Ni-Al İNTERMETALİK MALZEMELER. Ni-Al INTERMETALLIC MATERIALS

Transkript

1 Ni-Al İNTERMETALİK MALZEMELER Özkan ÖZDEMİR *Sakarya Üniversitesi, Teknik Eğitim Fakültesi, Metal Eğitimi Bölümü, Esentepe Kampüsü-Adapazarı ÖZET Yüksek sıcaklıkta kullanılacak malzemelerin yüksek oksitlenme, sürünme direnci ve düşük yoğunluk gibi özelliklere sahip olmaları arzu edilir. Bu özelliklerin mükemmel bir kombinasyonuna sahip Ni-Al intermetalikleri (özellikle NiAl ve Ni 3 Al), yüksek sıcaklık uygulamaları ve kaplama işlemleri için umut vaad eden malzemelerdir; fakat şekillendirilmeleri, gevrekliklerinden dolayı, oldukça zordur. Son yıllarda yapılan araştırmalarda, aluminidlerin alaşımlama ve üretim işlemleri kontrol altında tutularak kristal yapıları, mikroyapılar, tane yapıları ve kompozisyonları incelenerek gevreklik problemleri giderilmeye çalışılmaktadır. Ayrıca, bu malzemeler koruyucu kompakt ince film halinde aluminyum oksit (Al 2 O 3 ) oluşturmaya yetecek kadar aluminyum içerdikleri için, oksitleyici ortamda da kullanım imkanı bulmaktadır. Fiziksel ve mekanik özellikleri iyileştirilmiş aluminidler, ticari superalaşımlardan daha hafif ve daha mukavemetli olup, ticari olarak üretilme safhasındadır. Bu derleme çalışmasında, nikel aluminidlerin üretim yolları, genel özellikleri ve mevcut ve potansiyel kullanım alanları hakkında kısa bilgi verilmiştir. ABSTRACT Ni-Al INTERMETALLIC MATERIALS The properties such as high oxidation and creep resistance and low density etc., are required to materials used at elevated temperatures. Ni-Al intermetallics, especially NiAl and Ni 3 Al, having a large combination of these properties are used extensively for high temperature applications and coatings. However, forming and shaping of them are difficult due to their brittle character. In recent years, by controlling production processes and alloying of aluminides; the brittleness problem of them has been tried to solve by investigating crystal structures, microstructures, grain formations and compositions in related researches. In addition, they can be used in oxidation environment by making protective compact thin films in Al 2 O 3 form. The physical and mechanical properties of aluminides were propagated and today they are tried to produce commercially, because these materials are lighter and more strengthen than superalloys. In this review, the production methods of aluminides and their general properties and common application areas have been introduced. Keywords : Intermetallic, Aluminid, NiAl, Ni 3 Al, Combustion Synthesis.

2 1.METALLERARASI BİLEŞİKLER Metallerarası bileşikler, katı çözeltilerle güçlendirilmiş metalik bileşikler ya da ikinci bir fazla takviye edilmiş katı çözeltilerle seramikler arasında önemli bir yere sahiptirler. Bu bileşikler genellikle dar kompozisyon aralıklarında, basit oranlar çerçevesinde iki metalin bileşik oluşturacak şekilde kimyasal olarak birleşmesi ile oluşurlar. Metallerarası bileşikler kritik düzenlenme sıcaklığında (Tc<700 C) uzun mesafede düzenli kristal yapılardan oluşan metalik bağlı bir malzeme sınıfıdır [1 ]. Metallerarası bileşikler iki tip olabilir: -Normal valans bileşikleri: Kimyasal valans kurallarına uygun olarak oluşurlar Ör; Mg 3 Sb 2, Mg 3 Bi 2,.. Bu valans bileşikleri genellikle kuvvetli metalik kimyasal özelliklere sahip bir metal (Mg) ile zayıf metalik kimyasal özellik gösteren metal (Sb, Bi, Sn,..) arasında oluşurlar. Çoğunlukla bu bileşikler ana metallerden daha yüksek ergime sıcaklığına sahiptir. -Elektron bileşikleri: Bu bileşikler normal valans kurallarına uymaz. Söz konusu metallerarası bileşiklerin bir molekülünde atomların toplam sayısı ve bütün atomların valans bağlarının toplam sayısı (toplam valans sayısı/ toplam atom sayısı) arasında sabit bir oranı vardır. Genel olarak Hume-Rothery oranları 3 e ayrılır: 3/2 oranı (21/14) β yapıları (CuZn, Cu 3 Al, Cu 5 Sn, Ag 3 Al,..) 21/13 oranı γ yapıları (Cu 5 Zn 8, Cu 9 Al 4, Cu 31 Sn 8, Ag 5 Zn 8,..) 7/4 oranı (21/12) ε yapıları ( CuZn 3, Cu 3 Sn, AgCd 3, Ag 5 Al 3,..) Bununla birlikte, pek çok metallerarası bileşik ne valans bileşiklerine ne de Hume-Rothery oranlarına uymayabilir [2]. Kafes çalışmalarıyla metallerarası bileşiklerin tam tanımlaması yapılarak karbür, nitrür ve borürlerden (pek çok kompozit malzemede katkı fazları) farkları belirtilmiştir. Bu bileşikler, genel olarak, birkaç farklı stokiometrik oranda düzenli yapıda iki elementten oluşur. Yapılar genel olarak s, p ve d seviyesindeki elektronlarca kontrol edilen bağlarından dolayı metalik karakter göstermektedir. Bu bileşikler genellikle A ve B gibi iki elementten oluşan A 3 B, A 2 B, A 5 B 3, A 7 B 6 ve AB kompozisyonuna sahip 5 farklı stokiometrik kombinasyonda sınıflandırılır. Her bir stokiometrik gruptaki metallerarası bileşikler farklı kristal yapıda oluşurlar. Genel olarak yüksek sıcaklık metallerarası bileşiklerin kristal yapıları Tablo 1 de gösterilmiştir. Pek çok kristal yapı, geometrik sıkı paket (gsp) yapı olarak tanımlanan düzlemde iki elementin sıkı paket köşelerine yığılması ile tanımlanır. Benzer şekilde, kompleks yapıların çoğu topolojik sıkı paket (tsp) olarak tanımlanır; bu yapıda hayali polihedrada atom gruplarının yığılmasından kaynaklanan farklılık mevcuttur [3]. Metallerarası bileşiklerin düzenli latisleri ile mekanik davranışları ve olağanüstü dislokasyon yapıları arasındaki ilişki 1960 lardan beri detaylı olarak araştırılmaktadır. Bu bileşiklerin deformasyonu ikili dislokasyon veya süperlatis kayması ile kontrol edilir. Yüksek sıcaklıklarda süperlatis dislokasyonlarının hareketi nispeten düşük olup akma davranışında yükselmeye neden olmakta ve artan test sıcaklığına paralel olarak akma mukavemetinde artış gözlenmektedir. Anormal akma davranışı pek çok metallerarası bileşikte ( Ni 3 Al, Cu 3 Au) gözlenmiştir. Metallerarası bileşiklerin kritik özellikleri ile fiziksel ve kimyasal karakteristikleri arasındaki ilişki Tablo 2 de listelenmiştir.

3 Tablo 1. Nikel, Demir ve Titanyum Aluminidlerin Özellikleri [3]. Stokiometri Kristal Yapı Grup ismi Örnek Ergime Noktası( C) Yoğunluk(gr/cm 3 ) A 3 B L1 2 Ni 3 Al (Geometrik Pt 3 Al DO 19 sıkı paket) Ti 3 Sn DO 22 Ni 3 Al Al 3 Nb Al 3 Ta A15 Nb 3 Al Mo 3 Si V 3 Si Cr 3 Si A12 α-mn Re 3 Nb A 2 B C1 Silisidler CoSi C11 b MoSi C14 Laves fazları Cr 2 Hf Cr 2 Nb C15 (Topolojik W 2 Hf sıkı paket) Co 2 Nb Co 2 Zr Fe 2 Zr C36 Mo 2 Hf D8 b Sigma fazları Nb 2 Al A 5 B 3 D8 m Mo 5 Si D8 8 Ti 5 Si A 7 B 6 D8 5 Mü fazları Nb 6 Fe W 6 Co AB B2 NiAl CoHf Tablo 2. Metallerarası bileşiklerin kritik özellikleri [3]. Özellik Karakteristik tanımlar Sürünme Mukavemeti Ergime Sıcaklığı, Bağ yapısı Oksidasyon Direnci Oksit oluşturan elementlerin yüksek aktivasyonu, Kristal Yapı Süneklik Kristal Yapı, Stokiometri Termal Genleşme Ergime Sıcaklığı, Bağ yapısı Elastik Modül Kristal yapı, Bağ yapısı Alaşımlama Potansiyeli Faz Alanının Genişliği Yoğunluk Esas element, Kristal yapı.

4 Kuvvetli metallerarası bileşiklerin gevrekliklerinden dolayı yapısal uygulamalar için şekillendirilmeleri oldukça zordur. Üretilebilseler bile; düşük kırılma tokluğu, yüksek çentik hassasiyeti, aşırı yorulmadan kaynaklanan çatlak büyümesi ve düşük süneklik özellikleri bu malzemelerin kullanım alanlarını oldukça sınırlandırmaktadır. Ayrıca metallerarası bileşikler küçük kompozisyon değişikliklerine ve hidrojen içeren ortamlara karşı aşırı hassastırlar li yıllarda fiziksel metalurji prensipleri kullanılarak alaşım dizaynı ile metallerarası bileşiklerin üretilebilirliklerinde ve mekanik özelliklerinde gelişmeler sağlanmıştır. Bunun için yapı kontrolu, mikroalaşımlama ve makroalaşımlama yapılmaktadır. Co 3 V un sünekliği Fe ile makroalaşımlama yapılarak iyileştirilmiştir. Fe ilavesi, ortalama elektron konsantrasyonunu azaltarak bileşiğin yapısını hegzagonal yapıdan kübik yapıya dönüştürmüştür. Kübik L1 2 yapılı (Fe,Co,Ni) 3 V alaşımın oda sıcaklığındaki süneklik değerinde %40 dan fazla iyileşme sağlanmıştır. Aynı şekilde Al 3 Ti bileşiğine Cr ve Mn, Ni 3 Al bileşiğine de Mn, Fe ve Cr ile makroalaşımlama yapılarak süneklik özellikleri iyileştirilmiştir. Çok kristalli Ni 3 Al bileşiğine ilave edilen bor un tane sınırlarına segregasyonu ile tanelerarası kırılma önlenerek kırılma tarzı değişmekte ve süneklik değeri hızla artmaktadır. Mikroyapı kontrolü ile de metallerarası bileşiklerin sünekliği iyileştirilmektedir. NiAl bileşiğinin tane boyutu inceltilerek 400 C den yüksek sıcaklıklarda süneklik değeri artırılmıştır. Ni 3 Al bileşiğinin sünekliğinin artırılmasında diğer bir yaklaşım ise yönlü katılaşmadır. Bunlar kuvvetli metallerarası bileşiklerde yüksek süneklik değerlerine ulaşmada örnek uygulamalar olarak verilmektedir [1, 4]. Metallerarası bileşiklerin fiziksel ve mekanik özelliklerinin iyileştirilmesi ile pek çok uygulamalar için kullanılabileceği görülmüştür. Tablo 3 de metallerarası bileşiklerin uygulama alanları genel olarak verilmiştir [5]. Tablo 3. Metallerarası Bileşiklerin Uygulama Alanları [5]. Otomotiv, Uzay, Magnetik Enerji depolama, Piller, Hidrojen depolama Isıtıcı elemanlar, Fırın donanımı Takımlar ve kalıplar Korozif ortamlar, Kimya endüstrisi için borular Kladlama, Kaplamalar, Elektronik devreler 2. ALUMİNYUM ESASLI METALLERARASI BİLEŞİKLER Yüksek sıcaklıkta kullanılacak malzemeler yüksek oksitlenme, sürünme direnci ve düşük yoğunluk gibi özelliklere sahip olmalıdır. Aluminidler tüm bu özelliklerin mükemmel bir kombinasyonuna sahiptir. Fakat gevrekliklerinden dolayı uygulamalar için şekillendirilmeleri oldukça zordur. Yüksek sıcaklık uygulamaları için oldukça çekici olan Ti, Fe ve Ni aluminidler üzerinde son yıllarda yapılan araştırmalarda, alaşımlama ve üretim işlemleri kontrol altında tutularak kristal yapıları, mikroyapısal oluşumları, tane yapıları ve kompozisyonları incelenerek gevreklik problemleri giderilmeye çalışılmaktadır. Yeterli Al içeren bileşiklerde oksitleyici ortamda yüzeyde, kompakt ve koruyucu alumina (Al 2 O 3 ) oluşmaktadır. Bu malzemeler düşük yoğunluk, oldukça yüksek ergime noktası, yüksek mukavemet ve iyi korozyon direncine sahiptir. Aluminidlerin çoğu belirtilen kompozisyon aralığının üzerinde oluşmakta ve stokiometriden sapma artarken düzen oranı da düşmektedir. İlave edilen

5 elementler yapıda herhangi bir düzensizlik oluşturmadan yerleşirler. Örneğin Ni 3 Al da Si atomları aluminyum konumlarına, Co atomları nikel konumlarına ve Fe atomu her iki konuma da yerleşebilmektedir [1]. 2.1 Nikel Aluminidler Ni-Al ikili faz diyagramında (Şekil 1) Al 3 Ni, Al 3 Ni 2, Al 3 Ni 5, NiAl, Ni 3 Al metallerarası bileşikleri mevcuttur. Bu metallerarası bileşiklerden nikelce zengin NiAl ve Ni 3 Al yüksek sıcaklık uygulamalarına ve kaplama işlemlerine aday malzemelerdir. Bunlar Al-Ni sisteminde en kararlı yapılardır ayrıca en yüksek ergime noktasına, oldukça düşük yoğunluğa, iyi mukavemet özelliklerine ve yüksek sıcaklıklarda korozyon ve oksidasyon direncine sahiptirler[6]. Ni 3 Al bileşiği yüzey merkezli kübik (YMK) yapının bir türevi olan L1 2 kristal yapıya, NiAl ise hacim merkezli kübik (HMK) yapının bir türevi olan B2 yapısına sahiptir. %Ni (ağ) Sıcaklık, C % Ni (at) Şekil 1. Ni-Al ikili faz diyagramı [6]. Ni 3 Al: Bu aluminidleri önemli kılan yüksek sıcaklıklardaki oksidasyon direnci ve mükemmel mukavemet özelliğidir. Ni 3 Al, nikel-esaslı süperalaşımlarda ikincil faz olarak bulunur ve en önemli mukavemetlendirici bileşendir. Ni 3 Al tek kristali, kullanım sıcaklığında sünektir, fakat çok kristalli malzemeler çok küçük plastisiteleriyle gevrek tane-sınır kırılmasıyla hasara uğrarlar. Bu etki, tane sınırlarında empürite segregasyonunun olmadığı yüksek saflıktaki malzemelerde gözlenmekte, ayrıca ortam şartları da etkili olmaktadır. Tek fazdan ibaret Ni 3 Al un mukavemeti sıcaklık artışıyla düşmez. Mühendislik akma mukavemeti (%0.2) gösteren metallerarası bileşiklerden biri olan Ni 3 Al un sıcaklık artışına paralel akma gerilmesinde görülen artış, bu fazın tipik bir özelliğidir (Şekil 2). Oda sıcaklığı ve 700 C arasında akma mukavemeti artan sıcaklıkla birlikte maksimuma ulaşır ve sıcaklık artışı ile birlikte malzemede normal yumuşama gözlenir. Bu durum Ni 3 Al un plastik deformasyonunu sınırlayan superlatis vida dislokasyonunun mobilitesi ve enerji anizotropisinin sonucudur. Vida dislokasyonları {111} ve {010} düzlemlerinde hareket eder. Enerji açısından {010} düzleminin ikiye bölünmesi tercih edilir çünkü kısmi bölge ile antifaz sınırları arasındaki enerji bu düzlemde daha düşüktür. Bölünen kısımların içindaki dislokasyon antifaz sınır düzleminin dışında

6 yayıldığı için {010} düzlemindeki süperdislokasyon kayamaz (sessile). Diğer yandan yüksek enerjili {111} süperdislokasyonu kayabilir (glissile), çünkü dislakasyonun yayılma bölgesi kayma düzlemine hapsolmaktadır. Yüksek sıcaklıklarda oksijen içeren ortamlarda yapılan incelemelerde, yüzeyde oluşan koruyucu aluminyum oksit (Al 2 O 3 ) tabakasının tanelerarası çatlak oluşumunu yavaşlattığı tespit edilmiştir.. Tabakanın yapışması, Cr ve oksijene affinitesi olan Ti, Zr, Hf ve nadir toprak element ilavesiyle geliştirilmektedir [1, 7, 8]. Sıcaklık, F Akma Mukavemeti, MPa Akma Mukavemeti, ksi Sıcaklık, C Şekil 2. Ni 3 Al alaşımı, iki süperalaşım ve 316 tip paslanmaz çelik için farklı test sıcaklıklarında akma mukavemeti [1]. Ağırlıkça %0,1 B ilavesi yapılarak hem gevreklik problemi giderilebilmekte, hem de oda sıcaklığında yaklaşık % 50 oranında sünekliği iyileştirilerek, Ni 3 Al dövme işlemi ile şekillendirilebilecek hale getirilmektedir. Burada, bor tane sınırlarına segrege olarak tane sınır mukavemetini ve dislokasyon oluşumunu artırıp tane sınırlarında karşılıklı kaymayı kolaylaştırmaktadır. Karbon kimyasal olarak bor a benzemesine karşılık süneklik üzerindeki etkisi aynı değildir. Fe, Mn, Cr veya Be gibi yeralan elementlerin ilavesi ile sınırlı oranda süneklikte artış sağlanmaktadır. Bu artış Ni 3 Al un tane sınırlarında karşılıklı daha homojen bir atomik bağlanma ve Ni-Al atomları arasındaki elektronegativite farklılığında düşme sağlanarak başarılmaktadır. %6-10 oranında Cr ilavesi ile koruyucu kroma (Cr 2 O 3 ) filmi oluşarak süneklik özelliğini iyileştirmektedir. Ayrıca alüminidler katı-eriyik etkisi ile sertleştirilebilmektedir. Farklı alaşımların 1000 C de Ni 3 Al fazında (L1 2 ) eriyebilirliği üç grup altında incelenmiştir: Birinci grup Si, Ge, Ti, V, Hf elementleri genelde alüminyum alt kafesine, ikinci grup Cu, Co ve Pt nikel alt kafes yapısına ve üçüncü grup Fe, Mn ve Cr elementleri ise her iki alt kafes yapısına yerleşmektedir. Alt yapıya yerleşmede, atom boyutundan çok elektronik yapı yani elementin periyodik tablodaki yeri yerleşme davranışı üzerinde daha etkili olmaktadır. Ni 3 Al da katı eriyik oluşumu, atomik boyut uyumsuzluğu ve Ni 3 Al-Ni 3 X arasındaki oluşum ısı farklılığı ile kontrol edilir. Ni 3 Al un oda sıcaklığında katı-eriyik sertleşmesi, alaşım elementinin yerleşme düzenine, atomik boyut uyumsuzluğuna ve alaşımın stokiometriden uzaklaşma derecesine

7 bağlıdır. Mukavemet, Al-zengin alaşımlar ve stokiometrik alaşımlar için telaffuz edilmektedir[1]. Mekanik özellikler açısından da ilgi çekici hale gelen alaşımlar en çok korozyona maruz uygulamalarda kullanılmaktadır. Ayrıca oksidasyon ve karbürizasyon direncinin yüksek olmasından dolayı kavitasyon erozyon ve aşınma direnci yüksektir. Ni 3 Al un potansiyel uygulama alanları Tablo 3 de gösterilmiştir [5]. Tablo 3. Ni 3 Al un Uygulama Alanları [5]. Çelik Fırın rulosu ve Döküm rulosu olarak Radyan yakma tüpleri Isıl işlem Karbürleme fırınları için bağlantı elemanları Isıl işlem fırınları için bağlantı elemanları Fırın gözü, Radyan yakma tüpleri Kimyasal Yüksek sıcaklıklar için reaksiyon kapları Tüp askıları, Fosfat kalsinasyonu için paletler Pompa pervaneleri ve Etilen kırıcılar için Yüksek sülfürlü yanmasında hava brolörleri Dövme Dövme kalıpları, Kalıpların kaynaklı tamirinde NiAl: Ni-Al sisteminde yaklaşık at.% 40 Ni içeriğinden itibaren Hacim Merkezli Kübik yapı esaslı B2 tip kristal yapıya sahip tek faz şeklinde oluşmaya başlar. B2 NiAl un fiziksel özellikleri yüksek sıcaklık uygulamaları için L1 2 den daha uygundur. Yüksek ergime noktasına (1638 C) düşük yoğunluk (5.86 gr/cm 3 ) ve daha yüksek Young modülüne (294 GPa) sahiptir. Ayrıca yüksek sıcaklıklarda mükemmel oksidasyon direnci gösterir. Oksidasyon direnci, ytriyum, Hf ve Zr refrakter elementlerin alaşım elementi olarak kullanılması ile daha da iyileştirilmektedir. NiAl un uygulamalarda kullanımı için iki dezavantajı vardır: Kullanım sıcaklığında zayıf süneklik ve yüksek sıcaklıklarda düşük mukavemet ve sürünme direnci. NiAl tek kristali basma uygulamalarında oldukça sünek olmasına karşın, tek ve çok kristalli NiAl oda sıcaklığında çekme şartlarında oldukça gevrektir. Alüminidlerin 400 C üzerinde sünekliği hızla artar ve 600 C altında oldukça sünektirler [1]. NiAl gaz türbin donanımlarında kullanılmaktadır. NiAl tek kristalleri, Ni-esaslı süperalaşımlarla mukayese edilebilir sürünme direncine sahip iken mekanik özellikleri yetersizdir. Yapılan araştırmalarda tek kristallerin darbe mukavemetinin gaz türbin pervaneleri için yetersiz olduğu fakat sabit parçalarda örneğin, vanalarda ve yanma contalarında kullanım için yeterli olduğu tespit edilmiştir. NiAl alaşımlarının darbe mukavemeti daha yüksektir [5].

8 2.2. Üretim Yöntemleri: Metallerarası bileşiklerin üretimi için çeşitli üretim yöntemleri denenmiştir. Ergitme ve döküm, alaşım tozlarının kullanıldığı toz metalurjisi, saf orijinal malzemeli reaktif sinterleme (Ni 3 Al üretiminde saf Al ve Ni tozları) ve yanma sentezi bunların başlıcalarıdır. Ergitme metodunda, metallerarası bileşik ingotların üretimi için vakum indüksiyon ergitme, argon indüksiyon ergitme, plazma ergitme ve elektron ışın ergitme gibi pek çok metod kullanılmaktadır. Bununla birlikte, dökümlerin yüksek sıcaklıklarda şekillendirilmesinde potadan empüritelerin bulaşması ile oluşan kompozisyon değişiklikleri ve ergitme işlemi esnasında oluşan buhar kaybı problem oluşturmaktadır. Toz metalurjisi kompleks şekilli metallerarası bileşiklerin üretimi için ideal olmakla birlikte alaşımlı toz kullanıldığında verimliliği düşmektedir. Diğer yandan reaktif sinterleme ile saf orijinal malzemeler kullanıldığı zaman yüksek yoğunluklu malzemeler kolayca elde edilebilmekte ama son işlem olarak HIP gibi işlem gerekli olmaktadır. Böylece yeni ürünlerin yoğunluğu orjinal malzemelerden daha düşük olmakta ve proses esnasında oluşan porozitelerin boyutu artmaktadır. Bu, porozitelerdeki mevcut gaz ve sıvı ürünlerin uzaklaşamamasından kaynaklanmaktadır [9]. Yanma sentezi (reaktif sentez veya yüksek sıcaklıkta kendi kendine yayılma sentezi (SHS, self propagating high temperature synthesis) olarak literatürde farklı şekilde ifade edilir) 1940 ların sonu 1950 lerin başından beri MoSi 2 ve WC gibi ileri seramik ve metallerarası bileşiklerin üretiminde kullanılmaktadır. Böylece yüksek enerji randımanına sahip yüksek verimlilikte, son şekle yakın boyutlarda numuneler elde edilmektedir. Basitçe ifade edilirse, yanma sentezi elementel veya alt bileşiklerden, kompozit veya bileşiklerin elde edilmesidir: xa+yb AxBy veya ABy+ xc ACx+yB Reaksiyonun itici gücü oluşan bileşiğin, karışımının oluşturduğu negatif ısıdır. Isı açığa çıkmasının sonucunda, reaksiyon reaktanların tamamına yayılır ve devam eder. Numune boyunca ilerleyen reaksiyon sonucu reaktanlar son ürüne dönüşür. Yanma sentez prosesi şematik olarak Şekil 3 de gösterilmiştir. Ateşleme Bobini Ürün Yanma Yüzeyi Reaktanlar Şekil 3.Yanma sentez prosesinin şematik olarak gösterimi [10]. Yanma sentezi ile üretilen ürünler genel olarak porozitelidir. Porozite pek çok faktörden kaynaklanabilir; Kirkendall ve Frenkel etkisi, gaz oluşumu, molar hacim değişimleri veya başlangıç porozitesi. Reaktif sinterlemenin en önemli faydası elementel tozlardan direkt olarak yoğun metallerarası

9 ve seramik bileşikler, alaşımlar veya kompozit malzemeler elde edilmesidir. Yanma sentezi ile elde edilen ürünlerdeki porozite oluşumu reaktif sıcak presleme (RHP, Reactive Hot Pressing) veya reaktif sıcak izostatik preslemede (RHIP, Reactive Hot Isostatic Pressing) reaktif sinterleme esnasında dış basınç uygulanması ve/veya reaksiyon üzerinde dikkatli bir kontrol ile giderilebilir [10, 11]. Proseste tutuşma, iki alt modele ayrılmaktadır: Birincisi kendiliğinden ilerleyen yüksek sıcaklık sentezi (SHS) olarak tanımlanır. Burada kompakt haldeki reaktanlar ısıtılmış bobin kullanılarak ateşlenir, reaksiyon sonucu reaktanların yanması ile reaksiyon dalgalar şeklinde ilerler ve numuneler üretilir. İlk reaksiyon, harici ısı kaynağı kullanılarak başlatılır (Ör: dirençle ısıtılan bobin). Tutuşma sıcaklığına ısıtılan bitişik tabakadaki reaksiyon ısısından faydalanılarak reaksiyon kendi kendine sürdürülür ve dış ısı kaynağına ihtiyaç duyulmaksızın reaksiyon devam eder. Tutuşmanın ikinci modeli, termal patlama veya simultane yanma olarak tanımlanır. Kompaktın tüm hacmi patlama sıcaklığına ısıtılır (fırında), reaktan tozların tamamı kendiliğinden son ürüne dönüşür. Tutuşmanın her iki modeli geçmişte nikel aluminide başarı ile uygulanmıştır [6]. Reaktanların stokiometrik oranı, ilave edilen katkı maddesinin miktarı, işlem atmosferi, reaktanların partikül boyutu, ham kompaktların çapı ve yoğunluğu oluşan reaksiyonları etkilemektedir [ 10]. 3. SONUÇ Metallerarası bileşiklerin üretimi ve şekillendirilmesindeki zorlukların bir sonucu olarak pratikte sadece birkaçı kullanılabilmektedir. Bu malzemelerin özelliklerinin iyileştirilmesi ve kolay, pahalı olmayan bir yöntemle üretilmesi pek çok avantaj sağlayacaktır. 4. KAYNAKLAR 1. Metals Handbook ASM, Metals Park, Ohio10 th edt. Vol.2, , Higgins R.A., Engineering Metallurgy Applied Physical Metallurgy, London, Anton D.L., Shah D.M., Duhl D.N.and Giamei A.F., Selecting High-Temperature Structural Intermetallic Compounds: The Engineering Approach, JOM, 12-17, Stoloff N.S., Toughening Mechanisms in Intermetallics, Metallurgical Trans. A, vol. 24A, , Stoloff N.S, Liu C.T. Deevi S.C., Emerging Applications of Intermetallics, Intermetallics, Elsevier Science B.V., , Morsi K., Review: Reaction Synthesis Processing of Ni-Al Intermetallic Materials, Materials Sci. & Eng. A299, Elsevier Science B.V., 1-15, Çam G., Buyuran M.S., Yüksek Sıcaklık Malzemeleri:Aluminidler Metalurji Dergisi, 33-41, Sauthoff, Gi, Intermetallics, Materials Science and Tech., Vol: 8, , Nakae H., Fujii H., Nakajima K., Goto A., Infiltration and Combustion Synthesis of an Intermetallic Compound Ni 3 Al, Materials Sci. And Eng. A223, 21-28, Radhakrishnan R., Bhaduri S. and Henager C.H., The Reactive Processing of Silicides, JOM, 41-45, German D.E., Reactive Sintering, Powder Metal Tech. And App., ASM Handbook,