SUNĐ TOHUMLAMA VETERĐNER HALK SAĞLIĞI VE DESTEKLEMELER, NĐÇĐN GEREKLĐ VE ÖNEMLĐ?

Transkript

1 SUNĐ TOHUMLAMA VETERĐNER HALK SAĞLIĞI VE DESTEKLEMELER, NĐÇĐN GEREKLĐ VE ÖNEMLĐ? ( Çiftlik Dergisi Nisan 2009,Sayı:302 da yayınlanmıstır ) Adnan SERPEN Veteriner Hekim ĐZMĐR Veteriner Hekimler Odası Onur Kurulu Üyesi adnanserpen@ttmail.com -adnanserpen@hotmail.com-adnanserpen@mynet.com-adnanserpen@yahoo.com Sun i ( yapay ) tohumlama,tabi î sıfata baş vurmadan spermanın mekanik yollarla dişinin dölerme organına verilmesi veya bırakılması olayıdır.sun i tohumlama evcil hayvan türlerinin hemen hemen hepsinde uygulanmaktadır.yalnız her türdeki tatbikat alanı farklı farklı olabilmek tedir.o nedenledir ki günümüz dünyasında sun i tohumlama sığır ıslahının vazgeçilmez bir aracı haline gelmesi sonucunda daha ileri teknikler geliştirilerek sektörün hizmetine sunulmaktadır. Sun i tohumlama büyük ve küçük hayvan sürülerinin ıslahı için önemli bir araçtır.tarihi geçmi şine baktığımızda sun i tohumlama metodunun,1322 yılında bir arap aşiret reisi tarafından kulla nıldığı belirtilmektedir.olay,bir düşman aşiret reisinin aygırından gizlice alınan spermanın karşıt aşiret reisinin kısrağına verilmesi şeklinde gerçekleşmiştir.evcil hayvanların sun i olarak tohum lanmasıyla ilgili ilk bilimsel çalışma 1780 yılında Đtalyan fizyolojist i L.Spallanzani tarafından gerçekleştirilmiştir.spallanzani nin bu deneyi P.Rossi tarafından 1782 yılında tekrar edilmiştir. Yapılan bu bilimsel araştırmalar sun i tohumlama metodu kullanarak normal yavru doğumu ile sonuçlanan bir gebeliğin meydana getirilmesinin mümkün olduğunu ortaya koymuştur.avrupa da ve Amerika da yeni bilimsel çalışmalar,19 uncu asrın son yarısına gelinceye kadar yapılma mıştır. Dünyada hayvan ıslahıyla ilgili bu gelişmeler olurken Cumhuriyetten önce Türkiye de sistemli ve bilimsel anlamda hayvan ıslahı çalışmasından söz etmek olanaksızdır.çünkü,özellikle 19.yüz yılın sonları ile 20.yüzyılın başları Osmanlı Đmparatorluğunun zamanı Balkan larda,kaf kasya da ve Orta Doğu da yapmak zorunda kaldığı savaşlarla geçmiştir.bu arada 1892 yılında Nâfia Vekâ leti ne bağlı ve hayvan ıslahı ile görevlendirilen Islahı Hayvanat ve Umûru Baytâ riyye şubesinin kurulması ile Feshane de bulunan ve Osmanlı ordusunun giysilerini üreten fabri kanın yapağı gereksinimini karşılamak için Macaristan dan ince tarak yapağısı veren Merinos Koyunlarının ithal edilmesi,bu alanda atılmış önemli bir adım olarak bilinmektedir.sığır ve Ko yunlarda sun i tohumlamayı ilk defa başarıyla uygulayan Rus veteriner hekim E.I.Đvanoff olmuş tur.damızlık çiftliklerinde çalıştığı sırada,zamanın Rus Tarım Bakanlığından sığır ve koyunlarda sun i tohumlama konusunda araştırma yapmak üzere müsaade istemiş ve bakanlıkta gerekli müsaadeyi vermiştir.çalışmalarına başladıktan sonra I.Dünya Savaşı öncesi bu konuda 400 kadar personel yetiştirmiştir.i.dünya Savaşı sonrası E.I. Đvanoff un başkanlığında,yeni bir hayvan yetiş tirme ve araş tırma merkezi kurularak kendisinden Rus hayvan endüstrisinin yeniden kurulması için gerekli çalışmaları yapması istenmiştir.bu çalışmaların başlaması sonucunda 1938 yılına ka dar Rusya da kısrak inek ve koyun sun i tohumlama yöntemiyle tohumlanması gerçekleştirilmiştir. Avrupa da Plönnis adlı araştırıcı 1876 yılında bir köpek üzerinde sun i tohumlama çalış ması yapmış,1894 yılına gelindiğinde Albreht adılı araştırıcı o zamanın hayvan yetiştiricilerinin dikkatini çeken Telegoni problemlerini araştırmak üzere Plönnis in yapmış olduğu deneyi tekrar lamıştır.1890 Yılında bir Fransız Veteriner Hekim in tavsiyesi ile akamet (kısırlığı,döl verimsiz - 1 -

2 liği) sorunu nedeniyle zamanın Avrupa At Yetiştiriciliğine önermesi üzerine kullanılmıştır.avru pa ülkelerinde o tarihlerde damızlık hayvanlarda çok sık ve yüksek oranda gebelik problemleri görülmekteydi.sorunun çözümüyle ilgili olarak Prof.Dr.Hoffman (Stuttgart) oldukça geniş araş tırmalar yaparak sun i tohumlama ile ilgili kendisine has yöntemler geliştirmiştir.amerika da sun i tohumlama metodununun büyük ölçüde tatbik edilip edilemeyeceği konusu,ilk defa Min nesota da Grandrapids teki araştırma istasyonunda ele alındı ve 1937 yılından 1938 yılına kadar sun i tohumlama yöntemiyle inek gebe bırakılmıştır.yine ilk defa sun i tohumlama uygu layan sığır yetiştirme kooperatifi,new Jersey de Holştayn sığır ırkı yetiştiricilerinin kurduğu koo peratif olmuştur.bu kooperatife 1.No lu Sun i Yetiştirme Birliği Kooperatifi adı verilmiştir. En büyük federal kooperatif New York ta Ithaca da kurulmuş ve bu kooperatif çeşitli 60 bölgede kullandığı 60 boğa ile den fazla inek tohumlamıştır.pennsylvania da 1943 yılında to humlanan inek sayısı 1500 iken 1946 da bu sayı e çıkmıştır. Türkiye de sun i tohumlama çalışmalarını temelinde yerli ırkların ıslahı ve verim kapasi telerinin arttırılması ayni zamanda hayvandan hayvana,hayvandan insana geçebilecek bulaşıcı hastalıkların yayılmasının önlenmesi felsefesi yer almaktadır.bu nedenle Cumhuriyet dönemi her alanda olduğu gibi hayvancılık alanında da büyük atılımların yaşandığı bir dönem olmuştur.döne min son derece kıt bütçe olanaklarına rağmen 1925 de Karacabey deki çiftlik hara haline dönüştü rülmüş, izleyen 10 yıl içerisinde Çifteler,Konya ve Çukurova Haraları kurulmuştur.bu gelişme lere paralel olarak Türkiye de sun i tohumlama;cumhuriyetimiz in ilk yıllarında zamanın Tarım Bakanlarından Sabri Toprak ın Rusya yı ziyareti sırasında izlediği sun i tohumlama uygulaması ve yönteminin ülkemizde de uygulanabileceğini ve hayvanlarımızın ıslahında büyük fayda sağla yacağını kanaat getirmesi üzerine Rus yetkililerden Türkiye ye bir uzman göndermelerini rica eder,dolayısıyla Tarım Bakanı Sabri Toprak ın Rusya yı ziyaretiyle başlamış oldu.bunun üzeri ne 1925 yılın da Rusya dan Veteriner Hekim Prof.Dr.Mihailof un Bursa ilimiz Karacabey Hara sında Türk Veteriner Hekimlerine kurs verilmiştir.bunun sonucunda sun i tohumlama uygulama larından hızlı sonuç alınabilmesi,halkın benimsemesi ve hayvancılığı da destek olmak amacıyla hayvancılık sektörüne yönelik destek ve sübvansiyonların içinde sun i tohumlama teşvikleri ola rak sun i tohumlama yerini almıştır.bu çalışmalar bir takım dönemlere ayrılmaktadır.bu dönem leri; Yılı öncesi yılları kapsayan (Cumhuriyet öncesi,osmanlı Dönemi) I.dönem, Yıllarını kapsayan (Cumhuriyet Dönemi) II.dönem, Yıllarını kapsayan III.dönem, Yıllarını kapsayan IV.dönem, Yılından günümüze kadar süre gelen dönem olarak gruplandırabiliriz. 7 Haziran 1926 tarihine 904 sayılı Islahatı Hayvanat Kanunu çıkarılarak hayvan ıslahı yasal bir çerçeve ye oturtulmağa çalışılmıştır.yetmişbeş yıl sonra ise 904 sayılı Islahatı Havya nat Kanunu yü rürlükten kaldırılarak 4631 sayılı Hayvan Islahı Kanunu çıkarılmıştır.başkanlı ğını Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Müsteşarının yaptığı,4631 sayılı Hayvan Islahı Kanunu ve Hayvan Islahı Milli Komitesi Yönetmeliği gereğince Hayvan Islahı Milli Komitesi kurulmuş tur.4631 Sayılı Hayvan Islahı Kanunu na gelinceye kadar ıslah ve sun i tohumlama çalışmala rında oldukça önemli ve uzun bir süreç yaşanmıştır yılında 6893 sayılı yasa ile söz konusu 904 sayılı yasada değişiklik yapılarak EK-1 inci madde ile Lüzumlu bölgelerde sun i bir tohumlama yaptırmaya,bu maksatla icabeden yerlerde enstitü ihtisas kursu açmaya suni to humlama laboratuar ve durakları kurmaya ve gerekli her türlü tedbirleri almaya damızlığa - 2 -

3 elverişli olmayan sığır ve manda boğalarını koçları tekeleri at ve merkep aygırlarını iğdiş ettirmeye ve denemeye Ziraat Vekâleti selâhiyetlidir.ziraat Vekâletince tohumlama hizmeti ücretsiz yapılır ilave edilmiş ise de,halkımızın elindeki sığırların sun i tohumlamalarına 1949, koyunlara ise 1948 yılların da başlanmıştır.sun i tohumlama uygulamalarına yönelik çalışmalara ise 15 Nisan 1949 yılında Bursa ilimiz Karacabey Hara sında 16 Veteriner Hekim ve Hayvan Sağlık memuru için açılan kurs ile başlanmış daha sonra Aydın ilimizde kurulan dört sun i to humlama istasyonu da bu çalışmalara dahil edilmiştir.bu alanda çalışmak üzere daha sonraki yıllarda çok sayıda veteriner hekim e ve hayvan sağlık memuruna kurslar verilerek uygulayıcı olarak katılma ları sağlanmıştır.1949 yılın da 938 inek tohumlanırken bu oran 1950 de 2936 ya çıkmış,1951 de ise 7476 baş hayvana ulaşılmıştır.1949 yılından 1951 yılına kadar yapılan sun i tohumlama uygulama sonuçlarıyla yetiştiricilerin istekleri dikkate alınarak,mali olanakların elver diği ölçüde 1952 yılında uygulama alanı genişletilerek sun i tohumlama istasyon sayısı 18 e çıka rılmış ve 1952 yı lı sonu itibariyle e,1953 yılında istasyon sayısı 27 ye çıkarılarak tohum lanan inek sayısın da e ulaşılmıştır.gebelik oranlarına baktığımızda 1950 yılında asgari % 71.27,1951 de ise % olmuş,ortalaması ise % dir.sığırcılık ve koyunculuk alanında yoğunluğu gittikçe artan ıslah çalışmaları yürütülmüş,geçmişte en önemli aşamalardan birisi 1973 yılında Türkiye de ilk kez boğa spermasının dondurulması ile bu çalışmalar hız kazanmış tır.1975 Yılında inek tohumlanmış,gebelik oranı % olmuştur.özellikle sığır suni tohumlaması,904 sayılı Islah-ı Hayvanat Kanununda yapılan bir değişiklik ile ve 1985 de çıkarı lan bir yönetmelikle sun i tohumlamada devlet tekeli kaldırılarak özel ve tüzel kişilerin,veteriner hekimlerin ve yetiştirici birliklerinin uygulamasına olanak sağlanmıştır.devlet günümüzde sığır sun i tohumlamasını tümüyle terk etmiş bulunmaktadır.ne var ki çağa uygun bir organizasyon oluşturulamadı ğı için gerek serbest veteriner hekimlerin,gerek yetiştirici birliklerinin yürütmekte olduğu suni tohumlama çalışmalarında,gerek ise sperma ithalatı ve üretiminde kimi eksiklikler ve aksaklıklar ile destekleme politikalarında yapılan hatalar yaşanmakta,bunun sonucunda hay van ıslahı çalışmaları ve sun i tohumlama uygulamaları olumsuz olarak etkilemektedir.sun i to humlamanın başladığı yıllardan itibaren günümüze kadar geçen bu uzun serüven sırasında ülke miz hayvancılığına uygulanışında ve yetiştiricilerimiz tarafından benimsenmesinde daima;teşki lat,araç ve gereç yetersizliği yanında özellikle kimi olumsuz telkin ve yanlış inanışlar nedeniyle çok güçlüklerle karşılaşılmış ve mücadele edilmiştir.kesin olmamakla birlikte 2007 yılı sonları na doğru yapılan gayri resmi tespitlere göre yılda 2.5 milyon adet sığır ın sun i tohumlama yapıl dığı bildirilmektedir.ancak bu miktarın ne kadarının düve,ne kadarının inek veya bu miktarın tamamının düve mi?,yoksa inek mi? olduğu tam olarak bilinmemektedir.fakat en iyimser tahmin le ulaşılan bu 2.5 milyon adetlik tohumlama sayısının,tohumlanan inek ve düve sayısı bile olsa yine de ülkemizde ki toplam boğa altı inek ve düve sayısının yarısı kadar dahi değildir.oysa hay vancılığı gelişmiş AB ülkelerinde bu oran %90 ının üstündedir.türkiye de uygulanmakta olan sığır suni tohumla masında sadece tohumlanan inek ve düve sayıları değil,elde edilen döl verimi de AB ölçütlerine göre son derece düşüktür.ülkemizdeki genel sığır varlığı dikkate alındığında suni olarak tohumlanan inek ve düvelerden elde edilen döl verimi oranı %50 nin çok altındadır. Özellikle Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgeleri nde geçtiğimiz yıllarda bakanlık izinli özel şirketlerin,sun i tohumlamayı sadece devlet desteğinden yararlanmayı amaçlayan ticari bir faali yet olarak görmeleri ve deneyimsiz veteriner hekimleri çalıştırmaları sorunun temelini oluştur muştur.bunlara ilave olarak kamu kesiminin denetleme ve eş güdüm gibi temel işlevlerini teknik eleman sıkıntısı yüzünden yeterince ve gereğince yerine getirememeleri nedeniyle adeta bir so runlar yumağı yaşanmıştır

4 Sun i tohumlamanın insan,hayvan,teknik ve organizasyon olmak üzere birbirine asla üs tünlük taşımaması gereken dört önemli boyutu vardır.sorunlar ve çözüm önerileri de daima bu boyutlar dikkate alınarak ortaya konulmalıdır.suni tohumlamanın insan boyutunu veteriner he kim, hayvan sahibi ve çoban oluşturur.bu dört boyutun entegre bir şekilde uygulanması sonucun da sun i tohumlama, hayvanların ıslahında ve sağlıklarının korunmasının yanı sıra halk sağlığı nın korunmasında da etkin bir role sahip olduğu görülür.o nedenle veteriner halk sağlığı açısın dan daima dikkate alınma zorunluluğu bulunmaktadır.bu zorunluluk zoonoz hastalıkların geçtiği miz yıllardan itibaren günümüze kadar geçirdiği süreç sonucunda küresel boyut kazanması bü yük rol oynamaktadır.bunun yanı sıra ülkemizin yıllar öncesinden gerek hayvan ıslahı,gerek ise hayvancılı ğın geliştirilmesi amacıyla genetik ve verim vasfı yüksek çeşitli türde hayvanların de ğişik zaman ve tarihlerde ithali sonucunda bazı ülkemizde olmayan bazı gizli hastalıkların ülke mize girmesi, hayvancılık sektöründe bugün ortaya çıkan bu hastalıkların bazılarının zoonoz ol ması ve tabii tohumlama ile geçebilme özelliğine sahip olması nedeniyle sun i tohumlamanın önemini ortaya çıkarmaktadır.bundan dolayıdır ki sun i tohumlama her ne kadar hayvan ıslahın da ve sağlıklarının korun masında önemli bir uygulama olarak bilinse de halk sağlığının önemli bir disiplini olan veteriner halk sağlığı açısın dan da önemli bir yere sahip olması göz ardı edile mez.bugün insan sağlığını tehdit eden toplam 1415 bulaşıcı patojenden mikroorganizmadan % 61 i yani 868 adetinin zoonotik patojen olup bu zoonotik patojenlerin;165 adeti virüs,269 adeti bakteri,113 adeti mantar,43 adeti protozoa ve 278 adetinin helmint olduğu,bu zoonotik patojen lerin % 33 ünün insanlara bulaştıktan sonra tekrar insandan insana bulaşabilen nitelikte olduğu belirtilmiştir.yine insan sağlığını tehdit eden yeni ortaya çıkan toplam 175 adet bulaşıcı patojen mikroorganizma ( virüs ve prion,bakteri ve riketsi ya,mantar,protozoa ve helmintler ) nın % 75 i yani 132 adetinin zoonotik patojen olduğu tespit edilmiştir.bu zoonotik patojenlerden,tri chomo niasis,leptospirosis,brucellosis,tubercolosis in tabiî tohumlama ile hayvandan hayvana,daha sonra insanlara da geçme özelliğine sahip olmasından dolayı her yönüyle halk sağlığını,yine non-zoonotik patojenlerden Camphylobacteriosis ( Vibriosis ),IBR-IPV ( In fectious Bovine Rhinotra cheitis-infectious Pustular Vulvovaginitis ),BVD (Bovine viral diarrhea) hayvan sağlığını tehdit etmektedir.bunların dışında zoonotik patojen olduğu ka bul edilen BSE [ Bovine Spongioform Encephalopathy ( Deli Đnek Hastalığı )] nın sek süel yolla,tabii tohumlama ile geçip geçmediği henüz kesin olarak bilinmediği için (? ) soru işa reti konarak değerlendirilmektedir.bu gibi zoonotik patojenlerin seksüel yolla hayvan ve insan lar arasında yayılmasının önlenmesi açısından suni tohumlama uygulamaları veteriner halk sağlı ğı hizmetlerinde çok önemli bir yere sahiptir.veteriner halk sağlığı açısından büyük öneme sahip olan su n i tohumlama hizmetleri ve uygula maları,besin ve yem güvenliğinin sağlanmasında da önemli role sahiptir.veteriner halk sağlığı hizmetlerinin temel amacı veteriner hekimlik hizmetle rinin en üst düzeyde uygulanarak hayvan sağlığının garanti altına alınarak bireyin ve halkın sağlı ğının korunmasını esas almaktadır.o nedenle sun i tohumlama uygulamaları hiçbir zaman sadece sığırların verim ve genetik vasıflarının yükseltilmesine yönelik olarak;spermanın,dişi hayvanın genital organına bırakılması işlemi için kullanılan asla bir araç olarak değerlendirilmemelidir.bi lakis temelinde,özünde veteriner halk sağlığı hizmeti yer alır. Sığır ın ekonomik değerinin diğer hayvan türlerine göre yüksek olmasından dolayı dünya da sığır yetiştiriciliği üzerinde yoğunlaşma olmuştur.bunun sonucunda dünyanın hemen her ülke sinde sun i tohumlama iyi bir şekilde organize edilmiştir.hayvancılık alanında ileri ülkelerin geç mişine baktığımızda sun i tohumlama çok geniş bir şekilde uygulama bulmuştur.dünyada sun i tohumlamanın en geniş uygulama şansının olduğu ülke ABD olmuştur.bu konuda faaliyet göster mek üzere çok sayıda kuruluşun kurulması daima teşvik edilmiş ve desteklenmiştir.türkiye de - 4 -

5 geçmişten günümüze kadar sürdürülen sun i tohumlama çalışmaları ve uygulamaları sürekli çal kantılara,inişlere,çıkışlara sahne olmuştur.bunun nedenleri bir çok sebebe dayanmaktadır.çünkü sun i tohumlama sadece tabi i sıfata baş vurmadan spermanın mekanik yollarla dişinin dölerme organına verilmesi veya bırakılmasından ibaret olmayıp sun i tohumlama uygulamalarıyla iyi veya kötü yaşanan olaylar daima o ülkenin sosyolojik ve ekonomik durumu,tarım,hayvancılık, veterinerlik ve halk sağlığı politikalarıyla çok yakından ilgilidir.sun i tohumlamaya salt olarak bakarak ele alıp değerlendirmek hata olur.örneğin uzun yıllar memleketimizde sığır yetiştiricili ği,avrupa ve Amerika da yapılan yetiştiricilikten farklı olmuştur.avrupa ve Amerika da üretilen ve tüketilen etin büyük bir kısmı sığırlardan sağlanırken Türkiye de ise büyük bir çoğunluğu ko yunlardan elde edilmiştir.yine Doğu Anadolu da,kars ta inek sütünden peynir yapılırken diğer bölgelerin çoğunda koyun sütünden tereyağı ve peynir yapılmış,bunun sonucunda yöresel ve gele neksel değişik peynir ve yoğurt çeşitlerimizin ortaya çıkmasını sağla yarak ekonomik özellik ka zanmıştır.diğer bir konu ise memleketimizde sığır ın daha çok bir iş hayvanı olarak kullanılmış olması,süt ve et verimine pek önem verilmemiştir.süt ve et veriminin büyük bir kısmı koyun yetiştiriciliği vasıtasıyla karşılanırken,mezbahaya getirilen sığırların çoğu et verimi ve kalitesi düşük,sakat,iş göremeyecek ineklerle iş göremeyecek hale gelmiş daha önce enenmiş( iğdiş edil miş < erkekliği yok edilmiş >) yaşlı öküzler olmuştur.bu yaklaşım uzun yıllar yerli sığır ırklarımı zın ıslahının yapılarak ekonomik değeri yüksek hale getirilememiş,hatta bu yerli sığır ırklarımız dan bazılarının bugün ne yazık ki tamamen yok olduğunu görüyoruz.sığırlar için elverişli ve ye terli mer a ların bir takım nedenlerle yok olması sonucunda bulunmayışı,mer a lara sahip çıkıl maması başka bir handikaptı.en önemlisi ise tarım ülkesi olmamıza rağmen halâ kaliteli bir kaba yem üretim politikasının olmaması ve bu üretimin hayvancılığı gelişmiş ülkeler de ki düzeyde olmamasıdır.o nedenle yıllarca Türkiye de sığırcılığın kalite ve kantite bakımından ıslahı,hay vancılığımızın daima başta gelen sorunları olmuştur.sığırlarda gerek ekonomik ve gerek ise biyo lojik faktörlerin elverişliği bu türde diğer hayvan türlerine göre sun i tohumlama çok geniş bir uygulama alanı bulmuş ve ön plana çıkmıştır. Bazı meslek mensuplarının görevlerini suistimal etmeleri sonucunda Sayın Bakan ın tali matı ile veteriner hekimlere yapılan sun i tohumlama desteklemeleri 2008 yılında durdurulmuş tur.durdurulmasıyla birlikte sun i tohumlama miktarlarında ciddi düşmeler meydana gelmiştir. Diğer bir husus bizleri en çok endişelendirilen husus " Sun i tohumlama desteğinin kaldırılma sıyla çiftçilerin bir çoğunun damızlık boğa alarak veya komşularının boğalarını sürülerine katma ya başlamalarıdır.boğalar vasıtasıyla bazı illerimizde hemen hiç görülmeyen bazı hastalıkların damızlık düve ve ineklere bulaştırılması yanında insan sağlığını da halk sağlığı açısından tehdit eder hale gelmesi veteriner halk sağlığı sorunlarının gündeme gelmesi olasıdır.veteriner halk sağlığı açısından bu şekilde riskle sınırlı kalmayıp hayvansal besin güvenliği açısından risk ve sorunların ortaya çıkması kaçınılmazdır.suistimal yapan belli sayıdaki veteriner hekimler hakkın da işlem yapılacağı yerde sun i tohumlama desteklemesinin tamamen kaldırılarak dürüst çalışan ların da ayni kefeye konulup cezalandırılırcasına bir uygulamaya tabi tutulması büyük bir haksız lıktır.çünkü hayvan yetiştiricisiyle birlikte veteriner hekim e verilecek sun i tohumlama destekle mesi hem vatandaşın veteriner hekimlik hizmetlerinden faydalanması sağlanacak hem de kayıt altına alınması sağlanacağı gibi hayvan ıslahında büyük ilerleme sağlanacaktır. Bunun için; Ülkemizin;coğrafi,sosyo ve ekonomik şartları göz önüne alınarak veterinerlik,hayvan sağlığı,sun i tohumlama ve danışmanlık hizmetlerinin ABD ve AB ği ülkelerinde ki hay - 5 -

6 vancılık işletmeleri şartlarından ziyade ülkemizin şartlarına göre küçük-orta ölçekli aile hayvancılık işletmeleri ne etkin ve yaygın bir biçimde sunulması sağlanmalıdır. Hayvan yetiştiricisine,süt ile yem arasındaki paritenin asgari 1.5,normal olarak 2 olacak şekilde düzenlemelerin yapılarak mağduriyetinin önlenmesi, Hayvan yetiştiricisine verilecek desteklemeler,süt teşvikleri süt verimine göre ve sun i tohumlama desteklemeleri ayrıca buzağı desteklemeleri şeklinde zamanında,ayrı ayrı sürdürülebilir bir hayvan yetiştiriciliği yapacak şekilde verilmeli,geciktirilmemeli,mev cut hayvan başına verilen desteklemeden vazgeçilmelidir. Veteriner hekimler sun i desteklemeler tekrar başlatılmalıdır.tekrar başlatılması halinde yetiştiricinin kaliteli sperma kullanmasına yönelimi ve sun i tohumlama yaptırma cazi besi artacak ayni zamanda genital hastalıkların önüne geçilerek bunun sonucunda üretim artışı olacaktır.bunun yanında yetiştiricinin sun i tohumlama sırasında veteriner hekim lik hizmetlerinden ucuz yararlanması sağlanacağı gibi bir türlü tam olarak gerçekleştirile meyen hayvanların kayıt altına alınması ve bildiriminde kolaylık sağlanacağı için artış sağlanacaktır. Veteriner hekim e verilecek sun i tohumlama destekleme bedeline karşılık daima ulusal ekonomiye katlanarak katma değer olarak dönmesi olasıdır.ayni zamanda veteriner halk sağlığı ve besin güvenliği açısından katkıda bulunmuş olacaktır.dolayısiyle bir taşla iki kuş vurulmuş olacaktır.sonuçta ülke hayvancılığına büyük bir hizmet verilmiş olacağı için bundan bakanlığın ve hayvancılık sektörün kazancı tarif edilemeyecek kadar yüksek olacaktır. Veteriner hekim e sun i tohumlama desteklemesi verilmemesi halinde hayvan yetiştirici si elinde ırkları saflaştırayım derken farklı ırklardan vasıfsız boğaları kullanması kaçınıl maz olacağı için elindeki belli özelliklere sahip ırkların özellikleri bozulacaktır. Özellikle Doğu ve Güney Doğu Anadolu,Karadeniz gibi çok özel şartlara sahip bölgele rimizde bu bölgelere özgü "Hayvan Sağlığını Koruma" ve "Suni Tohumlama" örgütü dev letin genel bürokratik yapılanmasından farklı olarak ele alınıp düzenlenmelidir. Bu bağlamda ülkemizin değişik bölgelerindeki kamu veteriner örgütlenmesi ve serbest veterinerlik hizmetleri Türkiye genelinde olduğundan daha değişik biçimde ele alınmalı ve bölgenin koşullarına uygun yeni bir model hayata geçirilmelidir.ayrıca serbest veteri ner hekimlik hizmetleri bulunduğu bölgedeki hayvancılığın yoğunluğuna göre dağılımı yapılacak şekilde düzenlenmeli,ileri gelişmiş ülkelerdeki standartlar esas alınmalıdır. Böylesi yeni bir modelin esasını il bazlı örgütlenmeden ziyade havza bazlı örgütlenme yapısı oluşturmalıdır. Bölgesel olarak,hayvancılığın yoğun ve topluca yapıldığı yöreler hayvancılık havzası olarak belirlenmeli,her havzanın hayvan sağlığı ve suni tohumlama hizmetleri etkin, mo bil bir örgüt ile yerine getirilebilir.bu örgütlenme modelinde sun i tohumlama ve diğer serbest veteriner hekimlik hizmetleri kamu kesimi ve meslek odası ortaklaşa denetleme li,suistimal yapanlara meslekten men ve atılmaya kadar ağır cezai yaptırımlar getirilme lidir. Bölgedeki işletmelere verilecek danışmanlık hizmetlerinin ise devlet denetimindeki özel şirketler kanalıyla yürütülmesi yerinde olur.fakat tüm bunların dışında özellikle sığır suni tohumlaması devlet tarafından muhakkak desteklenmelidir.bu alanda hem yetiştirici hem de görev alacak veteriner hekimlerin eğitimi şarttır

7 Bunun için serbest veteriner hekimlik hizmetleri veren veteriner hekimlerin mezuniyet sonrası hizmet içi eğitimleri için yasal yaptırımlar getirilerek mecbur tutulmalıdır.hizmet içi eğitimler meslek odaları tarafından verilmelidir. Kaynaklar: AKMAN,N ve Arkş.( 2008 ) Türkiye de Damızlık Üretimi ve Sorunları. BAMN ( 2001 ) Biosecurıty on Dairies,AFIA,1501 Wilson Blvd.,Suite 1100,Arlington,Virginia USA Biosecurity,7-8 February 2003,Young Dairy Leaders Institute Phase III Conferance,College of Veterinary Medicine Tapma,Florida-USA ERTEM,Đ ( 1975 ) Veteriner Hizmetleri ve Veteriner Personelle Đlgili Kanunlar.Türk Veteriner Hekimler Birliği Merkez Konseyi Yayınları No:16 ANKARA GÖKÇEN,H ( 1993 ) Güney Doğu,Hayvancılık ve Terör Tarihli Milliyet Gazetesi ĐSTANBUL GÖKÇEN,H ( 1998 ) Dünya ve Türkiye de Sığır Suni Tohumlamanın Tarihçesi.Hayvancılıkta Performans Dergisi,Yıl:1998,Sayı:5 ĐSTANBUL GÖKÇEN,H ( 2000 ) Türkiye de ki Hayvan Islahı Çalışmalarının Dünü,Bugünü ve Geleceği. Hayvancılıkta Perfor mans Dergisi,Yıl:2000,Sayı:21 ĐSTANBUL GÖKÇEN,H ( 2007 ) Türkiye nin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerindeki Hayvancılığın Geliştirilmesi Konusunda Öneriler. GÖKÇEN,H ( 2007 ) AB Uyum Sürecinde Ülkemizde Sun i Tohumlama ve Embriyo Transferi Çalışmaları. Yayınlanma Tarihi; 08 Ekim 2007,10:27 AM, index.php?showtopic=132 GÖKÇEN,H ( 2008 ) Türkiye de ki Sığır Sun i Tohumlaması Üstüne Görüşler. Yayınlanma Ta rihi: 20 Aralık 2008, KILIÇOĞLU,Ç ve ALAÇAM,E(1980) Çeviri: Evcil Hayvanların Döl Veriminde,Tanı ve Sağı tım Yöntemleri.A. Ü.Veteriner Fakültesi Yayınları:362,Yardımcı Ders Kitabı: 260 ANKARA MARTIN,E.H-J,WILLIAM,T.H,HARRY,V.H (1995) Zoonoses Recognition,Control,and Prevention, USA SAKARYA,E (2009) Ekonomik Krizin Hayvancılık Sektörüne Etkisi.21 Şubat 2009,AB- Veteriner Hekimler Platformu 3.üncü Koordinasyon Toplantısı,Kozaklı/NEVŞEHĐR SEVĐNÇ,A (1961) Sığırlarda Sun i Tohumlama ve Türkiye de ki Tatbikatı.A.Ü.Veteriner Fa kültesi Yayınları:140, Çalışmalar:80 ANKARA SEVĐNÇ,A (1977) Dölerme ve Sun i Tohumlama.A.Ü.Veteriner Fakültesi Yayınları:12,Ders Ki tabı:5 ANKARA ULUDAĞ,N ( 1994 ) Damızlık Düve Đthali ve Süt Et Üretimini Artırmada Başlıca Sorunlar ile Çözümlerine Đliş kin Görüşlerim.Veteriner Hekimler Derneği Dergisi,Yıl:1994,Cilt:65,Sayı:4 - ANKARA TUNCER,P,B.Sığırlarda Suni Tohumlama VETERĐNER KANUNLARI (1960),Cilt - I. ( Kanun ve Nizamnameler ) H-2,Ziraat Vekâleti Meslek Mevzuat Serisi.Güven Matbaası, ANKARA YILDIRIM,A.E ( 2009) Hayvancılık Desteklemeleri. -