Dr. Önder KABAŞ TOPRAK LEME S STEMLER

Transkript

1 Dr. Önder KABAŞ TOPRAK LEME S STEMLER Dünyada kullan lan toprak i leme sistemleri iki ana grupta toplamak mümkündür; geleneksel toprak i leme (conventional tillage) ve koruyucu toprak i leme (conservation tillage) GELENEKSEL TOPRAK LEME Geleneksel toprak i leme sisteminde, tohum yata haz rlan rken birincil toprak leme aleti olarak pulluk kullan r ve toprak cm derinlikte alt üst edilerek i lenir. Daha sonra ihtiyaç duyulan ikincil toprak i leme makinalar kullan lmaya ba lan r. Geleneksel toprak i lemenin yer ald üretim sisteminde ço unlukla a daki uygulamalara yer verilir. Kulakl pullukla sürüm Diskli pullukla ufalama ( 1 veya 2 kez ) T rm k veya kültivatörle i leme ( 1 veya 2 kez ) Ekim ve gübreleme Kültivatör veya döner çapa ile çapalama ( 1 veya 2 kez ) Sulama Tar msal sava ve Hasat Geleneksel toprak i leme,koruyucu toprak i lemeye göre makina yat,bak monar m,i gücü bak ndan daha yüksek girdilere ihtiyaç duymaktad r. Bu toprak i leme sisteminde çiftçiler, topra traktör-pulluk ile ne kadar çok sürerlerse o kadar çok verim alacaklar na inanmaktad rlar. Halbuki, topra n sürekli i lenmesi daha çok erozyona ve topra n yap n bozulmas na-s mas na neden olmaktad r. Geleneksel toprak i lemede,topra,suyu ve enerjiyi korumaya yönelik olarak hiç bir çal ma yap lmamaktad r. Hasat sonras nda toprak üzerinde kalan an z ve bitki art klar yak lmakta, topraktan uzakla lmakta veya topra a kar lmaktad r.yani arazi bir sonraki ekim dönemine kadar ç plak kalmaktad r.

2 Geleneksel Toprak leme Sisteminin Dezavantajlar : Geleneksel Toprak i lemede; Topraktaki organik maddeler h zla yan p tükenmekte, Toprak yap kesekli-granül halden teksel hale gelmekte, Daha fazla yak t tüketilmekte (8 litre/dekar mazot), An z yakmaktan dolay CO2 sal artmaktad r, lemler için uygun zamanlara ihtiyaç duyulmaktad r, Tarla trafi i daha fazla oldu undan toprak s kl na neden olmaktad r, Toprak i leme derinli indeki organik madde içeri i azal r, lenen toprak derinli inde h zl su kayb olmaktad r, Toprak i leme rüzgar erozyonunu ve su erozyonunu h zland rmak gibi sak ncalar ortaya ç kmaktad r. KORUYUCU TOPRAK LEME Korumal toprak i leme; su ve rüzgar erozyonunu azaltmak maksad yla, ekim leminden sonra, toprak yüzeyinin en az % 30 nun ön bitkiye ait art klar n kaplanmas n sa land uygulamalard r. Koruyucu toprak i leme sisteminde pulluk kullan lmaz. Toprak kl n sorun oldu u yerlerde topra belli bir derinlikte y rtarak i leyen çizel vb. aletler kullan r. Bu sistemde ön bitki veya ürün art klar tarla yüzeyinde b rak r. Koruyucu toprak lemenin erozyon kontrolünde olumlu etkileri ortaya konulmu tur. Yüzeyde çok az miktarda bitki örtüsü bulunmas n bile erozyonu büyük ölçüde önledi i yap lan ara rmalar ile saptanm r. Koruyucu toprak i leme; yabanc ot kontrolü ve tohum yata haz rl için yap lan ve geleneksel toprak i lemeye göre tarlada geçi say önemli ölçüde azaltan bir sistemdir. Bu sistem, prensip olarak topra devirmeden i lemeye yönelik uygulamalar içerir. Koruyucu toprak lemede geleneksel toprak i lemede oldu u gibi temel toprak i leme, tohum yata haz rlama ve ekim i lemleri ayr ayr veya birle tirilerek yap labilir. Koruyucu toprak i leme sisteminde iki temel dü üncenin gerçekle mesi hedeflenir; Ön bitki veya ikinci ürün art klar n tarla yüzeyine veya yüzeye yak n katmanlara yerle tirilmesi,

3 Toprak i leme yo unlu unun azalt lmas. Koruyucu toprak i leme; i çilik, enerji tüketimi ve zamanl k aç ndan önemli ölçüde tasarruf sa lar. Bu yöntemin geleneksel toprak i lemeye oranla birçok üstünlü ü vard r. Koruyucu toprak i leme sisteminde, kullan lan makine ve ekipmanlar n toplam güç gereksinimleri, yak t tüketimleri, çal ma saatleri ve yat m maliyetleri önemli ölçüde azalmaktad r. Bu sistemin uyguland topraklarda agregat stabilitesi ve organik madde içeri i daha yüksektir. Dolay yla, erozyon tehlikesi daha azd r. Yap lan ara rmalarda farkl toprak i leme sistemleri aras nda N 2 O (Azot Oksit) emisyon oran önemli bir farkl k göstermemekle beraber, koruyucu toprak i leme sisteminde azot ve herbisit y kanmas daha az bulunmu tur. Toprak strüktürü, koruyucu toprak leme sisteminde özellikle do rudan ekimde daha homojen yap dad r. Korumal toprak i leme sistemi olarak uygulamada de ik alt sistemlere rastlamak mümkündür. Bunlardan baz lar a da belirtilmektedir. Azalt lm toprak i leme ( reduced tillage ) Nem engelli ( malç ) toprak i leme ( mulch tillage ) Toprak i lemesiz ( s r toprak i leme,çiziye ekim veya dikim ) ( no-till,zero-tillage,slot-plant ) erit halinde toprak i leme (strip tillage ) S rta ekime yönelik toprak i leme ( ridge tillage ) Azalt lm Toprak i leme Geleneksel toprak i lemeye göre daha az enerji gerektiren i lemlerden olu an sistemlerdir. Azalt lm toprak i leme koruyucu toprak i lemenin alt grubunu olu turur. Bu sistemde genellikle birincil toprak i lemede çizel veya diskli aletler, ikincil toprak i leme ve tohum yata haz rlamada diskli aletler veya kültivatör kullan r. Geleneksel toprak i lemeye göre önemli ölçüde enerji tasarrufu sa lan r. Nem Engelli ( Malçl ) Toprak i leme Art klar özellikle toprak yüzeyine veya yüzeyin yak na b rak lacak ekilde tüm toprak yüzeyinin i leme tabii tutulmas r. Malçl toprak i leme; toprak i lemesiz ve s rta ekime yönelik toprak i leme d nda bir korumal toprak i leme sistemidir. Toprak i leme; çizel pullu u, diskli aletler, tarla kültivatörleri, Kesme pulluklar veya ot yolucularla yap lmaktad r. Yabanc otlar, herbisit uygulamas ve/veya ürünün çapalanmas ile kontrol alt na al nmaktad r. Uygulama say ; erezyon kontrolünü sa layacak yeterli art n yüzeyde rak lmas n sa lanmas yla s rl olmaktad r. Toprak lemesiz ( S r Toprak leme) Dünya da yo un olarak kullan lmaya ba lanan do rudan ekim, özellikle y ll k ya ortalamas mm aras nda olan bölgelerde ba ar yla uygulanmaya ba lanm r. Bunun yan nda kurak bölgelerde iyi bir planlama ile do rudan ekim uygulanabilmektedir. Böylece topraktaki suyun daha iyi depolanaca ve buna ba olarak verimde art sa lanaca dü ünülmektedir. Do rudan ekimin ba ar, zaman nda ve uygun ekipmanlar n kullan lmas na ba r. Do rudan ekimde önceki ürünün hasad ndan sonra, ekim öncesi hiçbir toprak i lemesi yap lmaz. Ekim direkt olarak an n üzerine yap r. Do rudan ekim makinelerinde, tohumlar

4 an zda çal abilen gömücü ayaklar n açt çizilere yerle tirilir, üzerleri toprak ve bitki art klar ile örtülür ve özel bask elemanlar ile bast r Önceden haz rlanmam topra a, tohumun toprakla temas için uygun geni lik ve derinlikte bant açarak, bu alanlara tohumun b rak lmas ve örtülmesine dayal ekim yöntemidir. Bitkisel üretimde geleneksel pulluk veya diskle topra n i leme tabi tutulmas yerine, yeni ve ilgi çekici bir uygulama ortaya ç kmakta olup, bitkinin geli me ve olgunla ma döneminde çapalama amac yla herhangi bir toprak i leme yap lmamaktad r. Bu yöntemde an n yak lmas ya da topra a gömülmesi yerine bitki örtüsü olarak tarlada b rak lmas ve bir sonraki üretim sezonunun ba nda tarlay tamamen sürmek yerine; Özel Ekim Makinesi (An za Direkt Ekim Makinesi) ile tohumun topra a direkt ekimi yap lmaktad r Bu uygulamada an n yak lmas ya da topra a gömülmesi yerine bitki örtüsü olarak tarlada b rak lmas ve bir sonraki üretim sezonunun ba nda tarlay tamamen sürmek yerine özel ekim makinesi ile tohumun topra a direk ekimi yap lmaktad r. Ba lang çta s r toprak i leme sisteminin sadece belli iklim ko ullar nda ve belli topraklar için uygun oldu u dü ünülürken, bu teknolojinin oldukça de ik iklim, bitki çe idi, toprak ve co rafik artlarda uygulanmaya ba lam r. Toprak lemesiz -Do rudan Ekim Yönteminin Avantajlar Toprak i lemesiz do rudan ekim erozyon riskini azalt r, Ya murun topra a infiltrasyonunu art r ve buharla may azaltarak rutubetin toprakta tutulmas sa lar, Üst toprakta organik madde miktar art rarak toprak strüktürünü iyile tirir, Topraktaki biyolojik ya am ve aktiviteyi te vik eder. Gerekli makine say, traktörün güç ihtiyac (traktörün büyüklü ünü), yak t tüketimini, mekanizasyon için tamir ve bak m masraflar azalt r, r toprak i lemede verim özellikle nem k olan bölgelerde daha yüksektir. Ya n toprakta daha fazla depolanmas sa lar, Hafif ve orta bünyeli topraklarda, iyi drene olan topraklarda, volkanik topraklarda ve nemli-yar nemli bölgeler için uygundur, Zaman tasarrufu sa lar, Yüksek s cakl ve tohum civar ndaki s cakl k de imini engeller, Yak t tüketimini mekanizasyon i lemlerini sadece bir geçi te ekimle s rlad için %40 50 azalt r, Zaman ve i çilik gereksinimini %50 60 azalt r. Bu ekim için birkaç günün uygun oldu u durumlar gibi kritik durumlarda çok avantaj sa lar. Tarla trafi ini azaltt ndan dolay buna ba toprak s mas ortadan kald r. Topra n infiltrasyon h art r, Atmosfere sera gaz (CO2) sal azalt r, Ekim i leminde tarlan n haz rlanmas için daha az zamana gereksinim duyulur, ekim tarihinde hava ko ullar na ba ml k azal r, Bitki ç güçle tiren ve yüzey ak n neden olan kaymak tabakas olu umunu engeller. Toprak lemesiz Do rudan Ekim Yönteminin Dezavantajlar Üst üste tah l ekili lerinde kök çürüklü ü hastal klar nda art olabilir, Üst üste tah l ekili lerinde nematodlarda yo unla ma,

5 Üst üste tah l ekili lerinde dar yaprakl yabanc ot popülâsyonlar nda art görülebilir, Mevcut mibzerlere dönü üm yapmak zorunlulu u vard r, Toprak yüzeyinde bitki at klar varl sürdürdü ü ve bu ortam ya amalar için daha iyi bir ortam sa lad ndan, fazladan böcek ve hastal k problemleri olabilir. Ürün art klar ile ertesi döneme hastal k veya zararl lar ta r, yi bir tohum-toprak temas sa layarak tohumu nemli topra a yerle tirebilen ve bunu yüzeydeki art klarla t kanmadan gerçekle tiren özel ekim makinelerine veya mevcut ekim makinelerin da de ikliklere ihtiyaç duyulur. erit Halinde Toprak leme Tohum yata haz rl için ekim öncesi tarla yüzeyinin 1/3 ünün i lenmesine izin veren koruyucu toprak i leme uygulamas r. Bu uygulamada toprak i leme genellikle ekimle beraber yap r. Toprak 5 ila 30 cm geni li inde eritler halinde i lenir, bunun d nda kalan bölgeler an zla örtülü b rak r. Bu uygulaman n yan nda, s rta ekim için sadece s rtlar n yap laca eritlerde toprak diskli ve benzeri aletlerle i lenir. rta Ekime Yönelik Toprak leme Bitkinin üzerine ekilece i ve bak m i lemleri s ras nda veya hasat sonras nda s rt olu turulmas ve bunlar n her y l ayn yerde korunmas sa layan sistemdir. rta ekime yönelik toprak i lemede; toprak genellikle gübre uygulamalar d nda, hasattan ekime kadar i lenmeden b rak r. Bitkiler, önceki yeti tirme döneminde yap lm rtlara ekilir veya dikilirler. S rtlara genellikle y ll k bak m esnas nda, kar k usulü sulama da veya s rt/çukur olu turularak yap r. S rtlar; s rta yönelik toprak i leme sistemi hemen ba lad nda veya bak m i lemleri s ras nda nemli topra n s rtlar n olu turulmas önledi i hasattan hemen sonra yap labilir. Ancak, s rtlar n hasattan hemen sonra yap lmas,çizilerdeki yetersiz art klar n a erozyona sebep olaca ve s rtlarda yabanc otlar n geli mesine izin verece i gerekçesiyle tavsiye edilmektedir. Hasattaki s rt nin; cm olmas, erozyon riski yüksek olan bölgelerde ekimden sonra çiziden en az 8 cm daha yüksekte olmas önerilmektedir. rt halinde toprak i leme sistemlerinde genellikle kazaya, diskli s ra temizleyicileri, gömücü üniteler veya yatay diskleri bulunan ekim makineleri kullan lmaktad r. S ra temizleyicileri, 3-5 cm lik topra, yüzeydeki art klar ve yabanc ot tohumlar s radan uzakla r. Böylelikle, s rt üzerinde nemli, art klar n ar nm ve tohumun ekildi i bir ortam haz rlanm olur. M r ve tane sorgum saplar baz durumlarda hasat ve ekim dönemi aras nda parçalan r. Kuru kimyasal gübre; serpme veya ekim makinesi ile bant eklinde sonbaharda verilir. Toprak i leme uygulamalar, sadece problemin çözümlenebilme düzeyi yönünden de il,ayn zamanda enerji girdileri ve uygulama sonras meydana gelen,yan etkiler yönünden de incelenmelidir. Genel olarak mevcut bir problemin çözümü ile ba ka problem veya problemlerin meydana geldi i bilinmektedir. Örne in, gev etme i lemleri s ras nda, arzulanmasa dahi kesekler olu makta ve çal ma derinli inde sert ve geçirimsiz tabaka meydana gelmektedir. Toprak i leme sistemlerin seçiminde pek çok faktör etkili olmaktad r. Bunlar n ba nda toprakla ilgili olarak topra n tekstür, strüktür, organik madde içeri i, mineral yap durumu ile arazinin e imi,a nabilirlik,bitki kök derinli i; iklimsel olarak ya miktar ve da,su dengesi,yeti tirme sezonunun uzunlu u,toprak ve çevre s cakl,kurak geçen süre

6 gibi özellikler; ürüne ba olarak ise yeti tirme süresi, kök yap ve özellikleri,su gereksinimi,tohum; sosyo-ekonomik durumla ilgili olarak i letme büyüklü ü, güç kayna varl ; aile yap ve durumu,i gücü durumu,nakit ve kredi kullan m imkanlar ; di er ba alt nda ise hükümet politikalar,amaç ve öncelikler yer almaktad r. Çizelge 1. Toprak leme ve Ekim Sistemlerinin Kar la lmas Sistem Tarla uygulamas Üstünlükleri Eksiklikleri Kulakl pulluk Çizel pullu u Disk rta ekime yönelik toprak leme Toprak lemez Sonbahar veya ilk baharda sürüm lk baharda bir veya iki kez disk veya tarla kültivatörüyle i leme Ekim ve bak m Sonbaharda çizel ile sürüm lk baharda bir veya iki kez disk veya tarla kültivatörüyle i leme Ekim ve bak m lkbahar veya sonbaharda diskli aletlerle leme lk baharda disk ve/veya tarla kültivatörüyle i leme Ekim ve bak m Saplar n parçalanmas (kar k usulü sulamada) S rta ekim Yabanc ot kontrolü için bak m Yeniden s rt olu turma laçlama ve bozulmam yüzeye ekim Gerekti inde çimlenme sonras ilaçlama Drenaj zay f topraklar için uygunlu u Toprak kar rma kabiliyetinin yi haz rlanm tohum yata Yüzeyi tamam yla temiz b rakan toprak i leme sistemine göre daha az erozyon olu umu Engebeli yüzey nedeniyle Sonbaharda pullukla sürüm veya diskle leme Drenaj zay f topraklar için uygunlu u Toprak kar rma kabiliyetinin Yüzeyi tamam yla temiz b rakan toprak i leme sistemine göre daha az erozyon olu umu Hafif orta bünyeli drenaj iyi topraklara uygulanabilmesi Toprak kar rma kabiliyetinin Konturlama nedeniyle iyi erozyon kontrolü De ik topraklar için uygulanabilirli i Kar k usulü sulama için uygunlu u rtlar n h zl nma ve kurumas Dü ük yak t ve i gücü giderleri gideri Maksimum erozyon kontrolü Toprak neminin korunmas Minimum yak t ve i gücü KORUMALI TOPRAK LEMEN N YARARLARI VE SAKINCALARI Erozyon kontrolünün dü üklü ü Toprak nem kayb n Zamana ba ml k Yak t ve i gücü giderlerinin Erozyon kontrolünün dü üklü ü Toprak nem kayb n Orta ve yüksek düzeyde i gücü ve yak t gereksinimi Erozyon kontrolünün dü üklü ü Toprak nem kayb n Topra n kar lmamas Dar s ra için uygunsuzlu u Makinalarda de ikli e gereksinim duyulmas Topra n kar lmamas Herbisit ba ml Özellikle a art kl ve zay f drenajl topraklarda baz k tlar n bulunmas Yava toprak nmas Korumal toprak i lemede, topra n en az i lenmesi söz konusudur. Topra i lemenin düzeyi ve s kl azalt ld nda, an z veya bitki art klar topra a tamamen kar lmaz ve topra n üzerinde b rak r. Tohum; bu an z veya i lenmi topraktaki küçük eritlere ekilir. Yabanc ot kontrolü, topra n i lenmesi ile de il herbisitlerle sa lan r. Kimyasal gübreler ekim öncesi toprak içerisine veya ekimle beraber topra n üst katmanlar na yerle tirilir. Yabanc otlar kontrol alt na alan ve ön bitkiye ait art klar yok eden herbisitlere olan

7 ba ml n artmas nedeniyle korumal toprak i lemenin sürdürülebilir özellik ta p ta mad sorgulanabilir. Avantajlar Yeti tirilen ürünler, suyu daha etkin bir ekilde kullan r; topra n su tutma kapasitesi artar ve ya lardan dolay su kay plar ve buharla ma azal r. Kurak ve e imli topraklara sahip kuru tar mda suyun daha etkin kullan ile daha yüksek verim elde edilebilir. - Topra n organik madde içeri i ve faydal böceklerin populasyonu korunabilir, toprak, bitki besin maddesi,gübre ve pestisit kayb azal r. Ekim i leminde tarlan n haz rlanmas için daha az zamana gereksinim duyulur. Ekim tahinde hava ko ullar na ba ml k azal r. Ekim öncesi toprak i leme çal malar azal r,böylece i gücü ve yak ttan tasarruf sa lan r. Ekim için daha az i lem yap lmas, gerek traktör gerekse toprak i leme ve ekim makinelerinin daha az a nmas,bu ise tamir ve bak m masraflar azalt r. Toprak yüzeyinde b rak lan ürün miktar, su ve erozyonunu azalt r. Yap lan tar msal uygulamalar n daha az olmas ndan dolay,topra a uygulanan d yükler azal r ve böylece toprak s mas en aza indirilir ve Bitki ç güçle tiren ve yüzey ak n neden olan kaymak tabakas olu umunu engeller Dezavantajlar Pahal ve de ik özellikleri olan üretim ekipmanlar ba lang çta yüksek yat m maliyeti gerektirir. An z art klar n tohumla temas toksik etki yaratabilece inden özel ekim makinelerinin kullan lmas zorunludur(5). Toprak az veya hiç i lenmeyece inden ortaya ç kacak yabanc otlarla mücadele artt r. Üreticilerin e itimini gerektirir, çünkü tamam yla yeni bir dinami e sahip koruyucu tar m sistemleri yüksek derecede yönetim kabiliyetine ihtiyaç duymaktad r. Uzun dönemli deneyimler koruyucu toprak i lemede, üreticilerin gübreleme ve ilaçlamada farkl tekniklerin kullan, yabanc ot mücadele teknikleri farkl gibi de ik problemlerle kar la göstermi tir.