ARŞİV BELGELERİYLE ERMENİ FAALİYETLERİ CİLT I - VIII BELGE İÇERİK - DİZİN

Transkript

1 T.C. GENELKURMAY BAŞKANLĞ ANKARA ARŞİV BELGELERİYLE ERMENİ FAALİYETLERİ CİLT - V BELGE İÇERİK - DİZİN ARMENAN ACTVTES N THE ARCHVE DOCUMENTS VOLUMES - V DOCUMENT CONTENTS - NDEX Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları ANKARA GENELKURMAY BASMEVİ 2008

2 T.C. GENELKURMAY BAŞKANLĞ ANKARA ARŞİV BELGELERİYLE ERMENİ FAALİYETLERİ CİLT - V BELGE İÇERİK - DİZİN ARMENAN ACTVTES N THE ARCHVE DOCUMENTS VOLUMES - V DOCUMENT CONTENTS - NDEX Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yayınları ANKARA GENELKURMAY BASMEVİ 2008

3 YAYN KURULU / PUBLCATON COMMTTEE Yayına Hazırlayan / Editor Dr. Öğ. Alb. Ahmet TETİK İngilizce Çeviri ve Sayfa Düzeni / English Translation and Page Design Uzm. Yusuf Serdar DEMİRTAŞ Belge İçerik ve Çeviri / Document Research and Transcription Uzm. Sema DEMİRTAŞ Uzm. İbrahim ÇAĞLAR Uzm. Mahmut Yüksel CANBAZ Düzelti / Redaction Uzm. Yasemin TAŞC Belge Ayırım / Document Classification Uzm. Nuri BAYRAK Veri Hazırlama / Data Processing Nuray ÇALŞKAN GENELKURMAY BASMEVİ YAYN NUMARAS: 2008/33

4 SUNUŞ Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri belge yayın, bilimsel araştırmalar için kaynak eser olarak hazırlanmıştır. Birinci Dünya Harbinde, Osmanlı Devleti nin bir iç güvenlik probleminin belgelerini bu özet dizin ve sekiz ciltte bulmak mümkün olacaktır. Cephenin gerisinde meydana gelen iç tehdit olayları, asayişin bozulması, güvenlik zafiyetine sebep olan saldırılar ve alınan tedbirler bu dönemin öne çıkan faaliyetleridir. Vatandaşların ferdî hak ve hürriyetlerinin korunması, dış kaynaklı tahriklere karşı tedbirlerin alınması, zorunlu olarak alınan kararların uygulanması, uygulamada karşılaşılan sorunlar, bunların çözümlenmesi için gösterilen gayretler anılan dönemde Devlet idarecilerini meşgul eden başlıca konular olmuştur. Terörün acımasız ve insafsız saldırılarının hedefi olan vatandaşlar, yasal partilerin devlet aleyhine giriştikleri yasadışı eylemler, dış bağlantılar, gizli örgütlenmeler, propagandalar, vatandaşlara örgüt adına uygulanan baskılar belgelerle ortaya konulmaktadır. Diğer taraftan Devletin kerim ve koruyucu vasfıyla vatandaşlarına yönelik - savaşın bütün ağır şartlarına rağmen - ekonomik, mali ve sağlık alanındaki iyileştirme tedbirleri de belgelerde yer almaktadır. Bu kitap, sekiz ciltte yer alan belgelerin içerik özetleri ve her cildin dizinini içeren bir anahtar larak hazırlanmıştır. Böylece belgelerin bütünü hakkında bilgi edinmenin yanı sıra belgelerden dizin yardımıyla da yararlanmak kolaylaşacaktır. Arşiv Belgeleriyle Ermeni Faaliyetleri meseleyi farklı yönleriyle yansıtan bir belgesel olma niteliğiyle önemli bir boşluğu dolduracağı değerlendirilmektedir. Ziya GÜLER Hava Korgeneral ATASE ve Dent. Başkanı

5

6 PRESENTATON The documentary publication Armenian Activities in the Archive Documents is published as a source book for the academia. Finding of some of the reflections of a problem of inner security in the Ottoman State during the First World War is facilitated in this brief summary and index of the eight-volume series. Perturbing incidents taking place in the rear echelons are internal threats, deterioration of public order, assaults impeding security and the measures taken are the prominent activities o f the time. Defending of the personal rights and freedom of the citizens, taking of measures against foreign fomentations, implementing of the coercively taken measures, problems encountered in their applications, and the efforts spent for solutions were the major challenging issues for the administrators of the State. Citizens as the targets of atrocious and merciless terror, illegal activities of the legal parties against the state, foreign relations, forming of secret organizations, propagandas, and the intimidation of the public in the name of the organizations are all put forward in the documents. The measures the State took for the economic, financial welfare and for the development of well-being of the citizens - despite the prevailing grave conditions of war - in its capacity as munificent and protective entity are reflected in the documents. This book is prepared as a key to the contents of the documents presented in this eight-volume series. Moreover, acquisition of an overall information on the documents is hereby rendered easy with the brief contents of the documents and the index. ts is our conviction that the Armenian Activities in the Archive Documents , as a documentary, has filled an important gap by reflecting the truth from a different perspective. Ziya GÜLER Lieutenant General (Air) Chief of ATASE ve Dent. Directorate

7

8 İÇİNDEKİLER / CONTENTS Belge İçerik...1 CİLT CİLT CİLT CİLT - V...19 CİLT - V...23 CİLT - V...29 CİLT - V...34 CİLT - V...43 Document Contents 51 VOLUME VOLUME VOLUME VOLUME - V...65 VOLUME - V...68 VOLUME - V...71 VOLUME - V...75 VOLUME - V...80 Dizin / ndex...85

9

10 ARŞİV BELGELERİYLE ERMENİ FAALİYETLERİ (Cilt - V) BELGE İÇERİK - DİZİN

11

12 CİLT - S.No: Tarihi İçeriği Şam daki 73 üncü Alay 1 inci Tabur dan Binbaşı Ragıp Bey in evindeki hizmet eri Kilisli Ador Kuyumcuyan ın, Hınçakyan Komitesi Kilis Şubesi Başkanı Agop Basmacıyan a yazdığı 25 Mayıs 1914 tarihli mektup Hınçakyan Komitesi Kilis Şubesi tutanak ve karar defterlerinden tercümeler Erzurum Valiliği nin, Pasinler deki Ermeni köylerinin durumunu incelemek üzere gönderilen görevlinin raporu hakkında 3 üncü Ordu ya verdiği bilgi Erzurum Valiliği nin 3 üncü Ordu Komutanlığı na Pasinler deki Ermeni köylerinde oturanlar hakkında verdiği bilgiler Erzurum Valiliği nin, Pasinler deki Ermeni köylerinin durumunu incelemek üzere gönderdiği Sivil Memur Mehmet Nuri Bey in raporu Bitlis Valisi Mustafa Bey in gelen Ermeni aydınlarının, Türk ordusunun ilerlemesi veya geri çekilmesi halinde takınacakları tavırlar ve alacakları tertibat hakkındaki istihbarat raporu Diyarbakır Valiliğinin, Diyarbakırlı Mardirosyan Setrak a ait bazı önemli evrak ve mektuplar hakkında İstanbul Sıkıyönetim Mahkemesi Soruşturma Heyeti Başkanlığı na gönderdiği raporlar Dışişleri Bakanlığının, doğu sınırındaki ve Romanya daki Ermenilerin durumu hakkında Harbiye Nezareti ne gönderdiği raporlar inci Kolordu Komutanlığının Develi deki bazı Ermenilerin bomba imali ile bombaları kilise ile okul gibi yerlerde saklamalarına dair Harbiye Nezareti ne gönderdiği rapor Adana Valiliği ile 4 üncü Ordu Komutanlığının Dörtyol Ermenileri hakkında hazırladıkları raporlar Ermeniler tarafından katledilen ve mezalime uğrayan, bugün Van ili Özalp ilçesi Sarıköy ve Tepedam köyleri halkına ait isim listeleri. 3

13 Zeytûn olayı ve Zeytûn Ermenileri hakkında 4 üncü Ordu Komutanlığı ve İçişleri Bakanlığına verilen bilgiler (1915) İskenderun Mürettep Mevki 1 inci Alay Komutanlığının İskenderun daki Ermenilerin, Ermeni propagandasına yönelik çalışmalarına dair Başkomutanlığa gönderdiği yazı. Emniyet Genel Müdürlüğünün Tekirdağ ve Çorlu daki Ermenilerin yasa dışı faaliyetlerine dair Genel Karargâh İstihbarat 2 nci Şube Müdürlüğüne gönderdiği rapor. 10 uncu Kolordunun Ermeni Taşnaksütyun Cemiyetinin Sivas taki gizli faaliyetleri hakkında Başkomutanlığa gönderdiği rapor. Osmanlı Devletince hazırlanması düşünülen ve Ermenilerin yaptıkları mezalime ait Kırmızı Kitap hakkında Başkomutanlık ve Dışişleri Bakanlığı arasındaki yazışmalar. Erzurum, Muş, Bitlis, Van ve Kars gibi yerlerdeki Ermenilerin Türk ordusu hakkındaki gizli faaliyetlerine dair, Şükrü Bey in Van dan Başkomutanlığa gönderdiği ayrıntılı rapor. 22 Nisan 1915 te Hasankale den Başkomutanlığa gönderilen ve Ermeni iddialarının gerçek dışı olduğu ve Ermenilerin isyan halinde bulunduklarına dair yazı. İçişleri Bakanı Talât Paşa nın, gizli faaliyetler içinde olan Ermeni örgütleri ve kişileri hakkında yapılacak uygulamaya ait 24 Nisan 1915 te Başkomutanlığa gönderdiği yazı. Ermenilerin nakil ve sevklerini gerektiren siyasi sebeplere ilişkin Bakanlar Kurulu nca 31 Mayıs 1915 te kabul ve ilan edilen karar ile başka yerlere nakledilen Ermenilerin iskân ve iaşeleriyle diğer konular hakkında 10 Haziran 1915 tarihli yönetmelik. Savaş sebebi ve olağanüstü siyasi zorunluluklar nedeniyle başka yerlere nakledilen Ermenilere ait mal, mülk ve arazilere uygulanacaklar hakkında 10 Haziran 1915 tarihli yönetmelik. Sevk ve uzaklaştırılmaları kararlaştırılan Ermenilerin illere göre dağılımlarını gösteren cetveller. 4

14 Antep te bulunan Taşnak ve Hınçak örgütlerinin kapatılması ve örgüt üyelerinin evlerinde ele geçen silâhlar ile evraka ilişkin Antep Mutasarrıflığının yazısı. Bogos Nubar Paşa nın başkanlığında Mısır da kurulan Ermeni Yardımsever Cemiyeti nin faaliyetleri hakkında 4 üncü Ordu Komutanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü ve Başkomutanlık arasında yapılan yazışmalar. Canik Mutasarrıflığının Hınçak ve Taşnak komitelerinin ileri gelenlerinden Samsun da tutuklu bulunanlara ait Harbiye Nezareti ne gönderdiği liste. İçişleri Bakanı Talât Paşa nın, Hınçak ve Taşnak örgütlerinin Türk Devletine ve milletine karşı giriştiği yasa dışı faaliyetleri hakkında Sıkıyönetim Mahkemesi Başkanlığına gönderdiği 24 Mayıs 1915 tarihli yazı. Canik Mutasarrıflığının Emniyet Genel Müdürlüğüne gönderdiği Hınçak ve Taşnak komitesi üyesi olup, Bafra, Çarşamba ve Ünye de tutuklu bulunan Ermenilere ait isim listesi. 3 üncü Ordu Komutanı Mahmut Kâmil Paşa nın, Doğu illerindeki Ermenilerin Halep ve Musul a sevk edilmelerine ait gerekçeleri hakkında, Harbiye Nezareti ne gönderdiği yazısı. Polis Genel Müdürlüğünün, Genel Karargâh İstihbarat Şube Müdürlüğüne gönderdiği Ermenilerin gizli faaliyetlerine yardımcı olan D. Pit isimli bir şahıs hakkındaki raporu. Dışişleri Bakanlığı nın Romanya nın Sünne şehrindeki Ermenilerin faaliyetleri hakkında Başkomutanlığa gönderdiği raporlar. İsviçre deki Ermenilerin Osmanlı Hükûmeti aleyhinde yapmakta oldukları propaganda hakkında Cenevre Başkonsolosluğundan Başkomutanlığa gelen 4 Temmuz 1915 tarihli yazı. Amasya Tümen Komutanlığının, Amasya daki Kuyumcular Çarsısı ndaki yangın ve bu olayla ilgili yakalanan Ermeniler hakkında 10 uncu Kolordu Komutanlığına ve Harbiye Nezareti ne gönderdiği 22 Temmuz 1915 tarihli yazı. 5

15 Atlı bir Ermeni çetesinin Tokat ile Zile sınırı üzerindeki köyleri yaktığı ve halkı katlettiğine dair Amasya Depo Taburu Komutanlığının Amasya Tümen Komutanlığına gönderdiği yazı Boğazlıyan, Sorgun ve Akdağmadeni bölgesindeki Ermenilerin Türklere yaptıkları mezalim hakkında 5 inci Kolordu Komutanlığının Başkomutanlığa gönderdiği yazı. Zile yakınlarındaki atlı bir Ermeni çetesinin yakalanması için, bir müfrezenin sevk edilmesine dair 10 uncu Kolordu Komutanlığından gelen 23 Temmuz 1915 tarihli yazı. Bogos Nubar Paşa nın başkanlığında Mısır da kurulan Ermeni Yardımsever Cemiyeti nin çalışmaları, bu cemiyetin Rusçuk ve Şumnu Şubelerine ait isim listeleri ile mâli durumlarının gösteren cetveller. Maraş ın Fındıcak ve Dönüklü köylerindeki Ermenilerin, jandarma ile çatıştıkları ve bu köyleri ateşe verdiklerine dair Adana Valiliğinin İçişleri Bakanlığına gönderdiği yazı. Maraş ın Fındıcak köyündeki Ermeni eşkıyasının takibi ve yakalanması ile ilgili olarak 4 üncü Ordu Komutanı Cemal Paşa nın, Başkomutanlığa gönderdiği yazı. Menzil Müfettişi Veli Paşa nın, Ermeni askerlerinin ihanetleri ve durumları ile ilgili olarak Başkomutanlığa gönderdiği yazı. Ermenilerin sevkleri esnasında kanuna aykırı işlemler ve suiistimalleri soruşturmak üzere gönderilecek heyetlerin kimlerden oluştuğu ve hangi şehirlerde görev yapacaklarına dair Başbakanlık Müsteşarı Emin Bey in, Harbiye Nezareti ne gönderdiği yazı. Diyarbakır çevresindeki Hınçak ve Taşnak Cemiyeti üyelerinin 4-12 Mayıs 1915 tarihlerinde alınan ifadeleri yılında yapılan nüfus sayımına ait istatistik cetvelleri. 6

16 CİLT - S.No Tarihi İçeriği üncü Ordu Komutanı Vehip Paşa nın, Erzurum ve çevresindeki Ermeni askerlerinin mezalimine dair, Başkomutanlığa arz ettiği 21 Mart 1916 tarihli bilgi Amerika da oturan Ermeniler tarafından, Osmanlı vatandaşı Ermenilere gönderilen paraların ne yolla geldiği ve kimlere dağıtıldığına dair İçişleri Bakanlığı nın yazıları Tosya nın Çaykapı Köyü nde bir Ermeni çetesinin dört kadını kaçırdıklarına dair 1 inci Ordu Komutanlığının 11 Nisan 1916 da Başkomutanlığa yazdığı yazı Bursa Valiliği nin, Amerika da kurulmuş cemiyetler veya Ermeniler tarafından toplanarak Osmanlı Devletinde bulunan Ermenilere dağıtılmak üzere gönderilen para hakkındaki 12 Nisan 1916 tarihli yazısı Bükreş te Rus casusu olan Ermenilere dair, Osmanlı Ordusu Başkomutanlığının 5 Nisan 1916 tarihli yazısı Bükreş Askeri Ataşesinin, Bükreş te Ruslar lehine casusluk yapan Ermenilere dair 24 Haziran 1916 tarihli yazısı Dışişleri Bakanlığının Bükreş te casusluk yapan Ermeniler hakkında, Başkomutanlık ile yaptığı yazışmalar Osmanlı Donanmasında Yüzbaşı rütbesiyle görev yapan Zadık Hanzadyan ın, casusluk yapması ve yargılanmasına dair yazışmalar Sorgun ve Akdağmadeni bölgesinde mezalim yapan Ermeni asker firarilerine dair, 1 inci Ordu Komutanlığının Başkomutanlığa verdiği 11 Eylül 1916 tarihli bilgi Türk topraklarındaki Amerikalıların, Ermeni meselesindeki tutum ve davranışlara dair Türkler Hakkında Dalkavukluk başlıklı Ekim 1916 tarihli bir yazı Bafra bölgesinde Rum ve Ermenilerden meydana gelen bir çetenin takibi ve ele geçirilen silahlar hakkında 3 üncü Ordu Komutanlığı nın 12 Mart 1917 tarihli yazısı. 7

17 İçişleri Bakanı Talât Paşa nın, Muş ta bazı sivilleri ve askerleri öldüren Ermeni bir şahıs hakkında, Halep Valiliği nden istediği 14 Haziran 1917 tarihli bilgi isteği. 1 inci Ordu Komutanlığı nın Boğazlıyan ve çevresinde faaliyet gösteren, Ermeni ve Rumların oluşturduğu çeteler hakkındaki, 10 Temmuz 1917 tarihli yazısı. İzmit çevresinde halka mezalim yapan Ermeni çeteleri ve bu çetelere yataklık eden, İzmit Amele Taburundaki Ermenilerin başka bir yere nakledilmesine dair İçişleri Bakanlığı nın 28 Mayıs 1917 tarihli yazısı. Osmanlı vatandaşı Ermeni askerlerden tercüman olarak 24 Temmuz 1917 tarihinde görevlendirilenlerin isim listeleri. Kafkas Orduları Grubu Komutanı Ahmet İzzet Paşa nın, Erzincan daki Ermeni komitelerinin mezalimine dair 9 Mayıs 1917 tarihli yazısı. 2 Eylül 1917 de 36 ncı Kafkas Tümenine iltica eden 156 ncı Alay 12 nci Bölük Komutanı Teğmen Nikola nın, Ruslar ve özellikle Ermenilerin yaptıkları mezalime dair ifadesi. Ruslar ve Ermeniler tarafından Müslümanlara ve esirlere yapılan muameleler hakkında, çeşitli tarihlerde 3 üncü Ordu ya sığınan askerlerle, Rus mülteci ve esirlerinin ifadeleri. İsmail Hakkı Bey in, Erzincan ve çevresinde bulunan Ermeni kuvvetlerinin durumuna dair 36 ncı Kafkas Tümeni Komutanlığına verdiği ve 3 Ocak Şubat 1918 tarihlerini kapsayan raporu. Başkomutan Vekili Enver Paşa nın, Brest-Litowsk ta bulunan İzzet Paşa ya, Ermeniler hakkında gündeme getirilmesini istediği hususlara dair telgraf sureti. 3 üncü Ordu Komutanlığının, Erzincan daki Ermeni mezalimine dair, Başkomutanlığa ve 2 nci Ordu Komutanlığı na gönderdiği 21 Ocak 1918 tarihli yazısı. 1 inci Kafkas Kolordusu Komutan Vekili Rüştü nün, Erzincan ve çevresindeki Ermeni mezalimine dair, 3 üncü Ordu Komutanlığına gönderdiği rapor. 2 nci Kafkas Ordusu Komutanı Şevket Bey in, Trabzon ve Giresun çevresinin durumu hakkında 3 üncü Ordu Komutanlığına yazdığı 25 Ocak 1918 tarihli raporu. 8

18 ncı Kafkas Tümeni Komutan Vekili Yarbay Recep in, Erzincan ve çevresindeki Ermeni çetelerinin durumu hakkında, 1 inci Kafkas Kolordusu Komutanlığına gönderdiği 31 Ocak 1918 tarihli raporu. 3 üncü Ordu Komutanı Vehip Mehmet Paşa nın, Ermeni mezalimi hakkında Rus Kafkas Orduları Başkomutanı General Perjavalski ve Rus Kafkas Ordusu Komutanı Odeshelitze ile çeşitli tarihlerde yaptığı yazışmalar. 1 inci Kafkas Kolordusu Komutanı Albay Kâzım Karabekir in, Erzurum un bazı köylerinde Ermeni çetelerinin yaptıkları mezalime dair 3 üncü Ordu Komutanlığı na gönderdiği 2 Şubat 1918 tarihli yazısı. 13 üncü Kafkas Alayı Komutanlığının, Ermenilerin Bayburt taki mezalimine dair 21 Şubat 1918 tarihli yazısı. 2 nci Kafkas Kolordusu Komutanlığının, Trabzon ve çevresindeki Rum ve Ermeni çetelerinin yaptıkları mezalime dair 2 Şubat 1918 tarihli yazısı. Osmanlı Ordusu Başkomutanlığının, Ermeniler tarafından yapılan mezalim hakkında, dış ülkelere yayınladığı 3 Şubat 1918 ve 17 Mart 1918 tarihli bildiriler. 2 nci Ordu Komutanlığının Erzincan çevresindeki Rus ve Ermeni kuvvetlerinin durumu hakkında 3 Şubat 1918 tarihli yazısı. 1 inci Kafkas Kolordusu Komutanı Kâzım Karabekir in, Erzincan daki Ermeni kuvvetlerine dair 3 üncü Ordu Komutanlığına gönderdiği 4 Şubat 1918 tarihli yazısı. 2 nci Ordu Komutanlığının Erzincan ve çevresinde Ermeni mezalimine dair, 3 üncü Ordu Komutanlığına gönderdiği, 4 Şubat 1918 tarihli rapor. 4 üncü Bölge Müfettişliği ve 1 inci Kafkas Kolordusu Komutanlığının, Erzincan, Kelkit, Gümüşhane ve Trabzon çevresindeki Ermeni mezalimine dair 6 Şubat 1918 tarihli yazıları. 3 üncü Ordu Komutanlığının, Erzincan ve Akçaabat taki Ermenilerin durumuna dair, Başkomutanlık ve 4 üncü Ordu Komutanlığı na gönderdiği 6 Şubat 1918 tarihli rapor. 9

19 üncü Ordu Komutanlığının, Erzincan ve çevresindeki Ermeni mezalimine dair 7 Şubat 1918 tarihli yazısı. 3 üncü Ordu Komutanlığının, Erzincan ve Bayburt taki Ermeni mezalimine dair Başkomutanlığa gönderdiği 8 Şubat 1918 tarihli yazı. 4 üncü Kolordu Komutanlığının Erzincan çevresindeki Ermeni mezalimine dair 3 üncü Ordu Komutanlığı na gönderdiği 9 Şubat 1918 tarihli yazı. 3 üncü Ordu Komutanlığının, Erzincan, Gümüşhane, Bayburt ve Erzurum daki Ermeni mezalimine dair 12 Şubat 1918 tarihli yazısı. Kafkas Cephesi Orduları Komutanı Vehip Paşa nın Ermeni mezalimi hakkında 12 Şubat 1918 tarihli yazısı ile 3 üncü Ordu Kurmay Başkanlığının Erzincan, Vakfıkebir ve Bayburt taki Ermeni mezalimine dair 15 Şubat 1918 tarihinde 4 üncü Ordu Kurmay Başkanlığına gönderdiği yazı. 3 üncü Ordu Komutanlığının Gümüşhane ve civarındaki Ermeni mezalimine dair 12 Şubat 1918 tarihinde Başkomutanlığa gönderdiği yazı. 10 uncu Kafkas Alayı na iltica eden iki kişinin ifadesini içeren 13 Şubat 1918 tarihli yazı. 1 inci Kafkas Kolordusu Komutanı Albay Kâzım Karabekir in Erzincan ve çevresindeki Ermeniler hakkında 13 Şubat 1918 tarihinde 3 üncü Ordu Komutanlığı na gönderdiği yazı. Ermenilerin Erzincan da yaptıkları mezalime dair Başkomutanlığa 16 Şubat 1918 tarihinde gönderilen yazı. 1 inci Kafkas Kolordusu Komutanı Albay Kâzım Karabekir in 3 üncü Ordu Komutanlığı na Erzincan ve çevresindeki Ermeniler hakkında 24 Şubat 1918 tarihinde gönderdiği yazı. 2 nci Kafkas Kolordu Komutanının, Ermenilerin Madenhanları civarında yaptıkları mezalime dair, 3 üncü Ordu ve Başkomutanlığına Şubat 1918 tarihlerinde gönderdiği yazılar. 3 üncü Ordu Komutanlığının Ermeni çete reisi Arşak ın Bayburt ve Kelkit teki faaliyetlerine dair 28 Şubat 1918 tarihli yazısı. 10

20 nci Kafkas Kolordusu Komutanı Şevki Paşa nın, Mürettep Süvari Alayı ndan Erzurum ve çevresindeki Ermenilere dair 1-2 Mart 1918 tarihlerinde aldığı haberleri içeren yazısı. 1 inci Kafkas Kolordusu Komutanı Albay Kâzım Karabekir in, 1 inci Kolordu karargâhının Alaca ya gelişinde Ermeni mezalimine dair Başkomutanlığa 10 Mart 1918 te gönderdiği yazı. 3 üncü Ordu Komutanlığının Erzurum ve Erzincan çevresindeki Ermeni mezalimine dair 21 Mart 1918 tarihli gönderdiği yazı. Trabzon ve Erzincan daki Ermeni mezalimine dair Genel Karargah 2 nci Şube Müdürü Seyfi Bey e 1-2 Mayıs 1918 tarihlerinde gönderilen yazılar. Genel Karargah 2 nci Şubeden Yüzbaşı Ahmet Refik in Erzincan ve Erzurum daki Ermeni mezalimine dair Genel Karargah 2 nci Şube Müdürü Seyfi Bey e 4-8 Mayıs 1918 tarihlerinde gönderdiği raporlar. İslahiye ve çevresinde görülen Ermeni çetesi ile ilgili olarak 2 nci Ordu Komutanlığı na Mayıs 1918 tarihlerinde gönderilen yazılar. Erivan bölgesindeki Ermenilerin Müslümanlara yaptıkları mezalim hakkında Bakû Müslüman Yardımsever Cemiyeti nin Kağızman Temsilcisi tarafından gönderilmiş olan 7 Mayıs 1918 tarihli mektup. 9 uncu Kafkas Tümen Komutanının Erivan da Şurbulak ve Tokmakkent arasında 20 hane Müslüman halkın Ermeniler tarafından katledildiğine, Erivan daki Müslümanların Osmanlı topraklarına göç için müracaat ettiklerine dair 1 inci Kafkas Kolordu Komutanlığına 20 Haziran 1918 tarihli yazısı. 1 inci Kafkas Kolordusu Komutanı Albay Kâzım Karabekir in Ermeni Kolordusu Komutanı General Nazarbekof a Ermenistan Cumhuriyeti topraklarında bulunan Müslümanlara Ermeni çeteleri tarafından yapılan mezalime son verilmesi isteğine ilişkin telgrafı. Erzurum, Erzincan, Nahçıvan ve Kafkasya da Ermeni mezalimi ile bu mezalime dair 1 Temmuz 1918 de Osmanlı Heyetine ve 27 Haziran 1918 de Gümrü Bağımsız Ermeni Heyet Başkanlıklarına gönderilen yazılar. 11

21 nci Ordu Komutanının İslahiye-Osmaniye arasında faaliyet gösteren Ermeni çeteleri için gerekli önlemlerin alınması istemi Halep Valisi nin 2 nci Ordu Komutanlığından İslahiye civarındaki Ermeni çeteleri için tedbir alınması isteğine dair yazısı nci Kolordu Komutanının 2 nci Ordu Komutanına Ermeni çete faaliyetlerine dair 2 Ağustos 1918 de göndermiş olduğu bilgi uncu Ordu Komutanının Doğu Orduları Grubu Komutanlığına, Rumiye ve Tebriz civarındaki faaliyetlere ilişkin göndermiş olduğu yazı Ermeni çete reisi Antranik hakkında 9 uncu Ordu Komutanı tarafından Doğu Orduları Grubu Komutanına 29 Ağustos 1918 de gönderilen yazı Halep Demiryolu Şirketi Müdürünün Ermeni çeteleriyle ilişkisine dair Harbiye Nezaretine verilen bilgi Erzurum katliamı suçlusu, tutuklu 28 Ermeni nin Erivan a sevk ve iadelerine dair 9 uncu Ordu Komutanlığı ile Başkomutanlık arasında yapılan yazışma Erivan ın güneydoğusundaki Türk köylerinde Ermeni birliklerinin mezalimi hakkında 9 uncu Ordu Komutanının Harbiye Nezareti ne gönderdiği 27 Aralık 1918 tarihli yazı. 12

22 CİLT - S.No Tarihi İçeriği Bakkal Muratyan oğlu Agop Hazaryan ın 10 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. Komisyoncu Minas oğlu Vahan Boyacıyan ın 11 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. Vahan Boyacıyan ın 12 Ağustos 1914 tarihinde yeniden alınan ifadesi. Vartan oğlu Simbat Kılıçyan ın 13 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. Minas Kapril Keşişoğlu nun 13 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. Mateos Karamazyan Serkisyan ın 13 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. Doktor Bedros Torosyan ın 15 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. Doktor Bene Torosyan ın 15 Ağustos 1914 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Agop oğlu Hamparsum Boyacıyan ın 16 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. Parseh oğlu Nerses Zakaryan ın 16 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. Ohannes Tanelyan oğlu İstepan ın 17 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. Doktor Kirkor Celalyan ın 18 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. Avukat Haçer oğlu Vahan Zeytinciyan ın 18 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. Gohak gazetesi sorumlu müdürü Hrabet oğlu Hemayak ın 18 Ağustos 1914 tarihli ifadesi Agop Avadisyan ın, 18 Ağustos 1914 tarihli ifadesi Komisyoncu Yermiya nın Ağustos 1914 tarihli 1914 ifadesi Kurukahveci, Kirkor oğlu Karnik in 19 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. 13

23 Tüccar Avadis oğlu Samoil Tomacyan ın 19 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. İstepan oğlu Abraham ın 19 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. Armanak Karabetyan ın Ağustos 1914 tarihli ifadesi. Bakkal Agop oğlu Artin in 20 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. Ayakkabıcı Agop oğlu Nişan ın 20 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. Ardaş ın 20 Ağustos 1914 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Abraham ın 20 Ağustos 1914 tarihinde tekrar alınan ifadesi. İstanbul Emniyet Genel Müdürlüğünün Ardaş kod adlı Armenak, Abraham ve Yermiya hakkında hazırladığı 21 Ağustos 1914 tarihli fezleke. Sahak Bedrosyan oğlu Bedros un 22 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. Sako kod adlı Bedrosyan ın 22 Ağustos 1914 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Melko oğlu Karakin in 25 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. İshak oğlu Leon Balasyan ın 25 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. İstefan oğlu Abraham ın 26 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. İzmir milletvekili Seyyid Bey in yanında bahçıvanlık yapan Hamparsum Maşuyan ın 26 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. Asador oğlu Bedros Kalfayan ın 26 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. Yermiya oğlu Kipriyanos un 29 Ağustos 1914 tarihli ifadesi. Hamparsum oğlu Armenak ın 10 Eylül 1914 tarihli ifadesi. Ohannes oğlu Hrabet in 15 Eylül 1914 tarihli ifadesi. Karabet Patukyan ın 20 Eylül 1914 tarihli ifadesi. Karabet Patukyan ın 20 Eylül 1914 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Gazeteci Hemayak ın 29 Eylül 1914 tarihli ifadesi. 14

24 Karabet Patukyan ın 30 Eylül 1914 tarihli ifadesi. Yedek subay Karabet oğlu Kegam Vanikyan ın 3 Ekim 1914 tarihli ifadesi. Karabet Patukyan oğlu Kirkor un 3 Ekim 1914 tarihli ifadesi. Eski Gohak gazetesi idare memuru Aram Açıkbaşyan ın 4 Ekim 1914 tarihli ifadesi. Bahçecik te öğretmen Ohannes oğlu Yervant Panover in 3 Aralık 1914 tarihli ifadesi. Kirkor oğlu Karnik in 5 Aralık 1914 tarihli ifadesi. Yervant ın 5 Aralık 1914 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Yervant ın 5 Aralık 1914 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Karamaz ın 5 Aralık 1914 tarihinde alınan ifadesi. Ohannes oğlu Mıgırdiç Yeretsyan Aziz in 16 Aralık 1914 tarihli ifadesi. Karamaz ın 16 Aralık 1914 tarihli tekrar alınan ifadesi. Mıgırdiç Yeretsyan ın 16 Aralık 1914 tarihli tekrar alınan ifadesi. Yedek subay okulu öğrencisi İstepan oğlu Ohannes (Ohan) Onnik Yergazaryan ın 6 Ocak 1915 tarihli ifadesi. Mıgırdiç Yeretsyan ın 6 Şubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Bafra Kulüp Başkanı Mikail Bogosyan oğlu Bogos un 6 Şubat 1915 tarihli ifadesi. Kilis Hınçak Şubesi Başkanı, Singer Kumpanyası tahsildarı Agop Basmacıyan ın 6 Şubat 1915 tarihli ifadesi. Kilis Ermeni Hınçak örgütü kâtibi Vahan Tomasyan oğlu Tomas ın 7 Şubat 1915 tarihli ifadesi. İstanbul Hınçak Kulübü Başkanı Boyacıyan ın 7 Şubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Karamaz ile Boyacıyan ın 7 Şubat 1915 tarihli yüzleştirilmeleri. Karamaz ın 7 Şubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. 15

25 Boyacıyan ın 8 Şubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Örgüt stajyer üyesi Artin Cihan Gülyan ın 9 Şubat 1915 tarihli ifadesi. Arzruni nin 10 Şubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Agop Basmacıyan ın 10 Şubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Kilisli Tomas Tomasyan ın 10 Şubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Hınçak örgütü Yönetim Kurulu üyelerinden Nerses Zakaryan ın 10 Şubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Bitlisli Simbat Vartan ın 11 Şubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Agop Hazaryan ın 11 alınan ifadesi. Şubat 1915 tarihinde tekrar Onnik Yergazaryan ın 11 Şubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Kegam Vanikyan ın 11 Şubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Doktor Benene nin 11 Şubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Vahan Boyacıyan kod adlı Rupen Karabetyan ın 11 Şubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. İran uyruklu Sako nun 13 Şubat 1915 tarihli ifadesi. Örgüt başkanı Hamparsum Boyacıyan ın 13 Şubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Hamparsum Boyacıyan ın 13 Şubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Samoil Tomacyan ın 14 Şubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Bahriye Nezareti 4 ncü Dairede Depo Müfettişi Agop oğlu Zadık Hanzadyan ın 16 Şubat 1915 tarihli ifadesi. Melkon oğlu Baroyer Arzumanyan ın 16 Şubat 1915 tarihli ifadesi. 16

26 Hemayak ın 18 Şubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Arakel Bogosyan oğlu Karakin in 23 Şubat 1915 tarihli ifadesi. Karakin in 24 Şubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Fenerbahçe Hastanesinde Sıhhiye Çavuşu Hrant Begavyan ın 24 Şubat 1915 tarihli ifadesi. Aram Açıkbaşyan ın 27 Şubat 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Karabet oğlu Bedros un 1 Mart 1915 tarihli ifadesi. Karabet oğlu Bedros un eşi Vartohi nin 1 Mart 1915 tarihli ifadesi. Aram oğlu Serkis in 1 Mart 1915 tarihli ifadesi. Siyasi şube eski memurlarından Kemal in 1 Mart 1915 tarihli ifadesi. Siyasi Şube memurlarından Karabet oğlu Nişan ın 1 Mart 1915 tarihli ifadesi. Siyasi Şube Genel Müdürlüğü memurlarından Yegayan oğlu Arşavir Sahakyan ın 2 Mart 1915 tarihli ifadesi. Örgüt başkanı Hamparsum Boyacıyan ın 2 Mart 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Örgüt üyelerinden Tomacyan ın 2 Mart 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Arzruni nin 2 Mart 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesi. Tomacyan ve Karakin in 2 Mart 1915 tarihli yüzleştirilmeleri. Taksim de Yağhane Sokağı bekçisi Mehmet Çavuş un 2 Mart 1915 tarihli ifadesi. Gazeteci Hemayak Aramyan ın 2 Mart 1915 tarihinde tekrar alınan ifadesidir Siyasi Şube İkinci Kısım, İkinci sınıf komiser Ali Rıza nın 3 Mart 1915 tarihli ifadesi. Ayasofya merkezinde çalışan 1483 sicil numaralı polis Osman oğlu İsmail Hakkı nın 3 Mart 1915 tarihli ifadesi. 17