VERİ ZARFLAMA ANALİZİ (VZA) VE MALMQUİST ENDEKSİ İLE TOPLAM FAKTÖR VERİMLİLİK ÖLÇÜMÜ: BİST TE İŞLEM GÖREN MEVDUAT BANKALARI ÜZERİNE BİR UYGULAMA

Transkript

1 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, VERİ ZARFLAMA ANALİZİ (VZA) VE MALMQUİST ENDEKSİ İLE TOPLAM FAKTÖR VERİMLİLİK ÖLÇÜMÜ: BİST TE İŞLEM GÖREN MEVDUAT BANKALARI ÜZERİNE BİR UYGULAMA Yılmaz AKYÜZ 1 Feyyaz YILDIZ 2 Zübeyde KAYA 3 Özet: Bankaların mal sektördek aracılık hzmetler ve ülke ekonomsnn kalkınmasındak aktf rolü önemldr. Fnans sektöründe artan rekabet, bankaları daha çok pazar arayışına sürüklemştr. Yapılan çalışmada Borsa İstanbul (BIST) te şlem gören on br mevduat bankasının yıllarındak vermllk ölçümü toplam faktör vermllğ analzlerne olanak veren Malmqust Toplam Faktör Vermllk Endeks Yöntem kullanılarak yapılmaya çalışılmıştır. Çalışmada grd set olarak mevduat, özsermaye, faz gderler; çıktı set olarak net kar ve faz gelrler değşkenler kullanılmıştır. Çalışma sonucunda mevduat bankaları çersnde ele alınan tüm yıllarda etknlk düzeylerne göre 1,000 düzey le banka7 (KB7) brnc sırada, 0,997 skoru le banka9 (KB9) knc, ve 0,989 düzey le banka2 (KB2) üçüncü sırada yer almaktadır. Bunun yanında banka9 (KB9), banka3 (KB3) ve banka11 (KB11) n Toplam Faktör Vermllğndek Değşmde (TFVD) artış; dğer bankalarda se azalış görülmüştür. Dönemler tbaryle Malmqust TFVD endeks dönemnde artış, dğer dönemlerde br azalma göstermştr. Anahtar Kelmeler: Ver Zarflama Analz, Malmqust Toplam Faktör Vermllğ, Türk Bankacılık Sektörü Measurng Total Factor Productvty wth The Malmqust Index and Data Envelopment Analyss (DEA) : An Applcaton n Depost Banks Lsted n BIST Abstract: It s known that banks play a sgnfcant role n terms of the fnancal ntermedaton and economc growth. Increasng competton has steered banks nto provdng servce n numerous markets. In ths study, we deal wth the problem of measurng the effcency and the total factor productvty of the lsted depost banks between perods and Malmqust Index Method has been appled for measurng effcency. Depost, equty captal and 1 Yrd. Doç. Dr., Uşak Ünverstes, İİB, İşletme Bölümü 2 Yrd. Doç. Dr., Afyon Kocatepe Ünverstes, İİBF, İşletme Bölümü 3 Afyon Kocatepe Ünverstes, SBE

2 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, nterest expenses have been used as nput varables. As for the net proft and nterest ncome have been used as output varables. As a result of the study; seventh decson unt has become frst wth the score of 1,000, nnth decson unt has become second wth the score of 0,997 and second decson unt has become thrd wth the score of 0,989. On the other hand, t has been observed that the total factor effcency of nnth, eleventh and thrd decson unts has ncreased and that the others effcency has decreased. As of perods, Malmqust TFVD Index has showed ncrease between the years of , but then t has decreased. Key Words: Data Envelopment Analyss, Malmqust Total Factor Effcency, Turksh Bankng Sector I.GİRİŞ Günümüzde rekabet hızla artarken kaynakların bazen sınırlı kaldığı ve şletmelern çnde bulunduğu rekabet ortamında etknlk ve vermllk kavramlarının her zaman önemn koruduğu görülmektedr. Bu yüzden kaynak etknlğ konusunda etknlk ölçümü ve etknlğn artırılması gb çalışmalar da öne çıkmaktadır. Etknlk ölçümünde akla lk olarak, Ver Zarflama Analz (VZA) yöntem gelmektedr. Yöntem, şletmelern kullandıkları kaynakların grd ve çıktı temelnde k yönlü analze mkân vermektedr. Bunun yanında Malmqust Yöntem se yıllar tbaryle kaynak etknlğn ve toplam faktör vermllğnn ölçülmes ve zlenmesnde kullanılan dnamk br yöntemdr. Bu çalışmanın amacı, BIST te şlem gören mevduat bankalarının yıllarında görecel etknlğnn ölçülmesdr. Bankaların etknlğnn ölçülmesnde VZA ve Malmqust Toplam Faktör Vermllk Endeks nden faydalanılmıştır. Çalışma beş kısımdan oluşmaktadır. İlk kısımda grş ve ardından bu alanda yapılmış çalışma ve yöntemlere dar temel br lteratür taramasına yer verlmştr. Üçüncü kısımda bankacılık sektörü hakkında genel blgler sunulmuştur. Dördüncü kısımda, Ver Zarflama Analz Yöntem ve Malmqust Toplam Faktör Vermllk Endeks le lgl blgler açıklanmıştır. Beşnc kısımda se uygulama ve analz sonuçlarına yer verlmştr. II. LİTERATÜR Vermllğn ölçülmes konusunda Ver Zarflama Analz ve/veya Malmqust Toplam Faktör Vermllk Endeks kullanılarak yapılan çalışmaların bazıları şunlardır: Mahadevan (2002), çalışmasında Malezya malat sektöründek büyüme vermllğn yrm sekz frmanın yılları arası verlern kullanarak, Ver Zarflama Analz ve Malmqust Endeks le analz ve değerlendrmelerde bulunmuştur. Angelds ve Lyroud (2006), bu çalışmada

3 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, yılları çn yüz büyük İtalyan bankasının vermllkler Ağırlıklı Artmetk Ortalama ve Malmqust Vermllk Endeksne göre yapılmıştır. Amprk sonuçlar, doğal logartma, snr ağları ve regresyon kullanımının tahmnlerndek hataları azalttığı saptanmıştır. Ayrıca, Lteratürün aksne boyut ve vermllk artışı arasında ters yönlü br lşk söz konusu olduğu tespt edlmştr. Bakırcı (2006), çalışmasında Otomotv Sanayndek frmaların etknlklern Ver Zarflama Analz yöntemn le belrlemş ve on üç frma arasında altı frmanın grdlerde etkn olamadığı sonucunu ortaya çıkarmıştır. Çetn (2006) da İMKB de şlem gören Tekstl Sektörüne at yrm k şletmenn etknlklern, Ver Zarflama Analz yöntem kullanarak değerlendrmştr. Eleren ve Özgür (2006) Türkye'de mevcut yabancı sermayel mevduat bankalarının etknlklernn düzeylernn ölçününü, Ver Zarflama Analz Yöntemne göre yapmışlardır. Yaptıkları çalışmada kullanılan yılları verlernden sağlanmıştır. Grd set olarak mevduat ve faz gderler, çıktı olarak se kred ve faz gelrler kullanılarak etknlk düzeyler belrlenmeye çalışılmıştır. Ortaya çıkan etknlk değerlernn ekonomk ve syas stkrarın yerleşmeye başladığı senelerde düşüş eğlm meydana geldğ görülürken, 2004 yılından tbaren se faz oranlarının düşmes neden ve breysel kred hacmnde meydana gelen yükselş dolayısı le etknlk düzeylernde de artış ortaya çıktığı sonucuna ulaşılmıştır. Hadad vd. (2007), otuz restorant şletmesnn vermllk ölçümünü Ver Zarflama Analz, Korelasyon Analz ve Dskrmnant Analz yöntemler kullanarak yapılmıştır. Dnçer (2008) çalışmasında İMKB'de kayıtlı malat sektöründe faalyet gösteren otuz br dokuma, gym eşyası ve der sektörü şletmelernn dönemsel olarak etknlk değşmlern yıllarındak sekz grd ve beş çıktıdan oluşan ver setn kullanarak Ver zarflama Analz ve Malmqust Toplam Faktör Vermllğ Endeks kullanılarak yapmıştır. Yalama ve Sayım (2008) çalışmalarında İMKB ye kote olmuş, malat sektörü şletmelernn 2005 yılı Aralık dönem tbaryle mal tablolarından elde edlen fnansal analz oranları kullanılıp, sekz grd ve k çıktı değşken le, bu sektördek alt brmlern performans değerlendrlmes yapılmıştır. Grdye yönelk Ver Zarflama Analz yöntem uygulamıştır. İmalat sektörünün en etkn alt brm Taş ve Toprağa Dayalı Sanay olurken, sektörün ortalama etknlk skoru se 83,94 olarak gerçekleşmştr. Ertuğrul ve Tuş Işık (2008) İMKB 100 endeksnde şlem gören metal ana sanayndek on üç şletmenn yıllarındak mal tablolarından yararlanılarak oluşturulan k grd ve k çıktı le Ver Zarflama Analz yöntemlernden çıktı yönlü CCR model kullanılarak değerlendrlmes yapılmıştır. Bu model sonucunda 2003 yılının, en etkn şletmeler BURCE, BURVA, ERBOS ve IZMDC, 2004 yılında IZMDC ve 2005 yılında BURCE, BURVA, CELHA, ERBOS ve FENIS, 2006 ve 2007 yıllarında se ERBOS ve

4 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, IZMDC olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Babacan, Kısakürek ve Özcan (2009) yapılan çalışmada İMKB de şlem gören şletmelern 2001 yılındak performansları ölçülmeye çalışılmıştır. İşletmelern performans ölçümü on beş grd ve beş çıktı kullanılarak VZA yöntemne göre yapılmıştır ve 2001 yılında şlem gören frmaların dezavantajlı durumlarda çalışmış oldukları gözlemlenmştr. Ata ve Yakut (2009) Türkye de malat sektöründe faalyet gösteren frmaların performans ölçümünü, dönem tbaryle dört grd ve altı çıktı kullanılarak Ölçeğe Göre Sabt Getr ve Ver Zarflama Analz yöntemyle uygulamışlardır. Alt sektörün etknlklernn yıllar bazında farklılıklar gösterdğ ve etknlk değerlernn ortalamalarının se 2001 krznden sonra artış eğlm çersnde olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Behdoğlu ve Özcan (2009) Türkye de yılları arasında faalyet gösteren yrm dokuz tcar bankanın verler kullanılarak Ver Zarflama Analz yöntemne göre değerlendrlmesn yapmıştır. Ortalama etknlk yüzdes 43,3 olduğu ortaya çıkmıştır. Kula, Kandemr ve Özdemr (2009) İMKB'ye kayıtlı çmento sektörüne at şletmelern yılları arasında etknlklernden yola çıkılarak bu etknlk değerler Ver Zarflama Analz yöntem le hesaplanmış ayrıca bu etknlk değerlernn değşm Malmqust Toplam Faktör Vermllk (TFV) endeks kullanılarak değerlendrlmştr. Çalışmanın sonucunda se on altı frmadan üç frmanın tüm dönemlerde etknlk gösterdğ ortaya çıkmıştır. Dönemlern ortalama etknlk değerlernde se 2005 yılının en etkn yıl olduğu görülmüştür. Özer, Öztürk ve Kaya (2010) bu çalışmalarında, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası nda yıllarında şlem gören gıda ve çecek sektöründek yrm dört şletmenn etknlklern Ver Zarflama Analz yöntemne göre değerlendrlmeye çalışmışlardır. Çalışmada altı grd ve k çıktı kullanılmıştır. Ver Zarflama Analzne göre 2007 yılında on dört şletme, 2008 yılında se on br şletme etkn bulunmuştur. Kümeleme analz ve TOPSIS yöntemler le uygulama yapılan çalışmada yöntemlern karşılaştırılması yapılmıştır. Altan (2010) Türkye sgortacılık sektörünün hayat dışı branşında faalyet gösteren toplam yrm beş sgorta şrketnn vermllklernn değerlendrlmesn, Hazne Müsteşarlığı Sgorta Denetleme Kurulu tarafından yayınlanmakta olan yıllarına at Türkye de Sgorta Faalyet Hakkında Rapor larından alınarak altı grd ve k çıktı kullanılarak parametrk olmayan yöntemlerden br olan VZA yöntemn kullanarak gerçekleştrmştr. Lorcu (2010), İstanbul Sanay Odasının (İSO) her yıl açıklamış olduğu 500 büyük frma çnde bulunan on dört otomotv ve yan sanay şletmesne at yıllarını kapsayan etknlk analzlern, çalışan sayısı ve net aktfler grd, verg önces kar, hracat ve brüt katma değer değşkenlern çıktı olarak kullanarak Toplam Faktör Vermllklern Malmqust Toplam Faktör Vermllk Endeks le analz etmştr.

5 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, Srar (2011), çalışmasında dönemnde Körfez İşbrlğ Konsey (CCS) ülkelernde bankaların vermllk artışı ve fnansal serbestleşmenn etklern ncelemektedr. VZA ve Malmqust Toplam Faktör Vermllğ Endeks ölçümü yapılmıştır. Öncel ve Şmşek (2011) Türkye'nn yrm altı alt bölges karşılaştırmasını, Ver Zarflama Analz model le gerçekleştrmştr. Analz sonucunda kaynaklarını etkn kullanmadıkları tespt edlen bölgelern durumları, sosyo-ekonomk gelşmşlk düzey sıralamasındak konumlarına bakılarak değerlendrlmeler yapılmıştır. Budak (2011) Türk Bankacılık Sektöründe faalyet gösteren yrm k tcar bankanın 2008, 2009 ve 2010 yıllarındak etknlk performansları üç grd ve dört çıktı kullanılarak Ver Zarflama Analz yöntemne göre hesaplanmış olup bu yöntemle yıllarında hang bankaların etkn olduğu ortaya çıkarılmıştır. Cenger (2011) bu çalışmada, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) de şlem gören çmento sektörüne at on k şrketn dönemne at mal tablolarından yararlanılarak dört grd ve k çıktı le ver set oluşturulmuştur. Bu şletmelern etknlk değerler, Ver Zarflama Analz (VZA) yöntemyle hesaplanarak bu sektöre lşkn performans sonuçlarının analz ve değerlendrlmes yapılmıştır. Keskn Benl (2012), bu çalışmada dönem Ege, Batı Marmara, Doğu Marmara ve Akdenz bölgesndek llern teknk etknlk, teknk etknlktek değşme, teknolojk değşm ve toplam faktör vermllğ ve bleşenlerndek değşmelern ölçümünü yapmıştır. İk çıktı ve tek grd kullanılmıştır. Toplam tesse gelş sayısı ve geceleme sayısı çıktı ve toplam yatak kapastes se grd olarak kullanılmıştır. Teknk Etknlk ve Toplam Faktör Vermllk Değşm ölçümü, Ver Zarflama Analz model ve Malmqust Toplam Faktör Vermllk Endeks metodu kullanılarak yapılmıştır. III. BANKACILIK SEKTÖRÜ Bankacılık sektörü fnansal sstemn öneml br kısmını oluşturmaktadır. Aynı zamanda, Türkye Ekonomsn çok yönlü etkleyen ve ekonomde kaynak aktarımında aracılık etmes nedenyle de büyük sektörlerden br tanesdr. Mevduat bankaları kanun br şeklde mevduat toplama yetksne sahp olup ve genellkle kısa vadel mevduat toplayan ve gerek üretm gerekse tcaret hayatına fnansman sağlayan br banka grubunu oluşturmaktadır. Bu yüzden, Mevduat Bankaları ekonomk hayatın can damarıdır denleblr. Bankalar fnans stem çersnde etkn roller neden le pyasa yapıcılığı görevn yerne getrmektedrler (Coşkun vd., 2012: 27-38).

6 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, Türk Bankacılık Sektörünün 2011 yılı sayısal verlerne bakıldığında, faalyet gösteren banka sayısı 48 dr. Bu bankalardan 4 ü katılım bankası, 31 mevduat bankası, 13 ü se kalkınma ve yatırım bankasından oluşmaktadır. Mevduat bankalarından 3 ü kamusal sermayel, 11 se özel sermayel bankadır. Yabancı sermayel mevduat bankalarının sayısı 16 dır. Sektör 2011 yılı tbaryle 9833 şube sayısı le kşye sthdam sağlamaktadır. Sektörde şube başına düşen nüfus 7599, çalışan başına düşen nüfus 412 kşdr. Sektörün aktf büyüklüğü Mlyar TL ye ulaşırken, Mevduat Bankalarının aktf büyüklüğü se Mlyar TL düzeyndedr (tbb.org.tr, bddk.org.tr, 2013). Sektör ve mevduat bankalarına at çalışmada kullanılan verlere lşkn rakamlar Tablo 1 de sunulmuştur. Mevduat bankalarının sektör çndek paylarının öneml oranda büyüklüğü dkkat çekmektedr. Bu yönüyle de vermllk ölçümüne yönelk bu çalışmanın lteratüre ve sektöre katkı sağlayableceğ düşünülmektedr. Tablo 1: Bankacılık Sektörü (BS) ve Mevduat Bankalarına (MB) İlşkn Göstergeler (Mlyon TL) Faz Gelrler (BS) Faz Gelrler (MB) Sektördek Payı % Faz Gderler (BS) Faz Gderler (MB) Sektördek Payı % Öz sermaye (BS) Öz sermaye (MB) Sektördek Payı % Mevduat (BS) Mevduat (MB) Sektördek Payı % Net Kar (BS) Net Kar (MB) Sektördek Payı % Kaynak : verlernden hazırlanmıştır.

7 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, IV. ARAŞTIRMANIN AMACI KAPSAMI VE YÖNTEMİ Bankacılık sektöründe yapılan bu çalışmada bankalar çn etknlk analz uygulaması vermllk ve kaynak etknlğnn ölçülmes üzerne dayanmaktadır. Araştırmanın amaç, kapsam ve yöntem şu şeklde özetleneblr: A.Araştırmanın Amacı ve Kapsamı Araştırmanın amacı, BİST te şlem gören 11 kamu ve özel sermayel mevduat bankasının dönemnde görecel etknlklernn hesaplanması ve bu etknlklern ele alınan yıllarda nasıl değştğnn belrlenmesdr. Araştırma kapsamındak Mevduat Bankaları sırasıyla Akbank, Alternatfbank, Denzbank, Şekerbank, Tekstlbank, Türkye Ekonom Bankası, Garant Bankası, Yapı Kred Bankası, Halk Bankası, İş Bankası ve Vakıflar Bankası ndan oluşmaktadır. Bu bankalara at verler çalışmanın amacına uygun olarak belrlenerek analz edlmeye hazır hale getrlmştr. Çalışmada kullanılan verlern elde edlmesnde lgl bankaların Gelr Tablosu ve Blançolarından yararlanılmıştır. Kullanılan karar brmler ve grd çıktı değşkenler aşağıda sunulmuştur. Tablo 2 : Çalışma Kapsamındak Bankalar ve Kodları KARAR DEĞİŞKENLERİ KB1 KB2 KB3 KB4 KB5 KB6 KB7 KB8 KB9 KB10 KB11 BANKALAR BANKA1 BANKA2 BANKA3 BANKA4 BANKA5 BANKA6 BANKA7 BANKA8 BANKA9 BANKA10 BANKA11 Tablo 3: Çalışmada Kullanılan Grd ve Çıktılar GİRDİ 1 MEVDUAT ÇIKTI 1 NET KAR GİRDİ 2 ÖZSERMAYE ÇIKTI 2 FAİZ GELİRLERİ GİRDİ 3 FAİZ GİDERLERİ

8 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, Lteratürde en uygun ver setnn hazırlanması çn, değerlendrlmeye alınacak karar değşkenlernn (banka sayısı) bazı yazarlara göre grd ve çıktı değşkenlernn toplamının en az br fazlası, bazılarına göre de en az k katı olması önerlmektedr (Behdoğlu ve Özcan, 2009: ). Bu çalışmada görüldüğü gb her k koşul da sağlanmaya çalışılmıştır. Dğer br şart da grd ve çıktı değşkenlerne at değerlern tümünün poztf olmasıdır. Burada verlern tümünün poztf olması, ön br çalışma gerektrmeden analzde kullanılmasına mkan tanımıştır. B.Araştırmanın Yöntem Çalışmada çok döneml kaynak etknlk analzlernde yaygın olarak kullanılan ve yıllara dayalı dnamk değerleme mkanı veren Ver Zarflama Analz (VZA) temelnde Malmqust Toplam Vermllk Endeks yöntem Wndeap113 programı yardımıyla uygulanmıştır. Ver Zarflama Analz Model (VZA), br karar verme brmnn vermllğ açısından matematksel olarak ağırlıklandırılmış çıktılar toplamının ağırlıklandırılmış grdler toplamına oranının en y performansı belrledğ sınıra göre pozsyonudur şeklnde tanımlanablr (Emr ve Özgür, 2008: 166). Ver Zarflama Analz (VZA); brbrne benzeyen, ekonomk karar brmlernn ürettkler mal ve hzmetlern etknlklernn ölçüleblmes çn ortaya çıkarılmış olan parametresz br etknlk modeldr (Behdoğlu ve Özcan, 2009: 303). VZA, farklı yöntemlerde brlkte olan düşünce ve yöntem topluluğudur. Öncelkl olarak hastane, ünverste gb kar amaçlı olmayan bazı kurumların karşılaştırmalı olarak etknlğnn ölçüleblmesn sağlamakta kullanılmakta d. Günümüzde se bu yöntem gerek Ar-Ge projelernde gerekse kar amaçlı olan brtakım üretm ve hzmet sektörlernde de şletmeler arası görel etknlğn ortaya çıkarılmasında kullanılmaktadır ( ) Charnes, Cooper ve Rhodes 1981 yılında etknlk analzlernde brtakım güçlüklerle karşılaşıldığı çn parametresz br yöntem olan VZA yöntemn ortaya çıkarmışlardır yılında Charnes, Cooper ve Rhodes tarafından bugünkü hal le tanımlanan VZA yöntem, 1957'de Farrel tarafından ortaya çıkarılmış, daha sonra Farrel ve Feldhouse 1962, Setz 1967, Afrat 1972 ve Meller 1976 tarafından se gelştrlmştr (Charnes 1978, Eleren ve Özgür, 2006: 64-65).VZA'nın k temel model bulunmaktadır (Altan, 2010: 193,Charnes vd., 1994: 36-50); 1-Charnes-Cooper-Rhodes Model (CCR) 1978; Grdye yönelk VZA modeller, belrl br çıktı bleşmn en etkn br şeklde elde edlmesn sağlayablmek çn en uygun grd bleşmnn nasıl olableceğn araştırır.

9 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, Banker-Charnes-Cooper Model (BCC) 1984; Çıktıya yönelk VZA model belrl br grd bleşmnden ne kadar çok çıktı bleşm sağlanableceğn araştıran br model türüdür (Charnes vd., 1994: 36-50). Ver Zarflama Analznde çıktıların ağırlıklı toplamlarının grdlern ağırlıklı toplamlarına bölümüyle etknlk ölçütü ortaya çıkmaktadır. Matematksel olarak etknlk ölçütü se (j. Karar noktası), (1.1) dek gb gösterlmektedr. u1 y v x u2 y v x un y v x m n m (1.1) (1.1) formülünde j. karar noktası çn n adet çıktı ve m adet grd vardır. Burada, u n n. çıktının ağırlığını fade ederken, y n n. çıktı mktarını, v m m. se grdnn ağırlığını ve x m m. grdnn mktarını fade etmektedr. CCR yöntem ölçeğe göre sabt getr varsayımına dayanmaktadır ve burada j. karar brmnn etknlğ h se amaç, bu değern maksmze edlmes j olması gerekr. Bu durumda amaç fonksyonu grd odaklılık varsayımı doğrultusunda (1.2) formülündek gb fade edlmektedr. Enbh j n r 1 m 1 u r v x y r (1.2) Kısıtlar se (1.3) formülündek gb fade edlmektedr. r 1 m 1 u v n r u r y v x 0 0 r 1 (1.3) Yukarıda da değnldğ gb, kesrl programlama setnn çözüm şlem le doğrusal programlamayı karşılaştırdığımızda kesrl programlama setnn çözüm şlem daha zordur. (1.2) ve (1.3) formüllern doğrusal programlama mantığı le gösterdğmzde (1.4) ve (1.5) formüller meydana gelmektedr.

10 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, Enbh j n r 1 u r y r (1.4) m 1 v x 1 n r r r 1 1 u, v r u y 0 m v x 0 (1.5) (1.4) ve (1.5) formüller kullanılırken grd odaklılık durumu dkkate alınmıştır. Eğer çıktı odaklılık durumu çn CCR yöntem kullanılacaksa, bu durumda da doğrusal programlama model (1.6) ve (1.7) formüller aşağıdak şeklde yazılablmektedr. Enkg j m 1 v x (1.6) n r 1 u r y r 1 r r r 1 1 u, v r n u y 0 m v x 0 (1.7) Gerek grd odaklı gerekse çıktı odaklı olsun, eğer br karar verc karar noktalarının etknlklerne CCR yöntemyle karar veryorsa yukarıda söylenen model bütün karar noktaları çn uygulaması gerekr. Kurulan bu model bütün karar noktaları çn çözüldüğünde se her br karar noktası çn toplam etknlk ölçütler meydana gelmektedr. Sonuç tbaryle bu ölçütlern 1 e eşt olması, karar noktaları çn etknlğ fade ederken, 1 den küçük olması durumunda se karar noktalarının etknszlğn fade etmektedr. Uygulamalarda en çok karşılaşılan karar durumlardan br, seçlmş olan karar brmnn grd ve çıktı sayısının en az k katı olması gerektğdr. Fakat buna rağmen daha sstematk br yaklaşımla bakıldığında karar brm aşağıdak gb belrlenmektedr (Behdoğlu ve Özcan, 2009: ).

11 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, grd sayısı m, çıktı sayısı da p se, karar brm sayısı en az m+p+1 olmalıdır VZA uygulanablmes çn gerekl olan brtakım adımlar bulunmaktadır. Bu adımlar se şunlardır oluşmaktadır (Eleren ve Özgür, 2006: 66); Karar verme brmlernn seçm gerçekleşr. Grd ve çıktı kümelernn seçm olur. Karar brmler çn görecel etknlğn hesaplanması yapılır. Her br karar brm çn detay analz yapılır. Elde edlen sonuçların değerlendrlmes şlem gerçekleşr. Malmqust Toplam Faktör Vermllğ (TFV) Endeks Caves, Chrstensen ve Dewert 1982 yılında Malmqust Toplam Faktör Vermllğ Endeks ölçümü çn VZA temell br teknk gelştrmşlerdr. Buna göre Malmqust Toplam Faktör Vermllğ (TFV) endeks, ortak teknolojye göre her br ver noktasının farklarının oranlarını hesaplayarak, k ver noktası arasındak toplam faktör vermllğndek değşmey ölçmektedr ve bu ölçüm çn uzaklık fonksyonu kullanılmaktadır. Çıktıya göre uzaklık fonksyonu x le üretleblecek mümkün y lern kümes S le gösterlmek üzere, (2.1.) olarak tanımlanmaktadır. Uzaklık fonksyonu D s a (x,y)'nn alacağı değerler, y vektörü S sınırı (üretm sınırı) üzernde se 1.0; y vektörü S çndek teknk etkn olmayan br noktayı tanımlıyorsa >1.0; ve y vektörü S dışındak mümkün olmayan br noktayı tanımlıyorsa <1.0'dr (Cng ve Tarım, 2000: 10). Fare ve dğerlernn 1994 yılında yapmış oldukları çalışmada esas alınmış olan t dönem ve bunu zleyen t+1 dönem arasındak çıktıya göre Malmqust TFV değşm endeks aşağıdak gb hesaplanmaktadır (Fare1994:80-86); (2.2) Bu durumda D t a (x, y), t+1 dönem gözlemnn t dönem teknolojsnden olan uzaklığını fade ederken, Eğer m o fonksyonunun değer 1.0'dan büyükse t dönemnden t+1 dönemne TFV'de büyüme olduğunu gösterr. 1.0'dan az olması durumunda se aynı dönemler dkkate alındığında TFV'de br düşüş olduğunu fade eder. Bu denklem şu şeklde fade edleblr;

12 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, (2.3) Karekök dışında görülen oran dönem t ve dönem t+1 arasındak çıktı eksenl teknk etknlk değşmnn ölçüsünü fade ederken karekök çnde bulunan oran se teknolojde meydana gelen değşmey fade etmektedr. Malmqust toplam faktör vermllğ endeksnn teknk etknlktek değşmeye ve teknolojk değşmeye ayrıştırılması durumunda, her k faktörün toplam faktör vermllğne (TFV) olan katkısını belrlememze katkı sağlar. Böylece, yukarıdak denklem k bölüme ayırdığımızda etknlktek değşme (ED) ve teknolojdek değşme (TD) brbrnden ayrı ayrı ölçüleblr; (2.4) (2.5) Bu denklemde, teknk etknlktek değşme, karar brmlernn etkn sınıra yaklaşma sürecnn br değerlendrmesn fade ederken, teknolojdek değşme etkn sınırın zaman çndek değşmn göstermektedr.

13 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, V. YÖNTEMİN UYGULANMASI VE BULGULAR Mevduat Bankalarının yıllarına at mevduat, özsermaye, faz gderler, net kar ve faz gelrler kullanılarak elde edlen grd yönlü (CCR) etknlk analzler sonuçları Tablo 4 te yer almaktadır. Etknlk değer 1 e eşt olanlar tam etkn bankalardır. Kalan dğer bankaların Dğerlernn se etknlk değerlernn 1 e yaklaşmalarına göre etknlkler olumlu yorumlanmaktadır. Tablo 4: Mevduat Bankalarım Grd Yönlü CCR Ver Zarflama Analz Sonuçları ETKİNLİK DEĞERLERİ BANKALAR ORT KB1 1,000 1,000 1,000 0,996 0,918 0,983 KB2 1,000 0,962 1,000 0,985 1,000 0,989 KB3 0,939 1,000 1,000 1,000 1,000 0,988 KB4 1,000 1,000 1,000 0,791 1,000 0,958 KB5 1,000 1,000 0,872 0,764 0,844 0,896 KB6 1,000 0,997 0,847 0,925 0,974 0,949 KB7 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 1,000 KB8 0,905 0,905 0,884 0,996 0,928 0,924 KB9 0,986 1,000 1,000 1,000 1,000 0,997 KB10 0,869 0,910 0,824 0,873 0,889 0,873 KB11 0,901 0,820 0,822 0,889 0,889 0,864 ORTALAMA 0,962 0,961 0,929 0,925 0,948 0,945 Tablo 4'te görüldüğü gb mevduat bankalarının etknlk değerler en yüksek 1 olmak üzere değşm göstermektedr. Mevduat Bankaları çersnde ortalama etknlk düzeylerne göre lk sırayı 1,000 düzey le KB7 almış ve bunu, KB8, KB2 zlemekte ken en düşük etknlğ se 0,864 düzey le KB10 son sırada yer almıştır.

14 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, Grafk.: 1 Bankaların Etknlk Değerler Etknlk Değerler ORT KB1 KB2 KB3 KB4 KB5 KB6 KB7 KB8 KB9 KB10 KB11 ORT. Çalışmanın bu kısmında Malmqust Toplam Faktör Vermllğ ve bleşenlerndek değşmelern analzne yer verlmştr. Toplam Vermllk Endeksn oluşturan bleşenler şunlardır (Kula vd., 2009: 197); TED: Teknk Etknlktek Değşm, TD: Teknolojk Değşme, SED: Saf Etknlktek Değşme, ÖED: Ölçek Etknlğndek Değşme, TFVD: Toplam Faktör Vermllğndek Değşme

15 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, Tablo 5: Malmqust Toplam Faktör Vermllk Endeks (TFV) BANKALAR TED TD SED ÖED TFVD KB1 0,979 0,993 0,991 0,987 0,972 KB2 1,000 0,913 1,000 1,000 0,913 KB3 1,016 1,000 1,000 1,016 1,016 KB4 1,000 0,942 1,000 1,000 0,942 KB5 0,958 0,917 1,000 0,958 0,879 KB6 0,994 0,919 1,000 0,994 0,913 KB7 1,000 0,959 1,000 1,000 0,959 KB8 1,003 0,963 1,000 1,003 0,967 KB9 1,006 1,002 1,000 1,006 1,008 KB10 0,997 0,938 0,995 1,001 0,935 KB11 1,006 1,002 0,995 1,011 1,008 ORTALAMA 0,996 0,959 0,998 0,998 0,956 Tablo 5'te Toplam Faktör Vermllğn oluşturan faktörlere at değerlere yer verlmştr. Bankaların tekl olarak TFVD ncelendğnde lk üç sırada, sırasıyla KB3, KB10 ve KB1 yer alırken son üç sırada KB2, KB4 ve KB5 n yer aldığı görülmüştür. Toplam faktör vermllk değşm (TFVD) endeks le yapılan ölçümde, dönemlernde mevduat bankalarının vermllğnde yıllık ortalama % 4,4 lük br azalma gözlemlenmştr. Tüm faktörlere at yıllık ortalama değşmlerdek bu azalmanın TFVD y de doğrudan etkledğ görülmektedr. TFVD dek azalma en çok, TD dek değşmden kaynaklanmaktadır. Bu faktördek değşm KB3, KB9 ve KB11 harcnde çoğunluğu oluşturan dğer bankalar çn azalma yönünde gerçekleşmştr ve bu durum TFV ortalamasını olumsuz etklemştr. TFV oluşturan faktörlerdek değşmn bankalara göre dağılım oranları Tablo 6 da sunulmuştur.

16 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, Tablo 6 : TFV Oluşturan Faktörlerdek Değşmn Bankalara Göre Dağılım Oranları Değşmde Artış Gösteren Bankalar 1 TD 3 SED 9 ÖED 9 TED 7 TFV 9 % 27,3 81,8 81,8 63,6 81,8 Bankalardak azalma yönünde değşmn daha çok TD üzernde gerçekleştğ görülmektedr. Bunun anlamı üretm sınırının veya bankalar açısından şlem hacmnn azalma göstermesdr. Bu da ölçek ve saf etknlk düzeyler ne olursa olsun, TFV endeksnn düşmesnde doğrudan etkl olableceğ anlamına gelmektedr. TFV dek değşmn kaynağı olan TED ve TD nn her ksndek azalma % 36.4, her ksnde de artış durumu se % 25 tr. Gerye kalan % 33,4 ü se TED veya TD den en az brnn azalış yönünde değştğ görülmektedr. Sonuç olarak mevduat bankalarının genel çn değerlendrme yapıldığında azalma yönelml değşmlern çoğunlukta olması TFV dek değşmn azalma yönlü olduğunu göstermektedr. Tablo 7: Dönemlere Göre Malmqust TFV Endeks DÖNEMLER TED TD SED ÖED TFVD ORTALAMA 0,999 0,904 0,998 1,001 0,903 0,966 1,169 0,981 0,984 1,129 0,996 0,862 0,993 1,003 0,859 1,025 0,926 1,021 1,003 0,949 0,996 0,958 0,998 0,998 0,955

17 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, Tablo 7 ncelendğnde TFV endeksnde yıllara göre karşılaştırmalı değşm görülmektedr. TFV endeksndek değşm dönem harç azalış eğlmndedr. Bu durumda dönemnde %12,9 gb br artış olduğu ve bunun da daha çok TD dek %16,9 luk artıştan kaynaklandığı görülmektedr. TED, arası artış göstermş ve bu artış daha çok çarpanları olan SED ve ÖED dek brlkte artıştan kaynaklanmıştır. ÖED, harç tüm dönemlerde küçükte olsa br artış göstermştr. Bu artış, hzmet üretmnn ölçeğe dayalı daha etkn yönetldğn göstermektedr. SONUÇ ve ÖNERİLER İşletmelerde performans ölçümü ve yüksek düzeyde br performans yakalamak rekabet açısından öneml br başarı faktörüdür. Bu nedenle sahp olunan performansı gelştrmek yleştrmek ve organzasyonun etknlğn artırmak günümüzde öneml br amaç olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmanın ve kullanılan yöntemlern bu açıdan lteratüre br katkı sağlayacağı düşünülmektedr. Borsa İstanbul (BIST)'de şlem gören 11 mevduat bankasının verler le yıllar tbaryle etknlk ve toplam faktör vermllğ analzlerne olanak veren Malmqust Endeks Yöntem kullanılarak vermllk ölçümü yapılmaya çalışılmıştır. Zamana dayalı TFV değşmlern ncelemeye yardımcı olan Malmqust Toplam Faktör Vermllk Endeks yöntem, bast uygulanablr ve anlamlı sonuçlar vermes yönüyle kullanışlı br yöntemdr. Çalışmada grd set olarak mevduat, özsermaye, faz gderler; çıktı set olarak net kar ve faz gelrler değşkenler kullanılmıştır. BIST te şlem gören mevduat bankalarını kapsamına alan bu çalışma, mevduat bankalarının görecel etknlklern ölçmek ve bankaların etknlğnn zaman çnde nasıl değştğn belrlemek amacıyla yapılmıştır. Çalışmada Akbank, Alternatfbank, Denzbank, Şekerbank, Tekstl Bank, Türkye Ekonom Bankası, Garant Bankası, Yapı Kred Bankası, Halk Bankası, İş Bankası ve Vakıflar Bankası nın etknlk değerler yılları arasındak blanço ve gelr tablolarından elde edlen verler kullanılarak, grdye yönelk Ver Zarflama Analz yöntem le ölçülmeye çalışılmıştır. Ayrıca bu bankaların etknlklernn zaman çndek değşmn ncelemek çn Malmqust Toplam Faktör Vermllk Endeks hesaplanmıştır. Çalışma sonucu elde edlen bulgulara göre, TED, arası artış göstermş ve bu artış daha çok çarpanları olan SED ve ÖED dek brlkte artıştan kaynaklanmıştır. ÖED de harç tüm dönemlerde küçükte olsa br artış olduğu gözlemlenmştr. Bu artış, hzmet üretmnn ölçeğe dayalı daha etkn yönetldğn göstermektedr. Çalışmada, yöntemler yardımıyla

18 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, mevduat bankalarının yıllarına at verler üzernden yapılan değerlendrmeler sonucunda tüm yıllar tbaryle etknlğe ulaşan 1,000 düzey le banka7 (KB7) brnc sırada, 0,997 skoru le banka9 (KB9) knc, ve 0,989 düzey le banka2 (KB2) üçüncü sırada yer almaktadır. KB9, KB3 ve KB11 bankaları Toplam Faktör Vermllğnde artış göstermekte ken, dğer bankalar ortalama olarak azalma eğlm çersnde bulunmaktadır. Dönemler tbaryle bakıldığında genel olarak dönemnde br artış, dğer dönemlerde br azalış gözlemlenmştr. Yapılacak yen çalışmalarda daha fazla grd ve çıktı çeren ver setler ve yıllar kullanılarak karşılaştırmalı statstk, sektörel analz ve değerlendrmeler yapılablr.

19 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, KAYNAKÇA Altan, M.S. (2010), "Türk Sgortacılık Sektöründe Etknlk: Ver Zarflama Analz Yöntem le Br Uygulama, Gaz Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Fakültes Dergs,12(1), ss Angelds, D. and Lyroud, K. (2006). "Effcency n the Italan Bankng Industry: Data Envelopment Analyss and Neural Networks", Internatonal Research Journal of Fnance and Economcs, ISSN , Issue 5. p.28 Ata, H.A. ve Yakut, E. (2009), "Fnansal Performansa Dayalı Etknlk Ölçümü: İmalat Sektörü Uygulaması", Kocael Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü Dergs,18 (2), ss Babacan, A., Kısakürek, M.M. ve Özcan, S. (2009), "İMKB ye Kote Edlmş Frmaların VZA Yöntem İle Performans Ölçümler", Dumlupınar Ünverstes Sosyal Blmler Dergs, Sayı 24, Ağustos, ss Bakırcı, F. (2006), "Sektörel Bazda Br Etknlk Ölçümü: VZA le Br Analz ", İktsad ve İdar Blmler Dergs, 20 (2), Eylül, ss Behdoğlu, S. ve Özcan, G. (2009), "Ver Zarflama Analz ve Bankacılık Sektöründe Br Uygulama", Süleyman Demrel Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Fakültes Dergs, 14 (3), ss Budak, H. (2011), "Ver Zarflama Analz ve Türk Bankacılık Sektöründe Uygulaması", Marmara Ünverstes Fen Blmler Dergs, 23(3), ss Cenger, H. (2011), "İMKB de İşlem Gören Çmento Şrketlernn Performanslarının Ölçülmesnde Ver Zarflama Analz Yaklaşımı", Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, 25(3-4). Charnes, A.,Cooper,W.W., and Rhodes, E. (1978), "Measurng the Effcency of Decson Makng Unts", European Journal of Operatonal Research, Vol. 2, Charnes, A., Cooper, W., Levvn, A.Y., and Seford, L.M. (1994), Data Envelopment Analyss, Norwell, Messachusetts, USA. Cng, S. ve Tarım, Ş.A. (2000), "Türk Banka Sstemnde Performans Ölçümü DEA Malmqust TFP Endeks Uygulaması", Türkye Bankalar Brlğ, Araştırma Teblğler Sers, Sayı 01.s.22 Coşkun, M.N., Ardor, H. N., Çermkl, A. H., Eruygur, H.O., Öztürk, F., Tokatlıoğlu, İ., Aykaç, G., ve Dağlaroğlu, T. (2012), Türkye'de Bankacılık Sektörü Pyasa Yapısı, Frma Davranışları ve Rekabet Analz, Türkye Bankalar Brlğ, Ankara s Çetn, A.C. (2006), "Türk Tekstl Sektörü Ve Türk Tekstl Frmalarının Etknlk Düzeylernn Belrlenmes", Afyon Kocatepe Ünverstes, İ.İ.B.F. Dergs, VIII (2), ss

20 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, Dnçer, E. (2008), "Ver Zarflama Analznde Malmqust Endeksyle Toplam Faktör Vermllğ Değşmnn İncelenmes Ve İMKB Üzerne Br Uygulama", Marmara Ünverstes, İİBF Dergs, XXV(2), ss Eleren, A. ve Özgür, E. (2006), "Türkye'de Yabancı Sermayel Mevduat Bankalarının Ver Zarflama Yöntem İle Etknlk Analzlernn Yapılması", Afyon Kocatepe Ünverstes, İ.İ.B.F. Dergs, VIII (2), ss Emr, O. ve Özgür, E. (2008), "Konaklama Tessler Etknlk Analz", Sosyal Blmler Dergs, Afyon Kocatepe Ünverstes, Sosyal Blmler Ensttüsü Dergs, Clt: X, Sayı 1, Ertuğrul, İ. ve Tuş Işık, A. (2008), "İşletmelern VZA İle Mal Tablolarına Dayalı Etknlk Ölçümü: Metal Ana Sanaynde Br Uygulama ", Afyon Kocatepe Ünverstes, İ.İ.B.F. Dergs, X (I), ss Fare R., Grosskopf, S., Norrs M., Zong Z.Y (1994). "Productvty Growth Techncal Progress and Effcency Change n Industry", Amercan Economc Revew Combne wth Journal of Economc Lterature and Journal of Economc Perspect, N.84, Hadad, Y., Fredman, L. Hanan M.Z (2007), Measurıng Effıcıency of Restaurants Usng The Data Envelopment Analyss Methodology, Computer Modellng and New Technologes, Vol.11, No.4, Keskn Benl, Yasemn (2012), "Ver Zarflama Analz (VZA) ve Malmqust Toplam Faktör Vermllğ (TFV): Konaklama İşletmelernde Br Uygulama", Ege Akademk Bakış, 12(3), Temmuz, ss Kula, V., Kandemr, T. ve Özdemr, L. (2009), "Vza Malmqust Toplam Faktör Vermllk Ölçüsü: İMKB ye Kotel Çmento Şrketler Üzerne Br Araştırma", SÜ İİBF Sosyal ve Ekonomk Araştırmalar Dergs, Selçuk Ünverstes, 11(17), ss Lorcu, F. (2010), "Malmqust Toplam Faktör Vermllk Endeks : Türk Otomotv Sanay Uygulaması", İstanbul Ünverstes İşletme Fakültes Dergs, 39 (2), ss Mahadevan, R. (2002), A DEA Approach to Understandng the Productvty Growth of Malaysa s Manufacturng Industres Asa Pasfc Journal of Management, Volume 19, Issue 4 pp ( %2FA%3A ?LI =true). Öncel, A. ve Şmşek, S. (2011), "Türkye de Bölgelerarası Kaynak Kullanım Etknlğnn Ver Zarflama Analz Yöntemyle Ölçülmes", Ercyes Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Fakültes Dergs,(37),ss Özer, A., Öztürk, M. ve Kaya, A. (2010), "İşletmelerde Etknlk ve Performans Ölçmede VZA, Kümeleme ve TOPSIS Analzlernn Kullanımı: İMKB İşletmeler Üzerne Br Uygulama", Atatürk Ünverstes Sosyal Blmler Ensttüsü Dergs, 14 (1), ss

21 Atatürk Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Dergs, Clt: 27,Sayı:4, Srar, S. A. (2011),"Productvty Growth n the GCC Bankng Industry: Conventonal Versus Islamc Banks", Journal of Knowledge Globalzaton, Vol. 4 Issue 2, p Yalama, A. ve Sayım, M. (2008), "Ver Zarflama Analz le İmalat Sektörünün Performans Değerlendrmes", Dokuz Eylül Ünverstes İktsad ve İdar Blmler Fakültes Dergs, 23 (1), ss İnternet Erşml Kaynaklar Erşm Tarh: _Sektoru_2007_-_2012_Mart.pdf Erşm Tarh: unumu_eylul_2012.pdf BDDK,Türk Bankacılık Sektörü Genel Görünümü _sayl_kanun_6362_sayl_sermaye_pyasas_kanunu_le_degsk_sl enms_hal_ pdf Erşm Tarh: