Adil Kutuy (Saratov, Polonya, 1945)

Transkript

1 Adil Kutuy (Saratov, Polonya, 1945) Nesir, şiir, drama yazarı ve eleştirmen Adil Kutuy (Adilşa Nurmuhammedoğlu Kutuyev), 1903 yılında eski Saratov vilayeti, Kuznetsk ilçesi, Tatar Kınadısı köyünde doğdu. Eğitimine köyündeki mektepte başladı, sonra Şamara şehrindeki mektebe devam etti. Orada ilk şiirlerini Rusça yazmaya başladı yılında Kazan'a giderek yüksek okula başladı. Fakat buradaki eğitimini yarıda bırakarak Tatar-Başkurt Askeri Mektebi'nde edebiyat hocalığı yaptı. Şiir yazmaya burada da devam etti yılında ilk şiir kitabı yayınlandı yılında yeniden yüksek okula başladı ve 1929 yılında Kazan Şarkiyat Enstitüsü'nden mezun oldu. Özellikle 1920'li yıllardan itibaren şiir, nesir, drama ve eleştiri dallarında yazılar yazdı. 1930'lu yılardan itibaren ise şiiri bırakarak nesre yöneldi. Bu dönem onun Tataristan'da şöhret kazanmasına vesile oldu. Gönderilmemiş Mektuplar (Kazan 1935) isimli hikayesi halk tarafından beğenildi. Ancak II Dünya Savaşı'nın çıkmasıyla cepheye gitmek zorunda kaldı ve 1945 Polonya'da vefat etti. Heyat Mansurova bügin uynayaçak obrazı. turunda uylanıp utırganda, tiatr diriktorı kilip kirdi. Ul ilgiç yanında galoşların, bürigin, paltosın saldı hem kulların uva-uva zalga uzdı. Mansurovanı kürüge: -Kittikmi, söyiklim? Min sizni alırga dip kildim. Uramda maşina kötip tora,-didi. -Rehmet iltifatıgızga! -dip, Mansurova diriktorga urın tekdim itti. - Lekin yukka meşekatlengensiz, ipteş Veliyev. Hezir çıgarga tora idim hem yalgızım gına da bara alır idim. -Bara almaş idigiz, Heyat hanım! -Diriktor, utırgan urınınnan torıp, iden buyınça yörirge kirişti. -Eyi, bara almaş idigiz! -Hik, ipteş Veliyev? -Çönki siz tiatr binası aldındagı mehşerni kürmedigiz eli. Halik... halik... anda-bihisap! Bügingi spiktaklge bilitlar kiçe ük satılıp bitti. E halik kassaga haman ağıla. "Ni bulsa, şul bulır", dip, üzim de, administratorım da kaçtık. -Nişlepalay? -Yödeteler, bilit sorap yödeteler. Kabinitka kirsen, eli birsi, eli ikincisi: "Duslık hakına, zinhar, bir gine urın", -dip tilifonda şaltıratalar. Kassaga çıksan, yene şul uk hel. Sehne artına kirsen "Abıyım kilgen. Simlim köte", -dip, artistlar kontramarka sorap yalvaralar. Işanmassın: tiatrda min unbiş il hizmet item, emrna mondıy helni üz gomirimde birinci tapkır kürem. Eyi, sizni bügin zur unış köte. Yalganlıy dimegiz, üz kolagım bilen işitkenni söyliym min. Kişilernin tilinde bügin barı tik iki gine süz: primyirayanın avtorı - kompozitör Moratov hem şul opirada baş rolni başkaruçı artistka Mansurova. Diriktor, yörüvinnen tuktap, divanga utırdı. "Süzlerim niçik teisir itti iken?" digen sıman, Heyatka karadı hem tın kalıp cavap kötti. Lekin İLHAM Hayat Mansurova bugün oynayacağı rolü düşünürken, tiyatro müdürü girdi. O askı yanında ayakkabılarını, şapkasını, paltosunu çıkardı ve ellerini ovalayarak salona geçti. Mansurova'yi görünce: -Gidelim mi sevgilim? Ben sizi almak için geldim. Dışarıda araba bekliyor, dedi. -Teşekkürler iltifatınıza! deyip, Mansurova müdüre yer gösterdi. Lakin boşuna zahmet ediyorsunuz, arkadaş Veliyev. Şimdi çıkacaktım ve yalnız gidebilirdim. -Gidemezdiniz, Hayat hanimi Müdür, oturduğu yerden kalkıp, volta atmaya başladı. Evet, gidemezdiniz 1. -Çünkü siz tiyatro binası önündeki mahşeri görmediniz. Halk... halk... orada sayısız! Bugünkü piyes için biletler dünden satılıp bitti. Halk hâlâ gişe önünde ' bekliyor. "Ne olursa olsun, diye, ben de, idareci de kaçtık. -Neden öyle? -Bıktırdılar, bilet isteyip bıktırdılar. Odama girince, ya birisi ya ötekisi: "Dostluk yüzü suyu hürmetine, zinhar, bir yer, diye telefon ediyorlar. Gişeye çıkınca da aynı durum. Sahne arkasına gitsen: "Ağabeyim geldi. Kardeşim bekliyor, deyip, artistler davetiye istiyorlar. İnanmazsın: tiyatroda ben on beş yıldır çalışıyorum, ama böyle bir durumu ömrümde ilk kez görüyorum. Evet, sizi bugün büyük başarı bekliyor. Yalan söylüyor demeyin, kendi kulaklarımla duyduklarımı söylüyorum. İnsanların dilinde yalnız iki kelime: galanın yazan - besteci Muratov ve aynı operada baş rolde Mansurova. Müdür dolaşmayı bırakıp divana oturdu. "Sözlerim nasıl tesir etti, acaba? dercesine, Hayat'a baktı ve suskun şekilde cevap bekledi. Lakin Mansurova bir şey demedi. O düşüncelere dalmıştı Veliyev,

2 . Mansurova bir süz de indeşmedi. Ul uyga çumgan idi. Veliyev kürip tora: ene ul, tereze aldına basıp, zefıger küzlerin nindidir yırak bir noktaga tikegen de uyga talgan. Ni uylıy ul: sehnege bügin niçik çıguvınmı? Opirada cırlanaçak cırlarnıfi monınmı? Elle büten nerse borçıymı anı? Şul soravlarga cavap alırlık süz kötti diriktor. Lekin Heyat Mansurova, koyıp kuygan heykel sıman, hereketsiz idi. Veliyev segatke karadı hem yaftadan söylerge kirişti: -Emma kızık ta son sengat işçilerinin tormışı! Heyir, sengat işçilerinin gine tügil, gomumen ataklı kişilernin tormışları kızık. Eytik, mine sizge şavlapgörlep dan kile. Kişiler uzara oçraşkanda: "Mansurovanı bügin tmlıysıfunı? Bilit alıp kuydınmı?" -dip bir-birsine soravlar bireler. Sizni tınlavnı kişiler behitke sanıylar. Sizni kürir öçin rayonnardan kileler. Mini şundıy dan kilgende, sizge aldıngı işikten, paradnıy işikten yörirge kirek idi, e min sizni bügin, haliktan kaçırıp, ikinci işikke alıp baraçakmın, yalgız da bara alır idim, dişiz. Bara almaş idigiz!.. Çönki sizni de kamap alırlar idi. Heyatmıî deşmiy toruvına borçılgan Veliyev, divannan torıp, tereze yanına kildi hem akrın gına eytti: -Min siznin keyifigizni bozdım, küresin... Siz deşmişiz... -Hiç yuk, süzigizni bülesim kilmedi. Yuk, yuk, yalganlıym min. Zinhar, gafu itigiz. Siz söylegende, min üzimni sehnede uynaganday his ittim. Şundıy rehet idi. Kittik. Siz çığa toriğiz, min hezir, -dip, Heyat kürşi bülmege kirdi. Monda ul kulına "Elifba" totıp utırgan kızına, yıraktan karaganda kurçaktay küringen sigiz yeşlik Leyleğe indeşti: -Min kittim, akıllım. Ebiyinnifi süzin yahşi tınla. Derişlerin temam bulgaç ta, sini ul aşatır, içirtir hem yoklarga yatkırır. Yarıymı, kızım? - Yarıy, eniyim, -dip, Leyle urındıkka bastı, kulların enkesine taba suzdı. Heyat Leyleni kükregine kıstı hem kabat-kabat üpti. Balanın yomşak neni kullan anın muyınına sarıldılar. Ana koçagınnan ayırılırga tilemegen Leyle: -Eniyim, mini de üzifi bilen alıp bar! -didi. -Alıp bara almıym, kızım. Sina ozaklamıy yoklarga yatarga kirek. Tizden mine eriyin kaytır. Siz öçevlep zaldagı divanga utırırsız: Bir yakta - etiyin, ikinci yakta - ebikey, e urtalannda - sin, şunda min sizge in yahşi cırlarımnı cırlarının. Siznin, öçin gine cırlarının. -Etiyim kayçan kaytır sofi? İrtege kaytırmı? Min anı bik sağındım... - İrtege ük tügil, lekin tiz kaytır, kızım. Ye, sav bul. Ebikey! -Heyat nyanyaga taba borıldı. -Leyleni tugız segatten de kaldırmıyça yatkırırsın indi. pencere kenarında, mavi gözlerini uzaktaki bir noktaya dikip ve düşünceye dalmış vaziyetini görüyordu. Ne düşünüyor: sahneye nasıl çıkacağını mı? Operada söylenecek şarkıların hüznünü mü? Yoksa başka bir şey mi onu rahatsız ediyor? Bu sorulara cevap bekliyordu müdür. Lakin Hayat Mansurova taştan heykel gibi hareketsiz duruyordu. Veliyev saate baktı ve yeniden konuşmaya başladı: -Amma da ilginç sanatçıların hayatı! Yalnız sanatçıların değil, genel olarak meşhur insanların hayatları ilginç. Diyelim, birden şöhret oluyorsunuz. İnsanlar konuşurken: "Mansurova'yi bugün dinliyor musun? Bileti aldın mı? deyip bir birine sorular yöneltiyorlar. Sizi dinlemeyi insanlar şeref sayıyorlar. Sizi görmek için bir yerlere gidiyorlar. İşte böyle şöhretli olunca sizin ön kapıdan girmemeniz gerekiyordu. Ben de sizi milletten kaçırıp ikinci kapıdan alıp götürecektim. Siz ise yalnız gidebilirim diyorsunuz. Gidemeyecektiniz!.. Çünkü sizi de kaparlardı. Hayat'in sessiz durmasına sıkılan Veliyev, divandan kalkıp, pencere yanına geldi ve alçak sesle dedi: -Moralinizi bozdum galiba... Cevap vermiyor sunuz... -Hayır, sözünüzü kesmek istemedim. Hayır, hayır, yalan söylüyorum. Zinhar affedersiniz. Siz konuşurken ben kendimi sahnede zannettim. Öyle rahattı ki. Gidelim. Siz buyurun, ben hazırım, deyip, Hayat yan odaya geçti. Burada elinde "Elifba olan kızına, uzaktan bebeğe benzeyen sekiz yaşındaki Leyla'sına seslendi: -Ben gidiyorum, akıllım. Ninenin sözünü dinle. Ödevin bitince o seni yedirir, içirir ve yatırır. Olur mu kızım? -Tamam, anne, deyip, Leyla sandalye üzerine çıktı, ellerini annesine uzattı. Hayat Leyla'yı kucakladı ve tekrar-tekrar öptü. Çocuğun yumuşak küçük elleri boynuna sarıldı. Anne kucağından ayrılmak istemeyen Leyla: -Anne, beni de yanına al! dedi. -Alamam, kızım. Senin uyuman lazım. Birazdan baban döner. Siz üçünüz salondaki divana oturursunuz: bir tarafta baban, öte tarafta ninen, ortada sen, orada ben en iyi şarkılarımı söylerim. -Babam, ne zaman döner ki? Yarın döner mi? Ben onu çok özledim... -Yarın değil, yakında döner, kızım. Hoşçakal. Nine! Hayat bakıcıya doğru döndü. Leyla'yı dokuza kalmadan yatırırsın.

3 Kiçki poçta kilmedimi dip, koridorda Heyat işikke kadaklangan hatlar yaşçigın açtı hem: -Hat, hat bar, Şakirımnan hat! -dip şatlanıp kıçkıra-kıçkıra maşinaga yögirdi. Karangı bulganga küre, hatnı maşinada ukırga tun kilmedi. Şulay da Heyat tüzmedi, konvirtnı açıp, karandaş bilen yazılgan hatnın eli bir urırun, eli ikinci urırun küzden kiçirdi. Tiatrga citer aldırman, diriktor Heyatnın uyların büldi. -Ene, küresizmi? -dip, ul tiatr binası aldında basıp torgan yözlerçe halıknı kürsetti. -Kübisi bilitsız. Lekin primyirarufi birinci koninde ük sizni tmlıysı kilü şulkader köçli ki, alar eli kiminde tagın bir segat şunda basıp toraçaklar. Bir bilit öçin: "Mifta da mina!" dip şav-şu kütereçekler. Spiktakl başlangaç kına kaytıp kiterler alar. Maşina tiatr işigi aldına borıldı. Lekin bu yulnı da kaybir tamaşaçılar bilirge ölgirgenner idi indi: monda da öç-dürt kişi basıp tora idi. Aradan birsi, maşinadan töşip kilgen Mansurovanı kürüge: -İşenmişiz! Min sizni köte idim, -dip Heyatka indeşti. -E, Miftahov... işenmişiz! Şakirdan hat bar,- didi Heyat ana hem diriktorga borılıp: -İpteş Veliyev, tanış bulıgız: Şakirnın in yakın duslarınnan birsi. Ütiniçin kiri kakmassız, şet, -dip östedi. Alar söyleşe-söyleşe tiatrga kirdiler. -Gafu itigiz, söyiklibiz, min kittim, -didi diriktor tiatrga kirgeç. -Diputatlarnı karşı alaşım bar. Küresiz, Miftahov tiatrda. Tınıç bulıgız: Buş urın tabılmasa, bir urmdıkka ikev utırırbız. Eydegiz, ipteş! Heyat, üz bülmesine uzarga dip, sehne artına kirdi. Orkistrdan opira başlanu aldındagı törli tavışlar işitile. Kimdir, kolakka yagrmlı bulgan avazlar çıgarıp, skripkam köyge sala, kimdir fliytada opiranın ayırım urınnarın tekrarlıy. "Hezir bulam. Hezir bulam" digendey, violonçil tavışı yafigırıy. "Şulay, şu-lay" digen sıman, kimdir truba kıçkırta. ilgiç tiresinnen hem foyidan tamaşaçılarnın söyleşken tavışları işitile. -Nek ceygi urman şavlavı, -dip üzaldına söylene-söylene, Heyat Mansurova bülmege kirdi. Çişinip te tormıyça, hat ukırga utırdı ul. "Kadirli Heyatım! Üzine hem Leyleğe fronttan selam. Bu hatnı min sugışka kirir aldırman yazam. Bügin sigizi. Öçinde yazılgan hatifini aldım. Yazuvıfia karaganda, tagın biş-altı können siznin primiragız bulacak. Hem sin, sandugaçrm, yıllar buymça hıyal itip yörgen rolinde çıgaçaksrn. Yanmda bula almavıma, zalda utırıp tavışıfiru tınlıy almavıma bik borçılam. Radio arkılı Akşamki posta gelmedi mi, diye koridordaki çiviye asılmış mektup kutusuna baktı ve: -Mektup, mektup, Şakir'imden mektup! deyip sevinçten bağıra bağıra arabaya koştu. Karanlık olduğu için, mektubu arabada okumak nasip olmadı. Yine de Hayat sabredemedi, zarfı açıp, kurşun kalemle yazılmış mektuba göz gezdirdi. Tiyatroya varmadan müdür Hayat'in düşüncelerini kesti. -İşte görüyor musunuz? diye, tiyatro binası önünde duran yüzlerce kişiyi gösterdi. Çoğu biletsiz. Lakin galada sizi dinleme isteği o kadar güçlü ki, onlar en azından bir saat daha burada bekleyecekler. Bir bilet için: "Bana da, bana da deyip kavga edecekler. Ancak piyes başlayınca dağılacaklar. Araba tiyatro kapısı önüne döndü. Lakin bu yolu da izleyicilerin bazıları öğrenmişti: Burada da üç-dört kişi duruyordu. Aradan biri arabadan inen Mansurova'yi görünce: -Merhabalar! Ben sizi bekliyordum, deyip Hayat'a seslendi. -Miftahov... merhabalar! Şakir'den mektup var, dedi Hayat ona ve müdüre dönerek: -Veliyev Bey tanıştırayım: Şakir'in en yakın arkadaşlarından biri. Ricasın geri çevirmezseniz, diye ekledi. Konuşa-konuşa tiyatroya girdiler. -Afedersiniz, güzelim, ben gidiyorum, dedi müdür binaya girince. Millet vekillerini karşılamam gerekiyor. Bakın, Miftahov tiyatroda yer bulunmazsa bir sandalyeye iki kişi otururuz. Buyurun arkadaş! Hayat odasına gitmek için sahne arkasına geçti. Opera başlamadan önce orkestra çeşitli sesler çıkarıyor. Biri kulağa hoş gelen sesler çıkararak kemanı ayarlıyor, birisi flütte operanın başka yerlerini tekrarlıyor. "Şimdi hazırım. Şimdi hazırım dercesine saksofon sesi çıkıyor. "Öyle, öyle dercesine biri boruyu öttürüyor. Fuayeden izleyici sesleri geliyor. -Tam yaz ormanı gibi sesler, diye konuşarak Hayat Mansurova odaya geçti. Soyunmadan mektubu okumaya başladı. "Değerli Hayat'im! Sana ve Leyla'ya cepheden selam. Bu mektubu çatışmaya girmeden önce yazıyorum. Bugün ayın sekizi. Üçünde yazdığın mektubu aldım. Yazdıklarına göre beş-altı günden sonra galanız olacak. Ve sen bülbülüm, yıllarca hayal ettiğin rolü oynayacaksın. Yanında olmadığıma ve sesini dinleyemediğime çok üzülüyorum. Radyodan operayı vermezler mi, imkan

4 opiraru tapşırmaslarmı dip, mömkinlik tabip bulsa, tınlarga ezirlenem. Uftış kazanaçagınnı aldan uk sizem hem çın küflüden kotlıym. Moratovnın da kulın minim öçin kıs. Talantlı yiğit ul. Monda yaman suvıklar. Bügin 45 gradus. Lekin min tufimıym. Sinin bilen, balam bilen tatlı oçraşu ömiti mifta cılılık bire. Sin minim öçin kaygırma. Üzifini sakla. Tigi min bülek itken mamık şelni antrakt vakıtlarında arkana salırga onıtma, yuksa, cırlap çıgıp, salkın tidirüvin mömkin. Leyleni bik katı itip minim öçin koçakla hem üp. Nyanyaga hem dus-işlerge selam eyt. Übip: Şakirın". Hat birniçe tapkır ukıldı. Grimda utırganda da, ös-başın almaştırganda da Heyatnın küzleri gil hatta idiler. Kabat-kabat ukıgannan sofi, hatnı in kadirli eybir itip kuyınına saldı. Lekin hat kuyında yatsa da, karandaş bilen yazılgan ayırım herifler hem süzler küz aldında yörüvinde devam ittiler. Grim salınıp bitkeç, ös-başı sehnege çıgarga ezir bulgaç, Heyat gardirobtan mamık şelni aldı hem anı börkenip, Şakin bilen şulay birge utırularnı hetirledi. Kolakta yangıragan, lekin hatnı ukıy başlav bilen hem hatnı ukıgannan son, yörekte tugan cılılık bilen yaftadan rol turında uylanu arkasında onıtılgan şav-şu kinet özildi. Eylene-tireni köçli davıl aldırman bula torgan avur tınlık bastı. Ozak ta ütmedi, tan atuvın heber itken bırgını hetirletip, fliyta tavışı işitildi. Bu tavış elle kaydan, yıraktan, tavlar artırman kilgendey toyıldı, yagımlı köy, tan nurı sıman sızıla-sızıla, haman köçeyi bardı. "İşittik, işittik" digen kibik, yalgız fliyta tavışma skripkalar kuşıldılar. Bu-uvirtyuranın başlanuvı idi. Heyatnıfi kolagı muzıkada, e künili sugış utına kirgen Şakirında idi. Uvirtyurada ul üzi uynayaçak obraznın morun işite hem sehnege kirip kitkendey bula. Avız içinnen ul şul monnı köyli hem Şakin hırında uylana. Eğer de mömkin bulsa, Heyat hezir ük, mine şuşı sikundta uk Şakin yanına oçıp barır idi. Anın kolagma eliği monnı köyler idi. Şakimin isenligin kürgennen son, zaldagı halik aldına çıgıp, hiçkayçan hem hiçkim tarafınnan cırlanmagan cırlarnı cırlar idi. Uvirtyuranı tınlagan minutlarda Heyat Şakimi nindi ginae helde küz aldına kitirmedi. Mine ul, ipteşleri bilen birge, yal itip utıra, Heyatnın hatm ukıy, Heyatka cavap yaza... Mine ul doşman bilen yözge-yöz oçraşu minutların kiçire... Orkistrdan işitilgen baraban tavışı Heyatka tup atılunı, bomba şartlavnı hetirlete, hem ul, bizgek totkanday, kaltıranıp kite. Sumkasınnan ul Şakimin resimin çıgara hem resimge yotılıp karıy başlıy. olsa dinlerdim. Başaracağını hissediyorum ve gönülden kutluyorum. Muratov'un elini benim yerime sık. O kabiliyetli genç. Burası çok soğuk. Bugün eksi 45 derece. Lakin ben üşümüyorum. Seninle ve yavrumla tatlı buluşma ümidi beni ısıtıyor. Beni düşünme. Kendine iyi bak. Hediye ettiğim pamuk şalı aralarda omzuna al, konserden sonra terleyip hastalanabilirsin. Leyla'yı benim yerime iyice kucakla ve öp. Bakıcıya ve arkadaşlara selam söyle. Öpüyorum: Şakir'in. Mektubu defalarca okudu. Makyaja oturduğunda da, elbise değiştirirken de Hayat'tn gözleri mektupta idi. Tekrar tekrar okuduktan sonra mektubu en değerli şey gibi koynuna koydu. Mektup koynunda dursa da, kurşun kalemle yazılmış harfler gözünün önünden geçiyordu. Makyaj bitip, elbiseleri hazırlanınca Hayat dolaptan şalı aldı ve omuzlarına atarak, Şakir ile beraber oturduğu günleri hatırladı. Kulağında çınlayan, lakin mektubu okumaya başlaması ve mektubu okuduktan sonra gönlüne dolan, rolünü düşünme yüzünden unutulan gürültü aniden kesildi. Etrafı şiddetli fırtınadan önceki ağır sessizlik kapladı. Uzun sürmedi, tan atmasını haber veren neyi hatırlatan flüt sesi geldi. Bu ses uzaklardan, dağların ardından geliyor gibi oldu, nazik melodi, tan nuru gibi çiziliyor, gittikçe yükseliyor. "Duyduk, duyduk diyorlar gibi, flüt seslerine kemanlar eklendi. Bu başlangıç idi. Hayat'in kulağı müzikte, gönlü ise savaş ateşine giren Şakir'de idi. Müzikte oynayacağı rolün ruhunu duyuyor ve sahneye çıkmış gibi oluyor. İçinden bu müziği çalıyor ve Şakir'i düşünüyor. Eğer mümkün olsa, Hayat şimdi, hemen bu an Şakir'in yanına uçup giderdi. Onun kulağına bu müziği söylerdi. Şakir'in hayatta olduğunu gördükten sonra salondaki milletin önüne çıkarak, hiçbir zaman hiçbir yerde söylenmemiş şarkılar söylerdi. Müziği dinlerken Hayat Şakir'i çeşitli hallerde göz önüne getirdi. İşte arkadaşları ile beraber istirahat ediyor, Hayat'in mektubunu okuyor, Hayat'a cevap yazıyor... İşte düşman ile yüz-yüze gelme dakikaları... Orkestradan gelen davul seslen Hayat'a top ateşi ni, bomba patlamasını hatırlatıyor ve sıtmaya yaka lanmış gibi, diriltiyor. Çantasından Şakir'in resmini çıkarıyor ve sabırsızlıkla bakmaya başlıyor.

5 İki-öç minut içinde anıfi küz aldırman bötin tormışı uzıp kitkendey buldı. Mine amfi bala çağı: tugız yişlik yitime Heyat ebisi yanında kapçıklar yamap utıra. Ene uniki yişlik Heyat su buyına yon yuvarga yöriy. Şunnan sofi yazmış anı kırgız dalalarına, ceylevlerge alıp kite. Anda ul kırgız akınnarırufi monnarın tınlıy hem üzide cırlıy başlıy. Oçı-kırıyı kürinmegen irkin dalada cırlap üsü anıfi tavışına köç bire. Koyaşta yangan karasu yözli, zefiger küzli Heyatnı çigen kızına ohşatalar. Meclisler bulganda akınnar Heyatnın sayravın sorıylar, anıfi cırların söyip tıfüıylar, Heyatnı maktap kımız içeler. Rivolyutsiya yıllarında Heyat Simbirga - hezirgi Ulânovskiga küçe. Kiçlernin birinde Heyat urnaşkan simyaga iki gaskeri kilip kire. Gaskerilernifi birsi, yeşregi, Şakir bula. Unaltı yişlik Heyatnı ul frontka kitüçi kızılarmeyetslar öçin yasala torgan kontsirtta cır bilen çıgarga sorıy. Heyat mona riza bula. Kontstirtta anı İdil buymm yeş artistkası Heyat Mansurova dip iglan kılalar. Frontka kiter aldırman, Şakir, savbullaşırga dip, yanadan Heyat yanma kile. "Min sizni mengi onıtaçak tügilmin, -di ul Heyatka. -İsen bulsak, bir oçraşırbız eli. Huşıgız!" Lekin üzi, "huşıgız" dişe de, başkan urınınnan kuzgalmıy. "Huşıgız, behitli yul sizge!" -dip, Heyat ana kul suza. Aylar, yıllar uzalar. Heyatnıfi kaydalıgın bilirge tilep, Şakir törli cirlerge hatlar yaza hem anı ul Kazanda, muzıka tihnikumında izlep taba. Şunnan birli alar birsin-birsi kaygırtışıp birge yaşi başladılar. Heyat konsirvatoriyani temam itti. Şakir şikilli yahşi ipteş, yahşi ata hırında Heyatnın işitkeni de, ukıganı de yuk idi. Heyat öçin ul niler gine işlemedi! Şakimin vakıt-vakıt üpkelevleri de, deşmiyçe utıruları da Heyatka hezir niçiktir bik kirek sıman toyılalar. Zalda yafigıragan köçli alkış Heyatnı siskendirip ciberdi. Uvirtyura temam. Tagın biş minuttan son Heyat sehnege çıgaçak. Alkış haman üse, köçeyi bara. Dimek, halik opiranı yahşi kabul ite. Heyat sehne yanına kildi hem çıgarga ezirlendi. Başta anı kurku aldı. Şuşındıy tantana bilen başlangan spiktaklni bozmammı, cırım halıkka citermi, dip uyladı ul. Anın küzleri sehne aldma kuyılgan mikrofonga töştiler. "Şakirımrafi da tıfilavı mömkin",- didi Heyat avız içinnen. Canga tınıçlık kildi, yörekte aldık urnaştı. Heyat orkistrdan kilgen köyler arasınnan üz partiyasinin morun işitti hem, rejissör yardemçisinifi eytüvin de kötmiyçe, sihirli muzıka çakıruvı buyınça, cildey atılıp, cırlıy-cırlıy sehnege kirdi. Halik anı tiz tanıdı: sandugaç sayravın hetirletken birinci avazlar işitilü bilen ük, binanı yangıratıp alkış yava başladı. İki-üç dakika içinde onun gözü önünden tüm hayatı geçmiş gibi oldu. İşte onun gençliği: Dokuz yaşındaki yetim Hayat ninesi yanında çuval yamalıyor. İşte on iki yaşındaki Hayat su boyuna yün yıkamaya gidiyor. Sonra kaderi onu Kırgız bozkırlarına, yaylarına götürüyor. Burada Kırgız ozanlarının ezgilerini dinliyor ve kendisi de söylemeye başlıyor. Ucu bucağı görünmeyen bozkırda şarkı söyleyip büyümesi onun sesine kuvvet veriyor. Güneşte yanmış karasu yüzlü, mavi gözlü Hayat'ı Çingene kızına benzetiyorlar. Meclisler olduğu zaman akınlar Hayat'm söylemesini istiyorlar, severek dinliyorlar, Hayat'ı överek kımız içiyorlar. İhtilal yıllarında Hayat m Simbir'e, şimdiki Ulyanovsk'a taşınıyor. Gecelerin birinde Hayat'ın kaldığı aileye iki asker geliyor. Askerlerin biri Şakir. On altı yaşındaki Hayat'ı, askerler için düzenlenen konserde şarkı söylemeye davet ediyorlar. Hayat razı oluyor. Konserde onu İdil boyunun genç şarkıcısı Hayat Mansurova diye ilan ediyorlar. Cepheye gitmeden önce Şakir vedalaşmak için yine Hayat'ın yanına uğruyor. "Ben sizi ebediyen unutmayacağım,, hayatta olursak, görüşürüz. Hoşça kalın! Lakin kendisi, "hoşça kalın dese de, durduğu yerden kımıldamıyor. "Güle güle, iyi yolculuklar size! deyip, Hayat ona elini uzatıyor. Aylar, yıllar geçiyor. Hayat'ın nerede olduğunu öğrenmek için Şakir çeşitli yerlere mektuplar yolluyor ve onu Kazan'da müzik okulunda buluyor. Bundan sonra bir birlerini düşünerek yaşamaya başlıyorlar. Hayat konservatuardan mezun oluyor. Şakir gibi iyi arkadaş ve iyi babayı daha önce düşünmemişti bile. Hayat için neler yapmadı! Şakir'in zaman zaman küsmeleri de, susmaları da Hayat'a şimdi gerekiyor gibi idi. Salondan gelen şiddetli alkış Hayat'ı kendine getirdi. Başlangıç tamam. Beş dakika sonra Hayat sahneye çıkacak. Alkışlar yükseliyor ve kuvvetleniyor. Demek ki millet operayı seviyor. Hayat sahne yanına geldi ve çıkmaya hazırlandı. Önce korkuya kapıldı. Böyle tantanalı şekilde başlamış konseri bozmam mı, şarkım millete yeter mi, diye düşündü. Gözleri sahneye konmuş mikrofonları farketti. "Şakir'imin dinleme ihtimali var, dedi Hayat içinden. Ruhuna sükunet geldi, kalbini ılık bir sıcaklık kapladı. Hayat orkestradan gelen melodiler arasından kendi müziğini duydu ve yönetmen yardımcısının uyarısını beklemeden, sihirli müziğin sesi ile rüzgar gibi atılıp şarkı söyleye söyleye sahneye çıktı. Halk onu hemen tanıdı: bülbüllerin ötmesini hatırlatan ilk seslerin gelmesi ile binaya yayılan alkış dalgası başladı.

6 Üzinin ariyelerin Heyat mikrofonga yakınrak torıp cırlarga tırıstı. Sin kayda-a-a, begı-rim,, Min kö-te-e-em, bilesiftmi? - Şikilli cırlarnı yöreginde bulgan bötin cılılıgın, tavışında bulgan barlık moftın salıp cırladı. Heyatnı her kartina sayın kabat-kabat sehnege çakırıp çıgardılar. Ul cırlagan ariyelerni birniçe mertebe tekrarlattılar. Tagın bir kartina, softgı kartina kaldı. Lekin Heyatnıfi monı, köçi hem derti haman üse gine bardı. Tagın biş kartina bulsa da, ul barıbir arımas idi, şul uk dert, şul uk his bilen, e belki annan da zurrak ostalık bilen tagın, tagın cırlar idi. Sehneden çıguga, anı diriktor, kompozitör, cırcılar, sehne işçileri küterip aldılar. -Kotlıybız, Heyat hanım! -Tamaşaçılamı gına tügil, siz bizni de sihirledigiz... -Sizden algan lezzetni anlatırga süz cirmi,- dip, toygıların bildirirge aşıktılar. Şatlıktan, cırının halıkka barıp citü kuvanıçınnan hem şuşmdıy minutta üz yanında Şakirın küre almav kaygısman Heyat bir süz de eyte almadı. Küz yişine çılangan kirfiklerin kulâvlıgı bilen sörte-sörte, cavap itip, ilmayulı karaş kına taşlıy aldı. Kotlavçılarnın kulların kıstı. Rahmet eytirge tilep, irinnerin kıymıldattı. Yal itsin dip, anı bülmede yalgızın gına kaldırdılar. Bülmege kimnerdir beylem-beylem tiri çeçekler kirtkenner. Alardan huş is kile. Heyat yak-yakka kulların ceyip divanga yattı. Antrakt yakıtlarında yal iterge öyrengen idi ul şulay. Amfi bu gadetin tiatrda barısı da bile hem şuna küre ana birev de komaçavlamıy idi. Lekin bu yuh Heyat ozak yata almadı. İşik şakıp, ana tiligramma kirttiler. - birer kotlav tiligrammasıdır... östelge kuyıgız, - didi Heyat yatkan kiliş. Bir-iki minut ul: "Kaydan hem kimnen bulır iken bu?" dip uylanıp yattı. Songı kartinada niçik uynayaçagın küz aldına kitirdi. Künilge mikrofon kildi. Uylar yaftadan Şakirga küçtiler. Heyat bir-bir artlı birilgen iki zvonoknı işitti hem sikirip tordı da, tiligrammanı alıp, sehnege dip bülmeden çıgıp kitti. Koridorda cırcılardan birev: "Heyat apa, mine şulay şepmi?" -dip, ana üzinin grimin kürsetti hem nerse turındadır söylerge kirişti. Öçinçi zvonok birildi. Heyat, sehne yanındagı ut yaktısrna kilip, tiligrammanı açtı. Amfi küz aldı karangılandı. Ul başkan urınında katıp kaldı. Tiligrammada: "...liytinant Şakir Gaynitdinov doşmanga karşı köreşte batırlar ülimi bilen helak buldı..." süzleri yazılgan idi. -Heyat apa, çıgarga hezirlenigiz, -digende rejissör yardemçisi Mansurovanın kıyafetine aptıradı. Kendi parçalarını Hayat mikrofona daha yakın söylemeye çalıştı. Sen nere-e-edesin, bağrım, Ben bekliyo-o-orum, biliyor musun? Şarkıları kalbindeki bütün sıcaklık ve sesindeki kederle söyledi. Hayat 'ı tekrar tekrar sahneye çağırdılar. Söylediği parçaları birkaç kere tekrarladı. Son sahnesi kaldı. Lakin Hayat'in derdi, gücü yükseldi. Daha beş sahnesi olsaydı, yorulmazdı. Aynı hüzün, aynı his ile, belki daha büyük ustalık ile yine söylerdi. Sahneden çıkınca müdür, besteci, şarkıcılar, sahne işçileri ellerini kaldırdılar. -Kutluyoruz Hayat Hanım!. -Yalnız izleyicileri değil, bizi de büyülediniz... -Sizden aldığımız lezzeti anlatmaya söz yetmiyor, - deyip, duygularını bildirmek için sabırsızlandılar. Neşeden, şarkısını milletine duyurma sevincinden ve bu an yanında Şakir'i görememenin hüznünden Hayat bir şey diyemedi. Göz yaşlan ıslanmış kirpiklerini mendiliyle silerek, cevap olarak tebessümlü bakış attı. Tebrik edenlerin ellerini sıktı. Teşekkür etmek için dudakları kımıldadı. İstirahat etsin diye odasında yalnız bıraktılar. Odaya birileri sepet-sepet çiçek getirmiş. Kokuları yayılmıştı. Hayat ellerini yanına uzatarak divana yattı. Molalarda istirahata alışmıştı o. Bu alışkanlığını tiyatroda herkes biliyordu ve onun için rahatsız da etmiyorlardı. Lakin bu sefer Hayat uzun süre yatamadı. Kapıya vurarak telgraf getirdiler. -Bir kutlama telgrafıdır... masaya koyun, dedi Hayat yattığı yerden. Bir iki dakika: "Nereden ve kimden? diye düşündü. Son perdede nasıl oynayacağını düşündü. Hatırına mikrofon geldi. Düşünceler yine Şakir'e döndü. Hayat bir biri ardından çalan iki zili duydu ve aniden fırlayıp, telgrafı eline alıp, sahneye doğru odasından çıktı gitti. Koridorda şarkıcılardan biri: "Hayat abla, böyle iyi mi? diye makyajını gösterdi ve bir şeyler anlatmaya başladı. Üçüncü zil çaldı. Hayat sahne yanındaki lamba ateşine gelip telgrafı açtı. Gözleri karardı. Durduğu yerde dondu kaldı. Telgrafta: "...Teğmen Şakir Gaynetdinov düşmana karşı yapılan savaşta kahramanlar gibi hayatını kaybetti... sözleri yazılı idi. -Hayat abla, çıkmaya hazırlanın, dediğinde yönetmen yardımcısı Mansurova 'nın haline şaşırdı.

7 Heyat tanımaslık helde idi, möldirep akkan küz yeşleri grim buy avın yuvıp bit almalarında borılmalı sızıklar yasagannar. Küm-kük irinner bizgek totkandagıça kaltırıylar. Matur gevde hezir avam dip tora. Spiktaklni devam itü hırında uylarga da mömknn tügil idi. Borçılgan hem nişlerge bilmegen rejissör yerdemçisi: "Heyat apa, sizge ni buldı?" diyerge de ölgirmedi, Heyat Mansurova çaykalaçaykala sehnege kirip kitti. Bu songı kartinada Heyat aklar tarafınnan söyikli balaları ütirilgen ananın kaygısın birirge tiyiş idi. Mine ul sehnedegi su buyına kildi. Yalgız agaçka söyildi hem cırlıy başladı. Bu cır igi-çigi bulmagan dalalarnı hçtirletti, kara urmannarnı küz aldına kitirip bastırdı, kara bolıtlı közgi könnerni, davıllı dingizlerni iske töşirdi. Heyat mikrofonga taba birniçe adım yaşadı. Anın köçsiz adımnarına karap, dirijirnı dulkmlanu aldı. Hezir indi sehne urtasına başkan Heyat kına tügil, orkistr da ilıy hem sıkrıy idi. Olug kaygı turında söylegen monlı avazlar arasında Heyat kolagına kayadır çakırgan bırgı tavışı çagılıp kitti. Ul başın küterdi, gevdesin turayttı, küz yeşlerin sörte-sörte batır adımnar bilen tavçıkka mindi hem tagı da köçlirek ilham bilen, dalalarga, urmannarga, dingizlerge işittirirge tilegendey, çakıru cırın başlap ciberdi. Amfi dertli tavısın işitip, sehnege birsi artırman birsi kişiler cıyıldılar. Heyat cırına hor kuşıldı. Heyat Mansurova ilhamına buysınganday, zaldagı halik ayagüre bastı. Uin temam buluğa, ataklı artistkanı kotlar öçin, sehne artına tiatr citekçileri hem kırnaklar kirdiler. İşik yanında basıp torgan rejissör yerdemçisi diriktor kolagina nersedir eytti. Veliyev Heyat yanına kirdi. Lekin ozaklamıyça kiri çıktı hem: -Heyat hanım hezir birevni de kabul ite almıy,- didi. -Sizge, iltifat itip kilüvigiz öçin, rehmet bildirirge kuştı hem üz isiminnen gafu ütinüvimni sora-dı... Hayat tanınmaz halde idi, nehir gibi akan göz yaşları makyaj boyasını alıp yanaklarda çizgiler yapmıştı. Şişmiş dudakları titriyordu. Güzel bedeni zavallı durumdaydı. Piyesi devam ettirme hakkında söz bile yoktu. Şaşıran yönetmen yardımcısı: "Hayat abla, size ne oldu? demeye kalmadı, Hayat Mansurova sallana sallana sahneye çıktı. Bu son sahnede Hayat düşmanlar tarafından çocukları katledilmiş anayı oynayacaktı. İşte sahnedeki su boyuna geldi. Yalnız ağaca sarıldı ve söylemeye başladı. Bu şarkı sınırsız kırları hatırlattı, kara ormanları göz önüne getirdi, kara bulutlu sonbahar günlerini, fırtınalı denizleri hatırlattı. Hayat mikrofona doğru birkaç adım attı. Onun güçsüz adımlarını gören yönetmen heyecanlandı. Şimdi artık yalnız Hayat değil, orkestra da ağlıyordu. Büyük kaygı hakkında söyleyen dertli sesler arasında Hayat'in kulağına bir yere çağıran boru sesi geldi. Hayat kafasını kaldırdı, gövdesini düzeltti, göz yaşların sildi ve cesur adımlarla tepeye çıktı ve daha da güçlü ilham ile kırlara, ormanlara, denizlere duyurmak ister gibi davet şarkısını söylemeye başladı. Onun dertli sesini duyup da sahneye birbiri ardına insanlar toplanmaya başlandı. Hayat'in şarkısına koro eşlik etti. Hayat Mansurova ya eşlik ederek salondaki millet de ayağa kalktı. Konser bitince, ünlü aktrisi kutlamak için sahne arkasına tiyatro yöneticileri ve misafirler girdi. Kapı yanında duran yönetmen yardımcısı, müdürün kulağına bir şeyler söyledi. Veliyev Hayat'in yanına girdi. Lakin fazla sürmeden geri çıktı ve: -Hayat hanım şimdi kimseyi kabul etmiyor, dedi. - Geldiğiniz için teşekkürler bildirmemi söyledi ve kendi adına affını istedi. 1941