OT SİSTEMATİK BOTANİK DERGİSİ THE HERB JOURNAL OF SYSTEMATIC BOTANY

Transkript

1 ISSN OT SİSTEMATİK BOTANİK DERGİSİ THE HERB JOURNAL OF SYSTEMATIC BOTANY CİLT SAYI YIL

2 Yazışma Adresi (Correspondance Address): Prof. Dr. Şinasi YILDIRIMLI P.K Mithatpaşa-Ankara-Türkiye İş tel (Office tel) : İş faks (Office fax) : Cep tel (GSM) : ot@hacettepe.edu.tr Posta Çek. No : Ziraat Bankası (Beytepe Şb) : Yapı Kredi Bankası (Beytepe Şb.) : Dizgi : Emin ELİBOL Grafik : Emin ELİBOL Tel : Ankara, Türkiye Baskı : ÖZYURT Matbaacılık Ltd. Şti. Tel : Fax : ozyurt-best@hotmail.com

3 Ş. YILDIRIMLI 1 OT Sistematik Botanik Dergisi 16, 2, 1-8, 2009-ISSN A new species of Ornithogalum, O. sandrasicum Yıld. (Liliaceae) from SW Anatolia, Turkey Şinasi YILDIRIMLI University of Hacettepe, Science Faculty, Department of Biology Division of Botany Beytepe-Ankara-Türkiye ot@hacettepe.edu.tr Abstract A new species of Ornithogalum, O. sandrasicum Yıld. (Liliaceae) from SW Anatolia, Turkey is described from Sandras dağ, Muğla province, based on morphological characters. It is related to O. armeniacum Baker and O. comosum L. A descriprition, distribution and habitat of this new species is given, as well as its photos and a few comments on its possible phylogenetic relationships. Key Words: Ornithogalum sandrasicum, O. armeniacum, O. comosum, Liliaceae, morphology, Muğla, SW Anatolia, Turkey Güneybatı Anadolu, Türkiye den yeni bir tükrükotu (Ornithogalum) türü, O. sandrasicum Yıld. (Zambakgiller) Özet Türkiye nin güneybatı yöresinde yeralan Muğla ilinin Sandıras dağından dışgörünümsel özelliklerine dayanarak bilim dünyası için zambakgiller horantasından yeni bir tükrükotu (Ornithogalum, O. sandrasicum Yıld.) türü betimlenmiştir. Bu O. armeniacum Baker and O. comosum L. türüne yakındır. Bu yeni türün betimi, yayılışı, yetişme ortamı yanında fotoğrafları, birkaç cümle ile olası akrabalık ilişkileri verilmiştir. Bulduru Sözcükleri: Ornithogalum sandrasicum, O. armeniacum, O. comosum, tükrükotu, zambakgiller, Liliaceae, dışgörünüm, Muğla, GB Anadolu, Türkiye

4 2 OT 16, 2, 1-8, 2009 Introduction During a trip in SW Anatolia, Turkey, at the end of spring and at the beginning of summer in 2009, an interesting new species of Ornithogalum, O. sandrasicum Yıld. (Liliaceae) was discovered. Its morphological appearance strikingly resembled O. armeniacum Baker and O. comosum L. common SW Mediterranean species but distinguishes from the former by leaves 3-6 mm densely long, pilose hairs having (not mm), without a white line (with a white line); scape glabrous (not hairy) and from the latter by leaves 3-6 mm densely long, pilose hairs having (not mm and usually glabrous), and margines entire (not denticulate). Since Ornithogalum L. species were revised by Cullen and Ratter for flora of Turkey and the East Aegean Islands (1), Cullen reported 23 species in flora of Turkey in volume 8 (2), 4 new species were described in flora of Turkey in volume 10 (3), and 13 new species in flora of Turkey in volume 11 (4) were added to the Flora. Since the publication of the Floras (2-4), in recent years, 5 new species, O. pamphylicum (5), O. isauricum (6), O. chetikianum (7), O. nurdaniae (8) and including O. sandrasicum have been also added to the flora. The total number of Ornithogalum species in Turkey now stands at 45. These specimens of O. sandrasicum were examined in detail and compared with related species in HUB and Herb. Yıldırımlı and records in the literature (1-9). Ornithogalum sandrasicum Yıldırımlı, spec. nov., figures 1-7 Ornithogalum armeniacum Baker et O. comosum L. affinis sed ab antea foliis 3-6 mm longis pilosis pilifer dense habentibus (non mm longis), sine striatis albis (cum striatis albis); scapis glabris (non pilosis) et a postea O. comosum L. foliis 3-6 mm longis pilosis pilifer dense habentibus (non mm longis et glabris plerumque), marginatis integris (non denticulatis); scapis 10 cm longis (non cm); corymbis 7-8-floriferis (non 9-14-floriferis) differt. Bulbs c. 2 x 2 cm, globose to ovoid, without bulbils, tunics 4-7 x 1 cm, scarious, black with white truncate at apex. Leaves 4-8, x 1-2 mm, c. two times longer than scape, green, erect, fliliform, without a white line, 3-6 mm long pilose hairs densely, margins entire. Scape 10 cm, erect, terete, glabrous. Inflorescence corymbose to subcorymbose with goned axes, 7-8-flowered. Pedicels 5-20 mm long, fruiting pedicels erect-spreading and lowermost pedicels longer than those above. Bracts as long as to longer than pedicels at anthesis, white with 5-green veined, semiamplexicaule, aristate at apex. Tepals x 3 mm at anthesis, lanceolate, white inside and white whit a green fascia outside, mm long appendage at apex. Stamens 6; anthers x 0.5 mm, versatile, linear, white; filaments 3 mm long, linear, simple, dorsifixed, white; pollens yellow. Capsules 5 x 5 mm, globose, green, glabrous, unwinged. Moving screes slopes, clearing of Pinus nigra forest, serpantinic area m. Fl. 5-6.

5 Ş. YILDIRIMLI 3 Type. Turkey. C2 MUĞLA: Köyceğiz, Ağla köyü, Sandıras dağı, bulak karşısı, karaçam orman açıklığı, çarşak, m, , Ş. Yıldırımlı 35960, Görkem Yıldırımlı & H.Işıl Yıldırımlı (holo. Herb. YILDIRIMLI; iso. GAZİ, HUB). Endemic. East Mediterranean mountain element. Figure 1. Ornithogalum sandrasicum Yıldırımlı, habit şy Figure 2. Ornithogalum sandrasicum Yıldırımlı, habit şy 35960

6 4 OT 16, 2, 1-8, 2009 *Figure 3. Ornithogalum sandrasicum Yıldırımlı, leaves and inflorescence şy Figure 4. Ornithogalum sandrasicum Yıldırımlı, pilose hairy leaves şy 35960

7 Ş. YILDIRIMLI 5 Figure 5. Ornithogalum sandrasicum Yıldırımlı, inflorescence şy Figure 6. Ornithogalum sandrasicum Yıldırımlı, flower şy 35960

8 6 OT 16, 2, 1-8, 2009 It can be usually find on the moving screes slopes, in clearing of Pinus nigra forest, sunny localities in southern part of area, preferring serpantinic substrates, which is typical of most of Muğla province, associated with Acinos rotundifolius Pers., Alyssum hirsutum Bieb. var. caespitosum Dudley, Convolvulus compactus Boiss., Eryngium thorifolium Boiss., Muscari macrocarpum Sweet, Serapias vomeracea (Burm. fil.) Briq. subsp. laxiflora (Soó) Gölz & Reinhard and many unidentified taxa. Etymology. The epithet of the new species refers to its type locality, Sandıras dağı, located in Muğla province, SW Anatolia, Turkey. This new species is rare and local, then it should be classified as critically endangered (CR) (10). Table 1 shows the comparison of the main morphological features of O. sandrasicum Yıld. and its related species O. armeniacum and O. comosum. Table 1. Comparison of morphological features of O. sandrasicum Yıld. and its related species O. armeniacum and O. comosum O. sandrasicum O. armeniacum O. comosum Bulb (cm) 2 x Scape (cm) 10, glabrous 9-20, pilose 9-28, glabrous 4-8, 1-2 mm broad, 3-6 mm several, long pilose, margine entire without a white line Raceme corymbose, 7-8- flowered mm broad, pilose, margine entire with a white line corymbose, flowered several, 2-4 mm broad, glabrous, margine denticulate without a white line corymbose, flowered Flowering pedicels 5-20 mm - - Fruiting pedicels mm mm Tepals mm mm mm Capsule 5 x 5 mm - - Flowering time The related species of Ornitogalum may be distinguished as follows: Leaves without a white line; scape glabrous Leaves 3-6 mm densely long pilose hairs, margine entire; scape c. 10 cm; corymbose, 7-8-flowered... O. sandrasicum Yıld. Leaves glabrous, margines denticulate; scape c cm; corymbose, flowered... O. comosum L. Leaves with a white line; scape pilose... O. armeniacum Baker

9 Ş. YILDIRIMLI 7 Phylogenetic relationships. Turkey obviously represents an important area in the taxonomy and evolution of the Ornithogalum genus (1). This genus is centred in the South Africa and Mediterranean area especially Turkey (1-9, 11). The different Mediterranean species of Ornithogalum have been defined only on morphological bases. The main feature of this genus is whether the angles of the capsule are winged or unwinged. Due to this characteristic, the relation of O. sandrasicum close to those of unwinged group, including O. armeniacum and O. comosum. Finally, O. sandrasicum may be easily distinguished from the former by leaves 3-6 mm densely long, pilose hairs having (not mm), without a white line (with a white line); scape glabrous (not hairy) and from the latter by leaves 3-6 mm densely long, pilose hairs having (not mm and usually glabrous), and margines entire (not denticulate). Figure 7. Distribution map of Ornithogalum sandrasicum Yıldırımlı Additional specimens examined O. armeniacum Baker: B3 Eskişehir: Alpu, Bozan, forestation area, calcareous places, steppe, 950 m, , A. Ocak & H. Başar (OUFE 9874) (Hb. Yıldırımlı); Türkmenbaba dağı, İdris yaylası, , H. Başar s.n. (Hb. Yıldırımlı); B3 Isparta: Şarkikarağaç, Kızıldağ National Park, around Kolonkaya, northern slopes, 1200 m, , B. Mutlu 1350 (HUB); C3 Isparta: Eğirdir, Aksu, Yaka köyü, above Yukarsayacak köyü, calcareous cliffs, western slopes, alpinic steppe, m, , H. Peşmen & A. Güner 1737 (HUB); Sütçüler, Çobanisa köyü, Sarp dağı, Pinus nigra forest, calcareous cliffs, western slopes, m, , H. Peşmen & A. Güner 1092 (HUB); A4 Kırıkkale: Keskin, Sorkun köyü, Kırlaryediler dağı, steppe, 1400 m, , A.A. Dönmez 3394 (HUB); C3 Konya: Beyşehir, Kumluca tepe, Abies-Juniperus-Quercus mixed forest, 1500 m, , H. Altınözlü 2169 (HUB). O. comosum L.: B3 Eskişehir: Mihalgazi, Demirciler köyü, roadside, 240 m, , A. Ocak & H. Başar (OUFE 9872) (Hb. Yıldırımlı); C3 Konya: Ereğli, Aydos dağı, Yazıgöl

10 8 OT 16, 2, 1-8, 2009 upland, alpinic steppe, 2800 m, , S. Erik 2346 (HUB); A4 Kırıkkale: 5 km of south of Sulakyurt, steppe slopes, 800 m, , A.A. Dönmez 2084 (HUB); A4 Ankara: Güdül, slopes of Kirmir gorge, rocky places, 760 m, N E321627, , B. Tarıkahya 1412 (HUB). References 1. CULLEN J., RATTER J.A., Taxonomic and cytological notes on Turkish Ornithogalum, Notes RBG Edinb., 27, 3, , CULLEN J., Ornithogalum L. in P.H. Davis (ed.) Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 8, pp , Edinburgh Univ. Press, Edinburgh, DAVIS P.H., MILL R.R., TAN K., Flora of Turkey and the East Aegean Islands, supplement 1, vol. 10, pp , Edinburgh Univ. Press, Edinburgh, ÖZHATAY N., Ornithogalum L. in A. Güner, N. Özhatay, T. Ekim, K.H.C. Başer Flora of Turkey and the East Aegean Islands, supplement 2, vol. 11, pp , Edinburgh Univ. Press, Edinburgh, DÜŞEN O.D., SÜMBÜL H., Ornithogalum pamphylicum: New species from South Anatolia, Israel Journal of Plant Sciences, 50, 73 76, DÜŞEN O.D., SÜMBÜL H., Ornithogalum isauricum: A new species is described and illustrated from Turkey, Israel Journal of Plant Sciences, 51, 75 77, UYSAL T., ERTUĞRUL K., DURAL H., A new species of Ornithogalum (Liliaceae) from South Anatolia, Turkey, Botanical Journal of Linnean Society, 148, , BAĞCI Y., SAVRAN A., BAŞKÖSE, İ., Ornithogalum nurdaniae (Liliaceae), a new species from North-West Anatolia, Turkey, Turk. J. Bot., 33, , ZAHARIADI C., Ornithogalum L. in Tutin, T. G., Heywood, V. H., Burges, N. A., Moore, D. M., Valentine, D. H., Walters, S. M., Webb, D. A. (eds) Flora Europaea, vol. 5., pp , Cambridge University Press, Cambridge, ANONYMOUS, IUCN 2001, IUCN Red List Categories, 3.1, prepared by the IUCN Species Survival Commission, IUCN, Gland, Switzerland and Cambridge, UK, pp. 1-18, WENDELBO P., Ornithogalum persicum, a little known species from SW Asia, Notes RBG Edinb., 42, 1, 57-60, 1984.

11 T. UYSAL, Ü. BUDAK, A. AKSOY, E. HAMZAOĞLU 9 OT Sistematik Botanik Dergisi 16, 2, 9-12, 2009-ISSN A new Centaurea L. record from west Anatolia for the flora of Turkey Tuna UYSAL*& Ümit BUDAK ** & Ahmet AKSOY *** & Ergin HAMZAOĞLU ** *Selçuk University, Science Faculty, Department of Biology, Campus-Konya-Turkey ** Bozok University, Science and Arts Faculty, Department of Biology, Campus-Yozgat-Turkey *** Erciyes University, Science and Arts Faculty, Department of Biology, Campus-Kayseri-Turkey Abstract Centaurea rupestris L. (Asteraceae) is described as a new record from the province Kırklareli of western Anatolia for Turkey. The specimens collected are the first representative of the C. rupestris from Turkey. Its closest affinity is with C. rupestris subsp. rupestris, a plant occuring in the mountains of Italy and west part of Balkan peninsula. In result of this study, the species is depicted and a herbarium picture is given and some morphological characteristics differing from those in literature are shortly discussed. Key Words: Centaurea rupestris, new record, Turkey Türkiye fulorası için Batı Anadolu dan yeni bir Centaurea L. kaydı Özet Centaurea rupestris L. (Papatyagiller) Batı Anadolu, Kırklareli ilinden Türkiye için yeni bir kayıt olarak tanımlanmıştır. Toplanan örnekler C. rupestris türünün Türkiyedeki ilk temsilcileridir. En yakın benzerliği, Balkan yarımadasının batı bölümü ve İtalya dağlarındaki C. rupestris subsp. rupestris iledir. Bu çalışmanın sonucunda, tür betimlenmiş ve bitkinin herbaryum resmi verilmiş ve literatürdekilerden farklı bazı morfolojik karakterler kısaca tartışılmıştır. Bulduru Sözcükleri: Peygamber çiçeği, Centaurea rupestris, yeni kayıt, Türkiye Introduction Centaurea L. (Asteraceae) is one of the richest genera in the flora of Turkey. The most of taxa in the genus are endemic species peculiar to the country and localized to a limited area. A broad redefinition of Centaurea was triggered in the last years thanks to the

12 10 OT 16, 2, 9-12, 2009 generalized use of molecular methods: the comparison of DNA sequences demonstrated finally that delineation of a monophyletic genus Centaurea was possible (1-4). This new definition, however, does not changes an important fact, that Turkey is the main centre of diversity for Centaurea (5). Material and Methods During the floristic investigations between years, the authors collected some interesting Centaurea specimens from Pınarhisar (Kırklareli-Western Anatolia). Among them was a species which could not be identified using the account in the flora of Turkey volume 5 and supplements 10, 11 (6-8). Eventually, using the generic account in the flora of Europe (9), the specimens were identified as Centaurea rupestris by Tuna Uysal (Figure 1). The specimens have been deposited in BOZOK and KNYA herbaria. Results Centaurea rupestris L., Sp. Pl., ed. 2, 1298 (1763). Figure1. Perennial herb with a woody rootstock. Stems erect, striate, subglabrous, up to 50 cm long and 2-4 mm in diameter, usually simple or sparingly branched above. Leaves glabrescent, scabrid, x 4-6 cm, few or no median and upper leaves. Capitula ovoid to oblong; involucre x mm, pyllaries imbricate, subglabrous; outer phyllaries narrowly ovoid, 3-4 x mm, appendages x mm, with 4-8 lateral ciliate and 1-2 mm terminal spinule; median phyllaries ovoid-oblong, x 6-8 mm, appendages 3-4 x 6-8 mm (including cilia), with lateral ciliate and terminal spinule fairly reduced, inner phyllaries linear lanceolate, x mm, appendages palmate and membranous, 2-3 x mm, with irregularly 4-8 ciliate. Florets pale yellow, the outer slightly shorter than the inner. Achenes lanseolate, 6-7 mm; pappus biseriate, inner series 2-3 mm long, outer series 7-9 mm long, scabrous, brownish. Fl.7. Type. Persia. Euro-Siberian element. Distribution of species in Turkey: A1 Kırklareli: Between Pınarhisar and Demirköy, openings of the woodland, N, E, 300 m, , Ü. Budak 2049, E. Hamzaoğlu & A. Aksoy.

13 T. UYSAL, Ü. BUDAK, A. AKSOY, E. HAMZAOĞLU 11 Figure 1. The habit (A) and capitulum (B) of Centaurea rupestris Ecology. Flowering July. Centaurea rupestris distributes near of Kırklareli in Turkey. The species grows as a chasmophyte in openings of Quercus forests with Erysimum diffusum Ehrh., Minuartia hirsuta (M. Bieb.) Hand.-Mazz. subsp. falcata (Griseb.) Mattf., Dianthus calocephalus Boiss., Hypericum perforatum L., Astragalus thracicus Griseb., Vicia cracca L. subsp. gerardii Gaudin, Potentilla argentea L., Sanguisorba minor Scop. subsp. muricata (Spach) Briq., Rosa canina L., Thymus longicaulis C. Presl subsp. longicaulis var. subisophyllus (Borbas) Jalas, Veronica serpyllifolia L., Xeranthemum annuum L., Anthemis tinctoria L. var. euxina (Boiss.) Grierson, Quercus frainetto Ten., Quercus cerris L. var. cerris, Poa bulbosa L., Stipa bromoides (L.) Dörfler, Aegilops triuncialis L. subsp. triuncialis, Festuca jeanpertii (St.- Yves) Markgr. apud Hayek subsp. jeanpertii, Crataegus monogyna Jacq. subsp. monogyna. Discussion Centaurea rupestris is represented with four subspecies in Flora Europaea (9). These are C. rupestris subsp. rupestris, C. rupestris subsp. athoa, C. rupestris subsp.

14 12 OT 16, 2, 9-12, 2009 ceratophylla, C. rupestris subsp. finazzeri. They are mainly distributed in Italy and W & C parts of Balkan peninsula. The specimens belonging to Turkey basically resembles to C. rupestris subsp. rupestris but there are some differences relevant to appendage constructions between them. Appendages of Turkish specimens are mainly short fimbriate type (not long-fimbriate) and its apical fimbria has reduced to spinulose-mucronate type in mm longer (not 5-20 mm and not apical fimbria stouter). The determined differences between two taxa are usually sufficient to identify a new subspecies for Turkey. Because, the species described herein is belonging to C. rupestris complex, the definition of new species does not possible at once due to highly variation existing among their populations. References 1. GARCIA-JACAS N., SUSANNA A., MOZAFFARIAN V., İLARSLAN R., The natural delimitation of Centaurea (Compositae: Cardueae): ITS sequences analysis of the Jacea group, Plant Systematics and Evolution, 223, , GARCIA-JACAS N., SUSANNA A., GARNATJE T., VILATERSAN R., A generic delimitation and phylogeny of the subtribe Centaureinae (Compositae): a combined nuclear and chloroplast DNA analysis, Ann. Bot., 87, , GARCIA-JACAS N., UYSAL T., ROMASHCHENKO K., SUÁREZ-SANTIAGO V.N., ERTUGRUL K., SUSANNA A., Centaurea revisited: a molecular survey of the Jacea group, Ann. Bot., 98: , WAGENITZ G., HELLWIG H.F., The genus Psephellus Cass. (Compositae, Cardueae) revisited with a broadened concept, Willdenowia, 30, 29-44, WAGENITZ G., Centaurea in South-West Asia: Patterns of distribution and diversity, Proc. Royal Soc. Edinburgh, 89 B, 11-21, DAVIS P.H., Flora of Turkey and The East Aegean Islands, vol. 5, p , Edinburgh University Pres., DAVIS P.H,., MILL R.R., TAN K., Flora of Turkey and The East Aegean Islands, supplement 1, vol. 10 p , Edinburgh University Press, GÜNER A., ÖZHATAY N., EKİM T., BAŞER K.H.C., Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol.11, Edinburgh University Press, Edinburgh, TUTIN T.G, HEYWOOD V.H, BURGES N.A, MOORE D.M, VALENTINE D.H, WALTERS S.M, WEBB D.A., Flora Europaea, vol. 4, p , Univ. Pres. Cambridge, 1980.

15 A. PINAR, Z. KAYA 13 OT Sistematik Botanik Dergisi 16, 2, 13-30, 2009-ISSN Türkiye için endemik Centaurea cariensis Boiss. alttürleri üzerinde morfolojik ve palinolojik araştırmalar Akan PINAR* & Zafer KAYA ** *Elazığ Orman Bölge Müdürlüğü, Elazığ-Türkiye, **Bartın Üniversitesi Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü Bartın-Türkiye, Özet Bu araştırmada Türkiye için endemik Centaurea cariensis Boiss. subsp. cariensis, C. cariensis Boiss. subsp. longipapposa Wagenitz, C. cariensis Boiss. subsp. maculiceps (O. Schwarz) Wagenitz, C. cariensis Boiss. subsp. microlepis (Boiss.) Wagenitz, C. cariensis Boiss. subsp. niveotomentosa (Hub.-Mor.) Wagenitz alttürleri morfolojik ve palinolojik yönden incelenerek, her alttüre ait dış morfolojik özellikler ile palinolojik özellikler saptanmıştır. Bulduru Sözcükleri: Centaurea, cariensis, endemik, dış morfoloji, polen, Türkiye Palynological and exterior morphological research on endemic subspecies of Centaurea cariensis Boiss. in Turkey Abstract In this research, exterior morphological characteristics and the palynological properties of Centaurea cariensis Boiss. subsp. cariensis, C. cariensis Boiss. subsp. longipapposa Wagenitz, C. cariensis Boiss. subsp. maculiceps (O. Schwarz) Wagenitz, C. cariensis Boiss. subsp. microlepis (Boiss.) Wagenitz, C. cariensis Boiss. subsp. niveotomentosa (Hub.-Mor.) Wagenitz all of which are endemic subspecies for Turkey have been determined. Key Words: Centaurea, cariensis, endemic, exterior morphology, pollen, Turkey Giriş Ülkemiz kesin olmamakla beraber 178 familya, 1238 cins, 9486 tür, 1648 alttür, 1051 varyete, 3547 endemik, 388 ender, 529 çalı, 230 ağaç, otsu formu ve % 36 endemizm oranı ile dünyanın en zengin fuloristik merkezlerinden biri olarak bilinmektedir (1). Araştırmaya konu olan Centaurea cariensis Boiss. Asteraceae familyasına dahildir. Bu familyanın ülkemizde 152 cinsi, 1230 türü, 133 alttürü ve 75 varyetesi olmak üzere 1438 taksonu bulunmaktadır (2). Bu familyanın en büyük cinsi olan Centaurea L. cinsine ait olan Centaurea cariensis Boiss., Acrolophus seksiyonuna dahil olup 5 alttürü de endemiktir (3). Centaurea L. ile ilgili taksonomik puroblemlerin çözümüne yardımcı olmak amacıyla,

16 14 OT 16, 2, 13-30, 2009 taksonlarının polen morfolojileri ülkemizde birçok araştırmacı tarafından incelenmiştir. Bu konuda Kaya (4), Genç ve Kaya (5), Kapusuz (6), Kaya ve Başaran (7, Kaya, Sezer, Kuş ve Tutel (8), Kaya, Başaran, Akkemik ve Yaman (9), Kaya, Başaran ve Akkemik (10), Kaya, Genç ve Sarıbaş (11), Kuş (12), Kuş, Kaya ve Tutel (13), Pehlivan (14, 15), Pınar ve İnceoğlu (16), Yaman (17) tarafından yapılmış araştırmalar örnek verilebilir. Yapılan bu çalışmalarda polen tipi tirikolporat, polen şekli çoğunlukla siferoyittir. Polenlerin ve apertürlerin boyutları taksonlara göre değişmektedir. Morfolojik ve palinolojik çalışmalarda; bu alttürlerin teşhisinde ve tespitinde ayırtedici özelliklere sahip anahtar karakterlerin saptanmasında bazı noktalar aydınlatabilirse amacına ulaşmış olacaktır. Materyal ve Metot Araştırma materyalinin toplama yeri, tarihi ve yüksekliği Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Centaurea cariensis Boiss. alttürlerinin lokaliteleri ve toplanma tarihleri Bitkinin İsmi Toplanma Yerleri Toplanma Tarihleri Yükseklik (m) Centaurea cariensis C2 Muğla: Marmaris Milli Parkı, Balan dağı subsp. cariensis güneybatı sınırları, Pinus brutia Ten. açıklıkları, serpentin kayalıklarda Centaurea cariensis subsp. longipapposa Centaurea cariensis subsp. maculiceps Centaurea cariensis subsp. microlepis Centaurea cariensis subsp. niveotomentosa C2 Isparta: Eğirdir, Yaka köyü, Yukarısoyacak üstü, sarp kalker kayalıklar, alpinik sitep C4 Antalya: Gazipaşa, Sugözü köyü, Akçal tepesi C2 Muğla: Yatağan, Bencik yangın kulesi yolu üzeri 4. km, Pinus brutia Ten. açıklıkları C2 Denizli: Tavas-Kale yolu arası, Kale'ye 3 km, güneybatı bakı, taşlık alanlar Toplanan bitkilerin tanı ve tanımları bugüne kadar yayınlanmış olan fuloristiksistematik yayınlara dayanılarak, Ankara Üniv. Fen Fak., İstanbul Üniv. Eczacılık Fak., İstanbul Üniv. Fen Fak., Muğla Üniv. Fen-Edebiyat Fak. otluklarında bulunan örnekler ile karşılaştırılarak yapılmıştır. Otluk materyali olarak kurutulan bitki örneklerinin dışında kalan 5 alttüre ait örnekler ise yetişme ortamlarından toplandıktan hemen sonra taze materyal olarak saklanmak üzere; 1 hacim alkol + 1 hacim gliserin + 1 hacim damıtık su + az miktarda asitfenik (fenol) karışımına alınmıştır. Asitfenik mantarlara karşı etkilidir (18). Bitki örneklerine ait kapitulumlar, karışımdan alınarak dikkatli biçimde parçalanmıştır. Birbirinden ayrılan involukrum parçaları her bitki türü için ayrı olmak üzere alt, orta, üst fillariler şeklinde guruplandırılarak ölçülmüştür. Kapitulumların parçalanması sonucu serbest kalan aken, papus gibi bitki kısımlarında da gerekli ölçümler yapılmıştır. Ölçümlerde 0.5 mm duyarlıklı pilastik cetvel ve x 10 büyütmeli lup kullanılmıştır.

17 A. PINAR, Z. KAYA 15 Palinolojik çalışmalarda her bitkinin polenleri ayrı ayrı incelenmiş, polenlerin diğer bitki polenleriyle karışmamasına dikkat edilmiştir. Bu amaçla çiçekler, pens yardımıyla kağıt zarflara alınmıştır. Polen pireparatlarının hazırlanmasında Wodehouse (19) yöntemi ile Erdtman (20) yöntemi kullanılmıştır. Ölçümler her iki yöntem ile pireparat haline getirilen materyaller üzerinde Olympus CHK (3B0132) binoküler ışık mikroskobunda, oküler x 10; objektif x 100 (immersiyon) ile yapılmış olup bir oküler taksimatı 1.02 µm ye denk gelmektedir. Her özellik için ölçüm yapılmış ve ölçmeler Biyometrik Yöntem yardımı ile değerlendirilmiştir. Polen mikrofotografileri; fotomikroskobun oküler x 10; objektif x 100 (immersiyon) ile çekilmiştir. Objektif x 100 de filim üzerindeki büyütme x 230 olduğundan agrandizörde x 4.34 kez büyütme yapılarak fotoğraf üzerinde x 1000 büyütme elde edilmiştir. SEM (Scanning Electron Mikroskope) incelemesi için herbaryum materyalinden alınan polenler metal taşıyıcılar üzerinde (sıtap) bulunan çift taraflı yapıştırıcılara monte edilmiş ve altınla kaplanarak Gazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi ve Teknik Eğitim Fakültesi nde bulunan Jeol JSM-6060LV marka mikroskopta mikrofotografileri çekilmiştir. Polenler genel olarak küresel yapıda olup kutup eksenin (P), ekvatoryal çapına (E) oranına göre şekil sınıflarına ayrılır (Tablo 2). Tablo 2. Polenin şekil sınıfları (P) / (E) Şekil Sınıfı 2.0 < Perpurolata Purolata Subpurolata Siferoyit Suboblata Oblata < 0.50 Peroblata Bulgular Centaurea L. cinsi içinde türler arası ayırıcı karakterleri şu şekildedir: Involukrum yapraklarının ucundaki uzantıların şekli ve uzunlukları önem taşır. En içteki involukrum bıraktelerinin uzantıları birçok türde saman yapısında olup düzensiz bir şekilde yırtılmıştır. Yine birçok tür için papusun yapısı ve uzunluğu özel bir karakter olup çok defa dallanmıştır. Çiçek tablasındaki sert tüyler dallanmamış olup nadiren hafifçe aşağıya doğru eğiktir (4). Türkiye fulorasında Centaurea L. cinsi 34 seksiyona ve A, B, C, D, E, F, G, H, I guruplarına ayrılmıştır. Bu guruplar oluşturulurken ayırıcı karakterler olarak orta sırayı oluşturan fillarilerin belirgin bir apendiç taşıyıp taşımaması, eğer bir apendiç varsa alt kısmındaki kenarlarda kirpiklerin bulunup bulunmaması, bu kirpiklerin ne derece belirgin olduğu, apendiçin belirgin bir dikenle sonlanıp sonlanmadığı, çiçeklerin rengi, bitkinin tek

18 16 OT 16, 2, 13-30, 2009 yıllık veya çok yıllık olması ve dallanma sayıları kullanılmıstır. Araştırma konusu olan Centaurea cariensis Boiss. en fazla endemik taksonu içeren (15) Acrolophus seksiyonuna dahil olup A gurubuna girmektedir. A gurubundaki taksonlar, involukrumdaki orta fillari apendiçlerinin olmaması veya bir çoğundaki gibi dar kenarlara (farklı diş veya kirpikler olmadan) ya da küçük sivri sert uçlara (2 mm den kısa) sahip olması ile tanınır. Centaurea cariensis Boiss. alt yaprakların hemen hemen lirat ve biraz şeritsi-mızraksı yan segmentlere, zayıf geniş uçlu segmentlere sahip olmasıyla bu gurup üyelerinden ayrılır. A gurubuna dahil olan Acrolophus seksiyonu iki yıllık, çok yıllık veya dikenli yarıçalı formunda; genellikle çok dallı ve küçük kapitulumlara sahiptir. Alt yapraklar lirat veya çoğunlukla pinnat damarlıdır. Üst yapraklar genellikle basittir. Involukrum iğ şeklinde ve ortası şişkin durumdadır. Fillariler sık olarak boyuna damarlı gibi yükselmiştir. Apendiçler üçgenimsi veya üçgen şeklinde, kirpikli, ucu sivri veya kısa dikenle biter. Küçük dişli dar kenarları ya da saydam kulakçıkları ile aşağı kayıcı gibidir. Çiçekleri gül pembesi-morumsu kırmızı veya çok nadir sarı renklidir. Kenarları zayıf olarak yayılmıştır ve verimsiz sıtamenleri yoktur. Akenleri küçük; papusları beyazımsı, kısa ve sert tüylerden dolayı pürüzlüdür. Çoğunlukla akenlerden kısadır ve bazen yoktur. C. kilaea Boiss. hariç iç sıraları kısadır. Centaurea cariensis Boiss. ve alttürlerinin özellikleri Odunsu tabanı ile çok yıllıktır ve birkaç dik yükselici gövdeye sahiptir. Gövdesi cm boylarında, üst kısımlara doğru dallanmış, dalları basit veya ikincil dalları az sayıdadır. Yaprakları ilk zamanlar beyaz yumuşak tüylü, sonraları gıri yumuşak tüylüdür. Taban yaprakları uzun saplı ve rozet gibidir. Yapraklar, pinnat, lirat ve 2-4 çiftten olusan şeritsi mızraksı yan segmentleri 1-3(-5) mm genişliğinde ve uç segmentleri 1-20 mm genişliğindedir. Gövde yaprakları pinnat damarları ile az çiftten oluşan yan segmentlerden oluşur veya üste doğru basitleşir. Tek olan dallar kapitulumla son bulur. Involukrum 8-11(- 12) x 3-6 mm, silindirik, meyveli olduğunda huni şeklindedir. Apendiçler orta boylu, küçük ama bırakteleri tamamıyla gizlemez, kahverengi, 4-7(-8) adet olan kirpiklerin her biri mm olduğunda kenarları saydamlaşır. Nadiren tam saydam olurlar. Uçları mm uzunluğunda ve sivridir. Çiçekleri pembemsi-kırmızı, morumsu-kırmızıdır. Akenler mm uzunluğunda; papusları (1-)1.5-4(-5) mm dir. Çam, meşe altlarında, taşlık yamaçlarda, kayalıklarda, m de yetişir. Çiçeklenme Haziran-Temmuz, meyve Ağustos ayında olur.

19 A. PINAR, Z. KAYA 17 Şekil 1. Centaurea cariensis subsp. cariensis te A; genel görünüş, B; alt fillari, C; orta fillari, D; üst fillari, E; aken ve papus, F; hermafrodit çiçek ( A sıkala: 0.5 cm, diğerleri 1 cm) Şekil 2. Centaurea cariensis subsp. longipapposa da A; genel görünüs, B; alt fillari, C; orta fillari, D; üst fillari, E; aken ve papus, F; hermafrodit çiçek, G; siteril çiçek (sıkala: A; 1 cm, diğerleri 0.5 cm)

20 18 OT 16, 2, 13-30, 2009 Şekil 3. Centaurea cariensis subsp. maculiceps de A; genel görünüs, B; alt fillari, C; orta fillari, D; üst fillari, E; aken ve papus, F; hermafrodit çiçek,g; siteril çiçek (sıkala: A;1 cm, diğerleri 0.5 cm) Şekil 4. Centaurea cariensis subsp. microlepis de A; genel görünüs, B; alt fillari, C; orta fillari, D; üst fillari, E; aken ve papus, F; hermafrodit çiçek, G; siteril çiçek (sıkala: A; 1 cm, diğerleri 0.5 cm)

21 A. PINAR, Z. KAYA 19 Şekil 5. Centaurea cariensis subsp. niveotomentosa da A; genel görünüs, B; alt fillari, C; orta fillari, D; üst fillari, E; hermafrodit çiçek, F; siteril çiçek, G; aken ve papus (sıkala: A; 1 cm, diğerleri 0.5 cm) Dış morfolojileri incelenen Centaurea cariensis subsp. cariensis, C. cariensis subsp. longipapposa, C. cariensis subsp. maculiceps, C. cariensis subsp. microlepis, C. cariensis subsp. niveotomentosa alttürlerine ait morfolojik özellikler Tablo 3 de gösterilmiştir.

22 20 OT 16, 2, 13-30, 2009 Tablo 3. Centaurea cariensis subsp. cariensis, C. cariensis subsp. longipapposa, C. cariensis subsp. maculiceps, C. cariensis subsp. microlepis, C. cariensis subsp. niveotomentosa alttürlerine ait dış morfolojik özellikler DIŞ MORFOLOJİK ÖZELLİKLER C. cariensis subsp. cariensis C. cariensis subsp. longipapposa C. cariensis subsp. maculiceps C. cariensis subsp. microlepis C. cariensis subsp. niveotomentosa Bitki Çok yıllık Çok yıllık Çok yıllık Çok yıllık Çok yıllık Bitki Boyu (cm) Gövde 2-25 adet dallanmış çatalsı, yükselici gövde 4-30 adet dallanmış çatalsı, birkaç yükselici gövde 2-15 adet dallanmış çatalsı, yükselici gövde 2-12 adet dallanmış çatalsı, yükselici gövde adet dallanmış çatalsı, yükselici gövde Yaprakların Şekli Rozet, pinnatipartitlirat Rozet, pinnatipartitlirat Rozet, pinnatipartit-lirat Rozet, pinnatipartit-lirat Rozet, pinnatipartit-lirat (bazen tam) Yaprakların Boyutları (cm) Üst x x x Orta x x x x Alt x x x x x x x x Kapitulum (mm) (16) x (15) x (10) x x x (2)-3 Involukrum (mm) 8-11 x (7)-8-9 x x x (10) x (2)-3 Fillari Boyutları (mm) Üst x (5.5) x Orta 5-6-(7) x (1) x 1-(1.5) Alt 2-3-(4) x 1-(1.5) (1.5)-2-3 x 1 7-(8.5)-9 x 1-1.5, geriye doğru kıvrık (4)-5-6 x 1-1.5, geriye doğru kıvrık (2)-4 x 1-1.5, geriye doğru kıvrık (7) x (1.5) (7) x (0.5) (5) x 2-(2.5) 5-6 x (4) x 1-(1.5)- 2 3-(4) x 1 Apendiçlerin Uzunluğu (mm) Üst Belirsiz 2-3 Belirsiz (0.5)-1 Orta (1) Belirsiz Belirsiz 1-(1.5) Alt Belirsiz Belirsiz Belirsiz 0.5-1

23 A. PINAR, Z. KAYA 21 DIŞ MORFOLOJİK ÖZELLİKLER C. cariensis subsp. cariensis C. cariensis subsp. longipapposa C. cariensis subsp. maculiceps C. cariensis subsp. microlepis C. cariensis subsp. niveotomentosa Kirpiklerin Uzunluğu (mm) Üst Belirsiz Belirsiz Orta (1.5) Belirsiz (1) Belirsiz Alt Belirsiz Belirsiz Üst (7) 6-9-(10) Nadiren 2-4 (4)-5-6 Kirpiklerin Sayısı Orta (3) Nadiren Alt (6) 5-7 Belirsiz 4-5 Pappus 1-2 mm, dış tarafta seyrek 3-4 mm, dış tarafta yoğun mm, dış tarafta çok seyrek ve nadir 1-2 mm, dış ve iç tarafta yoğun 1-2-(3) mm, dış tarafta yoğun Aken 2-3 x 1-2 mm, açık kahverengi 2-3 x 1-2 mm, açık kahverengi, bazen şeritsi 2-3 x 1-2 mm, saman sarısı 2-(3) x 1-(2) mm, saman sarısı 2-3-(4) x 1-2 mm, koyu kahverengi Çiçek Rengi Pembemsi-kırmızı morumsu-kırmızı Pembemsi-kırmızı morumsu-kırmızı Pembemsikırmızı morumsu-kırmızı Pembemsi-kırmızı morumsu-kırmızı Pembemsikırmızı morumsu-kırmızı Çiçek Uzunluğu (mm) Tek Kapitulumdaki Olgunlaşmış Aken Sayısı Sürgün Uçlarındaki Kapitulum Sayısı (4)-5-6 (4)-5-6 (4) (6) Kök Kazık kök Kazık kök, yan kökleri toprağa paralel, parçalı Kazık kök Kazık kök Kazık kök

24 22 OT 16, 2, 13-30, 2009 Palinolojik özellikler Centaurea cariensis Boiss. subsp. cariensis Polen tipi : Tirikolporat Polen şekli : Siferoyit, P/E: 1.04 (W), Siferoyit, P/E: 1.11 (A) Ekzin : Ortalama kalınlık 2.07 µm (W), 3.77 µm (A) Apertürler : Kolpuslar uzun ve dar, poruslar belirgin, plg/plt: 0.92 µm (W) polar üçgen belirgin değildir (W) Sütrüktür : Tektat, İnfrasütrüktür Sukuluptur : Mikroekinül. Mikroekinüller (Sipinüller) geniş tabanlı, kısa boyutlu, dağılışları düzenlidir. İntin : İnce, ex/int 3/1 Şekil 6. Centaurea cariensis subsp. cariensis polenlerinin Wodehouse ve asetoliz pireparatlarında polar, purofil görünüşleri (x 1000)

25 A. PINAR, Z. KAYA 23 Centaurea cariensis Boiss. subsp. longipapposa Wagenitz Polen tipi : Tirikolparat Polen şekli : Siferoyit, P/E: 0.96 (W), Siferoyit, P/E: 1.00 (A) Ekzin : Ortalama kalınlık 1.97 µm (W), 2.93 µm (A) Apertürler : Kolpuslar uzun ve dar, poruslar belirgin, plg/plt: 0.95 µm (W) polar üçgen belirgin değildir (W) Sütrüktür : Tektat, İnfrasütrüktür Sukuluptur : Microekinül-Retikül. Microekinüller geniş tabanlı, kısa boyutlu, dağılışları düzenlidir. Retiküller altta iri, yüzeyde incedir. İntin : İnce, ex/int 3/1 Şekil 7. Centaurea cariensis subsp. longipapposa polenlerinin Wodehouse ve asetoliz pireparatlarında polar, purofil görünüşleri (x 1000)

26 24 OT 16, 2, 13-30, 2009 Centaurea cariensis Boiss. subsp. maculiceps (O. Schwarz) Wagenitz Polen tipi : Tirikolporat Polen şekli : Siferoyit, P/E: 1.00 (W), Siferoyit, P/E: 0.99 (A) Ekzin : Ortalama kalınlık 2.11 µm (W), 3.26 µm (A) Apertürler : Kolpuslar uzun ve dar, poruslar belirgin, plg/plt: 0.92 µm (W) polar üçgen belirgin değildir (W) Sütrüktür : Tektat, İnfrasütrüktür Sukuluptur : Mikroekinül-Mikroperforat. Microekinüller geniş tabanlı, kısa boyutlu, dağılışları düzenlidir. İntin : İnce, ex/int 3/1 Şekil 8. Centaurea cariensis subsp. maculiceps polenlerinin Wodehouse ve asetoliz pireparatlarında polar, purofil görünüşleri (x 1000)

27 A. PINAR, Z. KAYA 25 Centaurea cariensis Boiss. subsp. microlepis (Boiss.) Wagenitz Polen tipi : Tirikolporat Polen şekli : Siferoyit, P/E: 1.02 (W), Siferoyit, P/E: 1.04 (A) Ekzin : Ortalama kalınlık 2.42 µm (W), 3.32 µm (A) Apertürler : Kolpuslar uzun ve dar, poruslar belirgin, plg/plt: 0.77 µm (W) polar üçgen belirgin değildir (W) Sütrüktür : Tektat, İnfrasütrüktür Sukulptur : Mikroekinül-Perforat. Microekinüller geniş tabanlı, kısa boyutlu, dağılışları düzenlidir. Perforasyonlar altta iri, yüzeyde incedir. İntin : İnce, ex/int 3/1 Şekil 9. Centaurea cariensis subsp. microlepis polenlerinin Wodehouse ve asetoliz pireparatlarında polar, purofil görünüşleri (x 1000)

28 26 OT 16, 2, 13-30, 2009 Centaurea cariensis Boiss. subsp. niveotomentosa (Hub.-Mor.) Wagenitz Polen tipi : Tirikolporat Polen şekli : Siferoyit, P/E: 0.98 (W), Siferoyit, P/E: 1.03 (A) Ekzin : Ortalama kalınlık 2.38 μm (W), 3.93μm (A) Apertürler : Kolpuslar uzun ve dar, poruslar belirgin, plg/plt: 0.88 μm (W) polar üçgen belirgin değildir (W) Sütrüktür : Tektat, İnfrasütrüktür Sukuluptur : Microekinül-Retikül. Microekinüller geniş tabanlı, kısa boyutlu, dağılışları düzenlidir. Retiküller altta iri, yüzeyde incedir. İntin : İnce, ex/int 3/1 Şekil 10. Centaurea cariensis subsp. niveotomentosa polenlerinin Wodehouse ve asetoliz pireparatlarında polar, purofil görünüşleri (x 1000)

29 A. PINAR, Z. KAYA 27 Tartışma ve Sonuç Dış morfolojik özelliklere ait sonuçlar Çalışılan taksonların özellikleri kıyaslanarak yapılan tayin anahtarı aşağıda verilmiştir. 1. Tabandaki yapraklar çoğunlukla tam...subsp. niveotomentosa 1. Tabandaki ve alttaki yapraklar pinnattan-lirata 2. Apendiç uçları belirgin, (1-) mm mukro 3. Kirpiklerin uzunluğu belirgin, (2.5) mm 4. Fillariler geriye doğru kıvrık.... subsp. maculiceps 4. Fillariler geriye doğru kıvrık değil... subsp. cariensis 3. Kirpiklerin uzunluğu belirgin değildir. 2. Apendiç uçları belirgin değil veya nadiren 0.5 mm mukro 5. Involukrum yumurtamsı, papus 1-2 mm... subsp. microlepis 5. Involukrum silindirik, papus 3-4 mm... subsp. longipapposa Palinolojik özelliklere ait sonuçlar Tablo 4 te verilmiştir. Tablo 4. Centaurea cariensis Boiss. alttürlerine ait polenlerin Wodehouse ölçümlerindeki morfolojik farklılıklar Wodehouse Ölçümleri Subsp. cariensis Subsp. longipapposa Subsp. maculiceps Subsp. microlepis Subsp. niveotomentosa P E P/E L Clg clt clg/clt plg plt plg/plt t Ex İn Ex/İn * / * / * / * / * /1 Centaurea cariensis Boiss. alttürlerine ait polenlerin, Wodehouse morfolojik farklılıklarını gösteren gırafik Şekil 11 de verilmiştir. ölçümlerindeki µm P E L Clg Clt Plg Plt Ex İn C. cariensis subsp. cariensis C. cariensis subsp. longipapposa C.cariensis subsp. maculiceps C.cariensis subsp. microlepis C.cariensis subsp. niveotomentosa Şekil 11. Centaurea cariensis Boiss. alttürlerine ait polenlerin, Wodehouse ölçümlerindeki morfolojik farklılıklarını gösteren gırafik

30 28 OT 16, 2, 13-30, 2009 Centaurea cariensis Boiss. alttürlerine ait polenlerin asetoliz ölçümlerindeki morfolojik farklılıklar Tablo 5 de verilmiştir. Tablo 5. Centaurea cariensis Boiss. alttürlerine ait polenlerin asetoliz ölçümlerindeki morfolojik farklılıklar Asetoliz Ölçümleri P E P/E L clg Clt clg/clt plg plt plg/plt t Ex İn Subsp. cariensis Subsp. longipapposa Subsp. maculiceps Subsp. microlepis Subsp. niveotomentosa Centaurea cariensis Boiss. alttürlerine ait polenlerin, asetoliz ölçümlerindeki morfolojik farklılıklarını gösteren gırafik Şekil 12 de verilmiştir. µm P E L Clg Clt Plg Plt t Ex C. cariensis subsp. cariensis C. cariensis subsp. longipapposa C. cariensis subsp. maculiceps C. cariensis subsp. microlepis C. cariensis subsp. niveotomentosa Şekil 12. Centaurea cariensis Boiss. alttürlerine ait polenlerin, asetoliz ölçümlerindeki morfolojik farklılıklarını gösteren grafik Çalışılan taksonların polenlerine ait ölçüm sonuçları kıyaslanarak yapılan tayin anahtarı aşağıda verilmiştir. Wodehouse metoduna göre 1. Polen şekli (P/E) 1 den küçük 3. Ekzin kalınlığı en küçük subsp. longipapposa 3. Ekzi kalınlığı 2 µm den büyük subsp. niveotomentosa 2. Polen Şekli (P/E) 1 den büyük 4. Polenin kutupsal eksenin uzunluğu (P) en yükse subsp. microlepis 4. Polenin ekvatoryal seksenin uzunluğu (E) en düşük. subsp. cariensis 4. İntin kalınlığı en ince.. subsp. maculiceps

31 A. PINAR, Z. KAYA 29 Asetoliz metoduna göre 1. Polen şekli (P/E) 1 den küçük.....subsp. maculiceps 2. Polen Şekli (P/E) 1 den büyük 3. Ekzin kalınlığı en yüksek......subsp. niveotomentosa 3. Ekzin kalınlığı en düşük.....subsp. longipapposa 4. Polenin kutupsal eksenin uzunluğu (P) en düşük... subsp. microlepis 5. Porus uzunluğunun porus genişliğine oranı (plg/plt) en yüksek...subsp. cariensis Ülkemizin doğal bitki örtüsünü korumak yararlı olmaktan ziyade bir zorunluluktur. Çünkü erozyon, iklim değişiklikleri, aşırı otlatma, tarla açma, çeşitli amaçlar için bitkilerin bilinçsizce toplanması, yerleşim alanlarının hızla genişlemesi, sanayi atıkları, yangın, gibi nedenlerden dolayı türlerin yaşam alanları sınırlanmakta ve popülasyon yoğunluğu azalmaktadır. Bunun için halkın, yaşadıkları bölgede yetişen endemik bitkiler konusunda bilinçlendirilmesi gerekir. Ayrıca günümüzde doğal bitki alanlarını koruma çalışmalarında, çok geniş bölgeler yerine daha küçük alanların koruma altına alınması gerekmektedir. Böylece, kısa dönemde yetkililerle iletişim kurmak, koruma amaçlı yönetim pilanları hazırlamak ve uygulamalarda daha hızlı ve piratik çalışmalar gerçekleştirmek mümkün olabilir. Uzun dönemde ise bu alanlardaki değişimler daha kolay izlenebilir. Sonuç olarak Türkiye fulorasına katkıda bulunmak amacıyla, bu çalışmaya konu olan Centaurea cariensis Boiss. alttürlerinin dış morfolojik özellikleri ve polen morfolojileri detaylı olarak incelenmiş ve ayrım anahtarları yapılmıştır. Bu özelliklerin, alttürlerin teşhisinde ortaya çıkabilecek bazı sorunları çözümlemede yardımcı nitelikte olmalarına özen gösterilmiştir. Ayrıca yapılan çalışmalar taksonların yakınlık derecelerini sayısal olarak ortaya koymakta ve birbirleriyle olan sistematik ilişkilerin Türkiye fulorası ile uyumlu olduğunu göstermektedir. Kaynaklar 1. PINAR, A., Türkiye Florası ndaki Otsu ve Odunsu Bitkilerin Toplam Sayılarının Araştırılması, Zonguldak Karaelmas Üniversitesi, Lisans Tezi (yayımlanmamış), Bartın, YILDIRIMLI, Ş., The chorology of the Turkish species of Asteraceae family, Ot Sist. Bot. Dergisi, 6, 2, , WAGENITZ, G., Centaurea L. in Davis, P.H. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 5, Edinburgh Univ. Press, Edinburgh, KAYA, Z., Endemik İki Centaurea L. Üzerinde Taksonomik, Ekolojik ve Palinolojik Araştırmalar, Marmara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Diş Hekimliği Fakültesi, Doktora Tezi (yayımlanmamış), İstanbul, GENÇ, Y., KAYA, Z., A4/5 Karesi İçin Endemik Olan Centaurea tossiensis Frey. & Sint. Üzerinde Morfolojik, Anatomik ve Palinolojik İncelemeler, Ulusal Karadeniz Ormancılık Kongresi Bildiriler Kitabı, 2, Mayıs, Artvin, , 2002.

32 30 OT 16, 2, 13-30, KAPUSUZ, E., Türkiye deki Bazı Centaurea L. Türleri Üzerinde Morfolojik, Anatomik ve Palinolojik Araştırmalar, Bilim Uzmanlığı Tezi (yayımlanmamış), ZKÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Bartın, 60, KAYA, Z., BAŞARAN, S., Türkiye nin endemik bazı Centaurea L. taksonlarının polenleri, Ulusal Palinoloji Kongresi, Aralık, İstanbul, , KAYA, Z., SEZER, N., KUŞ, S. and TUTEL, B., Systematic and palynological research on some endemic species of Centaurea in Turkey, Plant Life in Southwest and Central Asia, Ege University Press, İzmir, 2, , KAYA, Z., BAŞARAN, S., AKKEMİK, Ü., YAMAN, B., Türkiye nin endemik bazı Centaurea L. taksonlarının polenleri, XIII. Ulusal Biyoloji Kongresi, Eylül, İstanbul, , KAYA, Z., BAŞARAN, S., AKKEMİK, Ü., Palynological research on some endemic species of Centaurea L. in Turkey, BIOS, 5, 27-34, KAYA, Z., GENÇ, Y., SARIBAŞ, M., Morphological and palynological research on some species of Centaurea L. in Turkey, Third Balkan Scientific Conference, 2, 2-6, October, Sofia, , KUŞ, S., Centaurea amasiensis ve Centaurea amplifolia Üzerinde Taksonomik, Morfolojik Araştırmalar, Doktora Tezi (yayımlanmamış), İÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Biyoloji Anabilim Dalı, İstanbul, KUŞ, S., KAYA, Z., TUTEL, B., Endemik ve nadir iki Centaurea L. türünün morfolojik ve palinolojik özellikleri, XIII. Ulusal Biyoloji Kongresi, 1, Eylül, İstanbul, , PEHLİVAN, S., Türkiye için endemik iki Centaurea L. polenlerinin morfolojik yapılarının incelenmesi, Ulusal Palinoloji Kongresi, Aralık, İstanbul, , PEHLİVAN, S., Light microscopic studies in the pollen morphology of some endemic Turkish Centaurea L. species, Turkish Journal of Botany, 20, 4, , PINAR, M., İNCEOĞLU, Ö., A comparative study on the pollen morphology of Centaurea triumfetti All. groups, A, B and C with light and electron microscopy, Turkish Journal of Botany, 20, 4, , YAMAN, B., Türkiye deki Bazı Endemik Centaurea L. Taksonları Üzerinde Morfolojik ve Palinolojik Araştırmalar, Yüksek Mühendislik Tezi (yayımlanmamış), ZKÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Orman Mühendisliği Anabilim Dalı, Bartın, 50, EFE, A., Liquidambar orientalis Mill in morfolojik ve palinolojik özellikleri üzerine araştırmalar, İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 37, 2, , WODEHOUSE, R. P., Pollen Grains, Mc Grew Hill. Press, New York, ERDTMAN, G., The Acetolysis Method, Svensk Botanisk Tidskrift, A Revised Description, 54, 4, , 1960.

33 B. ŞAHİN, M. VURAL 31 OT Sistematik Botanik Dergisi 16, 2, 31-53, 2009-ISSN İkizce (Ankara) araştırma ve uygulama istasyonunun fulorası Bilal ŞAHİN * & Mecit VURAL ** * İşçi bulokları mahallesi, Eras sitesi, Çankaya-Ankara-Türkiye, felicyntoukand@yahoo.com ** Gazi Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Biyoloji Bölümü, Teknikokullar-Ankara-Türkiye Özet Bu çalışmada Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü ne (TARM) ilgin İkizce (Ankara) araştırma ve uygulama istasyonunun fulorası ortaya konulmuştur. Çalışma alanından toplanan 730 bitki örneğinin tanısı sonucunda 62 familya, 238 cins, 404 tür ve türaltı düzeyde takson saptanmıştır. Bunlardan 47 si endemik olup oranı % 11.6 dır. Taksonların fitocoğrafik bölgelere göre dağılımı: İran-Turan elementi 101 (% 25), Avrupa-Sibirya elementi 26 (% 6.4), Akdeniz elementi 17 (% 4.2) ve çok bölgeli veya bilinmeyenler 260 (% 64.4) tır. 8 takson B4 karesi için yeni kayıtdır. Bulduru Sözcükleri: Flora, Haymana, Ankara, Türkiye The flora of İkizce (Ankara) research and application station Abstract In this study, the flora of center research institute for field crops İkizce (Ankara) research and application station was carried out. The 404 taxa at species and subspecies ranks belonging to 238 genera and 62 families were recorded from the area. The 47 taxa are endemic to Turkey. Rate of endemism is 11.6 %. Distribution of taxa into the phytogeographical regions: 101 (25 %) Irano- Turanian, 26 (6.4 %) Euro-Siberian, 17 (4.2 %) Meditterranean and 260 (% 64.4) the pluriregional or unknowns. The 8 taxa are new records for B4 square. Key words: Flora, Haymana, Ankara, Türkiye Giriş Bu çalışmada İkizce Araştırma ve Uygulama İstasyonunun fulorası tespit edilerek tür listesi hazırlanmıştır. Çalışmanın yapıldığı alan, Ankara ili Haymana ilçesi sınırlarında olup Gölbaşı-Haymana karayolunun 20. kilometresinde yer alan Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü ne bağlı Tarla Bitkileri Merkez

34 32 OT 16, 2, 31-53, 2009 Araştırma Enstitüsü nün (TARM) İkizce Araştırma ve Uygulama İstasyonu dur ve bitki coğrafyası açısından İran-Turan fitocoğrafik bölgesine girmektedir. Ankara fulorasıyla ilgili ilk toplu bilgi 60 kadar tür ile Flora Orientalis te yer alır (1) yılında Kurt Krause tarafından yazılan Ankara nın Floru adlı eserde, 800 kadar bitki türünden bahsedilmektedir (2, 3). Daha sonra Galip Akaydın ve Sadık Erik tarafından hazırlanan Ankara nın Şehir Florası adlı çalışmada 995 tür yer almaktadır (4, 5). Ankara konum itibariyle zengin habitat tiplerine sahiptir. Kuzeyinde Karadeniz ormanlarının güney uzantıları, güneyinde Tuzgölü kıyılarındaki özel tuzcul habitatlar, iç kısımlarında da bozkırlar ve kurak bodur ormanlar belirgin şekilde dikkati çeker. Buraların fuloralarını kısmen yansıtan, değişik yörelerde yapılmış birçok çalışma da vardır (6-14). Araştırma alanı İç Anadolu bölgesinde geniş yer kaplayan Haymana ovasında bulunmaktadır. P.H. Davis in Türkiye fulorası eserinde gösterdiği B4 Ankara karesinde yer alır yılına kadar İkizce ve Topaklı köylerinin otlak olarak kullandığı bu alan, yapılan kamulaştırma ile enstitüye devredilmiştir. Enstitünün zaman içindeki yerleşmesine göre 6000 dekarlık toprak alanı zirai kullanıma açılırken geri kalan yaklaşık 3000 dekarlık alanın bir kısmı ağaçlandırılmış, diğer kısımları doğal haliyle bırakılmıştır. Yine enstitünün su ihtiyacını karşılamak üzere alanda bulunan dere üzerine İkizce göleti kurulmuştur. Ayrıca, alan içerisinde tavukçuluk araştırma enstitüsüne ait bir üretim çiftliği de bulunmaktadır. Enstitü sınırları İkizce ve Topaklı köylerinin geriye kalan çayır ve meralarına yaslanmaktadır. Özetle, enstitüye ait yaklaşık 9000 dekarlık alan üzerinde karşılaşılan bozkır, segetal, nitrofil ve hidrofil habitat tiplerine ait türlerden oluşan alan fulorasının ortaya çıkarılması amaçlanmıştır. Materyal ve Metot Öncelikli olarak alanın doğal özellikleri ile ilgili kaynaklar tarandı (15-17). Araştırma alanına, yıllarında pilanlanan şekilde, toplam 35 defa inceleme gezisi yapıldı ve alandan 730 kadar bitki örneği toplandı. Alanın fulorasını temsil edecek olan bu örnekler uygun şekillerde kurutularak, herbaryum materyali haline getirildi. Toplanan örnekler GAZİ herbaryumunda saklanmaktadır. Alandan toplanan örnekler öncelikle, P.H. Davis' in Flora of Turkey and the East Aegean Islands adlı eserine göre (18-20) ve GAZİ herbaryumundaki örneklerle karşılaştırılarak teşhis edildi. Bazı durumlarda teşhiste kolaylık sağlayan ilgili kaynaklara başvuruldu (21-24). Teşhisinde güçlük çekilen bazı örnekler de konusunda uzman kişilere gösterildi. B4 karesi için yeni olan türler J. Donner in hazırladığı Distribution Map to P.H. Davis Flora of Turkey 1-10 (25) adlı eseri ve diğer yeni kare dağılışlarını gösteren çalışmalar (5, 26-38) taranarak tespit edildi ve takson isminin başında (*) işareti ile gösterildi. Takson isimleri Med-Check List isimli eserin internet versiyonundan (39), TÜBİTAK web sayfasında yer alan Türkiye Bitkileri Veri Servisi TÜBİVES (40) ve International Plant Name Index isimli web sayfasından (41) kontrol edildi ve değişen isimler parantez içinde gösterildi. Ayrıca taksonların yazar adları Authors of Plant Names adlı eserden yararlanılarak gözden geçirildi (42). Takson