BÖLGE- L ÖLÇE NDE CO RAF B LG S STEM TASARIMI VE UYGULAMASI: TRABZON L B LG S STEM (T B S) MODEL

Transkript

1 BÖLGE- L ÖLÇE NDE CO RAF B LG S STEM TASARIMI VE UYGULAMASI: TRABZON L B LG S STEM (T B S) MODEL (DESIGN AND IMPLEMENTATION OF A REGION-PROVINCE SCALED GIS: CASE STUDY OF TRABZON PROVINCE) Selçuk RE S Tahsin YOMRALIO LU ÖZET Ulusal kalk nma, bölgesel ve çevresel planlar n haz rlanmas ve uygulanmas, do al kaynak envanteri, il, ilçe ve köy tabanl planlama çal malar için Konumsal Veritabanlar (KVT) na gereksinim vard r. Geni co rafi alanlara yönelik bu tür çal malar, Co rafi Bilgi Sistemi (CBS), Uzaktan Alg lama (UA) ve etkin konumsal modellemelerle gerçekle ebilir. Ülkemizde, özellikle k rsal ve kentsel alanlar da kapsayan bölgelerde, çevresel planlama amaçl KVT olu turma çabalar, yeterli nitelik ve nicelikte veri sa lanamad ndan, henüz istenen düzeyde de ildir. Farkl kamu kurumlar taraf ndan, de i ik formatta üretilen bilgiler, çevresel ölçekteki özel amaçl planlama çal malar için öncelikle bir konumsal bilgi sistemine dahil edilebilmelidir. Bu çal mada, bölgesel amaçl çal malara yönelik olarak, çevre düzeni plan ölçe inde, ancak bir il düzeyinde bir CBS uygulamas gerçekle tirilmi tir. Tasar m kapsam nda, co rafi bölge olarak Do u Karadeniz Bölümü (DKB) ve Trabzon ili esas al narak Trabzon l Bilgi Sistemi (T B S) modeli geli tirilmi tir. Bu amaçla, bir çok farkl kurumdan sa lanan veriler, veri kalitesi denetlenerek kullan lm, kurumlar bünyesinde var olmayan di er konumsal veri gereksinimleri de Landsat ETM+ uydu görüntüsü ile sa lanm t r. ABSTRACT There is a need for a spatial database (SDB) in order to provide national and regional development plans and environmental plans, and conductive natural resource inventory on province, district and village base planning studies. These activities for large geographic areas could effectively be performed by Geographical Information System (GIS), Remote Sensing (RS) and spatial data models. As there is not enough amount of high quality data, providing a SDB with particularly environmental planning objectives, is not at desired level in Turkey, especially in the regions of rural and urban areas. The existing data, produced in different formats by various state institutions, may at first be added to a regional spatial information system for planning aims in environmental scale studies. In this study, a GIS implementation was performed for Environmental Land Development Plan, in order to serve at a province level. In designing a SDB, the Eastern Black-Sea Region (EBSR) of Turkey and Trabzon Province were chosen and a Province-based scale Spatial Information System for Trabzon was developed. Regarding this objective, the data obtained from different state institutions was used by examining of data quality. Other necessary spatial data which was not available in institutions was provided with the process of Landsat ETM+ imagery data.

2 1. G R Farkl disiplinlerin bir araya getirdi i karma k yap daki konuma dayal grafik ve grafikolmayan bilgilerin dijital ortamlarda toplanmas, depolanmas, sunulmas ve analiz edilmesi Co rafi Bilgi Sistemleri (CBS) ile mümkün olmu tur. Günümüzde bir çok farkl meslek grubunun harita kullanmas ve co rafi veri ile kendi çal malar n desteklemesi, CBS için çok geni bir uygulama alan ortaya ç karm t r /1/. De i ik kurumlar, faaliyetlerini desteklemek için, harita, orman, kamu hizmeti, ula m, turizm, sa l k, sigorta, finans ve yönetim gibi çok geni kullan m alanlar na yönelmi tir. CBS çal malar n n Uzaktan Alg lama teknolojisi ile entegre edilmesi, son y llarda global ve bölgesel ölçekte, planlama, arazi örtüsü belirleme, do al kaynak yönetimi ve çevresel sorunlar n tespit ve analizine yönelik çal malara olan ilginin heyecan verici bir ekilde artmas na neden olmu tur /2/. Günümüzde konumsal bilgi (geo-spatial information), her türlü planlama çal mas n n temelini olu turur. Bu nedenle planlama çal malar n n do ru ve güncel haritalar üzerinde yap lmas, daha sa l kl kararlar n al nmas nda en önemli etkendir. Planlaman n uygulanabilirli i, ku kusuz bilginin mevcut olmas na ve kalitesine ba l d r /3/. Bölge planlama ve tar msal envanter çal malar nda 1/ ve 1/ aras ndaki orta ölçekli haritalar yayg n olarak kullan lmaktad r. Özellikle bölgesel planlama çal malar, geni alanlarda, yo un veri hacmi ve elde edilen bilgilerin sorgu ve analizini gerektiren planlama türüdür. Sadece farkl türdeki bilgileri de il ayn zamanda farkl disiplinleri de bir araya getirmesi, bu tür çal malar daha da karma k yapmaktad r /4/. Ülkemizdeki planlama türleri genelden yerele do ru; Ulusal Plan> Bölge Plan > Çevre Düzeni Plan > mar Plan eklinde s ralanabilir. Bunlar içerisinde geni alanlar kapsayan Bölge Plan ve Çevre Düzeni Plan konum bilgileri dikkate al narak haz rlanan üst ölçekli plan türleridir. Çevre Düzeni Planlar, Bölge Planlar ve mar Planlar n n arakesitinde bulunmas aç s ndan önemlidir. Bölge Plan ve Çevre Düzeni Planlar birden fazla ilçe veya ili kapsayabilir. Böylece, tar msal alanda ürün rekolte tahminleri, ula m amaçl yol güzergahlar n n seçimi, sanayi ve yerle im yerlerinin planlanmas, çevre kirlili inin izlenmesi gibi bir çok faaliyet gerçekle tirilebilir. 2. KONUMSAL B LG ÜRETEN-KULLANAN KURUMLAR Ülkemizde bir çok kurum, konumsal bilgi üretmekte, kullanmakta veya bu bilgilerden yararlanmaktad r (Tablo 1). Özellikle kamu kurum ve kurulu lar kendi kurulu kanunlar na göre, ihtiyaç duyduklar konumsal bilginin üretilmesinde kendilerini yetkili gördükleri için, bu bilgilerin üretiminde ve kullan lmas nda yetki karma alar meydana gelmektedir /5/. Ülkemizde konumsal verilerin hukuki, kurumsal ve teknik yönden belirli bir standard henüz olu turulamam t r. Kurumlar özel ihtiyaçlar nedeniyle, farkl standartlarda ve birbirinden ba ms z çal malar yapmaktad r /6/. Bu durumun ortaya ç kard sorunlar ve olumsuz etkileri, VIII.Be Y ll k Kalk nma Plan, Ulusal Bilgi Sistemi Raporu ve de i ik bir çok yay n ile ortaya konulmu tur /5, 6/. Türkiye de, küçük ölçekli (1/ ve daha küçük) harita üreten ve ar ivleyen kurumlar n ba nda Harita Genel Komutanl (HGK), büyük ölçekli (1/5.000 ve daha büyük) harita üreten ve ar ivleyen kurumlar n ba nda ise Tapu ve Kadastro Genel Müdürlü ü (TKGM) ve ller Bankas gelmektedir. Küçük ölçekli harita üretimi, ülke savunma ve kalk nmas na yönelik olarak sadece HGK n n yasal sorumlulu u alt nda yap lmaktad r.

3 Tablo 1. Türkiye de konumsal bilgi üreten-kullanan kamu kurumlar /15/ Konum Bilgisi Kullanan Bilgi Kayna Olarak Ülke (ü), Bölge (b)- Ba l Oldu u Kurum Ad Muhtemel Ölçek (1/X) l (i)- ilçe (ilç) baz Bakanl k 1 Afet leri Genel Md Bay nd rl k ve sk. 2 Arsa Ofisi Genel Md b Maliye 3 Bay nd rl k ve skan Md i Bay nd rl k ve sk. 4 Belediyeler i çi leri 5 BOTA b Enerji ve Tabi Kay. 6 Çevre Md b, i, ilç Çevre ve Orman 7 DHM - - Ula t rma 8 D E Bölge. Md b Devlet 9 DS Bölge. Md b Enerji ve T. Kay. 10 Emniyet Md. - i, ilç çi leri 11 GAP daresi Ba kanl i Devlet Bakanl 12 Harita Genel Komutanl ü Milli Savunma 13 l Jandarma Komutanl i, ilç çi leri 14 l Özel dare Md i, ilç çi leri 15 ller Bankas Bölge. Md b Bay nd rl k ve sk. 16 Karayollar Bölge. Md b, i Bay nd rl k ve sk. 17 KOSGEB-KÜGEM - - Sanayi ve Ticaret 18 Köy Hizmetleri Bölge. Md b, i Tar m ve Köy l. 19 Kültür Md i Kültür 20 Kültür ve Tabiat Koruma Md b,i Kültür 21 Mahalli dareler Md i, ilç çi leri 22 Meteoroloji Bölge. Md b Devlet 23 Milli E itim Md. - i, ilç Milli E itim 24 Milli Emlak Genel Md i, ilç Maliye 25 MTA Bölge. Md b Enerji ve Tabi Kay. 26 Müftülük - i, ilç Devlet 27 Nüfus ve Vatanda l k Md. - i, ilç çi leri 28 Organize Sanayi Md. - i, ilç Sanayi ve Ticaret 29 Orman Bölge Md b, i, ilç Çevre ve Orman 30 Sa l k Md. - i, ilç Sa l k 31 Sahil Güvenlik Grup Kom i, ilç çi leri 32 Sanayi ve Ticaret Md. - i, ilç Sanayi ve Ticaret 33 Sivil Savunma Md. - - çi leri 34 Tapu ve Kadastro Genel Md b, i, ilç Bay nd rl k ve sk. 35 Tar m ve Köy leri Md b,i, ilç Tar m ve Köy l. 36 TC Devlet Demir Yollar Ula t rma 37 TEDA b,i Enerji ve Tabi Kay. 38 TRT - b,i Devlet 39 Turizm Md i, Turizm 40 Türk Telekom Böl. Md b,i Ula t rma 41 Türkiye Petrolleri AO Gn.Md Enerji ve Tabi Kay. 42 Üniversiteler Milli E itim 43 Vak flar Böl. Md. - b, i Devlet Ayr ca küçük ölçekli harita ihtiyac n gidermek amac yla 1991 y l nda Bakanl klararas Harita lerini Koordinasyon ve Planlama Kurulu kurulmu tur. Bu kurulun görevi; Bakanl klar veya kamu kurum ve kurulu lar n n yersel veya fotogrametrik yöntemle ihtiyaç duyduklar 1/5.000 ve daha büyük ölçekli haritalar d nda kalan her türlü harita ve plân

4 üretimlerini dikkate almak suretiyle, HGK ve TKGM nin o y la ait kapasitelerini göz önünde tutarak bu iki kurulu a da tmakt r /7/. Büyük ölçekli harita üretimi ise büyük oranda TKGM ve ller Bankas taraf ndan yap l rken, di er kamu kurumlar da kendi amaç ve ihtiyaçlar na hizmet edecek haritalar üretmektedir. 3. KAVRAMSAL VER TABANI TASARIMI: DO U KARADEN Z BÖLÜMÜ (DKB) CBS nin en önemli özelli i bilgi yönetim sistemleri olarak konumsal (geospatial) verilerin organizasyonunu sa lamas d r. CBS yer alt -üstü ve yap özellikleri hakk nda yerel yönetimlerin farkl bir çok birimi taraf ndan toplanan verilerin entegrasyonuna yard mc olur. Bu entegrasyon sadece grafik ve grafik-olmayan veriler aras nda meydana gelmez, ayn zamanda organizasyonun idari birimleri ve farkl kurumlar aras nda da olur /1, 8/. Bu ekildeki karma k bir yönetim organizasyonun optimum bir ekilde sa lanabilmesi için, ba lang ç a amas nda iyi bir kavramsal veritaban tasar m sunulmal d r. Etkin bir KVT n n olu turulmas için genel olarak izlenen stratejiler özetle a a daki ekilde ortaya konulmu tur. a. htiyaç Analizi KVT gereksinimi için, öncelikle ilgi alan na giren bölgenin sosyo-ekonomik aç dan önemi irdelenmelidir. DKB, ülkemizin dünya pazarlar nda pay sahibi olmas na neden olan f nd k ve çay gibi stratejik bitkilerin üretildi i bir bölgedir. Türkiye, ortalama %77 lik f nd k üretim miktar ile Dünya f nd k piyasas n elinde bulundurmaktad r /9/. Dünya çay üretiminin %7 sini sa layan Türkiye bu de er ile 6. s rada gelmektedir. Özellikle 1990 dan sonra ba layan yayla turizmi Türkiye ve bölge turizminin geli iminde etkili bir rol oynamaktad r /10/. Ayr ca DKB, Sovyetler Birli inin da lmas neticesinde kurulan Orta Asya ülkelerine geçit sa layan bir kap ya sahip olmas nedeni ile de ekonomik aç dan önemini art rm t r y l nda DKB için bir Bölgesel Geli me Plan haz rlanm t r. DPT ve Japonya Uluslar Aras birli i Ajans (JICA-Japan International Cooperation Agency) aras nda yap lan bir anla ma uyar nca bölgeye ili kin bir kalk nma projesinin gerçekle mesi için DOKAP (Do u Karadeniz Bölümü Bölgesel Kalk nma Plan ) ad alt nda bir proje çal mas ba lat lm t r. Yap lan çal malarda üzerinde durulan en önemli hususlardan biri de, bölgede çok amaçl verilerin CBS ile kurulacak bir veritaban nda toplanmas gere idir. Bu nedenle bölge baz nda bir KVT tasarlanarak, uygulamaya konulmas, ya at lmas için uygun teknoloji seçimi ve kurumlardan veri toplama stratejilerinin belirlenmesine yönelik metodolojilere gereksinim vard r /11/. b. Veritaban Tasar m Gereksinimleri Genelde ülkemizdeki CBS çal malar nda veritaban tasar mlar na gerekti i kadar önem verilmeyip, CBS daha çok yaz l m-donan m sa lama ve kullan lan verilerin say salla t r larak otomasyona geçilmesi eklinde alg lanmaktad r. Oysa böylesi bir sistem için önemli olan, bu sistemde yer alacak verilerin kalitesi, kullan labilirli i ve karar vericilere yüksek düzeyde bilgilerin daha h zl bir ekilde sa lanabilmesidir /12/. Böylece her kurum, kendi içinde veya kurumlar aras veri dola m için gerekli olan VT tasar m na di er bile enlerden çok daha fazla önem vermek zorundad r. Bu tasar mda, konumsal veri için gerekli bile enlerin tümü dikkate al nmal d r. DKB KVT tasar m, söz konusu bile enlere göre a a da aç klanm t r.

5 (1) Co rafi Bölümleme: Bir CBS projesinde, veriye en k sa sürede ula may sa lamak önemlidir. Bu nedenle geni alanlara yay lm CBS projelerinin parçalara bölünerek daha verimli i lemesi sa lan r. Bölünmede, bölüm s n rlar sabit olmal ve bölümleme ile veriye eri im h zlanmal d r. Bu yakla mla, idari yap ve pafta bölümlemesi kullan lmaktad r. DKB konumsal veritaban tasar m, idari yap ya göre tasarlanm t r. Bu bölümleme, ilk olarak DKB, ikinci olarak ise bu bölgenin illeri ve ilçeleri eklinde olacakt r. Böylece veri taban nda co rafi bölümlemenin temelini DKB illeri olu turacakt r. Kendi içinde bir bütünlük olu turan il idaresi, ülke yönetiminin küçük bir modelini olu turur. Devlet yönetim birimleri aç s ndan de erlendirildi inde, il, kamu kurumlar n n bir ço unu bünyesinde bar nd r r ve elde edilecek konum bilgilerinin bir araya getirilmesi ile tüm ülkeyi kapsayacak bilgiler bir bütün alt nda toplanabilir. Böylece birbirinden ba ms z olacak ekilde tüm illerde olu turulacak veritabanlar, bir merkezde toplanarak ayn zamanda bölgeye ait bir konumsal veritaban bütüncül anlamda da elde edilmi olacakt r. (2) Metaveri: Bir veritaban nda metaveri veriler hakk ndaki veri olarak ifade edilir /13/. Veritaban nda bir çok veri bulunabilir. Bu verilere ait özellikler, ilk elden topland ndan sadece veritaban n haz rlayanlar taraf ndan bilinebilirler. Ancak veritaban n n güncellenmesi yan nda, böylesi bir veritaban n haz rlayanlar n d nda geni bir kullan c kitlesine hizmet sunaca dü ünüldü ünde, ham verilere ait baz özelliklerin mutlaka önceden bilinmesi gerekti i ortaya ç kmaktad r. Bu tür bilgiler veritaban n n geneline ait olabilece i gibi, ba ms z veri katmanlar na veya bunlar n öznitelik bilgilerine de ait olabilir. (3) Veri Kalitesi: CBS projelerinin ba lang ç a amas nda konumsal veri özelliklerinin belirlenmesi gerekmektedir. Bu verilerin hangi hata miktarlar na kadar kabul edilebilece i ve kabul edilen hatalar n da kullan c ya nas l aktar labilece i çok önemlidir. Veri kalitesi a a daki esaslar kapsam nda dikkate al narak irdelenebilir. Projeksiyon-Datum: Konumsal veritabanlar nda verilerin bir araya getirilmesini sa lamak ve gerçek yeryüzüne yak n de erde konum bilgisi elde etmek amac yla projeksiyon ve datum seçimi yap l r. Projeksiyon ve datum konumsal veritaban n n, lokal veya ülke baz nda yap lan di er çal malara entegrasyonunu sa layacak biçimde seçilmelidir. Bu çal mada veritaban, Türkiye için kullan lan projeksiyon ve datum esas al narak tasarlanm t r. Bu konudaki detayl teknik bilgi 4.3. konu ba l alt nda verilmi tir. Veri Ya : Konumsal veri taban nda veri kalitesini etkileyen di er önemli parametre de verilerin ya d r. Verilerin ne zaman elde edildi i mutlaka bilinmelidir. Veritaban nda bir objeye ait farkl zamanlarda toplanm bilgiler olabilir. Bunlardan yararlanarak analiz ve sorgulama i lemlerinin yap lmas gerekebilir. Örne in; 10 y l öncesine ait bir arazi kullan m haritas mevcut olabilir, ancak böylesi bir haritadan yararlanarak 10 y l öncesi mevcut arazi kullan m durumlar ve aralar ndaki farklar irdelenmek istenebilir. Dolay s yla verilerin zaman kavram ndan ba ms z olarak dü ünülmeyece i ortadad r.

6 Do ruluk: Bir veritaban, kurulu amac n yerine getirebilecek do rulukta, yani güvenilir ve gerçekçi olmal d r. Ancak bu yakla m, yüksek düzeyde do ruluk ve hassasiyet gerektiren bilgilerin tümüyle bir veritaban nda var olmas n da gerektirmez. Do ruluk ve hassasiyete ne düzeyde ihtiyaç oldu u CBS projelerinde önceden ortaya koyulur /13/. CBS projelerinin kullan m amac do ruluk ve hassasiyeti do rudan etkiler. Dolay s yla bir CBS projesinin amac na göre, veritaban na aktar lacak verilerin do rulu u ve hassasiyeti önceden belirlenir. Gereksiz yere yüksek hassasiyette veya do ruluktaki bir bilgiyi sa lamak sadece zaman ve ekonomik kayba neden olur. (4) Veri Tipleri: Bölgesel bazda yap lan çal malarda konuma ait bilgiler çok çe itlidir. Bu nedenle çal man n amac na göre konumsal veriler öncelikle s n fland r lmal d r. Bu amaçla farkl disiplinlerin kullan c ihtiyaçlar göz önünde bulundurularak öncelikle kullan lacak veriler tespit edilmi tir. Veritaban tasar m nda büyük ölçekli detay bilgilerden ziyade il ve bölge baz ndaki küçük ölçekli veriler bulunmaktad r. Örne in; parselasyon plan, sokak geni likleri, adres, bina gibi detay bilgilerden olu an verilerden ziyade, arazi örtüsü, topografya, idari s n rlar, turizm alanlar, ula m gibi verilerden yararlan lm t r. Tespit edilen veriler, her ilde olu turulan veri taban için ayr ca sa lanmal d r. (5) Kurumlar: DKB veri taban nda konumsal veriye gereksinim duyan kurumlar dikkate al nm t r. Bu kurumlar merkezde, bölgede veya il düzeyinde olabilir. HGK Ankara da, MTA, OGM, D E, Meteoroloji, DS gibi kurumlar sadece bölge baz nda, TKGM, Karayollar, Köy Hizmetleri, Bay nd rl k ve skan Müd., Tar m ve Köy leri Müd. gibi kurumlar ise il veya ilçelerde te kilatlanm t r. DKB için tasarlanan KVT bölgeye dönük veri üreten, kullanan ve yararlanan tüm kamu kurumlar yla ili kili olacakt r. (6) Kullan c lar ve Kaynaklar: Kullan c lar temelde dört kategoriye ayr labilir. Bunlar kamu kurumlar, belediyeler, valilikler ve özel sektördür. Kamu kurumlar bölge ve il baz ndaki çal malar için farkl veri türlerine gereksinim duyduklar nda veri taban ndan yararlanabilirler. Kaynaklar ise, DKB konumsal veritaban n n olu turulmas için kurumsal ve teknolojik olarak ikiye ayr labilir. Kurumsal kaynaklar olarak finansman ve yeti mi eleman deste i, teknolojik kaynaklar olarak ta yaz l m ve donan m ürünleri dikkate al n r. (7) Konumsal Veritaban Modeli: Veri modeli, gerçek verileri temsil edebilen veri türlerini, ili kileri ve k s tlamalar n olu turdu u veri taban yap s n tan mlayan bir kavramlar dizinidir. K saca verilerin emalarla belirli ortamda gösterilmesidir /12/. Veri taban nda, objeler katmanlar halinde tutulur. CBS de hiyerar ik, a ve ili kisel veri modelleri kullan lmaktad r ve bunlardan en çok kullan lan ili kisel veri modelidir /14/. Bu çal mada da bu veri modeli kullan lm t r. DKB KVT tasar m daha önce de ifade edildi i gibi, il esas na göre tasarlanm t r. Dolay s yla veritaban tasar m ndaki tüm i lemlerde, tek bir il referans olarak dikkate

7 al nm t r. Veritaban, ili kisel veri taban özelli ine göre katman ve öznitelik bilgilerinin tasar m eklinde ikiye ayr lm t r. Katman tasar m da kendi bünyesinde temel katmanlar ve üretilen katmanlar olarak ikiye ayr lm t r. Temel katmanlar ilk elden toplanma zorunlulu unda olan (say salla t r lma veya kurumlardan dijital olarak sa lanan) haritalard r. Bunlar sekiz ana co rafi s n f (hidroloji, jeoloji, orman, enerji, iklim, ula m, yerle im ve toprak) etraf nda toplanm t r. Üretilen katmanlar co rafi özelliklerine göre bu s n flara eklenmi tir. Bu katmanlar n d nda meslek disiplinlerine ait bir çok farkl katman vard r. Çal man n amac na göre, bu katmanlar daha da detayland r labilir. Örne in; arazi örtüsü bizzat arazide yap lan ölçülerle veya uydu görüntüsünün de erlendirilmesi yoluyla elde edilmelidir. Üretilen katmanlar ise, temel katmanlar n konumsal analizi sonucu olu turulur. Bunlar kullan c ihtiyaçlar do rultusunda, bir veya birden fazla temel katman n belli kriterler ölçüsüne göre analiz edilmesi ile olu turulur. Bu katmanlar n üretilmesinde herhangi bir s n rland rma olmay p, kullan m amac na göre çe itlendirilebilir. Genel olarak bir il baz na göre bir veri katman tasar m yap s ekil 1 de verilmi tir. Veritaban nda katman tasar m kadar önemli olan bir di er husus, öznitelik bilgilerinin organizasyonudur. Veritaban nda bu bilgiler katman baz nda ele al nm t r. Do al olarak her bir veri katman na ait bir öznitelik tablosu haz rlanm t r. Öznitelik bilgilerini detayland rarak tablolar aras ili kilendirmeler yap labilir. Ancak öznitelik bilgilerinin detayland r lmas her bir disiplin için uzmanl k gerektirmektedir. Ayr ca, bu tür detayland rmalar kurumlar ilgilendirdi inden, kurumsal bazdaki çal malarda kullan ma sunulmal d r. Nitekim, öznitelik bilgilerinin detayland r l p geni letilmesi bu çal ma kapsam n n d nda tutulmu tur. (8) Kurumsal Yap : DKB için kurulacak konumsal veritaban n n i letilmesi veya yönetilmesi ile ilgili olarak farkl yakla mlar ileri sürülebilir. Ancak burada veritabanlar n n fiziksel anlamda uygun ekilde yerle tirilmesine dönük olarak literatürde geçen iki kavram etraf ndaki dü üncelere yer verilmi tir. Bunlar; merkezi (centralized) veritaban ve da t k (distributed) veritaban yakla mlar d r /13/. Veritaban ister merkezde isterse da t k olarak tasarlans n, sonuç olarak bölgesel co rafyadaki (il s n rlar n a an) uygulamalar için tüm bölgenin konumsal veritaban n n koordinasyonundan sorumlu bir kurum veya birim olmal d r. Buna örnek olarak, GAP benzeri bir idari yakla m gibi, DOKAP Bölge Kalk nma daresi Ba kanl kurulmas mümkün olabilir. kinci bir yakla m olarak ise, merkez illerden birinde tarafs zl k ilkesine göre (örne in bir üniversite bünyesinde) bir DOKAP Uygulama-Ara t rma Merkezi kurulmas olabilir. (9) Güncelleme: Güncelleme, di er bir deyi le veritaban n n ya at lmas, en az bir veritaban n n kurulmas kadar önemlidir. Bu çal mada veritaban n n güncelle tirilmesi, iki ekilde ele al nm t r. Öncelikle kamu kurumlar ndan sa lanan verilerin güncelle tirilmesinde, bilgiler yine ilgili kurum taraf ndan sa lanabilir. Özellikle konumsal veri standartlar olu turulup, kurumlar aras veri payla m sa lan rsa, verilerin güncelle tirilmesi çok daha kolay olacakt r. Bir di er güncelle tirilme ekli ise, sistem taraf ndan üretilen verilerle yap lacakt r. Bunu da sistemden sorumlu olacak birim veya kurum gerçekle tirecektir. Örne in, uydu görüntüsü ve hava foto raflar n n analizi sonucu elde edilen yeni verilerin sisteme entegrasyonu gibi.

8 KONUMSAL VER KATMANLARI Hidroloji Orman Jeoloji Enerji klim Ula m Yerle im Toprak Akarsu Göl, Gölet, Baraj Gölü... Sulama Kanal Su Kirlili i Yeralt Su Potansiyeli Hidrojeoloji Termal Sular Tatl Su Kaynaklar Orman Kadastro Haritas Me cere Haritas Yeti me Ortam Haritas Orman letme S n rlar Milli Parklar Sit Alanlar Litolojik Birimler Faylar K vr mlar Mühendislik Jeolojisi Ayr ma Enerji Hatlar Do algaz Hatlar GSM Operatörleri Petrol Hatlar Temel Altl k Jeodezik Kontrol Nok Meteoroloji stasyonlar Ya Da l m Kar, Ya mur Nisbi Nem, Rüzgar h z -yönü Otoyol Devlet Yolu Köy Yolu Demir Yolu Deniz Yolu Yaya Yolu l S n rlar lçe S n rlar Bucak, Belde Köy S n rlar dari Merkezler Yaylalar Turizm Merkezleri Sanayi, Endüstri Alanlar Tar m Arazileri Alt Toprak Grubu Erozyon Derecesi Büyük Toprak Gruplar E im Derinlik Kombinasyonu Bitkisel Üretim Alanlar Bitki Örtüsü Mevcut Heyelan Alanlar Topo rafya 3B Arazi Modeli Harita ndeksi Erozyon E im Haritas Turizm Haritas Bak Haritas KVT E 7 D 885 Yol Haritas Potansiyel Heyelan Ç Haritas Yerle ime Uygunluk Arazi Kullan m Harita Kütüphanesi Jeomorfoloji Arazi Kullan m Kabiliyet S n f ekil 1: l bazl bir konumsal veritaban nda katman ili kileri /15/.

9 (10) S n rlamalar: Veritaban s n rland rmas, veritaban n n ve stratejik yerlerin güvenli i aç s ndan önemlidir. S n rland rmalar n teknik ve hukuksal anlamda iki boyutu vard r. Teknik anlamdaki s n rland rmalar, daha çok veri taban güvenli ini ilgilendiren, kullan c lar n sistemin hangi a amalar na kadar ula abileceklerinin tan mland alanlard r. Hukuksal s n rland rmalar n kapsam stratejik alanlar ilgilendiren bilgiler ve ah s bilgilerini kapsar. (11) Beklentiler: DKB ile ilgili planlama ve geli meye yönelik daha güvenilir kararlar almak, bu anlamdaki sorunlar daha h zl ve dinamik çözebilmek için kullan c lar n ihtiyaç duydu u co rafi bilgiler do ru ve tek anlaml olarak kullan c hizmetine sunulmal d r. Belli bir sistem kapsam na al nan co rafi bilgiler, daha ça da ve bilimsel veriye dayal bir yakla mla planl ve programl bir ekilde bölgenin sosyal, ekonomik ve çevresel geli iminin yürütülmesine öncülük edecektir. Olu turulacak bir konumsal veri taban, DKB ne yönelik haz rlanacak her türlü bölgesel ve yerel kalk nma projelerine destek olabilece i için büyük önem ta r. (12) Sorunlar: DKB konumsal veri taban tasar m nda mevcut durumdaki uygulamalara ve teknolojik geli melere ba l olarak baz sorunlar n ortaya ç kmas da muhtemeldir. Bunlardan ilki, veri taban katman tasar m nda, katmanlara ait ham verilerin hangi kurumlardan nas l temin edilece i hususudur. Çünkü, ülkemizde veri standartlar ile ilgili hukuksal bir alt yap henüz mevcut de ildir. Ulusal Bilgi Sistemi çal malar nda detayl olmasa da, kurumlar n sorumlulu unda olmas gereken bilgiler öneri eklinde verilmi tir. Bunun hukuksal bir boyutu olmad ndan, katman tasar m nda bu yönde bir çal ma yap lmam t r. Kurumlar aras veri payla m ve konumsal standartlar belirlendikten sonra bu sorun ortadan kalkacakt r. 4. KONUMSAL VER TABANI OLU TURMA: TRABZON L ÖRNE DKB ye ait bir KVT olu turulma kapsam nda, Trabzon ili pilot alan olarak seçilmi tir. Veritaban tasar m bölümünde, ortaya konan kavramsal tasar m ekline en uygun olan fiziksel veri taban n n haz rlanmas için çal lm t r. Gerçekte tasarlanan kavramsal veri taban na ula mak zordur. Ancak mümkün oldu u ölçüde bu tasar ma yakla labilir. Pilot il olarak seçilen Trabzon, DKB içerisinde di er illere göre kamu kurumlar n n niteli i ve niceli i bak m ndan kapsaml bir ildir. Genelde tüm kamu kurumlar n n bu ilde te kilatlar vard r. Trabzon iline yönelik olarak üretilen haritalar, HGK n n üretti i topografik haritalar ile kamu kurumlar n n üretti i haritalar olarak iki ekilde incelenebilir. HGK taraf ndan üretilen 1/ ölçekli haritalar 1984; 1/ ölçekli haritalar da 2000 y l nda revize edilmi tir. Trabzon da bulunan kamu kurumlar nda yap lan incelemelerde, ildeki kurumlarda üretilen haritalar n güncellik ve do ruluk aç s ndan istenen özelliklerde olmad görülmü tür. Kamu kurumlar, konumsal veri üretim i lemlerini herhangi bir plan ve program dahilinde ve di er kurumlar n ihtiyaçlar n da dikkate alarak yapamamaktad rlar. Bu çal mada özellikle üzerinde durulan, farkl kurumlar taraf ndan üretilen benzer harita altl klar ndan yararlanarak, konumsal veri taban nda de erlendirilebilecek harita altl klar n n olu turulmas d r.

10 a. lgili Kurumlar n Tespiti Trabzon ili idari s n r baz nda konumsal veri üreten kurumlar Tablo 1 dikkate al narak tespit edilmi ve bu kurumlarca üretilen verilerin mevcut olup-olmad klar na karar verilmi tir. Kamu kurumlar ; bölge, il ve ilçe müdürlükleri olmak üzere üç idari birime bölünebilir. Trabzon ilinde bu üç müdürlü ü de temsil eden kurumlar mevcuttur. Veri toplanabilecek kamu kurumlar belirlendikten sonra a a daki kriterler göz önüne al narak, bu kurumlara ait bilgiler de erlendirilmi tir; 1- Kamu kurumunda konumsal bilgi mevcut mu? Evet ise, ne tür bilgiler vard r? 2- Veri altl n n cinsi (analog veya dijital) nedir? 3- Koordinat sistemi, ölçek ve veri format nedir? 4- Veri kalitesi hangi düzeydedir? b.veri/fonksiyon (V/F) Matrisi Verilerin özümsenebilmesi ve tüm verilerin bir arada görülebilmesi için bir Veri/Fonksiyon (V/F) matrisi olu turulmal d r. Bu matrisin bir boyutunda fonksiyonlar yani i levler, di er boyutunda da bu i levleri yerine getiren veriler gösterilir. Matris içerisinde ortak karaktere sahip veriler olabildi ince yan yana getirilmeye çal l rken, bu verilere kar l k gelecek fonksiyonlar n da birbirine yak n olmalar sa lan r. V/F matrisi veri taban tasar mc lar na, kurumlarda tekrarl üretilen verinin tespit edilmesi, veri ile kurumlar aras ndaki ili kilerin sa lanmas ve verinin optimum yönetimi gibi kolayl klar sa lar /13/. Trabzon ili konumsal veri taban nda kullan lan ve ileride kullan labilecek veriler için V/F matrisi haz rlanm t r. V/F matrisinin kesi mesindeki hücreye, veri fonksiyonunun hangi kurum taraf ndan üretildi i (Ü) veya kullan ld n (K) ifade edecek bir karakter kodlamas yap lm t r. Böylece, konumsal bilgilerle kurumlar aras ndaki ili kileri daha aç k olarak ifade edecek bir ablon ortaya ç kmaktad r (Tablo 2). c. Projeksiyon Seçimi UTM koordinat sisteminin özelli inden kaynaklanan ve Boylam boyunca uzanan UTM bölge s n rlar (6 0 ve 3 0 UTM dilimleri) birçok ili kesmektedir. Dolay s yla 6 0 ve 3 0 UTM koordinat sistemleri her ili tek bir koordinat sisteminde tan mlayamamaktad r. DKB (Artvin ilinin do usu hariç) tek bir 6 0 lik UTM bölgesi içerisine girerken, 3 0 lik UTM bölgeleri DKB ni üç farkl koordinat sistemine ay r r. Böylece DKB illeri 3 0 lik UTM bölgeleri aç s ndan de erlendirildi inde Ordu, Bayburt ve Rize illerinin iki ayr 3 0 lik UTM koordinat sistemi kapsam na girdi i görülür ( ekil 2). DKB ye ait illerin (Artvin ilinin do usu hariç) bütün olarak bir harita içerisinde sunulabilmesi sadece 6 lik UTM ile mümkün olmaktad r. Ancak, Kadastro ve ller Bankas gibi mülkiyet ve mühendislik çal malar na yönelik büyük ölçekli harita üreten kurumlar, 3 0 lik UTM koordinat sistemini kullanmaktad rlar. Bu kurumlar n üretti i haritalarla, CBS anlam nda, bir koordinat birli ini sa lamak için farkl koordinat sistemlerinde toplanan verilerin 3 0 lik UTM koordinat sistemine dönü türülmesi gerekmektedir.

11 Tablo 2: Veri/Fonksiyon (V/F) matrisi Veri Katman (veriler) Kamu Kurumu (Fonksiyonlar) Orman Müd. Köy Hizmetleri Tar m ve Köy i Bay nd r ve s. Belediye Kadastro Müd. DS TEDA Karayollar md. ller Bankas MTA Kültür Müd. Tabiat koruma Meteoroloji D E Turizm Müd Çevre Müd. Milli E itim Sa l k Müd Nüfus Müd. Mahalli dareler HGK Telekom Müd. Arazi kullan m K Ü K K K Bitki Örtüsü Ü K Ü K K Ü Çevresel ve görsel de er. Ü K K K Ü Demografik yap Ü Ü K K Ü K Deprem derecesi K K Ü K K E itim alanlar Ü Ü Ekolojik önem ta yan al. Ü K K Ü Ekonomik yap Ü Endüstri tesisleri K Ü Ü Enerji hat ve tesisleri K Ü K Ü Erozyon ve Heyelan al. K K K K K Ü K K Flora-Fauna türleri Ü K K K K Gürültü ve hava kirlili i K Ü Halihaz r harita Ü Ü K K K K K çme suyu kaynaklar Ü K Ü K K K Ü dari s n rlar Ü K Ü K K Ü K klim K K K K Ü K K Jeolojik yap K K K K K K Ü K Kadastro Haritas K K Ü K Kentsel alanda onanl.p. Ü Ü K K K rsal alanda onanl.p. K Ü Ü K K K y alanlar yap s Ü Ü K K Ü Konutlar, ekli yo unluklar Ü K K Ü Koruma Alanlar Ü K Ü K Ü Köy i letme ve büyüklü ü Ü K Küçük sanatlar zanaatlar Ü K K Restoran-Kafe vb Ü K Maden alanlar Ü K K Ü Orman s n rlar Ü K K Ü Pis su-temiz su Ü Ü K K Posta, haberle me, ilet. K Ü K Ü Ü Sa l k alanlar K K Ü Ü Sit alanlar Ü K Ü K Ü Ü Sosyal yap K K Ü K K Tar m Alanlar K K Ü Ü Ta k n alanlar K K K Ü K K K Topografya K K K K K Ü K K K Ü K K K Ü Toprak haritas Ü K K K Turizm alanlar K Ü Ü Ula m haritalar Ü Ü K K K Ü K K Ü Yer alt su ve kaynaklar K K Ü Ü K K Ü Yer üstü sular (göl,deniz) Ü K Ü K K Ü Ü: Üretilen K: Kullan lan

12 L 0 =39 ba lang çl 37 nolu UTM dilimi L 0 =45 ba lang çl 38 nolu UTM dilimi L 0 =36 ba lang çl 3 lik UTM dilimi L 0 =39 ba lang çl 3 lik UTM dilimi L 0 =42 ba lang çl 3 lik UTM dilimi ekil 2: DKB kapsam ndaki illerin 6 0 lik ve 3 0 lik UTM koordinat sistemine göre gösterimi Tasarlanan KVT ile, konumsal analiz ve sorgulamalar öncelikle herhangi bir il baz nda gerçekle ebilir olmal d r. Dolay s yla, kullan lacak koordinat sisteminin de buna uygun seçilmesi gerekir. Di er bir deyi le, her il 3 lik bir UTM diliminde yer almal d r. Bu durumda, referans olarak bir il bütün olarak dikkate al nd nda, DKB illerinden Ordu, Rize ve Bayburt 3 lik UTM koordinat sistemi aç s ndan problemlidir. Çünkü 3 lik UTM dilim s n rlar bu illeri bölmektedir. Böylece bir il iki farkl koordinat sistemine isabet etmektedir. Rize ve Bayburt illeri için dilim dönü ümü i lemi ile bu problem ortadan kald r l r. Ancak Ordu ili için dilim dönü ümü yap lamad ndan alternatif bir projeksiyon sistemine geçi olmas gerekir. Burada alternatif olarak; çal ma bölgesini ortalayan bir L 0 tayin edilerek 3 lik UTM sistemine veya çal ma bölgesini içine alan farkl bir projeksiyon sistemine (örne in Lambert Konform Konik projeksiyonu gibi) geçi yap l r. Sonuçta, bu koordinat sistemlerine göre yeniden hesaplanan koordinat de erleri ile ara bir projeksiyon olu turarak tüm ili kapsayacak çal malar n düzlem koordinatlar ile yap lmas sa lanm olur. d. Çal mada Kullan lan Yaz l m Donan m Bu çal ma Karadeniz Teknik Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisli i Bölümü GISLab AR-GE Laboratuar nda yap lm t r. Co rafi Bilgi Sistemi yaz l m olarak Arc\Info 8.01 ve ArcView 3.2 versiyonu ile bunlar n modüllerinden yararlan lm t r. Görüntü i leme yaz l m olarak PC ErMapper 6.3 kullan lm t r. Donan m olarak IBM Pentium III 1000 Mhz i lemcisi olan bilgisayarlar, A4 HP taray c, A0 CalComp III say salla t r c ve HP DesignJet 1055CM gibi yan ürünlerden yararlan lm t r.

13 e. Veri/Bilgi Toplama- leme CBS çal malar n n temel kayna veridir. Bu nedenle CBS çal malar nda öncelikli olarak verilerin belirlenip toplanmas gerekmektedir. Konumsal veri tabanlar n n olu turulmas nda en çok zaman ve eme i alan bile en veri toplamad r. Bunun nedeni, özellikle mevcut olmayan verilerin yeniden üretilmesi ihtiyac veya mevcut olan verilerin istenen kalitede olmamas d r. Dolay s yla, verilerin yeniden istenen kalitede ve dijital ortamda üretilmesi gerekir. Ancak bu i lemin ekonomik nedenlerden ötürü k sa vadede yerine getirilmesi zordur. Bu durumda yap lmas gereken bu verilerin üretilmesini beklemek de il, öncelikle mevcut verilerin bir araya getirilerek CBS çal malar n n ba lamas na olanak sa layacak altl klar n olu turulmas d r. Trabzon ili için toplanan grafik veriler daha çok mevcut kaynaklardan elde edilmeye çal lm t r. Bu kaynaklar, kendi ihtiyac n kar lamak üzere, kamu kurumlar n n üretti i analog haritalar ve HGK n n üretti i Standart Topo rafik (ST) haritalard r. Kamu kurumlar nda olmayan verilerin toplanmas amac yla Landsat ETM+ uydu görüntüsünden de yararlan lm t r. Konumsal verilerin toplanmas nda öncelikle dikkat edilecek husus bu verilerin istenen standart, do ruluk ve ölçe e göre s n fland r lmas d r. Ülkemizde konumsal bilgilerin üretiminde kamu kurumlar aras nda yetki ve sorumluluk aç s ndan belirli bir standart henüz olu turulamad ndan birçok veri farkl kurum taraf ndan ayn anda, de i ik ölçek ve standartta toplanm t r. Bu amaçla, V/F matrisi de dikkate al narak, çal ma için uygun olan de i ik türdeki farkl kaynaklara ait bilgiler birbirleri ile entegre edilmi tir. Burada mevcut verilerin toplanmas nda dikkat edilecek bir di er husus ta, tek bir kurum ile yetinilmeyece idir. Zira birbirleri ile ili kili bilgiler birden fazla kurum taraf ndan elde edilmi olabilir. Bu tür bilgiler iyi bir irdeleme ile birlikte ortaya ç kar labilir. Örne in idari s n rlar ile ilgili bilgiler Bay nd rl k Müdürlükleri, Mahalli dareler, Kadastro Müdürlükleri ve Köy Hizmetleri Müdürlükleri olmak üzere birden fazla kurumun bünyesindedir /15/. (1) Mevcut Olmayan Raster Veriler: Raster veriler uydu görüntülerinin i lenmesi sonucu elde edilmi tir. Bu amaçla kamu kurumlar nda mevcut olmayan arazi örtüsü Landsat ETM+ uydu görüntüsünün s n fland r lmas sonucu elde edilmi tir. Landsat ETM+ uydu görüntüsünün öncelikle geometrik düzeltme i lemi yap lm ve karesel ortalama hata 0.7 piksel olarak elde edilmi tir. Daha sonra, on adet arazi s n f belirlenmi tir. Belirlenen arazi s n flar ; çay, f nd k, geni yaprakl a aç, i ne yaprakl a aç, kar k geni ve i ne yaprakl a aç, kayal k, mera, su kaynaklar, tar m ve yerle imdir. Bu arazi s n flar na göre kontrollü s n fland rma i lemi gerçekle tirilmi tir. S n fland rman n toplam do rulu u % olarak elde edilmi tir. ekil 3 de /15/ Trabzon iline ait s n fland rma sonucu üretilen arazi örtüsü verilmi tir. (2) Mevcut Olan Vektör Veriler: Vektör veriler, çe itli yöntemler kullanmak suretiyle toplanm, de erlendirilmi ve aralar nda entegrasyon sa lanarak sisteme dahil edilmi tir. Verilerin hangi kaynaklardan elde edildi i, ölçekleri, veri tipleri gibi özellikleri dikkate al narak toplanm t r. Vektör verilerin elde edilmesinde genel olarak a a daki i lem ad mlar izlenmi tir. Ayr ca, Tablo 3 de vektör ve raster veri modellerine ait üretilen konumsal bilgiler ve özellikleri verilmi tir.

14 ekil 3: Trabzon ili Arazi Örtüsü Haritas

15 Tablo 3. Trabzon iline ait veri sözlü ü (co rafi varl klar ve özellikleri) Varl klar Varl k tipi Katman ad Öznitelikler Veri Kayna Karayolu Çizgi TRB3D_KARAYOLU KarayolAdi, KarayolCinsi, KarayolGrup, KarayolGrup, Landsat, HGK KarayolTipi, KarayolDurumu Orman Alan TRB3D_ORMAN AgacTuru, AgacYogunlugu (me cere) OGM Do al Nokta TRB3D_DOGALKAY dogalkayadi, KaynakTuru Kaynak (Madensuyu, Tatl su) Heyelan Alan TRB3D_HEYELAN HeyelanTuru Alanlar Orman letme S n r Kültür Turizm Alanlar dari S n rlar ( l, ilçe, Köy) E yükseklik E rileri dari Merkezler Alan Nokta Alan Çizgi Nokta TRB3D_ORISLET TRB3D_KULTURIZM TRB3D_IDARIBOL TRB3D_ESYUK100 TRB3D_ESYUK250 TRB3D_IDARIMER Ölçek (1/X) MTA MTA, Landsat BolgeAdi, BasMudurluk, SeriAdi, IsletmeAdi OGM Turu, Adi, Kot Adi, Nüfus, YöneticiAdi, Parti, l, lçe, Yönetim, Telefon Kot Adi, HGK, Turizm Müd., MTA MTA, Kadastro, Bay nd rl k, Mahalli dareler HGK Köy hiz., Kadastro M. Mahalli dareler Akarsular Çizgi TRB3D_AKARSU AkarsuAdi, Debi MTA Raster TRB3D_ARAZ ORTU Turu, Alani Arazi Landsat Örtüsü Vektör TRB3D_ARAZ KOYH Turu ZM Köy Hizmetleri Göl ve Alan TRB3D_GOLDNZ. Adi deniz SHP Landsat K y s n r Çizgi TRB3D_KIYI Uzunluk Landsat Jeoloji hrt. Alan TRB3D_JEOLOJI Litoloji MTA Pafta Alan TRB3D_PAFTA25 Pafta No Bölümleme Toprak Alan TRB3D_TOPRAK100. Btg, Ed, Saks, At, Akks, As Bilgileri SHP Köy Hizmetleri Enerji Nokta TRB3D_ENERJIKAY Türü MTA, Köy kaynaklar Hizmetleri E itim Nokta TRB3D_EGITIM Türü, ad, ogrt_say, Milli E itim Md. Bilgileri ogr_say, derslik_say,, Landsat Sa l k Nokta TRB3D_SAGLIK Türü, personel_say, Sa l k Md., Bilgileri yatak_say Landsat

16 Say salla t rma, Dijital format dönü ümü, Koordinat ve projeksiyon dönü ümü, Düzeltme i lemleri ve topolojik veri yap s n n olu turulmas, Öznitelik verilerinin i lenmesi/denetimi (3) Konumsal Veri Organizasyonu: Farkl veri kaynaklar ndan toplanan verilerin organize edilebilmesini sa layacak ekilde raster ve vektör veri kaynaklar n bir arada de erlendirecek çal malar yap lm t r. Kartografik haritalar n yap lmas, raporlar n haz rlanmas, istatistiksel verilerin elde edilmesi ve yönetim organizasyonlar n n yerine getirilmesi amac yla, yaln zca il s n rlar kapsam ndaki verileri bir arada tutacak bir veri taban olu turulmu tur. Bunun için sadece Trabzon il s n r n gösteren harita katman olu turulmu tur. Yukar da belirtilmi olan raster ve vektör veriler, ba lang çta sadece Trabzon il s n r esas olacak ekilde toplanmam t r. Bu nedenle, toplanan veriler daha sonra Trabzon il s n r katman na göre yeniden düzenlenerek, yaln zca Trabzon iline isabet eden grafik ve grafik-olmayan bilgileri bir arada tutan ba ms z bir veri taban olu turulmu tur. 5. SONUÇ Bu çal mada, genel anlamda DKB için bölgesel düzeyde, özel anlamda Trabzon ili Çevresel Planlama amaçl olarak bir CBS olu turulmas na yönelik tasar m ve uygulama gerçekle tirilmi tir. Veri taban tüm DKB illerini kapsayacak ekilde tasarlanm olmakla birlikte, uygulama için Trabzon pilot il olarak seçilmi tir. Uygulama a amas nda mümkün oldu unca tasar mda belirlenen verilerin toplanmas na çal lm t r. Kamu kurumlar ndaki konumsal veriler, CBS projeleri aç s ndan ihtiyaçlara cevap verebilecek veri kalitesinden yoksundurlar. Bu nedenle temel altl k olarak gereksinim duyulan baz grafik ve grafikolmayan verilerin öncelikle yeniden toplanmas yoluna gidilmi tir. Özellikle planlama ve benzeri di er konumsal analizler için gerek duyulan arazi örtüsü bilgileri ancak uydu görüntüleri ile temin edilebilmi tir. Bununla birlikte hali haz rda kurumlarda mevcut olan bir çok veri de ayr ca de erlendirilip ihtiyaçlar kar layacak olanlar sisteme entegre edilmi tir. Ülkemizde il yönetimleri, en büyük idari yap y olu turdu undan, planlama çal malar n en geni aç dan de erlendirebilecek ve uygulayabilecek yap dad rlar. Nitekim Çevre Düzeni Plan ve Bölge Plan çal malar nda ilgili yönetmeliklerde il yönetimlerine önemli görevler verilmi tir. Kamu kurumlar n n ve il yönetimlerinin bölgesel ölçekteki çal malar n sa l kl ekilde yürütmelerini sa layacak KVT lere mutlak gerek vard r. Ancak bu durumda, bölge-il düzeyinde yönetimsel kararlar n al nmas, tar m rekolte tahminlerinin gerçekçi yap lmas, potansiyel tar m, afet-heyelan ve kentsel geli me alanlar na yönelik konumsal analizlerin gerçekle mesi sa lanm olacakt r. Dolay s yla, her il baz nda benzer modelleme yakla m yla kurulacak bir KVT ile bölgesel bilgi/veri entegrasyonu da sa lanm olacakt r. Te ekkür Bu çal ma, DPT nin ve KTÜ Ara t rma Fonu nun kod nolu bilimsel proje destekleri, Trabzon bölgesinde bulunan kamu kurum-kurulu lar n n katk lar yla gerçekle tirilmi tir.

17 KAYNAKLAR /1/ Huxhold, W. E. ve : Allan A. G. /2/ Cihlar, J., Latifovic, : R., Chen, J. M. vd. /3/ Kent, R.B., : Klosterman, R.E., Managing Geographical Information System Projects, Oxford University press, New York, Selecting Representative High Resolution Sample Images For Land Cover Studies: Methodology, Remote Sensing of Environment, No.71, GIS and Mapping: Pitfalls For Planners, Journal of The American Planning Association, Say :66 (2), s , /4/ Önder, M. : Co rafi Bilgi Sistemlerinde ve Uzaktan Alg lama, Hacettepe Üniversitesi Matbaas, Ankara, 2000 /5/ TC Ba bakanl k : Ulusal Bilgi Sistemi, dareyi Geli tirme Ba kanl yay n, Ankara, /6/ DPT : Sekizinci Be Y ll k Kalk nma Plan Bölgesel geli me özel ihtisas Raporu ( ), /7/ TC Resmi Gazete : Bakanl klararas Harita lerini Koordinasyon ve Planlama Kurulu Yönetmeli i, 21052, , 5-31, /8/ Hohl, P. : GIS Data Conversion Strategies-Techniques-Management, Onword Press, Santa Fe, /9/ Marti, J.T. : World Hazelnut Production, acotanc/ Papers/, /10/ Kaptangil, K. : Karadeniz Bölgesinde Tar m Sektörünün Sorunlar ve Politikalar, I Karadeniz Kalk nma Kurultay, Samsun, Kurultay Kitab, , /11/ DPT : Do u Karadeniz Bölgesi (DOKAP) Bölgesel kalk nma Plan, Cilt 2, Taslak Nihai Rapor, Ankara, /12/ Ba kent, E. Z. : Türkiye Ormanc l için Nas l Bir Co rafi Bilgi Sistemi Kurulmal d r? Ön Çal ma ve Kavramsal Yakla m, J. Of Agriculture and Forestry, 21, , /13/ Yomral o lu, T. : Co rafi Bilgi Sistemleri: Temel Kavramlar ve Uygulamalar, Birinci Bask, Seçil Ofset, stanbul, /14/ Cömert, Ç. : Ulusal Konumsal Veri Altyap s çin Veri De i im Standard n n Belirlenmesi, Doktora Tezi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon, /15/ Reis, S. : Çevresel Planlamalara Altl k Bir Co rafi Bilgi Sistemi Tasar m Ve Uygulamas : Trabzon l Bilgi Sistemi (T B S) Modeli, Doktora Tezi, KTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Trabzon,

18 This document was created with Win2PDF available at The unregistered version of Win2PDF is for evaluation or non-commercial use only.