Öğretimde Ölçme ve Değerlendirme Şeref TAN

Transkript

1 Öğretimde Ölçme ve Değerlendirme Şeref TAN Geliştirilmiş 13. Baskı

2 Prof. Dr. Şeref TAN ÖĞRETİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ISBN DOI / Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2019, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. Bu kitapta yer alan geçmiş yıllarda ÖSYM'nin yapmış olduğu sınavlardaki ÇIKMIŞ SORULAR'ın her hakkı ÖSYM'ye aittir. Hangi amaçla olursa olsun, tamamının veya bir kısmının kopya edilmesi, fotoğraflarının çekilmesi, herhangi bir yolla çoğaltılması ya da kullanılması, yayımlanması ÖSYM'nin yazılı izni olmadan yapılamaz. Pegem Akademi Yayıncılık telif ücreti ödeyerek bu izni almıştır. 1. Baskı: Şubat 2008, Ankara 13. Baskı: Şubat 2019, Ankara Yayın-Proje: I. Tual Şekercigil Dizgi-Grafik Tasarım: Ayşe Nur Yıldırım Kapak Tasarım: Pegem Akademi Baskı: Tarcan Matbaacılık Yayın. San. - Murat Tarcan İvedik Cad. No: 417 Yenimahalle/Ankara Tel: Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Dağıtım: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net WhatsApp Hattı:

3 Prof. Dr. Şeref TAN Şeref TAN 1967 yılında Rize de doğmuş, ilk ve ortaöğrenimini Hopa/Artvin de tamamlamıştır yılında Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri, Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme Anabilim Dalında Lisans, 1990 yılında Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü nden Ölçme ve Değerlendirme programında bilim uzmanlığı derecesini almıştır yılında ABD de doktora öğrenimi görmek için YÖK bursu kazanmıştır. Doktora öğrenimi boyunca; Ölçme ve Değerlendirme, Çok Değişkenli İstatistiksel Yöntemler ve Bilimsel Araştırma Yöntemleri alanlarında öğrenim görmüştür yılında Chicago Loyola Üniversitesi nden Araştırma Yöntemleri (Research Methodology) bölümünde, Ölçme ve Testler (Measurements and Tests) programında doktora derecesini almıştır. Şeref TAN, halen Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümü, Ölçme ve Değerlendirme Anabilim Dalında öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. iii

4 ÖN SÖZ Bu kitabın temel amacı; öğretmen adaylarımızın ve öğretmenlerimizin, öğretimde ölçme ve değerlendirmeyle ilgili olarak öğretmenlik mesleğinin gereği birtakım temel bilgi ve becerilerini daha üst düzeylere çıkarmaktır. Kitap 12 ünite olarak düzenlenmiştir. Kitapta, eğitimde ölçme ve değerlendirmenin yeri ve önemi, ölçme ve değerlendirmeyle ilgili temel kavramlar, test geliştirmede ve ölçümlerin güvenirliğinin ve geçerliğinin hesaplanmasında gerekli bazı istatistiksel teknikler, geçerlik, güvenirlik, ölçmenin standart hatası, test geliştirme, sınav türleri ve soru yazımı, öğrenci başarısının değerlendirilmesi, alternatif değerlendirme konuları detaylı olarak ele alınmıştır. Kitapta, örnek sınıf-içi uygulama etkinliklerine olabildiği kadar yer verilmiştir. Böylece okuyacağınız eser daha etkili bir ders kaynağı haline getirilmiştir. Kitabın öğrencilerimize kendilerini sınamaları ve sınavlara hazırlanmaları açısından daha da faydalı olması için, KPSS de çıkan çoktan seçmeli test maddelerine de yer verilmiştir. Kitapta, her ünite ile ilgili olarak KPSS de çıkan sorulara örnekler, çözümleriyle birlikte ünite sonlarında verilmiştir. Ayrıca, bu kitap öğretimde ölçme ve değerlendirme ile ilgili konular için de bir KPSS el kitabı niteliğindedir. Kitabın iyileştirilmesine yönelik önerilerde bulunan Dr. Aynur Pala, Dr. Hale Yetim, Uzman Gülşen Altıntaş, Öznur Baykan, Altan Çakmak, Selin Ayhan ve Nuray Tan a çok teşekkür ederim. Kitabın geliştirilmesinde, gerek benimle yüz yüze görüşerek gerekse yoluyla çok büyük katkıları olan değerli öğretim elemanları ve öğrencilerimize ve kitabın basımında katkıları olan tüm Pegem Akademi çalışanlarına çok teşekkür ederim. Kitabın ileriki baskılarının daha kaliteli olabilmesi, bugüne kadar olduğu gibi değerli meslektaşlarımızın ve öğrencilerimizin önerileriyle sağlanabileceğinden bu konudaki yardımlar beni mutlu edecektir. Aşağıdaki e- mail adresime kitabın iyileştirilmesine yönelik önerilerinizi yollarsanız çok sevinirim. Kitabın tüm öğretmen ve öğretmen adaylarımızın kendilerini geliştirmelerine katkıda bulunması dileğiyle... e-posta: sereftan4@yahoo.com Şubat, 2019 Prof. Dr. Şeref TAN

5 İÇİNDEKİLER Ön Söz... iv İçindekiler... v EĞİTİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMENİN YERİ VE ÖNEMİ Ünite 1(ss.1-30) Öğretimin Planlanması Gerekliliği... 3 Eğitimde Sistem Yaklaşımı... 5 Eğitimde Sistem Yaklaşımına Göre Verimliliği Etkileyen Faktörler... 7 Eğitim Sisteminin Girdi Öğesi... 7 Eğitim Sisteminin Süreç Öğesi Eğitim Sisteminin Çıktı Öğesi Eğitim Sisteminin Değerlendirme Öğesi Eğitim Sisteminde Ölçme ve Değerlendirmenin İşlevleri Eğitimde Program Geliştirme Sürecinde Ölçme ve Değerlendirmenin Yeri ve Önemi Öğretim Programının Öğeleri Hedef ve Davranışlar İçeriğin Düzenlenmesi Öğrenme-Öğretme Aktiviteleri Eğitim Durumu Ölçme ve Değerlendirme Program Geliştirme Sürecinde Süreklilik İlkesi Açısından Ölçme ve Değerlendirmenin Yeri ve Önemi Ölçme Teorisini Bilmenin Önemi Öğretmenlerin Ölçme ve Değerlendirmeyle İlgili Temel Becerileri Kazanmasının Önemi Özet Sınıf İçi Uygulama Ünite Soruları Kpss Soru Örnekleri Kpss Soru Örneklerinin Çözümleri ÖĞRETİMDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRMEYLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Ünite 2(ss ) Öğretimde Ölçme ve Değerlendirmenin Temelleri Ölçme ve Değerlendirme ile İlgili Temel Kavramlar Nitelik Nicelik Ölçme Kuralı Ölçme Ölçme İşleminin Aşamaları Ölçüm v

6 Ölçüt Değerlendirme Eğitimdeki Ölçmelerde Karşılaşılan Temel Güçlükler Ölçülen Değişkenin Yapısından Kaynaklanan Güçlükler Ölçme Örnekleminden Kaynaklanan Güçlükler Ölçme Türleri Ölçme Sonuçlarının İfade Edilmesi Ölçmede Birim Ölçmede Sıfır Noktası Ölçmede Ölçekler Özet Ünite Soruları Sınıf İçi Uygulama KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri TEMEL İSTATİSTİK TEKNİKLERİ Ünite 3 (ss ) Temel İstatistik Teknikleri Merkezi Yığılma Ölçüleri Mod Ortanca Aritmetik Ortalama Yayılma Ölçüleri Ranj Çeyrek Sapma Standart Sapma Normal Dağılım Eğrisi Birim Normal Dağılım Ham Puanların Standart Puanlara Dönüştürülmesi Yüzdelik Sıradan Faydalanarak Öğrenci Başarısının Yorumlanması Öğrenci Başarısını Yorumlamada Kullanılan Diğer Dağılımlar Korelasyon Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı Çift Serili Korelâsyon Katsayısı Nokta Çift Serili Korelasyon Katsayısı Korelasyon ve Sebep Sonuç İlişkisi (Causality) Özet Ünite Soruları Sınıf İçi Uygulama KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri vi

7 ÖLÇÜMLERİN GÜVENİRLİĞİ VE STANDART HATASI Ünite 4 (ss ) Ölçümlerin Güvenirliği ve Standart Hatası Ölçümlerin Güvenirliği Ölçmede Hata Türleri Güvenirlik Kestirme Yöntemleri Ölçmenin Standart Hatası Hesaplanması Yorumlanması Gerçek Puan İçin Güven Aralığının Bulunması Öğrenci Başarısını Değerlendirmede Ölçmenin Standart Hatasının Kullanımı Güvenirliği Etkileyen Faktörler Özet Ünite Soruları Sınıf-İçi Uygulama KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri ÖLÇÜMLERİN GEÇERLİĞİ Ünite 5 (ss ) Ölçümlerin Geçerliği Geçerliği Düşüren Durumlar Geçerlik Kestirme Yöntemleri Kapsam Geçerliği Ölçüt Geçerliği Yapı Geçerliği Test Puanlarının Yorumlanmasına Yönelik Geçerlik Kanıtları Görünüş Geçerliği Geçerliği Etkileyen Faktörler Amaca Uygunluk İstenmedik Değişkenlerin Ölçümlere Karışması ve Test Yanlılığı Normlar Güvenirlik Ölçme Araçlarında Kullanışlılık Özet Ünite Soruları Sınıf İçi Uygulama KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri vii

8 BAŞARI TESTİ GELİŞTİRME Ünite 6 (ss ) Başarı Testi Geliştirme Madde Analizi Bazı Madde ve Test İstatistikleri Klasik Test Teorisinin Sınırlılıkları Özet Ünite Soruları Sınıf İçi Uygulama KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri SINAV TÜRLERİ VE SORU YAZIMI Ünite 7 (ss ) Sınav Türleri İzleme Testleri Soru Yazımı Soru Sorma ve Test Hazırlamada Dikkat Edilecek Genel Hususlar Bilişsel Alan Bilişsel Alanla İlgili Davranışların Sınıflandırılması Farklı Zihinsel Becerilerin Ölçülmesine Soru Yazımı Özet Ünite Soruları Sınıf İçi Uygulama KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri YAZILI VE SÖZLÜ YOKLAMALAR Ünite 8 (ss ) Yazılı Yoklama Yazılı Yoklamaların Özellikleri Yazılı Yoklamaların Etkin Kullanımı için Öneriler Sözlü Sınavlar Sözlü Sınavların Temel Özellikleri Sözlü Sınavların Etkili Olduğu Durumlar Sözlü Sınavların Uygulamasına Yönelik Bazı Öneriler Özet Ünite Soruları Sınıf İçi Uygulama KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri viii

9 KISA CEVAPLI VE DOĞRU YANLIŞ TESTLERİ Ünite 9 (ss ) Kısa Cevaplı Testler Kısa Cevaplı Testlerin Temel Özellikleri Kısa Cevaplı Testlerin Etkin Kullanımı Doğru Yanlış Testleri Doğru-Yanlış Testlerinin Temel Özellikleri Doğru-Yanlış Testlerinin Etkin Kullanımı Özet Ünite Soruları Sınıf İçi Uygulama KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri ÇOKTAN SEÇMELİ VE EŞLEŞTİRMELİ TESTLER Ünite 10 (ss ) Çoktan Seçmeli Testler Çoktan Seçmeli Testlerle İlgili Temel Kavramlar Çoktan Seçmeli Testlerin Temel Özellikleri Çoktan Seçmeli Test Maddesi Yazımında Dikkat Edilecek Hususlar Eşleştirmeli Testler Eşleştirmeli Testlerin Etkin Kullanımı Özet Ünite Soruları KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri ÖĞRENCİ BAŞARISINI DEĞERLENDİRME Ünite 11 ( ) Öğrenci Başarısını Değerlendirme Değerlendirme Çeşitleri Amacına Göre Değerlendirme Türleri Ölçütüne Göre Değerlendirme Türleri Mutlak Değerlendirme Bağıl Değerlendirme Normal Dağılımdan Faydalanarak Not Verme Yüzdelik Sıradan Faydalanarak Not Verme Mutlak ve Bağıl Değerlendirmenin Birlikte Kullanımı Öğrenci Puanlarının Arzulanan Dağılıma Dönüştürülmesinden Sonra Mutlak veya Bağıl Değerlendirme Yapma Mutlak ve Bağıl Değerlendirmenin Kullanımı Özet Ünite Soruları Sınıf-içi Uygulama KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri ix

10 ALTERNATİF DEĞERLENDİRME Ünite 12 (ss ) Alternatif Değerlendirme Öğrenci Gelişim Dosyası (Portfolyo Portfolio) Değerlendirmesi Diğer Alternatif Değerlendirme Yöntem ve Teknikleri Öz Değerlendirme Akran Değerlendirme Anket Görüşme Gözlem Özet Ünite Soruları Sınıf-İçi Uygulama KPSS Soru Örnekleri KPSS Soru Örneklerinin Çözümleri Ek-1 Ölçme ve Değerlendirme Başarı Testi Soru Örnekleri Ek-2 Tablolar Kaynakça x