Transkript

1 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. FİNANSAL GÜVENLİK AĞININ BİR UNSURU OLARAK MEVDUAT SİGORTASI A. HAKAN ATİK Kd. Uzman GA ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜ Haziran 2004 ANKARA

2 İ Ç İ N D E K İ L E R Sayfa No. 1. GİRİŞ FİNANSAL SEKTÖRDE KURUMLARIN (BANKALARIN) ROLÜ ve ÖNEMİ FİNANSAL SEKTÖR ve İSTİKRAR SORUNU FİNANSAL GÜVENLİK AĞI Finansal Güvenlik Ağının İçeriği Finansal Güvenlik Ağının İşleyişi MEVDUAT SİGORTASI, ROLÜ ve KULLANIMI BANKACILIK KRİZLERİ ve MEVDUAT SİGORTASI Tarihsel Gelişim Mevduat Sigortasının Avantajları Mevduat Sigortasının Dezavantajları ve Yarattığı Sorunlar Ahlaki Çöküntü (Moral Hazard) İstikrarı Bozma Finansal Yükün Paylaşımı Politik Sorunlar MEVDUAT SİGORTASI SİSTEMLERİ Uygulamada Mevduat Sigortası Türleri Sigortanın Kapsama Alanı ve Derecesi Mevduat Sigortasının Finansmanı ve Fonlama Özel veya Kamu Mevduat Sigorta Sistemleri Ex-ante veya Ex-post Esaslı Fonlama Mevduat Sigortası Fonu nun Yönetimi Mevduat Sigortasının Varlığı Hakkında Halkın Bilgilendirilmesi Mevduat Sigortası Uygulamalarından Çıkarılan Bazı Sonuçlar MEVDUAT SİGORTASI SİSTEMİNİN AMAÇLARI MEVDUAT SİGORTASI DİZAYNINDA ÜÇ ÖNEMLİ UNSUR: Şeffaflık, Caydırıcılık, Sorumluluk MEVDUAT SİGORTASI: TEORİ ve YAŞANAN DENEYİMLER Belirgin Mevduat Sigortasının Banka İstikrarı Üzerindeki Etkileri Mevduat Sigortasının Piyasa Disiplini Üzerindeki Etkileri Mevduat Sigortasının Finansal Gelişme Üzerindeki Etkileri Mevduat Sigortasının Kriz İdaresinde Oynayacağı Rol MEVDUAT SİGORTASI ve GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELER AÇISINDAN ALINACAK BAZI DERSLER TÜRK BANKACILIK SİSTEMİ ve MEVDUAT SİGORTASI Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) GENEL DEĞERLENDİRME EK 1: TMSF YÖNETMELİĞİ YARARLANILAN KAYNAKLAR

3 1. GİRİŞ...Belki, mevduat yatıranlar veya ellerinde kâğıt bulunanlar aşağı yukarı aynı zamanda paralarını istemeye gelirlerdi. Gerçi o mevduatı ilk yatıran parasını alabilirdi; çünkü o para hâlâ orada olurdu. Ya da o mevduat kime borç olarak verilmişse, parayı o alabilirdi. Ama her ikisi birden alamazdı. Bankaların paraya ilişkin mucizesi, yani mevduat yaratmak ve o görevi yapacak kâğıtlar çıkarma mucizesi, aslında pamuk ipliğine bağlı bir şeydi. İstenen şey, mevduat sahipleriyle kâğıt hamillerinin paralarını istemeye efendi efendi küçük gruplar halinde gelmeleriydi. Hepsi birden geldi mi, banka ödeyemezdi. Bankanın ödeyemeyeceği konusunda bir kuşku yayılırsa, bu sefer genellikle hepsi birden çıkagelirdi. Böyle bir şey olduğunda, daha önce para olarak kullanılabilen mevduat ile kâğıtlar, artık işe yaramaz olurdu. İlk gelenlerin mevduatları ya da kâğıtları ödenir, geç gelenler hava alırdı... J. K. GALBRAITH, Para Özellikle son yirmi yıl içinde dünya ekonomisi, tüm sisteme etki eden (systemic) çok sayıda bankacılık krizine sahne olmuş; söz konusu kriz dalgaları, gelişmekte olan ülkeleri ve geçiş sürecindeki ülkeleri olduğu kadar, gelişmiş ülkeleri de bir hayli derinden etkilemiş, iktisadî-sosyal içerikli önemli hasarlara yol açmıştır. Rekabetçi bir piyasa sisteminde, bankalar, sistem finansal krizde olsun ya da olmasın, bir iflâs durumuyla karşı karşıya kalabilmektedir. Hiç şüphe yoktur ki, büyük-ölçekli bankacılık krizlerinin maliyeti ve yıkıcılığı da o denli büyük olmaktadır. Örnek verilecek olursa, kriz yılında kamu borç stoku artışı/gsyih oranı bir ölçü olarak alındığında, 1997 yılında yaşanan Tayland ve Güney Kore bankacılık krizlerinde maruz kalınan toplam malî (fiscal) zarar GSYİH nın %30 unu aşmış; Endonezya da bankacılık krizinin bütçeye getirmiş olduğu yük GSYİH nın %50 sine ulaşmıştır.

4 Ne var ki, bu tür krizlerin neden olduğu toplam zarar, malî açıdan getirmiş olduğu yükün çok ötesine uzanmaktadır. Her şeyden önce, mevduat sahipleri, mevduat adı altında, istenildiği zaman veya belirli bir vadenin sonunda çekilmek üzere bankalara emanet ettikleri fonlarına erişim imkânını kaybetmekte, kredibilitesi yüksek borçlanıcılar dahi kredi alamadıklarından ötürü iflâsla karşı karşıya kalmakta ve en nihayetinde, malî yapısı güçlü bankalar bile iş dünyasından çekilmeye zorlanmaktadır. Bir kere kriz bankacılık sektörünün ötesine yayıldığında, geniş kapsamlı bir finansal krizi tetiklemesi hiç de güç olmamaktadır. Böyle bir ortamda, borç verme isteğinde ve bununla ilgili enstrümanlara da sahip olan kesim, finansal piyasaların üretkenliğini kaybettiğini görmektedir. Bunun en yeni örneklerinden bir tanesi de yakın geçmişte Türkiye de yaşanmış, bankacılık sistemindeki zafiyetin, diğer yurtiçi finansal kurumlarda güven ortamını ortadan kaldırması sonucu büyük-ölçekte yabancı sermaye kaçışı olmuş ve ağır bir para krizi ekonomiyi etkisi altına almıştır. Şiddetli bankacılık krizlerinin sonucunda, makroiktisadî istikrar programlarının hedefinden uzaklaşması, büyümenin negatif değerler alması ve yoksulluğun artması sıkça gözlenen olaylar arasındadır. Mevduat (deposit), bir bankanın faaliyetini sürdürebilmesi için vazgeçilmez bir kaynaktır. Özellikle son dönemde, banka uygulamasında finansal krizlerle birlikte giderek artan bir önem kazanması, belli koşullar altında güvence altına alınması sorununu bankacılık sektörünün önemli bir gündem maddesi yapmıştır. Bankacılık sistemlerinin mevduat çekme veya bankadan kaçış eğilimine karşı hassasiyetinin veya kırılganlığının geniş kabul görmüş olması, etkili ve aynı zamanda istikrarlı bir bankacılık yapısının oluşturulması yönünde politikalar izlenmesine yol açmaktadır. Gerek gelişmiş, gerekse gelişmekte olan ülkelerde; finansal hizmetlerin karşılanmasında veya kurumsal yönetiminde (corporate governance) bankacılığın oynamakta olduğu başat rol, bankaların güçlü bir yapıda olmasını, devletin hayatî bir ilgi odağı haline getirmiştir. Üstelik, doğru bir makroiktisat politikası ile bankaların İyi bir kurumsal yönetim, mevduat sahiplerinin haklarını korumayı ve diğer hissedarların üzerinde yaratacağı etkiyi dikkate alarak; banka hissedarları, yönetim kurulu üyeleri ve yönetim arasında sorumluluk anlayışını temin etmek suretiyle, bankaların aşırı risk üstlenmesine karşı bir koruyucu rol oynamaktadır. 2

5 sağlamlığı arasında güçlü bir ilişkinin varlığı, artık, hemen her kesimce kabul edilmektedir. Konuya duyulan bu ilgi, bilgi alış verişiyle ilgili noksanlıklardan kaynaklanan bulaşma (contagion) etkisinin neden olduğu korku ve bir bankanın iflâsının diğer bankaları da etkileyecek ölçüde kriz yaratması gibi olumsuz dış etkiler nedeniyle, son yıllarda yoğunluk kazanmıştır. Ayrıca, finansal istikrarın temini konusu, günümüzde uluslararası boyutta ele alınmaktadır. Bunun temel nedeni, 1990 larda yaşanan finansal krizlerin bir ülkeden diğerine ve bir bölgeden diğer bir bölgeye kısa sürede yayılabilmiş olmasıdır. Dolayısıyle, finansal istikrar, artık bir küresel kamu malı (public good) olarak kabul edilmektedir. Sistemik bankacılık krizlerinin başlattığı geniş çaplı finansal krizlerin mümkün olduğunca uzağında durabilmek ve ortaya çıkabilecek iktisadî ve sosyal boyutu büyük maliyetleri engelleyebilmek amacıyla, hemen her ülke, özellikleri birbirinden farklı finansal güvenlik ağı tesis etmekte, ihtiyaçlar doğrultusunda bunlar üzerinde değişikliğe gitmektedir. Bu güvenlik ağı, esas itibariyle, belirgin ve zımnî mevduat sigortası, merkez bankasınca sağlanan son borç verme mercii kolaylıkları nı, banka iflâslarının soruşturulmasına ve çözüme kavuşturulmasına yönelik prosedürleri, finansal kurumların düzenlenmesine ve denetlenmesine dönük stratejileri ve IMF gibi çokuluslu kuruluşlardan dış yardım temin etmeye yönelik hazırlıkları içermektedir. Bir mevduat sigorta sisteminin başlıca hedefleri ise, finansal sistemin istikrarına katkı sağlamak ve bankalar iflâs etme noktasına geldiğinde küçük mevduat sahiplerini korumak şeklinde ifade edilmektedir. Mevduat sigortası uygulamasının dayandırıldığı çeşitli argümanlar söz konusudur: Bunlardan bir tanesi piyasa aksaması şeklinde karşımıza çıkmaktadır. Mevduat sahipleri, kendi ihtiyatları açısından, bankaları gözetim altına alma güdüsüne sahiptirler. Fakat, bu tür gözetim veya izlemenin, bir bankaya para yatıran mevduat sahibini korumaktan kaynaklanan büyük boyutlu maliyetleri de kaçınılmaz olmaktadır. Bunun sonucunda bankacılık sisteminin aracılık etme süreci daha az etkili hale 3

6 gelmektedir. Dolayısıyle, bankaları izleyecek bir tek merkezî kurumun varlığı, etkililiği artırıcı rol oynayacaktır. Mevduat sigortası kurumu, bu durumda, bir bankanın iflâsı halinde zarara katlanacak tek kurum olacağından, izleme yapmak için yeterince motive edilmiş olmaktadır. İkinci argüman bankalardan kaçıştır. Finansal kurumların sağlamlığı hakkında güçlü bir bilgi alış-verişinin bulunmadığı durumlarda, mevduat sahipleri, bankaların sorunları hakkında bir söylenti duyduklarında, bankadan kaçış eğilimine girmektedirler. Eğer bir banka sahip olduğu tüm fonları geri ödeyemez ise, sadece sıranın en önünde yer alan mevduat sahipleri paralarını geri alabilmektedir. Mevduat sigortasının varlığı halinde, artık bankadan kaçış eğilimine girmek için bir neden kalmayacak; zira, mevduat adı altında bankalarda tutulan fonlar mevduat sigortası kurumunca güvence altına alınmış olacaktır. Bir başka argüman ise rekabettir. Eğer sistemde mevduat sigortasına yer verilmemiş ise, mevduat sahipleri, paralarını sadece şöhret sahibi ve güven duygusu yaratabilen büyük bankalara emanet edecektir. Bu bankalar, ilerleyen bölümlerde de ele alınacağı gibi, sahip oldukları büyük makroiktisadî etki nedeniyle, batmak için fazla büyük mütalaa edilmektedir. Bu ise, fonları ne açık ne de zımnî olarak sigorta edileceğinden, küçük bankalar açısından bir rekabet dezavantajı yaratmış olacaktır. Ne var ki, bahsi geçen olumlu etkilerin yanı sıra, mevduat sigortasının finansal sistem üzerinde bir takım yeni riskler empoze edebileceği de akıldan çıkarılmamalıdır. Bunlar, genel olarak, aşırı risk üstlenme (ahlâkî çöküntü) ve buna bağlı olarak ortaya çıkan ters seçim (adverse selection) başlıkları altında ele alınmaktadır. Bankalar, yüksek borç/öz sermaye oranları nedeniyle aşırı risk üstlenme yönünde bir eğilime sahiptir. Eğer bir banka aşırı risk üstlenirse, elde edilecek gelir bütünüyle banka hissedarları üzerine tahakkuk edecektir. Oysa ki, bir iflâs durumunda oluşacak zarar, hissedarlar ve mevduat sahipleri arasında paylaştırılacaktır. Mevduat sigortasının olmadığı bir durumda ise, bankaların aşırı risk üstleniciliği piyasa mekanizması tarafından kısıtlanmaktadır. 4

7 Ahlâkî çöküntü problemiyle ilişkili bir diğer olumsuz etki, mevduat sigortası sisteminin avantajlarından olabildiğince yararlanmak isteyen aşırı rizikolu bankaları veya bankerleri ifade etmek amacıyla kullanılan ters seçim riskidir. Zorunlu mevduat sigortası uygulamasının yürürlükte olduğu durumlarda, bu tür girişimciler, bankacılık sektörüne girmeyi son derece cazip görebilir. İsteğe bağlı sigorta uygulamasının olduğu hallerde ise, risk-seven bankerler, sistem içinde büyük bir ihtimalle yer alacaktır. Bu, finansal güvenlik ağının tümüne iki nedenden ötürü zarar verebilecektir: Birincisi, Mevduat Sigortası Kurumunun finansal kapasitesi riske atılmış olacaktır. İkinci olarak, mevduat sahipleri mevduat sigortası sisteminde çok sayıda iştirakçinin yer almasını kötü bir sinyal olarak değerlendirebilecek ve sistemde yer alan bankalara para yatırma konusunda tereddüt duyacaktır. Böylelikle, bankalar, mevduat sigortası sistemine iştirak etmekten caydırılmış ve sistem de başarısızlığa uğramış olacaktır. Netice itibariyle, mevduat sigortasının prensip olarak kabul edilebilir bir uygulama olduğu, zira finansal sistemin istikrarına ve gelişmesine büyük katkı sağladığı bir gerçektir. Fakat, mevduata yüzde 100 garanti sunan bir mevduat sigorta sistemi tesis ederek mümkün olan en üst seviyede güven yaratılması, aşırı risk üstlenme yönünde bir ters motivasyona neden olmaktadır. Teoride ve uygulamada, bu değiş-tokuştan (trade-off) sigortanın kapsama alanını sınırlandırarak yararlanılmasının yerinde olacağına dair geniş bir fikir birliği oluşmuş durumdadır. Hattâ, aşırı risk alınmasından kaçınmak için, risk-ilişkili bir prim sitemi yaratılması seçeneğinin de her zaman için var olduğu akılda tutulmalıdır. Bu araştırmada, yukarıda sıralanan finansal güvenlik ağı unsurları içinde son derece büyük önem taşıyan mevduat sigortası; finansal kurumlar, bankacılık krizleri, finansal istikrar, ahlâkî çöküntü vb. gibi alt başlıklar çerçevesinde incelenmekte; çeşitli ülkelerde ve Türkiye de uygulanan mevduat sigortası sistemleri, avantajları ve dezavantajlarıyla birlikte yaşanan deneyimler çerçevesinde ele alınarak, söz konusu uygulama hakkında yapılacak olumlu veya olumsuz değerlendirmelerin daha sağlam temeller üzerine oturtulması çabalarına ışık tutulmaya çalışılmaktadır. Trade-off, hepsi aynı zamanda elde edilmeyen faktörlerin dengelenmesi olarak da ifade edilmektedir. 5

8 2. FİNANSAL SEKTÖRDE KURUMLARIN (BANKALARIN) ROLÜ ve ÖNEMİ Halktan mevduat kabul eden finansal kurumlar olarak bankalar, ödemeler sisteminde yer almaları, mevduat sahipleri ve borç alanlar arasında aracılık rolü oynamaları ve para politikasının intikalinde birer ajan sıfatıyla işlev görmeleri nedeniyle, ekonomide büyük ve ağırlıklı öneme sahiptir. Bankalar, riskin üstlenilmesi ve idaresi konularında aktif katılımcı kurumlar olmalarının yanı sıra, doğaları gereği, likidite ve yükümlülüklerin zamanında ödenememesi problemlerine karşı da aşırı hassas ve kırılgandır. Bunun ana nedeni, kısa-vadeli likit mevduatı daha uzun vadeli, daha az likit kredilere ve yatırımlara dönüştürüyor olmalarıdır. Bankalar, aynı zamanda, risk karakteristiklerini her zaman net biçimde açığa vurmayan, geniş çaplı bir borçlanıcı kitlesine de kredi vermektedir. Faaliyet gösterdiği çevrenin iktisadî gelişmişlik düzeyi ne olursa olsun, hemen her banka üç temel fonksiyonu yerine getirmeyi amaç edinmiştir: i) müşterilerden mevduat kabul etmek ve bu mevduatı saklamak; ii) bir hesaptan para çekilmesine ve başka bir hesaba para transferi yapılmasına izin vermek; ve iii) mevduat adı altında toplanan paranın fazla kısmını talep eden kişi ve/veya kurumlara kredi olarak vermek. Güçlü bir bankacılık sisteminin mevcudiyeti, kısmen, merkez bankasınca gerçekleştirilen kontrole ve büyük ölçüde de güven unsuruna dayanmaktadır. Burada söz konusu edilen güven, mevduatlarının mümkün olan en iyi biçimde gözetileceğine ve arzu ettikleri zaman paralarını geri çekebileceklerine dair müşterilerin duymuş olduğu güvendir. Bankalar, iş aleminde faaliyet gösteren hüsnüniyet sahibi vatandaşlar gibi davranmak konusunda birincil derecede sorumluluk taşımaktadır: Kârlılık asıl amaç olarak varlığını sürdürmekle birlikte, bu amaç, bazı durumlarda başkalarının da menfaatlerini dikkate alan, bilgilendirilmiş ve ahlâkî bir gerekçe adına ikinci planda düşünülebilmektedir. Örneğin, 1970 lerin başlarında, Britanya da kimi 6

9 bankalar belirli bazı sektörlere (özellikle emlâk piyasasına) aşırı derecede kredi verirken değerlendirme hatasına düşmüş; İngiltere Merkez Bankası nın yardımı sayesinde, pek çok küçük banka iflâs etmekten son anda kurtulabilmiştir. Daha sonraları, bankalar, üçüncü-dünya ülkelerini kredilendirmede de bir takım sorunlar yaşamış; bu tür krediler için büyük miktarlara varan karşılık ayırmak zorunda kalmıştır. Bankalar, kredi verdikleri her durumda, fon kaynaklarının müşterilerden emanet olarak aldıkları mevduattan oluştuğunu akıldan çıkarmamalı, bu fonları mümkün olduğunca geri ödenmeme riski en az olan alanlara yönlendirmelidir. Günlük hayatta bankalar, kredi verirken fazla cömert davranmadıkları gerekçesiyle pek çok eleştiri almaktadır. Fakat, zarar etme riskinin yüksek oluşu, çok yüksek bir faiz getirisi söz konusu olsa bile, bankaları avans vermekten çoğu kez alıkoymaktadır. Finansal sektörde faaliyet gösteren kurumların rolü, son zamanlarda akademik çevrelerde yoğun bir ilgi görmüş ve üzerinde bir hayli çalışılmıştır. Bu ilgi, söz konusu kurumların özellikle gelişmiş finansal piyasalarda her geçen gün artan bir şekilde fonksiyon görmesinden kaynaklanmaktadır. Fakat, bunun bir başka gerekçesi olarak da, söz konusu firmaların geçirmekte olduğu başkalaşım gösterilmektedir lardan günümüze değin, hemen hemen her iktisadî çevrede finansal sektör gelişme kaydetmekte ve yenilikçi çabalarını devam ettirmektedir. Akademik çevrelerce finansal aracıların (intermediaries) oynadığı rolün önemine ilişkin üzerinde anlaşmaya varılan görüş, bu kurumların en azından iki çok önemli fonksiyon görmekte olduğudur. Birincisi ve başta geleni, bunlar, aktif veya varlık (assets) doğuran veya meydana getiren kurumlardır. Bu aktifler, ya açıkları finanse etmek için kamudan ya da özel sektörden elde edilmekte veya kazanılmaktadır. İkinci durumda, finansal kurumlardan, kendilerine sunulan bir dizi borçlanma fırsatını bir eksper ve bu sektöre özgü öz-kaynak kullanarak elemeden geçirmeleri beklenmektedir. Aslında, bu kurumların ekonomi için taşıdıkları değer, her şeyden önce, ekonomide refah artırıcı projeleri elemeden geçirmek ve finanse etmek konularında sahip oldukları beceride yatmaktadır. Faydalı görülen projeler bu kurumlar tarafından finanse edilir ve kredinin 7

10 geri ödemesi tamamlanana kadar da izlemeye alınır. Kredilendirme sürecinin ikinci aşamasında, kesintisiz hizmet sunumu ve izleme, pek çok nedenden ötürü kritik önem taşımaktadır. Kredi bir kez kullandırıldı mı, likiditesi azaldığından, esaslı bir çaba sarf etmeden paraya geri çevirmek çoğunlukla zor olmaktadır. Ayrıca, yatırımcılar, çabalarını artırarak ve kredinin önerilen amacına daha uygun nitelikte operasyonel kararlar alarak, kesintisiz izlemeye olumlu karşılık verdikçe, yatırım projelerini finanse etmekle yükümlü firmaların bu tür gözetimi, genellikle girişimden daha yüksek getiri elde edilmesini sağlamaktadır. Her iki durumda da, gözetimci bir kurumun varlığı, bizzat aracının hissedarlarına tahakkuk eden proje getirilerinin performansını artırıcı etki yapmaktadır. İkinci rol, tasarruf kaynaklarının daha yüksek hedefleri gerçekleştirecek yönde kanalize edilmesidir. Buna ise iki farklı yoldan ulaşılmaktadır: Vadesiz mevduat açısından konuya bakıldığında, ödemeler sisteminin etkili bir biçimde çalıştığı durumlarda bile, finansal sektör, atıl kaynakların (mevduatın) kullanımına yönelik kapasite yaratmaktadır. Kurum açısından ise, sektör, yukarıda özetlenen kredilendirme faaliyetini finanse eden bir mekanizma olarak, emanetçilik (mevduat saklama) hizmetleri sunar. Ekonominin geneli için, bu sürecin sonucunda ortaya çıkan ödemeler sistemi, finansal altyapının merkezî bir parçası durumundadır. Nitekim, finansal kurumların takas işleminde (clearing process) merkez olması gerçeği, ödemeler sisteminin doğruluğunu teminat altına almak için, bu kurumlara yönelik düzenleyici ve gözetimsel bir ilgi gösterilmesi gereğine işaret etmektedir. İhbarlı/vadesiz mevduat (sight deposit) işlemlerine yönelik kolaylıklar sunmasının yanı sıra, bu sektör, finansal piyasalarda oluşabilecek diğer talepleri doğrudan karşılayabilecek mevduat taahhütlerinde de bulunmaktadır. Bahsi geçen bu standart tasarruf araçlarının varlığını devam ettirmek açısından, elde edilecek getiri veya kazancın da bankacılık yapan kurumun üstleneceği mevduat yükümlülüğüyle ilişkili risk vb. olumsuzlukları telafi etmeye yetecek tutarda olması gerekmektedir. Özetle ifade edilecek olursa, finansal sektörde faaliyet gösteren kurumlar, kamuya, yeterli derecede fiyatlandırılmış standart finansal varlıklar sunmaktadır. 8

11 Aracı sıfatıyla herhangi bir finansal kurum, bu hizmetlerin her ikisini de eşzamanlı olarak yerine getirmektedir. Yani, hem kredi vermekte hem de mevduat toplamak suretiyle yükümlülüklerini veya diğer bir deyişle borçlarını artırmaktadır. Aslında, bu işlem, elde tutulan varlıkların vadesi borçların ortalama vadesinden önemli ölçüde farklılaştığı dönemlerde sıkça yapılan bir uygulamadır. Sonuç itibariyle, varlık veya aktif dönüşümüne ilişkin bu standart işlev, kaynak hareketliliğinin yanında, vade dönüşümünü veya değişimini de içermektedir. Finansal kurumların gerçekleştirmiş olduğu bu fonksiyonlar çoğunlukla tamamlayıcı hizmetler olarak değerlendirilirken, zaman zaman, likit olmayan, uzun-vadeli ve riskli yatırım projelerini finanse etmek amacıyla, likiditesi nispeten yüksek borçların (liability) kullanımı, sistemde bir istikrarsızlığa neden olabilmektedir. Ama yine de, finansal kurumların bu faaliyeti, ülke ekonomisinin, tasarrufların katma değeri yüksek üretken reel yatırımlara kanalize edildiği bir konumda bulundurulması sürecinde son derece büyük önem taşımaktadır Diğer taraftan, son yıllarda yapılan akademik çalışmalar, aracılık sektörünün sunduğu hizmetlere iki yeni ilavede bulunmuştur: Bunlardan birincisi risk yönetimi (risk management), diğeri ise her geçen gün artan biçimde karmaşık hale gelen finansal sektöre erişim (access) olarak ifade edilmektedir. Günümüzde, finansal kurumlar, çabalarının önemli bir bölümünü müşteri ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla finansal talepleri ayrıştırmak ve yeniden bir araya getirmek için harcamaktadır. Bu, sadece, söz konusu risk yönetim hizmeti piyasa tarafından değerlendirildiğinde ve yeni kazançlara imkân verdiğinde haklı görülebilecek türden bir işlem olmaktadır. Erişim ise, nispeten yeni bir konudur. Yapılan çalışmalar, finansal sektörde doğrudan katılımın bir hayli yavaş olduğuna işaret etmektedir. Bu, bazı zamanlara mahsus olarak ortaya çıkan ve Anglo-Saxon finansal piyasalar dışında daha sık gözlenen bir durum olarak değerlendirilmektedir. Finansal piyasalara bankalar veya diğer aracı kurumlar vasıtasıyla dolaylı yoldan erişimin hedefe ulaşmak açısından farklı olmadığı, konuyla ilgili çalışma yapanların ortak bulguları arasında yer almaktadır. Kurumların burada oynamakta olduğu anahtar rol, sahip oldukları uzmanlığı, yatırım fırsatları hakkında müşterilerini bilgilendirmek ve değişik finansal piyasaları kullanmakla ortaya 9

12 çıkabilecek katılma veya iştirak maliyetlerini azaltmak amacıyla değerlendirmek şeklinde ortaya konmaktadır. Aracılık sektörü ile ilgili olarak ileri sürülen bu görüşler, sektör ve ortaya koyduğu performansa ilişkin olarak net bir vizyon oluşturmaktadır. Bu sektör, piyasaya, hem hissedarları hem de mevduat yükümlülüğünü taşımakta olduğu müşterileri namına girmektedir. Ayrıca, aracı kurum, kendi öz sermayesini ve faaliyetlerini finanse etmek için çeşitli özellikteki alacaklılara ait kaynakları kullanmak suretiyle, hem likit olmayan hem de riskli finansal alacaklara yatırım yapmaktadır. 3. FİNANSAL SEKTÖR ve İSTİKRAR SORUNU Finansal istikrarın desteklenmesi, finansal karışıklıkların ekonomi üzerinde yaratacağı etkilerin en aza indirilmesi için kaçınılmazdır. Öte yandan, güçlü ve etkili bir finansal sistem de, piyasanın-sürüklediği (market-driven), verimli ve rekabetçi bir ekonomi yaratılmasına yönelik hedeflere ulaşılmasında son derece kritik rol üstlenmiştir. Dolayısıyle, sağlıklı finansal kurumların -özellikle de bankaların- desteklenmesi, finansal istikrarın önemli bir ön koşulu olarak görülmektedir. Finansal krizler arasında, bankacılık krizleri, öngörülmesi en zor ve aynı zamanda ekonomi üzerinde diğer finansal sektör gruplarından daha uzun süreli ve tahrip edici etkiye sahip olanıdır. Bir bankanın batması, sıradan bir iş talihsizliği değildir. Friedman ın işaret ettiği gibi, bunun iktisadî faaliyet üzerinde bir değil, iki olumsuz etkisi vardır: Banka hissedarları paralarını, müşteriler ise mevduatlarını kaybederler. Dolayısıyle, her iki kesim de satın alma gücünü yitirir. Ne var ki, batma -veya batma korkusu- para arzında azalma anlamına da gelmektedir. Sağlıklı bir finansal yapıya sahip banka kredi üretirken, sonuçta para demek olan mevduat yaratıyordur. Batmaktan korkan bir banka kredilerini, dolayısıyle de mevduatını kısma yoluna gider. Kredilerini nakde çeviremeyen bankanın dondurmuş olduğu mevduat da artık para olma özelliğini kaybetmiş demektir. Nakde çevirme olayı ise, rezervlerden, 10

13 kredilerden, mevduattan, dolayısıyle de öteki bankaların para miktarından para çekmek demektir. Dünya genelinde, yeni gelişmekte olan piyasalarda veya sanayileşmiş ülkelerde, neredeyse her gün yeni bir krize tanıklık edilmekte, globalleşen finansal piyasalar bu krizler nedeniyle ağır hasara uğramaktadır. OECD üyesi herhangi bir ülkede ortaya çıkan tipik bankacılık krizinin, bir parça sıkıntı yaratsa da, gönüllü olarak finanse edilmesine karşın, gelişmekte olan pek çok ülkede krizin yayıldığı alan ve maliyeti çok büyük olabilmekte, fakir ülkelerin ödemek zorunda kaldığı bedelin GSYİH ya oranı yüksek boyutlara ulaşabilmektedir. Ülkeler bankacılık krizleriyle karşı karşıya kaldığında, sektörü ilgilendiren düzenleme ve denetim değişiklikleriyle buna cevap verme eğilimi sergilemektedir ve bu değişikliklerin bir bölümünün diğerlerinden daha etkili olduğunu görmek şaşırtıcı değildir. Finansal istikrarın temini ve devamlılığı, her şeyden önce, hem mikro hem de makro düzeyde uygun bir hareket tarzı benimsenmesini zorunlu kılmaktadır. Konunun mikro boyutu üçlü bir dayanaktan (kurumlar, piyasalar ve altyapı) meydana gelmektedir. O nedenle, önleyici nitelikte dikkat, hem yurtiçi hem de uluslararası finansal sistemi destekleyen bu üç dayanağın her birisinde yoğunlaşmalıdır. Finansal sektörün ekonomide oynamakta olduğu rolün önemi, bu sektörün bir takım düzenlemeler vasıtasıyla gözetimini de kaçınılmaz kılmaktadır. Yukarıda açıklanmaya çalışılan hizmetlerin sunucusu konumundaki finansal kurumlar, pek çok nedenden ötürü, yapısal olarak çabuk zedelenebilir ve malî durumu bozulabilir niteliktedir. Bu kurumlar, ancak eksik veya yetersiz biçimde değerlendirilebilir niteliğe sahip yatırımları başa baş paraya çevrilebileceği düşünülen kısa-vadeli borçlarla finanse etmektedir. Ayrıca, finansal kurumlar, hem borçlanıcılar hem de tasarruf sahipleri açısından karşılıklı fayda sağlayan, son derece yararlı vade dönüşüm hizmetleri vermektedir. Ne var ki, bu tür vade dönüşümleri, finansal kurumların bizzat kendisini tehlikeye maruz bırakabilmektedir. Gerek şirket aktiflerinin pazarlanabilirlik derecesine gerekse bunların gerçek değerinin bilinmesine ilişkin noksanlıklar, bu kurumların ellerinde bulunan direkt alacakların önemli bir bölümünün temel karakteristiğidir. Aynı 11

14 zamanda, bu kurumların portföyünde yer alan mudiler ve diğer hak sahipleri, muhtemelen, varlıklarının gerçek değerini doğru ve tam bir şekilde belirlemeyi başaramayacaktır. Bununla beraber, söz konusu mevduatçılar ve hak sahipleri, servetlerini, finanse edilen projenin veya gerçekleştirilen finansal anlaşmanın gerçek iktisadî değerini kesintisiz biçimde değerlendirme becerisinden uzak ya da gönülsüz oluşları nedeniyle, bilinçli olarak bu kurumların yönetimine bırakacaktır. Bu yüzden, kurumların borçlarını ve/veya hisselerini ellerinde bulunduranların, bu kurumların sahip olduğu aktiflerin toplam değerini veya aktiflerin değerinin toplam yükümlülüklerinin taahhüt edilen değerinin üzerine çıktığı gerçeğini beyan etmek suretiyle, bu kurumların borçlarını ödeyebilmeye muktedir olduklarını bile, gönüllü olarak ve doğru bir biçimde değerlendirmeleri beklenmemektedir. Her şeye rağmen, mevduat sahipleri veya diğer hamiller (holders), istedikleri zaman mevduatlarını geri çekebilecekleri umuduyla, fonlarını bu kurumlara yatırmaktadır. Bu kişilerin geleceğe dönük yatırım kararları çoğu zaman belirsizlik içermekte ve başlangıçta da net biçimde belirlenememektedir. Bu nedenle, finansal kurumlar, kısa vadeli ancak vade sonu belirsiz kaynaklarla finanse edilmiş uzun vadeli yatırımlar açısından son derece olumsuz bir konumda kalabilmektedir. Para çekme talepleri, çoğu kez olduğu gibi, tamamen tesadüfî olsa, bunları istatistikî olarak öngörmek mümkün olabilmektedir. Ne var ki, eğer mevduat sahipleri kurumun ödeme gücü hakkında bir takım kuşkular taşıyorsa, para çekmeler sistematik hale gelebilmekte ve tüm bankacılık sektörünün yükümlülüklerini yerine getirme gücü ve likiditesi tehlikeye girebilmektedir. Bu türden anî fakat dramatik para çekmeler, çoğu kez, bankacılık panikleri olarak değerlendirilmekte; sadece baskı altındaki kurumun öz sermayesini yok etmekle kalmayıp aynı zamanda iktisadî olarak tutarlı bulunan projeleri fonlayacak ve tatmin edici bir sonuca kadar onları izleyecek olan finansal sektörün kapasitesini de azaltmaktadır. Finansal kurumları yönetenler, sektörün gidişatı hakkında bilgi sahibi olan tüm mevduat sahiplerinin bu şekilde davranacağının farkında olduğundan, portföylerinin değeri hakkında fazla söz etmekten kaçınmaktadır. Dolayısıyle, söz konusu kurum yöneticileri, kendi aktiflerinin değerini tahmin konusunda kritik önem taşıyan bilgiyi 12

15 kontrole yönelik çaba gösterebilecek ve belki de aktiflerin değer yitirmesine ilişkin bilgileri saklamaya teşvik edilecektir. Bu tür bir davranış biçiminin ardında yatan mantık, bilginin açığa çıkışının ertelenmesinin, aktiflerin yeniden kıymet kazanmasına zaman tanıyacağı ve böylelikle mevduat sahiplerinin erken para çekme arayışı içine girmelerinin önüne geçilebileceğidir. Kurum yöneticilerine göre, yatırımcılar, finansal kurum yönetiminin, arzu edildiği şekilde pazarlanamayan dolaysız alacaklarının (mevduatlarının) değerinde meydana gelecek aşınmayı gizleme eğiliminde ve kapasitesinde olduğunun farkındadır. Dahası, söz konusu yatırımcıların farkında olduğu bir diğer husus, bu tür benzer kurumlarda kaldıraç (leverage) etkisinin bir hayli yüksek oluşudur. Öyle ki, kurumların dolaysız alacaklarının değerinde meydana gelebilecek nispeten küçük bir yüzde azalış, söz konusu kurumların net aktif değerlerinde daha büyük bir yüzde azalışa neden olacaktır. Bu sebepten ötürü, pek çok mudi (depositor), mevduatlarının büyük bir bölümünün vadesiz olarak muhafaza edilmesini talep etmektedir. Eğer olumsuz haberler kurumların dolaysız alacaklarının -diğer bir ifadeyle müşterilerine ait mevduatların- değerine ilişkin herhangi bir şüphe uyandıracak olursa, kurum nezdinde mevduatı bulunanlar (kreditörler), sıkıntıya düşen finansal kurumdan fonlarını geri çekecek bir mekanizmaya sahip bulunmaktadır. Kurum yöneticilerinin, şirketin ödemelerini düzenli olarak gerçekleştirebildiği yönündeki iddialarına rağmen, kreditörler, finansal kurumun net aktiflerinin değer yitirdiğine ilişkin bir hareketi gözlemledikleri takdirde, bu geri çekme işleminin hızlı bir şekilde yerine getirilmesi mümkün olmaktadır. Bankalardan bu tür kaçış eğiliminin önemli bir özelliği, bir kez başladıktan sonra kendi kendisini besler hale gelmesidir. Mevduat kurumunun aktiflerini sattığına (bazı durumlarda söz konusu satış haciz şeklinde gerçekleşebilmektedir) veya çok yüksek oranlar üzerinden borçlandığına ilişkin haberler, mevcut ve potansiyel mevduatçıların kuruma olan güvenini bir kat daha zedeleyecektir. Finansal kurumun, kendisine yeterli zaman tanındığı takdirde tüm yükümlülüklerini yerine getirebileceğine inanan müşterileri bile, kaçış eğilimine katılma güdüsüne sahip bulunmaktadır. Bu kimselerin en büyük endişesi, bankadan kaçış eğilimine uyarak diğer kreditörlerin mevduatlarını 13

16 çekme girişimleri sonucunda, kendi alacaklarının (mevduatlarının) değerini yitirmesi ve finansal kurumun (bankanın) taahhütlerini yerine getirememe durumuyla karşı karşıya kalmasıdır. Zira, yatırımcılar, kaçış eğilimi devam ederken pazarlanma kabiliyeti yüksek olan dolaysız alacakların öncelikle satılmasından ötürü, likidite kayıplarının katlanarak büyüyeceğini gayet iyi bilmektedir. Öte yandan, bilinç düzeyi daha yüksek seviyede bulunan, sofistike mevduat sahipleri de, herhangi bir kurumun net aktifleri sıfıra yaklaşırken, idarecilerin kurumun varlığını devam ettirebilmesi için daha fazla risk üstlenme eğilimine gireceğinin farkındadır. Böylelikle, doğru olsun ya da olmasın, aktif kalitesinin azalması neticesinde doğabilecek bir iflâs veya ödeme güçlüğü sezgisi, kreditörleri, kurumun net aktiflerini azaltacak yönde hareket etmeye sevk etmek suretiyle, gerçeğe dönüşen bir kehanet halini alabilecektir. Bankadan toplu kaçış eğiliminin neden olacağı olumsuzluk, tek bir mevduat kurumu ve onun müşterileriyle sınırlı kalmayacaktır. Bankacılık sektörünün tamamının veya sektörde yer alan bankaların büyük bir bölümünün toplum nezdinde kazanmış olduğu güvenilirlik zayıflamaya başladığında, bu güven kaybı diğer kurumlara da aynen sirayet etmekte ve bu suretle sorun tüm toplumu ilgilendiren bir boyut ve önem kazanmaktadır. Bu noktada, herhangi bir bankadan kaçış bankacılık paniği ne dönüşmektedir. Söz konusu dönüşümün temelinde yatan faktör, yalnızca bir tek kurumda değil, sistemin bütününde güven unsurunu etkisi altına alan kriz mantalitesidir. Krizin bulaşması, esas itibariyle dört farklı yolla gerçekleşmektedir: 1) Finansal açıdan sıkıntıya düşmüş kurumların ellerinde bulunan rezervler, malî yapısı güçlü olan diğer kurumlara geçmeye başlayabilir. Bu bankalar, söz konusu fonları, bağlı firmalara yeniden kredi verme konusunda isteksiz davranmaktadır. 2) Rezerv kaybı finansal kurumların tümünü etkisi altına alabilir. Zira, sıkıntıya düşmüş kurumlardan gerçekleşen nakit kaçışı, sektörün bütününe karşı oluşan güven kaybı nedeniyle, diğer kurumlara yeniden mevduat biçiminde dönememektedir. 14

17 3) İflâs etmiş finansal kurumlardan alacağı bulunan veya bulunmasından şüphe edilen kurumlar, krizin ikinci aşamasında zor durumda kalabilir. 4) Diğer kurumlarda fonu bulunan kreditörler, kendi kurumlarının da zor duruma düşen kurumların yaşadığı şoka maruz kalabileceği şüphesine kapılabilir ve böylelikle krizle ilgisi bulunmayan kurumlardan toplu para çekme talebi tüm sistemi etkisi altında bırakabilir. Yukarıda sıralanan durumlardan herhangi birisinde, finansal kurumlarda mevduatı bulunan hak sahipleri veya alacaklılar, kapıldıkları şüphenin mantıklı bir dayanağı bulunup bulunmadığını sorgulama gereği duymaksızın, bankalardan veya finansal kurumlardan kaçış eğilimine girebilmektedir. Bu hareket tarzı, özellikle, ulusal veya uluslararası imtiyaza sahip birkaç tane büyük kurumun sektörde bulunduğu durumlarda son derece ciddî sonuçlar doğurabilmektedir. Kurum ne denli büyük olursa, ödeme güçlüğüne düşen herhangi bir finansal kurumun halkın dikkatini çekmesi ve finansal sistemin tümünde ve diğer benzer büyük firmalarda güven ortamını zedelemesi ihtimali de o denli büyük olmaktadır. 4. FİNANSAL GÜVENLİK AĞI Mevduat sigortası ve banka iflâslarının çözümlenmesi, finansal güvenlik ağının iki önemli bölümünü teşkil etmekte; her ikisinin de teşvik edici mahiyette, uyumlu olarak dizayn edilmesi halinde, finansal kırılganlığın oluşması ihtimali ve doğuracağı maliyet en az düzeye indirilebilmektedir. Açık bir mevduat sigortası sisteminin olmadığı ya da elverişli bir açık sigorta sisteminin dizayn edilmediği durumlar, büyük mevduat sahiplerini ve kreditörleri bankaları gözlem altına tutmaya ve piyasayı disipline etmeye teşvik edebilmekte, böylelikle bankaların saldırgan bir tutum içinde risk üstlenmesine engel olmakta, bunun sonucunda finansal kırılganlığı azaltabilmektedir. İflâs etmiş bir bankanın sorunlarının zamanında ve etkili bir biçimde çözüme kavuşturulması, banka iflâsının bankacılık sistemine yükleyeceği malî yükü hafifletebilmektedir. Banka iflâsları çözüm yönteminin teşvik edici mahiyette-uyumlu 15

18 bir biçimde dizayn edilmesi, bankaların saldırgan bir tavırla risk üstlenmesini ve bu suretle banka iflâslarının gerçekleşmesi ihtimalini sınırlandırabilmekte veya kontrol altına alabilmektedir. Finansal güvenlik ağı, kamu yararı gözeten politikalarla ters düşebilmektedir. Bir yönüyle, finansal güvenlik ağından, küçük mevduat sahiplerini koruma altına alması, bankadan kaçış eğilimine girmelerini engellemesi ve finansal aracılığın çöküşüne engel olması beklenmektedir. Öte yandan, bir finansal güvenlik ağı, bankaların finansal kırılganlıkla sonuçlanabilecek şekilde aşırı risk üstlenmesini en aza indirecek tarzda dizayn edilmelidir. Hem mevduat sigortası hem de banka iflâslarının çözümü, finansal kırılganlığın en az seviyeye indirilmesinde önemli rol oynarken, her birinin uygun biçimde işlev görmesi, bir diğerinin uygun şekilde işlemesine ve finansal güvenlik ağının bütününe sıkı sıkıya bağlıdır. Bir mevduat sigortası sistemi, ancak piyasanın verdiği bunalım sinyalleri üzerine, iflâs etmiş bankanın zamanında ve etkili biçimde çözüme kavuşturulması halinde piyasa disiplinini sürdürebilir ve ahlâkî çöküntüyü mümkün olan en alt seviyeye indirebilir. Yeterince sağlam temeller üzerine oturtulmamış mevduat sigorta sistemleri, bankaları ters yönde cesaretlendirmek suretiyle finansal kırılganlığın artmasına neden olabilecek ve bu suretle, etkili bir biçimde işleyen banka iflâs çözüm planlarına dahi aşırı yük bindirebilecektir Finansal Güvenlik Ağının İçeriği Bankaların ekonomide taşıdığı önem, bankaların iflâsı halinde mevduat sahiplerinin zarara uğrama potansiyeli ve bulaşma riskini hafifletme ihtiyacı ülkeleri bir finansal güvenlik ağı (financial safety net) tesis etmeye yöneltmektedir. Bir finansal güvenlik ağı, genellikle, sağduyulu bir düzenleme ve denetim, en son borç verme mercii ve mevduat sigortası gibi unsurları içermektedir. Finansal güvenlik ağını oluşturan bu unsurlar arasında güç ve sorumluluk dağılımı, bir kamu-yararı tercihi ve her bir ülkenin içinde bulunduğu şartlar meselesidir. Örneğin, bazı ülkeler tüm finansal 16

19 güvenlik ağı fonksiyonlarını merkez bankası ile ortaklaşa görürken, diğer bazı ülkeler ise bir takım fonksiyonların sorumluluğunu birbirinden ayrı kurumlara yüklemektedir. Finansal sektörün içine girebileceği bir istikrarsızlık ortamının etkileri, globalleşmenin hızlı bir boyut kazandığı günümüzde sadece bir tek kurum, bir tek ülke veya birkaç ülke ile sınırlı kalmamakta, çok kısa bir süre içinde dünya geneline yayılabilmektedir. Bu itibarla, hemen her yerde finansal sistemi ve piyasayı düzenleyici mekanizmalar devreye sokulmakta, sektörde doğabilecek sorunlar global bir boyut kazanmadan çözülmeye çalışılmaktadır. Bu çerçevede, finansal sistemi koruma altına almak için, ayrıntılı bir kurumsal mekanizmalar bütünü olarak finansal güvenlik ağı oluşturulmaktadır. Söz konusu ağ, finansal sektörde ortaya çıkan kaçış eğiliminin önüne geçilmesinde hayli başarılı sonuçlar vermektedir. Nitekim, bu mekanizma sayesinde, çok sayıda ülke, finansal sistem aracılığıyla oluşan şokların yayılmasını önleyen bir düzenleyici yapı geliştirmiştir. Finansal güvenlik ağı, finansal krizin gelişme sürecinde farklı evrelerde işletilebilen veya işletilmesi uygun olacak bir dizi koruyucu önlem olarak görülmektedir. Finansal güvenlik ağı, bankaların kritik önem taşıyan aracılık fonksiyonunu (yani, yatırımlar ve iktisadî gelişme için tasarrufların elde edilebilir hale getirilmesi) ve ulusal ödemeler sistemindeki rolünü koruma altına almak suretiyle, finansal sistemin sürdürülmesini amaçlamaktadır. Mevduat sigortasına ilaveten, bir güvenlik ağı, banka likiditesini sağlamak amacıyla merkez bankasınca gerçekleştirilen kısa-vadeli kredilendirmeyi de kapsamaktadır. Örneğin, A.B.D. nde likidite desteği iki biçimde olabilmektedir: i) Kısa-vadeli likidite sıkıntısı çektikleri zaman, ödemelerini yerine getirebilen bankalara Federal Rezerv Sistemi hesaplarından nakit şeklinde sağlanan kısa-vadeli krediler ve ii) Ödemeler sisteminin pürüzsüz bir biçimde işleyişini sağlamak amacıyla sağlanan kısa-vadeli açık itibar (overdraft) kredisi. Mevduat sigortasının rolü, banka iflâslarının gerçekleşmesi halinde, mevduat sahiplerini, bankaları iflâs halinde olsa bile, sigorta edilmiş fonlarına en kısa sürede erişmelerini garanti altına alarak bankadan kaçış eğilimine girmelerini önlemek suretiyle, finansal sisteme istikrar kazandırmak tır. Mevduat sigortası, bankadan kaçış eğilimini önleyerek, paniğin tüm finansal sistem boyunca yayılmasına engel olabilmektedir. Zira, bu tür bir 17

20 panik, sorunlu bankaların yanı sıra malî bünyesi sağlıklı bankaları da tehdit edebilmektedir. Bankaların topladıkları mevduatı likit olmayan kredilere dönüştürerek aracılık işlevi görmesi nedeniyle, bankacılık sisteminin en sağlıklı gözüken bankaları bile, anî mevduat çekme talepleri karşısında uzun süreli ayakta kalamamaktadır. Geçmişte yaşanan iktisadî krizler, yerinde bir mekanizmaya sahip olmanın mevduat sahiplerinin güvenini tazelemek (reassure) için ne denli önemli olduğunu ortaya koymuştur yılında Büyük Bunalım ın başlamasıyla 1933 yılı sonunda A.B.D. nde Federal Mevduat Sigorta Kurumu nun tesis edilmesi arasında geçen sürede, A.B.D. nde 4,000 adet bankanın iflâs etmesine karşılık 1934 yılında bu sayının sadece 9 la sınırlı kalması, bunun en açık kanıtı durumundadır. Güçlü bir banka denetim mekanizmasının yokluğunda, merkez bankası ve mevduat sigorta sisteminin, kendisini, finansal sistemin sağlığını bozabilecek riskli faaliyetlere girişmiş problemli bankalara finans desteği verirken bulması, kuvvetle muhtemeldir. Bankaların teftiş yoluyla denetim altında tutulmasından ve uluslararası kabul görmüş muhasebe standartlarını kullanan düzenli finansal raporlamadan oluşan basiretli denetim, merkez bankalarının ve mevduat sigortası sistemlerinin gözü-kulağı durumundadır. Kurumların iflâs durumuyla mı karşı karşıya olduklarına ya da sadece likidite probleminden mi etkilendiklerine karar verilmesi, basiretli denetimi kolaylaştırmaktadır. Etkin basiretli denetim olmaksızın, mevduat sigortası ve güvenlik ağını oluşturan diğer unsurlar, dikkatsizce hareket eden ve yüksek getiri elde etmek uğruna aktifleriyle kumar oynarken zarara uğrayabilecek bankaları, söz konusu zarardan alıkoymaktadır. Herhangi bir ülke, etkili bir banka denetim sistemi yerleştirmek için, her şeyden önce bu konuda siyasî iradeye ihtiyaç duymakta ve uluslararası finansal piyasalarda güven kazanma arzusu, bu doğrultuda güçlü bir teşvik olmaktadır. Ayrıca, ihtiyaç duyulan bir başka husus da, yeni sistemin tamamlanmasını sağlayacak, bankacılık denetimi konusunda eğitimli profesyonellerdir. Bu tür bir eğitim, uluslararası finansal 18