Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Merkezi nde Verilen Gençlik Danışma Birimi Hizmetleri

Transkript

1 Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Merkezi nde Verilen Gençlik Danışma Birimi Hizmetleri Youth Information Unit Services in Sivas Cumhuriyet University Health Center Selma Çetinkaya *, Naim Nur **, Ömer Faruk Demir ***, Sema Sönmez ****, Sezer Akan ***** ÖZET Amaç: Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Merkezi nde üniversite öğrencilerine üreme sağlığı/cinsel sağlık (CS/ÜS) hizmetleri vermek üzere kurulan Gençlik Danışma Birimi nin (GDB) çalışmalarının değerlendirilmesidir. Yöntem: Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Merkezi Gençlik Danışma Birimi 01 Mayıs 2006 tarihinde kurulmuştur. Çalışmaya 25 i kız, 14 ü erkek olmak üzere toplam 39 kişi alınmıştır. Bu tanımlayıcı çalışma 01 Mayıs-31 Aralık 2006 tarihleri arasında yapılmıştır. Veriler Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Merkezi Gençlik Danışma Birimi kayıtlarından elde edilmiş ve bilgisayar tabanlı SPSS programında analiz edilmiştir. Bulgular: GDB ne başvuranların %25.6 sı sağlık merkezinde muayene sırasında GDB ne yönlendirme ile, %28.2 si GDB ye doğrudan şikayet nedeniyle muayene olmak için, %46.2 si GDB den doğrudan bilgi almak için başvurmuştur. GDB ye başvuranların %22.7 si üniversite ve devlet hastanesine sevk edilmiş, 13.6 sı ise psikolog yardımı almıştır. Başvuranlara cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar, korunma yöntemleri, üreme-cinsel sağlık hizmetlerimiz ve kişisel hijyen hakkında bilgi ve broşürler verilmiştir. Sonuç: Genç Dostu Hizmet Modeli nin üniversite sağlık merkezleri bünyesinde oluşturulması ve hizmet vermesinin, gençlerin önemli bir sağlık hizmeti gereksinimini karşılayacağı, gençlerde CS/ÜS konularında olumsuz sonuçları önleyici, onları doğru bilgilendirerek daha güçlü kılacak, maliyet etkin ve uygun bir yaklaşım olduğu sonucuna varılmıştır. CS/ÜS hizmeti hem öğrenciler hem de personel için son derece gerekli olan bir hizmettir. Sağlık merkezimizde kurulmuş olan GDB aracılığı ile öğrencilerin doğru ve emin ellerden hizmet alması sağlanmıştır. Anahtar Kelimeler: Gençlik danışma birimi, öğrenci, hizmet SUMMARY: Objective: The aim of this study was to evaluate the studies of the Youth İnformation Unit Services (YIUS) which was constituted in Cumhuriyet University, to serve about sexual and reproductive health for students attending in university. Methods: YIUS in Sivas Cumhuriyet University Health Center was to be established in May Current descriptive study was conducted between 01 May and 31 December In a total of 39 individuals (25 female and 14 male) who were applied to the Health Center were diagnosed in the current study. The Data were obtained from YIUS Records and analyzed with a computer based program (SPSS, USA) statistically. Results: The current results showed that of 25,6 % individuals were refered from another center to YIUS, 28,2 % applied with complaints and 46,2 % were applied for medical consultation. The 22,7 % of the appliers were send to the university and state hospitals for professional support and 13,6 % were asked for special psychological aid. Some crucial informations, including contraceptive methods, sexually transmitted diseases and personal hygiene were supplied by our reproduction and sexually health service facilities. Conclusion: It has been concluded that constitution and servicing of Youth Friend Service Model in university health centers is a cost effective and appropriate approach which would response an important need of health of younger, avoid negative results about sexual and reproduction health, make them stronger by informing. Sexual and reproductive services are essential for all students and personnel. Via YIUS constituted in our health center, has been given services by proper and reliable individuals. servise Key words: Youth information unit, student, C.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi 29 (3): , 2007 * Yrd. Doç. Dr. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Eğitimi A.D. ** Yrd. Doç. Dr. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı A.D. *** Arş. Dr. Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı A.D. **** Hemşire Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Kültür ve Spor Daire Başkanlığı Sağlık Merkezi ***** Psikolog Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Kültür ve Spor Daire Başkanlığı Sağlık Merkezi 104

2 Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Merkezi nde Verilen Gençlik Danışma Birimi Hizmetleri GİRİŞ Dünya nüfusuna baktığımızda yaşayan her 5 kişiden biri ergen dir. Türkiye de ise nüfusun yaklaşık %50 si 20 yaşın altındadır (1). Dünyada bir yılda doğan 15 milyon çocuğun annesi yaş arasındadır. Her yıl meydana gelen sağlıksız düşüklerin 4 milyonu (%25) ergen yaş grubuna aittir. Her 20 ergenden birinde HIV/AIDS dışında bir cinsel yolla bulaşan enfeksiyon görülmektedir. Yeni HIV/AIDS vakalarının yarısı yaş grubundadır. Dünyadaki 340 milyon cinsel yolla bulaşan enfeksiyonun üçte biri adolesanlar arasında görülmekte olup her gün yaklaşık yarım milyon genç insan bu enfeksiyonlara yakalanmaktadır (2). İçki içme yaşı 15 yaş ve altında olan gençlerde ileride alkol bağımlısı olma riski 21 yaş ve sonrasında başlayanlara göre dört kat daha fazladır. Kötü sosyoekonomik koşullarda yaşayan gençler arasında davranışsal sorunlar ve psikolojik sorunlara yakalanma riski daha yüksektir (3-4). Gençlerin fiziksel, ruhsal yönden büyüyüp gelişirken cinsellik, cinsel aktivite, gebelik riski, istenmeyen düşükler, sigara, alkol, madde kullanımı, toplumsal cinsiyet ayırımcılığı, şiddet, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar gibi karşılaştığı riskli durumlar vardır. Bu çerçevede gençlerin üreme sağlığı ile ilgili bilgi ve hizmet gereksinimlerine cevap vermeye yönelik bazı üniversite sağlık merkezlerinde Seçilmiş Üniversitelerde Gençlere Yönelik Üreme Sağlığı Hizmetleri Modelinin Başlatılması projesi geliştirilmiştir. Çalışmanın koordinatörlüğünü İnsan Kaynağını Geliştirme Vakfı (IKGV) ve Uluslararası Çocuk Merkezi (UÇM) üstlenmiştir (Proje Sağlık Bakanlığı ve Avrupa Birliği tarafından desteklenmektedir). IKGV İstanbul da 3 üniversitenin ve Ege Üniversitesi nin, UÇM Osman Gazi Üniversitesi, Dicle Üniversitesi, Hacettepe ve Bilkent Üniversitesi ndeki öğrencilerin sağlık merkezlerinin çalışmalarını düzenlemiştir. Daha sonra bu projeye 5 üniversite daha eklenerek (Cumhuriyet Üniversitesi, Erciyes Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, Çukurova Üniversitesi, Dokuz Eylül Üniversitesi) yaygınlaştırılması istenmiştir. Bu çalışmalar sonucunda Nisan 2006 tarihinde Ankara da iki doktor, bir hemşire, bir psikolog ve bir akran öğrenci olmak üzere toplam beş kişilik ekip ile alınan Cinsel Sağlık/Üreme Sağlığı (CS/ÜS) eğitimi sonrasında Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Kültür ve Spor Daire Başkanlığı Sağlık Merkezi bünyesinde 01 Mayıs 2006 tarihinde Gençlik Danışma Birimi (GDB) kurulmuştur. GDB nde Öğrencilerin Üniversite Sağlık Merkezleri Aracılığı ile CS/ÜS Konularında Bilgilendirilmesi amaçlanmıştır. Birimin faaliyetleri CS/ÜS danışmanlığı (gebelikten korunma yöntemleri, meme muayenesi, testis muayenesi, meme ve testis hastalıkları, beslenme, kişisel hijyen, madde kullanımı, istenmeyen gebelikler ve gebeliklerin sonlandırılması, cinsel istismar ve şiddet, farklı cinsel yakınlıklar, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar) ve psikolojik danışmanlık tır. GDB nde hizmetler önyargısız, cinsiyet ayırımcılığı yapmayan, gençlerin haklarına, mahremiyet ve gizliliğe saygı duyan nitelikte olup hizmetlere kolay ulaşılmaktadır. Bu çalışma Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Merkezi nde üniversite öğrencilerine CS/ÜS hizmetleri vermek üzere kurulan GDB çalışmalarını değerlendirmek için yapılmıştır. GEREÇ VE YÖNTEM Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Kültür ve Spor Daire Başkanlığı Sağlık Merkezi i öğrenci olmak üzere toplam kişiye hizmet veren bir sağlık kuruluşudur. Sağlık Merkezi nde kadrolu doktor bulunmamaktadır. 105

3 Çetinkaya ve ark. Merkez, Tıp Fakültesi nden görevlendirilen bir yardımcı doçent doktor ve bir araştırma görevlisi doktor, iki diş hekimi, üç hemşire, bir psikolog, bir sosyal hizmet uzmanı, bir laborant, bir sekreter ve bir hizmetli ile hizmet vermektedir. Uluslararası destek ve ulusal kuruluşların işbirliği ile Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Kültür ve Spor Daire Başkanlığı Sağlık Merkezi nde 01 Mayıs 2006 tarihinde GDB kurulmuştur. Çalışmaya 01 Mayıs- 31 Aralık 2006 tarihleri arasında GDB ne doğrudan ya da rutin muayeneden yönlendirme ile başvuran 25 i kız, 14 ü erkek olmak üzere toplam 39 kişi alınmıştır. Çalışma tanımlayıcı bir araştırma olup veriler birimde doldurulan formlardan oluşmuştur. Verilerin istatistiksel analizi SPSS for Windows 10.0 paket programında yapılmıştır. Verilerin analizinde t-testi kullanılmıştır. BULGULAR Çalışmaya 25 i kız, 14 ü erkek olmak üzere toplam 39 kişi alınmıştır. Çalışmaya katılan kız öğrencilerin yaş ortalamaları 23.5±4.2, erkek öğrencilerin 24.0±3.3 dür. Öğrencilerin %33.4 ü medikodan, %25.6 sı emekli sandığından, %23.1 i SSK dan ve %12.8 i BAĞKUR dan ve %5.1 i özel sigortadan sağlık güvencesi olduğunu ifade etmiştir. Çalışmaya alınan kişilerin %43.6 sı arkadaşları ile evde, %35.9 u ailesi ile, %17.9 u yurtta, %2.6 sı özel arkadaşı ile evde kaldığı tespit edilmiştir. GDB ne başvurunun %35.8 ini Eğitim Fakültesi nde okuyan öğrenciler oluşturmuştur. GDB ne başvuran kişilerin okudukları fakültelere göre dağılımı Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. GDB ye Başvuran Kişilerin Okudukları Fakültelere Göre Dağılımı (n=39) Fakülte Sayı % Eğitim Mühendislik Meslek Yüksekokulu Personel Güzel sanatlar Fen-Edebiyat İktisadi İdari Bilimler GDB ne başvuranların %25.6 sı sağlık merkezinde muayene sırasında GDB ne yönlendirme ile, %28.2 si GDB ne doğrudan şikayet nedeniyle muayene olmak için, %46.2 si GDB den doğrudan bilgi almak için başvurmuştur. GDB ne başvuranların kişilerin başvuru nedenleri Tablo 2 de verilmiştir. Tablo 2. GDB ye Başvuran Kişilerin Başvuru Nedenleri (n=39) Başvuru Nedeni Toplam % GDB den doğrudan bilgi ve kontraseptif yöntem almak GDB nde doğrudan muayene olmak Şikayeti nedeniyle muayene olurken GDB e yönlendirme Mayıs 2006 tarihinde üniversitemizde düzenlenen 9. Gençlik Şöleni nde sonra ve ekim ayı içerisinde üniversiteye yeni başlayan tüm birinci sınıflara yapılan tanıtımlar ve Eğitim Fakültesi nde verilen eğitimler sonrasında GDB ne başvuru artmıştır. Sağlık Merkezi ve GDB ini tanıtımlar sırasında öğrenciye, Eğitim Fakültesi ne düzenlenen eğitimler sırasında 837 öğrenciye ulaşılmıştır. 221 i GDB ne başvuran kişilere, 144 ü tanıtım fuarında kullanılmak üzere toplam 365 tane kondom dağıtılmıştır. TARTIŞMA Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) yaşlar arasını adolesan, yaşlar arasını genç ve yaşlar arasını genç insanlar olarak tanımlamaktadır (5). Adolesanlar ve gençler, Türkiye nüfusunun önemli bir oranını oluşturmakta ve eldeki verilere göre de bu oran giderek artmaktadır. Halen DSÖ nce belirlenmiş yaş sınırlarına göre 15 ile 24 yaş arasında olan gençlerin nüfusu, toplam dünya nüfusunun %19 unu oluşturmaktadır. Gençlerimiz çocukluktan ergenliğe geçiş döneminde, puberte ile ilişkili bir takım fiziksel, ruhsal değişimler ve 106

4 Cumhuriyet Üniversitesi Sağlık Merkezi nde Verilen Gençlik Danışma Birimi Hizmetleri erişkinliğe özgü roller, ayrıcalıklar ve sorumluluklar kazanır (6). Oluşan bu değişimlerden en ilgi çekeni ve sıkıntılı olanı kuşkusuz cinsellikle ilgili olan durumlardır. İnsan hayatının temel özelliklerinden olan cinselliğin sağlıklı yaşanması son derece önemlidir. DSÖ cinsel sağlığı; cinsellikle ilişkili olarak fiziksel, duygusal, zihinsel ve sosyal açıdan tam bir iyilik hali olması olarak tanımlamaktadır Gençlerin üreme ve cinsel hakları, toplumsal cinsiyet, güvenli ve mutlu cinsel yaşam, üreme yeteneğinin korunması, üreme yeteneğini kullanma zamanına ve sayısına karar verme ve bu kararı uygulama, bunun için bilgilenme ve hizmetlere ulaşabilmeleri, gençlere yönelik CS/ÜS hizmetlerinin kapsamını oluşturur. Devlet İstatistik Enstitüsü verilerine göre ülkemizdeki 2005 yılı yükseköğretim çağ nüfusu dır (8). T.C. Yükseköğretim Kurulu nun raporuna göre eğitim ve öğretim yılında kayıtlı öğrenci sayısı dır. Üniversite öğrencileri temelde her üniversitenin Mediko-Sosyal Merkezi tarafından sağlanan ücretsiz sağlık hizmeti almaktadırlar. Ancak bu merkezlerde CS/ÜS danışmanlığı, dengeli beslenme, kişisel hijyen, sigara ve madde bağımlılığı ile ilgili hizmet sunulmamaktadır. Günümüzde ölümler ve ciddi sağlık sorunlarının çoğunun temelinde ise yetersiz ve dengesiz beslenme, bedensel hareketsizlik, sigara ve diğer sağlığa zararlı maddelere olan bağımlılık, kendine ve başkasına bilerek zarar verme ve cinselliğin güven içinde yaşanmaması olduğu belirlenmiştir. Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar ve planlanmamış gebelikler özellikle genç nüfusun en önemli sağlık sorunları arasındadır. Gençlerin bu sorunları göz önüne alındığında üniversite sağlık merkezlerinde bu hizmetleri vermek için Genç Dostu Hizmet Modeli geliştirildi. Genç Dostu Hizmet Modeli çalışmalarında öğrenciye müdahale öncesi ve sonrası bir anket uygulandı (9). Müdahale sonrasında sağlık merkezlerine eğitim ve danışmanlık almak için yapılan başvurular, gençlik dönemi sorunları, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan ve gebelikten korunma yöntemleri ile ilgili danışmanlık almada artışlar olmuştur. Yine CS/ÜS ilgili bazı konularda bilgi kaynağı, ön testte en sık arkadaş, kitap medya iken son testte, okul/seminer, sağlık personelinden bilgi almada önemli artış olmuştur. Bu kişilerin üniversite öğrencileri olmalarına karşın grubun CS/ÜS ile ilgili bilgi düzeyleri düşük bulunmuştur. Yine müdahale sonrası gerek kız gerekse erkek öğrencilerin bilgi düzeylerinde anlamlı iyileşme meydana gelmiştir. Gençlik Danışma Birimlerine başvurular artmaya başlamış, araştırma grubundaki her 2 öğrenciden biri bu birimlerin düzenlediği seminerlere katılmış olup, katılanların sadece %6 sı bu toplantıları yararsız bulmuştur. GDB, gebelikten korunma yöntemlerinin sunumu ile üreme sağlığı, cinsel sağlık, psikolojik danışmanlık, gebelikten korunma, acil korunma, istenmeyen gebeliklere yaklaşım, kendi kendine meme ve testis muayenesi, sigara/alkol/madde bağımlılığından korunma, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan korunma, cinsel taciz ve şiddetle başetme, beslenme, hijyen gibi konularda danışmanlık hizmetleri sunacaktır. Bütün bu hizmetler doğrudan Mediko-Sosyal Sağlık Merkezi Gençlik Danışma Birimi personeli tarafından ya da ilgili kuruluşlara yönlendirme ve sevk yoluyla karşılanacaktır. Cumhuriyet Üniversitesi SKSDB Sağlık Merkezi Gençlik Danışma Birimi nin kurulması için ikisi doktor, biri psikolog, biri hemşire ve biri öğrenci olmak üzere beş kişilik bir ekip Ankara da Nisan 2006 tarihinde eğitim almıştır. Eğitim sonrasında 01 Mayıs 2006 tarihinde GDB hizmetleri Sağlık Merkezi 107

5 Çetinkaya ve ark. bünyesinde verilmeye başlanmıştır. Birimi tanıtmak için üniversitemizin tüm fakültelerinin girişlerine, merkezi kafeteryaya, öğrencilerin yoğun olarak gittikleri kafelere afişler asılmıştır. Sağlık Merkezi nde broşürlerin temin edilebileceği bir masa hazırlanmıştır. Sağlık Merkezi personeline hizmetiçi eğitim verilmiştir Mayıs 2006 tarihinde Eğitim Fakültesi 1. ve 2. sınıflardan oluşan 13 sınıfa anket uygulanmıştır Mayıs 2006 tarihinde 9. Gençlik Şöleninde bir stant açılmıştır. Stantta öğrencilere CS/ÜS ile ilgili sorular hazırlayıp sorular çektirilmiş, yanlış soruların doğru cevaplarını anlatılmış ve mevcut broşürlerden verilmiştir. 31 Mayıs 2006 tarihinde Kültür Merkezi nde tanıtım sunumu yapılmıştır. Ekim ayı içerisinde Eğitim Fakültesi nde anket uygulanan 13 sınıfa 3 haftalık bir eğitim verilmiştir. Eğitimlerde üreme organları, korunma yöntemleri, cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar ve gençlik dönemi sorunları anlatılmıştır. Eğitimler sırasında toplam 837 öğrenciye ulaşılmıştır. Gene ekim ayı içerisinde üniversiteye yeni başlayan tüm 1. sınıflara Sağlık Merkezi ve GDB tanıtımlar yapılmıştır. Tanıtımlarda 1303 öğrenciye ulaşılmıştır. Yaptığımız bu etkinlikler sonrasında GDB ne en çok Eğitim Fakültesi nde okuyan öğrencilerden başvuru olmuştur. Bu durum yapmış olduğumuz eğitim ve tanıtımların fakültedeki etkisini göstermek açısında güzel bir örnektir. Ancak diğer fakülte ve yüksekokullardan GDB ne başvurular yeteri kadar olmamıştır. SONUÇ Genç Dostu Hizmet Modeli nin üniversite sağlık merkezleri bünyesinde oluşturulması ve hizmet vermesinin, gençlerin önemli bir sağlık hizmeti gereksinimini karşılayacağı, gençlerde CS/ÜS konularında olumsuz sonuçları önleyici, onları doğru bilgilendirerek daha güçlü kılacak, maliyet etkin ve uygun bir yaklaşım olduğu sonucuna varılmıştır. Kuşkusuz bu modelin Türkiye deki bütün üniversitelerde uygulanması durumunda beklenen etki elde edilebilecektir. KAYNAKLAR 1. World Population Prospects: The 1998 Revision. Volume1: Comprehensive tables. United Nations (Department of Economic and Social Affairs, Population Division) United Nations /ST/ESA/SER.A/177), New York, Coming of Age: From Facts to Action for Adolescent Sexuel and Reproductif Health, Adolescent Health and Development Programme, Family and Reproductif Health, World Health Organization, geneva, 1997, WHO/FRH/ADH, Blum RW, Nelson-Mmari Kristin). The Health of young People in a Global Context, Journal of Adolescent Health 2004; 35: Adolescent Health Session Declaration. The 2005 World Congress of the International Forum for Social Scineses and Health (IFSSH), August 2005, Yeditepe University, İstanbul, Turkey. 5. Young People s Heallth: A Challenge for Society, Report ofa WHO Study Group on Young People and Health for All by the Year 2000 Tecnical Report Series No: 731, World Health Organization, Geneva, Acharya S. Adolescent Health: ıssues and Challenges for Sourh-East Asia Region. Puri CP, Van Look PFA /Ed2s), Sexuel and Reproductive Health: Recent Advances, Future Directions, pp: , WHO, Education and Treatment in Human Sexuality: The Training of HealthProfessionals, Repot of a WHO Meeting, Technical Report Series No: 572, World Health Organization, Geneva Akın A. Genç Dostu Cinsel Sağlık/Üreme Sağlığı Hizmet Modeli ve İlgili Araştırmaların Sonuçları. Hacettepe Üniversitesi Aralık 2006 Ankara S:1 9. Akın A, Bahar Özvarış Ş, Eroğlu K, Mıhçıokur S. Üniversite Gençlerinin Cinsel ve Üreme Sağlığı Beş Üniversite Çalışması (Özet Raporu). Ankara S: 28 Yazışma Adresi: Yrd. Doç. Dr. Selma ÇETİNKAYA Cumhuriyet Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Eğitimi A.D SİVAS Tlf: 0 (346) Fax: 0 (346) drselmacetinkaya@hotmail.com scetinkaya@cumhuriyet.edu.tr 108