KENT MERKEZiNDE YOKSULLA~AN BiR BOLGE TOMTOM MAHALLESi

Transkript

1 KENT MERKEZiNDE YOKSULLA~AN BiR BOLGE TOMTOM MAHALLESi Ay~en ~atlroglu * Giri$ Tarih boyunca hep yok onemli bir kent olan istanbul'un geymi~i kazilarda ylkanlan buluntulara gore Paleolitik C;ag'a dek ula~lyor.l ge9mi~i boyunca Roma'YI Bizans'l OsmanlI'YI ya~ayan yaptlan Bu uzun kent, sllllrlanl1l stirekli geni~leterek btiytimti~. Ancak XX. ytizyilda kentin geni~lemesinin ~a~lrtlcl boyutlara ula~tlgll11 gortiyoruz. Bu nedenle istanbul, son elli Ylldaki maceraslyla Wm sosyal bililllcilerin ilgilendigi fiziksel, toplumsal ve ktilwrel bir inceleme alal11 halini alml~tlr. istanbul'da ortaya ylkan degi~imin ~a~lrtlcl boyutlanl1l herhangi bir istanbllllllnlln gtindelik hayatlllda fark etmemesi illlkanslz gibi gortintiyor. Bazl semtler hlzla konut alal11 olurken, baztlan ayl1l hlzla i~ kaybolllp gidiyor. Ornegin, Cemal Re~it alan Ian arasll1da Rey'in 1933 tarihli "Ltikiis Hayat" operetinde anlattlgl, donemin apartmanlardan olu~an modern semti ~i~li ile tekstil sektortinlin geli~tigi buglinkii ~i~li arasmdaki degi~im apaylk ortadadlr. 2 Zalllanll11lzdan otuz, kirk YII oncesinin Marmara klylsmdaki ye~itli semtleri 3 bugun yogun konut alanlan haline gelmi~ sayfiye blllllnuyor. 4 Birkay on yil oncesinin ~ehir merkezi ile bllglin gokdelenlerle yogllnla~ttrllml~, her gun Yrd Dr., LO. Edebiyat Fakliltesi Sosyoloji BolOmO. Dogan Kuban, istanbul Sir Kent Tarihi.Tarih Vakfl Yurt Yaymlan, istanbul, 2000, s: 14. BugOn modern konut alanlan, apartmanlardan yok mlistakil bahyeli evlerden olu~an, kent merkezinin dlslilda, ozel glivenlik birimleri tarafllldan korllilan sitelerdir. Caddcbostan, Bostancl, Sa~klllbakkal gibi semtler kentin yazhk alanlarllldan bir klsmllli olu~turuyordu. Bostanlarla gevrili olan ya da yazlil denize girmek iyin gelenlere hizmet iyin ayllan ~a~klll bir bakkaldan adllli alan bu gibi bolgeler bugonon konut alanlanlll olu~turmaktadlr. istanbul'da semt isimlerinin hikayeleri i9in bkz: Onder Senyaplh, Ne Demek istanbul; Sebek Niye Sebek?, ODTO, Ankara, Sehir oylesinc farkhla~lyor ki ornegin, Xx. ylizylhn ilk geyreginde Halikarnas Bahkylslllill cezaslll1 gekmek lizere gonderildigi istanbul'a yakla~lk 700 km uzakhktaki bahkr;l kasabasl artlk istanbul'un sayfiyesi hal inc gelmi~ blilunuyor. Degi~im, bu kasaba ir;in oldugu kadar istanbul ir;in de r;ok r;arplcl ve neredeyse. gozle gorlillir bir bir;imde olmll~tur.

2 98 geni;deyen ve Avrupa yakas1l1da kuzey istikametinde ilerleyen merkez arasmda yok onemli farkhla~ma vardlr. DolaYlslyla kar~lmlzda hlzla degi~en, ba~kala~an, farkhla~an bir ~ehir val'; ve kentin merkezi degi tigi gibi, yevresindeki alanlar da hlzla donu~uyor. Son elli y!l1l1 farkhla~mas1l1da bilindigi gibi en onemli unsur, istanbul'un ya~adlgl yogun nufus artl ldlr. NUfusun hlzl! artl 1I1da, kente gelen klrsai nufusun onemli bir payl olmu~tur. Klrsal niifus beraberinde gecekondula~mayl getirmi~tir. Dl~andan istanbul'a gelen bu nufus, giderek kentin,!;evresinde neredeyse "yeni yeni kentlerin" ortaya ylkmasll1a yol ac;acak kadar 6nemli bir guce ve yogunluga sahip hale gelmi~tir. Buna bagll oiarak da "gecekondu" terimi yerini "varo~" ifadesine blrakml~tlr. Ancak bu strada daha az dikkat yeken ba ka bir surec; daha ya~anml~tir. Dl ardan gelen nufusun bir b6lumu kent ic;inde bazl bolgeleri yerle im alam olarak seymi tir. Kent iyindeki semtlere yerle~en nufusun nitelikleri ile gecekondu alanlan11l olu turan nufusun nitelikleri arasmda onemli farkhhklar oldugu gorulmektedir. $ehrin Uzerinde yukseldigi semtlerden olan Galata ve Beyoglu b6igesi, klrsal nufusun yerle tigi semtlerden biridir. DolaYlslyla bu semtler yok c;arplcl bir degi~im ya aml tlr. S6zkonusu degi imin nedenleri arasll1da, ekonomik, siyasi etkenler ve tabii bunlara bagl! olarak ortaya C;lkan nufus hareketliligi var. Bu c;ah mada, elde ettigimiz bazl gozlemleri degerlendirerek tarihvmerkezl semtlerdeki degi~imin Uzerine durmak istiyoruz. Beyog/u Bizans doneminde, Galata semtinin surlar dl~mda kalan tum c;evresinin bag, bahc;e ve korularja kapl! bir gezinti ve av ajal1l oldugunu g6ruyoruz. XVI. yuzyilda burada yaptirllan FranSlZ elc;iligi baglarla kapl! bir tepenin yamacma yerje~mi~ti; ve Topkapl SaraYl'na, limana, Bogaza, UskUdar'a, Kadlk6y'e ve Adalar'a hakim bir gorunume sahipti. 5 Vedia Dokmeci, Hale <;1faCI, Tarihsel Geli:iim Siireci it;inde Beyoglu, Tiirkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yaymlan, istanbul, 1990, s: 9

3 Bolgeye Avrupaltlar Yunanca'da "kar~1 klyi, ote yaka" gibi anlamlanna gelen Pera ad 111 I veriyorlardl. Bazl yazarlar bu adl sadece bugunku "Beyoglu" bolgesi ic;in kullalllrken, kimi gezginlerin yazilannda Galata ve Beyoglu ic;in ortak bir ad olarak da kullalllld@ gorulmektedir. Galata adl giderek daha c;ok, sadece guneydeki limanla baglantill klsma ozgu kalml~tlr.6 Bolgeye nlifus yaplsl ac;lsll1dan bakjldlgll1da, Beyoglu 'nda MUsWman nufusunun azil1!ikta oldugu goruluyor. Fetib sonrasll1da Beyoglu italyan kokenliler, Rumlar, Yabudiler, Ermeniler ve az saylda TUrk'Un ya~adlgl bir alandlr 'de donemin Unlli komutanlanndan iskender Pa~a'nll1 Galata Mevlevibanesi'ni yaptmnasl, Mi.isllimanlarm Beyoglu'nda yerle~mesini ozendirmi~tir. Ardll1dan Beyoglu Dortyol'da II. Beyaztt Asmalt Mescit'i yapttrtnca burada da bir Mi.islUman mahallesi geli~mi~tir. Vine II. Beyazlt'111 buyruguyla bugunki.i Galatasaray mevkiinde Galata Sarayt Ocagt'l1111 ac;jlmast da Beyoglu'nda oturan MUsli1manlann sayts1111 arttmnt~ttl7 Ortaylt'nll1 verdigi rakamlarla, XVI.yUzyila Galata'da Rum cemaati 592 bane (%39), islamlar 535 bane (%35), Avrupalilar 332 bane (%22), Ermeniler ise 62 bane (%4) idi. 8 XVII. yuzydda Galata bir ticaret bolgesiydi. Ekonomik dayanagll1t limandan sagltyor, burada depolar, c;ar~llar, bedestenler ve gi.imri.ik bulunuyordu. Galata'ya baglt geli~en Beyoglu ise bir konut alant baline gelmi~ti; Galata kulesi ile Galata Saray Ocagl arasll1daki birkac; sokaktan olu~uyordu. Elc;ilerden ba~ka zengin ti.iccarlann da burada konaklan vardl. Vine bu donemde Pera ve c;evresine bir Latin mahallesi kurulmaya ba~landl.9 XIX. yuzyilda istanbul'un modernle~mesil1e paralel olarak, eski i~ merkezlerinin yaptsl da degi~meye ba~ladl. Dt~ di.inya ile ili~kilerin yogunla~ttgt Galata ve Beyoglu'nda ticarethane, magaza ve bankalar geli~mi~ti. Ozellikle Karakoy'Un aktif bir merkezi i~ bolgesi olmast ve Beyoglu'ndaki konut bolgesiyle ili~kisinin yogunla~mast, Avrupa'n111 ilk metrolanndan birinin burada faaliyete gec;mesini gerektirmi~ ve 1869'da TUnel i~letmeye ac;i1ml~ttr.lo 99 Nur Akm, XIX. Yzlzytlzn jkinci Yarlsznda Galata ve Pera, Literatlir Yaymlan, istanbul, 2002, 5:83. Dokmcci, <;lracl, a.g.e., s: 14. Ortayh, "istanbul'da Ycrlc~me Dlizeninin Evrimi Ozerine", lstanbul'dan Sayfalar, ileti~im Yaymlan, istanbul, 2001, s:238. Kuban, a.g.e, s: Ortayh, a.g.m., 5: 242.

4 100 Yine XIX.yUzyila gelindiginde belediye orgutu kurulurken, kent on dort belediye dairesine.aynlml$ ve ornek olu$turmak is;in 1857'de ilk kez "Beyoglu ve Galata Altll1cl Daire-i Belediyesi" kurulmu$tllr. 11 AY11l zamanda XIX.yUzyilda Beyoglu'nda gozlenen nufus artl$li1a bagh olarak konut slkll1tlsi ortaya S;lkml$ ve arsa fiyatlan yukselmi$tir. Bu durum MUsli.imanlarll1 ba$ka yerlere ta$li1malanna neden olmu$tur. Hlristiyanla$ma Galatasaray-Taksim arasll1da, Beyoglu'nun Batl yakasll1da ve Tophane'de de yayilml$tlr. Bu donemde Beyoglu'nda en zengin mahalle, Avrupahlarll1 oturdugu Tomtom mahallesi idi. Bankerlerin ve tuccarlarll1 ta$tan evleri bliylikli.ik ve gosteri$ as;lsll1dan els;ilik binalan ile yan$lyordu. 12 Toplumsal as;ldan XIX.yUzyilda Beyoglu ve Galata, kagir binalanyla, kar$ldaki ah$ap istanbul'a tepeden bakan, sokaklannda farkh giyimde insanlann gezindigi, degi$ik yemeklerin yendigi, farkh bis;imde eglenilen, ozgun $ivelerle yabanci dillerin konu$uldugu, yabancl kitap ve gazetelerin satildlgl ve Osmanh aydll1l11l11 Avrupa'YI gozledigi bir semtti. 13 Var olan ekonomik yaplya paralel olarak, XIX.ylizytJdan itibaren Beyoglu'nda zengin bir sosyal ve kulturel hayat geli$meye ba$hyor. kahvehaneler, gazinolar ve lokantalar as;lltyor; kl$ aylarll1da tiyatro, konser gibi gosterilerle davet, balo gibi batill anlamda eglenceler dlizenleniyordu. Donemin Unli.i yazarlan istanbul'a geldigi gibi Liszt ve Rahmaninof gibi linlli mlizisyenleri de Beyoglu'nda konserler veriyordu. Adlan Zama11lmiZa dek gelen Lebon, Nisuaz, Markiz Pastaneleri de bu donemlerde as;i1ml$ti.14 Kisacasl Beyoglu XX. yuzyil oncesinde istanblll'un gozde bir eglence ve kuitur merkezi olmu$tll. Beyoglll'nun sundllgll zengin toplumsal ve kiilturel hayat Cumhuriyet sonrasli1da da devam etti. Ancak bll "modern" atmosfer giderek s;e$itli II Akm, a.g.e, s: Dokmeci, Clracl, a.g.e., s: iiber Ortayh, "Eski Beyoglu'ndan Cizgiler", jsfanbul'dan Sayfalar, ileti~im YaYllllan, istanbul, 2001, s:84. istanbul ve Pera arasmdaki bu kar~lthgl Peyami Safa'da da bulabiliriz. "Fatih-Harbiye"de bu iki farkh ya~am biyimini ve iki semti, "Fatih sokaklan, Beyoglu caddesi, ba~ortohi kadllllar, sankh adamlar, otomobiller,... kaplamalan yarpllml~ tahta evler, karanhklar,... apartmanlar, kuvvetli elektrik 1~lklan,... boyok bir kilise kaplsl, Beyoglu'ndaki kapah yar~llar, Fatih Camii'nin avlusu, ezan sesleri, yangm korkulan, be~ik glclrtlsi..." ~eklinde kar~lla~tlrmaktadlr. 14 Aklll, a.g.e., s:42

5 101 nedenlere baglt olarak degi~ti. Sozkonusu deg;i~imde, c;:e~itli toplumsal, siyasal ve ekonomik nedenlerin etkisi oldu. Oncelikle bolgede var olan Mtisluman olmayan niifus c;:e~itli etkenlerie yurt dl~li1a yoneldi. 1948'de israil'in kurulu~uyla birlikte Museviler arasll1da bu tilkeye goc;: ya~andl. 6-7 Eylul J955'deki olaylardan sonra Rumlann iilke dl~li1a C;:lktlklan gozlendi. 15 Son olarak bu bolgedeki degi~ime 1980 oncesi siyasi bunahm ortammm etkisini de eklemek mtimktin olacaktlr. J950'lerden sonra Beyoglu'nda ba~layan degi~im 1970'lerden sonra tlimliyle a1itl. <;ok eski ve goz alicl gec;:mi~i olan bu semtte c;:oktintti ba~ladl. Giderek ucuz mal satan magazalann ve imalathanelerin saylsl alitl. Boylece, Beyoglu'nun ticaret, sanat ve kliltlirel c;:ekim merkezi oldugu glinler iyice geride kald\. istiklal Caddesi'nin cazibesi azaldlgl gibi, arka sokaklannll1 olu~turdugu mahallelerin de nufus yaplsl tamamen degi~meye ba~ladl. <;ogunlukla varhkh ve modem olan Pera, artlk epeyce degi~meye ba~ltyordu. Zaten bu nedenle Beyoglu nostaljisi ortaya C;:lktl 'li yillara gelindiginde ic;:inden gec;:i1en c;:oklinthden kurtulmanm yollan aranmaya ba~landl. Bir anlamda konu toplumsalla~tlfllarak tekrar "Beyoglu'na dontilmeye", burayi yeniden ticaret, san at, klilttir merkezi yapma konusunda c;:abalar harcanmaya ba~landl. Bu ozel c;:abanll1 lirtinli olarak istiklal Caddesi klilturel anlamda yeni bir canlanma ya~amaya ba~ladl. sokaklann degi~en kimliklerini slirdtirmeye devam ettiklerini gorliyoruz. Ancak, arka Tomtom Mahallesi Beyoglu ilc;:esi, resmi verilere gore yakla~lk yerle~ik nlifustan ve kirk be~ mahalleden olu~an bir bolgedir. "Tomtom Mahallesi" de bunlardan biridir. Muhtarhk kayltlanna gore nilfusu yakla~lk 4750'dir. Tomtom Mahallesinin Beyoglu ya da Pera'ya ait olan karakteristik yapdarm tumune sahip oldugu gortilmektedir. 15 Giovanni Scognamillo, Bir Levantenin Beyoglu Amlan, Bilge Kannca Yaytnlan, istanbul, 1992,5:75. Scognami\lo, Beyoglu'nu omrii boyunca iyisi ve kotiisoyle ya~ml~ biri olarak degi~imi degerlendiriyor. 16 "Beyoglu'na 9lkmak" amlan uzun zaman anlatllml~ttr ve bu amlar dinleyenlerin zihinlerinde onemli bir yer tlltmll~tur.

6 102 Mahalle, istiklal Caddesi, Kumbaraci Yokll~u ile Yeni Car~1 ve Bogazkesen Caddesi arasmda, Firuzaga, Hacl Mimi ve $ahklllu mahalleleriyle kom~lidur. Bir bolumunde Rus, ispanyol, italyan, Hollanda konsolosluklan, Franslz SaraYI, Italyan Lisesi, kiliseler ve onlarm balweleri yer almaktadlr. Burasl mahallenin kuzey yani Taksim yonti ve daha geni~ bir klsmldlr. Bu bolgede sadece Gtilbaba sokak ve Babaocagl sokakta konutlar bulunmaktadlr. Tophane yonunde ise c;:ok dar sokaklar ve daha c;:ok konlltlann olu~turdugu ikinci bir klslm vardlr. Aynca tum mahallede c;:ok saylda klic;:uk i~yeri bulunmaktadlr. Bligtinkii Tomtom Mahallesi, hem gec;:mi~in izlerini ta~lyan, diplomatik kllrumlarm ve kiliselerin, hem sonradan bu bolgeyi sec;:en daha c;:ok mobilyacilardan ve avizecilerden olu~an kuc;:uk i~yerlerinin, hem de eski sahiplerinden c;:ok daha farkli bir ya~am sliren insanlarm ya~adlgl konutlarm bulundugu karma~lk bir b61ge olarak kar~iiti1za C;:lklyor. Tomtom Mahallesinde, Gtilbaba, Babaocagl, Isslz, Fahrettin Acemi, Karaba~, Kaplkulu, Kumbaracl, Selatin Odalan, TercUman Clkmazl, Cicim, brtme Altl, Bostanic;:i ve Klvnntlh sokaklarda yaptlgll11lz <;ali~maya gore, b61gede ya~anan nlifus degi~imi Tomtom'da da net bir bic;:imde gozleniyor. 1950'lilere kadar Rum ve Ermenilerin ya~adlgl sokaklarm bu tarihlerden itibaren degi~im gec;:irdigi anla~i1lyor.17 Bununla beraber degi~im gelip gec;:ici bir nitelik g6stermiyor. Mahallenin bugunkii sakinleri, aglrlikli olarak Siirt'ten Ylllar once buraya yerle~mi~ ki~ilerden olu~uyor. Bu mahallenin bizim ic;:in ilgi c;:ekici olan yonli, degi~en nlifusun toplumsal nitelikleri. CalI~mada Tomtom Mahallesindeki degi~imin fotografml yakalamaya c;:all~tlk. Mahallede ~ali~maya ba~ladlglmlzda, Tomtom'un ilgi <;ekici bir ba~ka boyutunun daha oldugunu gordtik. Tomtom Mahallesinin bir zamanlar Beyoglu'nlln en zengin mahallesi oldugu anlatilmakla birlikte, i1ber OrtaylI'nm vurgliladlgl, 'Beyoglu'nda zenginligin yanmda sefaletin de bulundugu' ifadesini gosterir bic;:imde, gec;:mi~te de belli bir yoksllllllga sahip oldllgu ortaya C;:lktl. Mahallede bullinan 'Selatin Odalan ve Tercliman Clkmazl' dar yollan, baklmslz, yokslll ve kuc;:tik apartmanlanyla diger sokaklardan daha yoksul bir 17 Hiirriyet Ogdtil, KOllut Alanlarmm iyile:jtirilmesinde Toplumsal Baglann Rolii, YaymlanmamI~ Doktora Tezi, M.S.O., Sosyal Bilimler Enstitlisii, istanbul, 1999, s: 115.

7 103 gortinttiye sahip. 'Selatin Odalan'nl11 ad ara~tlrdlglltilzda hir ip ueu oldugunu di.i~unerek "eski istanbul'da, kentin kenar semtlerinde ylkmaz bir sokagll1 iki yanl11daki tek gozlu ev topluluklanna bey odalan, bag odalan, selatin odalan, sultan odalan gihi adlar verildigini, bunlann eski istanhul'un bir Hir geeekondulan olup, ta~radan gelenler ve muhtelif i~lerde yah~an ailelerin buralarda barmdlgl11l,,18 ogrendik. DolaYlslyla, geymi~te de zengin Tomtom Mahallesinin bir klsmll11 i~gal eden ve Tophane ile Limanla ili~kilendirildiginde aylklamasma kavu~an 'Selatin Odalan'nll1, mahallenin bugtinkti gihi en yoksul kesimi oldugunu du~unebiliriz. istanbul'da kimi alanlann, ornegin EminonU sllllrlan iyindeki bir yok bolgenin ya da Tarlaba~I'nm tarihi doku iyindeki yoksulluk alanlan oldugunu biliyoruz. Fakat Tomtom Mahallesi, geymi~te belli bir zenginlige, gosteri~e, hem hem de belli bir yoksulluga sahip; ve bugtin yoksul, yerle~ik, eski hir nlifusu olan ve de belli bir mahalle ya~antlsll1l koruyan farklt bir ornek olu~turmaktadlr. Aslmda Tomtom Mahallesine yonelik hilgi sahibi olmamlz da, belli hir mahalle mahremiyetinin aylga ylkmasml gosteren bir olay nedeniyle oldu. Caddedeki 'kafe'lerin ara sokaklara kaymasl sonueunda, mahalle sakinleri ile i~letmeeiler arasmda basma da yanslyan gerilim nedeniyle mahalle dikkatimizi yekti. Bu gerilimden yola ylkarak bir ara~tmna yapmak amaelyla mahallenin ttimunu aslmda nufus yaplsma ve yoksulluguna dair yeterinee bilgi sahibi olmu~tuk. Tomtom Mahallesindeki yoksulluk gozlemlerle ortaya ylkmakta olmasll1a ragmen, bu durumun bir anlamda helgelenmesi iyin, hir alan ara~tlrmasmm hazlrlanmasl gerekiyordu. 19 Bu nedenle ilk adlmda mahallenin muhtan i1e goru~lildti. Ardmdan Tomtom Mahallesinde oturan yoeuklannm devam ettigi "Okyu Musa ilkogretim Okulu"nda bir yah~ma yaptldl. Bu a~amada ya~ arasl 42 ogrenei ile gori.i~uldti. Bu ilk adlml onemli buldugumuz iyin, ardll1dan 18 DUnden BlIgline istanbul Ansiklopedisi, KUltlir Bakanhgl ve Tarih Vakfl YaYIl1I, istanbul, 1995, c: XVIII. 19 "Tlirkiye Sosyolojisi Ara~tlrmalan III-IV" dersleri <yen;evesinde sordordogumoz istanbul ve kent yah~malanl1l Nisan ve MaYls 2003'de bir alan yah~masi yaparak sonuylandlrdlk. TUm alan yah~malarll1da oldugll gibi bu 9ah~mada da kar~lmlza ge~itii gli9hikier YlktJ. BlIllunla beraber, Ok9U Mllsa i1kogretim Okulunlln ba~anh ve dinamik muduro ile seminer ogrencilerimizill geryek istek ve ilgileri 9ah~maya yok boyok katkl sagladl. Ba~ta FlInda Gezek olmak Ozere dersleri ve yah~mayi birlikte yorlittogomoz tum seminer l:igrencilerimize iytenlikle te~ekkor ediyorum.

8 104 hanelere giderek kadtnlara ula~mayi hedefledik. Calt~ma yapllan sokaklar, konutlann bulundugunu saptadlglmlz ve yukanda da adl geyen GUlbaba, Baba Ocagl, Isslz, Fahrettin Acemi, Karaba~, Kumbaracl Yoku~u, Kaplkulu, Selatin odalan, TercUman Clkmazl, Ortme Altl, Bostaniyi, Klvnnttll ve Cicim sokaklandlr. Tomtom Mahallesinin adl geyen sokaklannda pek yok bo~ bina bu!unuyor. DolaYlslyla, evlerin, bo~ binalann, harabe halini alml~ eski binalarm ve i~yerlerinin iy iye oldugu bir alan. Sokaklann, bu turde~ olmayan yaplsl orneklem seyimimizi guyle~tirdi. Bu nedenle seytigimiz her sokakta, her binadan sadece bir ki~i ile goru~me kurahl1i koyduk. Boylece top lam 67 ki~i ile goru~uldu. Hanelerde yaptlglmlz goru~melere kattlan toplam 67 ki~inin % 37'si ya~ grubunda, % 38.7'si ya~ grubunda ve % 20.9'u ise 51 ya~ ve Uzeri grupta yer almaktadlr. Ogrencilerden ve hanelerden gelen birbirini destekleyen bu verilerin bize mahallenin profili hakkmda bilgi verdigini du~unuyoruz. 1- Gar; Tomtom Mahallesinin bugunku sakinleri, aglrlikll olarak Siirt'ten yillar once buraya yerle~mi~ ki~ilerden olu~uyor. Bu yuzden ogrencilerin neredeyse tamaml (% 88) istanbul dogumlu. Siirt dogumlular (% 7) kuyuk bir oranda kaliyor. Nerelisiniz, diye sorulunca % 31'i Siirtli, % 14'U Bitlisli, %9.5'i ise istanbullu oldugunu soyluyor. Ogrencilerin % 57'si dogdugundan beri bu mahallede oturuyor. Ogrencilerin dogum yeri Frekans YUzde Toplam YUzde Agn 2 4,8 4,8 istanbul 37 88,1 92,9 Siirt 3 7,1 100,0 Toplam ,0 "Kendinizi istanbullu olarak tanllnlar mlstnlz?" diye sorunca, yogunluk (% 79) evet cevabml veriyor. DolaYlslyla nerelisiniz? sorusundaki gayemiz dogru bir biyimde, "aileniz buraya nereden gelmi~?" biyiminde algdal1iyor. Bll yok geny ku~ak iyin "istanbullu olmak" dogal bir durum.

9 105 Hanelerden aldlglmlz cevaplara gore kadmlann %28.4'iiniin dogum yeri istanbul; %25.4'U Siirt'te ve % 4.5'i Bitlis'te dogmu~. Yakla~lk % 20'lik bir oranll1 dogum yeri ise diger dogu ve giiney dogu Anadolu illeri. TUrkiye'nin ye~itli bolge ve ~ehirlerinden gelen ki~ilerden olu~an yakla~lk % 22.5'luk oranla orneklem tamamlamyor. Hanelerde kadll1lara 'nereli' olduklan soruldugunda ise, % 12'si istanbullu, %34.3'U Siirtli, % 6'sl Bitlisli oldugunu soyluyor. Buna kar~i1lk % 61'i kendini istanbullu olarak taj1lmltyor. Klsacasl, hanelerde yaptlglllllz anketlerde istanbul'da doganlann oram azalsa ve onemli bir yogunluk Siirt'de dogmu~ oldugu goruluyor. olsa da yine kendisini istanbullu olarak tammlayanlann yogunlukta Kendinizi istanbullu oiarak tal1lmiar mls1l1lz? (Hane1er) Frekans Ylizde Topiam Ylizde evet 41 61,2 61,2 haylr 23 34,3 95,5 fikri yok 3 4,5 100,0 Topiam ,0 2- Egitim durumu Mahalledeki nufusun nitelikleriyle i1gili en onemli bulgu, kadli1lannm goz ardl edilemeyecek bir bolumiinun okur yazar bile olmamasl; okur yazar olmayan kad1l1lann oram % 30'lara ula~maktadlr.

10 106 Egitim Durumu (Haneler) Frekans Yiizde ToQlam YUzde okur/yazar degil 20 29,9 29,9 okumalyazma biliyor 3 4,5 34,3 ilkokul mezunu 25 37,3 71,6 ortaokul mezunu 10 14,9 86,6 lise mezunu 7 10,4 97,0 tiniversite mezllnll 2 3,0 100,0 3-Hane Hath Egitim durumu ile ilgili olumsuz bu gostergeye ragmen, «ogunillgunda bir ki~inin «alt~tlgl hanelerde «ok kalabaltk olmayan nufuslann ya~adlgl gorulmektedir. Bu durum ogrencilere sordugull1uz "ka«karde~siniz?" sorusundan da anla~dlyor. Ogrencilerin neredeyse yanya yakml (% 45) iki ya da U«karde~ oldugunu soyli.iyor. 5 karde~ten fazla olanlarm oram ise % 21. Kadll1lann 'ka««ocugunuz var?' sorusuna verdikleri cevaplar ise ~6yle: Kay yocugunuz var? Frekans Yiizde Topiam Yiizde bekar 5 7,5 7,5 yocllk yok 9 13,4 20,9 1-2 yocllk 23 34,3 55,2 3-4 yocllk 20 29,9 85, ,9 100,0 GorUldugU gibi kadmlann % 34'u 1-2 <;oclik sahibi iken, % 15'inin 5 ve daha fazla saylda «ocllk sahibi oldllgu goruiuyor. Vine bu konu ile ilgili hir ba~ka veri hane halkl saylsldlr.

11 107 Evinizde kay ki~i ya~lyor? (Baneler) Frekans YUzde Top/am YUzde Iki~i 3 4,5 4,5 2 ki~i 12 17,9 22,4 3 ki~i 10 14,9 37,3 4 ki~i 20 29,9 67,2 5 ki~i 9 13,4 80,6 6 kj~i 6 9,0 89,6 7 kj~i I 1,5 91,0 8 ki~i 2 3,0 94,0 9 ki~j 1 1,5 95,5 10 ki~j I 1,5 97,0 Il ki~i I 1,5 98,5 16 ki~i 1 1,5 100,0 Top/am ,0 Evlerin % 30'unda 4 ki~inin ya~adlgll1l bun a kar~llik 6 ve daha fazla saylda ki~inin ya~adlg1 evlerin % 10 oldugunu gozltiyoruz. Evlerin % 50.7'sinde ise bir ki~i yali~lyor. 3- Mahalle Bu yali~mada 6grenmek istedigimiz ba~ka bir konu mahalledeki toplumsal yapll1ll1 nitelikleriydi. Bll amayla sordugllmuz sorulardan aldlglmlz biigilere gore ogrencilerin % 70'inin mahallede akrabasl var ve % 58'i Tomtom Mahallesinde ya~amaktan memnlln oidugllnll soyliiyor. % 78.6'sl yocuklann evde ya da sokakta dovuldugunu, % 79'u ise yocuklar ya da genyler arasll1da bali, tiller, sigara all~kanliklan oldllgllllll ifade ediyor. Hanelerde yaptlglltilz g6ri.i~melerde ise nufllsull mahalleye yerie~mesiyle ilgili bilgilere ula~mak iyin 'kay Ylldlr bu mahallede otllruyorslll1l1z?' sorllsllllll sordllk. F.B

12 108 Kay yildlr bu mahallede oturuyorsunuz? (Haneler) Frekans Ylizde Toplam ylizde ,0 6,0 2-5 ytl 19 28,4 34, ytl 6 9,0 43, ytl 10 14,9 58, ,4 77, ,0 83,6 41 yil ve ,4 100,0. Gortildligli gibi 41 Ylldan uzun stiredir burada oturanlann oral1l % 16'lara ula~maktadlr. Vine hanelerde gorli~tugtimtiz kadll1lara neden yerle~mek iyin burayi seytiklerini sordugumllzda, % 21'i burada dogdugunu ifade etti. % 25.4'li evlendikten sonra e~inin evi ve ailesi burada oldugu iyin gelmi~, % 13.4'ti mahallede tal1ldlklan oldugu i<;:in ve % 16.4'U ise ekonomik nedenlerden geldigini soyluyor. Ankete kattlanlann sadece % 18'i Tomtom'a yerle~meden once istanbul dl~mda oturmu~; % 18'i istanbul'un ba~ka bir sel11tinden gelmi~. Hayatl boyunca hep bu mahalle ve Beyoglu yevresinde oturanlann oral1l ise % 64'e Ula~lYOr. Bu mahalleden once nerede oturdunuz? (Haneler) Frekans Ylizde Toplam YUzde Beyog\u yevresi 21 31,3 31,3 istanbul iyi 12 17,9 49,3 istanbul dl$l 12 17,9 67,2 Sadece bu mahallede oturmu$ 22 32,8 100,0 GorU~tUgiimliz hanelerin % 80.6'sl Tomtom'u seviyor, fakat sadece % 34'li burada ya~amak istiyor. Mahalle ile ilgili ~ikayetlerin ba;>li1da temizligin yetersizligi ve glirtiltli gibi yevre sorunlannm oldugu gorlilliyor. Bununla

13 109 beraber, Tarlaba~1 yok bozlildllgll iyin Tomtom'a geldigini ve bllralarda ya~amaktan memnlln oldllglll1l1 ifade edenler de mevclit. Vine akrabalikjhem~ehrilik bagial1tlslyia iigiii sorllyll hanelere yonelttigimizde; Bu mahallede ya~ayan akrabalanll1z1hem~erileriniz var ml? (Haneler) Frekans Ylizde Toplam Ylizde Var 43 64,2 64,2 Yak 24 35,8 100,0 % 64'UnUn mahallede akrabasl ya da hem~ehrisi oldllgllnll goruyoruz. Kadll1iann % 43,3'U sadece Beyoglll ve yevresinde hayatll1l ge~irirken, % 18'inin mahalle dl~li1a hiy ylkmadlgl ania~diyor. Ekonol11ik problel111erinin onemini ifade ederek, bll yetersizligin gezl11eye ve istanblll'li tal1lmaya engel oiu~turdugllnll ifade ediyorlar. Bu yuzden istanbul'u tamyabiidigini dii~unenler % 31.3 oranll1da kaliyor. Bu mahalle dl~l11da en yak hangi semtlere gidersiniz? (HaneIer) Frekans Ylizde Toplam Ylizde Mahalleden hiy ylkmlyor 12 17,9 17,9 Beyoglu ve yevresi 17 25,4 43,3 Beyoglu dl~ ,7 100,0 Mahailenin % 27'si yevredeki kafelerden rahatslz oldllgllnu belirtiyor. Rahatslz olanlar daha yok GUlbaba sokak ve civannda otllranlar. Kafelerin konut alanlanl1ln iyine girl11esinden dolayi hllzlirsuzlllk dllyuyorlar. BlIna kar~1i1k konut alanlarmm yogun oldugu bolgelerde heniiz bir huzllrsuziuk ortaya ylkll1adlgl gibi, kafeierin ayjil11asl ihtil11aline olull1lu yakla~lp, ll1ahalleli iyin i~ ill1kal1l ortaya ylkabilir ull1udul1u ta~lyanlar da var. Mahalle iyin huzursllzlllk kaynagl olabilecek bir ba~ka konu yocllkiar ve genyler arasll1daki ye~itli ali~kanliklar. Kadll1lann % 60' I, yevredeki yocuklar ya da genyler arasll1da bali, tiner, sigara all~kanllgl oldllgllnll soyluyor.

14 110 <;ah~maya katlianlann % 27'si mahalledeki akraba ve hem~ehriler arasmda her zaman yardlmla~ma oldugunu; buna kar~lhk % 13.4'u ise hiybir zaman yardlmla~ma olmadlg1l11 ifade ediyor. Mahallenizdeki akrabalanolzla/hem~erilerinizle yardlmla;m mlstnlz? (Haneler) Akrabasl olmayanlar Frekans YUzde Toplam YUzde 25 37,3 37,3 Her zaman 18 26,9 64,2 Genellikle 6 9,0 73,1 Ara sira 6 9,0 82,1 <;:ok az 3 4,5 86,6 Hiybir zaman 9 13,4 100,0 GorUldLigu gibi, mahallenin birbirinin akrabasl ya da hem~ehrisi olan ki~ilerden olu~tugu soylenebilir. Bu olgu, zincirleme g09un ya~andtgll11 gosteriyor. 20 Ancak zincirleme goyiln ortaya S:lkarmasl gereken dayal1l~ma ve hem~ehrilige dayanan gus: ili~kilerine bllrada rastlanmlyor. Ankete katiianlann verdikleri cevaplara gore, mahallede ya~ayanlar arasmda gliyli1 bir yardlmla~manm olmadlgl anla~lhyor. Bunun nedeninin yoksulluk oldugunu du~unmek mumkundlir. Tomtom Mahallesine gelen nufusun buraya yerle~meleri uzun ytllar oncesine dayamyor. GorilldugU gibi, yerle~eli kirk yiii geyen insanlarm saylsl his: de az degil. Hanelerde yaptlgl\ti\z goru~melerde kadmlann bir klsmm111 burada dogdugu, bir klsml e~inin evi ve ailesi burada oldugu is:in evlendikten sonra buraya geldigi goruluyor. Bir klsml ise ekonomik nedenlei'den dolayi buraya yerle~mi~. Tomtom Mahallesine yerle meden once istanbul dl~ll1da oturanlann ku9uk bir oranda kaldlgl soylenebilir. <;ogunluk sadece Tomtom ve civar mahallelerde oturmu~. Goril~ti1gilmuz kadmlar burada ya~amaktan memnun olduklanm soyleseler de ya~amak i9in ba~ka, sorunsuz bir semti tercih ediyorlar. Hayatml daha yok Beyoglu ve yevresinde geyirdigini soyleyebilecegimiz kad1l11ann s:ogllnlugu istanbul'u tamyabildigini 20 OgdUI'un tezinde de benzer bir sonuy ortaya Ylkl"yOr.

15 III dli~unmliyor. Mahalle dl~lllda en yok gittikleri semtler akrabalarlllll1 da blllllndllgll yerler. Bll semtlerin sllllrlanl1l Be~ikta~, Mecidiyekoy, Okmeydalll hattl ile Eylip, Fatih, Edirnekapl, Kocamllstafapa~a ve EminonU hattl ile <;izebiliriz. Bu sllmlarlll istanbul'un yine eski semtlerinden geymesi dikkat <;ekicidir. 3 - M ahallenin Ekonomik Profili Mahallenin ekonomik yaplslyla ilgili olarak ilk adllnda ogrencilerin okul dl~lllda herhangi gelir getirici bir i~ yaplp yapmadlklarllla baklldl. <;al!~an ogrencilerin oranll1l11 % 12 oldugu gorlilmektedir. Yine ogrencilerden aldlglmlz bilgilere gore, % 7'sinin babasl <;alj~miyor; bununla beraber % 38'inin babasl, % 12'sinin karde~leri, % 21 'inin ise baba ve karde~leri <;ali~iyor. Gelecekte doktor, ogretmen, polis olmak isteyenler gibi, futbolcu, sanat<;l, manken, spiker gibi yliksek kazan<; getirdigi dli~unlilen meslekleri se<;mek isteyenler de var. Hanelerden aldlglmlz bilgilere gore, kadll1lann %12'sinin e~lerinin <;ah~madlgll1l goruyoruz. Bllradaki erkeklerin yaptlgl i~ler, vasifl1 olanlar i<;in avizecilik, mobilyacllik, ~oforllik, matbaacllik, vaslfslz olanlar i<;in ise seyyar satlcllik, otoparklarda <;ah~mak, hamalhk olarak goze <;arplyor. Kadll1lar araslllda gelir getirici i~i olanlar kli<;lik bir oranda kallyor. Kadll1lann % 4.5'inin i~<;i, % 4.5'inin gundelikyi oldllgllnll, %6's1l1111 ise evde el i~i yaparak sattlgllll gorliyoruz. MahalIenin ekonomik profili ile en <;arplcl gosterge sosyal guvenlik konllsllnda ortaya <;lkiyor. Hanelerin % 40.3'li SSK'lI, % 9'1I Bag-kur'a, % 4.5'i ise emekli sandlgll1a bagh. % 11.9'1l ise saghk giderlerini ye~il kart ile kar~jladlklafllll soyji.iyor. Buna kar~lltk %34.3 '11 hir;bir sosyal gijvenceleri olmadlg1l1l ifade ediyor.

16 112 Sagltk giderlerinizi kar~)lamakta herhangi bir sosyal gilyenlik kurumuna ba~yuruyor musunuz? (Haneler) Frckans YUzde Toplam Yilzde SSK 27 40,3 40,3 Bag-kur 6 9,0 49,3 Emekli sandlgl 3 4,5 53,7 Ye~il katt 8 11,9 65,7 Sosyal guyencesi olmayanlar 23 34,3 100,0 Ekonomik gostergelerle ilgi bir ba~ka kriter ise otomobil ve konut sahibi olma oral11. Ogrencilerin % 19'1I ailesinin otomobili oldllgunu soylerken, hanelerde yaptlgllntz goru~melerde bu oran % l2'dir. Otomobil sahibi olma oram (I-laneler) Frekans YUzde Toplam Yilzde Otomobil sahibi olanlar 8 11,9 11,9 Otomobil sahibi olmayanlar 59 88,1 100,0 Yine mahallenin ekonomik yaplsll1l aylklar nitelikte bir ba~ka gosterge ev sahibi olma Oral11dlr. Buna gore Tomtom Mahallesinde ev sahibi olma oram % 46.3 olarak kar~lmlza ylklyor; kiractlar ise % 50'lik bir oran olu~turuyor. % 4.5'lik bir grup da aile liyelerinden birine ait eyde oturuyor. Mahalleye yerle~meleri yok lizun ytllar oncesine dayanmasll1a ragmen ev sahibi olma oranll1ll1 du~uklugu, bll mahallenin kent yevresinde ollj~an enformel yerle~im alanlanna gore en onemli farkhhgll1l olll~tljruyor.

17 113 Evinizin mulkiyet durumu nedir? (Haneler) Frekans Yiizde Toplam Yiizde Kiraci 33 49,3 49,3 Ev sahibi 31 46,3 95,5 Aile ilyelerinden birine ait 3 4,5 100,0 Ayl1l zamanda Tomtom'daki konutlann kiiyiikli.igii dikkat yekiyor. % 76'sl evlerinin 1 oda ve 1 salon ya da 2 oda 1 salondan ibaret oldugunu ifade ediyor. Eski ve baklmslz olan bu evlerin ISlI1maSI yogunlukla soba ile saglai1ly0r. Evlerin %74.6'sl sobah, % 4.5'i kaloriferli; buna kar~llik elektrikli ISltlCI ya da koyok tople ISltlhyor. Eviniz toplam ka9 odah? (Haneler) Frekans YUzde Toplam YUzde ,9 23, ,2 76, ,4 92, ,5 97, ,5 98,5 1 ada 1 1,5 100,0 % 18'i katalitik, Hanelerin % 21'i elden do~me e~ya allyor, % 7.5'i hiy e~ya ailt!adlg1l11, % 3'0 ise ba~kalarll1dan tedarik etmeye yah~t1klanl11 soyloyor. % 69'u taksitle ve yeni e~ya aldlklan111 belirtiyor. Mahallenin % 15'i ah~veri~lerinde modern ekonominin bir araci olarak gosterilen 'kredi kartl'l11 kullal1lyor. Ailelerin % 69'u hafta sonu tatillerini evde ge<;iriyor. % 25'i gezip dola~tlgjl1i, % 3'0 ise akraba ziyaretlerine gittiklerini ifade ediyor. Benzer bir biyimde ailelerin % 63'0 Yllhk tatillerinde de evde olduklan111 soyli.iyor. % 21'i tatil yerlerine giderken, % 7.5'i memleketine, % 9'u ise gono birlik gezi ya da ziyaretlere gidiyor. Haneler giyiin ihtiyacji1i boyok oranda (% 67) pazardan, dikerek ya da

18 114 EminonU ile Mahmutpa~a yar~i1anndan kar~i1arken, % 6'Sl ise giyim harcamasl yapmlyor ya da ba~kalanndan tedarik ediyor. Vine ekonomik ve toplumsal bir gosterge olarak eve gazete alma egilimlerine baktlglltilzda, % 53.7'sinin gazete almadtgml goruyoruz. GorU~ti.igUmiiz kadmlann % 59'u en onemli sorunlanl1l maddi problemler olarak tal1lmltyor. Buna kar~llik sorunlanl1l kendi kendilerine yozmeye yalt~tlklannl goruyoruz. Mahallede muhtar, belediye ve devletten yardlm isteyenlerin top lam oral1l sadece % SorunlarInlzl 90zmek i9in kimlerden/hangi kurumlardan yardlm istersiniz? (Haneler) Kimseden yardlm istemeyenler Frekans YUzde Toplam YUzde 38 56,7 56,7 Muhtardan 3 4,5 61,2 Belediyeden 2 3,0 64,2 Fikrim yok 7 10,4 74,6 Derneklerden 2 3,0 77,6 Aile ve akrabalardan ,4 88,1 Devletten 4 6,0 94,0 Her yerden 1 1,5 95,5 AlIahtan 1 ],5 97,0 Kom~ulardan 2 3,0 100,0 Tomtom Mahallesi yoksul bir mahalle olmakla beraber, tamamen tiirde~ bir ekonomik yapl gostermiyor. Ozellikle daha once de aylklandlgt gibi Selatin Odalan ve ona bagit olan TercUman <;lkmazt, diger sok lklardan da dii~lik gelirli bir yaplya sahip. Bu nedenle mahalledeki gelir dagillmml ortaya koyabilmek amaclyla bir puanlama yaptlk. Ev sahibi olma, ikinci konut sahibi olma, otomobil, bula~lk makinesi, cep telefonu ve bilgisayar sahipligi, sosyal glivence, duzenli gazete alma, kredi kartl kullanma, ev e~yalan sahiplik duzeyi, yeni e~ya alma ve tatile ylkma kriterlerine gore puanlama yaplldl. Buna gore hanelerin % 44.8'i 0-5 puan; % 46.2'sl 6-10 puan, % 9'u ise puan alml~tlr. Bu durumda yok geni~ bir kesimin mahallenin kendi ekonomik tabakala~masl11a gore alt kesimini olu~turdugunu soyleyebiliriz.

19 115 PUAN1 Frekans YUzde Toplam YUzde,00 2 3,0 3,0 1,00 I 1,5 4,5 2,00 3 4,5 9,0 3,00 4 6,0 14,9 4, ,9 26,9 5, ,9 44,8 6, ,4 58,2 7,00 5 7,5 65,7 8, ,9 80,6 9,00 6 9,0 89,6 10,00 1 1,5 91,0 11,00 I 1,5 92,5 12,00 1 1,5 94,0 13,00 2 3,0 97,0 14,00 I 1,5 98,5 15,00 1 1,5 100,0 a. :Puanlamaya esas olu!?turan kriterler!?unlardlr: Ev sahibi olma, ikinci Konuta Sahip Olma, Otomobil Sahibi olma, Sosyal GUvence Sahibi Olma, DUzenli Gazete Alma, Kredi Kartl KuIlanma, Ev E!?yalan Sahiplik DUzeyi, Yeni E!?ya Alma, Bula!?lk Makinesi, Cep Telefonu ve Bilgisayar Sahibi Olma, Tatile (:lkma. Buna gore en yuksek puan "15"dir. 4- Kentlilik ve Dayanzo$ma Hem maddi nedenlerden hem de egitimin yok yetersiz olu~undan hanelerin yogunlugllnda eve gazete ya da dergi almmadlgml gordilgilmilz gibi, yine bu ko~ullara bagh olarak semtlerinin hemen yal1l ba~il1daki killtlirel faaliyetlere katilmadlklan anla~lhyor. % 88'i tiyatroya hie; gitmiyor. Hanelerden ge1en cevaplara gore, % 78'si sinemaya, Kiiltiirel ayldan ogrencilerin durllmllnun yeti~kinlerden daha iyi oldllgu gozleniyor. Okul y6neticileri ve ogretmenleri sayesinde hem sinemayi, tiyatroyu az yok tal1ldlklan hem de Istiklal Caddesindeki kiiltlir merkezleri araclliglyla

20 116 sanatla tal11~tlklan goruliiyor. 21 Ama yine yocuklann da dunyasl Beyoglu Sll11rianl11 pek a~mlyor. % 21 'inin Bogaza gitmedigini, %l7'sinin Anadolu yakas1i1a ge<;medigini ve % 50'sinin uzak semtlere gitmedigini anltyoruz. Sinemaya gidiyor musunuz? (Ogrenciler) Frekans YUzde Top\am YGzde yok sik 2 4,8 4,8 bazen 11 26,2 31,0 yok az 11 26,2 57,1 hi<; bir zaman 18 42,9 100,0 TopJam ,0 Tiyatroya gidiyor musunuz? (Ogrenciier) Frekans YUzde Toplam YGzde yok slk 1 2,4 2,4 bazen 17 40,5 42,9 yok az 10 23,8 66,7 hiy bir zaman 14 33,3 100,0 Toplam ,0 Hanelerde veri len cevaplardan anla~t1dlgl i.izere, ailelerin % 24'U memleketine donmek istiyor. Muhtarla yaptiglmlz goru~mede de yakm tarihlerde Tomtom'a ta~manlar arasl11da valilik yard1\ntyla memleketine donenler oldugunu ogrendik. Mahalleye memleketle dayal11~ma a<;lsl11dan baktlglmlzda, % 16.4'Unun memleketinde ya~ayan yakl11larl11dan yardlm aldlgml, % 71.6'SI11111 ise herhangi bir ayni yardlm almadlgl111 yani memleketiyle baglantlsl111 di.i~i.ik oldugunu, % 4.S'nin ise hi<;bir baglantlsl11l11 kalmadlgl111 goriiyoruz. 2\ Ok9U Musa itkogretim Okull1 MUdUrunlin giri~imiyle Borusan K[iltOr Merkezinde ge~itli sanat 9a1t~malarll1a katilan ogrencilerden bir de "90cuk korosll" oll1~lllrlllmll~.

21 117 Memleketinizde ya~ayan yakmlan!1lzdan herhangi bir yard 1m ahyor musunuz? (Haneler) Frekans Yiizde Toplam Yiizde lstanbullu olanlar 5 7,5 7,5 YarduTI alanlar 11 16,4 23,9 Yardlm almayanlar 48 71,6 95,5 Memleket baglantlsl kalmayanlar 3 4,5 100,0 Bu baglamda bizim i9in onemli bir ba~ka nokta daha kar~lmlza 91kIyOr. Gorii~ttigtimliz hanelerin %9S.S'i herhangi bir hem~ehrilik dernegine tiye degil. Zaten Siirt ve Bitlis hakimiyeti olmasma ragmen henuz bir demek kurulmaml~. Hanelerde ifade edildigine gore Tophane civannda erkeklerin gittigi Arap kahveleri var. Bu durum bize herhangi bir rant imkam olmadlgl stirece insanlann orgtitlenme yolunu sec;mediklerini gosteriyor. Herhangi bir hem~erilik dernegine tiye misiniz? (Haneler) Frekans Ytizde Toplam Ytizde Evet 3 4,5 4,5 HaYlf 64 95,5 100,0 Sorunlarml kendi ba~lanna 90zmeye 9alt~an Tomtomlularll1 ne muhtardan, ne bejediyeden ve ne de devletten yardlm istedikleri anla~t11yor. Sonur; Tomtom Mahallesi son elli YJlda gergekten ilgin9 degi~imleri ya~aml~ bir ornek. Tarihsel a91dan "Pera" S1l11rian i9inde bulunan, Mtisltiman olmayan ntifusun ag1rltkh olarak ya~adlg1, ticaret, ktiltlir ve sanatm hakim oldugu bu yerie~me alan1 ge9mi~ten gtintimlize onemli farkltla~malar ge9irmi~ bulunuyor. Burada hem toplumsal a9ldan, hem de kentin ekonomisinden alman pay anjamll1da ekonomik a91dan ge9mi~le glinlimliz arasll1daki fakhja~ma gozlenebiiiyor.

22 118 Murat GUven~ ve Oguz I~lk' m 1990 ylll genel nufus saylml sonu~lanndan yola ~lkarak yaptlklan degerlendirmede de gosterdikleri gibi, istanbul'daki en yoksul bolgeler kent merkezdekinde bazl ~okuntu alanlannda bulunuyor. 22 Epeyce du~uk egitimli ve du~uk gelirli bir mahalle olan Tomtom mahallesi de bu orneklerden biri gibi gorunuyor. istanbul'un aldlgl ilk go~ dalgalanndan itibaren, yerle~ik nufusu ile bu yeni nufus yer degi~tirmi~. En eskilerinin mahalleye ellili ytllardan itibaren geldikleri, ardmdan seksenli ytllarda yeni go~ler aldlgml anllyoruz. Mahallenin sakinleri yakmlardaki i~ alanlarmda ~all~an ve artlk geldikleri bolge ile baglantllan kesilmi~ ki~iler. istanbul'un gen;ekten merkezinde Beyoglu'nda ya~lyorlar. Ama Beyoglu'nu sadece bu arka sokaklardan, tal1ldlklan bildikleri ya~am bi~imlerinden ibaret sayarak ya~lyorlar. Bu anlamda istanbullular; ~Unki1 ~ok uzun Yillardir bu mekanlardalar. 23 Tomtom Mahallesinin konut alanlan Beyoglu'nda gizlenmi~ ya da slkl~ml~ kalml~ gibi goruluyor. istiklal Caddesinden arka sokaklara sapmayan herhangi bir ki~inin kolayca tahmin edemeyecegi bir manzaraya sahip. Ellili yillarda ba~layan ve donem donem gucu ve boyutu artan go~ dalgalan ya ~evredeki bazl bo~ alanlan ya da merkezdeki bll gibi alanlan kendine yerle~me alal1l olarak se~mi~. $ehrin ~evresine yerle~enlerin, bu bolgelerin sundugu rant imkanlarml sonllna dek kllllandlkian biliniyor. Bu anlamda "giri$imci" oldllklan du~unulebilir. Oysa Tomtom Mahallesi gibi merkezlere yerle~enlerin, "hazine arazilerini ~itleme ve Tilrkiye'nin ahlakslz konut ekonomisine katllma anslan,,24 olmadlgl i~in, yoksulluklannm sahit kaldlgl goruluyor. Btl anlamda kente zararlan dokunmayan, enformel yapllan kullanmayan ya da giri$imci almayan hir kitle. Bu sonu~, en a~lk hi~imde holgede herhangi hir hem~ehrilik dernekleri olmamasll1dan ve bu baglamda mllhtarla herhangi bir dayal1l~ma-gu~ ili~kisi i~inde olmamalanndan da 22 Murat Giiveny-Oguz 1$lk, islanbul'u okumak: Stalii-konut miilkiyetifarkhla:;masma ili:;kin bir 90ziimleme denemesi, Toplum ve Bilim,s: 71, istanbul, 1996, s: Kimi insanlarm bildigi kentin kendi sokagl, gidip geldigi yollar ve binalardan ibaret olmasl ile ilgili olarak, Dogan Kuban, Halkla Birlikte Bir (:agda:; Kent Soylemi Uzerine, Cogito, say!: 35, istanbul, Bahar 2003'e bakllabilir. 24 AY$e Bugra, "Turkiye'nin Ahlakslz Konut ekonomisi" Devlet-Piyasa Kar:;ltlLglntn Otesinde, ileti~im Yaymlan, istanbul, 2000, s: 111.

23 119 anla~jllyor. Oysa ornegin, ye~itli yalj~malarll1 da 25 gosterdigi gibi, kent merkezi dl~1i1da hlzla ortaya ylkan bazl enformel konut bolgelerinde hem~ehrilik iji~kileri, guy ili~kilerine dayanan bir dayanl~ma olarak geli~iyor. Mllhtarlar da bolgenin gliyji.i siyasi ki~ileri olarak one Ylklyorlar. Hem~ehrilik temeline dayanan bll yeni iii~ki biyimlerine girebilen giri~imci kimi ki~i1er ekol1omik guy elde etme imka\1l bulmu~ oluyorlar. Zenginlik sunma imka11l olmayan Tomtom Mahallesine yerle~enler ise, yjllar boyu ay\1l ya da birbirine yakm evlerde, kit kaynaklarla ya~aml~lar. Bu durumda bolgenin kent yoksulluguna dair geryek bir ornek olll~tllrdllgunu soylemek mumkun. Kent merkezinde ya~amalanna ragmen Tomtomlular1l1 ekonomik nedenlerden dolayj kentle butunle~me imkanlan olmadlg1jli du~unmek mul11kiind lir. Kent hayat1jldan bll kadar kopuk bir ya~am ay\1l zamanda son donemde gittikye toplllmsalla~tmian "kentlilik" kpnusunu da glindeme getiriyor. Ozelde istanbul'da 1950'lerden sonra ba~iayan stirey, kent dl~1 ya~am biyimlerinin, kent ortamlannda kendilerine yer ayma yabalan11l ortaya YlkarttJ. DolaYlslyla giinliik ya~amda slk slk kar~1 kar~jya gelinen uyu~mazllk tablolan ortaya ylkmaya ba~ladl.26 Sonuy oiarak istanbul gibi bu denli "eski" bir ~ehrin, "yeni" ortaya ylkan sorunlanlll "uzun" zamandlr yozmeye ugra~tlgml goruyoruz. Bu sure<;, surekli yogun nufus artl~lanyla beslendigi iyin, sorunlarm onune geymek hiy de kolay olmuyor. istanbul'a yeni katdan ntifusun girio$imci yapldaki kimileri yeni "dayanl~ma ili~kilerinin iyine dahii olarak" ve enformel mekanizmalan kullanarak, kentin sahip oldugu oianaklardan yararla\1lp l11addi bir kazal1lm elde edebill11i~ken, farkh profile sahip kimileri de hem~ehrilik zincirini kurmu~ olsa da bunu zenginlik yaratacak enformel mekanizmalara yeviremeden, buna bagh 25 Serna Erder, istanbul'a Sir Kent Kondu: Umraniye, ileti~im Yaymlan, istanbul, 1996; Sema Erder, Kentset Gerilim, Ugur Mumcu Vakfl,Ankara, 1997; Melih PmarclOglu-Oguz J~lk, Nobetle~e Yoksulluk: Sulf(ll1beyli, ileti~im Yaymlan, istanbul, Glinllik hayatm akl~1 i9inde kentli ya~am bi9imleri ile kent dl~1 ya~am tarzl arasll1daki farkililklar slkhkla gbze c;arptjgl gibi, bu farkilhklann yarattjgl c;atl~lllalan da gbzlelllck lllulllkun. Mo~terisine "abla" diye hitap eden brnegin taksi ~ofcirli, Illu~terisinin neden tepki gbsterdigini anlayamayabiliyor. "Bizilll kbyde 'karde~ olarak' gbrliyorsan abla dersin" diyerek farkh bir saygl duymanll1 altll1l c;iziyor. Mo~terinin saygl ifadesi olarak forme I hitap beklelllesi bir deger olarak ona 90k yabancl.

24 120 olarak da kente zarar vermeden yoksulluklan11l surdurerek var olmaya yah~lyorlar. KAYNAKLAR Akm, Nur, 19. Yiizyllm jldnci Yartsmda Galata ve Pera, Literatlir YaYll1lan, istanbul, Bugra, Ay~e, "TUrkiye'nin AhlakslZ Konut Ekonomisi", Devlet-Piyasa karliltilgmm Otesinde, ileti~im YaY1l11an, istanbul, Dokmeci, Vedia- C;:lracl, Hale, 1'arihsel Geliliim Siireci jr;inde Beyoglu, Ttirkiye Turing ve Otomobil Kurumu YaY1l1lan, istanbul, Diinden Bugiine istanbul Ansiklopedisi, KUltUr Bakanligl ve Tarih Vakfl YaY1l11, istanbul, Erder, Sema. jstanbul'a Bir Kent Kondu Omraniye, ileti;;im YaY1l11an. istanbui,1996. Erder, Sema, Kentsel Gerilim, Ugur Mumcu Vakfl, Ankara, Gtiven~, Murat - I~lk, Oguz, istanbul 'u okumak: Statii-konut mii/kiyefi/arkhla~'masma Wlikin bir r,;oziimleme dellemesi, Toplum ve Bilim, s: 71, istanbul I~lk, Oguz- Pll1arclOglu, Melih, N8betlelje Yoksulluk Su/tanbeyli Ornegi, ileti~im YaYll1lan, istanbul, I~lk, Oguz,- P1l1arclOglu, Melih, Sultanbeyli: En/ormelin Kurucu/Ylklcl Giicii, Cogito, sayl: 35, istanbul, Bahar 2003 Kuban, Dogan, Halk/a Birlikte Bir (:agdalj Kent S6ylemi Ozerine, Cogito, sayl: 35, istanbul, Bahar 2003 Kuban, Dogan, istanbul Bir Kent Tarihi, Tarih Vakfl Yurt YaY1l11an, istanbul, Mantran, Robert, XVI. ve XVlI. YiizYllda istanbul, Eren YaY1l1clhk, istanbul, Ortayh, ilber, istanbul'da Yerlqme Diizeninin Evrimi Ozerine, istanbul'dan Sayfalar, ileti~im YaYll11an, istanbul, 2002 Ortayh, ilber, Eski Beyoglu'ndan (:izgiler, istanbul'dan Sayfalar, ileti~il11 YaY1l1lan, istanbul

25 121 Ggdiil, HUrriyet, Komtl Alanlarzmn iyile!jtirilmesinde Toplumsal Baglarm Rolii, M.s.D., SosyaJ Bilimler Enstitiisii, Yaymlanmaml~ Doktora Tezi, istanbul, Scognamillo, Giovanni, Bir Levantenin Beyoglu Amlan, Bilge Kannca Yaymlan, istanbul, $enyapill, Onder, "Ne Demek istanbul; Bebek Niye Bebek? ", ODTO Yaymlan, Ankara, ABSTRACT In this article the social structure oftomtom district in Beyoglu municipal area is studied. Istanbul has been recelvzng immigrants starting with the 1950's. Ever since those years, a demographic change is also visible in the population of Tomtom district. Today, considerable portions of the inhabitants of Tomtom district are people who came from SUrt many years ago. The majority of the people in the district are poor and uneducated. 30 % of its women are illiterate. We observe that the households, which mostly inhabit small buildings that are poorly cared for, are not very crowded; and the family members don't belong to a social security system. The inhabitants of Tomtom district do not have the possibility of owning their homes unlike their counterparts in gecekondu area. They therefore represent the real poverty of the big city.

26 122 Harita: Tomtom Mahallesi