Aralık 1914 tarihli tekrar alınan ifadesi Mıgırdiç Yeretsyan ın 16 Aralık 1914 tarihli tekrar alınan ifadesi Yedek subay okulu ö rencisi stepan o lu Ohannes (Ohan) Onnik Yergazaryan ın 6 Ocak 1915 tarihli ifadesi Mıgırdiç Yeretsyan ın 6 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Bafra Kulüp Ba kanı Mikail Bogosyan o lu Bogos un 6 ubat 1915 tarihli ifadesi Kilis Hınçak ubesi Ba kanı, Singer Kumpanyası tahsildarı Agop Basmacıyan ın 6 ubat 1915 tarihli ifadesi Kilis Ermeni Hınçak örgütü kâtibi Vahan Tomasyan o lu Tomas ın 7 ubat 1915 tarihli ifadesi stanbul Hınçak Kulübü Ba kanı Boyacıyan ın 7 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Karamaz ile Boyacıyan ın 7 ubat 1915 tarihli yüzle tirilmeleri Karamaz ın 7 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. 15

21 Boyacıyan ın 8 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Örgüt stajyer üyesi Artin Cihan Gülyan ın 9 ubat 1915 tarihli ifadesi Arzruni nin 10 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Agop Basmacıyan ın 10 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Kilisli Tomas Tomasyan ın 10 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Hınçak örgütü Yönetim Kurulu üyelerinden Nerses Zakaryan ın 10 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Bitlisli Simbat Vartan ın 11 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Agop Hazaryan ın 11 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Onnik Yergazaryan ın 11 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Kegam Vanikyan ın 11 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Doktor Benene nin 11 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Vahan Boyacıyan kod adlı Rupen Karabetyan ın 11 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi ran uyruklu Sako nun 13 ubat 1915 tarihli ifadesi Örgüt ba kanı Hamparsum Boyacıyan ın 13 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Hamparsum Boyacıyan ın 13 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Samoil Tomacyan ın 14 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Bahriye Nezareti 4 üncü Dairede Depo Müfetti i Agop o lu Zadık Hanzadyan ın 16 ubat 1915 tarihli ifadesi Melkon o lu Baroyer Arzumanyan ın 16 ubat 1915 tarihli ifadesi. 16

22 Hemayak ın 18 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Arakel Bogosyan o lu Karakin in 23 ubat 1915 tarihli ifadesi Karakin in 24 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Fenerbahçe Hastanesinde Sıhhiye Çavu u Hrant Begavyan ın 24 ubat 1915 tarihli ifadesi Aram Açıkba yan ın 27 ubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Karabet o lu Bedros un 1 Mart 1915 tarihli ifadesi Karabet o lu Bedros un e i Vartohi nin 1 Mart 1915 tarihli ifadesi Aram o lu Serkis in 1 Mart 1915 tarihli ifadesi Siyasi ube eski memurlarından Kemal in 1 Mart 1915 tarihli ifadesi Siyasi ube memurlarından Karabet o lu Ni an ın 1 Mart 1915 tarihli ifadesi Siyasi ube Genel Müdürlü ü memurlarından Yegayan o lu Ar avir Sahakyan ın 2 Mart 1915 tarihli ifadesi Örgüt ba kanı Hamparsum Boyacıyan ın 2 Mart 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Örgüt üyelerinden Tomacyan ın 2 Mart 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Arzruni nin 2 Mart 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Tomacyan ve Karakin in 2 Mart 1915 tarihli yüzle tirilmeleri Taksim de Ya hane Soka ı bekçisi Mehmet Çavu un 2 Mart 1915 tarihli ifadesi Gazeteci Hemayak Aramyan ın 2 Mart 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi Siyasi ube kinci Kısım, kinci Sınıf Komiser Ali Rıza nın 3 Mart 1915 tarihli ifadesi Ayasofya merkezinde çalı an 1483 sicil numaralı polis Osman o lu smail Hakkı nın 3 Mart 1915 tarihli ifadesi. 17