Sayfa No 1-3 SUNUŞ 4 DÜNYA DURUMU 8 ÜRETİM 10 TÜKETİM 12 FİYATLAR 16 TİCARET 16 İHRACAT 17 İTHALAT 19 AVRUPA BİRLİĞİ 24 DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ

Transkript

1

2 Sayfa No DÜNYA ŞEKER DURUMU 1-3 SUNUŞ 4 DÜNYA DURUMU 8 ÜRETİM 10 TÜKETİM 12 FİYATLAR 16 TİCARET 16 İHRACAT 17 İTHALAT 19 AVRUPA BİRLİĞİ 24 DÜNYA TİCARET ÖRGÜTÜ 26 HFCS ÜRETİMİ TÜRKİYE ŞEKER SEKTÖRÜ 27 SEKTÖRÜN TARİHSEL GELİŞİMİ 28 SEKTÖRDE FAALİYET GÖSTEREN ŞİRKETLER 31 TÜRKİYE DE ŞEKER REJİMİ 34 ARZ TALEP DURUMU 37 TÜRKİYE DE PANCAR TARIMI 43 ŞEKER ÜRETİMİ 49 MELAS ÜRETİMİ VE KULLANIM ALANLARI 50 ALKOL ÜRETİMİ VE KULLANIM ALANLARI 52 SATIŞ STOK DURUMU 54 İTHALAT - İHRACAT 57 ŞEKER FİYATLARI 58 YATIRIMLAR 59 ÖZELLEŞTİRME 62 SEKTÖRDE REKABET - SORUNLAR

3 TABLOLAR 2 Sayfa No Tablo: 1 Dünya Şeker Üretimi 5 Tablo: 2 Dünya Şeker Dengesi 6 Tablo: /15 Dünya Şeker Üretim/Tüketim Tahminleri 7 Tablo: 4 Beyaz Şeker Borsa Fiyatları 14 Tablo: 5 AB Şeker Kotaları 21 Tablo: 6 AB-27 Şeker Dengesi 22 Tablo: 7 Dünya HFCS Üretimi 26 Tablo: 8 Şeker Üreten Şirketler 29 Tablo: 9 Pancar Şekeri ve NBŞ Kotaları 34 Tablo: 10 Türkiye de Şeker Pancarı Ekim, Üretim ve Taban Fiyatları 39 Tablo: 11 Türkşeker in Şeker Pancarı Ekim, Üretim ve Taban Fiyatları 42 Tablo: 12 Kota-Üretim İlişkisi 44 Tablo: 13 Türkiye de Yıllar İtibariyle Pancar Şekeri Üretimi 45 Tablo: 14 Türkşeker in Yıllar İtibariyle Pancar Şekeri Üretimi 44 Tablo: 15 Nişasta Bazlı Şeker Üretimi 48 Tablo: 16 Melas Üretimi 49 Tablo: 17 İşlenen Melas-Üretilen Alkol 51 Tablo: 18 Türkiye Pancar Şekeri Satış-Stok Durumu 52 Tablo: 19 Türkşeker in Şeker Satışları 53 Tablo: 20 Türkşeker in Kotalar İtibariyle Stokları 54 Tablo: 21 Yıllar İtibariyle İthalat 55 Tablo: 22 DİİB ye Kayden Satışlardan Doğan ve Türkşeker Bünyesinden Karşılanan Görev Zararı 56 Tablo: 23 Pancar Şekeri Kristal Şeker Satış Fiyatları 57 Tablo: 24 NBŞ Satış Fiyatları 58

4 G R A F İ K L E R 3 Sayfa No Grafik: 1 Dünya Pancar ve Kamış Şekeri Üretimi 6 Grafik: /15 Tahminlerine Göre Tüketimde İlk 10 Ülke 12 Grafik: 3 Son 10 Yıllık Beyaz Şeker ve Ham Şeker Fiyat Seyri 15 Grafik: 4 Üretim-Tüketim- Fiyat Dengesi 15 Grafik: /15 Tahminlerine Göre İhracatta İlk 10 Ülke 17 Grafik: /15 Tahminlerine İthalatta İlk 10 Ülke 18 Grafik: 7 Arz Talep Durumu 35 Grafik: 8 Pancar Üretimi 40 Grafik: 9 Çiftçi Sayıları-Pancar Verimi 40 Grafik: 10 Pancar Üretimi-Çiftçi Sayısı 41 Grafik: 11 Şeker Üretimi 47 Grafik: 12 Pancar Şekeri Üretiminde Türkşeker in Payı 47 Grafik: 13 Kampanya Süreleri 48

5 4 KISALTMALAR VE TERİMLER AB Avrupa Birliği ABD Amerika Birleşik Devletleri A KOTASI Yurtiçi talebe göre üretilen şeker B KOTASI Güvenlik payı için bulundurulacak şeker BKK Bakanlar Kurulu Kararı BM Birleşmiş Milletler BŞE Beyaz Şeker Eşdeğeri C ŞEKERİ A ve B kotaları dışında üretilen ihraç amaçlı şeker DİİB Dahilde İşleme İzin Belgesi DTÖ Dünya Ticaret Örgütü FAO Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü GÜ Gelişmiş Ülke GYÜ Gelişme Yolundaki Ülke HFCS High Fructose Corn Syrup (Yüksek Fruktozlu Mısır Şurubu) ISO Uluslararası Şeker Örgütü KHK Kanun Hükmünde Kararname NAFTA The North American Free Trade Agreement (Kuzey Amerika Ülkeleri Serbest Ticaret Anlaşması) NBŞ Nişasta Bazlı Şeker OECD Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü ÖİB Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ÖYK Özelleştirme Yüksek Kurulu PAZARLAMA YILI 1 Eylül - 31 Ağustos TAKVİM YILI 1 Ocak 31 Aralık TAPDK Tütün, Tütün Mamulleri ve Alkollü İçkiler Piyasası Düzenleme Kurumu TEL QUEL Değişikliğe tabi olmaksızın, olduğu gibi TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu TŞFAŞ Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. YPK Yüksek Planlama Kurulu Türk Lirası $ Amerikan Doları AB para birimi (Euro)

6 5

7 Dünya da son yıllarda yaşanan çeşitli gelişmeler tarım sektörünü doğrudan veya dolaylı olarak önemli ölçüde etkilemiştir. Sıkça yaşanmaya başlayan iklim hareketlerindeki oynaklık ve son yıllarda artan gıda fiyatları ile beraber ortaya çıkan gıda krizleri sadece tarım sektörünü değil, dünya ekonomilerini de ciddi boyutlarda etkiler olmuştur. Dünya Gıda Güvencesi Komitesi nin raporuna göre 2050 yılına kadar sadece dünya nüfusunun doyurulabilmesi için tarımsal üretimin % 70 oranında artması, gelişmekte olan ülkelerde ise bu oranın % 100 seviyesine çıkması gerektiğini belirtmektedir. Tarım sektörü, gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun ülkelerin ekonomik hayatlarında önemli bir yere sahiptir. İnsanların beslenmesi için gerekli gıda ve hammaddeyi üreten bu sektörün ikamesi bulunmamaktadır. Sektör toplam istihdam içerisinde de önemli bir yere sahiptir. Tarımda üretkenliğin artırılması ile sektörün temel hedefleri arasında yer alan çiftçi gelirinin artması, yoksulluğun azaltılması ve kırsal kalkınmanın sağlanması ulaşılamaz hedefler değildir. Ülkemizde tarım sektöründe ve gıda zincirinde yer alan küçük çiftçilerin ve kurumsallaşmış şirketlerin gelirlerinin artması aynı zamanda sosyal refahın da önemli ölçüde artması demek olacaktır. Dünyada gelirlerin artması ve ticaretin büyümesiyle birlikte kişi başına düşen tüketim artmaktadır. Bu yüzden tarım üretiminin önümüzdeki on yıl içinde düzenli olarak, ancak önceki yıllardan daha yavaş bir oranda artması beklenmektedir. Türkiye, coğrafi konumu, iklim olanakları, çoğunluğu genç olan 75 milyon üzerindeki nüfusu, artan alım gücü ve genişleyen iç pazarı sayesinde pek çok ülkeye kıyasla oldukça avantajlı bir konumdadır. Özellikle gelişen üretim teknolojileri ve iklim avantajları sayesinde ülkemiz pek çok tarımsal ürünü yıl boyu belirli standartlarda üretebilme ve bu ürünleri pazarlayabilme potansiyeline sahiptir. Şeker çok çeşitli ürünlerden üretilebilmekte olup, dünya şeker arzı büyük oranda şeker kamışı ve şeker pancarından sağlanmaktadır. Dünya şeker borsa fiyatlarını ise, dünyada üretilen şekerin yaklaşık % 80 inini oluşturan ve ticarete hakim pozisyonda olan düşük maliyetli kamış şekeri belirlemektedir. Ülkemizde ve Avrupa da iklim şartları nedeniyle şeker pancarı üretilmektedir. Ülkemizde pancar şekerinin ihraç pazarlarında kamış şekeri ile rekabet şansı bulunmadığından, yurtiçi yeterlilik amaçlanarak üretilmektedir.

8 turkseker.gov.tr Ülkemiz tarım ve sanayi entegrasyonunun en güzel örneklerden biri olan şeker sektörü, kuruluşundan bu yana köklü değişimler geçirmiştir. Bu değişimler sonucu, kalkınma yolunda sağladığı çok yönlü katkılarıyla ülkemiz ekonomisi için önemli bir konumda yer almaktadır. Sektör, kalkınma için seçilecek sektörlerde aranan en temel özellik olan ileri ve geri bağlantılara sahiptir. Yalnız şeker üretmek için tarımsal hammadde (şeker pancarı) kullanmakla kalmaz, aynı zamanda ürettiği yan ürünler ile hayvancılık, alkol ve maya sektörü için önemli bir girdi kaynağıdır. Teknik ve ekonomik boyutta yaşanan hızlı gelişmelerin, ülkelerin sanayisine ve tarımına etkileri sonucunda rekabet ön plana çıkmıştır. Şeker tüm ülkeler için yaşamsal önemini sürdürmekte olup, iki önemli hammaddeden üretilmekle birlikte, teknolojik gelişmeler sonucu, muadili konumunda olan yapay tatlandırıcılarla da rekabet etmek zorunda kalmıştır. Dünyadaki gelişmeler göz ardı edilemeyeceğinden, şekerin yerli bir sanayi ürünü olmasının ötesinde küresel bir ürün olarak değerlendirilmesi de zorunluluk arzetmektedir. Pancardan şeker üreten ve dünyanın önde gelen şeker üreticisi konumunda olan, ortak tarım politikası ekseninde şekillenen bir şeker sektörüne sahip AB gibi siyasi ve ekonomik oluşumlar bile, uluslararası taahhütleri göz ardı edebilecek konumda değillerdir. Gelişmekte olan ülkemiz, coğrafi sebeplerle şeker kamışına göre daha yüksek maliyetlerle şeker üretmektedir. Ülkemizde Şeker Rejimi; 19 Nisan 2001 tarihinde yürürlüğe giren 4634 sayılı Şeker Kanunu ve Kanun gereğince uygulamaya konulan yönetmelikler ve diğer mevzuat hükümleri çerçevesinde düzenlenmektedir. Kanun ile; şeker üretiminde istikrarın sağlanmasına yönelik olarak kota uygulanmasına başlanmıştır. Yurtiçi talebin yurtiçi üretim ile karşılanmasına başlatılan kota uygulamasından amaç; üretim, talep ve kapasiteyi aynı noktada buluşturmaktır. Bu nedenle Kanunda, şeker üretiminde istikrarı ve kendi kendine yeterliliği sağlamak, hammadde üreticisi olan pancar üreticilerine düzenli ve sürekli bir gelir temini sağlamak amaç edinilmiş, üretim ve stok dengesi kurulmuştur. Pancar şekeri üreticilerinin, doğal rekabet gücüne sahip kamış üreticileriyle rekabeti mümkün olmamakla birlikte; gelecekte yaşanabilecek ithalat baskılarından korunmanın ve sürdürülebilirliğin temel şartı; sosyal sorumluluk ve çevre bilinci çerçevesinde, verimli bir yapının oluşturulmasıdır. 2

9 turkseker.gov.tr Özelleştirme süreci içerisinde olan Türkşeker, mevcut durum itibariyle sektörün % 50 sini temsil eden, sanayinin tek kamu kuruluşudur. Kamu İktisadi Teşebbüsleri ve Bağlı Ortaklıklarının 2014 yılına ait Genel Yatırım ve Finansman Programının ait ilke ve hedefleri 30/09/2013 tarih, 2013/5503 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile tespit edilmiş olup, 2015 Yılı Genel Yatırım ve Finansman Programının Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esasların Belirlenmesine Dair Tebliğ 15/01/2015 tarih sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıştır. İlgili Tebliğin Kurumsal verilerin yayımlanması başlıklı 27 nci maddesi gereğince Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. nin 2014 yılı Sektör Raporu hazırlanmıştır. Dünya ve Türkiye Şeker Sektörü takip edilerek Türkşeker in sektör içindeki yerinin analiz edilebilmesi ve sektörel politikaların geliştirilmesine yardımcı olabilmesi amacıyla hazırlanan raporda; Dünya da ve Türkiye de sektörün durumu, Türkiye Şeker Sektörünün Tarihsel Gelişimi, Sektörün bütününde gösterilen faaliyetler ile Türkşeker in gösterdiği faaliyetler, Özelleştirme, Pazardaki etkinlik ve rekabet Teşekkülün içinde bulunduğu darboğazlar ele alınmış, faaliyetler genellikle rakam ve grafiklerle yıllar itibariyle mukayeseli olarak verilmiştir. İki bölümden oluşan raporun birinci bölümünde dünya şeker durumunun genel bir perspektifi çizilmiş, ikinci bölümde ise Türkiye Şeker Sanayi ve Türkşeker detayları ile incelenmiştir Yılı Sektör Raporu nun ilgilenenlere yararlı olacağı temennisiyle. SAMİ ÖLMEZTOPRAK Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. Genel Müdür V. 3

10 Dünya şeker üretim ve tüketimi 2014/15 dönemindeye dengeye ulaşmıştır Arz fazlasının 0,6 milyon tonu aşması beklenmemekte Ticaretin dengede olması beklenmekte Stok fazlası piyasayı hala tehdit etmekte 2014/15 döneminde dünya şeker üretim ve tüketimi dört yılın sonunda dengelenmiştir. Üretim ve tüketim farkının bu dönemde beyaz şeker cinsinden 620 bin tonu aşması beklenmemektedir kasım ayında, beyaz ve ham şeker arasındaki tipik polarizasyon farkının daralarak 1-1,5 dan düşük olması da göz önüne alınarak, Uluslar arası Şeker Konseyi İstatistik kurallarını değiştirme kararı almış, ISO ya istatiksel veri tabanını tel quel bazına dönüştürmesine izin vermiştir. Bu raporda ISO nun Şubat verileri kullanılmş olup, değerler tel quel bazındadır. Tablolarda tel quel olarak verilen değerler sırasıyla 1,06 ve 0,92 kat sayıları ile çarpılarak beyaz değere dönüştürülmüştür. 2014/15 döneminde dünya şeker üretiminin bir önceki döneme göre tel quel bazında 1 milyon 81 bin ton artarak 172 milyon 83 bin tona ulaşması beklenmektedir. Rekor seviyedeki bu üretim, dünya şeker üretiminde lider olan Brezilya, Çin ve Tayland gibi ülkelerin üretimlerinde düşüş olmasına rağmen gerçekleşmiştir. Son beş yılda ortalama % 2,13 seviyelerinde gerçekleşen tüketimdeki büyüme 2014/15 döneminde 2013/14 dönemine göre % 1,84 oranında artarak 171 milyon 463 bin tona ulaşmıştır. Sezonun bu döneminde önemli bir ticaret fazlalığı (dünya ihracat imkanı ile ithalat talebi arasındaki fark) tahmin edilmektedir. 2014/15 dönemi ihracat miktarının tel quel olarak 56,036 milyon ton (54,646 milyon ton beyaz şeker eşdeğeri) ihracat ile ithalat arasında ki farkın ise ihracat lehine olmak üzere 316 bin ton olması beklenmektedir. 4

11 İthalat talebinin önceki dönemde tahmin edilen 56,390 milyon tondan 55,720 milyon ton a düşmesi beklenmektedir. 2013/2014 sezonu için dünya dengesinin önceki sezona kıyasla, tahmin edilen küresel üretim fazlalığındaki önemli azalmaya rağmen, piyasadaki üretim fazlalığında üç önemli unsur ortaya çıkmaktadır: Tahmin edilen dünya üretimi tüketimden fazladır; ihracat imkanı ithalat talebini aşmaktadır ve stok/kullanım oranı yüksektir. Dünyada 2014/15 pazarlama yılı itibariyle şekerin % 80,6 sı kamıştan, % 19,4 ü pancardan üretilmiş olup, dünya kamış ve pancar şekeri üretimi yıllar itibariyle aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo: 1- Dünya Şeker Üretimi (Milyon Ton, Beyaz Değer) ORTALAMA 1970 ler 1980 ler lar 2000 ler 2012/ / /15 Dünya Üretimi Pancardan Kamıştan Kamış Şekerinin Payı, % ,2 81,0 81,8 80,6 Kaynak: ISO World Sugar Market, Feb Uzun yıllardır artarak devam eden kamış şekerinin dünya şeker üretimi içerisindeki payı, 2014/15 döneminde bir önceki yıla gore % 1,2 oranında azalma göstermiştir. 2014/15 döneminde pancar şekeri üretimi batı Avrupa ve Ukrayna daki üretim artışına bağlı olarak 2,2 milyon ton artarken, kamış şekeri üretimi ise Hindistan daki yüksek üretime rağmen Brezilya ve Çin deki üretim düşüklüğü nedeniyle 1,1 milyon ton azalmıştır. Dünya şeker üretiminde kamış şekerinin payı 2013/14 döneminde % 81,8 iken 2014/15 döneminde % 80,6 seviyesine düşmüştür. 2014/15 sezonu için Şubat ayı ISO tahminlerine göre beyaz şeker cinsinden olmak üzere; 167,815 milyon ton luk üretim beklentisine karşılık 167,211 milyon ton tüketim beklenmekte olup, arz/tüketim dengesinde yaklaşık 605 bin ton kadar üretim fazlası beklenmektedir. ISO nun Şubat ayı raporuna göre 2013/ /2015 Dünya şeker dengesi aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. 5

12 Tablo: 2- Dünya Şeker Dengesi, Milyon Ton (Beyaz değer) 2014/ /14 Değişim, % Üretim 167, ,761 0,63 Tüketim 167, ,192 1,84 Fazla/Açık 605 2,569 İthalat 51,338 54,992-1,19 İhracat 54,646 54,968-0,59 Kapanış Stoku 77,904 77,607 0,38 Stok/Tüketim, % 46,59 47,27 Kaynak: ISO World Sugar Balances,Feb Dünya şeker borsa fiyatlarını, ticarete hâkim pozisyonda olan düşük maliyetli kamış şekeri belirlemektedir. Kamış ve pancardan elde edilen şekerler arasında kalite bakımından bir farklılık bulunmamaktadır. Ancak, sadece tropik ve alt tropik bölgelerde yetiştirilebilen şeker kamışının şeker pancarına kıyasla daha düşük maliyetle üretilmesi, işleme maliyetlerinin düşüklüğü gibi nedenlerle pancar şekeri maliyetine göre kamıştan elde edilen şekerin maliyeti daha düşük olmaktadır. Üzerinde bulunulan coğrafya gereği ülkemizde olduğu gibi Avrupa Birliği, Rusya, Ukrayna gibi ülkeler şekeri pancardan; ABD, Japonya, Çin gibi ülkeler hem pancardan hem kamıştan; Brezilya, Hindistan, Meksika, Pakistan, Tayland, Avustralya başta olmak üzere birçok ülke kamıştan üretmektedir. Grafik: 1- Dünya Pancar ve Kamış Şekeri Üretimi Kamış 80,6% Pancar 19,4% Büyük açık veren iki yıldan (2008/ /10) sonra dünya şeker piyasası, art arda dört yıldır üretim fazlası vermiş ve bu fazlalık 2012/13 te zirveye ulaşmıştır. 2014/15 döneminde üretim ile tüketim dengeye ulaşmış olup aradaki farkın 0,6 milyon tonu aşması beklenmemektedir. 6

13 Dünya şeker üretiminde söz sahibi ülkelerin 2014/15 döneminde bir önceki döneme göre üretim artış/azalışları şöyle gerçekleşmiştir. Azalanlar Milyon Ton, tel quel Artanlar Brezilya -2,047 AB +1,685 Çin -1,318 Hindistan +1,354 Tayland -0,483 Ukrayna +0,885 Kaynak: ISO World Sugar Market, Feb Önde gelen şeker analistlerinin şu ana kadar yayımladıkları 2012/13 dünya şeker üretim ve tüketim tahminleri aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Tablo: /15 Dünya Şeker Üretim-Tüketim Tahminleri (Milyon Ton, Ham değer) Üretim Tüketim Fazla/Açık Kingsman (b)# 15-May USDA (c) 18-June * ABARES (b) 18-June Kingsman (b)# 4-July Czarnikow (c) 9-July ** ISO (b) 26-Aug Datagro (b) 12-Sep ABARES (b) 16-Sep Kingsman (b)# 20-Oct F.O. Licht (b) 30-Oct ** ISO (b) 12-Nov USDA (c) 20-Nov * ABARES (b) 9-Dec Czarnikow (c) 16-Dec ** Datagro (b) 29-Dec Kingsman (b)# 29-Jan # October/September * excluding unrecorded disappearance ** including 1 mln tonne allowance for unrecorded disappearance (b)=balance; (c)=individual crop years aggregated 7

14 Global üretimde % 6 büyüme ile yeni bir rekor beklenmekte Brezilya, Çin ve Tayland üretiminde azalma AB, Hindistan ve Ukrayna üretiminde artış. Önde gelen kamış şekeri üreticileri Brezilya, Hindistan, Çin ve Tayland olup, bu ülkelerin üretimleri ve arz-talep dengeleri doğrudan dünya şeker piyasalarını etkilemektedir. 2014/15 döneminde bu ülkelerin şeker üretimlerinde önemli miktarda düşüş gerçekleşmişse de, Brezilya, Çin ve Tayland toplam 58,215 milyon ton tel quell ile dünya şeker üretiminin yaklaşık % 34 ünü karşılamışlardır. 2012/13 ve 2013/14 dönemlerinde düşüş gerçekleşen Hindistan şeker üretiminin, 2014/15 döneminde bir önceki yıla göre % 5,6 artırarak 25,8 milyon tona ulaşması beklenmektedir. Dünyanın dördüncü büyük üreticisi olan Çin de ise 2014/15 te üretim geçen yıla göre yaklaşık 1,3 milyon ton azalarak 14,2 milyon tona ulaşmış olup, 2013/14 te üretim miktarının değişmesi beklenmemektedir. 8

15 Tayland da, 2011/12 de 10,670 milyon ton rekor şeker üretimi yapılırken, 2012/13 de şeker üretim miktarı 670 bin ton azalmıştır. 2013/14 te ise üretim miktarının yeni bir rekor seviyesine ulaşarak 11 milyon tonu geçmesi beklenmektedir. 2014/15 de ise üretimin % 4 oranında düşmesi beklenmektedir. Dünyanın en büyük 10 üretici ülke sıralaması ve ürettikleri şeker miktarı aşağıda verilmiştir. DÜNYANIN EN BÜYÜK 10 ŞEKER (SAKAROZ) ÜRETİCİSİ (2014/15 - Milyon Ton, Beyaz Değer) Ülke Üretim BREZİLYA 34,5 HİNDİSTAN 25,1 AB 17,4 ÇİN 11,7 TAYLAND 10,5 ABD 7,1 MEKSİKA 5,9 PAKİSTAN 5,1 FRANSA 4,5 AVUSTRALYA 4,4 Kaynak: ISO World Sugar Balances, February

16 Dünya şeker tüketimi 2014/15 döneminde % 1,84 oranına büyümüştür Şeker tüketimi Uzak Doğu, MENA (Orta Doğu ve Kuzey Afrika) ülkeleri, Sahara altı Afrika daki büyüme, dünya ortalamasının üzerinde gerçekleşmiştir Ülkelerin kalkınma hızı arttıkça kişi başına şeker tüketimi de artmaktadır. Londra Şeker Haftası nda açıklanan bir rapora göre global şeker tüketiminin 20 yıl sonra, 257 milyon tona çıkması, Asya nın dünya şeker tüketimindeki payının yüzde 40 tan yüzde 49 a yükselmesi beklendiği ifade edilmektedir. Uzun dönemde ortalama büyüme oranı, hem iç pazarda, hem de Dünya da fiyatların makul seviyelerde tutulmasıyla yükseltilebilir. Tel quel bazında 2014/15 döneminde dünya şeker tüketiminin 171,463 milyon ton (4,889 milyon ton bilinmeyen ticaret dahil) olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Son beş yılda ortalama % 2,13 düzeyinde olan tüketimdeki büyümenin bu dönemde % 1,84 olması beklenmektedir. Tüketimde en yüksek büyümenin % 4,75 ile Ekvator ve Güney Afrika da gerçekleşmesi beklenirken, Orta Doğu Kuzey Afrika daki büyümenin de dünya ortalamasının üzerinde % 2,99 olarak gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. 10

17 EN BÜYÜK ŞEKER TÜKETİCİSİ ÜLKELER ve TÜRKİYE, 2014/2015 (BŞE) Tüketim (Milyon Ton) Kişi Başına Tüketim (Kg/yıl) Hindistan 23,7 19 AB 18,0 34 Çin 14,8 11 Brezilya 12,0 57 ABD 9,8 31 Endonezya 6,0 22 Rusya 5,5 39 Pakistan 4,6 22 Meksika 4,7 38 Mısır 3,2 36 Türkiye* 2,4 25 Kaynak: F.O. Licht 1. World Sugar Balances, February 2015 *Ülkemizde kişi başı tüketim, yurtiçi satış miktarı üzerinden hesaplanmıştır. F.O. Licht in yaptığı hesaplamaya göre ise, diğer ülkelerin ihraç edilen şekerli mamullerinde kullanılan şeker miktarları da tüketim hesaplamalarına dahil edilmektedir. Uzak Doğu Okyanusya ve Hindistan bölgeleri dünya tüketiminin yaklaşık % 40 ına sahiptir. Her bölge global şeker kullanımının toplam artışının dörte birinden daha fazlası için sorumludur. Uzak Doğu ve Okyanusya için tüketimin % 2,5 oranında artması beklenirken; Hindistan da yıllık büyümenin %1,3 olması beklenmektedir. Uluslararası Şeker Örgütünün şubat ayı raporuna göre tüketimde ilk 10 sırayı paylaşan ülkeler ve Türkiye aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. 11

18 Grafik: /15 tahminlerine göre tüketimde ilk 10 ülke. Türkiye* Mısır Meksika Pakistan Rusya Endonezya ABD Brezilya Çin AB Hindistan Kaynak: ISO World Sugar Balances,February Dünyanın en büyük şeker tüketicisi Hindistan dır. Nüfus artış hızı ve kişi başına gelir, tüketimi belirleyen en önemli unsurlardır. Genel bir ifadeyle gelişmiş ülkelerde kişi başına şeker tüketimi durağan seyretmekte, gelişmekte olan ülkelerde ve şeker ekonomisi güçlü ülkelerde artmaktadır. Dünya şeker fiyatları arz fazlasından dolayı hala baskı altında Beyaz şeker fiyatları son 6 yılın en düşük seviyesine ulaşmıştır Dünya şeker fiyatlarının oluşumunda başlıca belirleyici, arz/talep durumu olmakla beraber, spekülasyon, petrol ve emtia fiyatları, enerji politikaları, navlun bedelleri, döviz kuru değişimleri, faiz oranları, ticaret politikaları ve tercih anlaşmaları, enflasyon, politik ve finansal çalkantılar, ülkelerin ekonomik durumları gibi dış faktörler de fiyatlar üzerinde giderek artan ölçüde rol oynamaktadır. Üretilen şekerin talebin altında olması stokların azalmasına, dolayısıyla da fiyatların artmasına, tersi ise fiyatların düşmesine sebep olmaktadır. 12

19 2008/09 ve 2009/10 dönemlerinde dünya şeker dengesinde arka arkaya ortaya çıkan açık nedeniyle, 2010 yılının son aylarında yükselmeye başlayan fiyatlar 2011 Temmuz ayında gün bazında 876 $/ton ile tarihi rekor kırmış, ancak bu tarihten sonra fiyatların yükselişine tepki olarak artan ekim alanları ve olumlu hava koşulları sebebiyle yükselen üretim ile birlikte yılları boyunca düşüş eğiliminde olmuştur yılının sonunda 391 $/ton seviyelerine kadar inen borsa fiyatlarının 2014 yılı ortalaması 440 $/ton olarak gerçekleşmiştir. Dünya şeker piyasasında 2011/12 de oluşan şeker arz fazlalığının 2012/13 te daha da artmış olması ve 2013/14 te devam edecek olması sebebiyle dünya şeker fiyatları üzerindeki baskının devam etmiştir. Ancak 2014/15 dönemi sonunda oluşacak stok fazlalığında kayda değer azalma beklentisi sebebiyle, dünya şeker borsa fiyatlarındaki baskının azalacağı öngörülmektedir. 2014/2015 döneminde de beyaz şeker fiyatları bir önceki yıla gore % 10 düzeyinde azalmıştır. 13

20 Son 10 yıllık beyaz şeker ve ham şeker fiyatları aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo: 4- Beyaz Şeker Borsa Fiyatları (US $/Ton) YIL BEYAZ DEĞİŞİM HAM DEĞİŞİM Beyaz-Ham ŞEKER % ŞEKER % Şeker Dünyada şeker fiyatları artışına etki eden temel faktörler; etanol tüketimindeki değişim, hasat problemleri ve iklim koşullarıdır. Dünya şekerinin büyük bir kısmı Brezilya, Hindistan, Çin, Meksika ve Tayland gibi tropikal bölgelerdeki şeker kamışından üretilmektedir. Brezilya şeker ihracatları sofralık şekeri ve etanolü içermektedir. Dolayısıyla petrol fiyatlarındaki değişim ve Brezilya üretimlerindeki şeker-etanol kaymaları da fiyatları büyük ölçüde etkilemektedir. 14

21 dönemi beyaz şeker borsa fiyatları aşağıdaki grafikte gösterilmiştir. Grafik: 3- Son 10 yıllık beyaz şeker ve ham şeker fiyat seyri HAM ŞEKER BEYAZ ŞEKER Tüm diğer emtialar gibi, şeker fiyatları da dünya genelindeki şeker arz ve talebinden etkilenmektedir. Talep, fiyatları değiştirebilirken fiyatta arzı değiştirebilmekte olup, şeker fiyatlarındaki artışlar bundan yararlanmak isteyen üreticilerin daha çok alanda üretim yapmaları sonucunu doğurmakta, bu da üretim fazlası oluşturarak fiyatları düşürebilmektedir. Şeker miktarında fazlalık olunca fiyatlar düşerken şeker pancarı ya da kamışı üretiminde ya da hasadındaki sorunların yarattığı arz darlığı durumlarında ise şeker fiyatları artmaktadır. Grafik: 4- Üretim, Tüketim, Fiyat Dengesi Üretim Tüketim Fiyat

22 İHRACAT Önde gelen kamış şekeri üreticileri Brezilya, Hindistan, Çin ve Tayland olup, bu ülkelerin üretimleri ve arz-talep dengeleri doğrudan dünya şeker piyasalarını etkilemektedir yılında Brezilya beyaz şeker eş değeri olarak 34,5 milyon ton ile dünya şeker üretiminin yaklaşık % 21 ini karşılarken, ürettiği bu şekerin 22,6 milyon ton unu ihraç ederek dünya şeker ihracatının % 41 ini karşılayan en büyük şeker ihracatçısı konumundadır. İhraç edilebilirlik, 2014/15 te bir önceki döneme göre % 0,6 düzeyinde düşerek beyaz şeker cinsinden 54,6 milyon ton olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Brezilya, Taylan, Avusturalya ve Meksika tarafından yüksek ihracat yapılmıştır. Brezilya ihracatının rekor seviyelerin altında kalmasına rağmen, dünyada söz sahibi ihracatçı ülkelerdendir. Brezilya, 2014/15 döneminde ihracatının bir önceki döneme göre yaklaşık % 5 düşmesine rağmen liderliğini korumuştur. Dünyanın ikinci büyük ihracatçı ülkesi olan Tayland da ihraç edilebilirliğin 8.8 milyon tona yükseleceği tahmin edilmektedir. 2014/15 te ihraç edilebilirliğin Avusturalya da % 7 oranında artarak üçüncü büyük ihracatçı ülke olacağı tahmin edilmektedir. 16

23 Grafik: /15 Tahminlerine göre ihracatta ilk 10 ülke. Tayland Bin Ton Guatemala BAE AB Kolombiya Kaynak: ISO World Sugar Balances,Şubat, İTHALAT Dünyada üretilen şekerin yaklaşık % 32 si ticarete konu olmaktadır. ISO nun Şubat ayı verilerine göre ithalatta Endonezya, Çin, AB ve ABD çok yakın ithalat rakamları ile ilk üçte yer almaktadırlar. Bangladeş, Birleşik Arap Emirlikleri ve Kore takip eden ülkelerdir. Uluslararası Şeker Örgütü nün tahminlerine göre ithalat talebinin 2013/14 döneminden sonar 2014/15 döneminde de düşmesi beklenmektedir. 2014/15 döneminde, ithalat talebinin beyaz şeker cinsinden 54,992 milyon tondan 54,338 milyon tona düşmesi beklenmektedir. 17

24 2014/15 ithalat haritasındaki temel değişiklik, önceki dönem ile karşılaştırıldığında Çin in ithalat rakamlarındaki % 18 oranındaki azalmadır. Bir diğer belirgin fark ise AB ve ABD nin ithalat taleplerindeki küçülme olarak söylenebilir. ISO nun tahminlerine göre dört büyük ithalatçı ülkenin (Endonezya, Çin, AB, ABD) talebinin beyaz şeker cinsinen 12,6 milyon ton olması beklenmektedir. Son 10 yıla kadar Rusya ithalatçı ülkeler arasında lider iken 2013/14 döneminde olduğu gibi 2014/15 döneminde de en büyük ithalatçı 10 ülke arasına girmesi beklenmemektedir. Grafik: /15 tahminlerine göre ithalatta ilk 10 ülke. Cezayir Nijerya Malazya Kore BAE Bangladeş ABD AB Çin Endonezya

25 AB Tarım Bakanları; 2005 Haziran ayında hazırlanan Avrupa Komisyonu Reform Önerisinden hareketle, Şeker İçin Ortak Piyasa Düzeninde kapsamlı bir reform yapılması üzerinde siyasi bir karara vardılar. Reform, AB Şeker sektörünün sürdürülebilirliğini uzun dönemde garanti altına almak üzere rekabetçi gücünü ve pazar odaklılığını artıracak, Dünya Ticaret Örgütünün mevcut müzakere turlarında pazarlık gücünü kuvvetlendirecektir. 40 yıldır önemli bir değişikliğe uğramayan Şeker Rejimi Reformunun getirdiği sistemin temel hedefleri: Ortak Tarım Politikası reformu ile uyumlu bir şeker sektörü oluşturmak Piyasa dengelerini sürdürülebilir kılmak Piyasa odaklılığını güçlendirerek daha açık ve rekabetçi bir piyasa yaratmak En rekabetçi üye ülkelerde, mevcut koşullarda ciddi tehdit altında kalması öngörülen üretim faaliyetlerinin ve istihdamın devamlılığını sağlamak En az rekabetçi üye ülkelerin üretimden vazgeçerek yeniden yapılanmaları için onlara daha cazip koşullar sunmak Bu ülkelerde halen kota dahilinde bulunan üretim kapasitesini daha rekabetçi, daha piyasa odaklı sektörlere kaydırmak Ürünleri daha sağlıklı, daha kaliteli hale getirmek DTÖ de AB nin müzakereci konumunu güçlendirmek Sektörü gerek üçüncü ülkelerle yapılan, gerek uluslararası ticaret kurallarına uyumlu kılmak Çiftçiler ve üreticiler için daha dinamik bir girişimcilik ortamı yaratmak şeklinde özetlenebilir. Bu amaçlar doğrultusunda hazırlanan Reform önerileri; kota ve fiyat düzenlemeleri, telafi edici tedbirler ve yeniden yapılandırma olmak üzere dört ana başlıkta değerlendirilebilir. Bu reform kapsamında AB, 2006/ /10 pazarlama yılları arasındaki 4 yılda kademeli olarak, beyaz şeker referans fiyatını % 36 düşürerek 631,9 /tondan 404,4 /tona ve pancar minimum fiyatı ise % 40 düşürerek 43,63 /tondan 26,29 /tona indirmiştir. Reformun diğer önemli bir unsuru olan ve yine 19

26 2006/ /10 dönemini kapsayan dört yıllık gönüllü yeniden yapılandırma ile yüksek maliyetli üretim tesislerinin kapatılarak kotalarının iptal edilmesi sonucunda, AB toplam şeker, izoglukoz ve inülin şurubu kotasının 6 milyon ton düşürülmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda kotasından vazgeçen işletmelere, vazgeçilen kotanın tonu başına yeniden yapılandırma yardımı ile çeşitlendirme yardımı verilmiş, bu uygulama sonucunda da toplam kotalarda 5,8 milyon ton düşüş sağlanmıştır. Yeniden yapılandırma programı kapsamında Bulgaristan, İrlanda, Letonya, Portekiz (anakara) ve Slovenya pancar şekeri üretiminden; Fransa, Hollanda, İngiltere, Yunanistan, Romanya ve Finlandiya ise izoglukoz üretiminden çekilmişlerdir. Şeker reformu sonucunda AB, şekerde net ihracatçı konumdan net ithalatçı konuma geçmiştir. Bu çerçevede; reform öncesinin son pazarlama yılı olan 2005/06 döneminde 5,2 milyon ton (beyaz şeker) net ihracat yapan AB, reformun dördüncü yılı olan 2009/10 döneminde 522 bin ton net ithalat yapmıştır. 2012/13 te net ithalat 2,6 milyon ton ve tüketim 18,4 milyon ton olarak gerçekleşmiş olup, 2014/15 te ise net ithalatın 1,6 milyon ton, tüketimin 18 milyon ton olması beklenmektedir. Öte yandan AB, işlenmiş ürünler içerisindeki şeker ihracatı hariç olmak üzere, doğrudan şeker ihracatındaki sübvansiyonları 2008/09 pazarlama yılı itibariyle kaldırmıştır şeker reformuna ilişkin yapılan tartışmalar sonucunda,26 Haziran 2013 tarihli AB basın duyurusunda, AB Komisyonu, AB Konseyi ve AB Parlamentosu Ortak Tarım Politikasında yeni bir reform yapma konusunda uzlaşmaya varıldığı belirtilmiştir. AB, sektörün şeker piyasasında gerçekleştirilmesi planlanan değişimlere uyum sağlayabilmesi için ilave süre tanıyacak şekilde 2014/15 pazarlama yılında sona erecek olan 2006 şeker reformunun yürürlük süresini 30 Eylül 2017 tarihine kadar uzatma ve bu tarihten sonra kotaları kaldırma kararı almış ve nitekim 17 Aralık 2013 tarihinde yayımlanan 1308/2013 Avrupa Birliği (AB) Komisyonu, Avrupa Parlamentosu ve AB Konseyi arasında yaklaşık iki yıl süren müzakerelerden sonra, 26 Haziran 2013 tarihinde Ortak Tarım Politikası (OTP) reformu üzerinde politik bir anlaşmaya varılmış olup, bu reform, Avrupa Parlamentosu ve Konseyi tarafından onaylanarak resmen 1 Ocak 2014 tarihi itibarıyla yürürlüğe girmiştir. AB şeker piyasası ile ilgili olarak AB Komisyonu basın bildirisinde ise Şeker kotalarının, 2017 itibarıyla kaldırılacağı ve şeker sektörü düzenlemesinin, sözleşmeler ve şeker sektöründeki her türlü anlaşmaların zorunlu hale getirilmesi esasına göre güçlendirileceği ifadesine yer verilmiştir. 20

27 AB, 30 Eylül 2017 tarihine kadar yürürlükte olacak olan yeni 1308/2013 sayılı tüzük ve 1 Temmuz 2013 tarihi itibariyle Hırvatistan ın AB ye üye olması ile birlikte, Hırvatistan a ton beyaz şeker kotası tahsis ederek AB toplam beyaz şeker kotasını ,2 tona, kota kapsamındaki izoglukoz üretim miktarını da kuru bazda ,8 tona yükselmiştir. AB de izoglikoz kotasının toplam şeker kotasına oranı % 5,32 olmuştur. Bir önceki yıla göre kota miktarları incelendiğinde Macaristan ın kota kapsamındaki izoglukoz üretiminin yaklaşık ton artarak tona yükseldiği görülmektedir. Tablo: 5- AB Şeker Kotaları (Ton) Üye Ülkeler Şeker İzoglikoz (Kuru Madde Bazında) Toplam Almanya , , ,9 Avusturya , ,4 Belçika , , ,2 Bulgaristan , ,0 Çek Cumhuriyeti , ,3 Danimarka , ,0 Finlandiya , ,0 Fransa (Anakara) , ,2 Fransa (Denizaşırı) , ,1 Hırvatistan ,0 Hollanda , ,0 İngiltere , ,0 İrlanda 0 000,0 İspanya , , ,4 İsveç , ,0 İtalya , , ,5 Letonya 0 000,0 Litvanya , ,0 Macaristan , , ,8 Polonya , , ,5 Portekiz (Anakara) 0 000, , ,0 Portekiz (Azor Adaları) 9 953, ,0 Romanya , ,8 Slovakya , , ,0 Slovenya 0 000,0 Yunanistan , ,0 TOPLAM , , ,0 Kaynak: 17 Aralık 2013 tarihli ve 1308/2013 sayılı Parlamento ve Konsey Tüzüğü (*) İnülin şurubu kotası, 2006/07 pazarlama yılından itibaren tahsis edilmemektedir. 21

28 2013/14 döneminde beyaz şeker eş değeri olarak 15,8 milyon ton olarak gerçekleşen AB şeker üretiminin 2014/15 döneminde %10,4 düzeyinde artarak 17,4 milyon ton olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. 2014/15 pazarlama yılı tahminlerindeki bu artış, özellikle büyük üreticiler olan Almanya, Fransa, Hollanda ve İngiltere de üretimin artacak olmasından kaynaklanmaktadır. Başta Fransa ve Almanya olmak üzere birçok AB ülkesinde olumlu iklim koşullarının yaşanması sebebiyle 2014/15 te pancar veriminde ve üretimde ciddi bir artış görülmesi beklenmektedir. Fransa nın pancar verimi, 2014/15 te olumlu iklim şartlarının etkisiyle ülke tarihinin üçüncü en iyi pancar verimine ulaşması sonucunda, üretilen pancar miktarında % 12,5 ve şeker üretiminde 380 bin ton civarında artış beklenmektedir. Almanya da 2014/15 te pancar ekim alanında % 4 lük artış ve pancar veriminin 67,4 ton/hektardan 83 ton/hektara çıkması sebebiyle, 2014/15 te şeker üretiminin bir önceki dönemin üretim miktarı olan 3,3 milyon tondan 4,2 milyon tona yükselmesi beklenmektedir. Birliğin üçüncü büyük üreticisi olan Polonya nın şeker üretiminin ise, 2014/15 te 1,7 milyon tondan 1,9 milyon tona yükselmesi beklenmektedir. Sonuç olarak; başta en büyük şeker üreticisi olan Fransa ve Almanya nın bulunduğu orta bölgedeki olumlu iklim koşulları sebebiyle, AB nin 2014/15 te beyaz şeker üretiminin, bir yıl öncesine göre % 10 kadar artacağı öngörülmektedir. Bu üretim seviyesi, 13,5 milyon tonluk AB kotasının üzerinde, ancak 18,5 milyon tonluk toplam tüketimin altındadır. AB ülkelerinin ithalatlarının 2,9 milyon ton, ihracat miktarının ise 1,3 milyon ton olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Tablo: 6- AB-27 Şeker Dengesi (Bin Ton-Beyaz Değer) 2014/ / / / / /10 Üretim Tüketim İthalat İhracat Kaynak : ISO World Sugar Balances, Şubat

29 AB de 2006 yılında uygulamaya konulan Şeker Reformunun temel araçlarından olan Yeniden Yapılandırma Planı kapsamında, hedeflenen düzeye yakın bir miktarda tüm şeker türlerinde toplam 5,8 milyon ton kotadan vazgeçilmesi sağlanmıştır. AB, sektörün şeker piyasasında gerçekleştirilmesi planlanan değişimlere uyum sağlayabilmesi için ilave süre tanıyacak şekilde 2014/15 pazarlama yılında sona erecek olan 2006 şeker reformunun yürürlük süresini 30 Eylül 2017 tarihine kadar uzatma ve bu tarihten sonra kotaları kaldırma kararı almış ve 17 Aralık 2013 tarihinde yayımlanan 1308/2013 sayılı Parlamento ve Konsey tüzüğü ile mevcut kotalı sistemin 2016/17 pazarlama yılı sonunda kaldırılacağı hükme bağlanmıştır. Bu yeni reform ile birlikte AB, iç piyasada ve dünya piyasasında üreticilerinin rekabetçiliğini daha da artırmayı amaçlamaktadır. Şeker kotalarının kaldırılmasının, AB iç piyasasında şeker arzının artarak makul fiyatlarda seyretmesine ve dolayısıyla şekerin ara ve nihai kullanıcılarına avantaj sağlamasına yol açacağı beklenmektedir. Kotaların kaldırılmasından sonraki süreçte şeker arzının güvenliğini sağlayabilmek için mevcut gümrük vergi oranları muhafaza edilerek şeker fabrikaları ve pancar yetiştiricileri arasında yapılan sözleşmelere ilişkin standart hükümler, beyaz ve ham şeker için referans fiyat uygulaması, beyaz şeker için özel depolama yardımı sistemi ve en az gelişmiş ülkelerden tercihli antlaşmalar kapsamında AB piyasasına gümrük vergisiz ve sınırsız erişim devam ettirilecektir. 23

30 Uluslararası ticaret sistemini liberalleştirmeyi amaçlayan Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) çerçevesinde 2001 yılında başlatılmış yeni bir tur olan Doha Kalkınma Gündemi görüşmeleri halen devam etmektedir. Gündem; tarım, sanayi, hizmetler, fikri mülkiyet hakları, çevre gibi oldukça geniş konuları kapsamakta, bir başka ifadeyle uluslararası ticaretin her alanına ilişkin müzakereleri içermektedir. Müzakerelerin kilit konusu kabul edilen tarımda, bir yandan ticareti bozucu destek mekanizmalarının ortadan kaldırılarak rekabetçi piyasa koşullarının oluşturulması, diğer yandan yeni pazara giriş açılımlarının gerçekleştirilmesi hedeflenmektedir. Doha Müzakere Turu, DTÖ üyelerinin 2/3 ünü oluşturan gelişmekte olan ülkelerin, bir blok halinde hareket ederek süreçte belirleyici hale geldiği ilk çok taraflı müzakere turu olma özelliğini taşımaktadır. Dünya Ticaret Örgütü Direktörü, 2008 yılı sonunda, Doha Round da gündeme getirilip konuşulan ticari konuların netlik kazandığını açıklamıştır. Buna göre; Ticareti bozucu iç desteklerde, en fazla destekten en fazla kesinti yapılacağı, Pazara giriş konusunda; tarife indirimlerinin dört band üzerinden gerçekleştirileceği, en yüksek tarifelerin uygulandığı bantta en fazla indirim yapılacağı, söz konusu indirimlerin eşit aralıklarla GÜ ler için 5 yılda, GYÜ ler için 10 yılda tamamlanacağı ve GYÜ lere, gelişmiş ülke indirimlerinin 2/3 ünü uygulayacağı, İhracat sübvansiyonlarına ilişkin indirim formülleriyle ilgili olarak; GÜ ler için bütçe ve miktar bazlı sübvansiyonların 2013 sonuna kadar kademeli olarak, GYÜ ler için ise miktar ve bütçe bazlı sübvansiyonların 2016 yılı sonuna kadar eşit dilimler halinde azaltılarak sıfırlanması öngörülmektedir. Sektörel anlaşmalar konusundaki fikir ayrılıkları, ticari mallar ve tarım ürünleri güvenlik mekanizması üzerinde liberalleşmeyi kaçınılmaz hale getirmiştir. Özel Güvenlik Mekanizması, gelişmekte olan ülkelerdeki çiftçileri, ithalatta oluşabilecek risklerden ve ani fiyat düşüşlerinden korumaktadır. Direktör, aynı zamanda 2009 yılında izlenecek tarım politikasının temel bakış açısını da açıklamıştır. 24

31 Teknolojideki en son gelişmeler tartışılmıştır. Tarım ve tarım dışı ürünlerde pazara giriş konusundaki çok taraflı müzakereler şimdi belirsiz bir gelecekle yüz yüzedir. DTÖ nün kurulmasını müteakip gümrük tarifelerinin aşamalı olarak indirilmesi, mal ve hizmet ticaretinin önündeki çeşitli engellerin kaldırılması, sermayenin uluslararası alanda dolaşımının hızlanması, doğrudan yabancı yatırımları çekme yönündeki çabaların artması, iklim değişikliği ve emisyon ticareti gibi hususlar gündeme gelmektedir. Dünya Ticaret Örgütünün 2001 yılından bu yana uygulamaya çalıştığı serbest ticaret ve küresel ekonomi uygulamaları için süregelen müzakereler ülkelerin çıkar çatışmaları yüzünden bir türlü sonlandırılamamaktadır. Pancardan şeker üreten ülkelerde, bir yandan ucuz kamış şekeri ithalatını engellemek için gümrük duvarlarının olması, diğer yandan da bu ülkelerin yüksek desteklerle ihracatçı konuma gelmesi; büyük çoğunluğu az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerden oluşan şeker kamışı üretiminin yapıldığı ülkelerin, dünya ticaretinde var olabilmelerini zora sokmaktadır. Bu durum DTÖ nün ticaretin serbestleştirilmesi hedeflerine de ters bir durum oluşturmaktadır. Bu eğilimler, gerekli yapısal dönüşümleri gerçekleştirebilen ülkeler açısından bir fırsat olarak değerlendirilebilecekken, yapısal dönüşüm kapasitesine sahip olmayan veya dönüşümü zamanında gerçekleştiremeyen ülkeler açısından bu süreç bir tehdit olarak karşımıza çıkmaktadır. 25

32 Dünya'da kalorili tatlandırıcılar, sakaroz ve nişasta bazlı olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır. Sakaroz kökenliler pancar ve kamıştan, nişasta kökenliler mısır, buğday, patates gibi hammaddelerden üretilmektedir. Dünyada sadece mısırdan üretilen nişasta kökenli tüm şuruplara, glukoz dahil mısır şurubu, fruktoz içeren şuruplara HFCS (high fructose corn syrup - yüksek fruktozlu mısır şurubu) denilmektedir. Nişasta kökenli fruktoz içeren şuruplardan yaklaşık % 42 fruktoz, % 53 glukoz içerenler HFCS -42; yaklaşık % 55 fruktoz, % 41 glukoz içerenler HFCS -55 olarak adlandırılmaktadır. Bunlardan HFCS -55, pancardan elde edilen sakarozun ikamesi olarak kabul edilmektedir dönemi dünya HFCS (High Fructose Corn Syrup) miktarları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Tablo : 7- Dünya HFCS Üretimi (Milyon Ton, Kuru Ağırlık) ÜLKE ABD 8,5 8,4 8,2 7,7 8,3 8,3 8,3 7,9 KANADA 0,4 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,4 0,4 MEKSİKA 0,5 0,4 0,4 0,4 0,3 0,3 0,4 0,4 KUZEY AMERİKA TOPLAMI 9,4 9,3 9,1 8,6 9,1 9,1 9,1 8,6 ÇİN 0,3 0,6 0,5 0,9 1,1 1,7 1,7 1,9 JAPONYA 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 GÜNEY KORE 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,3 0,3 0,3 TAYVAN 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 DİĞER(ASYA/OKYANUSYA) 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 0,3 0,3 ASYA/OKYANUSYA TOP. 1,8 2,1 2,0 2,3 2,7 3,3 3,3 3,5 AB-27 0,6 0,7 0,8 0,7 0,7 0,7 0,7 0,7 DİĞER(AVRUPA) 0,3 0,3 0,3 0,2 0,2 0,2 0,2 0,2 AVRUPA TOPLAMI 1,0 1,1 1,0 0,9 0,9 1,0 1,0 1,0 ARJANTİN 0,3 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,4 0,3 DİĞER(L.AMERİKA/ AFRİKA) 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 LAT. AMERİKA / AF. TOP. 0,4 0,4 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 DÜNYA TOPLAMI 12,5 12,8 12,6 12,3 13,2 13,8 13,8 13,5 Kaynak: LMC Sugar & Sweeteners Quarterly Report Q4, ,1 26

33 Şeker Fabrikaları, Türkiye Cumhuriyeti nin ilk sanayi işletmelerindendir. Şeker fabrikası kurma çalışmaları ilk defa, Uşak'lı Molla Ömeroğlu Nuri (Şeker) adında bir çiftçi tarafından Uşak ta başlatılmıştır. 6 Kasım 1925 tarihinde ilk Şeker Fabrikasının temeli atılmıştır. Uşak'ta Şeker Fabrikası kurma çalışmaları devam ederken 22 Aralık 1925 tarihinde Alpullu Şeker Fabrikasının temeli atılarak onbir ayda fabrikanın montajı bitirilmiş ve 26 Kasım 1926 tarihinde fabrika işletmeye açılarak ilk Türk şekerini üretmiştir. Uşak Şeker Fabrikası ise 17 Aralık 1926 tarihinde işletmeye açılmıştır yılına kadar ülkemizin şeker ihtiyacı bu iki fabrikanın üretimi ile kısmen karşılanmıştır. Bu iki fabrika ile pancar tarımında ve şeker fabrikası işletmesinde elde edilen tecrübelerin de yardımıyla 05/12/1933 tarihinde Eskişehir Şeker Fabrikası, 19/10/1934 tarihinde Turhal Şeker Fabrikası işletmeye açılmıştır. Ayrı şirketler halinde kurulan Alpullu, Uşak, Eskişehir ve Turhal Şeker Fabrikaları; tarımsal, teknik ve idari çalışmaların koordine edilmesi, sermaye kaynaklarının birleştirilmesi, şeker politikasının tek elden yürütülmesi amacıyla 6 Temmuz 1935 tarihinde, üç milli bankamızın eşit paylarla ortak oldukları tek bir şirket çatısı altında toplanarak, 22 milyon sermayeli Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. kurulmuştur. Şeker üretim faaliyetleri 1950 yılına kadar zaman zaman tevsi edilen dört şeker fabrikası ile yürütülmüştür. Her yıl artan şeker ihtiyacının tamamen yerli üretimle karşılanabilmesi için 1951 yılında hazırlanan "Şeker Sanayii'nin Tevsi Programı" ile yeni şeker fabrikaları kurulması dönemine girilmiştir. Diğer taraftan da pancar ekicilerinin teşkilatlandırılması amacı ile tarım kesiminde toplumsal dayanışmanın bir örneği olan kooperatifleşme hareketi başlatılmıştır

34 yıllarını kapsayan dönemde toplam onbir yeni şeker fabrikası inşa edilerek, 1956 yılında fabrika sayısı onbeşe ulaşmıştır yılında Ankara Şeker Fabrikası ve 1963 yılında da Kastamonu Şeker Fabrikası, sanayiimizin geliştirilen bir makina fabrikası ile iki atölyede % 65'i imal edilerek işletmeye alınmışlardır. Ülkemizin nüfus artışına paralel olarak artan şeker ihtiyacını temin etmek amacıyla yeni şeker fabrikaları kurulması öngörülerek 1977'de Afyon, 1982'de Muş ve Ilgın, 1983'de Bor, 1984'de Ağrı ve 1985 yılında da Elbistan Şeker Fabrikalarının % 95'e varan makina ve tesisleri mevcut beş makina fabrikasında imal edilerek işletmeye alınmışlardır. Daha sonra sırasıyla 1989 yılında Erciş, Ereğli ve Çarşamba Şeker Fabrikaları, 1991 yılında Çorum, 1993 yılnda Kars, 1998 yılında Yozgat ve 2001 yılında ise Kırşehir Şeker Fabrikaları işletmeye açılmıştır. Son olarak ta özel statülü Çumra, Boğazlıyan ve Aksaray şeker fabrikalarının işletmeye alınmasıyla halihazırda pancardan şeker üreten fabrika sayısı toplam 33 e ulaşmıştır. Sınırlı Sorumlu Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği (Pankobirlik) ne bağlı bulunan özel statülü Amasya, Kayseri, Konya Şeker Fabrikaları, kuruluş tarihlerinden itibaren 1990'lı yılların başına kadar, kendi Yönetim Kurullarında alınan kararlarla, sevk ve idareleri ile finansman işleri (mali, idari, teknik, ticari, zirai ve hukuki) Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. tarafından yürütülmüştür. T.Ş.F.A.Ş.'ye verdikleri tedvir yetkilerini Amasya Şeker Fabrikası 1991'de, Kayseri ve Konya Şeker Fabrikaları ise 1992 yılında Yönetim Kurulları'nın kararları ile kaldırmışlardır. KTÖRDE FAALİYET GÖSTEREN ŞİRKETLER Türkiye de sakaroz kökenli ve nişasta kökenli olmak üzere iki tür şeker üretimi bulunmaktadır. Sakaroz kökenli olarak pancar şekeri üretimi yapılırken, nişasta kökenli olarak glukoz şurubu, izoglukoz, (yüksek fruktozlu mısır şurupları-hfcs) ve kristal fruktoz üretimi yapılmaktadır. Pancar Şekeri ve nişasta kökenli şeker (NBŞ) üreten şirketler aşağıda verilmiştir. 28

35 Tablo : 8- Şeker Üreten Şirketler TÜRKŞEKER ( 25 fabrika ) KAMU PANCAR ŞEKERİ ÜRETEN Konya Şeker Fabrikası A.Ş.(2 fab.) Pankobirlik Konya Şeker Fabrikası - Çumra Şeker kası Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş. (2 fab.) Pankobirlik Kayseri Şeker Fabrikası - Boğazlıyan Şeker Fabrikası Amasya Şeker Fabrikası Pankobirlik ŞİRKETLER Adapazarı Şeker Fabrikası A.Ş. ÖZEL Kütahya Şeker Fabrikası A.Ş. ÖZEL Keskinkılıç Gıda San. ve Tic. A.Ş. ÖZEL Amylum Nişasta San. ve Tic. A.Ş. Cargill Tarım ve Gıda San. Tic. A.Ş. PNS Pendik Nişasta Sanayi A.Ş. Sunar Mısır Entegre Tesis. San.Tic Tat Nişasta San. ve Tic. A.Ş. NİŞASTA BAZLI ŞEKER ÜRETEN ŞİRKETLER Türkiye de şeker sektörü bünyesinde; yedi adet pancar şekeri üreticisi ve beş adet nişasta bazlı şeker üreticisi olmak üzere birbirine rakip oniki şirket faaliyet göstermektedir. 29

36 Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. (TÜRKŞEKER); Sektörde 25 Şeker Fabrikasının yanı sıra 4 Alkol, 5 Makina, 1 Elektromekanik Aygıtlar, 1 Tohum İşleme Fabrikası ve 1 Şeker Enstitüsü ile 88 yıldır ülkemizin önde gelen kuruluşlarındandır. Özelleştirme Yüksek Kurulu nun (ÖYK) tarih ve 2000/92 sayılı kararı ile özelleştirme kapsamına alınmıştır. Amasya Şeker Fabrikası A.Ş., Kayseri Şeker Fabrikası A.Ş. ve Konya Şeker Fabrikası A.Ş. Pancar Ekicileri Kooperatifleri Birliği ( Pankobirlik ) bünyesinde özel şirket statüsündedir. Pankobirlik; Pancar Ekicileri Kooperatifi ile Türkşeker in ortak teşebbüsleriyle, pancar tarımının gelişmesi ve birim kooperatiflerin ekonomik ve teknik noksanlıklarını gidererek haklarının korunması amacıyla kurulmuş bir üst birliktir. Daha önceleri Türkşeker in Bağlı Ortaklığı statüsünde olan Kütahya Şeker Fabrikası A.Ş. ve Adapazarı Şeker Fabrikası A.Ş. deki Türkşeker e ait kamu hisseleri özelleştirme programına alınmıştır. Kütahya Şeker Fabrikası A.Ş yılında Torunlar Gıda Sanayi ve Ticaret A.Ş. ye, Adapazarı Şeker Fabrikası A.Ş. ise S.S. Adapazarı Pancar Ekicileri Kooperatifi ne satılmıştır. Keskinkılıç Gıda San. ve Tic. A.Ş. ise kuruluşundan buyana özel statüdedir. Hammadde olarak mısır kullanan nişasta bazlı tatlandırıcılar doğrudan tüketilmemekte, daha çok şekerli ürünler sanayiinde girdi olarak kullanılmaktadır. Bu tatlandırıcıların başlıca kullanım alanları şekerlemeler, şekerli ve unlu ürünler, geleneksel tatlılar, dondurma, helva, reçel ve marmelat, alkollü ve alkolsüz içeceklerdir

37 Ülkemiz ekonomisinin ağırlıklı olarak tarıma dayalı olması nedeniyle; Yurtiçi şeker ihtiyacının, yurtiçi kaynaklardan karşılanması, Sektörde rakip durumda olan ürünlerin birbirleri ile denge içerisinde; istikrarlı olarak ve bir program dahilinde üretilmeleri, Yeterli düzeyde üretimin sürdürülebilirliği büyük önem taşımaktadır. Türkiye nin gıda tüketimine yönelik şeker ihtiyacı, şeker pancarından üretilen beyaz şeker ve nişastadan üretilen glukoz ve izoglukoz ile karşılanmakta olup, ülkemiz şeker sektörü, 1925 yılından bu yana, özel mevzuat hükümlerine göre düzenlenmektedir. Türkiye de şeker rejimini düzenleyen 22 Haziran 1956 tarihli ve 6747 sayılı Şeker Kanunu nun birçok maddesinin işlerliğini yitirmesi Sektörde yeni bir hukuki altyapı oluşturulması ihtiyacını gündeme getirmiştir. Bu nedenle 1996 yılından itibaren şeker rejiminin yeniden düzenlenmesine yönelik çalışmalar başlatılmış ve 19 Nisan 2001 tarihinde halen uygulanmakta olan 4634 sayılı Şeker Kanunu yürürlüğe girmiştir Sayılı Şeker Kanunu nun İlkeleri : Şeker üretiminde istikrarın Sektörün iç piyasada Avrupa Birliği Özelleştirmeye olanak sağlanması ve korunması rekabet kurallarına göre düzenlemeleri, Dünya sağlayacak hukuki alt yönlendirilmesi Ticaret Örgütü ve diğer yapının hazırlanması uluslararası taahhütlere uyum sağlanması Türkiye'de Şeker Sektörü; 2002/2003 pazarlama yılından bu yana, 4634 sayılı Şeker Kanunu ve bu Kanuna dayalı olarak çıkarılan Yönetmelikler çerçevesinde düzenlenmektedir. 31

38 4634 sayılı Kanun ile uygulamada meydana gelen başlıca değişiklikler; şeker üretim ve arzında kota uygulanması, pancar ve şeker fiyatlarındaki serbesti sistemi ve Kanun kapsamındaki konularda sektörü düzenlemek ve denetlemekle Şeker Kurulu nun yetkilendirilmesidir. Söz konusu Kanunun ve ilgili diğer mevzuatın uygulanmasını sağlamak; uygulamayı denetlemek ve sonuçlandırmak; Kanun ile verilen yetkiler çerçevesinde düzenlemeler yapmak ve Ülkemizin şeker sektörüne ilişkin diğer görevleri yerine getirmek üzere; bir Kamu Tüzel Kişiliği olan T.C. Şeker Kurumu oluşturulmuştur. Kurum, 7 üyeden oluşan Şeker Kurulu ve hizmet birimlerinden oluşmaktadır. Kurumun ilişkili olduğu bakanlık T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı dır. Kurum, Şeker Kurulu Kurul tarafından yönetilmektedir. Bu itibarla, Kanuna ve ilgili mevzuata aykırı herhangi bir uygulamaya ve bundan kaynaklanacak mağduriyete meydan vermemek üzere tüm işlemler Şeker Kurumu tarafından yürütülmektedir. Şeker Kurulu aynı zamanda tatlandırıcı politikalarının yönetiminden de sorumludur. Üretimin kotalar aracılığıyla planlanmasını hükme bağlayan 4634 sayılı Şeker Kanunu uyarınca; yurtiçi şeker talebi doğrultusunda şeker kotalarının Kanun kapsamında yer alan tüm Şirketlere tahsisi görevi Şeker Kuruluna aittir. Bu kapsamda Şeker Kurumu; sektördeki tüm gelişmeleri takip edip değerlendirerek, ilgili bütün kurum ve kuruluşlarla işbirliği içinde, ülke ve sektör menfaatlerini gözeterek, politika ve stratejiler belirleyip, uygulanmasını sağlamakta ve sektörde faaliyet gösteren şirketlerin şeker üretim ve arzına yönelik faaliyetlerini yönlendirmektedir. Kapasite artırımı ve yeni fabrika kurulabilmesi, Kurul tarafından kota tahsis edilmesini gerektirmektedir. Bir başka deyişle Şirketlerin, Kuruldan izin ve kota temin etmeksizin kapasite artırım amaçlı yatırımlar yapmaları engellenmiştir sayılı Şeker Kanunu ve ilgili yönetmeliklere göre; Pancar fiyatı; Şeker fabrikası işleten gerçek ve tüzel kişiler ile üretici ve/veya üretici temsilcileri arasında, pancar ekiminden önce, yıllık enflasyon oranı, üretici maliyetlerindeki artış, dünya pancar fiyatları ve alternatif ürün paritesi dikkate alınarak C şekeri karşılığı C pancarı fiyatları, C şekerinin ihracatından oluşacak fiyata göre Şeker satış fiyatları; şeker fabrikası işleten gerçek ve tüzel kişiler tarafından serbestçe belirlenmektedir. Şekerin üreticiden tüketiciye istikrarlı bir fiyattan ulaşmasını ve şeker arzının spekülatif amaçlı girişimlerden korunarak düzenliliğini sağlamak üzere depolama prim ve kesinti sistemi oluşturulmuştur