Geçmişimizi gelecek kuşaklara

Transkript

1 Mustafa Kemal Paşa, Latife Hanım ile evlendikten sonra, yurt gezisine Adana'dan başladı. 18 Mart 1923 günü Tarsus ta Atatürk ün önünde manzume okuyan çocuk bugünkü Taba Toros. Geçmişimizi gelecek kuşaklara aktarmaktaki yazıları ile tanınan Taha Toros, kültür dünyamızın üç kuşak bilgileriyle sürdürdüğü yaşamında 90 yaşına erişmiş bulunuyor. Özellikle biyografi alanındaki bilgisi ve geçmişi 70 yıla dayanan arşivleri ile master ve doktora hazırlayanların, Türkologların, zaman zaman başvurdukları bir kaynak niteliğinde. Güzel Sanatlar, tarih, edebiyat, folklor konularında ve Türkiye'nin, geçmişte yabancı devletlerle olan ilişkilerine dair çok sayıda yayınlar yapmıştır. Toros, Türkiye'nin bütün illerini görmüş, gezmiş, topladığı bilgi ve belgeleri arşivine katmıştır. Osmanlı arşivinde aralıklarla 50 yıl tetkiklerde bulunan Toros, bu konuda duayen sayılır. Batı dünyasının kültür merkezlerindeki arşiv çalışmalarıyla da tanınan Toros, Fransa, İngiltere, İtalya, Polonya, İsviçre ve Amerika'da da bu konuya devam etmiştir. Görevli olarak gittiği Paris'teki yıllarını daha çok arşivlerde ve müzelerde geçirmiştir. Papalığın izniyle Vatikan arşivinde de çalışmıştır. Toros, geçmişle gelecek arasında bir köprü kurmanın gayreti içerisinde, ilerlemiş yaşına rağmen, çalışmalarını sürdürmekte ve bundan mutluluk duymaktadır. Taha Toros Taha Toros, Adana ile Tarsus'un, Toros dağlarındaki gözde sayfiyelerinden olan Gülek Yaylası'nda doğdu. İlk eğitimini Tarsus'ta, liseyi Adana'da, yüksek öğrenimini İstanbul'da yaptı. Bilgi ve görgüsünü artırmak amacıyla iki yıl Paris'e gönderildi. Yazı hayatına 76 yıl öncesi ortaokul çağında -eski harfler döneminde- çocuk şiirleri ile başladı. Bunlar bölge gazetelerinde yer aldı. Ünlü edebiyat tarihçisi İsmail Habib Sevüg'ün Adana'da görevli bulunduğu yıllarda yayınladığı (Maarif, Memleket) dergilerinde filizlendi. O yıllarda Ankara'da yayınlanan Faruk Nafiz'in yönettiği Hayat Dergisi'nin eski ve yeni harfli sayılarında yazıları yayınlandı. Çukurova'nın eski köylerinde ve Toroslardaki aşiretler arasında folklor çalışmaları yaptı. Halk edebiyatımızın kaynaklarından olan 'Cönk'ler topladı. Türkiye'de ilk defa 1938 yılında kitaba dönüştürülen 'Tahtacı Oymakları' ile 1940'da yayınlanan ünlü halk ozanı 'Dadaloğlu' kitabı etnografya ve folklor alanında kaynak eserler arasında yer aldı. Taha Toros, uzun yaşamında iki

2 K ültür dünyamızda olduğu kadar, A vrupa nın büyük arşivlerindeki j araştırm aları ile tanınan Taba Toros, f ocuk yaşta başladığı yazı bayatını 75yıld ır sürdürüyor. Birisi Fransızca broşür, ikisi Türkçe-İngilizce olmak üzere 30 dan fazla eseri bulunuyor. Büyük gaz ete ve dergilerde yüzlerce makalesi yayınlandı. İlk fotoğrafını Cumhuriyetin Ham günü çektirdi. Fotoğraf, Sabiha Bozcalı tarafından illüstre edildi. Taha Toros, o zaman ilkokul öğrencisiydi. Paris yılları. konuyu bir arada, imrenilecek bir başarıyla yürütmüş olan nadir kişilerdendir. 40 yılı aşkın memuriyet hayatı vardır. Kısa süre İstanbul'da yabancı okulda Türk Dili ve Tarih öğretmenliğinden sonra, Beyoğlu Maliye Tahsil Müfettişliği görevinde bulundu. Celal Bayar'ın İktisat Bakanlığı zamanında, Adana Ticaret ve Sanayi Odası Genel Sekreterliği'ne atandı. Dört yıl bu görevi sürdürdüğü sırada Adana'da Parti Merkez Heyeti reisliğine seçildi. Kısa süre, Halkevi Başkanlığı na vekalet etti. Daha sonra Bakanlık Müfettişiiği'ne atandı. Baş Müfettişlik, Müşavir Müfettişlik döneminde Türkiye'deki bütün illeri dolaştı. Yurdun her köşesini, tarihi, kültürü ve yapısı ile yakından tanıdı. Bakanlığa bağlı olarak İstanbul'da kurulan iktisadi Tetkik ve Kontrol Heyeti Başkanlığı nı üstlendi. Bu arada araştırmalarda bulunmak ve ticaret ateşeliklerini teftiş etmek amacıyla Paris'e gönderildi, iki defa görevli olarak gittiği Paris'te, geçmişte Türk-Fransız ilişkileri ve kültür tarihimiz ile ilgili konularla da ilgilendi. Arşivlerde, müzelerde araştırmalar yaptı. Toros, resmi görevinden emekli olduktan sonra da Avrupa'nın büyük kültür ve sanat merkezlerinde

3 Association Internationale des Amis de Pierre LOTI (Journal Official du I4-2-I933) - O - C A R T E D E M E M B R E TITULAIRE ETRANGER M o n sieu r TAHA TOROS LE TITULAIRE. LE TRÉSORIER. LE PRÉSIDENT. Paris teki milletlerarası Pierre Loti dostları cemiyetine, ünlü Fransız edebiyatçısı Claude Farrere nin tensibi ve imzası ile Türk üye olarak seçilmişti. Geçmişi günümüze taşıyan son eseri yılında çizilmiş karikatürü. etüdlerini sürdürdü. İki defa milletlerarası kongreye katıldı. Davetli olarak Viyana, Varşova ve Roma'ya gitti. Buradaki arşivlerde Türkiye ile ilgili çalışmalarda bulundu. Papalığın izni ile Vatikan arşivinde yaptığı araştırmalarda, geçmişte Osmanlı-Papalık ilişkileri üzerinde önemli belgelere rastladı. Arşiv çalışmalarını İsviçre'de, Nis'te, İngiltere'de-ağırlığı Jön Türklerle ilgili olarak- yaygınlaştırarak sürdürdü. Nis Müzesi'nde Barbaros ile ilgili Türk izlerine rastladı. İki defa Amerika'ya gitti. Burada da uğrak yerleri müzeler ve arşivler oldu. Taha Toros, İstanbul'daki öğrenc iliği sırasında Osmanlı Arşivi'nde başladığı çalışmalarını -aralıklarla- 50 yıldan fazla sürdürdü. Toros, bu alanda bir duayen sayılmaktadır. O, uzun yaşamını verimli bir şekilde değerlendirmesini bilen bir kültür adamı olarak tanınıyor. Bu konuda büyük şansı, edebiyat ve sanat dünyamızın ünlüleri ile dostluk kurmasının da yardımı olmuştur. Bir dönemin 'Tarih Adam' olarak tanıdığı İbniil Emin Mahmut Kemal in Pazartesi gecelerinde evinde yaptığı musikî ve edebiyat sohbetlerine -aralıklarla- 27 yıl devam etmesi, büyük şairimiz Abdulhak Hamid in Maçka Palas'taki toplantılarına katılması, Celal Esat Arseven in, ünlü Fransız arkeologu Prof. Alber Gabriel'in eski Fransız Sefarathanesindeki bürosunda ve Moda'da Melek Celal Sofu'nun toplantılarında yer alması kültür dağarcığının zenginleşmesinde rol oynamıştır. Ünlü romancılarımız Refik Halik Karay'ın Pazar, Abdülhak Şinasi Hisar'ın Cumartesi günleri evlerinde düzenledikleri sohbet toplantılarına da muntazaman katılan Toros, Mithat Cemal Kuntay'ın Lebon sohbetlerinde her zaman yer almış, onların dostluklarını kazanmış bir kişidir. Bu arada şiirli hitabetine Atatürk'ün hayranlık duyduğu, kültür dünyamızın abidelerinden olan Hamdullah Suphi'nin de

4 okan ö f Cİûm öriös TAHA OPiizpılımmn osölkfi TO RO S Toros, biyografi alanındaki bilgisi ve üç kuşak dönemini yaşatan güçlü belleği ile tanınıyor. evindeki sohbette yer almış olması, zevkli, unutulmaz anıları arasındadır. Öte yandan ünlü eski zaman kadınlarımızdan şair ve bestekar Leyla Hanım ile ilk kadın yazarlarımızdan Fatma Aliye ve kardeşi Emine Semiye hanımlarla, kadınlar dünyasının bir yıldızı niteliğinde olan ve bizde ilk defa kadın haklarını dile getiren Nezihe Muhittin hanımın da toplatınlarında yer almış bulunması Taha Toros'un anılarındaki zenginliğin temellerini oluşturmuştur. 96 yaşındayken yatağında bile geçmişi geleceğe aktaran bir tarihçi kadınımız da Taha Toros ile aynı dergide kalem arkadaşlığı yapmıştır. Türkiye'nin ilk Maarif Nazırı (Milli Eğitim Bakanı) Abdurrahman Sami Paşa ailesinden olan Seniha Sami Morali Farsça, Fransızca ve İngilizceyi bu dilleri konuşan bir edebiyatçı kadar bilirdi. Dilimize Fransızca ve İngilizceden -özellikle Shakespeare'in eserleri- birçok çeviri yapmıştır. Kibarlığı temsil eden Seniha Sami

5 Yaş 90. Bir gözünün görmemesi, diğerinin yarı yarıya görme gücünü kaybetmesi, bir kaza sonucu yürümekte güçtük çekmesine rağmen, çalışmaya devam... Toros un çalışma odasında çok sayıda ünlünün imzalı fotoğrafı yer alıyor. Bunlardan, mesleklerinde zirveye çıkan ikisi yanyana duruyor: Yahya Kemal ile Fikret Mualla. Fikret Mualla nın fotoğrafı karpostala dönüştürülmüş. Tüh {em o. safü l Morali ilk kadın müzecimizdi. Cumhuriyet'in ilk yıllarında Mustafa Kemal Paşa'nın Amerika'dan davet edilen eğitimci bir profesörle görüşmelerinde -o zamanın geleneğine göre- başörtüsü ile tercümanlık yapmıştır. Seniha Sami Morali Türk Kadınlar Birliğini temsil ederek katıldığı Yugoslavya'daki toplantıda Fransızca, Nis'te katıldığı toplantıda İngilizce konuşmuştur. Toros'un sanat dünyası ile yakınlığı ve dostluğu Türk karikatürünün babası olan Cemil Cem ile başlar. Eski İstanbul'u tablolarında yaşatan Hikmet Onat, Türkiye'ye afiş sanatına getiren ihap Hulusi, Paris'te Picasso'nun ve dünyanın takdirini kazanan Fikret Mualla Taha Toros'un kalbinde derin izler bırakmış kişilerdir. Taha Toros'un Ankara'da bulunduğu yıllarda, 'Edebiyat-ı Cedide' döneminin son temsilcisi olan Faik Ali Özensoy'un evinde hemen hergün çay saatlerindeki sohbetleri de Toros'un Mazi Cenneti adlı kitabında içtenlikle dile getirilmiştir. Bütün bu zengin anıları 'bir sözlü tarih gibi- yaşatmak isteyen Toros, adını Mazi Cenneti olarak koyduğu kitaplarında yaşatmak istemiştir. Sanat dünyamızın bir başka branşında ün yapmış olan Muammer Karaca ve dostlukları 50 yıl süren Bedia Muhavit ve Vasfi Rıza ile zevkli bir şekilde yaşanmış olan sohbetler Taha Toros'un hazırlamakta olduğu 'Sanatkarlar Arasında' adlı kitabında yer alacaktır. Toros'un son eseri olan 'O Güzel İnsanlar' milletimizin yetiştirdiği özellikleriyle kalplerimizde yaşayanlardan bazılarını gelecek kuşaklara aktarma görevini üstlenmiş bulunuyor. Anıları, arşivi, geçmişi dile getirerek geleceğe aktaran bir köprü niteliğindeki hizmetleri ile nice yılları aşan Toros, ileri yaşında bile -sağlığı el verdikçe- bu tutkusuna devam etmekten mutluluk duymaktadır. Taha Toros bu tür çalışmaların hobinin çok üstünde bir nevi hastalık olduğunu söylemekte ve eklemektedir: "Tanrı, bu türden hastalığa yakalananları kurtarmasın!" Taha Toros'un yayınları Toros Demetleri (Şiirler) 1929 Adana İki Ses Geliyor (Şiirler) İ1hami F. ile müşterek (Ahmet Hal it Kütüphanesi) 1931 İstanbul 5 Kânun-u Sâni (Çukurova'nın Kurtuluşu) 1933 İstanbul Seyhan Efsanesi (Manzum Masal) 1934 İstanbul Türk Kadın Şairleri (Antoloji) 1934 İstanbul İzm ir Fuarı'nda Adana 1937 Adana Tahtacı Oymakları Halkevi Yayını 1938 Mersin Çukurova Halk Şairleri 1938 Adana Cumhuriyet'in 15. yılında Seyhan (CHP tarafından Taha Toros'a yazdırılan Adana'nın tanıtımı) 1938 İstanbul Köy İktisadiyatı 1938 Adana Atatürk'ün Adana Seyahatleri (ilk baskı) 1939 Adana Şair Ziya Paşa'nın Adana Valiliği 1940 Adana Dadaloğlu 1940 Adana Adana Rehberi 1941 Adana Kaçkaç (Kurtuluş Savaşına ait piyes) 1946 Adana Türk Hatipleri (Kültür Kooperatif Yayını) 1949 Adana

6 Milli Korunma (Kar Hadleri) (Yapı Kredi Yayını) 1956 İstanbul Yirmisekiz Mehmet Çelebi'nin Fransa Seyahatnamesinin (Giriş Yazısı) ve belgeleri 1970 İstanbul Exposition de Peinture (Güleryüz-Yegena) Fransızca, renkli, tanıtma broşürü 1970 Ankara Atatürk'ün Adana Seyahatleri (İkinci Baskı) (Çukurova Gazeteciler Cemiyeti Yayını) 1981 Adana Geçmişte Türkiye-Polonya ilişkileri (Türkçe-İngilizce) 1983 İstanbul Salih Münir Paşa'nın Notlarından (Din ve Ahlak Kuralları) (Milliyet Yayını) 1986 İstanbul Fikret Mualla (Akbank Kültür ve Sanat Yayını) 1986 İstanbul Saray Ressamı F. Zonaro (Tanıtım Broşürü) (Beymen Yayını) 1987 İstanbul İlk Kadın Ressamlarımız (Akbank Kültür ve Sanat Yayım) (Türkçe-İngilizce) 1988 İstanbul Ressam Abert Mille (Tanıtım Broşürü-Beymen Yayını) 1989 İstanbul Mazi Cenneti I (Anılar) İletişim Yayını 1992 İstanbul İsmet Paşa'ya Dair Bazı Bilgiler ve Belgeler (İnönü Vakfı Yayını) 1992 Ankara Prof. Rubolovvski (Tanıtım Broşürü) (Yapı Kredi Yayını) 1992 İstanbul Fikret Mualla (Tanıtım Broşürü) Türkçe-İngilizce (İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Yayını) 1995 İstanbul Ali Münif Bey'in Anıları ( sis Yayını) 1996 İstanbul Türk Edebiyatı'ndan 6 renkli portre (İsis Yayını) 1998 Mâzi Cenneti (2. Baskı) İletişim Yayını 1998 Kahvenin Öyküsü (İletişim Yayını) 1998 O Güzel İnsanlar (Aksoy Yayını) 2000 Atatürk'ün Adana Seyahatleri (Genişletilmiş 3. Baskı) (Adana Büyükşehir Belediyesi Yayını) 2001 Kurtuluş Savaşı'nda Çukurova (Kültür Bakanlığı Yayını) 2001 Toros, kütüphane ve arşivleri kültürün temel taşları olarak nitelemektedir. Gazete ve dergilerde yayınlanmış olup kitap haline dönüştürülecekler: Geçmişte Türk-Fransız İlişkileri Cumhuriyet Gazetesi, Tl.1968 Lale Devri'nde Türk-Fransız Elçileri Hayat Dergisi, No:45-46, 1968 Kurtuluş Savaşı'nın İlk Barışı Ankara Andlaşması Cumhuriyet Gazetesi, Geçmişte Türk-Çin İlişkileri Milliyet Gazetesi, Prens Sabahattin Milliyet Gazetesi, Kurtuluş Savaşı'nda Türklere Esir Düşen Fransız Kumandanının Anıları Milliyet, İstanbul'u Yaşayan ve Yaşatan Romancı Abdülhak Şinasi Hisar Milliyet, Geçmişte Türk-İngiliz İlişkileri Milliyet, Yahya Kemal Milliyet, Kişisel Arşivlerde İstanbul Belleği Taha Toros Arşivi