G R L TERATÜR TARAMASI 1. Deniz Alanları ve Ula tırma Koridorlarına li kin Temel Kavramlar

Transkript

1 Uluslararası Sosyal Aratırmalar Dergisi The Journal of International Social Research Cilt: 7 Sayı: 33 Volume: 7 Issue: 33 Issn: DENZ ALANLARI VE ULATIRMA KORDORLARI ARASINDAK LKY BELRLEMEYE YÖNELK BR ÇALIMA: TÜRKYE UYGULAMASI* A RESEARCH TO IDENTIFY RELATIONSHIP BETWEEN MARITIME AREAS AND TRANSPORTATION CORRIDORS: AN APPLICATION OF TURKEY Gökçe Çiçek CEYHUN** Öz Ekonomik deerlerin her geçen gün daha da önemli hale geldii günümüzde denizler, kara parçaları gibi paylaımın sona erdii alanları deil, paylaımın tamamlanmamı olduu ve dolayısı ile yeni mücadelelere konu olan alanları tekil etmektedir. Petrol, mineraller ve deniz canlıları gibi deniz altı kaynaklarının varlıından dolayı ve ulaım, ticaret, güvenlik ve iletiim gibi stratejik önemi haiz alanlardan dolayı öncelikle kıyı ülkeleri olmak üzere tüm ülkelerin dikkatleri denizlere çevrilmi durumdadır ve bu durum kıyı devletlerinin de bu alanları paylaım çabalarını beraberinde getirmektedir. Mevcut çalımaların çounda deniz alanları genellikle politik, stratejik ve güvenlik yönleriyle ele alınırken, bu çalıma deniz alanları ile deniz ticareti ve dolayısıyla ulatırma koridorları arasında balantı kurması bakımından önem arz etmektedir. Bu kapsamda uzman katılımcıların teyidi ile de desteklenen bu ba, sırasıyla deniz ticareti, ekonomik kaynaklar ile bilimsel amaçlı aratırmalar, münhasır ekonomik bölge ve güvenlik açısından deerlendirilmitir. Deniz alanları ile ulatırma koridorları arasındaki iliki Delphi teknii ve teknik gerei görüme metodu kullanılarak uzmanlardan elde edilen görüler analiz edilerek deerlendirilmi olup elde edilen bulguların ııında deniz alanlarının ulatırma koridorları üzerindeki etkileri belirlenmitir. Anahtar Kelimeler: Deniz Alanları, Münhasır Ekonomik Bölge, Güvenlik, Ulatırma Koridorları, Deniz Ticareti. Abstract Nowadays, the economic value of maritime areas has become very important and land areas have already been shared by the nations while maritime areas are still in the period of to be shared. Therefore, maritime areas constitute new conflicts for territories. Especially attention of coastal states has been shifted to maritime areas by the virtue of having submarine resources such as petroleum, minerals, marine organisms and having strategically significant issues such as transportation, trade, security and communication. All of these factors bring sharing efforts of maritime areas by coastal states to light. By taking into consideration of maritime areas significance, this study has worked up a connection between transportation corridors - which constitute field of maritime trade- and maritime areas -that constitute field of maritime law-. Up until today maritime areas have been analyzed in terms of politic, strategic and security sides in most of the studies however this study surveyed maritime areas in terms of transportation corridors. Within this framework the relation which has been supported by the expert participants of this study have established in terms of maritime trade, economic sea resources and scientific researches, exclusive economic zone and security. The relationship between maritime areas and transportation corridors have been assessed with the opinion of the expert participants by in dept face to face interviews as required by Delphi method in this research. Thus, in the light of the findings by analyzing the opinions, the effects of maritime areas on transportation corridors have been determined. Keywords: Maritime Areas, Exclusive Economic Zone, Security, Transportation Corridors, Maritime Trade. * Bu çalıma yayınlanmamı doktora tezimizden üretilmitir. ** Yrd. Doç. Dr., Kocaeli Üniversitesi, Barbaros Denizcilik Yüksekokulu.

2 GR Ekonomik deerlerin her geçen gün daha da önemli hale geldii günümüzde, deniz altı kaynakları, petrol, mineraller ve deniz canlılarının varlıından dolayı ve ulaım, ticaret, güvenlik, iletiim gibi stratejik önemi haiz yönlerinden dolayı kıyı ülkelerinin dikkatleri denizlere çevrilmi durumdadır. Denizlerin bu artan deeri, kıyıları karılıklı ya da yan yana olan devletlerin bu alanları paylaım çabalarını beraberinde getirmitir. Bu yönüyle deniz alanları kara parçaları gibi paylaımın sona erdii alanları deil, iç sulardan itibaren kıyıdan uzaklatıkça paylaım sürecinin devam ettii alanları tekil etmektedir. Uluslararası ticaret açısından da ehemmiyeti büyük olan deniz alanları ve bu alanlardan geçen ticaret rotaları yani ulatırma koridorları ile bu deniz alanlarında uygulanan rejim arasındaki etkileim son derece önemlidir. Ticarî gemiler için zararsız geçi hakkı veya transit geçi hakkının var olduu bilinen bir gerçektir. Ancak bir baskı unsuru olarak denizler üzerindeki kıyı devletinin ticaret serbestliine karı yaptırımlarının ne olduu ve ne olabilecei incelenmeye deerdir. Bu çalımanın amacı, deniz alanları ile ulatırma koridorları arasındaki ilikinin varlıını bilimsel yöntemler kullanarak ortaya koymaktır. Deniz alanları ile ulatırma koridorları arasındaki ilikinin varlıı sadece literatür yönüyle incelenmekle kalmamı, uzman görülerine bavurularak fiili durum ile de incelenmitir. Bu çalımanın temel hedefi, ulatırma koridorlarının belirlenmesinde ve yönetilmesinde deniz alanlarının bölgenin corafi özelliine göre az ya da çok ektisi olduunun belirlenmesidir. Bu yönüyle çalımanın en büyük önemi bugüne kadar çok az deinilen ya da hiç deinilmeyen yönleriyle, deniz alanları ile deniz ulatırması ve deniz ticareti arasında balantı kurmasıdır. Aratırma kapsamında deniz alanlarıyla ulatırma koridorları arasındaki belirlemek için yedi deiken belirlenmitir. Bunlar sırasıyla deniz ticareti, ekonomik kaynaklar ile bilimsel amaçlı aratırmalar, münhasır ekonomik bölge ve güvenlik olarak belirlenmitir. Söz konusu ilikinin kurulabilmesi için delphi teknii ve bu teknik gerei konuyla ilgili uzmanların görülerini almaya yönelik olarak yüz yüze görüme yöntemine bavurulmutur. Çalımada özellikle, deniz alanlarına ilikin olarak gelecee yönelik öngörülerin, konuyla ilgili uzmanların geçmi deneyim ve tecrübelerinden faydalanılması suretiyle bu teknik kullanmı ve çalıma sonuçlandırılmıtır. LTERATÜR TARAMASI 1. Deniz Alanları ve Ulatırma Koridorlarına likin Temel Kavramlar Genelde corafi açıdan fazla bir fark olmamakla birlikte, hukukî açıdan denizler ve deniz tabanları, nitelikleri ve tâbi oldukları rejimler itibariyle çeitli alanlara bölünmektedir. Doktrinde deniz alanları iki ana gruba ayrılmaktadır; millî yetkiye tâbi deniz kesimi (iç sular ve karasuları) ve millî yetki alanlarının ötesindeki deniz kesimi (bu kısım doktrinde ihtilâflıdır). Denizlerin hukuki rejiminin gösterdii farklılıklara göre, denizlerdeki muhtelif alanlar aaıdaki gibi sınıflandırılabilir (Sur, 2006: 295): Ulusal sınırlar içinde kalanlar (iç sular, karasuları, takımada suları ve belli ölçülerde uluslararası boazlar), Ulusal sınırlar dıında, kıyı devletinin ilanı ile belirli ilevsel münhasır yetkileri olan yerler (bitiik bölge, münhasır ekonomik bölge, münhasır balıkçılık alanları). Kıta sahanlıı ise ilana balı olarak olumayıp, ulusal sınırların dıına da uzanan geni bir bölümü içerir. Hiçbir devletin yetkisinde bulunmayıp herkesin serbestçe girip yararlanabilecei açık deniz ise ayrı bir alandır. Aratırma kapsamında önem arz eden unsurlardan biri olan iç sular; karasularının baladıı esas hattın kara tarafında kalan sular olarak tanımlanmakta ve iç sulara ilikin olarak devletler hukukunda genel ilke, iç suların kıyısal devletin ülkesinin bir parçası oluudur (nan,

3 1976: 9; Baykal, 1998: 10; Özman, 2006: 247; Sur, 2006: 297). Devletin egemenlii altında olduu kabul edilen bir dier deniz alanı da karasularıdır. Karasuları, bir devletin kara ülkesini çevreleyen ve açık denize kadar uzanan deniz kuaını belirtmek için kullanılan terimdir (nan, 1976: 13; Çelik, 1977: 111; Pazarcı: 2003: 314). Birlemi Milletler Deniz Hukuku Sözlemesi (BMDHS) ne göre bir kıyı devletinin egemenlii, kara ülkesinin ve iç sularının ve bir takımada devleti olması halinde, takımada sularının ötesinde karasuları olarak tarif edilen kıyıya bitiik bir deniz kuaını kapsar. Bu egemenlik, karasularının deniz yataını ve toprak altını olduu kadar karasularının üzerindeki hava sahasını da kapsar (Gündüz, 2009: 357). Ulusal sınırlar dıındaki deniz alanları ele alındıında ise bu aratırma kapsamında en çok üzerinde durulan alan münhasır ekonomik bölgedir. Münhasır ekonomik bölge, kıyı devletine karasuları esas hattından balayarak, 200 mil genilikteki deniz alanında kalan su tabakası ile deniz yataı ve onun toprak altında münhasır ekonomik haklar ve yetkiler tanıyan deniz alanıdır (Toluner, 1996: 273; Sur, 2006: 333; Kuran, 2007: 215). Münhasır ekonomik bölgede egemenlik deil, ilevsel yetkiler söz konusudur. Devletler, bu alanda yetki kullanabilmek için münhasır ekonomik bölgeyi tesis eden kararlarını ilân etmek zorundadırlar. BMDHS nin 55.Maddesine göre münhasır ekonomik bölge, karasularının ötesinde ve bu sulara bitiik bir bölge olup belirlenmi olan özel hukukî rejime tâbidir ve rejim gerei sahildar devletin hakları ve yetkileri ile dier devletlerin hakları ve serbestlikleri ilgili maddelerde düzenlenmitir. (Toluner, 1996: 272; Gündüz, 2009: 374; Sur, 2006: 334; Pazarcı, 2010:287). Bu aratırma kapsamında ele alınan temel kavramlardan biri de ulatırma koridorlarıdır. UNESCAP (2001), uluslararası ulatırma koridoru kavramını u ekilde tanımlamaktadır: Tarafları birbirine balayan, kural olarak mal ve yolcuların özellikle en youn olduu yönlerde uluslararası taınmasını salayan çeitli taıma ekillerinin gerçekletirilmesi için yeterli donanıma sahip bir ana ulatırma sistemi (mevcut ve yapılacak) aıdır. Ulatırma planlama uygulamalarına göre koridor, bir aın ya da aların ulatırma ekseni oluturan belirli bir bölümü olarak tanımlanmaktadır. Bu noktada koridorun iki önemli özellii vardır. Koridorlar öncelikli olarak bölgeler veya ülkeler arasında ana uluslararası deiim merkezleridir. Bu da u demektir, koridor farklı güzergâhları aynı sistemin, bazen de yerel bir aın parçası olarak birletirir. kinci olarak koridor, alternatif deniz ve hava yolu ulatırma seçenekleri sunan, içerisinde intermodal deiim noktalarının olduu (liman, havaalanı, intermodal merkezler) çok modlu bir eksendir (Kii, 2005: 232). 2. Deniz Alanları ve Ulatırma Koridorları Arasındaki liki Deniz alanları ile ulatırma koridorları arasındaki ilikiyi çeitli kriterler açısından ele almak mümkündür. Bu çalıma kapsamında söz konusu kriterler sırasıyla deniz ticareti, ekonomik kaynaklar ile bilimsel amaçlı aratırmalar, münhasır ekonomik bölge, ve güvenlik olarak belirlenmitir Deniz Ticareti lk unsur olan deniz ticareti açısından durum incelendiinde, denizin statüsüne göre her ne kadar transit geçi ve zararsız geçi gibi rejimler öngörülse de, denizlerdeki aidiyet tartımasının, bu geçilerde kullanılan ticari rotaları da etkileyecei düünülmektedir. Özellikle bazı deniz alanlarında ticari gemilerin izleyecei rotaların, geçi rejimine balı olması, bu alanlardaki özgürlüü etkileyeceinden, sınırlandırma konusundaki kararların uluslararası ticarete etkide bulunması olasıdır. Bu anlamda söz konusu ilikinin daha çok iç sular, karasuları ve gittikçe karasularının devamı niteliini kazanmaya balayan münhasır ekonomik bölge açısından kurulmasının mümkün olduu deerlendirilmektedir. Oxman tarafından yapılan bir çalıma, özellikle karasularına ilikin sınırlar ile ulatırma rotaları arasındaki iliki açısından önemli bilgiler içermektedir. Örnein Ege Denizi nde karasuları 3 mil iken Ege Denizi nde azımsanamayacak kadar çok sayıda açık deniz rotası çizilebilirken karasuları 6 mile çıktıında bu açık deniz rotaları önemli ölçüde eksilmektedir. Ege Denizi nde karasuları 12 mile çıktıında ise denizin çeitli bölümlerindeki birçok önemli

4 operasyon sahası gibi açık deniz rotaları da tamamen kaybolmaktadır. Ege de çok sayıda Yunan adası olduu ve adaların da karasularının bulunduu dikkate alındıında, Yunanistan ın karasularını 12 mil olarak ilan etmesi durumunda, Ege Denizi nin çok büyük bir kesimi Yunanistan ın egemenliine girmi olacaktır. Ayrıca Ege Denizi nin kuzey bölümü tam bir kapalı deniz konumuna dönüecek ve dolayısıyla Akdeniz den Karadeniz e ve tersi yönündeki geçilerde gemilerin Yunan karasularından geçme zorunluluunda kalmaları, zararsız geçi ilkesinin varlıına ramen, bata Türkiye olmak üzere bu su yolunu kullanan bütün devletleri rahatsız edecektir (Oxman, 1999:26, Özman, 2006: 343). Mevcut konumu ile Ege Denizi nde biri Yunanistan ın güneyinden balayarak Avrupa, Afrika ve Amerika ya açılan, dieri dou Akdeniz den balayarak Süvey Kanalı aracılıyla Afrika, Asya ve Uzakdou ya geçi salayan iki önemli koridor mevcuttur (ekil 1).Bu konumuyla Ege Denizi ulatırma koridorlarını kullanan ticaret gemileri 6 mil karasuları sınırı mevcut iken çizilebilen açık deniz rotalarını kullanırken, açık denizlerden geçerken serbest geçi hakkından faydalanmaktadırlar. Hiçbir devletin egemenliine tabi olmadan, bütün milletlerin geçiine açık olan bu alanlardan seyrüseferden bütün devletler aynı artlar altında faydalanabilmektedir. Dier taraftan açık denizde gemilerin, uluslararası antlamalarla öngörülen istisnalar dıında, sadece uyrukluk baı ile balı oldukları devletin idarî ve yargı yetkileri altında oluunun, Ege Denizi ni kullanan tüm dier devletlerin de 6 mil karasularının uygulandıı bu mevcut konumu destekleyeceini düündürmektedir. Ancak Yunanistan ın karasularını 12 mile çıkarması durumunda, zararsız geçi ilkesinin varlıına ramen bu denizdeki birçok serbestînin kaybolacaı, yargı ve idare yetkisinin Yunanistan a geçecei düünüldüünde bu denizi kullanan hiçbir devlet gemisinin Yunan karasularından geçmek zorunda kalmayı tercih etmeyecei aikârdır. ekil 1: Ege Denizi Ulatırma Koridorları Kaynak: Yazar

5 Nitekim nan (1995: 38) a göre de mevcut durumda Türkiye, %7,5 ( km²), Yunanistan ise %41,7 ( km²) karasularına sahiptir. Geriye kalan %51 lik alan açık denizleri oluturmakta ve dar boazlar için serbest ve engellenmemi geçi ve seyir salamaktadır. Herhangi bir kıyı devleti tarafından karasularının geniletilmesi, açık deniz alanlarını kesinlikle azaltacak, serbest ve engellenmemi seyir ilkeleri ihlâl edilmi olacaktır. Aynı zamanda kıyı devletinin açık denizlerden kara ve karasuları ile balantısı da kesilecektir. Bu durum sadece kıyı devletleri için yaamsal olmakla kalmayıp, aynı zamanda bu denizi kullanan tüm ticaret gemilerinin serbest geçi hakkını etkiledii için de önemli bir durumdur. ekil 2, Ege Denizi nde karasuları sınırının 6 mil olduu yani u anki mevcut durumu göstermektedir. Bu haliyle açık denizlerdeki koridor, 6 millik yarım dairenin ötesinde kalmaktadır. Bu durum, Türk bayraklı ya da dier bayrakları taıyan tüm gemilere Yunan karasularından geçmeden, zmir Limanı na ya da Çanakkale ye girme hakkı vermektedir (Scovazzi, 1995: 80). ekil 2: Karasuları 6 Mil ken Ege Denizi nde Mevcut Durum Kaynak: Scovazzi, 1995:

6 ekil 3 ise, Ege Denizi nde karasularının 10 mile çıkarılması durumunda, Türkiye nin kuzey kıyılarına ve Türk Boazları na ulaabilmek için herhangi bir açık deniz koridorunun kalmayacaı durumu göstermektedir (Scovazzi, 1995: 84). ekil 3: Karasularının 10 Mil Olması Durumunda Ege Denizi ndeki Durum Kaynak: Scovazzi, 1995: 84. Son olarak ekil 4, Ege Denizi nde karasuları sınırının 12 mil olması durumunu göstermektedir (Scovazzi, 1995: 86). Görüldüü gibi bu haliyle Ege Denizi, tam bir Yunan Denizi ne dönümektedir

7 ekil 4: Karasularının 12 Mil Olması Durumunda Ege Denizi ndeki Durum Kaynak: Scovazzi, 1995: 86. Türkiye nin Afrika, Asya ve Uzakdou ya açılan kapısı konumundaki Dou Akdeniz den geçen rotalar (ekil 5) açısından da bu durum önemlidir. Bu anlamda özellikle Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY) nin münhasır ekonomik bölgeye ilikin faaliyetleri ve giriimleri düünüldüünde Dou Akdeniz de daha fazla hak sahibi olmanın, buradan geçen ulatırma koridorlarında da etkinlik göstermeyi salayacaı deerlendirilmektedir. Çünkü münhasır ekonomik bölgede canlı kaynakların aratırılması, iletilmesi, korunması ve yönetimi konusunda egemen hakları, denizde bilimsel aratırmayı düzenleme ve yürütme yetkisi kullanmak, gemilerden kaynaklanan kirlenmenin önlenmesi, azaltılması ve kontrol edilmesine yönelik yaptırımlarda bulunmak gibi birçok konuda yetki sahibi olan sahildar devletin sahip olduu tüm bu yetkilerin bölgedeki deniz ulaımını da etkileyecei düünülmektedir

8 ekil 5: Dou Akdeniz den Geçen Ulatırma Koridorları Kaynak: Yazar Son olarak Karadeniz açısından deerlendirildiinde ise bugün bu bölgedeki ticari faaliyetler çok ciddi problemlerle karılaılmadan yürütülebiliyorsa, bu duruma bölgede barıçıl ortamın katkısının büyük olduunu söylemek mümkündür. ekil 6 da görüldüü gibi Karadeniz den geçen ulatırma koridorları, uluslararası ticaret açısından bu denizi kullanan tüm dier devletler için oldukça kritik ve önemlidir. Özellikle ilerleyen dönemlerde Karadeniz de paylaıma konu olabilecek her türlü deniz alanının dorudan ya da dolaylı olarak uluslararası ticarete etki edebilecei deerlendirilmektedir. Nitekim günümüzde ekonomik olarak deerlendirilmeye balanmamasına ramen, petrole alternatif olarak gösterilen gelecein önemli enerji kaynaı olan gaz hidratlara ilikin Karadeniz de 5 alanın tespit edilmesi, bu alanlarda yeni güvenlik bölgeleri olumasına neden olabilir ve uluslararası ticaret rotalarının da bu yeni oluumlardan etkilenmesi beklenebilir

9 ekil 6: Karadeniz den Geçen Dou Batı ve Kuzey Güney Yönlü Rotalar Kaynak: Yazar 2. Ekonomik Kaynaklar ve Bilimsel Amaçlı Aratırmalar Deniz alanları ile ulatırma koridorları arasındaki ilikide önemli bir faktör de ekonomik kaynaklar ve bilimsel amaçlı aratırmalar dır. Bir deniz alanında petrolün kefi, bir yandan dikkatlerin bu alana yönelmesine neden olurken, bir yandan da petrolün sevkiyatını gündeme getirecektir. Bu durum, özellikle dou batı ve kuzey güney ekseninde önemli bir transfer alanını tekil eden ülkemiz denizlerinin öneminin daha da artması anlamına gelmektedir. Ekonomik kaynaklar açısından deerlendirildiinde özellikle Ceyhan da trafiin artmı olduu bir gerçektir. Bu gösterge,petrolün kefiyle deniz ticareti arasındaki iliki açısından önem arz etmektedir. Nitekim dou Akdeniz de var olduu söylenen ve çeitli bilimsel aratırmalara konu olan petrolün ilerleyen süreçlerde kefi ile bu alanda sevkiyat ve deniz ticaretine balı olarak gemi trafiinin de younlaması mümkündür. Böylelikle buradan geçen ulatırma koridorlarının kullanımında artı olacak ve bu koridorları belirleyen faktörler daha da önem kazanacaktır. Öte yandan Kaya ya göre Dou Akdeniz, dünyanın en önemli Dou-Batı-Kuzey- Güney Enerji Koridoru haline gelmi ve birçok asimetrik risk ve tehditlere karı hassas bir bölge niteliine bürünmütür. Bölgede yaanan bu gelimeler, Dou Akdeniz de güvenlii de ön plana çıkarmakta ve bu anlamda Türkiye Cumhuriyeti ni Dou Akdeniz de güvenliin salanması hususunda inisiyatif almaya zorlamaktadır (Kaya, 2007: 14). Dier taraftan, yeraltı kaynaklarının kefi ve bilimsel amaçlı aratırmalar da dolaylı olarak deniz ticaret rotalarına etki eder. Çünkü belli bir bölgede aratırma yapan gemilerin bulunması ya da bu bölgede çalıma yapılacaının ilanı, ticaret gemilerinin rotalarını deitirmelerine ya da bazı bölgelerden geçi yapmalarının engellenmesine neden olabilir. 3. Münhasır Ekonomik Bölge Ulusal sınırlar içindeki genellikle paylaılmı olan deniz alanlarına göre, henüz paylaım süreci devam etmekte olan münhasır ekonomik bölge kavramı denizlerde yeni bir

10 sahiplenme mücadelesi için de önemli bir alan tekil etmekte ve deniz alanları ile ulatırma koridorları arasındaki ilikiyi belirlemek için önem arz etmektedir. Gelien teknolojiler vasıtasıyla, ekonomik deeri yüksek olan maden, petrol gibi deniz dibi kaynaklarının kefi ve deerli canlı kaynakların da karadan 200 deniz mili ötede younlukta olması, dikkatlerin münhasır ekonomik bölge kavramına yönelmesine neden olmutur. Tüm bu nedenlerden dolayı, sınırı belirlenmemi deniz alanlarında kıyı devletleri arasında münhasır ekonomik bölge sınırlandırma anlamaları imzalanmaya balanmıtır. Ancak münhasır ekonomik bölge olarak deerlendirilebilecek bir deniz alanının birden fazla kıyıda ülke tarafından paylaılmak istenmesi, bu alanlara ilikin sorunları da beraberinde getirmitir. Çünkü özellikle deniz dibinin deerli olduu bir bölgede münhasır ekonomik bölge ilan etmek ve bu alanlarda dolaylı da olsa denetim yetkisine sahip olmak, ekonomik deerlerin kazanımı dıında bu alanlardaki ticarete de canlandırıcı etkide bulunma potansiyelini beraberinde getirecektir. Örnein önemli düzeyde petrol bulunan bir alana uluslararası ticaretin kayması ve bölgedeki ticari faaliyetlerin artı göstermesi kaçınılmaz olacaktır. Dier taraftan BMDHS nin 60.Maddesinde belirtildii gibi kıyı devletinin münhasır ekonomik bölgede bilimsel amaçlı aratırmaların yapılması, deniz kirliliinin önlenmesi gibi nedenlerle güvenlik bölgeleri kurma hakkının bulunması ve bu vesileyle bu bölgeden geçen ulatırma koridorlarını etkileme potansiyelinde olması münhasır ekonomik bölge ile ulatırma koridorları arasındaki ilikinin belirlenmesi yönünden dikkat çekicidir. 4. Güvenlik Ulatırma koridorlarının oluumunda süre, maliyet, tarihi güzergâhlar, yasal ve idari artlar gibi birçok faktörün yanı sıra en önemli ve öncelikli konulardan biri koridorun geçi güzergâhının güvenliidir. Zira ticarete konu malların salimen alıcısına teslim edilmesi ticaretin ilk artıdır. Ulatırma koridoru, gerçekletirilen binlerce sefer sonucu oluan bir güzergâhtır. Bir geminin veya taıma aracının izledii rota, koridoru oluturmadıı gibi gerçekletirilen tüm seferlerde yaanan güvenlik sorunları corafi olarak çok elverili birçok rotayı veya kara güzergâhının koridora dönümesine engel olmutur. Sava ve korsanlık gibi faaliyetler gemilerin sigorta primlerini yükseltmekte kimi zaman da dorudan gemileri sigorta dıı bırakmaktadır. Riske balı oluan yüksek navlunlar, koridor olabilecek önemli geçi güzergâhlarını devre dıı bırakmaktadır. Ulatırma koridorlarının oluumunda etkinlik tekil eden güvenlik kavramı, aynı zamanda deniz alanları ile de yakından ilikilidir. Önemli bir egemenlik göstergesi olan karasularının ilanında, güvenlik unsuru sadece karasularını ilan eden ülkeyi deil, kıyıda ülkeleri de etkilediinden, bu husus dikkatle incelenmeye deerdir. ARATIRMANIN AMACI, MODEL VE YÖNTEM 1. Aratırmanın Amacı Bu çalımanın temel amacı, Türkiye nin deniz alanlarıyla ulatırma koridorları arasındaki ilikiyi tespit etmektir. Bu dorultuda; paylaım süreci henüz tamamlanmamı olan deniz alanlarının önemine deinilerek konuyla ilikili kavramlara yer verilmi ve ulatırma koridorlarının da önemi vurgulanarak, biri daha çok hukukî, dieri ise daha çok ticari anlamlar içeren iki konu arasında ba kurulmaya çalıılmıtır 2. Aratırmanın Modeli Temel hedefi Türkiye nin deniz alanlarıyla ulatırma koridorları arasındaki ilikinin belirlenmesi olan bu çalımada öncelikle deniz alanları ve ulatırma koridorlarına ilikin literatür taramasına yer verilmi olup, ardından Delphi teknii gerei uzmanların görülerine bavurulmutur. Söz konusu ilikinin tespiti için literatürden ve uzmanlardan elde edilen bilgilerin ııı altında dört öe tespit edilmitir. Bu dört deiken; deniz ticareti, ekonomik kaynaklar ile bilimsel amaçlı aratırmalar, münhasır ekonomik bölge, ve güvenlik olarak belirlenmi ve aratırmanın modeli ekil 7 deki gibi oluturulmutur

11 3. Aratırmanın Yöntemi ekil 7: Aratırmanın Modeli Aratırma kapsamında Türkiye nin deniz alanlarıyla ulatırma koridorları arasındaki ilikinin tespiti için delphi teknii ve yöntem gerei yüz yüze görüme metodu kullanılmıtır. Bu bilgilerden hareketle çalımada özellikle, deniz alanlarına ilikin olarak gelecee yönelik öngörülerin, konuyla ilgili uzmanların geçmi deneyim ve tecrübelerinden faydalanılarak gelitirilmesi gereinden dolayı delphi tekniinin kullanımı uygun görülmü ve aratırma süreci bu dorultuda gelitirilmitir. Konulara ilikin olarak gerek literatürün gerekse de uzman sayısının azlıı, yöntem olarak tamamen katılımcı uzmanların geçmi deneyimlerine, birikimlerine ve bunlardan elde ettii çıkarımlara yönelmeyi gerektirmitir. Çalımanın, nitel bir aratırma süreci olma özelliinden hareketle elde edilen verilerin tamamen uzman görülerine dayanıyor olması, varılan sonuçların mutlak ve kesin deerlendirmeler olduu anlamına gelmemekle birlikte, özellikle konsensüs salanan ifadelere ilikin olarak elde edilen öngörülerin, gerçekçi olduunu söylemek mümkündür. Delphi teknii kapsamında gerekli deerlendirme ve aratırma sürecinin ardından konularla ilgili olarak bu aratırmaya katılması talep edilecek uzmanların listesi ortaya konulmutur. Akademisyenler, deniz hukukçuları, emekli ve çalıan TSK mensupları, emekli ve çalıan bürokratlar ve siyasetçileri içeren uzmanların listesi 60 kiiden olumutur Birinci Aama Delphi Uygulaması Aratırmanın birinci aama delphi uygulamasına balayabilmek için öncelikle, konuyla ilgili çalımaların ardından uzmanlara sorulacak açık uçlu soruların yer aldıı 1.Tur soru formu oluturulmutur. Tüm katılımcılar tarafından aynı ekilde anlaılacak biçimde ifade edilen sorulardan oluan form, aratırmaya katılmayı kabul eden katılımcılardan seçilen 5 kiilik ön test grubuna sunulmutur. Ön test grubunun yorumlarına göre yeniden ekillendirilen forma, son hali EK 1 dki gibi verilmitir. Birinci tur soru formları, katılımcı grubuna e-posta, mektup ve faks yolu ile gönderilmitir. Ancak, formun uzun cevap isteyen sorulardan oluması ve yazarak cevaplandırmanın sonuçları geciktirecei düüncesinden hareketle, kısa süre içinde cevap alınamayan katılımcılardan randevu talep edilmi ve yüz yüze görüme yolu ile sorulara ayrıntılı cevapların alınması salanmıtır. Belirlenen bu uzman grubundan aratırmanın ilk turuna katılmayı kabul edenlerin sayısı 23 olmutur. lk tura katılmayı kabul eden uzmanların profili ekil 8 de gösterilmitir. Buna göre katılımcıların %48 i akademisyenler, %35 i bürokratlar ve siyasetçiler, %17 si ise askerlerden olumaktadır

12 ekil 8: Birinci Tura Katılmayı Kabul Eden Uzmanların Profili 3.2. kinci Aama Delphi Uygulaması lk tur soru formlarında elde edilen cevaplardan yola çıkılarak ikinci tur soru formu oluturulmutur. kinci tur soru formunda amaç, katılımcıların birbirlerinden baımsız olarak belirtmi olduu ifadeler üzerinde konsensüs salanmasıdır. Bu amaçla, uzmanlar tarafından birinci tur soru formunda yer alan sorulara verilen cevaplar yapılandırılmı ve katılımcıların fikirlerini belirtmi oldukları ifadelerde deiiklik yapılmadan, görülerinin olduu gibi alınması yoluyla 46 ifadeden oluan ikinci tur soru formu oluturulmutur (Ek- 2). kinci tur soru formu, birinci aamaya katılmayanlar da dâhil olmak üzere ilk etapta belirlenmi olan toplam 60 kiiye gönderilmitir. lk aamada açık uçlu sorulara cevap vermeyi zor bulan ya da açık uçlu soruları cevaplandırmaya zaman ayırmak istemeyen katılımcılardan da, doldurulması daha pratik olan ikinci tur soru formunu doldurmaları beklenmitir. Beklendii gibi ilk aamaya katılım göstermeyen bazı uzmanlar, ikincisine katılım göstermitir. Öte yandan, ilk aamaya katılmayı kabul eden uzmanların bazıları da ikinci aamaya katılmamıtır. Bu nedenle ikinci aamada katılımcı sayısı 25 kii olmu ve katılımcı profilinde ekil 9 daki gibi bir deiim söz konusu olmutur. ekil 9: kinci Tura Katılmayı Kabul Eden Uzmanların Profili

13 kinci aamada aratırmaya katılmayı kabul eden uzmanların bir kısmı, ülkemiz için son derece büyük önem arz eden bu konular ile ilgili olarak verilecek cevapların, Katılıyorum, Katılmıyorum gibi ifadeler ile belirtilmesini yeterli bulmadıklarını bildirmiler ve yüz yüze görümenin daha salıklı olacaını iletmilerdir. Bu nedenle ikinci turdaki deerlendirmeler sadece Delphi metodu kullanılarak kantitatif sonuçlar elde etmeye yönelik olmayıp, aynı zamanda ifadeler ile ilgili görülerin de belirtildii kalitatif sonuçları da içermektedir. ARATIRMANIN BULGULARI Aratırma bulgularının deerlendirilmesine yönelik olarak temel alınan parametreler, aritmetik ortalama ve standart sapma deerleridir. Aritmetik ortalama deeri, belirli bir önermeye atfedilen önemin iddetini göstermesi açısından önemlidir. Varyansın karekökü olan standart sapma deeri de, belirli bir önermeye ilikin elde edilen aritmetik ortalama deerinin tutarlılıının bir göstergesi olarak ele alınabilir. Konsensüsün ortaya konulması için özellikle standart sapma deeri önemlidir, uzlamanın younluunu gösterir (Yavuz, 2007: 859). Likert puanlama sistemi göz önüne alındıında, 1- Tamamen katılıyorum puanı ile 2- Katılıyorum ortalama puanlarının aırlıklı olduu ifadeler, üzerinde uzlama salanan ifadeler olarak belirmektedir. kinci tur soru formuna verilen cevaplar sonucu elde edilen puanların ortalaması alındıında 2 puana eit ya da bunun altında kalan puanların ifadeleri katılımın olduu ifadeler olarak sınıflandırılmıtır. Aratırmanın modeli çerçevesinde katılımın salandıı ifadeler dikkate alındıında bulguların deerlendirilmesi sonucu ortaya çıkan modelin özeti ekil 10 daki gibidir. ekil 10: Aratırma Bulgularının Deerlendirilmesi 1- Tamamen katılıyorum puanı ile 2- Katılıyorum puanlarının altında kalan ifadelerin ayrıntıları EK - 3 te belirtilmitir. Üzerinde daha fazla younlaılan ifadeleri ortaya koymak amacıyla belirlenen, yani ortalama katılım puanının 2 nin altında olduu ifadelerin Pareto Diyagramı Ek 4 te gösterilmitir. 1 ve 1 e yakın puanlar, Tamamen katlıyorum seçeneine ilikin olduundan özellikle; puanı 1 e en yakın olan 2, 3, 14, 21, 25, 30, 33 ve 38 numaralı ifadelere katılım en üst düzeydedir

14 Bu ifadelere göre katılımcılar Yunanistan ın Ege Denizi nde karasularını 12 mile çıkarması durumunda, daha önce açık deniz kesimi olan deniz alanları, Yunanistan ın egemenliine girecek ve bu alanlardan geçi; serbest geçi rejiminden çıkıp, zararsız veya transit geçi rejimine tabi olacaktır. Bu durum, Yunanistan a bu denizi ve ulaımı kontrol konusunda büyük ölçüde üstünlük salayacaktır. ifadesinde uzlamılardır. Yine, Yunanistan ın Ege Denizi nde karasularını 12 mile çıkarması durumunda, Ege Denizi nden açık deniz serbest geçilerinin bu rejiminden çıkarak, zararsız veya yeni bir rejim türü olan transit geçi rejimine tabi olunması, askerî gemilerin geçilerinin bundan böyle bu alanlardan transit veya zararsız geçi hakkından yararlanmalarına neden olacak ve askerî gemilerin bu alanlardaki faaliyetleri kısıtlanacaktır. ifadesi katılımcılar tarafından kabul edilmitir. Katılım düzeyinin yüksek olduu bir dier önemli görü Ege ve Dou Akdeniz de deniz alanlarımızın Türkiye nin tezleri dorultusunda belirlenmesi ve ilanı sadece deniz ulaımı ve ulatırma koridorları açısından deil, yer altı ve deniz içi kaynaklarının kullanımı, salık, göç, polis, kolluk, gibi alanlarda da Türkiye ye avantaj ve haklar salayacaktır. ifadesidir. Kıbrıs a ilikin olarak; Kıbrıs ın statüsündeki deiiklik, Türkiye nin Akdeniz deki deniz alanlarını önemli ölçüde etkileyecektir. ifadesi de uzmanlar tarafından önemli düzeyde kabul edilmitir. Ulatırma koridorlarına ilikin olarak Denizlerimizden geçen uluslararası ulatırma koridorlarının ülkemize ticari üstünlük salayabilmesi için denizcilik tevik edilmeli ve ticaret filomuz güçlü hale getirilmelidir. ifadesi yine katılımcılar tarafından yüksek düzeyde kabul edilmitir. Denizlerdeki genel uygulamalarla ilgili olan Denizleri sahiplenici egemenlik uygulamalarında bulunmak, ileride karılaılacak olası sorunlarda ülkemize avantaj salayacaktır. ifadesine de uzmanların hemen hemen tamamı tamamen katıldıklarını belirtmilerdir. Aratırma açısından büyük önem taımakta olan, ulatırma koridorları ile deniz alanlarının ilikilendirildii 33. fade olan Deniz ulatırma yolları hangi ülkelerin deniz alanlarından geçiyorsa, o ülkeye bazı sorumluluklar getirmekte ve bazı avantajlar salamaktadır. düüncesi de katılımcılar tarafından tamamen kabul edilen ifadelerden biridir. Son olarak Deniz alanlarımızın belirlenmesine ilikin olarak, AB ye giri sürecinde Türkiye ye AB tarafından dayatılan hususlar ulusal güvenliimizin, politik ve ekonomik çıkarlarımızın korunması açısından millî politikalar çerçevesinde deerlendirilmelidir. ifadesine de uzmanlar tamamen katıldıklarını belirtmilerdir. ARARTIRMANIN KISITLARI, ÖNERLER VE SONUÇ 1. Aratırmanın Kısıtları Bu çalımanın en büyük kısıtı, uzman sayısının azlıı ve var olan uzmanların çalımaya katılmaktan kaçınmaları olmutur. Deniz alanları konusundaki uzmanlar, bu alanla ilgili yaptıkları çalımalar kapsamında akademisyenler, bürokratlar, siyasetçiler ve askerler arasından seçilmitir. Bölgesindeki stratejik güç odaı olmasını salayan çok önemli denizlerle çevrili ülkemizde deniz alanlarıyla ilgili çalımaların ve bu konularla ilintili olarak aratırma yapanların sayısının azlıı oldukça dikkat çekicidir. Aratırmanın bir dier önemli kısıtı zaman konusunda olmutur. Aratırma sürecine katılmayı kabul eden uzmanların ehir dıında oluları ve birbirine yakın mekânlarda bulunan uzmanlardan dahi aynı gün randevu alabilmenin güçlüü ve yüz yüze görümeler için devamlı bir seyahat etme sürecinin yaanması, Delphi tekniini uygularken hedeflenen zamanın uzamasına neden olmutur

15 Aratırmanın kısıtlarından biri de konuyla ilgili var olan kaynak sayısının azlııdır. Deniz alanları, kıyı ülkeleriyle oluan sınırlandırma problemleri, bu problemlerin ekonomik ve ticari konularla ilikileri ve bunların çözümüne ilikin olarak dünyada çok çeitli çalımalar bulunmakla birlikte, Türkiye deki literatür incelendiinde mevcut çalımaların yetersiz olduu gözlemlenmitir. Oysa hem ulusal güvenlik, politik ve stratejik boyutu, hem de ticari ve ekonomik boyutları ile uluslararası ilikiler ve uluslararası hukuk alanının en önemli konularından birini oluturan bu alandaki çalımalar baka ülkeler tarafından sürekli gündemde tutulurken, ülkemizde bu konulara yeterince önem verilmedii ve bilgi eksiklii nedeniyle konulara ilikin yeterli kamuoyunun oluturulamadıı düünülmektedir. Öyle ki; konuları hem hukukî, hem siyasî, hem de ticari ve ekonomik boyutlarıyla deerlendirmek oldukça güç olmakla birlikte söz konusu ilikileri yorumlayabilmek için de bu konular ile ilgili çok daha fazla akademik yayının var olması gerektii deerlendirilmektedir. 2. Gelecek Aratırmalar çin Öneriler Uygulamaya katılım gösteren uzmanların görüleriyle ilerleyen bu çalımanın, ileriki aamalarda ya da bundan sonraki aratırmalar kapsamında daha fazla uzmanın katılımı ile daha farklı yorum ve deerlendirmeler çerçevesinde ekillenecei düünülmektedir. Mevcut haliyle bu çalıma, deniz alanları ile ulatırma koridorları arasındaki ilikinin belirlenmesinde konuyla ilgili uzman sayısının azlıından dolayı ilk turda 23, ikinci turda ise 25 kiinin deerlendirmeleriyle son halini almıtır. Ancak tamamen uzmanların ahsi görülerine dayalı böyle bir çalımada daha farklı ve daha fazla sayıda uzman grubunun katılımının olması halinde daha fazla alternatif fikir üretilebilecei ve sorunlar üzerine daha farklı çözüm önerilerinin getirilebilecei deerlendirilmektedir. Öte yandan üzerinde uzlama salanamayan ifadelere ilikin olarak daha derinlemesine çalımalar yapılarak veya tur sayısı arttırılarak uzlaılamayan konuların tamamında ya da belli bir kısmında ortak fikir birliine varılabilir. Özellikle fikirlerin çok keskin çizgilerle birbirinden ayrıldıı ifadelere ilikin olarak katılımcıların bir araya gelmesi salanabilir ve böylelikle sorun alanlarına karı alternatif çözümler üretme ansı doabilir. Ayrıca ileriki çalımalarda katılımcıların daha fazla zaman ayırması salanabilirse, elde edilen cevapların daha ayrıntılı ve verimli olacaı deerlendirilmektedir. Çünkü uzun cevaplar isteyen sorulara zaman azlıı nedeniyle bazen çok kısa cevaplar verilmesi aratırma sürecine hız katarken, yaratıcı fikirlerin ortaya konulmasına engel tekil etmektedir. Sonuç olarak Delphi tekniinin uygulandıı bu çalımada elde edilen görüler ve sorunlara yönelik olarak dile getirilen stratejiler, tamamen birer tahmin niteliinde olduundan mutlak ve kesin doruları tekil etmemekle birlikte ahsi yorumlara dayandıından bu fikirlerin dorulanması ancak gelecekte ya da olaylar yaandıkça mümkün olabilecektir. Yine de yapılan bu deerlendirmelerin olayları yaayan, tecrübe edinen ve bu konular üzerine derinlemesine çalımaları olan kiiler tarafından dile getirilmi olması, gelecee ıık tutması açısından önemlidir. Çünkü olayları yaayan, belli dönemlere tanıklık eden, birçok kararın alındıı toplantılara katılan ya da uluslararası platformlarda ülkemizi üst düzeyde temsil eden bu kiilerin görüleri, tecrübelerin getirdii birikim ile gelecee ayna tutmaktadır. üphesiz ki; geçmii iyi bilen, deerlendiren ve yorumlayan uzmanlar, gelecek hakkında da gerçee yakın öngörülerde bulunmaktadırlar. 3. Sonuç Temel hedefi Türkiye nin deniz alanlarıyla ulatırma koridorları arasındaki ilikiyi tespit etmek olan bu çalımada, amaca yönelik olarak gerek deniz alanlarının gerekse ulatırma koridorlarına ilikin bilgiler incelenmi ve birbiriyle ilikilendirilmitir. Türkiye nin üzerinden ve yakın çevresinden geçen, ticari anlamda büyük önem tekil eden ulatırma koridorları ile daha çok deniz hukuku ve uluslararası ilikiler gibi alanların inceleme sahasına giren deniz alanları ilk bakıta birbirinden uzak konular gibi görünse de bu çalıma ile iki konu arasındaki sıkı ba uzmanlar tarafından da dorulanarak kurulmutur. Bu

16 yönüyle aratırma, hukukî bir konu olan deniz alanları ile ticari bir konu olan ulatırma koridorlarını ülkesel menfaatler dorultusunda irdelerken, söz konusu iki alan arasında yakınlık kurması açısından da büyük bir önem taımaktadır. Dier taraftan bu çalımanın en belirgin özellii, deniz alanlarına ilikin sorunların, çou çalımada belirtildii gibi sadece güvenlii içeren hukuksal, askerî ve stratejik sahiplenme sorunlarından ibaret olmadıını, olayın bir de ticari boyutunun bulunduu ve bu boyutun da ticaret rotalarıyla yani ulatırma koridorlarıyla ilikilendirilebileceini göstermi olmasıdır. Özellikle Ege Denizi ne ilikin karasuları meselesinin gündemini ve hayati derecedeki önemini koruduu görülmektedir. Bu anlamda uzmanların da üzerinde uzlamaya vardıkları görülerin baında, Ege Denizi nde Yunanistan ın karasularını 12 mile çıkarmasının sonucunun, uluslararası ticaretin dengesinin deimesi ve askerî gemilerin faaliyetlerinin kısıtlanması sonucunu douracaı gelmektedir. Bu görü, deniz alanları ile ulatırma koridorları arasındaki ilikinin tespiti adına önemli bir deerlendirmeyi tekil etmektedir. Çünkü karasuları 3 mil iken, Ege Denizi nde sayısız açık deniz rotası çizilebilirken, sınır 6 mil olduunda bu sayı azımsanamayacak ölçüde dümekte ve daha önce açık deniz alanı olarak deerlendirilen deniz kesimleri Yunanistan ın karasuları haline dönümektedir. Aynı ekilde sınırın 12 mile çıkması durumunda ise, birçok açık deniz rotası tamamen kaybolacak, Ege Denizi bir Yunan denizi haline gelecek ve daha önce açık denizde serbest geçi hakkı kullanan gemiler, artık bu alanlardan zararsız geçi yapabilecekler ve bu gemiler üzerindeki yargı yetkisi de büyük ölçüde Yunanistan a geçecektir. Bu noktada, bu durumdan etkilenen tek ülke Türkiye olmayacak ve bu denizi kullanan tüm devletlerin gemileri etkilenecektir. Ege Denizi ndeki karasuları sınırlarına ilikin olarak gelimelerden sadece Türkiye nin deil, dier ticaret yapan ülkelerin de etkilenecei göz önünde bulundurulduunda uzmanlar, karasularının 6 milden 12 mile çıkarılmasının sadece Türkiye tarafından deil, Rusya gibi bu denizi her anlamda sıkça kullanan ve bu denize önem veren dier devletler tarafından da istenmeyen bir durum olacaını öngörmektedirler. Akdeniz e ilikin olarak ise katılımcıların çounluu tarafından dile getirilen görü Kıbrıs ın statüsündeki deiikliin Türkiye nin Akdeniz deki deniz alanlarını önemli ölçüde etkileyebileceidir. Özellikle skenderun Körfezi nin yeni boru hatları için terminal noktası olarak potansiyel kazandıı da düünüldüünde Kıbrıs Adası nın konumunun boru hatları anlamında da ticari bir güvenlik boyutunun ortaya çıktıı görülmektedir. Çünkü Kıbrıs ı kontrol eden, hem Akdeniz in hem de Süvey in ticaret akıını ve güvenliini kontrol edecektir. Gerek güvenlik, gerekse ticaret anlamında büyük önemi olan Kıbrıs, Türkiye için çok önemli bir deerdir ve bu nedenle Türkiye, dünyanın temel enerji terminallerinden biri olan Ceyhan skenderun ve Kıbrıs üçgeninde gerekli güvenlik tedbirlerini almakla yükümlüdür. Deniz alanları ile ulatırma koridorları arasındaki ilikinin belirgin bir ekilde ortaya çıkmasına aracı olan bir dier konu da münhasır ekonomik bölge kavramıdır. Özellikle deniz dibinin deerli olduu bir bölgede münhasır ekonomik bölge ilan etmek ve bu alanlarda dolaylı da olsa denetim yetkisine sahip olmak, ekonomik deerlerin kazanımı dıında bu alanlardaki ticarete de canlandırıcı etkide bulunma potansiyelini beraberinde getirecektir. Örnein önemli düzeyde petrol bulunan bir alana uluslararası ticaretin kayması ve bölgedeki ticari faaliyetlerin artı göstermesi kaçınılmaz olacaktır. Öte yandan gerek deniz altı kaynaklarını korumak, gerekse çevre kirliliinin önlenmesi ve azaltılması için gerekli tedbirleri almakla yükümlü olan kıyı devleti, gerek gördüü takdirde deniz kaynaklarını korumak için ulatırma koridorlarının geçtii güzergâhları deitirebilir. Kıyı devletine ulatırma koridorlarını tespit etme hakkı veren bu durumlar dolaylı da olsa, zaman zaman uluslararası ticaretin aksamasına, bazen de gecikmelere yol açabilir. Özellikle denizcilik sektörü gibi gemilerin yükleme ve tahliye limanlarına zamanında yetimesinin bu denli önemli olduu, hatta sözlemelerdeki yükümlülükleri tam olarak yerine getirebilmenin saatlerle ölçüldüü düünüldüünde, kıyı devleti tarafından ulatırma koridorlarını etkileyebilecek en ufak bir deiikliin ticarete etki etmesi muhtemeldir

17 Uzmanlar tarafından önemli ölçüde dile getirilen bir dier önemli konu da denizleri sahiplenici faaliyetlerde bulunmanın ülke lehine douracaı haklardır. Özellikle tartımalı bölgelerde oluan deniz kazalarındaki personelin veya kazaya urayan geminin kurtarılması kıyıda ülkeler arasında zaman zaman sorun olmaktadır. Deniz alanları belirlenmemi sularda oluan deniz kazalarına tek bir ülke tarafından sürekli müdahale edilmesi, dier kıyıda ülkelerin ise müdahalede gecikmesi veya müdahale etmemesi gelecekte söz konusu alanın deniz alanlarının belirlenmesinde müdahaleyi yapan ülke lehine önemli bir kanıt oluturabilecektir. Benzer ekilde aidiyeti belirsiz adalarda ve sularda seyir güvenliinin salanması açısından yapılan fenerler ve seyir yardımcıları, bu alanların gelecekte sahiplenileceinin bir kanıtıdır. Bu etkenlerden dolayı arama kurtarma faaliyetlerinin geniletilmesi, bu konuda gelimi teknoloji ve müdahale yöntemlerinin kullanılması ve bunun kıyıda ülkelere anlatılması, tartımalı bölgelerde gücümüzü artırmak ve güvenliimiz açısından menfaatimize olacaktır. Birtakım uzmanlara göre; denizlerde seyir yardımcıları, fenerler ve trafik geçi düzenleri tesis etmenin amacı her ne kadar öncelikle ulaımın güvenliini salamak olsa da, bu düzenlemeleri tesis etmek, deniz trafiinde söz sahibi olmayı ve ticari rotaları belirlemede kontrol gücünü elinde bulundurmayı da beraberinde getirir. Bu anlamda belirleyici olmayı baarabilen bir ülke, olası sorunlarda daha güçlü bir konumda olabilecek ve bu güç, söz konusu ülkeye itibar getirebilecektir. Arama Kurtarma (AK) faaliyetlerinin bir önemi de belirsizlik sürecini avantaja dönütürme potansiyelini barındırmasıdır. Bir ülkenin herhangi bir denizde hak iddia etmesi için bulunmaz fırsatlardan biri olan AK faaliyetleri, ileride oluacak sorunlarda AK faaliyetlerini yürüten ülke lehine sonuçlar dourabilecek ve hak iddia edilmesini salayabilecektir. Bu nedenle, deniz alanlarındaki belirsizlik dönemini faydaya çevirmek için bu süreçte yetenekleri güçlendirmek; helikopter, teçhizat, sahil güvenlik, navteks yayın kalitesi, bilimsel aratırmalar gibi konularda güçlendirmeye gitmek önemlidir. Deniz ulatırma rotaları, üzerinden geçen deniz alanı sahibi ülkelere bazı sorumluluklar getirmekte ve avantajlar salamaktadır, görüü de çalımanın temel amacına yönelik olarak önemli bir deerlendirmeyi tekil etmektedir. Bu deerlendirme ile ulatırma koridorlarının, bir ülkenin deniz alanlarından geçmesinin kıyı devletine önemli üstünlükler ve haklar salayacaı belirtilmitir. Öte yandan, ulatırma koridorlarını faydaya çevirmenin yolu ise denizciliin tevik edilmesinden ve ticaret filomuzun güçlü hale getirilmesinden geçmekte olduu açıktır. Bu amaçla, bölgesel deniz çalıma grupları kurulmalı ve bu gruplar konuları; corafî, askerî, siyasî, hukukî ve denizcilik boyutları ile deerlendirebilecek düzeyde konusunda uzman kiilerden olumalıdır. Bu kapsamda çalımalarda süreklilik salandıı takdirde, hem mevcut sorunlara anında müdahale edebilmek hem de gelecekte oluabilecek önemli sorun alanları için bugünden strateji gelitirmek mümkün olacaktır. Ancak denizcilik konusunda gelitirilen stratejiler, devamlı ve kuvvetli devlet uygulamalarıyla desteklenmedii sürece önemini yitirir. Devlet uygulamaları ne kadar devamlı ve kuvvetli olursa, hukuksal bir sorun yaandıında devlet o denli güç kazanır. Bu anlamda en önemli konu, denizcilik stratejisinin oluturulması ve bu stratejinin tutarlı ve istikrarlı olmasıdır. nisiyatifin gerçekçi bir ekilde kullanıldıı bir denizcilik strateji belgesi ile hem günümüzde neler yapılabilecei ortaya konulmalı, hem de gelecee yönelik öngörüler belirlenmelidir. Sonuç olarak, teknolojik gelimeler ile birlikte denizlerde daha fazla alanda aratırma yapma olanaının bulunması, denizlerin cazip birer ekonomik kaynak olarak gündeme gelmesine neden olmu ve bu durum da yeni mücadele sahalarının domasını beraberinde getirmitir. Gerek Akdeniz gerekse Ege Denizi nde deniz alanlarına ilikin sınırlandırma sorunları bir yandan ulusal güvenliimizi tehlikeye atarken dier yandan da meydana gelen her yeni olguya karı yeni stratejiler ve tepkiler gelitirmemizi gerektirmektedir. Bu konuda atılacak en önemli adımlardan biri bilimsel çalımalara aırlık verilmesidir. Çünkü doru stratejileri gelitirerek doru tepkiler vermek ancak bu konularla ilgili bilgilerin salam bir zemine oturtulması ile mümkün olacaktır

18 Deniz alanları, kıyı ülkeleriyle oluan sınırlandırma problemleri ve bunların çözümüne ilikin olarak dünyada çok çeitli çalımalar bulunmakla birlikte, Türkiye deki literatür incelendiinde mevcut çalımaların yetersiz olduu gözlemlenmitir. Oysaki hem ulusal güvenlik boyutu, hem ticari boyutu hem de ekonomik boyutları ile uluslararası denizcilik alanının en önemli konularından birini oluturan bu alandaki çalımalar baka ülkeler tarafından sürekli gündemde tutulurken, ülkemizde bu konulara yeterince önem verilmedii ve bilgi eksiklii nedeniyle konulara ilikin yeterli kamuoyunun oluturulamadıı düünülmektedir. Bu nedenle, deniz alanları konusunda daha fazla akademik çalıma yapılmalı, bilim çevreleri, özel sektör ve tüm kiiler mümkün olduunca bilgilendirilmeli ve ülkesel hak ve menfaatlerimize yönelik kamuoyu oluturulabilecek platformlar gelitirilmelidir. KAYNAKÇA BAYKAL, Ferit H.(1998). Deniz Hukuku Çalımaları, Alfa Basım Yayım Daıtım, stanbul, ÇELK, Edip F (1977). Milletlerarası Hukuk Cilt II/1, stanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Fakülteler Matbaası, stanbul. GÜNDÜZ, Aslan (2009). Milletlerarası Hukuk, Temel Belgeler- Örnek Kararlar, Beta, stanbul. NAN, Yüksel (1976). Devletler Hukuku Bakımından Kıyı Suları Balıkçılıı ve Sorunları, Ankara ktisadi ve Ticari limle Akademisi Yayınları, No: 96. NAN, Yüksel (1995).The Effects of The Entry Into Force of The 1982 Law of The Sea Convention on 12 Miles Territorial Sea Limit, Aegean Issues: Problems Legal and Political Matrix Conference Papers, Foreign Policy Institute, Ankara. KAYA, enay (2007). Uluslararası Deniz Hukuku Kapsamında Dou Akdeniz Sorunları, Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara. K Hakkı, ÖNCE Günal, ERSOY Ahmet G (2005). Uluslararası Taıma Koridorları Kapsamında Dou Karadeniz Limanlarının Transit Ticaretteki Rolünün Bölge Ekonomisine Etkileri, Dou Karadeniz Bölgesi Kalkınma Sempozyumu, Artvin, Rize, Trabzon, Gümühane, Giresun, Ordu, Sorunlar, Analizler ve Politikalar, Karadeniz Teknik Üniversitesi, 50. Kurulu Yılı Etkinlikleri, iktisadi ve idari Bilimler Fakültesi. KURAN, Selami (2007). Uluslararası Deniz Hukuku. Arıkan Basım Yayın, stanbul. OXMAN, H.Bernard (1999). The Application of the Straits Regime Umder the UN Convention on the Law of the Sea in Complex Geographic Situations such as the Aegean Sea, International Conference The Passage of Ships Through Straits, Athens. ÖZMAN, Aydoan (2006). Deniz Hukuku 1, Turhan Kitabevi, Ankara. PAZARCI, Hüseyin (2003). Uluslararası Hukuk Dersleri II. Kitap, Turhan Kitabevi, Ankara. PAZARCI, Hüseyin (2010). Uluslararasu Hukuk, Turhan Kitabevi, Ankara. SCOVAZZI, Tullio (1995). Maritime Limits and Boundaries in The Aegean: Some Maps with Legal Commentaries, Aegean Issues: Problems Legal and Political Matrix Conference Papers, Foreign Policy Institute, Ankara. SUR, Melda (2006). Uluslararası Hukukun Esasları, Beta, zmir. TOLUNER, Sevin (1996). Milletlerarası Hukuk Dersleri, Beta, stanbul

19

20

21

22

23

24

25